Tài liệu Nghiên cứu phát hiện động dục trâu cái để phối giống nhân tạo

TRUNG TÂM CNCGTBCN CHĂN NUÔI THÁI SINH BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU PHÁT HIỆN ĐỘNG DỤC TRẤU CÁI ĐỂ PHỐI GIỐNG NHÂN TẠO CNĐT: HÀ VĂN CHIÊU 8250 HÀ NỘI- 2010 B¸o c¸o kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc vµ c«ng nghÖ C¸c th«ng tin chung vÒ ®Ò tµi 1.Tªn ®Ò tµi: “Nghiªn cøu ph¸t hiÖn ®éng dôc tr©u c¸i ®Ó phèi gièng nh©n t¹o” M· sè:........ §Ò tµi: CÊp Bé LÜnh vùc khoa häc: N«ng nghiÖp 2. C¬ quan qu¶n lý: Liªn hiÖp c¸c Héi khoa häc vµ kü thuËt ViÖt Nam §Þa chØ: Sè 53, NguyÔn Du, Hµ Néi 3. C¬ quan thùc hiÖn: Trung t©m Nghiªn cøu & ChuyÓn giao tiÕn bé c«ng nghÖ ch¨n nu«i Th¸i Sinh 4. Chñ nhiÖm ®Ò tµi: TS. Hµ V¨n Chiªu Th−êng tró: Côm M«nca®a, T¶n LÜnh, Ba V×, Hµ Néi 5. Thêi gian thùc hiÖn: Tõ n¨m 2009 ®Õn n¨m 2010 6. Kinh phÝ ®Ò tµi: - §−îc phª duyÖt : 250 000 000 ® - §· thùc hiÖn : 250 000 000 ® 7.Môc tiªu cô thÓ: - T×m ®−îc hiÖn t−îng ®éng dôc ®iÓn h×nh ë tr©u c¸i ®Ó phèi gièng nh©n t¹o cã chöa ®¹t tû lÖ thô thai ≥40% - T×m ®−îc biÖn ph¸p kü thuËt ph¸t hiÖn tr©u c¸i ®éng dôc trong ®iÒu kiÖn n«ng th«n - X¸c ®Þnh ®−îc thêi ®iÓm phèi gièng cã tû lÖ chöa ≥40% - Phèi gièng ®−îc Ýt nhÊt 80 tr©u c¸i cã chöa 8. Néi dung - Nghiªn cøu nh÷ng hiÖn t−îng ®éng dôc ë tr©u c¸i - Nghiªn cøu x¸c ®Þnh ®−îc c¸c hiÖn t−îng ®éng dôc ®iÓn h×nh dÔ nhËn biÕt ë tr©u c¸i - T×m biÖn ph¸p kü thuËt ph¸t hiÖn ®éng dôc - X¸c ®Þnh thêi ®iÓm phèi gièng nh©n t¹o tèt nhÊt ë tr©u c¸i - Nghiªn cøu tÝnh thêi vô vÒ ®éng dôc ë tr©u c¸i néi 9. S¶n phÈm cña ®Ò tµi: D¹ng I: - B¸o c¸o c¸c hiÖn t−îng ®éng dôc ®iÓn h×nh ë tr©u c¸i - Danh s¸ch tr©u c¸i chã chöa hoÆc ®· ®Î nghÐ con D¹ng II: - Quy tr×nh ph¸t hiÖn ®éng dôc tr©u c¸i D¹ng III -B¶ng d÷ liÖu vÒ tr©u c¸i ®éng dôc vµ ®−îc phèi gièng nh©n t¹o - B¸o c¸o khoa häc kÕt qu¶ nghiªn cøu ph¸t hiÖn ®éng dôc tr©u c¸i ®Ó phèi gièng nh©n t¹o C¸c chuyªn ®Ò khoa häc - Chuyªn ®Ò 1: HiÖn t−îng ®éng dôc ë tr©u c¸i, sù kh¸c biÖt víi hiÖn t−îng ®éng dôc ë bß c¸i vµ ph−¬ng ph¸p nhËn biÕt - Chuyªn ®Ò 2: TÇm quan träng cña phèi gièng nh©n t¹o cho tr©u vµ c¸c biÖn ph¸p tiÕn hµnh phèi gièng nh©n t¹o tr©u c¸i ë n«ng th«n ViÖt Nam 1 PhÇn 1 Më ®Çu Con tr©u ViÖt Nam ( Swamp Buffalo ) g¾n bã víi n«ng d©n n−íc ta tõ bao ®êi, thÓ hiÖn ë c©u d©n gian “ Con tr©u lµ ®Çu c¬ nghiÖp”. Con tr©u lµ nguån søc kÐo quan träng cho n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n ViÖt Nam, tr©u cµy kÐo trªn mäi ®Þa h×nh, tõ ruéng n−íc ë vïng ®ång b»ng ®Õn ruéng bËc thang miÒn nói vµ nhÉn n¹i kÐo gç trong rõng d−íi suèi mµ ®Õn nay, mÆc dï ®· vµo thêi ®¹i c«ng nghiÖp hãa vÉn ch−a cã lo¹i m¸y nµo thay thÕ ®−îc. Tr©u cung cÊp mét nguån ph©n bãn h÷u c¬ vµ s¹ch kh¸ lín cho c©y trång, hµng n¨m mçi tr©u cho kho¶ng 4 tÊn ph©n chuång ( ®ñ bãn cho 1 sµo b¾c bé/n¨m), tõ cµy keã ®Õn ph©n bãn, con tr©u tham gia ®¾c lùc vµo thµnh qu¶ thöa ruéng 5 tÊn råi trªn 10 tÊn/ha. ThÞt tr©u lµ thùc phÈm ®−îc con ng−êi −a thÝch vµ ®· ®−îc coi nh− mét ®Æc s¶n ë nhiÒu n¬i. Hµng n¨m, ®µn tr©u n−íc ta ®· cung cÊp trªn 100 000 tÊn thÞt vµ ®ang ®−îc thÞ tr−êng −a chuéng, kh«ng ph¶i b¸n lÉn víi thÞt bß nh− tr−íc ®©y. Con tr©u cßn cung cÊp da, sõng, x−¬ng, l«ng lµm hµng thñ c«ng mü nghÖ cao cÊp. Thùc tÕ, con tr©u trë thµnh nguån thu nhËp chÝnh cña nhiÒu hé n«ng d©n ®Ó nu«i con ¨n häc, gi¶i quyÕt viÖc lín trong gia ®×nh, nhiÒu n¬i cßn lµ con vËt t©m linh ®Ó tÕ lÔ vµ phôc vô du lÞch thÓ thao. Con tr©u quan träng lµ vËy, tuy ®ang bÞ con ng−êi l·ng quªn, víi lîi thÕ phµm ¨n, dÔ nu«i, ®µn tr©u n−íc ta vÉn ph¸t triÓn víi tèc ®é 0,72% /n¨m. HiÖn nay n−íc ta cã kho¶ng 2 920 000 con tr©u, ®−îc nu«i chñ yÕu ë c¸c tØnh phÝa B¾c ( kho¶g 88%), sè Ýt ( 12%) ë c¸c tØnh phÝa Nam. Chóng ®−îc nu«i ph©n t¸n trong c¸c hé n«ng d©n ( 1-2 con/hé) ë vïng ®«ng b»ng ®Ó cµy kÐo, lÊy ph©n kÕt hîp sinh s¶n; cßn ë vóng nói chóng ®−îc nu«i qu¶ng canh, th−êng th¶ r«ng theo ®µn trªn b·i ch¨n th¶ tù nhiªn. Do thiÕu bµn tay cña c¸c nhµ qu¶n lý vµ c¸c nhµ khoa häc, ®µn tr©u kh«ng nh÷ng chØ t¨ng chËm mµ cßn bÞ tho¸i ho¸ vÒ phÈm gièng, tÇm vãc gi¶m, kh¶ n¨ng chèng chÞu vµ sinh s¶n thÊp. Tõ nhiÒu n¨m nay, rÊt Ýt c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n vÒ con tr©u. MÊy chôc n¨m nay, míi cã mét sè ®Ò tµi nghiªn cøu cña mét sè nhµ khoa häc cßn t©m huyÕt víi tr©u, vµ míi chØ gi¶i quyÕt ®−îc viÖc s¶n xuÊt l−u gi÷ tinh ®«ng l¹nh, cßn viÖc trùc tiÕp phèi gièng nh©n t¹o cho tr©u lµ ch−a cã c«ng tr×nh nghiªn cóu nµo. Do vËy, ngoµi nh÷ng h¹n chÕ sinh s¶n kÐm cña b¶n th©n con tr©u vµ thêi tiÕt kh¾c nghiÖt th× viÖc phèi gièng nh©n t¹o cho tr©u, viÖc gi¶i quyÕt n¹n thiÕu tr©u ®ùc gièng ë c¸c vïng ®ång b»ng lµ ch−a cã ®Ò tµi nµo ®Ò cËp ®Õn. Nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng h¹n chÕ trªn vµ gãp phÇn kh«i phôc, ph¸t triÓn vµ ph¸t huy vai trß con tr©u n−íc ta, dùa trªn kÕt luËn khoa häc “ §Ó ph¸t hiÖn ®éng dôc ë gia sóc, tèt nhÊt nªn dïng ®ùc thÝ t×nh. NÕu kh«ng cã ®ùc thÝ t×nh, cã thÓ quan s¸t con c¸i qua nh÷ng biÓu hiÖn toµn th©n, ©m hé vµ tr¹ng th¸i n−íc nhên...” (NguyÔn TÊn Anh, NguyÔn Duy Hoan, 1998) chóng t«i ®· tiÕn hµnh ®Ò tµi “ Nghiªn cøu ph¸t hiÖn ®éng dôc ë tr©u c¸i ®Ó phèi gièng nh©n t¹o ”. Nghiªn cøu nµy ®· tiÕn hµnh trong 2 n¨m ( 2009 -2010) môc ®Ých vµ môc tiªu cô thÓ lµ: - Môc ®Ých chung: Nh»m t×m gi¶i ph¸p gi¶i quyÕt nh÷ng tån t¹i vµ h¹n chÕ võa nªu, ph¸t huy kh¶ n¨ng sinh s¶n cña tr©u c¸i, sö dông réng r·i kü thuËt phèi gièng nh©n t¹o trong ®µn tr©u, gãp phÇn ph¸t triÓn ®µn tr©u ViÖt Nam vµ t¨ng thu nhËp cho ng−êi nu«i tr©u. 2 - Môc tiªu cô thÓ: - T×m ®−îc hiÖn t−îng ®éng dôc ®iÓn h×nh ë tr©u c¸i ®Ó phèi gièng nh©n t¹o cã chöa ≥40% - T×m ®−îc c¸c biÖn ph¸p kü thuËt ph¸t hiÖn tr©u c¸i ®éng dôc trong ®iÒu kiÖn n«ng th«n ViÖt Nam - X¸c ®Þnh ®−îc thêi ®iÓm phèi gièng cho tr©u c¸i cã tû lÖ chöa ≥40% - Phèi gièng ®−îc Ýt nhÊt 80 tr©u c¸i cã chöa. 3 PhÇn 2 Tæng quan t×nh h×nh ®µn tr©u vµ nghªn cøu vÒ phèi gièng nh©n t¹o tr©u ë n−íc ngoµi vµ ë ViÖt nam Tr©u lµ gia sóc lín, nhai l¹i, cã sõng thuéc líp ®éng vËt cã vó (Mammalia ), bé mãng guèc ch½n ( Artiodactyla), bé phô nhai l¹i (Rumianantia), hä sõng rçng ( Bovidae), téc bß ( Bovini), loµi tr©u ( Bubalus bubalis). Loµi tr©u cã 2 gièng chÝnh lµ gièng tr©u ®Çm lÇy ( Swamp buffalo) vµ gièng tr©u s«ng ( River buffalo ). Tr−íc khi ®−îc thuÇn hãa, tr©u vèn sèng hoang d· ë c¸c n−íc §«ng Nam ¸ trong ®ã cã ViÖt Nam. Tr−íc c¶ loµi bß, tr©u ®−îc thuÇn hãa c¸ch ®©y kháang 5 000-7 000 n¨m. T¹i ch©u ¸, vµo kháang 30 thÕ kû tr−íc C«ng Nguyªn, tr©u ®· ®−îc thuÇn d−ìng ë vïng S«ng Ên, vïng L−ìng Hµ ( khu vùc I r¾c ngµy nay). Trung Quèc ®· nu«i tr©u tõ n¨m 2 000 tr−íc C«ng nguyªn do du nhËp tõ phÝa Nam. M·i vÒ sau, n¨m 723, tr©u tõ L−ìng Hµ míi du nhËp vµo Jordany. §Õn ThÕ kû thø 13, nh÷ng ng−êi tham gia ThËp tù chinh ®· ®−a tr©u vµo Ch©u ©u vµ b¾t ®Çu nu«i ë khu vùc s«ng §anuyp vµ vïng ®Çm lÇy Pontin ( Italia). ë ViÖt Nam, c¸ch ®©y kho¶ng 4000-5000 n¨m, nh÷ng ng−êi ViÖt cæ còng ®· sím thuÇn hãa con tr©u ®Ó gÝup nghÒ trång lóa n−íc. Tr©u ®−îc thuÇn d−ìng lµ vËt nu«i rÊt quan träng trong ®êi sèng con ng−êi ë c¸c n−íc Ch©u ¸. Chóng ®−îc dïng lµm søc kÐo, s¶n xuÊt thÞt vµ s÷a, lµ nguån thu nhËp chÝnh cña nhiÒu hé gia ®×nh n«ng d©n. HiÖn nay, c¶ thÕ giíi cã trªn 174 000 000 con tr©u, trong ®ã ph©n bè chñ yÕu ( kho¶ng 97 % ®µn tr©u trªn thÕ giíi) ®−îc nu«i ë c¸c n−íc Ch©u ¸ nh− Ên §é, Pakistan, Trung Quèc, ViÖt Nam. 2.1. T×nh h×nh ®µn tr©u vµ nghiªn cøu vÒ phèi gièng nh©n t¹o tr©u trªn thÕ giíi QuÇn thÓ loµi tr©u trªn thÕ giíi cã kho¶ng trªn 180 000 000 con, trong ®ã chñ yÕu tËp trung ë c¸c n−íc ch−a ph¸t triÓn. Ch©u ¸ lµ vïng nu«i nhiÒu tr©u nhÊt, kho¶ng 165 000 00 con ( chiÕm 97% tæng ®µn tr©u thÕ giíi), Ch©u Phi cã kho¶ng 3 400 000 con ( 2 %), Ch©u Mü cã kho¶ng 1 360 000 con ( 0,8% ) vµ Ch©u ©u cã kho¶ng 340 000 con ( 0,2% ) ( theo thèng kª cña FAO, 2006). N−íc nu«i nhiÒu tr©u nhÊt lµ Ên §é 98 000 000 con ( 56% tæng ®µn tr©u thÕ giíi ), tiÕp ®Õn lµ Pakistan 26 300 000 con ( 15% ), Trung Quèc ®øng thø 3 thÕ giíi cã 22 700 000 con ( 13%). ViÖt Nam cã gÇn 3 000 000 con tr©u b»ng kho¶ng 1,72% tæng ®µn tr©u thÕ giíi vµ còng ®−îc xem lµ mét trong nh÷ng n−íc nu«i nhiÒu tr©u ( ®øng thø 7 thÕ giíi ). Loµi ng−êi nu«i tr©u víi lîi Ých v« cïng to lín: §Çu tiªn lµ søc kÐo, tõ l©u vµ ngay c¶ hiÖn nay, con tr©u ®· nhÉn n¹i phôc vô con ng−êi cµy bõa ®Êt trång cÊy, kÐo xe chuyªn chë hµng hãa vËt liÖu vËt t− vµ hµnh kh¸ch, quay guång b¬m n−íc, kÐo m¸y Ðp mÝa. Hµng n¨m, tr©u cung cÊp kho¶ng 72 000 000 tÊn s÷a víi chÊt l−îng s÷a ngon, nhiÒu b¬, lµ nguån s÷a s¹ch vµ chøa Ýt chÊt cholesterol, lµ con thø 2 cung cÊp cho loµi ng−êi nhiÒu s÷a nhÊt trªn hµnh tinh nµy; cung cÊp cho con ng−êi trªn 3 000 000 tÊn thÞt s¹ch, ngon mµ ngµy nay ®uîc coi lµ ®Æc s¶n; lµ nguån thu nhËp chÝnh cña nhiÒu n«ng d©n ë n−íc nghÌo vµ nuíc ®ang ph¸t triÓn. Con tr©u còng gi÷ vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ cña nhiÒu n−íc vµ ®−îc nu«i chñ yÕu víi môc ®Ých lÊy s÷a, lÊy thÞt vµ søc kÐo ( Igawle and R.L. 4 Dhoble, 2004), ngoµi ra cßn phôc vô thÓ thao, du lÞch vµ lµ con vËt t©m linh ë nhiÒu d©n téc. Con tr©u cßn cã lîi thÕ lµ con vËt rÊt dÔ nu«i, phµm ¨n, chèng chÞu bÖnh tËt tèt so víi con bß. Tuy nhiªn, nh×n chung, quÇn thÓ ®µn tr©u ph¸t triÓn chËm, chñ yÕu do sinh s¶n kÐm mµ khoa häc ch−a t¸c ®éng mét c¸ch tÝch cùc. Sinh s¶n lµ mét thiªn chøc bÈm sinh cña bÊt cø c¬ thÓ sèng nµo ®Ó duy t× nßi gièng cña chóng. Con ng−êi trªn hµnh tinh chóng ta ®· biÕt lîi dông thiªn chøc nµy ®Ó t¹o ra ngµy cµng nhiÒu s¶n phÈm cho m×nh. Phèi gièng nh©n t¹o lµ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng ®ã. Tõ thña xa x−a ( kho¶ng 800 n¨m tr−íc C«ng nguyªn), con ng−êi ®· biÕt sö dông kü thuËt gi¶n ®¬n, ph−¬ng tiÖn phèi gièng nh©n t¹o s¬ khai lóc ®ã lµ n¾m bät biÓn, sau ®ã ( n¨m 286 tr−íc C«ng nguyªn) lµ n¾m l«ng ngùa. Råi tr¶i qua mét thêi kú kh¸ dµi, do khoa häc ch−a ph¸t triÓn, ®Æc biÖt do mét sè thÕ lùc tÝn ng−ìng cÊm ®o¸n, cho r»ng PGNT lµ tr¸i ý chóa trêi, nªn PGNT kh«ng ph¸t triÓn ®−îc ( NguyÔn TÊn Anh- NguyÔn Quèc §¹t, 1997). Ngµy nay, nhê tiÕn bé kü thuËt vµ nhê t¸c dông lín lao cña chÝnh b¶n th©n kü thuËt PGNT, Phèi gièng nh©n t¹o ( PGNT ) ®· ®−îc coi nh− lµ mét ngµnh c«ng nghÖ sinh häc bao gåm c¸c ho¹t ®éng kü thuËt do con ng−êi tiÕn hµnh nh»m di chuyÓn tinh dÞch ( tinh thanh vµ tinh trïng) tõ con ®ùc ®Õn ®Æt vµo ®−êng sinh dôc con c¸i vµo thêi ®iÓm thÝch hîp ®Ó con c¸i cã chöa vµ ®Î con, thay v× cho con ®ùc giao cÊu trùc tiÕp víi con c¸i. C¸c nhµ khoa häc thÕ giíi ®· t¹o ®−îc C«ng nghÖ phèi gièng nh©n t¹o bao gåm c¸c b−íc chÝnh: T¹o chän ®ùc gièng Nu«i ®ùc gièng Khai th¸c tinh dÞch Pha chÕ tinh dÞch, ph©n liÒu §«ng l¹nh b¶o qu¶n tinh dÞch Ph¸t hiÖn ®éng dôc vµ phèi gièng con c¸i. PGNT thùc sù ®· trë thµnh c«ng cô h÷u hiÖu cña c«ng t¸c gièng vËt nu«i. Nhê phèi gièng nh©n t¹o, trªn thÕ giíi hµng n¨m cã hµng triÖu gia sóc cao s¶n ®−îc t¹o ra vµ ®ãng gãp cho nh©n lo¹i rÊt nhiÒu s¶n phÈm ch¨n nu«i nh− søc kÐo, ph©n bãn vµ ®Æc biÖt lµ thÞt, s÷a mét lo¹i thøc ¨n giµu ®¹m, giµu chÊt dinh d−ìng mµ ch−a cã bÊt cø s¶n phÈm nµo thay thÕ ®−îc. C¸c nhµ khoa häc vµ qu¶n lý PGNT còng ®· kh¼ng ®Þnh r»ng, khi dïng kü thuËt phèi gièng nh©n t¹o, tû lÖ chöa ®Î trong mét ®µn c¸i phô thuéc vµo 4 nhãm yÕu tè ®−îc to¸n häc hãa b»ng Ph−¬ng tr×nh sinh s¶n cña c¸c nhµ khoa häc thuéc H·ng American Breeding Service ( ABS ): % Cã chöa = A x B x C x D Trong ®ã: % Cã chöa = Tû lÖ cã chöa cña ®µn c¸i ®−îc phèi gièng YÕu tè A (%) = Tû lÖ ®µn c¸i cã kh¶ n¨ng sinh s¶n tèt YÕu tè B (%) = Tû lÖ ®µn c¸i ®−îc ph¸t hiÖn ®éng dôc YÕu tè C (%) = Tr×nh ®é tay nghÒ ng−êi phèi gièng YÕu tè D(%) = ChÊt l−îng tinh ®«ng l¹nh sö dông 5 Theo thuËt to¸n ®¬n gi¶n, khi ph©n tÝch ph−¬ng tr×nh trªn cho thÊy: Tû lÖ chöa ®Î trong mét ®µn c¸i kh«ng ph¶i lµ tæng hoÆc trung b×nh céng cña c¸c yÕu tè trªn, mµ lµ tÝch cña 4 nhãm yÕu tè ®ã, mçi yÕu tè lµ thõa sè nh©n ®−îc thÓ hiÖn b»ng sè thËp ph©n ( 0,...), nªn tû lÖ nµy lu«n nhá h¬n gi¸ trÞ cña bÊt cø yÕu tè ( mét thõa sè nh©n) nµo ®ã. NÕu cµng nhiÒu yÕu tè cã gÝa trÞ thÊp th× tÝch nµy ( % cã chöa) cµng thÊp. H¬n thÕ n÷a, nÕu chØ cÇn 1 yÕu tè ( thõa sè nh©n) b»ng 0 th× tÝch nµy ( % cã chöa) sÏ b»ng 0. Nh− vËy, trong ph−¬ng tr×nh sinh s¶n nµy, chØ cÇn mét yÕu tè xÊu sÏ dÉn ®Õn kÕt qu¶ chöa ®Î ( kÕt qu¶ cña phèi gièng nh©n t¹o) lµ thÊp, vµ nÕu cã mét yÕu tè cùc xÊu ( nh− yÕu tè B = ®µn c¸i ®−îc ph¸t hiÖn ®éng dôc ) th× sè c¸i cã chöa sÏ Ýt, tû lÖ ®Î sÏ thÊp ; hoÆc xÊu h¬n, kh«ng ph¸t hiÖn ®éng dôc ®−îc con c¸i nµo, kh«ng cã con c¸i nµo ®−îc phèi gièng, tÊt yÕu sÏ kh«ng cã con c¸i nµo cã chöa ®Ó ®Î con. Tõ ph©n tÝch nµy, nhiÒu nhµ khoa häc thÕ giíi ®· quan t©m nghiªn cøu h¹n chÕ ®−îc ¶nh h−ëng tiªu cùc cña tõng nhãm yÕu tè trong ®ã cã yÕu tè B (®éng dôc vµ ph¸t hiÖn ®éng dôc con c¸i ). Nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp niªn 1930 ( ABS, 1991), C«ng nghÖ b¶o tån tinh dÞch bß b¾t ®Çu h×nh thµnh, sau ®ã tiÕp tôc ph¸t triÓn dÇn cho ®Õn ngµy nay. So víi loµi bß vµ lîn, PGNT ë tr©u ph¸t triÓn cßn rÊt chËm trªn thÕ giíi, h×nh nh− bÞ loµi ng−êi l·ng quªn. Tuy nhiªn, phèi gièng nh©n t¹o ( PGNT ) tr©u b»ng tinh láng ®· ®−îc b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 1940, thµnh c«ng ®Çu tiªn cña phèi gièng nh©n t¹o tr©u ®−îc ghi nhËn lµ con nghÐ ®Çu tiªn ra ®êi vµo n¨m 1943 t¹i Ên §é ( Ranjian vµ Pathak, 1993 ). Ban ®Çu, tinh dÞch tr©u ®−îc lÊy ra, pha lo·ng ®Ó t¨ng liÒu phèi, vµ phèi tinh láng nµy cho tr©u c¸i. M·i vÒ sau nµy, míi sö dông m«i tr−êng pha lo·ng, ®«ng l¹nh b¶o qu¶n vµ phèi nh©n t¹o cho tr©u c¸i. - Tõ n¨m 1972, nghiªn cøu thµnh c«ng ®«ng l¹nh tinh dÞch tr©u, b¶o qu¶n, gi¶i ®«ng, phèi gièng thµnh c«ng ë Pakistan, Ên §é, Bulgary ( Alexiev, 1998 ). HiÖn nay, PGNT tr©u ®· ph¸t triÓn ë mét sè n−íc, nh−ng tû lÖ cã chöa cßn thÊp so víi nh¶y tù nhiªn. Theo Agarwal vµ Shankar ( 1994) th× phèi tù nhiªn, tû lÖ cã chöa lµ trªn 60%, phèi gièng b»ng tinh láng 35-60%, cßn phèi nh©n t¹o b»ng tinh ®«ng l¹nh míi ®¹t 25-40%. T¹i Ai CËp, theo «ng Mohamed Abdel ( n¨m1999- 2000) tû lÖ phèi gièng ë tr©u Murrah lµ 65,8% vµ 66,8%. Tuy nhiªn, hµng n¨m còng cã hµng tr¨m ngµn nghÐ con ra ®êi b»ng c«ng nghÖ PGNT, chñ yÕu lµ ë c¸c n−íc nh− Ên §é, Pakistan, Bulgary, ý, Trung Quèc, Philippine vµ vïng Trung ¸. Mét sè nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn PGNT trªn thÕ giíi còng ®−îc tiÕn hµnh nh−ng rÊt r¶i r¸c mµ chñ yÕu xoay quanh c«ng nghÖ b¶o tån tinh ®«ng l¹nh tr©u, næi bËt nh−: - N¨m 1983, cã nhiÒu nghiªn cøu cña Rao vµ Rao vÒ kiÓm so¸t chu kú ®éng dôc tr©u c¸i nh»m gióp cho thô tinh nh©n t¹o ®¹t hiÖu qu¶ cao. - N¨m 1996, A.J. Dhami, K.L. Sahni vµ c¸c céng sù ®· nghiªn cøu vÒ ¶nh h−ëng cña mét sè yÕu tè kh¸c nhau ®Õn kh¶ n¨ng chÞu l¹nh, kh¶ n¨ng tån t¹i vµ kh¶ n¨ng thô tinh cña tinh trïng tr©u trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®íi. - N¨m 2000, Fabbrocini, C.Del Serbo, G.Fasano, nghiªn cøu thµnh c«ng vÒ t¸c dông cña tû lÖ chÊt Glycerol vµ Pyruvate trong m«i tr−êng pha lo·ng ®Ó ®«ng l¹nh b¶o tån tinh dÞch tr©u. 6 - N¨m 2000, Sarnone vµ M.J.A. Nastri, nghiªn cøu thµnh c«ng b¶o tån tinh dÞch tr©u -N¨m 2001, P.Sukhato, S.Thongsodseang vµ céng sù tiÕn hµnh nghiªn cøu vÒ ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é ®Õn søc ho¹t ®éng vµ kh¶ n¨ng thô tinh cña tinh trïng tr©u sau gi¶i ®«ng. - N¨m 2006, Deng Jixan, Jiang Quinyang vµ ®ång nghiÖp kh¸c ë Trung Quèc, ®· cã kÕt qu¶ vÒ nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña mét sè biÖn ph¸p sö lý g©y ®éng dôc nhiÒu trøng ë tr©u c¸i. - N¨m 2006, t¸c gi¶ Jiang Riming vµ Wei Yingming, tiÕn hµnh nghiªn cøu vµ øng dông thµnh c«ng c«ng nghÖ ®éng dôc ®ång pha ë tr©u ®Çm lÇy Trung Quèc. -1983, Rao vµ Sreemannayana nghiªn cøu vÒ t¹o ®éng dôc ®ång pha ë tr©u c¸i b»ng sö dông dông cô ®Æt ©m ®¹o cã chøa Progesterone. -N¨m 2006, nghiªn cøu vÒ biÖn ph¸p tiªm estogene vµ progesterone trong chu kú ®éng dôc tr©u c¸i Trung Quèc - N¨m 2006, William, H.F.L.Ribeiro vµ ®ång nghiÖp nghiªn cøu sö dông hormone g©y rông trøng ®ång pha ë tr©u c¸i theo mïa phèi gièng b»ng thô tinh nh©n t¹o. Do c¸c hiÖn t−îng ®éng dôc cña tr©u c¸i kh«ng râ rµng khã nhËn biÕt b»ng c¸c biÖn ph¸p chñ quan th«ng dông ( quan s¸t b»ng m¾t th−êng), nªn thô tinh nh©n t¹o khã ¸p dông, ng−êi ch¨n nu«i vµ nguêi phèi gièng tõ l©u rÊt Ýt sö dông c«ng nghÖ PGNT cho tr©u c¸i mµ chñ yÕu cho nh¶y trùc tiÕp ®Ó gi¶i quyÕt nhu cÇu sinh s¶n tr©u c¸i. Cã nhiÒu nhËn xÐt cho r»ng kü thuËt ph¸t hiÖn ®éng dôc vµ x¸c ®Þnh thêi ®iÓm phèi gièng tèt nhÊt ë tr©u c¸i lµ tån t¹i chñ yÕu cÇn ph¶i nghiªn cøu ®Ó gi¶i quyÕt. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu thùc hiÖn trªn thÕ giíi chñ yÕu ®i s©u nghiªn cøu b¶o tån tinh dÞch tr©u vµ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu g©y ®éng dôc ®ång pha phôc vô cho c«ng nghÖ cÊy truyÒn hîp tö. RÊt Ýt nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu nh»m gi¶i quyÕt khã kh¨n vµ tån t¹i vÒ ph¸t hiÖn ®éng dôc ë tr©u c¸i ( c¸c hiÖn t−îng ®éng dôc ë tr©u c¸i, c¸c biÖn ph¸p ph¸t hiÖn ®éng dôc cña chóng, mµ tÇm quan träng cña nã lµ quyÕt ®Þnh thµnh qu¶ cña PGNT nh− Ph−¬ng tr×nh sinh s¶n cña ABS nªu ra ), nªn c«ng t¸c thô tinh nh©n t¹o tr©u khã ph¸t triÓn ®−îc nh− ®ang ph¸t triÓn ë loµi bß vµ lîn. C¸c nhµ khoa häc thÕ giíi còng d· nghiªn cøu tæng kÕt ®−îc mét sè vÊn ®Ò chÝnh vÒ ®Æc tÝnh sinh s¶n cña tr©u c¸i liªn quan ®Õn phèi gièng nh©n t¹o: TT §Æc tÝnh sinh s¶n §VT 1 Tuæi ph¸t dôc Th¸ng 36- 42 28- 36 2 Chu kú ®éng dôc Ngµy 21 (18- 25) 19- 24 3 §é dµi ®éng dôc Giê 12-24 14-25 4 Thêi ®iÓm rông trøng sau ®éng dôc Giê 10-14 8-16 5 Thêi ®iÓm phèi gièng tèt nhÊt Giê 8 giê cuèi pha 6-12 giê cuèi ®éng dôc pha ®éng dôc 6 Thêi gian mang thai Ngµy 310 (305-314 ) 7 Ên §é N¬i kh¸c 300- 316 7 Thêi gian håi phôc tö cung sau ®Î Ngµy 25-35 8 Kho¶ng c¸ch lý t−ëng 2 løa ®Î Th¸ng 13-14 Kho¶ng c¸ch thùc tÕ 2 løa ®Î Th¸ng - 30- 70 16-30 2.2.T×nh h×nh ®µn tr©u vµ nghiªn cøu vÒ phèi gièng nh©n t¹o tr©u ë ViÖt Nam 2.2.1.Nh÷ng nÐt c¬ b¶n vÒ con tr©u ë ViÖt Nam - Nguån gèc vµ gièng cña con tr©u ViÖt Nam: Con tr©u ViÖt Nam còng ®−îc thuÇn hãa tõ loµi tr©u ( Bubalus bubalis ), ®Ó gióp cho nghÒ trång lóa n−íc ph¸t triÓn, ®¸p øng nhu cÇu l−¬ng thùc, c¸ch ®©y kho¶ng 4000-5000 n¨m, nh÷ng ng−êi ViÖt cæ còng ®· sím thuÇn hãa con tr©u tõ loµi tr©u hoang. Tr©u néi ViÖt Nam thuéc gièng tr©u ®Çm lÇy ( Swamp buffalo ), cã 48 NST. Tæ tiªn cña chóng lµ tr©u rõng Bubalus Arrnee mµ ngµy nay cßn tån t¹i rÊt Ýt ë vïng §«ng Nam ¸ vµ §«ng D−¬ng. Tr©u néi ViÖt Nam cã sõng dµi, thon nhän, cong h×nh b¸n nguyÖt vÒ phÝa trªn vµ h−íng vÒ phÝa sau. §Çu to; tr¸n ph¼ng, hÑp; mÆt ng¾n, mâm réng; tai to réng; cæ dµi; th©n ng¾n, ngùc lÐp, bông to, m«ng thÊp, ch©n thÊp vµ m¶nh, mãng xße; ®u«i ng¾n; vó bÐ lïi vÒ phÝa sau; con ®ùc cã d−¬ng vËt dÝnh chÆt vµo bông, tói dÞch hßan ng¾n. Mµu l«ng ®Æc tr−ng lµ mµu tro sÉm, l«ng th−a, da dµy, kh«, th−êng cã vÖt khoang tr¾ng h×nh ch÷ V l«ng da mµu hång v¾t ngang phÝa d−íi cæ vµ mét vÖt trªn ngùc. Mét sè Ýt cã l«ng mµu tr¾ng hång ( tr©u tr¾ng). Tr©u còng th−êng cã c¸c kho¸y l«ng ph©n bè ë trªn th©n kh«ng theo quy luËt nµo mµ th−êng ®−îc ng−êi d©n chó ý khi chän läc vµ mua b¸n tr©u, ®«i khi cã kÌm c¶ tÝn ng−ìng. Do ®Æc ®iÓm sinh th¸i tõng vïng, ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng kh¸c nhau, môc ®Ých sö dông kh¸c nhau mµ chóng ph¸t triÓn thµnh nhiÒu nhãm chñ yÕu theo tÇm vãc; nhãm to nh− tr©u Ngè ( 400- 500 kg), chñ yÕu ë miÒn nói; nhãm tr©u cã tÇm vãc bÐ nh− tr©u GiÐ (300-400 kg), chñ yÕu gÆp ë miÒn ®ång b»ng. (Tr©u c¸i ViÖt nam- Nguån: Th¸i Sinh) 8 ( Tr©u ®ùc ViÖt Nam- Nguån: Th¸i sinh) - Ch¨n nu«i tr©u nh÷ng n¨m gÇn ®©y ë n−íc ta: Tæng ®µn tr©u n−íc ta, hiÖn nay cã kho¶ng 2 920 000 con, chñ yÕu ë c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c, c¸c tØnh §ång b»ng s«ng Hång, c¸c tØnh miÒn Trung vµ T©y Nguyªn, cßn c¸c tØnh §ång b»ng s«ng Cöu Long nu«i Ýt tr©u. Møc ®é t¨ng ®µn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y thÊp, b×nh qu©n t¨ng 0,72%/n¨m, giao ®éng lín theo vïng, thËm chÝ cã vïng gi¶m ®Çu con. C¸c vïng t¨ng ®Çu con nh− T©y B¾c: 4.6%, B¾c Trung Bé: 1,48%, Duyªn h¶i MiÒn Trung: 4,12%, T©y Nguyªn: 5,12% vµ vïng §«ng B¾c t¨ng 0,32%; c¸c vïng gi¶m nh− vïng §«ng Nam Bé: 5,08%, §ång b»ng s«ng Cöu Long: 7,93%, §ång b»ng s«ng Hång: 5,22% ( Theo ChiÕn l−îc ph¸t triÓn ch¨n nu«i ®Õn n¨m 2020). Tr©u ViÖt Nam cã khèi l−îng lóc tr−ëng thµnh trung b×nh con ®ùc 400-450kg, c¸i 330-350 kg, tû lÖ thÞt xÎ 42-45%. Do ch¨n nu«i tr©u kh«ng ®−îc ®Çu t−, nªn tÇm vãc cña tr©u ta cã xu h−íng gi¶m m¹nh: theo sè liÖu ®iÒu tra, tõ n¨m 1985 ®Õn n¨m 2000, tÇm vãc cña tr©u ®ùc gi¶m tõ 476 xuèng cßn 422,3 kg/con ( gi¶m 11,%), tr©u c¸i tõ 406 kg xuèng cßn 346,5 kg/con ( gi¶m 14,6%). §©y lµ vÊn ®Ò rÊt ®¸ng b¸o ®éng vÒ t×nh tr¹ng suy tho¸i do cËn huyÕt cña ®µn tr©u néi ( Theo ChiÕn l−îc ph¸t triÓn ch¨n nu«i ®Õn n¨m 2020). Tuy ®µn tr©u t¨ng chËm, t¸c ®éng cña con ng−êi qu¸ Ýt, nh−ng hµng n¨m, ®µn tr©u n−íc ta, theo con sè thèng kª, vÉn cung cÊp cho con ng−êi tõ 50 000 – 70 000 tÊn thÞt, nh−ng thùc tÕ lµ gÇn 100 000 tÊn. Ch¨n nu«i tr©u nuíc ta phæ biÕn lµ ph©n t¸n trong c¸c hé t¹i c¸c vïng ®ång b»ng vµ ch¨n th¶ qu¶ng canh theo ®µn t¹i c¸c vïng trung du, miÒn nói ( theo c¸ch nãi d©n gian lµ “ ¨n cá rõng, uèng n−íc suèi, ë ngoµi trêi ”; nguån thøc ¨n chÝnh lµ cá thiªn nhiªn ( trong rõng, bê ®ª, bê ruéng, ven ®−êng...), tËn thu r¬m r¹ nªn kh«ng ®¶m b¶o nhu cÇu ph¸t triÓn, h¹n chÕ sinh s¶n vµ cho thÞt. §Æc biÖt rÊt Ýt cã sù t¸c ®éng cña khoa häc vµ c¸c nhµ ®Çu t− trong vµ ngoµi n−íc. 9 2.2.2. T×nh h×nh nghiªn cøu vÒ sinh s¶n con tr©u ë ViÖt Nam Phèi gièng nh©n t¹o tr©u ë ViÖt Nam, thùc sù ch−a ph¸t triÓn víi nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau. Ch−a cã nhiÒu ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu vÒ lÜnh vùc nµy, chØ míi r¶i r¸c mét sè nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn sinh s¶n tr©u c¸i, mµ chñ yÕu lµ tr©u Murrah nhËp tõ n−íc ngoµi vµo. §Æc biÖt, hiÖn nay ë vïng ®ång b»ng n−íc ta, tr©u c¸i chñ yÕu nu«i theo ph−¬ng thøc nhèt chuång, ch¨n d¾t, tr©u ®ùc l¹i rÊt Ýt nªn viÖc chöa ®Î cña tr©u c¸i rÊt h¹n chÕ, chøc n¨ng sinh s¶n kh«ng ph¸t huy ®−îc. Vïng miÒn nói, do tr©u ®−îc th¶ r«ng vµ cã nhiÒu tr©u ®ùc, tr©u c¸i chöa ®Î kh¸ tèt, thÓ hiÖn trong ®µn cã nhiÒu nghÐ con theo mÑ, nh−ng nguy hiÓm lµ quÇn thÓ ®µn tr©u ®ang bÞ ®ång huyÕt cao. Tõ n¨m 1960, ViÖn ch¨n nu«i thµnh lËp Tr¹i thÝ nghiÖm tr©u Ngäc Thanh ( ë tØnh VÜnh Phó tr−íc ®©y ) víi 200 tr©u c¸i néi. N¨m 1970, nhËp tr©u ®ùc gièng Murrah tõ Trung Quèc ®Ó lai t¹o víi tr©u c¸i néi b»ng kü thuËt TGNT theo ph−¬ng ph¸p cña Trung Quèc. Cïng thêi gian ®ã, Tr¹i thÝ nghiÖm tr©u Ngäc Thanh ®· chuyÓn giao thµnh c«ng viÖc nu«i tr©u ®ùc gièng Murrah, lÊy tinh vµ pha chÕ tinh dÞch ®Ó phèi gièng nh©n t¹o b»ng tinh láng cho toµn ®µn tr©u c¸i nu«i tËp trung cña Hîp t¸c x· Yªn LËp, VÜnh T−êng, VÜnh phó. MÆc dï tr©u Murrah lµ gièng tr©u s«ng ( River Buffalo ) cã 50 nhiÔm s¾c thÓ vµ tr©u ViÖt Nam thuéc lo¹i tr©u ®Çm lÇy ( Swamp Buffalo ) cã 48 nhiÔm s¾c thÓ, tr©u lai ( cã 49 nhiÔm s¾c thÓ) sinh ra sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt, cã kh¶ n¨ng sinh s¶n b×nh th−êng vµ cho s÷a cao ( 1500kg/chu kú). Tõ nh÷ng n¨m 1969, «ng NguyÔn §øc Th¹c, NguyÔn V¨n Vùc vµ c¸c céng sù kh¸c cña hai «ng ®· nghiªn cøu vµ x¸c ®Þnh ®−îc mét sè ®Æc ®iÓm sinh tr−ëng, sinh s¶n vµ biÖn ph¸p c¶i tiÕn gièng ®Ó n©ng cao søc kÐo cña tr©u ViÖt Nam. Nghiªn cøu còng x¸c ®Þnh ®−îc kü thuËt huÊn luyÖn tr©u ®ùc suÊt tinh vµo ©m ®¹o gi¶, khai th¸c ®−îc tinh dÞch tr©u ®ùc, x¸c ®Þnh ®−îc c¸c th«ng sè kü thuËt tinh dÞch cña tr©u ®ùc. Còng tõ n¨m 1970, viÖc nghiªn cøu PGNT tr©u ®Ó phôc vô c«ng t¸c lai t¹o tr©u ®−îc ViÖn ch¨n nu«i quèc gia ViÖt Nam tiÕn hµnh ë c¸c tØnh VÜnh Phó, B¾c Ninh, Hµ T©y, Th¸i B×nh, Thanh Hãa... §Æc biÖt, n¨m 1978, ChÝnh phñ Ên §é gióp ViÖt Nam 500 tr©u c¸i vµ 50 tr©u ®ùc gièng Murrah nu«i t¹i Trung t©m nghiªn cøu tr©u vµ ®ång cá S«ng BÐ ( Trung t©m S«ng BÐ ). C¸c chuyªn gia Ên §é ®· ®−îc cö sang gióp c¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam vÒ kü thuËt nh©n gièng, s¶n xuÊt vµ b¶o qu¶n tinh ®«ng l¹nh tr©u Murrah, kü thuËt phèi gièng nh©n t¹o tr©u Murrah vµ lai t¹o tr©u ra c¸c x· cña huyÖn BÕn C¸t, S«ng BÐ. Thêi kú thÞnh v−îng nhÊt cña Trung t©m S«ng BÐ ®· cã gÇn 1000 tr©u, hµng tr¨m tr©u Murrah vµ tr©u v¾t s÷a, hµng tr¨m tr©u c¸i néi lµm nÒn lai t¹o. Tr¹i tr©u ®ùc gièng víi 50 con vµ ®µn tr©u h¹t nh©n, quµ cña Thñ t−íng chÝnh phñ Ên §é tÆng do anh hïng Hå Gi¸o trùc tiÕp ch¨m sãc ph¸t triÓn kh¸ tèt. Thêi kú thÞnh v−îng nhÊt cña Trung t©m S«ng BÐ kÕt thóc khi hÕt bao cÊp ( kho¶ng ®Çu nh÷ng n¨m 1990 ). §µn tr©u mai mät dÇn vµ hiÖn nay cßn kho¶ng 50 con víi sù trî gi¸ gièng cña Nhµ n−íc. §©y lµ lÇn nhËp tr©u gièng lín nhÊt cña ViÖt Nam tõ tr−íc ®Õn nay. Tuy ®µn tr©u kh«ng ph¸t triÓn ®−îc nh−ng còng ®Ó l¹i nhiÒu bµi häc kinh nhiÖm cã ý nghÜa vÒ khoa häc vµ qu¶n lý. R¶i r¸c mét sè ®Þa ph−¬ng, mét sè sè nhµ khoa häc quan t©m ®Õn con tr©u vÉn tiÕp tôc nghiªn cøu c¶i t¹o ®µn tr©u néi vµ ®· mang l¹i ý nghÜa thiÕt thùc cho nhiÒu n«ng d©n n−íc ta. Cô thÓ, hiÖn nay, Trung t©m nghiªn cøu vµ Ph¸t triÓn ch¨n nu«i miÒn nói cã 10 tr©u 10 Murrah vµ ®ang s¶n xuÊt tinh ®«ng l¹nh d¹ng viªn vµ cäng r¹ ®Ó cung cÊp cho mét sè ®Þa ph−¬ng ®Ó lai t¹o víi tr©u néi. ViÖc phèi gièng nh©n t¹o tr©u vÉn cßn h¹n chÕ do nhiÒu nguyªn kh¸c nhau vÒ chÝnh s¸ch, vÒ nghiªn cøu khoa häc vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm sinh s¶n riªng cña tr©u c¸i néi lµ “®éng dôc ngÇm ”. N¨m 1979, Vò Ngäc Tý, L−u Kû cã kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ m«i tr−êng pha lo·ng tinh dÞch tr©u. N¨m 1982, Lª ViÕt Ly vµ Vâ Sinh Huy, ®¹t kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ m«i tr−êng pha chÕ b¶o tån tinh tr©u Murrah. N¨m 1984, t¸c gi¶ Lª ViÖt Anh vµ céng sù ®· nghiªn cøu thµnh c«ng b¶o tån tinh ®«ng viªn cña tr©u b»ng m«i tr−êng Naggasse. N¨m 1987, cã nghiªn cøu ®Ó x¸c ®Þnh thêi gian dÉn tinh thÝch hîp nhÊt cña tr©u c¸i Murrah nu«i t¹i Trung t©m S«ng BÐ cña Cao Xu©n Th×n. Nh÷ng n¨m cuèi cña thËp niªn 1980, c¸c t¸c gi¶ §ç Kim Tuyªn, c¸c chuyªn gia Ên §é vµ céng sù ®· nghiªn cøu thµnh c«ng kü thuËt s¶n xuÊt tinh cäng r¹ tinh dÞch tr©u, ®©y lµ thµnh c«ng ®Çu tiªn ë n−íc ta vÒ c«ng nghÖ s¶n xuÊt tinh ®«ng l¹nh d¹ng cäng r¹ cña tr©u vµ bß. Tõ n¨m 1996, c¸c «ng bµ Bïi Xu©n Nguyªn, NguyÔn ThÞ −íc, ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu thµnh c«ng g©y rông nhiÒu trøng vµ g©y ®éng dôc ®ång pha ®Ó nghiªn cøu cÊy truyÒn ph«i ë tr©u ( NguyÔn ThÞ −íc, 1996). N¨m 1996, Mai V¨n S¸nh, ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu vÒ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, sinh s¶n, cho s÷a thÞt cña tr©u c¸i Murrah nu«i t¹i Trung t©m S«ng BÐ. N¨m 2001, c¸c nhµ khoa häc Hoµng Kim Giao, §Æng §×nh Hanh, §µo §øc Thµ, Mai V¨n S¸nh vµ céng sù ®· cã kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ s¶n xuÊt tinh ®«ng viªn tr©u Murrah t¹i Trung t©m Nghiªn cøu & Ph¸t triÓn ch¨n nu«i MiÒn Nói t¹i Th¸i Nguyªn. C¸c n¨m 1979 ®Õn 1996, cã c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ Cao Xu©n Quúnh, Lª ViÕt Ly, Mai V¨n S¸nh nghiªn cøu vÒ b¶o tån tinh dÞch tr©u ë d¹ng láng vµ nghiªn cøu vÒ phèi gièng nh©n t¹o tr©u c¸i. N¨m 2001, NguyÔn H÷u Trµ nghiªn cøu thµnh c«ng tinh ®«ng l¹nh d¹ng cäng r¹ b»ng m«i tr−êng Tryladyl ( m«i tr−êng pha s½n, nhËp tõ §øc). N¨m 2004, §µo Lan Nhi ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu ¸p dông mét sè biÖn ph¸p kü thuËt nh»m t¨ng tû lÖ sinh s¶n cña ®µn tr©u c¸i néi nu«i trong n«ng hé. Míi ®©y nhÊt, tõ n¨n 2006, nhµ khoa häc TS. TrÞnh ThÞ Kim Thoa vµ céng sù ®· cã c«ng tr×nh “Nghiªn cøu ph¸t triÓn c«ng nghÖ tinh ®«ng l¹nh trong thô tinh nh©n t¹o tr©u”. Nghiªn cøu nµy ®· cho kÕt qu¶ rÊt ®¸ng tr©n träng trong c«ng nghÖ ®«ng l¹nh b¶o tån tinh tr©u ViÖt Nam b»ng tinh cäng r¹ víi m«i tr−êng do chÝnh t¸c gi¶ nµy nghiªn cøu thµnh c«ng ( TrÞnh ThÞ Kim Thoa, L−¬ng Duy TuÖ, 2006). Trong c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy, cã sù tham gia hiÖu qu¶ cña c¸c nhµ khoa häc vµ ph−¬ng tiÖn thiÕt bÞ cña Trung t©m nghiªn cøu & ChuyÓn giao tiÕn bé c«ng nghÖ ch¨n nu«i Th¸i Sinh, Liªn hiÖp c¸c Héi khoa häc vµ kü thuËt ViÖt Nam. Nh÷ng cäng r¹ nµy ®· ®−îc sö dông phèi gièng thö nghiÖm cã kÕt qu¶ t¹i mét sè ®Þa ph−¬ng trong n−íc, tû lÖ cã chöa gÇn 60%. Tõ c¸c kÕt qu¶ trªn, mét sè nghÐ con ®· ®−îc ®Î ra do kü thuËt PGNT t¹o vµ ph¸t hiÖn ®«ng dôc kh«ng cã c«ng cô vµ ®ùc thÝ t×nh hç trî. Tuy nhiªn, phÇn lín nh÷ng nghiªn cøu trªn ®Òu thµnh c«ng chñ yÕu lµ trong phßng c«ng nghÖ ë c«ng ®o¹n khai th¸c b¶o tån tinh dÞch. Cô thÓ lµ: - Chän läc ®ùc gièng vµ nu«i d−ìng ®ùc gièng - Kü thuËt luþÖn tr©u ®ùc nh¶y gi¸ xuÊt tinh vµo ©m ®¹o gi¶ - §¸nh gÝa ®−îc chÊt l−îng tinh dÞch tr©u, - T×m ®−îc m«i tr−êng pha lo·ng thÝch hîp ë ViÖt Nam, 11 - Kü thuËt c©n b»ng, ®«ng l¹nh tinh tr©u d¹ng tinh viªn vµ cäng r¹. - B¶o tån ®−îc tinh tr©u trong ®iÒu kiÖn n−íc ta,... §èi chiÕu víi Ph−¬ng tr×nh sinh s¶n trªn th× c¸c nghiªn cøu nµy míi gi¶i quyÕt ®−îc yÕu tè D ( c¸c vÊn ®Ò khoa häc vµ kü thuËt thùc tiÔn liªn quan ®Õn tinh dÞch ë tr©u ®ùc ). Cßn c¸c kÕt qu¶ phèi gièng nh©n t¹o cho tr©u c¸i míi chØ lµ kÕt qu¶ nhá lÎ mang tÝnh minh häa cho c¸c thµnh c«ng trªn, ch−a ®−a ra ®¹i trµ phôc vô s¶n xuÊt. Nh− trong Ph−¬ng tr×nh sinh s¶n phèi gièng nh©n t¹o, tÇm quan träng cña viÖc ph¸t hiÖn ®éng dôc cho thÊy: nÕu kh«ng ph¸t hiÖn ®−îc ®éng dôc th× sÏ kh«ng phèi gièng ®−îc tr©u c¸i nµo, tÊt yÕu sÏ kh«ng cã tr©u c¸i nµo chöa ®Ó ®Î con. Mäi cè g¾ng ë c¸c kh©u ch¨n nu«i kh¸c ( chän gièng, x©y dùng chuång tr¹i, t×m kiÕm thøc ¨n, ch¨m sãc, thó y...) còng ®Òu sÏ b»ng kh«ng mµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cã thÓ lµ ©m. Ng−îc l¹i, ch−a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo t×m ra biÖn ph¸p cã tÝnh thùc tÕ, dÔ lµm vµ hiÖu qu¶, chÝnh ng−êi nu«i tr©u c¸i cã thÓ ¸p dông ®−îc ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng tån t¹i vµ h¹n chÕ võa nªu. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh võa cã tÝnh khoa häc vµ cã tÝnh thùc tiÔn s¶n xuÊt lµ tr©u c¸i ®éng dôc “ngÇm” rÊt khã ph¸t hiÖn so víi bß c¸i. ViÖc ph¸t hiÖn ®éng dôc lµ c«ng viÖc diÔn ra hµng ngµy ë ngay t¹i chuång tr©u, b·i ch¨n th¶ vµ th−êng do chÝnh ng−êi ch¨n nu«i tr©u ( n«ng d©n, c¸c ch¸u nhá...) thùc hiÖn. Nh÷ng ng−êi nµy th−êng ch−a ®−îc huÊn luyÖn ph¸t hiÖn ®éng dôc ë tr©u c¸i, thËm chÝ còng kh«ng ý thøc ®−îc tÇm quan träng cña mçi lÇn tr©u c¸i ®éng dôc. Cho ®Õn nay, ViÖt Nam ch−a cã nghiªn cøu nµo t×m biÖn ph¸p ph¸t hiÖn ®éng dông ë tr©u c¸i. Nªn mÆc dï ®· cã kÕt qu¶ rÊt tèt vÒ b¶o tån tinh dÞch ë cäng ra, nh−ng viÖc ph¸t hiÖn ®éng dôc tr©u c¸i ch−a ai lµm ®−îc nªn viÖc phèi gièng nh©n t¹o cho tr©u c¸i vÉn ch−a ®−a ra s¶n xuÊt ®¹i trµ, viÖc c¶i t¹o ®µn tr©u hÇu nh− kh«ng tiÕn triÓn, chÊt l−îng ®µn tr©u thùc tÕ ®ang bÞ suy gi¶m. 2.2.3. Nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i trong PGNT tr©u c¸i Phèi gièng nh©n t¹o (PGNT) lµ mét ho¹t ®éng kü thuËt ®Ó di chuyÓn tÕ bµo sinh s¶n ®ùc ( tinh trïng) tõ con ®ùc ®Æt vµo bé m¸y sinh s¶n con c¸i thay v× cho giao cÊu trùc tiÕp, ®Ó tinh trïng tiÕn hµnh tiÕp cËn vµ thô tinh víi tÕ bµo sinh s¶n c¸i ( trøng) ®Ó t¹o ra mét c¬ thÓ míi ( S.E.S. Hafez, 2000 ). Môc ®Ých cña PGNT lµ ®Ó ®Èy nhanh c«ng t¸c c¶i tiÕn con gièng, phßng tr¸nh bÖnh sinh s¶n ( NguyÔn TÊn Anh, 1998 ). C¸c ho¹t ®éng kü thuËt cña C«ng nghÖ truyÒn gièng nh©n t¹o bao gåm: T¹o vµ chän ®ùc gièng, nu«i ®ùc gièng, lÊy tinh, pha chÕ ph©n liÒu b¶o tån tinh, ph¸t hiÖn ®éng dôc bß c¸i, phèi gièng, vµ kh¸m thai con c¸i ( Hµ V¨n Chiªu, 2000). ThÕ giíi vµ ViÖt Nam ®· sö dông PGNT kh¸ réng r·i ë loµi bß vµ lîn, tuy nhiªn PGNT ë loµi tr©u ( Bubalus Bubalis ) cßn qu¸ Ýt ( Lª ViÖt Anh, 1984 ). C¸c n−íc nh− Ên §é, Bulgary, Trung Quèc, Philippine vµ mét sè n−íc §«ng Nam ¸ ®· sö dông phæ biÕn c«ng nghÖ nµy ë tr©u c¸i ( Jiang Hesheng, Jiang Ruming, 2006). T¹i ViÖt Nam, mÆc dï “con tr©u lµ ®Çu c¬ nghiÖp ”, cã truyÒn thèng nu«i tr©u l©u ®êi, quÇn thÓ ®µn tr©u kh¸ lín, gÇn 3 000 000 con ( Côc ch¨n nu«i, 2007), nh−ng phèi gièng nh©n t¹o cho tr©u c¸i cßn rÊt h¹n chÕ, ch−a triÓn khai ra s¶n xuÊt mét c¸ch réng r·i ( TrÞnh ThÞ Kim Thoa, 2006). Nguyªn nh©n cã nhiÒu, nh−ng chñ yÕu vÉn do ch−a cã biÖn ph¸p vµ kü thuËt ph¸t hiÖn ®éng dôc ë tr©u c¸i; quan niÖm tr©u c¸i ®éng dôc ngÇm, khã ph¸t hiÖn mµ ph¶i dïng ®ùc thÝ t×nh cßn tån t¹i. Trªn 80 % tr©u c¸i th−êng ®éng dôc kÝn (CÈm nang ch¨n nu«i gia sóc gia cÇm- Héi ch¨n nu«i ViÖt Nam, tËp 1, n¨m 2000 ). 12 Tuæi ®Î lÇn ®Çu 36- 40 th¸ng ( giao ®éng: 30 -52); chu kú ®éng dôc: 21 ngµy ( 18-30); thêi gian ®éng dôc kÐo dµi vµ rÊt biÕn ®éng theo c¸ thÓ: 18 giê ( 12-72); Thêi gian mang thai: 312-315 ngµy: thêi gian ®éng dôc l¹i sau ®Î: 120 ngµy ( 60 – 365 ngµy thêi gian phèi cã chöa sau ®Î lµ 254 ngµy; kho¶g c¸ch gi÷a 2 løa ®Î: 19 th¸ng ( 14-23 th¸ng), ( Alexieva, 2004 vµ....CÈm nang ch¨n nu«i, Héi ch¨n nu«i, 2000 ). Liªn quan ®Õn ®éng dôc kÝn, chØ cã kho¶ng 15 - 20 % biÓu hiÖn hiÖn t−îng ®éng dôc kh¸ râ rµng, dÔ nhËn biÕt, phÇn lín ( trªn 80 %) tr©u c¸i ®éng dôc ngÇm ( thÓ hiÖn triÖu chøng ra ngoµi khã nhËn biÕt b»ng quan s¸t th«ng dông). Khi ®éng dôc, tÊt c¶ tr©u c¸i ®Òu bµi tiÕt niªm dÞch ë ®−êng sinh dôc ( §µo Lan Nhi, 2004). TÝnh chÊt vËt lý, mµu s¾c vµ sè l−îng niªm dÞch diÔn biÕn theo c¸c giai ®o¹n ®éng dôc. - Giai ®äan tr−íc ®éng dôc ( ch−a chÞu ®ùc ): Niªm dÞch Ýt, láng, lo·ng, trong suèt, lç cæ tö cung h¬i më; - Giai ®o¹n ®éng dôc ( chÞu ®ùc ): Niªm dÞch nhiÒu h¬n, trong suèt, dÝnh kÐo dµi, lç cæ tö cung më réng h¬n; - Giai ®o¹n sau ®éng dôc ( th«i chÞu ®ùc): Niªm dÞch nhiÒu, ®Æc, ®ôc, dÝnh, ®øt ®o¹n, lç cæ tö cung khÐp l¹i ( NguyÔn TÊn Anh, Nguyªn Duy Hoan, 1998 ). Muèn ph¸t hiÖn ®éng dôc ë tr©u c¸i ®−îc chÝnh x¸c ph¶i theo dâi niªm dÞch ( khèi l−îng vµ tr¹ng th¸i vËt lý: ®é lo·ng, mµu s¾c, ®é dÝnh... ) b»ng c¸ch x¸c ®Þnh ngµy tr©u c¸i ®éng dôc trong kú ®éng dôc, xem xÐt tr¹ng th¸i lý häc cña niªm dÞch. Ng−êi ch¨n nu«i ph¶i theo dâi con vËt n»m trªn nÒn chuång vµo buæi s¸ng ( 4- 7 giê s¸ng vµ 2021 giê vµo mïa hÌ; 5-7 giê vµ 19-20 giê vµo mïa ®«ng ®Ó kiÓm tra khèi l−îng vµ tr¹ng th¸i niªm dÞch. KiÓm tra l¹i b»ng c¸ch cho tr©u c¸i tiÕp xóc víi tr©u kh¸c xung quanh: nÕu tr©u c¸i chÞu ®ùc th× lµ tr©u c¸i ®éng dôc vµ phèi gièng ®−îc; kiÓm tra l¹i b»ng c¸ch th¨m kh¸m buång trøng nÕu buång trøng cã nang trøng ph¸t triÓn lµ tr©u c¸i ®éng dôc. Thêi ®iÓm phèi gièng thÝch hîp ë tr©u c¸i lµ trong kho¶ng thêi gian chÞu ®ùc, tøc lµ vµo kho¶ng 2/3 thêi gian sau cña pha ®éng dôc ®Õn Ýt giê tr−íc cña pha th«i chÞu ®ùc. Cã thÓ ¸p dông quy t¾c s¸ng –chiÒu nh− ë bß c¸i nh−ng ph¶i chó ý ph¸t hiÖn tr©u c¸i lóc míi b¾t ®Çu ®éng dôc ( Cao Xu©n Th×n, 1987 ). Còng nh− bß c¸i, tr©u ®éng dôc vµ sinh ®Î kh«ng theo thêi vô, mµ x¶y ra quanh n¨m. Tuy nhiªn so víi bß th×, ë ViÖt Nam tr©u th−êng ®éng dôc vµ ®−îc phèi gièng nhiÒu vµo mïa Xu©n vµ ®Çu mïa HÌ nªn ®Î nhiÒu vµo c¸c th¸ng mïa §«ng vµ mïa Xu©n n¨m sau, hoÆc nÕu lao t¸c nhiÒu theo vô lóa th× tÝnh thêi vô míi thÓ hiÖn râ rµng. NÕu ch¨m sãc nu«i d−ìng tèt, lao t¸c nhÑ th× mïa vô kh«ng cßn ¶nh h−ëng ®Õn mïa sinh s¶n ë tr©u c¸i mét c¸ch râ rµng ( NguyÔn §øc Th¹c,1985). 2.2.4. Nh÷ng h¹n chÕ vÒ sinh lý sinh s¶n tr©u c¸i 1. Sù thµnh thôc vÒ tÝnh dôc tr©u c¸i vµ tuæi phèi gièng lÇn ®Çu muén so víi bß c¸i: Tr©u c¸i ®éng dôc vµo lóc 24-36 th¸ng tuæi, chËm h¬n so víi bß c¸i. Cã nghÜa lµ, tr©u c¸i ph¶i 2 n¨m tuæi ®Õn 3 n¨m tuæi míi ®éng dôc lÇn ®Çu vµ b¾t ®Çu phèi gièng ®−îc. 2. Tuæi cã chöa lÇn ®Çu cao: Tr©u c¸i mang thai kho¶ng 10,5 th¸ng, nªn nÕu tuæi phèi gièng lÇn ®Çu lµ 30-36 th¸ng th× tuæi ®Î løa ®Çu kho¶ng 40-46 th¸ng tuæi ( lóc tr©u c¸i 3,5 tuæi trë lªn). 13 3. §éng dôc vµ phèi gièng sau ®Î: Sau ®Î cã thÓ ph¶i tõ 4- 12 th¸ng ( b×nh qu©n 7-8 th¸ng) míi l¹i phèi gièng ®−îc, phèi cã chöa sau ®Î b×nh qu©n lµ 8,5 th¸ng. 4. Mét sè ®Æc ®iÓm sinh s¶n khã kh¨n khi ¸p dông PGNT tr©u c¸i. - Thêi gian ®éng dôc l¹i sau ®Î th−êng dµi do phô thuéc nhiÒu yÕu tè: Thêi tiÕt, gièng, c¸ thÓ, chÕ ®é nu«i d−ìng ch¨m sãc. LÇn ®éng dôc nµy th−êng kh«ng cã kh¶ n¨ng cã chöa. - So víi bß c¸i, tr©u c¸i th−êng ®éng dôc ngÇm, thêi gian ®éng dôc ng¾n: TT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 HiÖn t−îng ®éng dôc Ng¬ ng¸c ¡n Ýt hoÆc bá ¨n Kªu rèng Theo ®uæi nhau BiÕn ®æi ©m hé Nh¶y lªn l−ng nhau ChÞu nh¶y L−îng niªm dÞch Thêi ®iÓm ®«ng dôc Thêi gian ®éng dôc Bß c¸i Râ rµng Râ rµng NhiÒu h¬n NhiÒu h¬n NhiÒu, râ h¬n NhiÒu NhiÒu NhiÒu Ngµy ®ªm Dµi ( 18-30 h) Tr©u c¸i Kh«ng râ rµng Kh«ng râ rµng Ýt h¬n Ýt h¬n Ýt, kh«ng râ NhiÒu Ýt Ýt NhiÒu lóc ®ªm Ng¾(12-24 h ) T¸c gi¶ Bhikane Ingawade NhiÒu t¸c gi¶ NhiÒu t¸c gi¶ Ingawade NhiÒu t¸c gi¶ Ingawade NhiÒu t¸c gi¶ Bhikane Bhikane §©y lµ lý do quan träng nhÊt lµm cho phèi gièng ë tr©u c¸i khã vµ Ýt thµnh c«ng. §Æc biÖt lµ vµo mïa nãng Èm hoÆc mïa l¹nh gi¸, v× kh¶ n¨ng chÞu nhiÖt ®é cùc ®¹i hoÆc cùc tiÓu ë tr©u lµ kÐm, mïa hÌ th−êng ®éng dôc vµo ban ®ªm nªn khã ph¸t hiÖn ®éng dôc so víi bß. - PhÇn lín ë tr©u c¸i, sau khi ®Î, ®éng dôc trë l¹i kÐm, Ýt ®éng dôc, thêi gian ®éng dôc l¹i dµi, nh÷ng lÇn ®éng dôc ®Çu th−êng cã kh¶ n¨ng chöa thÊp. §©y lµ nguyªn nh©n chÝnh lµm cho kho¶ng c¸ch gi÷a 2 løa ®Î ë tr©u c¸i rÊt dµi (NguyÔn TÊn Anh, 1998 ). 2.2.5. TriÖu chøng (hiÖn t−îng) ®éng dôc víi viÖc phèi gièng nh©n t¹o ë tr©u c¸i Còng nh− bß c¸i, khi ®éng dôc tr©u c¸i cã nh÷ng triÖu chøng ®Æc hiÖu theo tõng pha ®éng dôc: - Pha tr−íc ®éng dôc: Tr©u c¸i tá ra ng¬ ng¸c, hay ®i l¹i, ¨n Ýt h¬n th−êng ngµy vµ cã xu thÕ tiÕp cËn con kh¸c; ©m né h¬i s−ng, cã mµu hång t−¬i, c¸c l«ng h¬i th−a. Niªm dÞch cßn Ýt, trong vµ lo·ng; tr©u c¸i ch−a chÞu ®øng l¹i ( ch−a chÞu ®ùc ) khi con kh¸c nh¶y lªn. Giai ®o¹n nµy cÇn ph¶i ®−îc theo dâi ph¸t hiÖn míi cã ®ñ thêi gian th«ng b¸o cho c¸n bé kü thuËt phèi gièng; giai ®o¹n nµy ch−a phèi ®−îc. - Pha ®éng dôc: Tr©u c¸i hay ®i l¹i nhiÒu h¬n, cã xu thÕ t×m tiÕp cËn con kh¸c; ©m hé s−ng to h¬n, mµu ®á, c¸c l«ng th−a h¬n do m«i ©m hé c¨ng phång. Niªm dÞch nhiÒu h¬n, trong vµ dÝnh kÐo dµi; ®øng l¹i khi con kh¸c nh¶y ( chÞu ®ùc) lªn tõ phÝa sau. Giai ®o¹n nµy phèi gièng tèt nhÊt. - Pha sau ®éng dôc: NhiÒu hiÖn t−îng gièng nh− giai ®o¹n tr−íc ®éng dôc, ©m hé bít s−ng, h¬i nh¨n, mµu ®á thÉm; niªm dÞch ®ôc, dÝnh, ®øt ®o¹n; tr©u c¸i th«i chÞu nh¶y, hiÖn t−îng rông trøng x¶y ra, trøng r¬i vµo phÔu di chuyÓn ®Õn ®o¹n phång èng dÉn 14 trøng ( n¬i thô tinh x¶y ra). Phèi gièng ë nöa ®Çu giai ®o¹n nµy lµ ®−îc, nÕu phèi vµo nöa giai ®o¹n cuèi lµ qu¸ muén. 2.2.6. Ph¸t hiÖn ®éng dôc ë tr©u c¸i 1. Nh÷ng hiÖn t−îng ®éng dôc dÔ dµng nhËn biÕt ®Ó ph¸t hiÖn: C¸c hiÖn t−îng ®éng dôc trªn ë tr©u c¸i lµ khã nhËn biÕt v× c¸c hiÖn t−îng kh«ng râ rµng. 2. Nh÷ng dÊu hiÖu chÝnh cña tõng hiÖn t−îng dÔ nhËn biÕt: Cã thÓ chän c¸c hiÖn t−îng nh− chÞu ®ùc ®Ó gióp ng−êi ch¨n nu«i ph¸t hiÖn ®uîc ®éng dôc ë tr©u c¸i. Cßn khi ®· ®−îc ph¸t hiÖn ®éng dôc, th× ng−êi phèi gièng sö dông hiÖn t−îng tr¹ng th¸i lý häc cña niªm dÞch ®Ó x¸c ®Þnh thêi ®iÓm phèi gièng cho tr©u c¸i. 3. Nh÷ng thêi ®iÓm trong ngµy ( TÇn sè ®éng dôc trong ngµy ): Cã thÓ tr©u c¸i sÏ ®éng dôc nhiÒu h¬n vµo buæi tèi h¬n lµ ban ngµy, nhÊt lµ mïa hÌ. 4. Ph−¬ng ph¸p vµ dông cô ph¸t hiÖn: SÏ kh«ng sö dông c¸c dông cô hç trî ®Ó ph¸t hiÖn ®éng dôc tr©u c¸i v× n«ng d©n ch−a cã ®iÒu kiÖn tù trang bÞ. 2.2.7.TÇm quan träng cña ®éng dôc ë tr©u c¸i trong phèi gièng nh©n t¹o C¸c tµi liÖu trªn cho thÊy ®µn tr©u néi ViÖt Nam sinh s¶n kÐm, nhÊt lµ khu vùc ®ång b»ng, víi nguyªn nh©n chÝnh lµ sù hiÖn diÖn tr©u ®ùc qu¸ Ýt, kü thuËt phèi gièng nh©n t¹o tr©u ch−a ®−îc ¸p dông. ViÖc cã ®−îc ®µn tr©u ®ùc ®ñ ®Ó phèi gièng trùc tiÕp ( 1 ®ùc cho 50 tr©u c¸i ) cho ®µn tr©u c¸i hiÖn cã lµ mét ¶o t−ëng. C¸ch gi¶i quyÕt chñ yÕu vÉn lµ b»ng PGNT, võa sö dông ®−îc ®ùc gièng cã phÈm gièng cao, võa tr¸nh ®−îc bÖnh tËt, võa ®ì tèn kÐm mua vµ nu«i mét sè l−îng lín ®ùc gièng. Tuy nhiªn, khi ¸p dông PGNT, nh− Ph−¬ng tr×nh sinh s¶n cña ABS cho thÊy yÕu tè ®éng dôc vµ ph¸t hiÖn ®éng dôc tr©u c¸i lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh. Kh¸c víi loµi bß, tr©u c¸i ®éng dôc ngÇm, nªn khã ph¸t hiÖn, viÖc t×m ®−îc ph−¬ng ph¸p ph¸t hiÖn ®éng dôc vµ x¸c ®Þnh ®−îc thêi gian phèi gièng cã chöa ë tr©u c¸i lµ môc tiªu cña §Ò tµi nghiªn cøu nµy. 2.2.8. Phèi gièng nh©n t¹o ë tr©u ch−a ph¸t triÓn Nh− trªn ®· ph©n tÝch, tuy trªn thÕ giíi vµ n−íc ta ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ PGNT tr©u, nh−ng so víi c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu t−¬ng tù ë bß vµ lîn th× vÉn cßn rÊt khiªm tèn. MÆt kh¸c c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®ã ®Òu thiªn vÒ gi¶i quyÕt b¶o tån tinh dÞch tr©u ( gi¶i quyÕt yÕu tè D ) trong Ph−¬ng tr×nh sinh s¶n cña ABS. Cã rÊt Ýt, thËm chÝ ch−a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu hoµn thiÖn nµo vÒ ®éng dôc ë tr©u c¸i, c¸c biÖn ph¸p ph¸t hiÖn ®éng dôc tr©u c¸i mµ mét sè c¸n bé kü thu¹t phèi gièng ®ang sö dông hiÖn nay vÉn chñ yÕu lµ tham chiÕu tõ kü thuËt ph¸t hiÖn ®éng dôc ë bß c¸i. Sinh s¶n lµ chøc n¨ng quan träng quyÕt ®Þnh sù t¨ng ®µn vµ cho s¶n phÈm trong ch¨n nu«i. Víi loµi tr©u, ®iÒu khiÓn sinh s¶n qua PGNT lµ khã kh¨n h¬n loµi bß bëi tr©u thµnh thôc muén, ®éng dôc kÝn khã ph¸t hiÖn. Nh÷ng biÓu hiÖn ®éng dôc liªn quan ®Õn thêi ®iÓm rông trøng vµ thêi ®iÓm phèi gièng tèt nhÊt ch−a ®ùîc s¸c ®Þnh ch¾c ch¾n nªn tû lÖ chöa do PGNT cßn thÊp. C¸c phu¬ng ph¸p ph¸t hiÖn ®éng dôc th«ng qua c¸c hiÖn t−îng ®éng dôc ch−a ®−îc kh¼ng ®Þnh. Tin cËy nhÊt vÉn lµ dïng tr©u ®ùc thÝ t×nh. §iÒu nµy ®· g©y nhiÒu phøc t¹p, tèn kÐm, h¹n chÕ cho viÖc ¸p dông réng r·i kü thuËt PGNT ë tr©u. 15 2.2.9. Nguyªn nh©n ®−a ®Õn nh÷ng tån t¹i trªn §Æc ®iÓm sinh s¶n cña tr©u c¸i cã nh÷ng kh¸c biÖt víi bß c¸i lµ tr©u c¸i th−êng cã ®Õn trªn 80% lµ ®éng dôc ngÇm ( c¸c triÖu chøng ®éng dôc dÔ quan s¸t nh−: Ýt ¨n, theo ®uæi vên nhau, nh¶y lªn l−ng nhau… lµ kh«ng râ rµng; tÇn sè vµ c−êng ®é thÊp, khã quan s¸t nhËn biÕt ®−îc nÕu kh«ng cã kü thuËt vµ ng−êi h−íng dÉn. Ngoµi nh÷ng nguyªn nh©n cña chÝnh tr©u c¸i nªu trªn, ë ViÖt Nam cßn cã khã kh¨n lµ chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc còng ch−a cô thÓ, tËp qu¸n ch¨n nu«i qu¶ng canh nhá lÎ, ph©n t¸n, ®iÒu kiÖn kinh tÕ khã kh¨n, nguêi ch¨n nu«i tr©u phÇn lín lµ n«ng d©n nghÌo, Ýt hiÓu biÕt vÒ khoa häc kü thuËt; thÞ tr−êng thÞt s÷a tõ con tr©u ch−a æn ®Þnh ( cã lóc ph¶i nhê cËy vµo con bß nh− thÞt tr©u gi¶ thÞt bß ë c¸c cöa hµng tiªu thô thÞt ). Môc ®Ých ch¨n nu«i chØ lµ ®Ó cµy kÐo, lÊy ph©n, tËn dông phô phÈm trång trät vµ gi¶i quyÕt lao ®éng phô trong gia ®×nh. VÒ phÝa khoa häc kü thuËt, ch−a cã nghiªn cøu nµo vÒ ph¸t hiÖn ®éng dôc ë tr©u c¸i nh»m t×m ra nh÷ng hiÖn t−îng ®éng dôc ®iÓn h×nh, ®Æc hiÖu vµ dÔ nhËn biÕt ë tr©u c¸i gióp cho viÖc ph¸t hiÖn tr©u c¸i ®éng dôc vµ cã thÓ ®Ó cho ng−êi kü thuËt phèi gièng tiÕn hµnh phèi gièng nh©n t¹o ®−îc. §©y còng lµ lý do cÇn thiÕt ph¶i thùc hiÖn nghiªn cøu nµy nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng tån t¹i vµ h¹n chÕ trªn. NÕu nghiªn cøu nµy thµnh c«ng ( ®iÒu ®Ò tµi nµy kú väng ) sÏ ®¹t ®−îc: - X¸c ®Þnh ®−îc c¸c hiÖn t−îng ®éng dôc ë tr©u c¸i néi - Chän lùa ®−îc mét sè hiÖn t−îng ®éng dôc dÔ nhËn biÕt, chÝnh x¸c trong kú ®éng dôc tr©u c¸i - X¸c ®Þnh ®−îc thêi ®iÓm phèi gièng thÝch hîp nhÊt - Phèi gièng nh©n t¹o ®−îc tr©u c¸i -T×m ®−îc ph−¬ng ph¸p kü thuËt ph¸t hiÖn tr©u c¸i ®éng dôc trong ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i n«ng hé ë ViÖt Nam mµ kh«ng ph¶i dïng c¸c thiÕt bÞ, dông cô hç trî. *X¸c ®Þnh ®−îc c¸c hiÖn t−îng ®éng dôc ë tr©u c¸i trong ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i tr©u qu¶ng canh, ph©n t¸n ë n−íc ta: §Ó phèi gièng ®−îc tr©u c¸i, ph¶i ph¸t hiÖn ®−îc ®éng dôc, còng nh− bß c¸i, tr©u c¸i cã c¸c triÖu chøng ®éng dôc t−¬ng tù, nh−ng kh«ng râ rµng. C¸c triÖu chøng dÔ nhËn biÕt ( ng−êi chñ nu«i tr©u nhËn biÕt ®−îc ) cã thÓ lµ: - Tr©u c¸i dÔ bÞ h−ng phÊn, ng¬ ng¸c ( møc ®é theo giai ®o¹n ®éng dôc ); - Hay ®i l¹i, hay vên nhau ( møc ®é theo giai ®o¹n ®éng dôc ); - ¨n Ýt, hoÆc bá ¨n ( møc ®é theo giai ®o¹n ®éng dôc ); - ©m hé s−ng, mµu ®á, l«ng th−a ( møc ®é theo giai ®o¹n ®éng dôc ); - NhiÒu niªm dÞch, trong hay ®ôc, lo·ng hay ®Æc, dÝnh kÐo dµi ( theo giai ®o¹n ®éng dôc ); -Nh¶y lªn con kh¸c hoÆc ®øng l¹i cho con kh¸c nh¶y lªn ( møc ®é theo giai ®o¹n ®éng dôc ). * Lùa chän ®−îc triÖu chøng ®éng dôc dÔ nhËn biÕt vµ chÝnh x¸c: 16 Ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc c¸c triÖu chøng dÔ quan s¸t, dÔ x¸c nhËn, kh«ng cÇn c«ng cô hç trî, ng−êi chñ nu«i tr©u nhËn biÕt ®−îc vµ chÝnh x¸c, chøng tá tr©u c¸i ®éng dôc thùc sù. C¸c triÖu chøng cã thÓ sÏ lµ: - HiÖn t−îng chÞu ®ùc ( ch−a chÞu, chÞu nh¶y, th«i chÞu nh¶y ) -C¸c tr¹ng th¸i lý häc niªm dÞch ( trong lo·ng, trong dÝnh kÐo dµi, ®ôc ®øt ®o¹n ) *X¸c ®Þnh ®−îc ph−¬ng ph¸p quan s¸t vµ x¸c ®Þnh c¸c triÖu chøng cho ®iÓm 2 võa nªu: Sau khi ®· x¸c ®Þnh c¸c triÖu chøng dÔ nhËn biÕt vµ cã hiÖu qu¶ ( hiÖn t−îng chÞu nh¶y, tr¹ng th¸i vËt lý cña niªm dÞch) th× ph¶i tiÕn hµnh x¸c ®Þnh ®−îc kü thuËt vµ ph−¬ng ph¸p ph¸t hiÖn ®éng dôc tr©u c¸i. Ph¶i lùa chän ®−îc ph−¬ng ph¸p mµ c¸c thµnh viªn trong hé nu«i tr©u ( «ng, bµ, bè, mÑ, c¸c con ch¸u… ) cã thÓ lµm ®−îc sau khi ®· ®−îc c¸n bé kü thuËt phèi gièng huÊn luyÖn kü thuËt ph¸t hiÖn ®éng dôc. Ph¸t hiÖn ®éng dôc lµ c«ng viÖc hµng ngµy ( 24/24 giê) cña ng−êi ch¨n nu«i tr©u vµ ®−îc thùc hiÖn t¹i chuång nu«i, b·i ch¨n, víi sè l−îng ®µn tr©u ®«ng vµ nu«i r¶i r¸c trong c¸c n«ng hé nªn trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam hiÖn t¹i lµ ch−a cã thÓ trang bÞ c¸c dông cô hç trî ( g¾n chÝp, ®¸nh dÊu, dïng ®ùc thÝ t×nh…) ®−îc mµ ph−¬ng ph¸p ph¸t hiÖn ph¶i lµ ph−¬ng ph¸p th«ng dông ( kh«ng cã dông cô hç trî) nh− vÉn ®ang th−êng ®−îc tiÕn hµnh trªn bß c¸i ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay. * X¸c ®Þnh ®−îc thêi ®iÓm phèi gièng cã tû lÖ chöa cao nhÊt ë tr©u c¸i: Khi ®· ph¸t hiÖn ®−îc tr©u c¸i ®éng dôc ( do chñ nu«i bß thùc hiÖn ) th× viÖc x¸c ®Þnh thêi ®iÓm phèi gièng hiÖu qu¶ cao nhÊt lµ v« cïng quan träng. ViÖc t¹o ®iÒu kiÖn cho hai giao tö ( trøng vµ tinh trïng ) gÆp nhau t¹i ®o¹n phång èng dÉn tinh lµ phô thuéc vµo thêi ®iÓm phèi gièng: -NÕu phèi qu¸ sím ( vµo giai ®o¹n tr©u c¸i míi ®éng dôc ) th× tinh trïng ®Õn ®iÓm thô tinh qu¸ sím vµ trøng ch−a rông, sù thô tinh kh«ng x¶y ra v× v¾ng mÆt trøng; - NÕu phèi qu¸ muén ( vµo giao ®o¹n cuèi kú ®éng dôc ) th× khi trøng cã mÆt t¹i ®iÓm thô tinh nh−ng tinh trïng ch−a tíi nªn v¾ng mÆt tinh trïng, hiÖn t−îng thô tinh còng kh«ng thÓ x¶y ra. §Ó cho 2 giao tö nµy cïng cã mÆt t¹i ®iÓm thô tinh, viÖc phèi gièng ph¶i tiÕn hµnh vµo giai ®o¹n nöa cuèi kú ®éng dôc lóc mµ tr©u c¸i chÞu ®ùc ( ®øng l¹i cho con kh¸c nh¶y lªn tõ phÝa sau ) vµ niªm dÞch trong suèt, dÝnh, kÐo dµi. Hai trÞÖu chøng nµy x¶y ra tr−íc khi rông trøng kho¶ng 8-14 giê ®ång hå. ViÖc x¸c ®Þnh thêi ®iÓm phèi gièng tèt nhÊt chØ lµm ®−îc khi ®· ®−îc huÊn luyÖn kü vµ cã kinh nghiÖm. Trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam hiÖn nay, c¸n bé kü thuËt cã tr×nh ®é trung cÊp ch¨n nu«i thó y trë lªn hoÆc c¸n bé kü thuËt phèi gièng gia sóc ®−îc huÊn luyÖn kü míi cã thÓ kiÓm tra x¸c ®Þnh chÝnh x¸c 2 hiÖn t−îng nµy. NÕu ®¹t ®−îc kÕt qu¶ trªn, kú väng ch¾c ch¾n r»ng ng−êi n«ng d©n sÏ ®−îc c¸c c¸n bé kü thuËt phèi gièng nh©n t¹o ë ®Þa bµn huÊn luyÖn kü thuËt ph¸t hiÖn ®éng dôc ë tr©u c¸i, tr©u c¸i ViÖt Nam sÏ ®−îc ph¸t hiÖn ®éng dôc, tiÕp theo lµ ®uîc c¸c kü thuËt viªn phèi gièng b»ng tinh ®«ng l¹nh cña nh÷ng ®ùc gièng tèt, c¸c kÕt qu¶ cña c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu võa nªu trªn sÏ ®−îc øng dông trong s¶n xuÊt ( sinh s¶n tr©u c¸i ), ®µn nghÐ ®Î ra ch¾c ch¾n sÏ ®−îc c¶i tiÕn, chÊt l−îng gièng ®µn tr©u ViÖt Nam sÏ ®−îc 17 n©ng cao, s¶n phÈm thÞt tõ tr©u cho thÞ tr−êng sÏ nhiÒu h¬n. Gióp ng−êi d©n t¨ng thªm thu nhËp, tham gia ®¾c lùc xãa ®ãi gi¶m nghÌo cho hµng triÖu ng−êi n«ng d©n n−íc ta. 2.3. Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu ®Ó gi¶i quyÕt tån t¹i vµ h¹n chÕ trªn Trªn c¬ së nh÷ng tån t¹i võa nªu trªn, ®Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých nghiªn cøu, tham kh¶o ®Æc ®iÓm ®éng dôc cña gia sóc c¸i, tham kh¶o c¸c tµi liÖu khoa häc liªn quan vµ kÕt qu¶ cña mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu, néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi nµy sÏ lµ: 2.3.1. Nghiªn cøu nh÷ng hiÖn t−îng ®éng dôc ë tr©u c¸i - Nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ ®éng dôc cña tr©u c¸i: VÒ mÆt nguyªn t¾c, c¸c gia sóc c¸i ( bß, lîn, tr©u… ) ®Òu thÓ hiÖn nh÷ng triÖu chøng ®Æc hiÖu khi ®éng dôc. Nh÷ng triÖu chøng nµy ë bß vµ lîn ®· ®−îc x¸c ®Þnh kh¸ râ rµng vµ ®· ®−îc sö dông trong s¶n xuÊt rÊt cã hiÖu qu¶ trªn thÕ giíi vµ ë n−íc ta. Riªng con tr©u ch−a cã ®−îc kÕt qu¶ mong muèn nµy. C¸c hiÖn t−îng ®éng dôc sÏ ®−îc con c¸i thÓ hiÖn b»ng hµnh vi, h×nh th¸i cña c¸c c¬ quan sinh s¶n, tr¹ng th¸i cña c¸c s¶n phÈm sinh s¶n… mµ con ng−êi cã thÓ nhËn biÕt ®−îc. - Møc ®é ( tÇn suÊt, c−êng ®é ) thÓ hiÖn nh÷ng hiÖn t−îng ®éng dôc trªn lµ theo giai ®o¹n ®éng dôc vµ phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm m«i tr−êng mµ con c¸i ®ã chÞu t¸c ®éng ( ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng, sù hiÖn diÖn cña ®ång lo¹i, nhiÖt ®é vµ ¸nh s¸ng…). CÇn ph¶i x¸c ®Þnh tÇn suÊt cña tõng hiÖn t−îng ®éng dôc nh»m gióp x¸c ®Þnh thêi gian trong ngµy/®ªm khi nµo tr©u c¸i thÓ hiÖn ®éng dôc nhiÒu nhÊt. 2.3.2. Nghiªn cøu x¸c ®Þnh ®−îc c¸c hiÖn t−îng ®éng dôc ®iÓn h×nh dÔ nhËn biÕt ë tr©u c¸i Còng nh− ë loµi bß vµ lîn, hiÖn t−îng ®éng dôc ë tr©u c¸i kh¸ ®a d¹ng ( hµnh vi, h×nh th¸i, tr¹ng th¸i…), ®Ó dÔ cho viÖc ph¸t hiÖn nªn ph¶i nghiªn cøu chän lùa mét sè hiÖn t−îng nµo ®ã chøng tá tr©u c¸i ®· ®éng dôc, hiÖn t−îng dÔ nhËn biÕt, ng−êi nu«i tr©u c¸i cã thÓ tù nhËn biÕt ®−îc. Tham kh¶o tõ kÕt qu¶ ë bß vµ lîn, c¸c hiÖn t−îng nh− chÞu ®ùc, tr¹ng th¸i niªm dÞch sÏ lµ nh÷ng hiÖn t−îng chÝnh ®−îc nghiªn cøu nµy quan t©m vµ kú väng. 2.3.3. C¸c biÖn ph¸p kü thuËt ph¸t hiÖn tr©u c¸i ®éng dôc Sau khi ®· chän lùa ®−îc hiÖn t−îng ®éng dôc ®iÓn h×nh vµ dÔ nhËn biÕt, th× tiÕn hµnh nghiªn cøu nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt ®Ó ph¸t hiÖn chóng. Cã t×m ®−îc biÖn ph¸p kü thuËt nµy th× kÕt qu¶ cña 2 néi dung trªn míi cã t¸c dông trong s¶n xuÊt vµ nh− vËy môc ®Ých cña nghiªn cøu nµy míi ®¹t ®−îc. Nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt phï hîp theo ng−êi sö dông dù kiÕn sÏ lµ: - §Ó cho chÝnh ng−êi ch¨n nu«i tr©u c¸i sö dông ®−îc: Quan s¸t b»ng m¾t th−êng c¸c hµnh vi, trong ®ã chñ yÕu lµ hµnh vi chÞu ®ùc. Môc ®Ých cña néi dung nµy lµ ®Ó ng−êi nu«i tr©u c¸i ph¸t hiÖn ®−îc hiÖn tuîng nµy trong giai ®o¹n tr©u c¸i míi ®ang b¾t ®Çu ®éng dôc ®Ó kÞp thêi b¸o cho ng−êi kü thuËt phèi gièng. - §Ó cho ng−êi kü thuËt phèi gièng sö dông: HiÖn t−îng ®éng dôc nh− tr¹ng th¸i lý häc cña niªm dÞch ( ®é trong ®ôc, ®é dÝnh…) lµ hiÖn t−îng ®−îc chän läc ®Ó x¸c ®Þnh thêi ®iÓm phèi gièng tèt nhÊt. Trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam hiÖn nay, míi chØ cã c¸n bé kü thuËt phèi gièng tiÕn hµnh ®−îc b»ng c¸ch th¨m kh¸m. Sau khi ®−îc ng−êi chñ tr©u 18 c¸i ph¸t hiÖn tr©u c¸i ®éng dôc b»ng hiÖn t−îng chÞu ®ùc sÏ b¸o ngay cho ng−êi kü thuËt phèi gièng ®Õn vµ tiÕn hµnh th¨m kh¸m niªm dÞch, kÕt hîp víi hiÖn t−îng chÞu ®ùc vµ c¸c hiÖn t−îng kh¸c, c¸n bé kü thuËt phèi gièng quyÕt ®Þnh phèi hay ch−a phèi gièng tr©u c¸i nµy. - Dông cô hç trî ph¸t hiÖn ®éng dôc ( ®ùc thÝ t×nh, ®¸nh dÊu, g¾n chÝp… ): ViÖc t×m dông cô hç trî cho ph¸t hiÖn ®éng dôc ë tr©u c¸i ch−a ph¶i lµ néi dung chÝnh cña nghiªn cøu nµy v× nÕu cã kÕt qu¶ còng ch−a cã ®iÒu kiÖn sö dông trong ®iÒu kiÖn n«ng th«n ViÖt Nam do ®µn tr©u c¸i ®−îc nu«i qu¸ ph©n t¸n ë nhiÒu hé vµ hé n«ng d©n ch−a cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ ý thøc sö dông c¸c dông cô nµy. 2.3.4. Nghiªn cøu thêi ®iÓm phèi gièng nh©n t¹o tèt nhÊt ë tr©u c¸i Nh− ta ®· biÕt, kú ®éng dôc gia sóc c¸i ( trong ®ã cã thÓ c¶ tr©u c¸i) th−êng chia lµm 3 pha chÝnh ( tr−íc ®éng dôc, ®éng dôc, sau ®éng dôc ). ViÖc phèi gièng cã kÕt qu¶ ®èi víi gia sóc c¸i th−êng lµ vµo thêi ®iÓm tõ gi÷a pha ®éng dôc ®Õn nöa ®Çu cña pha sau ®éng dôc. Néi dung nµy cÇn x¸c ®Þnh lµ ë tr©u c¸i nªn tiÕn hµnh phèi gièng vµo thêi ®iÓm nµo ®Ó ®¹t tû lÖ cã chöa cao nhÊt. §Ó thùc hiÖn néi dung nµy cÇn ph¶i tiÕn hµnh phèi gièng cho tr©u c¸i. Trong néi dung nµy bao gåm c¸c ho¹t ®éng: - X¸c ®Þnh thêi ®iÓm phèi: Phèi gièng vµo c¸c pha trªn ( tham chiÕu tõ thêi ®iÓm phèi gièng ë bß c¸i) ®Ó x¸c ®Þnh t×m ra thêi ®iÓm phèi gièng tèt nhÊt ( cã tû lÖ chöa cao nhÊt ) trong 3 giai ®o¹n cña kú ®éng dôc, chñ yÕu lµ pha chÞu nh¶y. - Mua tinh ®«ng l¹nh hoÆc thuª tr©u ®ùc: Cã thÓ mua tinh tr©u ®ùc trong n−íc hay nhËp tõ n−íc ngoµi, hoÆc thuª tr©u ®ùc. Còng cÇn ph¶i nãi râ r»ng, ®Ò tµi nµy kh«ng cã môc ®Ých lai t¹o, phèi gièng chñ yÕu lµ ®Ó chøng minh cho c¸c hiÖn t−îng ®éng dôc ®iÓn h×nh vµ thêi ®iÓm phèi gièng lµ chÝnh x¸c b»ng viÖc tr©u c¸i cã chöa. §−¬ng nhiªn, cã ®−îc tinh tr©u ®ùc b¶o ®¶m phÈm gièng quy ®Þnh lµ tèt h¬n, nh−ng ®Æc biÖt ph¶i ®−îc ng−êi nu«i tr©u c¸i chÊp nhËn th× míi thuª ®−îc tr©u c¸i ®Ó lµm ®èi t−îng nghiªn cøu. -B¶o qu¶n tinh dÞch hoÆc ®«ng l¹nh: Tinh dÞch thu ®−îc sÏ ®−îc ®−a ngay vµo phßng c«ng nghÖ ®Ó ph©n tÝch ®¸nh gi¸ chÊt l−îng tinh ë c¸c chØ tiªu kü thuËt ( mµu s¾c,V, A, C, pH, K… ), chØ cã l−îng xuÊt tinh nµo ®¹t yªu cÇu míi ®−a vµo pha chÕ. Tinh dÞch ®¹t tiªu chuÈn sÏ pha víi m«i tr−êng ®· chuÈn bÞ s½n víi tû lÖ sao cho mçi liÒu tinh ( cäng r¹ 0,25 cc ) ®¹t 40 triÖu tinh trïng. C¸c cäng r¹ nµy sÏ ®−îc c©n b»ng nhiÖt ®Õ 40C trong 4-6 giê, sau ®ã sÏ ®−îc ®«ng l¹nh b»ng h¬i nit¬ ( - 110 ®Õn- 1200C), tiÕp theo lµ ®«ng l¹nh s©u ( -1960C). L« tinh nµo ®¹t tiªu chuÈn ( søc ho¹t ®éng sau gi¶i ®«ng > 30% ) míi ®−îc b¶o tån ( b¶o qu¶n trong b×nh nit¬ láng -1960C) ®Ó sö dông cho nghiªn cøu nµy. - Phèi gièng cho tr©u c¸i: ViÖc dïng tinh tr©u ®ùc ®· ®−îc b¶o tån trªn phèi gièng cho tr©u c¸i lµ nh»m môc ®Ých chøng minh cho c¸c néi dung cña nghiªn cøu nµy. SÏ tham chiÕu quy tr×nh phèi gièng bß c¸i vµ kinh nghiÖm cña mét sè c¸n bé kü thuËt phèi gièng ®· thµnh c«ng ®Ó phèi gièng cã hiÖu qu¶ cho tr©u c¸i. - Kh¸m thai: Kh¸m thai kh«ng ph¶i lµ néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi, nh−ng nã cÇn ®−îc thùc hiÖn ®Ó cã kÕt qu¶ chøng minh. SÏ sö dông ph−¬ng ph¸p kh¸m thai qua trùc trµng. Sau khi phèi nh©n t¹o, trong 3 th¸ng, nÕu tr©u c¸i ®ã kh«ng ®éng dôc trë l¹i lµ 19