Tài liệu đánh giá tình hình sản xuất và thị trường tiêu thụ một số loại rau vụ đông tại phường võ cường, thành phố bắc ninh, tỉnh bắc ninh

LỜI CẢM ƠN Thực tập tốt nghiệp là giai đoạn cần thiết và hết sức quan trọng của mỗi sinh viên, giúp sinh viên bước đầu tiépe cận với thực tế, nhằm củng cổ và vận dụng những kiến thức mà mình đã học trong nhà trường vào trong thực tế, tạo điều kiện cho sinh viên sau khi ra trường trở thành những cán bộ khoa học kĩ thuật được trang bị đầy đủ cả kiến thức lý luận và kiến thức thực tiễn, đáp ứng yêu cầu của công việc. Được sự nhất trí của ban giám hiệu nhà trường, ban chủ nhiệm khoa Khuyến nông và phát triển nông thôn, dưới sự hướng dẫn trực tiếp của thầy giáo PGS.TS Dương Văn Sơn, tôi đã thực hiện đề tài:“Đánh giá tình hình sản xuất và thị trường tiêu thụ một số loại rau vụ đông tại Phường Võ Cường, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh”. Qua hơn 4 tháng thực tập tại UBND Phường Võ Cường, đến nay đề tài đã được hoàn thành. Trong quá trình thực hiện đề tài, ngoài sự nỗ lực phấn đấu của bản thân, tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ của các tập thể cá nhân. Nhân dịp này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo PGS.TS Dương Văn Sơn, người đã trực tiếp hướng dẫn tôi một cách tận tình, chu đáo trong suốt thời gian thực tập và hoàn thành đề tài này. Đồng thời tôi cũng xin chân thành cảm ơn tới các thầy cô trong khoa Khuyến nông & Phát triển nông thôn đã giảng dạy tôi trong những năm tháng học tập tại trường. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn tập thể cán bộ làm việc tại UBND Phường Võ Cường, và nhân dân trong Phường đã tạo điều kiện giúp đỡ, hướng dẫn, chỉ bảo nhiệt tình và cung cấp đầy đủ các tài liệu, thông tin để tôi hoàn thành đợt thực tập này. Do thời gian thực tập có hạn, khối lượng công việc nhiều và năng lực bản thân có hạn nên đề tài không tránh khỏi những thiếu sót, tôi rất mong nhận được sự quan tâm góp ý của các thầy cô giáo và tất cả mọi người để đề tài của tôi được hoàn chỉnh hơn nữa. Bắc Ninh, tháng 5 năm 2011 Sinh viên Nguyễn Văn Vịnh DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT Từ, cụm từ viết tắt Chú giải ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long QTDND Quĩ tín dụng nhân dân WTO Tổ chức thương mại thế giới HTX Hợp tác xã HTX DVNN Hợp tác xã dich vụ nông nghiệp KHKT Khoa học - kĩ thuật UBND Uỷ ban nhân dân BVTV Bảo vệ thực vật CPVC Chi phí vật chất BQ Bình quân ĐVT Đơn vị tính THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông DN Doanh nghiệp DNNN Doanh nghiệp nhà nước ĐBSH Đồng bằng sông Hồng RAT Rau an toàn NDT Nhân dân tệ MỤC LỤC Phần 1: MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài ..................................................................... 3 1.3. Ý nghĩa của việc nghiên cứu đề tài......................................................... 3 Phần 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................................... 4 2.1. Cơ sở lý luận ........................................................................................... 4 2.2. Cơ sở khoa học và thực tiễn của việc sản xuất rau vụ đông................... 5 2.2.1. Vai trò, ý nghĩa của việc sản xuất rau vụ đông ................................ 5 2.2.2. Đặc điểm sản xuất rau vụ đông ........................................................ 6 2.3. Tình hình sản xuất và tiêu thụ rau trong nước và trên thế giới .............. 7 2.3.1.Tình hình sản xuất và tiêu thụ rau trên thế giới ................................ 7 2.3.2.Tình hình sản xuất và tiêu thụ rau trong nước ................................ 10 2.3.3.Tình hình sản xuất và tiêu thụ rau ở phường Võ Cường: ............... 13 2.4. Lịch sử phát triển và đặc điểm về kinh tế kĩ thuật của cây rau ............ 13 2.4.1. Lịch sử phát triển ............................................................................ 13 2.4.2. Đặc điểm về kinh tế kĩ thuật của một số loại rau chính vụ đông ... 15 Phần 3: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......... 16 3.1. Đối tượng, địa điểm và thời gian nghiên cứu ....................................... 16 3.1.1. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................... 16 3.1.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu .................................................. 16 3.2. Nội dung nghiên cứu ............................................................................ 16 3.3. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 16 3.3.1. Phương pháp chung ........................................................................ 16 3.3.2. Phương pháp chọn mẫu ................................................................. 16 3.3.3. Phương pháp điều tra thu thập số liệu ............................................ 18 3.3.4. Phương pháp thống kê kinh tế........................................................ 18 3.3.5. Phương pháp chuyên gia, tham khảo ............................................ 19 3.3.6. Phương pháp khảo sát và phân tích đánh giá thị trường ................ 19 3.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................ 19 3.4.1. Nhóm chỉ tiêu phản ánh mức độ của hiện tượng ........................... 19 3.4.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh kết quả sản xuất và chi phí sản xuất ....... 20 Phần 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................................... 21 4.1. Đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội phường Võ Cường .......... 21 4.1.1. Điều kiện tự nhiên .......................................................................... 21 4.1.2. Điều kiện kinh tế xã hội của Phường qua 3 năm (2008-2010) ...... 22 4.2. Thực trạng sản xuất nông nghiệp ở phường Võ Cường ....................... 25 4.3. Thực trạng sản xuất rau vụ đông ở Võ Cường ..................................... 27 4.3.1. Tình hình sản xuất rau vụ đông ở phường Võ Cường ................... 27 4.3.2. Giá trị sản xuất một số loại rau của Võ Cường qua 3 năm (20082010) ......................................................................................................... 33 4.4. Thực trạng chung của các hộ điều tra ................................................... 32 4.4.1. Tình hình nhân khẩu và lao động của các hộ điều tra.................... 32 4.4.2. Cơ cấu thu nhập bình quân của các hộ điều tra năm 2010 ............. 34 4.4.3. Những vấn đề liên quan đến quá trình sản xuất, sử dụng và thị trường tiêu thụ một số loại rau chính trong vụ đông ................................ 35 4.5. Những thuận lợi, khó khăn, tồn tại và hạn chế trong việc sản xuất rau vụ đông ........................................................................................................ 48 4.5.1. Thuận lợi ........................................................................................ 48 4.5.2. Khó khăn ........................................................................................ 49 4.5.3. Những tồn tại và hạn chế trong việc sản xuất và nâng cao hiệu quả kinh tế rau vụ đông ................................................................................... 50 4.6. Định hướng và một số giải pháp nâng cao kĩ thuật sản xuất và hiệu quả kinh tế rau vụ đông theo hướng sản xuất hàng hóa ..................................... 50 4.6.1. Định hướng sản xuất và phát triển rau vụ đông cho phường Võ Cường .................................................................................................................. 50 4.6.2. Một số giải pháp để nâng cao hiệu quả kinh tế rau vụ đông theo hướng sản xuất hàng hóa .......................................................................... 51 Phần 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 57 5.1. Kết luận ................................................................................................. 57 5.2. Kiến nghị............................................................................................... 58 5.2.1. Đối với nhà nước, các cấp chính quyền và các tổ chức ................. 58 5.2.2. Đối với người dân .......................................................................... 59 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................ 60 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Diện tích và sản lượng các loại rau trên toàn thế giới năm 2009 ...... 8 Bảng 2.2: Sản lượng rau tính theo đầu người/ ngày .......................................... 9 Bảng 2.3: Sản lượng rau của một số nước trên Thế Giới qua các năm 1961-1996 ... 9 Bảng 2.4: Diện tích, năng suất, sản lượng rau phân theo vùng ....................... 10 Bảng 2.5: Tình hình rau quả qua một số năm của Việt Nam ........................... 14 Bảng 4.1: Thực trạng sử dụng đất của phường Võ Cường năm 2010 ............. 23 Bảng 4.3: Cơ cấu diện tích gieo trồng rau vụ đông của phường qua 3 năm (2008-2009) ...................................................................................... 27 Bảng 4.4: Năng suất một số loại rau chính vụ đông của phường qua 3 năm (2008-2010) ...................................................................................... 29 Bảng 4.5: Sản lượng một số loại rau chính vụ đông của phường qua 3 năm (2008-2010) ...................................................................................... 30 Bảng 4.6: Giá trị sản xuất một số loại rau của Võ Cường qua 3 năm (2008-2010) . 31 Bảng 4.7: Tình hình cơ bản của các hộ điều tra năm 2010 .............................. 33 Bảng 4.10: Chi phí sản xuất một số loại rau vụ đông ...................................... 37 Bảng 4.12: Hiệu quả kinh tế một số loại rau vụ đông ở hộ điều tra năm 2010 tính trong 1 vụ (tính trên 1ha ) .......................................................... 41 Bảng 4.13: Các hình thức tiêu thụ rau vụ đông ............................................... 42 Bảng 4.14: Các hình thức tiêu thụ.................................................................... 45 Bảng 4.15: Tình hình cung ứng, tiêu thụ rau vụ đông trên thị trường của phường Võ Cường qua các năm 2008-2010 ..................................... 46 Bảng 4.16: Tình hình tiêu thụ rau vụ đông tại một số thị trường qua các năm 2008 - 2010 ....................................................................................... 48 1 Phần 1 MỞ ĐẦU 1.1. Tính cấp thiết của đề tài Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của toàn ngành nông nghiệp, cây trồng vụ đông đã từng bước đi vào sản xuất và dần khẳng định được vai trò của mình trong cơ cấu kinh tế của hộ nông nghiệp. Ngày nay, vụ đông đã và đang trở thành một vụ sản xuất chính trong sản xuất nông nghiệp. Việc sản xuất cây vụ đông đã tạo ra những loại rau có giá trị cao phục vụ cho nhu cầu trong nước và xuất khẩu. Hơn nữa, sản xuất rau vụ đông đã thu hút phần lớn lực lượng lao động nông nhàn trong nông nghiệp, huy động sử dụng nguồn vốn nhàn rỗi trong dân. Do vậy, sản xuất nông nghiệp nói chung và sản xuất cây vụ đông nói riêng có một vị trí, vai trò hết sức quan trọng không thể thiếu được trong nền kinh tế quốc dân và trong đời sống của người dân nông thôn. Rau là loại cây thực phẩm trong tập đoàn cây nông nghiệp, là cây trồng hàng năm được trồng đại trà và tận dụng ở nhiều nơi với nhiều địa hình khác nhau (ruộng, vườn, bãi …). Đây là loại cây trồng mang lại một phần thu nhập khá cho người sản xuất, là nguồn cung cấp các chất dinh dưỡng và nhiều vitamin không thể thay thế được cho đời sống con người. Rau là nguồn nguyên liệu quan trọng cho công nghiệp chế biến thực phẩm có giá trị kinh tế khá cao trong hàng hóa xuất khẩu. Về rau vụ đông hiện nay đã và đang khẳng định vai trò, vị trí kinh tế đối với các loại rau quả hàng hóa khác trong nông nghiệp. Ngày nay, với sự phát triển của nền nông nghiệp tiên tiến, hiện đại các loại rau không chỉ đa dạng và phong phú về chủng loại sản phẩm mà giá trị kinh tế và hiệu quả kinh tế đã ngày càng tăng lên. Rau vụ đông là một trong những loại cây trồng chính, có vai trò rất quan trọng cung cấp chủ yếu nguồn rau xanh trong thời điểm khan hiếm (giáp vụ), thời điểm đó chỉ có một số loại rau quả vụ trước còn lại. Đồng thời việc tăng cường tập trung vào sản xuất vụ 2 đông, coi đó là vụ sản xuất chủ đạo đã giải quyết nguồn lao đông nông nhàn không như thời điểm sản xuất trước kia, tạo công ăn việc làm mà không làm gián đoạn sản xuất, tận dụng hết năng xuất lao động trong cả năm đem lại năng suất lao động cao. Việc canh tác, sản xuất rau vụ đông còn làm thay đổi nhận thức của hộ nông nghiệp về truyền thống sản xuất độc canh một số loại cây trồng để chuyển dịch cơ cấu cây trồng mới, thay đổi cách luân canh và ổn định vùng sinh thái, phát triển nền nông nghiệp bền vững. Đó chính là lý do tôi hình thành đề tài nghiên cứu. Phường Võ Cường có một số loại cây trồng chủ yếu như: lúa, su hào, cà rốt, bắp cải, súp lơ, cà chua, cải bao, khoai tây, rau sống,… Trong đó rau chiếm diện tích rất cao khoảng 47,31 %. Rau mang lại hiệu quả kinh tế cao so với các loại cây trồng khác và có vị trí quan trọng trong kinh tế của phường, đặc biệt là sản xuất một số loại rau chính trong vụ đông như: bắp cải, súp lơ, su hào, cà chua, cà rốt. Một số loaị rau chính này có đặc điểm như: - Rau là cây trồng ngắn ngày, do đó người trồng rau thu hồi được vốn nhanh chóng; - Có hệ số sử dụng đất lớn và mang lại hiệu quả kinh tế khá cao trong hệ thống cây trồng ngắn ngày; - Dễ trồng, dễ chăm sóc, dễ thu hoạch. Từ những ưu điểm đó mà diện tích và năng suất rau của Võ Cường trong những năm gần đây rất cao, sản lượng rau cũng tăng lên một cách nhanh chóng cả về số lượng và chất lượng. Theo qui hoạch của thành phố Bắc Ninh, phường Võ Cường là một trong số những phường nằm trong qui hoạch vùng rau hoa an toàn và phát triển bền vững, bên cạnh đó phường cũng là nơi cung cấp rau củ hàng hóa cho một số thị trường mục tiêu như: Hà Nội, Bắc Ninh và các tỉnh khác. Do đó, đánh giá tình hình sản xuất và thị trường tiêu thụ sẽ giúp ta biết được tình hình sản xuất, tiêu thụ qua đó có những giải pháp nhằm thúc đẩy sản xuất phát triển và làm tăng giá trị sản phẩm hàng hóa, thúc đẩy sản xuất 3 theo hướng sản xuất hàng hóa. Vì vậy, tôi đã chọn nghiên cứu đề tài: “Đánh giá tình hình sản xuất và thị trường tiêu thụ một số loại rau vụ đông tại phường Võ Cường- thành phố Bắc Ninh- tỉnh Bắc Ninh”. Nhằm đánh giá về tình hình phát triển sản xuất và tiêu thụ rau của phường qua đó đưa ra những khuyến nghị và giải pháp đối với người trồng rau để đem lại hiệu quả kinh tế cao hơn. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài - Đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội của địa bàn nghiên cứu; - Đánh giá thực trạng sản xuất và phát triển một số loại rau chính vụ trong vụ đông qua 3 năm 2008-2010; - Đánh giá thị trường tiêu thụ sản phẩm rau vụ đông của địa bàn nghiên cứu; - Đề xuất giải pháp can thiệp nhằm phát triển sản xuất rau trong vụ đông trên địa bàn nghiên cứu. 1.3. Ý nghĩa của việc nghiên cứu đề tài Thông qua nghiên cứu, đánh giá tình hình phát triển sản xuất và hiệu quả kinh tế, thị trường tiêu thụ tiềm năng sẽ tạo cơ sở khoa học giúp cho địa phương vạch ra được chiến lược nhằm phát huy những tiềm năng thế mạnh và khắc phục những hạn chế khó khăn trong quá trình sản xuất và nâng cao hiệu quả kinh tế, kết nối thị trường tiêu thụ cho thị trường sản xuất rau vụ đông cuả phường Võ Cường, thành phố Bắc Ninh. 4 Phần 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. Cơ sở lý luận Ở nước ta “thực hiện phát triển kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước”, do đó hoạt động kinh tế của mỗi doanh nghiệp không chỉ nhằm vào tăng hiệu quả và các lợi ích kinh tế của mình mà còn phải phù hợp với yêu cầu của xã hội và đảm bảo lợi ích chung theo những định hướng, chuẩn mực được nhà nước thực hiện điều chỉnh. Ngày nay, kinh tế xã hội ngày càng phát triển, cuộc sống con người ngày một nâng cao thì vấn đề an toàn lương thực càng được coi trọng. Trong lịch sử phát triển của loài người đã khẳng định “Lương thực, thực phẩm là vấn đề sống còn của mỗi quốc gia. Lương thực thực phẩm cung cấp một phần đáng kể Gluxit, Protit, Lipit và các loại vitamin,… cho con người và nâng cao đời sống cho người trực tiếp sản xuất”. Để đảm bảo vấn đề cung cấp đủ lương thực, thực phẩm cho nhu cầu thị trường thì cần phải thúc đẩy sản xuất và nâng cao hiệu quả kinh tế. Muốn vậy, từng vùng, từng địa phương phải tận dụng tối đa lợi thế so sánh của mình để phát triển. Các nhà kinh tế học trên thế giới cho rằng “Điều kiện cần thiết để tăng trưởng kinh tế là sự chế biến nông sản. Vì có dựa vào đó thì mới có lợi nhuận lớn và ngày càng tăng của nông nghiệp nội địa”. Trong các loại thực phẩm nói chung, rau xanh đóng một vai trò rất quan trọng trong đời sống sinh hoạt và bữa ăn hàng ngày. Vì vậy cần có đủ lượng rau để cung cấp. Do đó cần phát triển sản xuất và nâng cao hiệu quả kinh tế nói chung và rau vụ đông nói riêng. Từ đó sẽ làm tăng thu nhập cho người trồng rau, đây là một yêu cầu khách quan. 5 2.2. Cơ sở khoa học và thực tiễn của việc sản xuất rau vụ đông 2.2.1. Vai trò, ý nghĩa của việc sản xuất rau vụ đông Nước ta là một nước nông nghiệp thuần nông với 78% dân số sống ở vùng nông thôn, trong đó 75% dân số trực tiếp sản xuất nông nghiệp và có diện tích đất trung du miền núi chiếm đa số (3/4) tổng diện tích đất tự nhiên của cả nước, (1/4) đồng bằng và vùng biển. Diện tích đất đồng bằng để nuôi trồng rau quả, cây lương thực thực phẩm là tương đối nên việc tăng năng suất và diện tích cây rau ngắn ngày là rất quan trọng cho nhu cầu cuộc sống của con người. Trước đây, khi sản xuất nông nghiệp ở nước ta chưa cung cấp đủ lương thực, thực phẩm trong nước thì cây vụ đông được chú trọng tập trung vào sản xuất lương thực góp phần giải quyết nạn đói. Trong giai đoạn hiện nay, sản xuất nông nghiệp đã có những bước tiến rõ rệt, cùng với sự phát triển vượt bậc của sản xuất lúa đã đẩy sản lượng lương thực tăng lên nhanh chóng đảm bảo đủ mức tiêu dùng trong nước và có sản phẩm dư thừa cho xuất khẩu thì sản phẩm cây vụ đông có tính thương phẩm cao được sản xuất để phục vụ cho sinh hoạt hàng ngày của nhân dân, công nghiệp chế biến và xuất khẩu. Rau vụ đông ngày càng giữ vai trò quan trọng trong quá trình sản xuất kinh doanh của hộ gia đình ở nông thôn. Cùng với sự phát triển của cây lúa, rau vụ đông cũng đã đạt được những thành tựu đáng kể trong nghành nông nghiệp. Thực tiễn cho thấy nhu cầu của con người về dinh dưỡng trong rau quả là rất lớn. chính vì thế ngày nay các loại rau quả đã và đang được sản xuất với qui mô lớn, đặc biệt là rau quả sạch, chúng được trồng chủ yếu ở các vùng đồng bằng sông Hồng, đồng bằng sông Cửu Long, TP Hồ Chí Minh, Đắc Lắc, Hà Nội, Hải Dương,… Trong đó mỗi vùng, mỗi nơi có nhưng lợi thế riêng để phát triển sản xuất rau. Rau là loại cây thực phẩm có giá trị dinh dưỡng cao, hiện nay đang được các nghành công nghiệp chế biến khai thác. Ngày nay, rau không chỉ được sử dụng để nấu các món ăn hàng ngày mà còn được chế biến ra nhiều loại sản 6 phẩm khác nhau có giá trị như: Sữa bắp, nước giải khát, bánh kẹo,… Ngoài ra một số loại rau còn được dùng trong y học dùng để chữ các bệnh như bệnh đường tiêu hóa, bệnh loãng xương. Võ Cường là một phường thuộc vùng đồng bằng có tiềm năng phát triển sản xuất rau như: Có điều kiện đất đai, thời tiết, khí hậu, truyền thống canh tác rau,… tương đối phù hợp cho sự sinh trưởng và phát triển của cây rau. Phường là nơi cung cấp một phần lớn rau thực phẩm cho Bắc Ninh, Hà Nội, và một số tỉnh khác. Hiện nay Phường đang áp dụng các biện pháp kĩ thuật nhằm tăng năng suất và chất lượng của cây rau nhằm đáp ứng nhu cầu của thị trường theo hướng sản xuất mới “Sản xuất hàng hóa”. Phường có truyền thống sản xuất rau lâu đời và tiên phong, hiện nay là vùng sản xuất rau hàng hóa lớn của TP Bắc Ninh. Được sự ưu đãi, khuyến khích của tỉnh, thành phố và chính quyền địa phương về việc phát triển sản xuất rau, cho đến nay Phường đã đạt được những kết quả nhất định. Nhiều hộ đã đạt được thu nhập cao từ việc nuôi trồng sản xuất rau, và chuyên vào sản xuất rau lấy đó làm thu nhập chính. 2.2.2. Đặc điểm sản xuất rau vụ đông Rau vụ đông được trồng từ tháng 8 năm trước đến tháng 3 năm sau, rau có thể được trồng 3 trà là: trà sớm, chính vụ, trà muộn. Để có thể phát triển sản xuất rau vụ đông được tốt cần nắm vững một số đặc điểm cơ bản sau: + Sản xuất rau vụ đông được tiến hạnh trong điều kiện thời tiết lạnh, khô. Do vậy để phát triển sản xuất rau vụ đông thì cần phải theo dõi và nắm vững sự biến động của điều kiện tự nhiên để gieo trồng đúng thời gian, chủ động tránh được thời tiết bất lợi, nhằm tăng năng suất cây trồng, hạn chế chi phí. + Rau vụ đông là những cây trồng ngắn ngày, có đặc tính sinh lý và sinh hóa khác nhau nên yêu cầu về thời vụ tương đối nghiêm ngặt, dễ bị các loại sâu bệnh phá hoại. Do đó việc chọn giống rau cho phù hợp với chất đất, thích nghi với sự biến động của thời tiết là rất quan trọng. Quá trình gieo trồng và chăm sóc, các khâu phải được làm đúng, kịp thời đảm bảo không làm ảnh hưởng tới quá trình sinh trưởng và phát triển của cây rau. 7 + Rau vụ đông rất phong phú và đa dạng, phải lựa chọn cơ cấu canh tác sao cho phù hợp với khả năng đầu tư và nhu cầu thị trường nhằm tăng sản lượng nông sản và thu nhập cho người dân. + Sản phẩm rau vụ đông sau thu hoạch là tươi sống nên việc vận chuyển và bảo quản là khó khăn. Vì vậy, để sản phẩm đưa ra thị trường vẫn đảm bảo chất lượng đòi hỏi người dân cần đầu tư và thực hiện đúng các qui trình kĩ thuật trong bảo quản, chế biến và gieo trồng, vận chuyển. 2.3. Tình hình sản xuất và tiêu thụ rau trong nước và trên thế giới 2.3.1.Tình hình sản xuất và tiêu thụ rau trên thế giới Với nhu cầu tăng cao, diện tích canh tác giảm và tình hình thời tiết bất lợi, dự báo xuất khẩu rau hoa quả trong năm 2011 sẽ tăng mạnh do nhu cầu tăng cao. Các mặt hàng như trái cây tươi, trái cây đóng hộp, trái cây sấy khô, rau đóng hộp như: dưa chuột, ớt, cà chua, cà tím,… sẽ là những mặt hàng tạo nên sự “bứt phá” trong kim ngạch xuất khẩu rau hoa quả. “Điều kiện khí hậu phức tạp của năm 2010 đã tác động mạnh đến giá rau quả trên thị trường thế giới. Tại Trung Quốc, giá rau và đặc biệt là tỏi tăng rất mạnh trong nửa đầu năm 2010. Giá tỏi bán buôn đã tăng hơn mười lần so với một năm trước đây, đứng ở mức 12,2 NDT (1,78 USD)/kg vào cuối tháng 4/2010. Giá một số loại rau khác như cải bắp, cần tây, cà chua, và dưa chuột cũng tăng cao gấp đôi. Nguyên nhân chủ yếu do Trung Quốc đã trải qua một mùa xuân lạnh hơn và dẫn đến giảm sản lượng tự nhiên. Từ giữa tháng 7 đến nay giá rau tại Trung Quốc. Thời tiết xấu cũng tác động mạnh đến giá chanh của Achentina và Tây Ban Nha trong năm 2010. Hiện giá chanh tại hai nguồn cung này là 1,13 1,44Euro/kg . Với nhu cầu tăng cao, diện tích canh tác giảm và tình hình thời tiết bất lợi, dự báo giá rau quả trên thị trường thế giới sẽ tiếp tục tăng trong năm 2011” Với cầu tiêu thụ rau xanh trên thế giới ngày càng tăng trong khi diện tích canh tác ngày càng giảm do quá trình đô thị hóa nhanh chóng, nên rau hoa ngày càng được chú trọng trong đời sống hàng ngày của con người. Đặc biệt 8 là rau sạch ở một số nước như Hà Lan năm 2001 tính bình quân 120kg/ người/năm, đến năm 2008 tăng lên tới 280kg/người/năm. Hiện nay trên thế giới trồng rất nhiều chủng loại rau được thể hiện qua bảng sau. Bảng 2.1: Diện tích và sản lượng các loại rau trên toàn thế giới năm 2009 Loại rau Diện tích (1000 ha) Sản lượng (1000 tấn) Bắp cải 1.645 35.093 Cà chua 2.422 50.396 Súp lơ 345 5.555 Đậu 384 2.448 Dưa các loại 481 6.625 1.895 25.014 986 7.205 Hành 1.004 19.780 Cà rốt 498 10.555 Các loại bí 544 5.257 Các loại cà 324 4.612 Dưa hấu Ớt cac loại (Theo FAO WHO 2009) Cây rau có vai trò quan trọng trong đời sống con người, nó được phát triển dựa trên sự phát triển của xã hội. Ở các nước phát triển thì rau được chú trọng hơn các nước đang phát triển. Theo Ku Ahmet và M Shaj ham cho thấy: Nếu tính số lượng rau trên đầu người ở các nước phát triển cao hơn các nước đang phát triển, so với lương thực thì ở các nước phát triển tỷ lệ 2/1 còn ở các nước đang phát triển thì tỷ lệ1/2. Cũng theo Ku Ahmet và M Shaj ham 2005 thì số lượng rau tiêu thụ tính theo đầu người ở một số nước được thể hiện qua bảng sau. 9 Bảng 2.2: Sản lượng rau tính theo đầu người/ ngày Nước Gam/người/ngày Nước Gam/người/ngày 1. Mỹ 314 5. Pakistan 72 2. Nhật 348 6. Banglades 31 3. Nam Triều Tiên 549 4. Ấn Độ 169 (Nguồn: theo Ku A met và M Shaj ham 2005) Qua bảng 2.2 ta thấy nhu cầu tiêu thụ rau của con người cũng tăng theo sự phát triển của xã hội, ở những nước phát triển thì nhu cầu cao hơn so với các nước đang phát triển. Sản lượng rau trên thế giới ngày càng tăng do nhu cầu sử dụng ngày càng tăng. Sức tăng trưởng sản lượng rau của một số nước trên thế giới được thể hiện qua bảng 2.3. Bảng 2.3: Sản lượng rau của một số nước trên Thế Giới qua các năm 1961-1996 TT Tên nước 19611965 19711975 19811985 19911995 1995 1996 Tổng sản lượng rau của thế giới Tăng trưởng 69-95 (lần) 290 200234 293657 392060 519154 566368 565523 1. Hylạp 1407 3015 2. Italia 9859 11876 3. Tây ban nha 6124 7501 9023 4. Anbani 165 240 5. Pháp 7849 6. Bồ Đào Nha 1169 7. Nam Tư 3990 4135 4103 4198 3.66 14378 144146 13555 13555 1.21 10377 10184 10524 1.77 368 398 470 460 2.90 6891 6987 7659 7929 7929 -0.08 1779 1703 1995 2053 2012 1.80 511 605 599 ( Nguồn: the FAO ) 10 2.3.2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ rau trong nước Với đặc điểm khí hậu đa dạng, miền Bắc có đầy đủ bốn mùa xuân hạ thu đông, miền Nam chỉ có hai mùa là mùa mưa và mùa khô, các sản phẩm rau của Việt Nam rất đa dạng, từ các loại rau nhiệt đới như rau muống, rau ngót, rau cải đến các loại rau xứ lạnh như xu hào, bắp cải, cà rốt,… Những năm gần đây, nhiều loại rau ngoại du nhập vào Việt Nam cũng đã được nhân giống, lai tạo, trồng thử và thích nghi được với điều kiện khí hậu Việt Nam. Trong đó, có nhiều loại rau mang lại hiệu quả kinh tế cao như rau bó xôi (hay còn gọi là rau chân vịt), cây gia vị wasabi (còn gọi là sa tế),...  Diện tích, năng suất, sản lượng: Tính đến năm 2008, tổng diện tích trồng rau các loại trên cả nước đạt 635,1 nghìn ha, sản lượng 9640,3 ngàn tấn; so với năm 2003 diện tích tăng 175,5 ngàn ha (tốc độ tăng bình quân 3,61%/năm), sản lượng tăng 3071,5 ngàn tấn (tốc độ tăng bình quân 7,55%/năm). Bảng 2.4: Diện tích, năng suất, sản lượng rau phân theo vùng Diện tích TT Vùng Năng suất (tạ/ha) (1000 ha) 2003 2008 2003 2008 Sản lượng (1000 tấn) 2003 2008 Cả nước 459,6 635,1 126 151,8 5792,2 9640,3 1 ĐBSH 126,7 158,6 157 179,9 1988,9 2852,8 2 TDMNBB 60,7 91,1 105,1 110,6 637,8 1008 3 BTB 52,7 68,5 81,2 97,8 427,8 670,2 4 DHNTB 30,9 44 109 140,1 336,7 616,4 5 TN 25,1 49 177,5 201,7 445,6 988,2 6 ĐNB 64,2 59,6 94,2 129,5 604,9 772,1 7 ĐBSCL 99,3 164,3 136 166,3 1350,5 2732,6 ( Nguồn: Viện nghiên cứu rau quả trung ương giai đoạn 2003- 2008 ) 11 Vùng sản xuất rau lớn nhất là ĐBSH (chiếm 24,9% về diện tích và 29,6% sản lượng rau cả nước), tiếp đến vùng ĐBSCL (chiếm 25,9% về diện tích và 28,3% sản lượng rau của cả nước). Nhiều vùng rau an toàn (RAT) đã được hình thành đem lại thu nhập cao và an toàn cho người sử dụng đang được nhiều địa phương chú trọng đầu tư xây dựng mới và mở rộng: Hà Nội, Hải Phòng (An Lão), TP Hồ Chí Minh, Lâm Đồng (Đà Lạt),… Theo đánh giá của Viện Nghiên cứu rau quả, trong những năm gần đây những loại rau được xác định có khả năng phát triển để cung cấp sản phẩm cho xuất khẩu là cà chua, dưa chuột, đậu rau, ngô rau,....phát triển mạnh cả về quy mô và sản lượng, trong đó sản phẩm hàng hoá chiếm tỷ trọng cao. Hiện nay rau được sản xuất theo 2 phương thức: tự cung tự cấp và sản xuất hàng hoá, trong đó rau hàng hoá tập trung chính ở 2 khu vực: - Vùng rau chuyên canh tập trung ven thành phố, khu tập trung đông dân cư. Sản phẩm chủ yếu cung cấp cho dân phi nông nghiệp, với nhiều chủng loại rau phong phú (gần 80 loài với 15 loài chủ lực), hệ số sử dụng đất cao (4,3 vụ/năm), trình độ thâm canh của nông dân khá, song mức độ không an toàn sản phẩm rau xanh và ô nhiễm môi trường canh tác rất cao. - Vùng rau luân canh: đây là vùng có diện tích, sản lượng lớn, cây rau được trồng luân canh với cây lúa hoặc một số cây màu. Tiêu thụ sản phẩm rất đa dạng: phục vụ ăn tươi cho cư dân trong vùng, ngoài vùng, cho công nghiệp chế biến và xuất khẩu. - Sản xuất rau theo hướng nông nghiệp công nghệ cao đã bước đầu được hình thành như: sản xuất trong nhà màn, nhà lưới chống côn trùng, sản xuất trong nhà plastic không cố định để hạn chế tác hại của các yếu tố môi trường bất lợi, trồng rau bằng kỹ thuật thuỷ canh, màng dinh dưỡng, nhân giống và sản xuất các loại cây quí hiếm, năng suất cao bằng công nghệ nhà kính của Israel có điều khiển kiểm soát các yếu tố môi trường. 12  Thực trạng tiêu thụ sản phẩm rau - Hiện nước ta có khoảng 60 cơ sở chế biến rau quả với tổng năng suất 290.000 tấn sản phẩm/năm, trong đó DNNN chiếm khoảng 50%, DN quốc doanh 16% và DN có vốn đầu tư nước ngoài 34%, ngoài ra còn hàng chục ngàn hộ gia đình làm chế biến rau quả ở qui mô nhỏ. Hiện nay tiêu thụ rau chủ yếu cho tiêu dùng trong nước, sản phẩm rau cho chế biến chiếm tỷ lệ không đáng kể, năm 2005 rau quả xuất khẩu chỉ đạt 235 triệu USD, trong đó phần lớn là từ quả chế biến. Sản phẩm rau cho xuất khẩu chủng loại rất hạn chế, hiện chỉ một số loại như: cà chua, dưa chuột, ngô ngọt, ngô rau, ớt, dưa hấu ở dạng sấy khô, đóng lọ, đóng hộp, muối mặn, cô đặc, đông lạnh và một số xuất ở dạng tươi. - Tiêu thụ trong nước không nhiều và giá cả thất thường phụ thuộc vào lượng hàng nông sản cung cấp trong khi mức tiêu thụ hạn chế dẫn đến tình trạng một mặt hàng nông sản có năm rất đắt, có năm lại rất rẻ ảnh hưởng đến tính bền vững trong sản xuất. - Sản phẩm rau trở thành hàng hoá ngay sau khi thu hoạch và nó rất dễ bị hư hỏng trong khi hầu hết các vùng sản xuất hàng hoá lớn chưa có nơi sơ chế và kho bảo quản tạm thời.  Một số hạn chế trong sản xuất rau hiện nay - Công tác qui hoạch vùng sản xuất rau hàng hoá chưa rõ trong phạm vi toàn quốc và từng vùng sinh thái, các địa phương lúng túng trong hoạch định lâu dài chiến lược phát triển các loại cây trồng nói chung và cây rau hoa nói riêng, trong đó có chiến lược về diện tích sản xuất. - Thị trường tiêu thụ không ổn định kể cả thị trường trong nước và nước ngoài do sản xuất của chúng ta không chủ động về số lượng và chất lượng sản phẩm. - Vấn đề an toàn vệ sinh thực phẩm là vấn đề rất nan giải trong sản xuất rau hiện nay, qui trình sản xuất rau an toàn đã và đang được ban hành song việc tổ chức sản xuất và kiểm tra giám sát thực hiện qui trình còn kém, kết hợp với trình độ dân trí và tính tự giác thấp của người sản xuất đã cho ra các sản phẩm không an toàn, giảm sức cạnh tranh của nông sản. 13 - Sản xuất theo hợp đồng giữa người sản xuất và doanh nghiệp đã được hình thành ở nhiều vùng sản xuất hàng hoá song nhìn chung còn ít, việc chấp hành theo hợp đồng ký kết của cả người sản xuất và doanh nghiệp chưa nghiêm dẫn đến tình trạng doanh nghiệp không thu mua sản phẩm theo hợp đồng hoặc dân không bán sản phẩm cho doanh nghiệp khi có sự biến động giá cả ngoài thị trường. 2.3.3. Tình hình sản xuất và tiêu thụ rau ở phường Võ Cường: Phường có diện tích đất nông nghiệp là 324,76 ha gồm: Đất trồng lúa 171,1 ha, diện tích đất trồng rau là 153,66 ha. Trong đó diện tích trồng một số loại rau chính là 89,5ha. Tình hình cung cấp rau còn nhiều hạn chế như manh mún, chưa đáp ứng đủ nhu cầu cho các thị trường rộng lớn, nhu cầu hàng hóa. Chất lượng, mẫu mã chưa đều, sản lượng rau an toàn có kiểm soát còn khá thấp. Giá cả thường biến động và độ ổn định chưa cao. Theo thống kê, hằng năm, lượng rau xuất ra thị trường bình quân qua 3 năm (2008-2010) của Võ Cường khoảng trên 3.591 tấn. Hằng ngày có khoảng 9,8 tấn rau lưu thông trên thị trường thành phố, và các nơi khác . Hiện tại phường đã và đang tìm được cho mình nhiều thị trường mới ngoài Hà Nội, Bắc Ninh và Trung Quốc, đã thu hút được một số doanh nghiệp thu mua chế biến về thu gom, bên cạnh đó cũng có rất nhiều nhà bán buôn, nhà bán lẻ, thương nhân góp mặt trong quá trình thu hoạch, bảo quản và tiêu thụ sản phẩm rau màu vụ đông, đã kết nối được một số thị trường tiềm năng như Hà Nội, Trung Quốc (xuất khẩu cà rốt, khoai tây). 2.4. Lịch sử phát triển và đặc điểm về kinh tế kĩ thuật của cây rau 2.4.1. Lịch sử phát triển Nước ta có lịch sử trồng rau từ lâu đời, từ thời vua Hùng người ta đã phát hiện thấy bầu, bí trong vườn của gia đình. Theo sổ sách thì rau được nhập vào nước ta từ thế kỉ thứ X. 14 Năm 1721 – 1783 Lê Quí Đôn đã tiến hành phân bổ tổng kết các vùng trồng rau, năm 1929 nước ta đã trồng rau cải trắng và khoai tây, như vậy nghề trồng rau ở nước ta đã ra đời từ rất sớm. Những năm trước đây do nền kinh tế tự túc kéo dài nghề trồng rau ở nước ta rất manh mún, các chủng loại rau còn nghèo và diện tích và sản lượng qúa thấp so với tiềm năng của khí hậu và đất đai, cùng với nguồn nhân lực dồi dào và cần cù chịu khó của nông dân Việt Nam cho đến nay có khoảng 70 loài thực vật được sử dụng làm rau hoặc chế biến thành rau. Riêng rau trồng có hơn 30 loài trong đó có 15 loài là rau chủ lực, trong số này có hơn 80% là rau ăn lá. Theo số liệu thống kê từ năm 1998 đến nay sản xuất rau không ngừng tăng nhanh không chỉ đáp ứng cho nhu cầu rau trong nước cho cây công nghiệp chế biến mà còn để xuất khẩu. Hiện nay, ở nước ta rau được trồng với khối lượng lớn ở những vùng đồng bằng như: Đồng Bằng sông Hồng, Đồng bằng sông Cửu Long và vùng ven đô như TP Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Hải Dương, Bắc Ninh,… Bảng 2.5: Tình hình rau quả qua một số năm của Việt Nam Năm Sản lượng (tấn) Xuất khẩu (tấn) 1998-2002 15.150.000 94.400 2002-2006 17.192.000 296.300 2006- đến nay 23.624.000 310.000 (Nguồn: Viện nghiên cứu rau quả trung ương) Từ năm 1998 đến nay, diện tích trồng rau ở nước ta tăng nhanh. Theo số liệu thống kê của năm 1998, cả nước có diện tích trồng rau là 368,5 nghìn ha, đạt sản lượng là 4145,6 triệu tấn, diện tích của cả nước so với năm 1998 tăng 46,4 % bình quân mỗi năm tăng là 10.000 ha. Trong đó, diện tích các tỉnh phía Bắc là 175,8 nghìn ha, chiếm 46,44 %, nhưng năng suất rau nói chung còn thấp và bấp bênh. Năm 1998 có năng suất cao nhất mới đạt 125,2 tạ/ha bằng 70% so với cả nước, và trung bình của toàn thế giới là (178 tạ/ha). 15 2.4.2. Đặc điểm về kinh tế kĩ thuật của một số loại rau chính vụ đông  Cây rau có thời gian sinh trưởng ngắn, tùy từng loại rau và điều kiện khác nhau mà thời gian sinh trưởng của chúng khác nhau.  Rau sinh trưởng và phát triển tốt ở những vùng đất thoáng mát, đất pha cát tơi xốp. Rau là cây cần nhiều nước do vậy nó cần có đủ nước để phát triển.  Rễ rau thường là rễ chùm nên ăn xuống đất không sâu, chỉ khoảng từ 1030 cm, nó hấp thụ nước rất tốt.  Có khả năng sinh trưởng và phát triển trong một môi trường tương đối phức tạp như khô, lạnh.