Tài liệu Nhân vật trong tiểu thuyết “les – vòng tay không đàn ông” của bùi anh tấn

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA NGỮ VĂN ====== NGUYỄN THỊ HỒNG NHÂN VẬT ĐỒNG TÍNH TRONG TIỂU THUYẾT LES – VÒNG TAY KHÔNG ĐÀN ÔNG CỦA BÙI ANH TẤN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Lí luận Văn học Ngƣời hƣớng dẫn khoa học TS. NGUYỄN THỊ KIỀU ANH HÀ NỘI, 2016 LỜI CAM ĐOAN Khóa luận đƣợc hoàn thành dƣới sự hƣớng dẫn trực tiếp của TS. NguyễnThị Kiều Anh. Tôi xin cam đoan rằng: - Khóa luận này là kết quả nghiên cứu, tìm tòi của riêng tác giả. - Những tƣ liệu đƣợc trích dẫn trong khóa luận là trung thực. - Kết quả nghiên cứu này không hề trùng khít với bất cứ công trình nghiên cứu của tác giả nào đã đƣợc công bố trƣớc đó. Nếu sai, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Hà Nội, ngày 2 tháng 4 năm 2016 Tác giả khóa luận Nguyễn Thị Hồng LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành khóa luận này, tôi nhận đƣợc sự hƣớng dẫn và giúp đỡ tận tình của cô giáo Nguyễn Thị Kiều Anh cùng toàn thể các thầy cô giáo trong trƣờng Đại học sƣ phạm Hà Nội 2. Tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn tới quý thầy cô trong trƣờng đặc biệt là TS: Nguyễn Thị Kiều Anh đã trực tiếp hƣớng dẫn, đóng góp ý kiến và tạo điều kiện cho tôi hoàn thành khóa luận này. Hà Nội, ngày 2 tháng 4 năm 2016 Tác giả khóa luận Nguyễn Thị Hồng MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................... 1 2. Lịch sử vấn đề ............................................................................................ 2 3. Mục đích nghiên cứu .................................................................................. 3 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu............................................................... 4 6. Phƣơng pháp nghiên cứu ........................................................................... 4 7. Đóng góp của khóa luận ............................................................................. 4 8. Cấu trúc của khóa luận ............................................................................... 5 NỘI DUNG .................................................... Error! Bookmark not defined. CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ NHÂN VẬT VĂN HỌC VÀ HÀNH TRÌNH SÁNG TÁC CỦA BÙI ANH TẤN VỚI ĐỀ TÀI ĐỒNG TÍNH.............................................................................................................. 6 1.1. Quan niệm chung về nhân vật văn học ................................................... 6 1.1.1. Khái niệm nhân vật văn học ................................................................. 6 1.1.2. Các chức năng của nhân vật văn học .................................................... 7 1.1.3. Các tiêu chí phân loại nhân vật văn học ................................................ 7 1.1.3.1. Phân loại theo tầm quan trọng và vai trò của nhân vật trong tác phẩm (xét từ góc độ kết cấu) .......................................................................... 8 1.1.3.2. Phân loại theo hình thức cấu trúc nhân vật ........................................ 8 1.1.4. Vài nét về nhân vật tiểu thuyết và nhân vật trong tiểu thuyết Việt Nam trong thời kì đổi mới....................................................................................... 9 1.2. Tác giả Bùi Anh Tấn và hành trình sáng tác với đề tài đồng tính ........... 10 1.2.1. Giới thuyết về “đồng tính”.................................................................. 10 1.2.1.1. “Đồng tính” trong lịch sử - xã hội .................................................... 10 1.2.1.2. “Đồng tính” trong văn học nghệ thuật.............................................. 12 1.2.2. Bùi Anh Tấn với những sáng tác viết về đồng tính ............................ 13 CHƢƠNG 2: THẾ GIỚI NHÂN VẬT ĐỒNG TÍNH TRONG TIỂU THUYẾT CỦA BÙI ANH TẦN .................................................................. 17 2.1. Bảng thống kê, phân loại các nhân vật đồng tính trong tiểu thuyết “ Les – vòng tay không đàn ông” của Bùi Anh Tấn ........................................ 17 2.1.1. Bảng thống kê, phân loại .................................................................... 17 2.1.2. Nhận xét chung................................................................................... 18 2.2. Các kiểu nhân vật đồng tính trong tiểu thuyết của Bùi Anh Tấn ......... 18 2.2.1. Nhân vật bi kịch ................................................................................. 18 2.2.2. Nhân vật cô đơn.................................................................................. 21 2.2.3. Nhân vật đi tìm bản thân (Truy tìm và hoài nghi bản thể) ................... 24 CHƢƠNG 3: NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG NHÂN VẬT ĐỒNG TÍNH TRONG TIỂU THUYẾT “LES- VÒNG TAY KHÔNG ĐÀN ÔNG” CỦA BÙI ANH TẤN ............................................................................................ 29 3.1. Nghệ thuật miêu tả ngoại hình, hành động nhân vật ............................. 29 3.2. Nghệ thuật khắc hoạ tâm lí nhân vật ...................................................... 33 3.3. Nghệ thuật khắc hoạ nhân vật qua ngôn ngữ đối thoại và độc thoại ....... 38 3.3.1. Ngôn ngữ đối thoại ............................................................................. 38 3.3.2. Ngôn ngữ độc thoại nội tâm................................................................ 39 KẾT LUẬN .................................................................................................. 42 DANH MỤC CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................. MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Đồng tính đang là mối quan tâm của xã hội, điện ảnh, văn học nghệ thuật và đồng tính cũng là một đề tài nghiên cứu hay. Tuy nhiên, do định kiến xã hội về “giới thứ ba” cho nên số lƣợng tác phẩm văn học viết về đề tài này còn khiêm tốn. Trên thế giới, dòng văn học đồng tính không còn mới mẻ, xa lạ nhƣng cũng chỉ có một số tác phẩm nổi tiếng, tiêu biểu - những tác phẩm đồng tính làm say mê hàng triệu độc giả nhƣ: tiểu thuyết “Annie on my mind” (Annie trong trái tim tôi) của nữ văn sĩ ngƣời Mỹ Nacy Garden ra mắt bạn đọc vào tháng 7 năm 1982 Ở Việt Nam, những sáng tác văn học về đề tài đồng tính xuất hiện còn ít, lẻ tẻ, rải rác. Chỉ có vài đầu sách của một số tác giả đƣợc nhắc đi nhắc lại trong nhiều bài báo. Đó là tự truyện “Bóng” (2008) của Nguyễn Văn Dũng do hai nhà báo Hoàng Nguyên và Đoan Trang chấp bút; tập truyện ngắn “Những đốm lửa trên vịnh Tây Tử” (2007) của Trang Hạ… Nhân vật trong các sáng tác đó chƣa thể đại diện cho “giới thứ ba” nên không đƣợc những ngƣời đồng tính nồng nhiệt đón nhận và chƣa thu hút đƣợc độc giả. Chỉ đến khi cuốn tiểu thuyết “Một thế giới không có đàn bà”, “Les - vòng tay không đàn ông” và “Phƣơng pháp của A.C.Kinsey” của tác giả Bùi Anh Tấn ra đời, thì những ngƣời đồng tính mới thực sự tìm thấy nỗi đau cũng nhƣ bao tâm tƣ, tình cảm của mình ở trong đó. 1.2. Bùi Anh Tấn là nhà văn công an. Anh bắt đầu sáng tác từ những năm đầu thập niên 90 nhƣng chỉ thực sự nổi tiếng từ sau cuốn tiểu thuyết “Một thế giới không có đàn bà” (1999) và sau đó là cuốn tiểu thuyết: “Les vòng tay không đàn ông”. 1 “Đấy là cả một thế giới nội tâm rất phong phú, có nhiều màu sắc cả bi lẫn hài… Hãy nhân ái hơn, tạo hoá đã quá nghiệt ngã với họ, thì chúng ta, những con ngƣời với con ngƣời, lẽ nào lại không hiểu nổi nhau…” [6]. Nhân vật trong các tiểu thuyết viết về đồng tính của Bùi Anh Tấn là những số phận bất hạnh. Mỗi nhân vật là một mảnh ghép cuộc đời, smột thân phận khác nhau nhƣng đều có chung nỗi đau: bị đồng tính, phải đối mặt với những rắc rối của bản thân cũng nhƣ sức ép của dƣ luận. Tác phẩm của Bùi Anh Tấn chứa đựng nét độc đáo, mới lạ của một cây bút sáng tạo. Đặc biệt, thế giới nhân vật trong tiểu thuyết đồng tính của Bùi Anh Tấn đã làm nên dấu ấn riêng cho sáng tác của anh trong việc khám phá thế giới hiện thực nghiệt ngã về những con ngƣời thuộc “giới thứ ba”. Việc nghiên cứu nhân vật trong tiểu thuyết viết về đề tài đồng tính của Bùi Anh Tấn có ý nghĩa quan trọng vừa nhằm nhìn nhận, đánh giá những thành công về một trong những phƣơng diện nghệ thuật viết tiểu thuyết của tác giả vừa thấy đƣợc những đóng góp của nhà văn ở mảng đề tài mới mẻ này của văn học Việt Nam đƣơng đại. Vì những lí do trên, chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài: “Nhân vật trong tiểu thuyết “Les – vòng tay không đàn ông” của Bùi Anh Tấn”. 2. Lịch sử vấn đề 2.1. Bùi Anh Tấn là một tác giả mới xuất hiện trên văn đàn. Bởi vậy, nguồn tài liệu về tác giả này còn ít ỏi. Hơn nữa, với tinh thần sáng tác có tính chất “mở” nhƣ hiện nay tất yếu sẽ có những ý kiến khen, chê khác nhau. Trên cơ sở những hiểu biết ban đầu, chúng tôi sẽ cố gắng chọn lọc và tiếp thu những ý kiến đƣợc xem là xác đáng, sát hợp với những đóng góp của tiểu thuyết viết về đề tài đồng tính của Bùi Anh Tấn. 2.2. Sự độc đáo, mới lạ, mang tính thời sự trong những cuốn tiểu thuyết viết về đề tài đồng tính của Bùi Anh Tấn trên thực tế đã đƣợc dƣ luận quan 2 tâm. Đã có nhiều bài báo, bài phê bình, cuộc trao đổi trên các diễn đàn văn học. Nhà báo Nguyễn Vịnh trong bài : “Nhà văn trẻ Bùi Anh Tấn cầm bút đã là sự phiêu lƣu” (Tạp chí Đẹp, số 6, 2003) có viết: “Bùi Anh Tấn đã bình thản đặt những bƣớc đi của mình vào ngôi đền văn học, giành lại cho mình một chút dƣ vang. Ở ngƣời đàn ông này có một cái gì đó cứ âm trầm, da diết chảy, một cái gì đó - dù rất nhỏ nhoi nhƣng sâu khuất các ý niệm - đang cọ cựa. Tác giả nhƣ muốn chống lại sự lãng quên, nhƣ muốn thổi tung lớp bụi đã cũ kĩ kỹ của thời gian và bạc bẽo của nhân thế đang bao phủ lên từng mảng lớp của cuộc đời”. Tuy nhiên đó chỉ là những nhận xét của những cá nhƣng chƣa có một công trình nào đi sâu nghiên cứu một cách hệ thống vấn đề nhân vật. Nhận ra khoảng trống đó, tôi mạnh dạn chọn đề tài: “Nhân vật đồng tính trong tiểu thuyếtLes – vòng tay không đànông của Bùi Anh Tấn” Tôi hy vọng sẽ góp thêm một tiếng nói vào việc tìm hiểu, nghiên cứu thành công của Bùi Anh Tấn ở mảng đề tài này.Những bài viết, đánh giá kể trên sẽ là những gợi ý, tham khảo quý báu cho chúng tôi trong quá trình thực hiện khóa luận. 3. Mục đích nghiêncứu Mục đích nghiên cứu của chúng tôi khi triển khai đề tài này là khám phá thế giới của những ngƣời đồng tính với cái nhìn nhân văn cũng nhƣ nghệ thuật xây dựng nhân vật độc đáo của Bùi Anh Tấn khi viết về những con ngƣời “Thế giới thứ ba”. Từ việc nghiên cứu đó để phần nào thấy đƣợc tình cảm cũng nhƣ những tâm sự của những ngƣời đồng tính để có cái nhìn cảm thông, sự nhìn nhận đúng về họ. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích trên, nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn là chỉ ra 3 các lọai nhân vật và nghệ thuật xây dựng nhân vật trong tiểu thuyết viết về đề tài đồng tính của Bùi Anh Tấn: nghệ thuật miêu tả ngoại hình, hành động, nghệ thuật khắc hoạ tâm lí nhân vật, ngôn ngữ nghệ thuật. 5. Đối tƣợngvà phạm vi nghiên cứu - Đối tƣợng nghiên cứu Nhân vật đồng tính trong tiểu thuyết “ Les – vòng tay không đàn ông” của Bùi Anh Tấn. - Phạm vi nghiên cứu Thực hiện đề tài này, chúng tôi tiến hành khảo sát, thống kê, phân loại, phân tích và lí giải vấn đề trong phạm vi tiểu thuyết về đề tài đồng tính “Les - vòng tay không đàn ông” (2004) của Bùi Anh Tấn. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu Để thực hiện đƣợc mục đích nghiên cứu, chúng tôi sử dụng đồng thời các phƣơng pháp sau: - Phƣơng pháp thống kê - phân loại Khảo sát, thống kê toàn bộ hệ thống nhân vật đồng tính trong tiểu thuyết viết về đồng tính “Les - vòng tay không đàn ông” của Bùi Anh Tấn. - Phƣơng pháp phân tích Tiến hành phân tích cụ thể các loại hình nhân vật chủ yếu đƣợc xây dựng trong ba tiểu thuyết viết về đồng tính của Bùi Anh Tấn. - Phƣơng pháp so sánh Tiến hành so sánh, đối chiếu giữa các nhân vật trong tiểu thuyết “Les vòng tay không đàn ông” của Bùi Anh Tấn với nhân vật trong một số truyện ngắn đồng tính khác của tác giả để thấy đƣợc điểm khác biệt nổi bật ở các nhân vật trong cuốn tiểu thuyết này. 7. Đóng góp của khóa luận - Tìm ra những đặc sắc về thế giới nhân vật và nghệ thuật xây dựng nhân 4 vật trong tiểu thuyết viết về đề tài đồng tính của Bùi Anh Tấn. - Đánh giá những đóng góp mới của Bùi Anh Tấn ở mảng đề tài đƣợc xem là “hiện tƣợng” của văn học Việt Nam đƣơng đại. Thông qua những nghiên cứu, phân tích, ngƣời đọc sẽ có cái nhìn cảm thông, chia sẻ hơn với những ngƣời đồng tính trong xã hội. 8. Cấu trúc của khóa luận Ngoài phần mở đầu, kết luận, phần nội dung củakhóa luận tôi sẽ triển khai thành ba chƣơng: Chƣơng 1: Những vấn đề chung về nhân vật văn học và hành trình sáng tác của Bùi Anh Tấn với đề tài đồng tính Chƣơng 2: Thế giới nhân vật đồng tính trong tiểu thuyết “Les – vòng tay không đàn ông” của BùiAnh Tấn Chƣơng 3: Nghệ thuật xây dựng nhân vật đồng tính trong tiểu thuyết “Les – vòng tay không đàn ông” của Bùi Anh Tấn 5 NỘI DUNG CHƢƠNG1: NHỮNGVẤNĐỀCHUNGVỀNHÂNVẬTVĂN HỌCVÀHÀNH TRÌNH SÁNG TÁC CỦA BÙI ANH TẤN VỚI ĐỀ TÀI ĐỒNG TÍNH 1.1. Quan niệm chungvề nhân vật văn học 1.1.1. Khái niệm nhân vật văn học Đã có nhiều quan điểm khác nhau về nhân vật văn học trong giới nghiên cứu, phê bình: * Khái niệm “nhân vật văn học” đƣợc định nghĩa trong cuốn “Từ điển thuật ngữ văn học” của nhóm tác giả Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi: * Các tác giả “Từ điển văn học” (tập 2) đã xác nhận: “Nhân vật là yếu tố cơ bản nhất trong tác phẩm văn học, tâm điểm để bộc lộ chủ đề, tƣ tƣởng chủ đề và đến lƣợt mình nó lại đƣợc các yếu tố có tính chất hình thức của tác phẩm tập trung khắc hoạ. Nhân vật, do đó, là nơi tập trung giá trị tƣ tƣởng nghệ thuật của tác phẩm văn học” [7, tr.86]. Với định nghĩa này, các nhà biên soạn từ điển đã nhìn nhận nhân vật từ khía cạnh vai trò, chức năng của nó đối với tác phẩm văn học và từ mối quan hệ của nó với các yếu tố hình thức tác phẩm.Có thể coi đây là một định nghĩa tƣơng đối toàn diện về nhân vật văn học. Nhân vật văn học là con ngƣời cụ thể đƣợc miêu tả trong tác phẩm văn học. Nhân vật văn học có thể có tên riêng (Chí Phèo, Bá Kiến,…), cũng có thể không có tên riêng (ngƣời dân làng nọ, ngƣời thả ống lƣơn...). Nhƣ vậy, các nhà nghiên cứu, nhà lí luận văn học, bằng cách này hay cách khác đã đƣa ra những quan điểm, định nghĩa cụ thể về nhân vật văn học trên cơ sở tìm hiểu những nét nổi bật về nhân vật. Song, xét một cách chung nhất, các ý kiến vẫn cơ bản gặp nhau trong sự khẳng định: thứ nhất, nó phải là 6 đối tƣợng mà văn học miêu tả, thể hiện bằng phƣơng tiện văn học. Thứ hai, đó là những con ngƣời hoặc những con vật, sự vật, đồ vật, hiện tƣợng mang linh hồn con ngƣời, là hình ảnh gần gũi của con ngƣời. Thứ ba, đó là đối tƣợng mang tính ƣớc lệ và có cách điệu so với đời sống hiện thực bởi nó đã đƣợc khúc xạ qua lăng kính chủ quan của nhà văn. Nghiên cứu về tác phẩm văn chƣơng cần phải tiếp cận nhân vật để chỉ ra cái mới trong ngòi bút nhà văn và đƣa ra kết luận về những đóng góp riêng nhà văn đó. Những quan niệm về nhân vật văn học nhƣ trên là những chỉ dẫn cho chúng tôi trong quá trình tìm hiểu về nhân vật nói chung và nhân vật đồng tính trong tiểu thuyết của Bùi Anh Tấn nói riêng. 1.1.2. Các chức năng của nhân vật văn học Thứ nhất, nhân vật trong tác phẩm văn học có chức năng khái quát các loại tính cách xã hội.Với chức năng này, nhân vật chứng tỏ đƣợc ƣu thế vô song của văn học trong việc phản ánh bản chất của xã hội trong một hiện tƣợng mang tính chất kết tinh là tính cách. Thứ hai, ngoài chức năng khái quát các loại tính cách xã hội, nhân vật văn học còn có “chức năng của một chiếc chìa khoá”, giúp nhà văn mở một cánh cửa bƣớc vào hiện thực rộng lớn, tiếp cận những đề tài chủ đề mới mẻ. Thứ ba, nhân vật văn học có chức năng biểu hiện quan niệm nghệ thuật của nhà văn về thế giới và con ngƣời. Nhƣ vậy, nhân vật văn học có nhiều chức năng tƣơng ứng với nhiều vai trò khác nhau trong tác phẩm.Hiểu đƣợc đúng đắn chức năng của nhân vật văn học của ngƣời viết có thêm cơ sở lý luận để nghiên cứu đề tài này. 1.1.3. Các tiêu chí phân loại nhân vật văn học Nhân vật văn học là một hiện tƣợng hết sức đa dạng. Để nắm đƣợc thế giới nhân vật văn học đa dạng, phong phú, có thể tiến hành phân loại dƣới nhiều góc độ, theo nhiều tiêu chí khác nhau. 7 1.1.3.1. Phân loại theo tầm quan trọng và vai trò của nhân vật trong tác phẩm (xét từ góc độ kết cấu) Xem xét vai trò và vị trí của nhân vật trong tác phẩm văn học có thể chia thành: nhân vật chính, nhân vật phụ, nhân vật trung tâm. * Nhân vật chính Nhân vật chính là nhân vật xuất hiện nhiều trong tác phẩm, tham gia hầu hết các sự kiện chính đƣợc miêu tả, giữ vai trò then chốt trong việc thúc đẩy sự phát triển của cốt truyện và là cơ sở quan trọng để nhà văn triển khai đề tài trung tâm hay tƣ tƣởng nghệ thuật cơ bản của mình. * Nhân vật trung tâm Trong một tác phẩm có nhiều nhân vật chính, nhân vật chính có vai trò quan trọng hơn cả xuyên suốt toàn bộ tác phẩm đƣợc gọi là nhân vật trung tâm. Ở một số tác phẩm, số lƣợng nhân vật trung tâm không phải chỉ có một, do chỗ các nhân vật đó đều có vai trò tƣơng đƣơng nhau trong việc thể hiện những xung đột cơ bản của tác phẩm. Tào Tháo, Lƣu Bị, Quan Công, Trƣơng Phi, Gia Cát Lƣợng, Tôn Quyền đều là những nhân vật trung tâm của “Tam Quốc Diễn Nghĩa”,… * Nhân vật phụ Nhân vật phụ giữ vai trò thứ yếu so với nhân vật chính trong quá trình phát triển diễn biến của cốt truyện, của việc thể hiện chủ đề tác phẩm. 1.1.3.2. Phân loại theo hình thức cấu trúc nhân vật *Nhân vật dẹt: Là loại nhân vật không đƣợc khắc hoạ đầy đặn các mặt, “ít giống thực” nhất theo đánh giá của một kiểu tri giác đơn giản về nghệ thuật. * Nhân vật tròn Là loại nhân vật đƣợc khắc hoạ soi chiếu trên nhiều bình diện, đƣa tới cho độc giả cảm tƣởng “thực” về nhân vật. 8 * Nhân vật tƣ tƣởng * Nhân vật tâm lí Trên đây là các loại nhân vật thƣờng gặp.Trong văn học còn có thể gặp một số kiểu loại nhân vật khác nữa. Sự phân loại trên đây chỉ có tính chất tƣơng đối vì trong loại này có thể bao hàm một số yếu tố của loại kia và ngƣợc lại. Không có gì khó hiểu khi ta thấy một nhân vật cụ thể nào đó có mặt trong nhiều “danh sách” khác nhau.Thực tế ấy đòi hỏi việc nghiên cứu nhân vật phải tránh sự cứng nhắc, tuyệt đối hoá. 1.1.4. Vài nét về nhânvật tiểu thuyếtvà nhânvật trongtiểu thuyếtViệt Nam trong thời kì đổi mới Có thể nói, sau năm 1975 khuynh hƣớng sử thi đã nhƣờng chỗ cho cảm hứng thế sự trong sự phản ánh của văn học.Cách nhìn nhận của nhà văn đối với nhân vật cũng đa chiều và linh hoạt hơn.Các nhà văn thời kì đổi mới đã thấy rõ sự đan xen hai mặt tốt - xấu trong mỗi con ngƣời, “con ngƣời trong con ngƣời”. Cho dù con ngƣời có đại diện cho giai cấp nào đi nữa thì cũng không thể hoặc tốt đẹp, hoặc xấu xa một cách tuyệt đối. Nếu trong văn học trƣớc 1975, con ngƣời hiện lên chủ yếu là con ngƣời cộng đồng, con ngƣời hiện đại thì ở văn học thời kì đổi mới các nhà văn còn thấy rõ con ngƣời ngoài là con ngƣời cộng đồng còn là con ngƣời cá nhân với chiều sâu bí ẩn của tâm hồn. Tiểu thuyết Việt Nam sau 1975 đã có sự đột phá lớn về nhiều mặt, nhiều bình diện, kết đọng ở nhiều thành tựu nổi bật của những tác giả, những cây bút tiêu biểu nhƣ: Nguyễn Minh Châu, Lê Lựu, Bảo Ninh,... Chúng ta có thể nhận thấy đổi mới cơ bản của các cây bút này trên nhiều lĩnh vực, xong tập trung nhất vẫn là trong cách tiếp cận và xây dựng nhân vật để phản ánh đời sống. Nhân vật trong tiểu thuyết Việt Nam thời kỳ đổi mới, về cơ bản có 9 những đặc điểm nổi bật sau: Thứ nhất, nhân vật trong tiểu thuyết Việt Nam thời kỳ đổi mới đƣợc khai thác toàn diện, là con ngƣời đa trị, lƣỡng cực với các mối quan hệ xã hội vô cùng phức tạp. Thứ hai, nhân vật không có số phận tròn trịa nhƣ trong tiểu thuyết truyền thống mà bị phân mảnh, đôi khi bị phá vỡ, chỉ còn những mảnh nhỏ của tâm trạng, những khoảnh khắc của cuộc đời ngắn ngủi, những dòng ý thức - tiềm thức - vô thức kéo dài miên man không có điểm dừng. Thứ ba, nhân vật không có tính cách hay số phận điển hình mà chỉ là những con ngƣời bình thƣờng, vô danh trong cuộc sống.Nhân vật là đủ thứ hạng trong xã hội. Thứ tƣ, nhân vật là những cá thể đời thƣờng, những con ngƣời đang trong quá trình hình thành về nhân cách, đƣợc thể hiện trong tất cả các mối quan hệ xã hội, quan hệ ứng xử, thân phận, đời sống riêng của nó, với “đầy những vết dập xoá trên thân thể và trong tâm hồn”. Thứ năm, nghệ thuật xây dựng nhân vật tiểu thuyết có nhiều cách tân với những thử nghiệm táo bạo, thậm chí mạo hiểm, bởi các nhà văn nhận thấy các thủ pháp truyền thống đã không còn đủ khả năng biểu hiện cái đa dạng, phức tạp của con ngƣời trong đời sống hiện đại. Tìm hiểu những biểu hiện mới của nhân vật trong tiểu thuyết Việt Nam thời kì đổi mới, tác giả luận văn sẽ có thêm cơ sở thực tiễn để nghiên cứu nhân vật đồng tính trong tiểu thuyết của Bùi Anh Tấn. 1.2. Tác giả Bùi Anh Tấn và hành trình sáng tác với đề tài đồng tính 1.2.1. Giới thuyết về “đồng tính” 1.2.1.1. “Đồng tính” trong lịch sử - xã hội a. Theo Bách khoa toàn thƣ mở Wikipedia: “Đồng tính luyến ái” hay “đồng tính” chỉ việc hấp dẫn trên phƣơng diện tình yêu hay tình dục cùng giới 10 tính với nhau trong hoàn cảnh nào đó hoặc lâu dài. Đồng tính luyến ái cũng chỉ nhận thức của cá nhân dựa trên những hấp dẫn đó và sự tham gia vào một cộng đồng có chung điều này (…). Thực tế, “đồng tính” khá phức tạp, có nhiều kiểu, dạng, loại và cách gọi khác nhau. “Lesbian” (đọc ngắn là “Les”): chỉ ngƣời đồng tính nữ. “Les” lại chia làm nhiều kiểu: “Fem” chỉ những ngƣời đồng tính nữ có nữ tính, khó phát hiện là les “Butch” là những ngƣời đồng tính nữ có nam tính, cử chỉ điệu bộ giống đàn ông. b. Nguyên nhân của hiện tƣợng “đồng tính luyến ái” Có nhiều giả thiết về về nguyên nhân tạo nên “đồng tính luyến ái”, trong đó, có hai nguyên nhân đƣợc xem là chủ yếu: di truyền học và quá trình phát triển tâm lí. c. Nguồn gốc của “đồng tính luyến ái” Đồng tính luyến ái đã thực sự trở thành một trong những hiện tƣợng quan trọng ở cả phƣơng Đông và phƣơng Tây. Khi nghiên cứu lịch sử của nhân loại, các nhà khoa học rất bất ngờ rằng đồng tính đã xuất hiện từ rất sớm (thế kỉ VI -> thế kỉ IV TCN), khi những nền văn minh của loài ngƣời bắt đầu nhen nhúm, từ Đông sang Tây. Trong lịch sử Việt Nam rất hiếm có trƣờng hợp đựơc ghi nhận mặc dù trong thế kỷ XVI, XVII có một vài vua chúa có thê thiếp là đàn ông… Ngoài ra, sách sử có chép rằng vua Khải Định tuy có 12 bà vợ nhƣng bất lực hoặc không thích gần đàn bà, chỉ thích đàn ông. d. Quan điểm xã hội đối với hiện tƣợng đồng tính luyến ái Ở Việt Nam, nhìn chung thái độ của xã hội đối với đồng tính luyến ái là kì thị ở các mức độ khác nhau hoặc không thể hiện thái độ rõ ràng nhƣ phớt lờ, không quan tâm. Những định kiến về đồng tính luyến ái vẫn còn khá phổ biến trong xã hội Việt Nam.Mặc dù pháp luật không cấm cản nhƣng đề tài 11 đồng tính luyến ái đƣợc xem là không bình thƣờng, tránh né. Ngoài ra những con ngƣời đồng tính thƣờng bị nhìn với những “ cái nhìn khinh miệt”, bị ngƣời thân trách móc thậm chí là từ mặt. 1.2.1.2. “Đồng tính” trong văn học nghệ thuật “Văn học đồng tính - LGBT (lesbian, gay, bisexual, transgender) literature đã từng một thời bị coi là đề tài cấm kị trên phạm vi toàn cầu. Tuy nhiên, cùng với những cuộc đấu tranh về quyền con ngƣời, đấu tranh về bình đẳng giới, sự thừa nhận của xã hội đối với giới tính thứ ba, đó cũng là lúc dòng văn học dành cho ngƣời đồng tính bƣớc từ bóng tối ra ánh sáng” [8]. Văn học đồng tính hiện hữu nhƣ một nhu cầu tự thân, phản ánh cuộc sống muôn màu của những ngƣời đồng tính. Thế giới đồng tính phức tạp nhƣng lại đầy hấp dẫn. Đó cũng là nguyên nhân khiến một số nhà văn dày công viết nên tác phẩm văn học đồng tính mới lạ, mang giá trị sâu sắc Tại Việt Nam, văn học đồng tính xuất hiện khá muộn so với thế giới. Nhắc đến “đồng tính”, nhiều nhà nghiên cứu hoặc cho đó là một lĩnh vực “nhạy cảm” hoặc cho đó là dung tục, tầm thƣờng mà bỏ qua hoặc ám chỉ. Ngƣợc dòng thời gian, trƣờng hợp điểm hình tiêu biểu cho sự đảo trang trong văn học Việt Nam hẳn phải là sự tích “Quan Âm Thị Kính” và đây cũng là khuôn mẫu cho một biến tác hiện đại khá lý thú đi đôi với sự đảo vị giới tính trong cuốn tiểu thuyết lãng mạn “Hồn bƣớm mơ tiên” (1932) của Khái Hƣng. Văn học Việt Nam đầu thế kỉ XX cũng đã xuất hiện một số tác phẩm về đề tài này dù còn lẻ tẻ, rải rác, tế nhị mang tính ẩn dụ qua các hình tƣợng nghệ thuật. Nhà thơ Xuân Diệu nổi tiếng chủ yếu qua thơ tình của ông và bài thơ “Tình trai” đƣợc xem là một trong những phát ngôn sớm nhất về tình yêu đồng tính nam trong văn học Việt Nam hiện đại 12 Bài “Ngủ chung” của Huy Cận tả cảnh ngủ chung của học trò cùng phái tính, giữa những ngƣời bạn trai với nhau với nhiều ngôn từ, hình ảnh “không bình thƣờng”. Có lẽ, cùng với bài “Tình trai” của Xuân Diệu, bài “Ngủ chung” này của Huy Cận là những bài thơ tiêu biểu cho chuyện đồng tính luyến ái ở Việt Nam. Đến văn học đƣơng đại, trong khoảng 15 năm trở lại đây, đề tài đồng tính đã bắt đầu đƣợc khai khác một cách mạnh dạn. Nhiều tác giả đã chọn đề tài gai góc này để thử bút. Có thể kể ra đây những tác phẩm tiêu biểu nhƣ: “Một thế giới không có đàn bà” (Bùi Anh Tấn, 1999), “Les - vòng tay không đàn ông” (Bùi Anh Tấn, 2004),“Xin lỗi em, anh đã yêu anh ấy” (Nguyễn Thơ Sinh, 2007). Qua những tìm hiểu và trình bày trên đây, ta thấy, tác phẩm văn học đồng tính có những nét đặc sắc, thành công và hạn chế nhƣng đã khắc hoạ đƣợc một bức tranh khá đặc biệt trong tình hình hiện tƣợng đồng tính trong văn học chƣa đƣợc xã hội cũng nhƣ giới học thuật ở Việt Nam và thế giới quan tâm rộng rãi. Thời đại càng phát triển thì tƣ tƣởng con ngƣời càng tiến bộ và văn học đồng tính ngày càng có nhiều không gian phát triển. Ngƣời ta sẽ bắt đầu nhận thấy rằng, cuộc sống của chúng ta cần nhiều tác phẩm văn học thể hiện một cách chân thực nội tâm con ngƣời. Thế giới nội tâm của những ngƣời đồng tính rất phong phú và nếu nhƣ nhà văn dám bỏ qua những thành kiến thế tục thì sẽ có những tác phẩm văn học đồng tính thành công. 1.2.2. Bùi Anh Tấn với những sáng tác viết về đồng tính Nếu nói về đề tài đồng tính trong văn học đƣơng đại ở nƣớc ta thì phải ghi công đầu cho nhà văn Bùi Anh Tấn. Chỉ riêng tác giả Bùi Anh Tấn đã có “tuyển tập đồng tính” do nhà xuất bản Trẻ phát hành gồm: tiểu thuyết: “Một thế giới không có đàn bà” (viết về đồng tính nam), tiểu thuyết “Les - vòng 13 tay không đàn ông” (viết về đồng tính nữ), tiểu thuyết “Phƣơng pháp của A.C.Kinsey” (viết về đồng tính nam), tiểu thuyết “Không và sắc” (đề cập đến vấn đề dục lạc và những biểu hiện của sự khát dục trong hàng ngũ tăng sĩ trẻ) và tuyển tập truyện ngắn “Cô đơn” (với các truyện nhƣ “Cô đơn”, “Tình trai”, “Bƣớm đêm”, “Biển cạn”, “Bụi đƣờng”, “Trái tim tội lỗi”, “Nhƣ một tiếng thở dài”, “Ánh đèn đêm”, “Bên đời hiu quạnh”, “Tình nhớ”…). Có thể nói, Bùi Anh Tấn là nhà văn Việt Nam đầu tiên “soi thấu” đề tài đồng tính - một vấn đề khá nhạy cảm hiện nay.Với cái duyên của nghiệp viết về thực trạng đồng tính của xã hội, anh đã dẫn ngƣời đọc vào một cung đƣờng mới. Qua ngòi bút của Bùi Anh Tấn, độc giả sẽ thấy rõ hơn, hiểu sâu hơn thế giới của những ngƣời đồng tính. “Dùng hình thức tiểu thuyết viết về một đề tài gai góc, tế nhị với cốt truyện nhiều thắt nút, nhiều cao trào, vực xoáy, nhiều tình huống, chi tiết bất ngờ, các tiểu thuyết viết về đề tài đồng tính của Bùi Anh Tấn là những câu chuyện mang đậm chất “thế sự đời tƣ”, thẫm đẫm tính nhân văn, thể hiện thành công của tác giả trong việc lôi cuốn ngƣời đọc và tạo đƣợc sự cảm thông đối với những ngƣời đồng tính” [9]. Năm 2004, cuốn tiểu thuyết “Les-vòng tay không đàn ông ” ra đời đã đƣa Bùi Anh Tấn trở thành cái tên “hot” trên văn đàn. Nhiều tác phẩm khác xoay quanh vấn đề đồng tính, thế nhƣng với Bùi Anh Tấn, ngƣời đồng tính trong “Less-vòng tay không đàn ông” đƣợc xem là cách lựa chọn mới. Trong “Les - vòng tay không đàn ông”, vấn đề giới tính đƣợc đề cập giản dị, trực diện, thẳng thắn. Nhân vật chính của truyện là những ngƣời phụ nữ thành đạt, cả về danh vọng lẫn vật chất. Họ có thể là giảng viên đại học (Yên Thảo), có thể là nghệ sĩ (Hƣơng Trang), có thể là doanh nhân (Kiều Thu), hay cô sinh viên đang theo học ở một trƣờng nào đó (Yến, Châu). Họ đã phải đối mặt với những rắc rối của bản thân cũng nhƣ sức ép của dƣ 14 luận.Họ đã tìm đến nhau … “Phụ nữ - bất kể họ là ai thì vần luôn giữ đƣợc sự mềm mại, dịu dàng, nữ tính.Và dĩ nhiên, những trang viết về họ cũng sẽ nhƣ vậy. Không có vụ án, không có đổ máu nhƣng nhiều nƣớc mắt …” [6] Tác giả tâm sự: “khi viết về đồng tính nữ, tôi hoàn toàn hiểu rằng mình đang mạo hiểm (…). Viết về đồng tính nam dù sao tôi cũng có một số lợi thế nhất định, trong khi viết về giới tính nữ tôi hoàn toàn là ngƣời “trắng tay”.Dù vậy, tôi hy vọng mọi ngƣời nhận ra cái tâm của ngƣời cầm bút và những bạn đọc đồng tính nữ sẽ hiểu và cảm thông bởi vì tôi rất muốn xã hội hiểu các bạn hơn” [10]. Với tuyển tập truyện ngắn “Cô đơn”, Bùi Anh Tấn đƣa ngƣời đọc đến với thế giới của những ngƣời đồng tính luyến ái nhƣng điều đặc biệt ở tập sách không chỉ đơn thuần là hai ngƣời đồng giới yêu nhau mà với nhiều sắc thái, cung bậc khác nhau của tình yêu. Nhà văn đã dẫn ngƣời đọc đi từ bất ngờ này đến bất ngờ khác qua những câu chuyện thú vị.Với tập truyện ngắn này, một lần nữa, độc giả lại cùng nhà văn khám phá thế giới tâm hồn của những ngƣời đồng tính, những nguyên nhân dẫn đến đồng tính. Dù đôi khi có thể chỉ là những giả định chủ quan nhƣng với giọng văn chân thành, tự nhiên, giàu cảm xúc, Bùi Anh Tấn xứng đáng đƣợc xem là nhà văn Việt Nam “chuyên trị” về đề tài nhạy cảm này. Nhƣ vậy, bằng việc trình làng một loạt các sáng tác viết về đề tài đồng tính, Bùi Anh Tấn thực sự đã trở thành nhà văn của “giới thứ ba” và là ngƣời có công đầu “khai thông” đề tài khá nhạy cảm này trong văn học đƣơng đại Việt Nam. Qua từng tập truyện, từng cuốn tiểu thuyết trên, chúng ta bắt gặp những câu chuyện rất mƣợt mà, tinh tế của những con ngƣời không may bị “tật nguyền sinh lý”. Đặc biệt, tác giả luôn đề cao tính nhân văn, hƣớng thiện, 15