Tài liệu Nghiên cứu ảnh hưởng của một số loại phân bón hữu cơ sinh học đến khả năng sinh trưởng và năng suất của giống đậu tương ĐT51 vụ Hè Thu năm 2016 tại Thái Nguyên (Khóa luận tốt nghiệp)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ….. ….. LỤC THỊ LANH TÊN ĐỀ TÀI: NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA MỘT SỐ LOẠI PHÂN BÓN HỮU CƠ SINH HỌC ĐẾN KHẢ NĂNG SINH TRƯỞNG VÀ NĂNG SUẤT CỦA GIỐNG ĐẬU TƯƠNG ĐT51 VỤ HÈ THU NĂM 2016 TẠI THÁI NGUYÊN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Trồng trọt Khoa : Nông học Khóa : 2013 - 2017 Thái Nguyên - 2017 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ….. ….. LỤC THỊ LANH TÊN ĐỀ TÀI: NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA MỘT SỐ LOẠI PHÂN BÓN HỮU CƠ SINH HỌC ĐẾN KHẢ NĂNG SINH TRƯỞNG VÀ NĂNG SUẤT CỦA GIỐNG ĐẬU TƯƠNG ĐT51 VỤ HÈ THU NĂM 2016 TẠI THÁI NGUYÊN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo: Chính quy Chuyên ngành: Trồng trọt K45 – Trồng trọt – N02 Lớp: Khoa: Nông học Khóa: 2013 - 2017 Giảng viên hướng dẫn: ThS. Phạm thị Thu Huyền ThS. Nguyễn Thị Phương Oanh Thái Nguyên - 2017 i LỜI CẢM ƠN Quá trình học tập của mỗi sinh viên. Thực tập tốt nghiệp là giai đoạn cuối cùng trong toàn bộ chương trình học tập và không thể thiếu được. Đây là khoảng thời gian để mỗi sinh viên củng cố, hệ thống lại kiến thức, đồng thời giúp cho sinh viên có điều kiện vận dụng những kiến thức đã học vào thực tiễn sản xuất, và đây cũng là dịp để sinh viên được làm quen với công việc nghiên cứu, sử dụng kiến thức mà mình đã học để khi ra trường trở thành một kỹ sư có trình độ chuyên môn cao, có năng lực tốt đáp ứng được nhu cầu của sản xuất, góp phần vào sự phát triển nông thôn nói riêng, nền kinh tế của nước ta nói chung. Được sự nhất trí của Ban Giám hiệu Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên cùng sự phân công của Ban Chủ nhiệm khoa Nông Học em đã tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu ảnh hưởng của một số loại phân bón hữu cơ sinh học đến khả năng sinh trưởng và năng suất của giống đậu tương ĐT51 vụ Hè Thu năm 2016 tại Thái Nguyên”. Để hoàn thành đề tài này, ngoài sự cố gắng nỗ lực của bản thân, em đã nhận được sự giúp đỡ của nhà trường, thầy cô và bạn bè. Đặc biệt sự hướng dẫn tận tình sâu sắc của cô giáo hướng dẫn ThS. Nguyễn Thị Phương Oanh đã trực tiếp hướng dẫn em trong quá trình làm đề tài cũng như hoàn thành khóa luận tốt nghiệp của mình. Xin cảm ơn những người thân trong gia đình, những người bạn đã động viên giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực tập cũng như hoàn thành khóa luận này. Với trình độ và năng lực bản thân có hạn, mặc dù đã hết sức cố gắng song không tránh khỏi thiếu sót. Vì vậy, em rất mong nhận được sự tham gia đóng góp ý kiến của các thầy cô giáo và các bạn để khóa luận này trở nên hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn. Thái Nguyên, tháng 05 năm 2017 Sinh viên Lục Thị Lanh ii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................................ i MỤC LỤC.............................................................................................................................ii PHỤ LỤC BẢNG ................................................................................................................. v DANH MỤC VIẾT TẮT ....................................................................................................vi Phần 1: MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 1. Đặt vấn đề.......................................................................................................................... 1 2. Mục tiêu, yêu cầu của đề tài ............................................................................................. 2 2.1. Mục tiêu.......................................................................................................................... 2 2.2. Yêu cầu ........................................................................................................................... 3 4. Ý nghĩa của đề tài.............................................................................................................. 3 4.1. Ý nghĩa khoa học ........................................................................................................... 3 4.2. Ý nghĩa thực tiễn ............................................................................................................ 3 Phần 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU.................................................................................... 4 2.1. Cơ sở khoa học và thực tiễn của đề tài .......................................................................... 4 2.2. Tình hình sản xuất, nghiên cứu phân bón đậu tương trên thế giới ............................... 5 2.2.1. Tình hình sản xuất đậu tương trên thế giới ................................................................ 5 2.2.2. Một số nghiên cứu về phân bón cho đậu tương trên thế giới .................................... 8 2.3. Tình hình sản xuất và nghiên cứu đậu tương ở Việt Nam.......................................... 11 2.3.1. Tình hình sản xuất đậu tương ở Việt Nam ............................................................... 11 2.3.2. Một số nghiên cứu về phân bón cho đậu tương ở Việt Nam................................... 14 2.4. Tình hình sản xuất đậu tương ở Thái Nguyên ............................................................ 18 Phần 3: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............ 20 3.1. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................................. 20 3.1.1. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................................... 20 3.1.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................. 20 3.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ............................................................................... 20 3.2.1. Địa điểm nghiên cứu ................................................................................................. 20 3.2.2. Thời gian nghiên cứu ................................................................................................ 20 iii 3.3. Nội dung ....................................................................................................................... 20 3.4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................. 21 3.4.1. Phương pháp bố trí thí nghiệm ................................................................................. 21 3.4.2 Phương pháp trồng và chăm sóc ............................................................................... 21 3.5. Các chỉ tiêu và phương pháp theo dõi ......................................................................... 22 3.5.1. Các chỉ tiêu về sinh trưởng và phát triển .................................................................. 22 3.5.2. Chỉ tiêu sinh lý .......................................................................................................... 23 3.5.3. Các yếu tố cấu thành năng suất ................................................................................ 24 3.5.4. Đánh giá khả năng chống chịu sâu bệnh hại ............................................................ 25 3.6. Phương pháp xử lý sô liệu ........................................................................................... 26 Phần 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .............................................. 27 4.1. Ảnh hưởng của một số loại phân bón hữu cơ sinh học đến các giai đoạn sinh trưởng của giống đậu tương ĐT51 ................................................................................................. 27 4.1.1. Thời kỳ mọc .............................................................................................................. 28 4.1.2 Thời kỳ phân cành ..................................................................................................... 28 4.1.3. Thời kỳ ra hoa ........................................................................................................... 29 4.1.4. Giai đoạn chắc xanh .................................................................................................. 30 4.1.5. Giai đoạn chín ........................................................................................................... 31 4.2. Ảnh hưởng của các loại phân hữu cơ sinh học đến đặc điểm hình thái của giống đậu tương ĐT51 ......................................................................................................................... 32 4.2.2. Chiều cao đóng quả................................................................................................... 33 4.2.4. Đường kính thân ....................................................................................................... 34 4.3. Ảnh hưởng của các loại phân hữu cơ sinh học đến một số chỉ tiêu sinh lý của giống đậu tương ĐT51 .................................................................................................................. 34 4.3.1. Chỉ số diện tích lá...................................................................................................... 36 4.3.2. Khả năng tích lũy vật chất khô ................................................................................. 36 4.3.3. Tỷ lệ chất khô ............................................................................................................ 37 4.4. Ảnh hưởng của các loại phân hữu cơ sinh học đến khả năng hình thành nốt sần của giống đậu tương ĐT51. ....................................................................................................... 37 iv 4.5. Ảnh hưởng của các loại phân hữu sinh học đến mức độ nhiễm sâu bệnh và khả năng chống đổ của giống đậu tương ĐT51 ................................................................................. 39 4.5.1. Sâu bệnh hại .............................................................................................................. 39 4.5.2. Khả năng chống đổ ................................................................................................... 40 4.6. Ảnh hưởng của các loại phân hữu cơ sinh học đến yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của giống đậu tượng ĐT51................................................................................. 41 Phần 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ............................................................................... 45 5.1. Kết luận ........................................................................................................................ 45 5.2. Đề nghị ......................................................................................................................... 45 v PHỤ LỤC BẢNG Bảng 2.1: Tình hình sản xuất đậu tương trên thế giới ................................................... 5 Bảng 2.2: Diện tích, năng suất, sản lượng đậu tương ở 4 quốc gia đứng đầu thế giới . 6 Bảng 2.3. Tình hình sản xuất đậu tương ở Việt Nam 5 năm gần đây ......................... 13 Bảng 2.4: Tình hình sản xuất đậu tương ở Thái Nguyên trong những năm gần đây . 18 Bảng 4.1: Tình hình thời tiết khí hậu vụ Hè Thu năm 2016 tại Thái Nguyên .... Error! Bookmark not defined. Bảng 4.2: Kết quả theo dõi các giai đoạn sinh trưởng của giống đậu tương ĐT51 vụ Hè Thu 2016.................................................................................................................. 28 Bảng 4.3: Ảnh hưởng của các loại phân hữu cơ sinh học đến một số đặc điểm hình thái của giống đậu tương ĐT51 vụ Hè Thu 2016 ........................................................ 32 Bảng 4.4: Chỉ số diện tích lá và khả năng tích lũy vật chất khô của giống đậu tương ĐT51 vụ Hè Thu năm 2016 tại Thái Nguyên ............................................................. 35 Bảng 4.5: Ảnh hưởng của các loại phân bón hữu cơ sinh học đến khả năng hình thành nốt sần của giống đậu tương ĐT51 vụ Hè Thu 2016 Thái Nguyên.................. 38 Bảng 4.6.1: Mức độ nhiễm sâu bệnh hại của giống đậu tương ĐT51 vụ Hè Thu năm 2016 tại Thái Nguyên.................................................................................................... 39 Bảng 4.6.2: Khả năng chống đổ của giống đậu tương ĐT51 vụ Hè Thu 2016 Thái Nguyên .......................................................................................................................... 41 Bảng 4.7: Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của giống đậu tương ĐT51 vụ Hè Thu 2016 tại Thái Nguyên ................................................................................. 41 vi DANH MỤC VIẾT TẮT CV: Hệ số biến động DT: Diện tích NS: Năng suất SL: Sản lượng LSD05: Sai khác nhỏ nhất có ý nghĩa CSDTL: Chỉ số diện tích lá KNTLVCK: Khả năng tích lũy vật chất khô P1000 hạt: Khối lượng 1000 hạt NSLT: Năng suất lý thuyết NSTT: Năng suất thực thu CT: Công thức Đ/C: Đối chứng 1 Phần 1 MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề Cây đậu tương (Glycine max(L)Merrill) còn gọi là cây đậu nành là một loại cây trồng có từ lâu đời được xem là loại “cây kỳ lạ”, “vàng mọc từ đất”, “cây thần diệu”, “cây đỗ Thần”… sở dĩ cây đậu tương được đánh giá như vậy chủ yếu là do giá trị kinh tế của nó. Các phân tích sinh hóa cho thấy rằng hạt đậu tương chứa từ 38 - 45% Protein, 18 - 22% Lipit, nhiều vitamin và khoáng chất. Hiện nay đậu tương đang cung cấp 10 - 20% nhu cầu dinh dưỡng đạm cho người và 50% thức ăn gia súc trên toàn thế giới với sản lượng 245 triệu tấn/năm (năm 2002) (Hội thảo đậu tương quốc gia, 2003) [10]. Protein đậu tương có giá trị cao không những về hàm lượng lớn mà nó còn đầy đủ và cân đối các loại axit amin, đặc biệt là các loại axit amin không thay thế như: Xystin, Lizin, Valin, Izovalin, Leuxin, Methionin, Triptophan có vai trò quan trọng đối với sự tăng trưởng của cơ thể trẻ em và gia súc. Ngoài ra trong hạt đậu tương còn chứa nhiều loại vitamin như vitamin PP, A, C, E, D, K, đặc biệt là vitamin B1 và B2 (Phạm Văn Thiều, 2006) [20]. Đậu tương có khả năng tích lũy đạm của khí trời để làm giàu đạm cho đất nhờ vào sự cộng sinh vi khuẩn nốt sần ở bộ rễ trong điều kiện thuận lợi, các vi khuẩn nốt sần Rhizolium Japonicum có thể tích lũy được một lượng đạm tương đương từ 20 - 25kg Urê/ha. Bởi vậy trồng đậu tương có tác dụng cải tạo đất tốt lên và bổ sung nhiều dinh dưỡng hơn cho đất. Nhờ những ưu điểm nổi bật trên mà cây đậu tương đã trở thành một trong những cây trồng quan trọng trong sản xuất nông nghiệp và trong đời sống xã hội nhiều nước trên thế giới. Hạt đậu tương là mặt hàng xuất khẩu đem lại nguồn thu đáng kể cho nhiều quốc gia. Nhiều nước đã tập trung 2 nghiên cứu và sản xuất đậu tương với số lượng lớn như Mỹ, Brazil, Achentina... Ở Việt Nam diện tích và sản lượng đậu tương trong những năm gần đây liên tục tăng. Đến nay cây đậu tương đã trở thành cây trồng chính trong cơ cấu cây trồng của nhiều vùng sản xuất ở nước ta. Thái Nguyên là tỉnh thuộc trung du miền núi phía Bắc với tổng diện tích đất tự nhiên 353318,91 ha; trong đó diện tích đất dùng để sản xuất nông nghiệp chiếm trên 30% (Niên giám thống kê tỉnh Thái Nguyên, 2013) [4]. Đậu tương là một trong nhóm cây trồng hàng năm được tỉnh quan tâm chỉ đạo sản xuất. Vì đậu tương là cây trồng ngắn ngày, có giá trị kinh tế, giá trị dinh dưỡng cao; không quá kén đất; có thể gieo trồng cả 3 vụ; có khả năng cải tạo đất. Tuy nhiên trong những năm gần đây diện tích trồng đậu tương trong tỉnh luôn giảm ( Năm 2005 diện tích là 3389ha; năm 2010 là 1567ha; năm 2011 là 1039ha; năm 2012 là 1418ha; năm 2013 là 1309ha; đến năm 2014 diện tích trồng đậu tương của tỉnh chỉ còn hơn 1,2 nghìn ha) (Niên giám thống kê tỉnh Thái Nguyên, 2014) [5] không đủ đậu tương cung cấp cho ngay cả thị trường trong tỉnh. Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn tôi đã tiến hành nghiên cứu đề tài: “ Nghiên cứu ảnh hưởng của một số loại phân bón hữu cơ sinh học đến khả năng sinh trưởng và năng suất của giống đậu tương ĐT51 vụ Hè Thu năm 2016 tại Thái Nguyên”. 2. Mục tiêu, yêu cầu của đề tài 2.1. Mục tiêu Xác định được loại phân bón hữu cơ sinh học phù hợp với sinh trưởng, phát triển và năng suất của giống đậu tương ĐT51 vụ Hè Thu tại Thái Nguyên. 3 2.2. Yêu cầu - Xác định loại phân bón hữu cơ sinh học có ảnh hưởng tốt đến khả năng sinh trưởng của giống đậu tương ĐT51 vụ Hè Thu năm 2016 tại Thái Nguyên. - Xác định lọai phân bón hữu cơ sinh học có ảnh hưởng tốt đến một số chỉ tiêu sinh lý của giống đậu tương ĐT51 vụ Hè Thu năm 2016 tại Thái Nguyên. - Xác định loại phân bón hữu cơ sinh học có ảnh hưởng tốt đến khả năng chống chịu của giống đậu tương ĐT51 vụ Hè Thu năm 2016 tại Thái Nguyên. - Xác định loại phân bón hữu cơ sinh học có ảnh hưởng tốt đến các yếu tố cấu thành năng suất của giống đậu tương ĐT51 vụ Hè Thu năm 2016 tại Thái Nguyên. 4. Ý nghĩa của đề tài 4.1. Ý nghĩa khoa học - Kết quả nghiên cứu của đề tài là nguồn tài liệu phục vụ cho nghiên cứu và học tập. 4.2. Ý nghĩa thực tiễn - Kết quả của đề tài là cơ sở để xác định biện pháp kỹ thuật phù hợp cho giống đậu tương ĐT51 tại Thái Nguyên. 4 Phần 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. Cơ sở khoa học và thực tiễn của đề tài Để có đủ nguồn lương thực, thực phẩm chất lượng nuôi sống người dân trong bối cảnh khí hậu, môi trường sinh thái có nhiều biến đổi, người nông dân phải tiến hành một nền thâm canh hiện đại. Nền sản xuất này đòi hỏi phải dựa trên việc áp dụng một cách khoa học các yếu tố giống, nước, phân bón và kỹ thuật chăm sóc,... đồng thời phải bảo vệ được nguồn tài nguyên thiên nhiên, tránh ô nhiễm môi trường. Nước ta đã có nhiều hướng đầu tư nghiên cứu phát triển cây đậu tương như: Nghiên cứu về giống nhằm chọn tạo và nhập nội các loại giống mới phù hợp với điều kiện nước ta. Nghiên cứu các biện pháp thâm canh, các chế độ phân bón thích hợp cho từng giống, từng vùng... đã đem lại những hiệu quả nhất định. Để góp phần làm tăng năng suất đậu tương, đáp ứng nhu cầu trong nước và hướng tới xuất khẩu. Bên cạnh việc nghiên cứu về giống, thời vụ thì nghiên cứu về phân bón lót là yếu tố quan trọng không thể thiếu trong nghiên cứu biện pháp kỹ thuật nhằm tăng năng suất đậu tương. Bón lót nhằm cung cấp chất dinh dưỡng cho sự sinh trưởng ban đầu của cây đậu tương. Phân dùng bón lót là những loại phân mà cây đậu tương không thể hấp thu ngay từ khi còn nhỏ, mà cần có một thời gian phân giải trong đất thành các chất dễ hấp thu. Phân dùng bón lót chủ yếu là phân hữu cơ. Phần lớn là phân chuồng đã ủ hoai mục và phân hữu cơ chế biến. Ngoài việc cung cấp chất dinh dưỡng, phân hữu cơ còn làm cho đất tơi xốp, giúp tăng cường hoạt động cho hệ sinh vật có lợi ích trong đất, để phát huy tác dụng này cần bón lót sớm, trước hoặc ngay khi chuẩn bị gieo trồng. Việc chọn được loại phân hữu cơ bón lót thích hợp sẽ giúp cây sinh trưởng phát triển tốt, tăng năng suất tốt hơn. 5 2.2. Tình hình sản xuất, nghiên cứu phân bón đậu tương trên thế giới 2.2.1. Tình hình sản xuất đậu tương trên thế giới Cây đậu tương giữ vai trò quan trọng trong các cây lấy dầu của thế giới, tiếp sau đó là lạc, hướng dương, cải dầu, lanh, dừa và cọ, trên toàn bộ cây lấy dầu trên thế giới đậu tương tăng từ 32% năm 1965 tới 50% năm 1980. Ngược lại sản lượng của cây lạc lại giảm xuống từ 18% xuống còn 11% trong cùng thời kỳ (Ngô Thế Dân và cs, 1999) [6], đồng thời đậu tương cũng là cây đứng thứ tư trong các cây làm lương thực, thực phẩm (sau lúa mì, lúc nước và ngô) (Chu Văn Tiệp, 1981) [19]. Hiện nay đậu tương được trồng ở 78 nước trên thế giới, trong đó trồng tập trung nhiều nhất ở các nước Châu Mỹ (chiếm tới 73%), tiếp theo là các nước thuộc khu vực Châu Á với 23,15% (Lê Độ Hoàng và cs, 1977) [11]. Tình hình sản xuất đậu tương của thế giới trong những năm gần đây được thể hiện qua bảng 2.1. Bảng 2.1. Tình hình sản xuất đậu tương trên thế giới Diện Tích Năng Suất Sản Lượng (ha) (tạ/ha) (tấn) 2010 102,79 25,78 264,91 2011 103,82 25,20 261,60 2012 105,37 22,93 241,58 2013 111,63 24,91 278,09 2014 117,72 26,20 308,44 Năm (Nguồn: FAOSTAT Browse Data,2016) [26] Diện tích: Trong những năm gần đây diện tích trồng đậu tương có xu hướng tăng lên. Từ năm 2010 - 2014, trong 5 năm diện tích trồng đậu tương tăng lên khoảng 14,93 triệu ha tăng 14,51% so với năm 2010. Diện tích trồng đậu tương của thế giới cao nhất đạt 117,72 triệu ha vào năm 2014. 6 Năng suất: Năng suất đậu tương của thế giới những năm gần đây tương đối ổn định dao động từ 22,93 tạ/ha đến 26,2 tạ/ha. Năm 2012, năng suất đậu tương là thấp nhất 22,93 tạ/ha. Năm 2014, năng suất đậu tương tăng cao nhất là 26,2 tạ/ha. Sản lượng: Sản lượng đậu tương của thế giới trong những năm gần đây đã có sự biến động nhưng biến động không đáng kể. Trong 5 năm trở lại đây 2010 - 2014 sản lượng đậu tương tăng 43,53 tấn tương đương với 16,43%. Năm 2014 sản lượng đậu tương lớn nhất đạt 308,44 triệu tấn. Hiện nay khoảng 90 - 95 % sản lượng đậu tương trên thế giới tập trung ở 4 quốc gia là: Mỹ, Brazil, Trung Quốc và Achentina(Phạm Văn Thiều, 2006) [20]. Sản lượng của các nước này chiếm khoản 90 - 95% sản lượng đậu tương của toàn thế giới và được thể hiện rõ ở bảng 2.2 dưới đây. Bảng 2.2. Diện tích, năng suất, sản lượng đậu tương ở 4 quốc gia đứng đầu thế giới Năm 2013 Diện tích Tên nước (triệu/ha) Năm 2014 Sản Năng suất (tạ/ha) lượng Diện tích (triệu (triệu/ha) tấn) Năng suất (tạ/ha) Sản lượng (triệu tấn) Mỹ 85,79 28,34 243,09 91,86 29,53 271,21 Brazil 27,91 29,29 81,72 30,27 28,99 86,76 Achentina 19,42 25,39 49,31 19,25 27,74 53,4 17,6 11,95 6,73 18,13 12,2 Trung 6,79 quốc (Nguồn: FAOSTAT Browse Data, 2016)[26] 7 Mỹ là nước sản xuất, tiêu thụ và nhập khẩu đậu tương lớn nhất thế giới. Mỹ coi đậu tương là sản phẩm chiến lược trong ngành nông nghiệp nên đã liên tục mở rộng diện tích trồng đậu tương bằng cách thay thế các cây trồng khác bằng đậu tương. Để đạt lợi nhuận cao nhất, các nhà sản xuất đậu tương ở Mỹ đã đầu tư mạnh và nghiên cứu mở rộng thị trường. Đến nay, Mỹ đã hỗ trợ trên 18 chương trình và mở rộng thị trường tại 70 nước, nghiên cứu giảm giá thành phẩm, nâng cao chất lượng hạt và tạo nhiều sản phẩm mới từ đậu tương. Hiệp hội đậu tương Hoa Kỳ ASA được thành lập từ năm 1920 và có 52000 hội viên tham gia. Hiện nay, ở Mỹ cây đậu tương đang đứng thứ 3 về diện tích sau lúa mì và ngô đứng thứ hai về giá trị kinh tế. Đậu tương đối với Mỹ được coi là mặt hàng có giá trị chiến lược trong xuất khẩu và thu ngoại tệ. Tiếp sau Mỹ phải kể đến Brazil là nước đứng thứ hai trên thế giới về diện tích và sản lượng đậu tương. Năm 2014, về diện tích chiếm khoảng 25,71%, sản lượng chiếm khoảng 28,13% so với sản lượng đậu tương của thế giới. Đậu tương ở Brazil hầu hết được dùng làm bột và ép dầu. Chính phủ Brazil khuyến khích đẩy mạnh công nghiệp chế biến trong nước và xuất khẩu khô dầu, bột đậu... Có được kết quả trên là do Brazil đã sử dụng những giống chống chịu sâu bệnh, giống chuyển gen, ứng dụng khoa học kỹ thuật của thế giới. Xếp sau Brazil là nước láng giềng Agrentina và Trung Quốc. Trước đây, Trung Quốc đứng ở vị trí thứ 3 sau Mỹ và Brazil nhưng từ năm 1999 trở lại đây Agrentina đã vượt qua Trung Quốc cả về diện tích, năng suất và sản lượng. Năm 2014, diện tích đậu tương của Achentina là 19,25 triệu ha, trong khi đó Trung Quốc là 6,73 triệu ha. Năng suất đậu tương của Achentina đạt 27,74 tạ/ha còn Trung Quốc chỉ là 18,13 tạ/ha. Ngoài 4 nước nói trên thì Pháp, Úc, Ấn Độ, Nhật Bản cũng là những nước sản xuất đậu tương lâu đời. 8 Tại Nhật Bản cây đậu tương tuy đã được đưa vào khoảng 200 năm trước và sau công nguyên, nhưng phải đến năm 1960 cây đậu tương mới được chú ý phát triển. Diện tích trồng đậu tương của Nhật Bản năm 1960 là 340 ngàn ha, năng suất 78,5 tạ/ha cao nhất thế giới, năm 1997 diện tích đạt tới 832 ngàn ha (Nguyễn Văn Luật(1979) [14]. Đậu tương là cây trồng được chú ý phát triển khá mạnh ở Ấn Độ. Năm 1997 Ấn Độ có diện tích đậu tương là 5,1 triệu ha, năng suất 10,5 tạ/ha, sản lượng 5,35 triệu tấn. Trong những năm gần đây Ấn Độ đã áp dụng giống mới và kỹ thuật thâm canh nên năng suất bình quân đã tăng gấp 2,5 lần đạt 26,7 tạ/ha. Diện tích, năng suất và sản lượng Châu Á còn thấp, chỉ mới đáp ứng được 50% nhu cầu tiêu dùng của châu lục, do vậy hàng năm các nước Châu Á như: Trung Quốc, Nhật Bản, Indonexia, Malaixia phải nhập khẩu một lượng lớn đậu tương từ Mỹ, Braxin, Achentina… Một số nước Đông Âu cũng có nhu cầu nhập khẩu đậu tương lớn chủ yếu từ Mỹ và Braxin như: Hà Lan nhập 5,06 triệu tấn; Đức nhập 3,9 triệu tấn; Tây Ban Nha nhập trên 3 triệu tấn (Ngô Thế Dân, 1999) [6]. 2.2.2. Một số nghiên cứu về phân bón cho đậu tương trên thế giới Hiện nay, đậu tương đang được trồng ở trên 100 nước trên thế giới, nó là cây trồng có giá trị nhiều mặt như: dinh dưỡng, thương mại. Nhu cầu đậu tương trên thế giới không ngừng tăng, song sản lượng đậu tương lại không đáp ứng được nhu cầu đó. Để tăng sản lượng đậu tương không chỉ mở rộng diện tích mà mà cần phải nghiên cứu các phương pháp làm tăng năng suất “phá vỡ rào cản năng suất của đậu tương”. Vì thế, trong điều kiện diện tích gieo trồng có hạn, để đáp ứng được nhu cầu đậu tương đòi hòi các nhà khoa học nghiên cứu chọn tạo ra những giống đậu tương mới có năng suất cao, ổn định, phẩm chất tốt. Đồng 9 thời, áp dụng các biện pháp kỹ thuật canh tác thích hợp. Trong đó, phân bón lót là một yếu tố rất quan trọng. Năm 1970, ở Nam Phi người ta đã sản xuất phân hữu cơ lân tự nhiên nghiền mịn và amonium cacbonat. Theo Lê Văn Tri (2003) [23] Trung Quốc được xem là nước có truyền thống sử dụng phân hữu cơ lâu đời nhất với các nguồn phân chủ yếu là phân chuồng, rơm rạ, phân xanh, khô dầu tương,... tương đương 9,8 triệu tấn NPK nguyên chất/năm. Năm 1982, ở Mỹ đã sản xuất được khoảng 100 triệu tấn/năm từ bùn cống, mùn cưa, vôi và đá phosphate, ở Đài Loan thì phân hữu cơ bắt đầu sản xuất từ năm 1986 từ than bùn, mùn cưa và lân tự nhiên (Juang, 1996) [27]. Trong những năm qua, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã có nhiều hướng dẫn giúp bà con nông dân tại các địa phương sử dụng WEHG như là một biện pháp kỹ thuật mới sử dụng trong sản xuất nông nghiệp (1997), được Cục trồng trọt hướng dẫn sử dụng như một biện pháp sản xuất an toàn theo hướng VietGAP trên các sản phẩm như rau, quả, chè để hạn chế hàm lượng nitrat và dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trong các loại sản phẩm trên nhằm tạo ra những sản phẩm đảm bảo an toàn thực phẩm và vệ sinh môi trường. Năm 2011, phân sinh học WEHG đã được Cục Trồng trọt, Bộ NN&PTNT công nhận là tiến bộ kỹ thuật trong sản xuất lúa theo VietGAP (Nguyễn Thanh Hải, 2013) [8]. Phân hữu cơ sinh học là một sản phẩm sinh học. Sự ra đời của nó xuất phát từ việc phát minh và ứng dụng phân vi sinh vật trong sản xuất nông nghiệp. Phân vi sinh vật được nghiên cứu và sản xuất đầu tiên tại Đức 1896 bởi Noble Hiltner và được đặt tên là Nitragin. Nitragin là loại phân chế tạo bởi vi khuẩn Rhizobium (vi khuẩn Rhizobium do một nhà khoa học người Hà Lan phân lập trong nốt sần rễ cây bộ đậu năm 1888 và được FrankB (người Đức) 10 đặt tên vào năm 1889) dùng để bón cho các loài cây họ đậu. Sau đó, việc sản xuất loại phân này được phát triển rộng sang các nước khác như ở Mỹ(1896), Canada (1905), Nga (1907), Thụy Điển (1914)... với các tên gọi khác nhau như: Nitrobacterin (Anh), Campen (Hà Lan), A Bactenit (Hungari), Afoit (Italia). Từ đó, đã có nhiều công trình nghiên cứu nhằm ứng dụng và mở rộng sản xuất các loại phân bón vi sinh cố định nitơ mà thành phần còn được phối thêm một số vi sinh vật có ích khác như các vi khuẩn, xạ khuẩn cố định nitơ sống tự do, các xạ khuẩn có khả năng phân giải cellulose, một số chủng vi sinh vật có khả năng chuyển hóa phospho và kali ở dạng khó hòa tan thành dạng dễ hòa tan cho cây trồng dễ sử dụng. Sở nghiên cứu khoa học Đông Bắc Trung Quốc năm 1955 đã cho sản xuất phân vi sinh vật chuyển hóa phospho bón cho lúa nước, lúa mì, khoai tây, đậu tương, lạc... kết quả thu được đều cho năng suất cao hơn (Lê Văn Tri, 2001) [22]. Nhiều sản phẩm được tạo ra từ các quy trình nêu trên đã được thử khảo nghiệm trên diện rộng và được Bộ Nông nghiệp & PTNT công nhận và cho đăng ký trong danh mục các loại phân bón được phép sử dụng tại Việt Nam như: Phân VSV Lân hữu cơ Sông Gianh, Phân VSV cố định nitơ cho cây họ đậu, Phân lân hữu cơ vi sinh KOMIX, Phân bón sinh tổng hợp BIOMIX, Phân lân vi sinh HUMIX, Phân vi sinh Phytohoocmon, HUDAVIL,... Tùy theo công nghệ sản xuất phân bón vi sinh vật thể chứa sinh khối từ 1 chủng hay nhiều chủng vi sinh vật đã tuyển chọn sản phẩm có thế được sản xuất ở dạng bột hoặc lỏng (Nguyễn Hữu Tề) [18]. Năm 1980, GS.TS Teruo Higa - Đại học Ryu Kyus – Okinawa – Nhật Bản đã phát minh ra chế phẩm EM. Chế phẩm này có chứa khoảng 80 loài vi sinh vật có nguồn gốc tự nhiên: Vi khuẩn lactic, nấm men, nấm mốc,...(Trần Thị Thanh, 2001) [17]. Chế phẩm này được ứng dụng rộng rãi ở nhiều quốc 11 gia trên thế giới và thu được những kết quả đáng kể, đặc biệt những nước thuộc Châu Á. Ở Nhật bản người ta xử lý EM trên cà chua, khoai tây và thu được 500 quả cà chua/cây, 10kg củ khoai tây/cây. Tại Thái Lan, nhờ sử dụng EM mà những vùng đất bạc màu không trồng được cải bắp 2 vụ đã trồng được cải bắp 2 vụ, năng suất cao hơn rõ rệt, đất đai màu mỡ hơn (Vũ Hữu Trường Điền, 1998) [7]. Theo nghiên cứu của Myint C.C, (1993) [29] đã cho thấy: Nếu chỉ bón đơn độc EM cho ruộng lúa thì năng suất tăng từ 2 - 11% nhưng nếu bón kết hợp EM với các chất hữu cơ thì năng suất lúa tăng từ 17,0 - 41,5%. Tại Trung Quốc, khi nghiên cứu ảnh hưởng của EM trên đậu tương các tác giả Li Zhengao, Wo Shengchun và Yn Shen (1995) [28] cũng đã đưa ra kết luận rằng: EM có ảnh hưởng rõ rệt đến sự sinh trưởng phát triển, năng suất của đậu tương; việc bón kết hợp EM với các chất hữu cơ đã cho năng suất đậu tương tăng từ 13,7% so với chỉ bón phân hóa học. Như vậy, việc sản xuất phân vi sinh đã rất phổ biến ngay từ đầu thế kỉ XX, nhưng việc nghiên cứu và sản xuất phân hữu cơ sinh học bằng cách phối trộn phân hữu cơ và phân vi sinh mới chỉ manh nha vào cuối thế kỉ XX (Võ Minh Kha, 2003) [12]. 2.3. Tình hình sản xuất và nghiên cứu đậu tương ở Việt Nam 2.3.1. Tình hình sản xuất đậu tương ở Việt Nam Việt Nam là một nước nông nghiệp có lịch sử trồng đậu tương lâu đời. Một số tài liệu cho rằng cây đậu tương được đưa vào trồng nước ta từ thời vua Hùng và xác định rằng nhân dân ta trồng cây đậu tương trước cây đậu xanh và cây đậu đen (Ngô Thế Dân và cs, 1999) [6]. Hiện nay cây đậu tương ở Việt Nam chiếm một vị trí rất quan trọng trong nền nông nghiệp. Nhận thức được vai trò quan trọng của cây đậu tương trong việc phát triển kinh tế, nước ta đã và đang chú trọng vào sản xuất đậu tương, văn kiện Đại hội V của Đảng cộng sản 12 Việt Nam (tập II trang 37) có ghi: “Đậu tương cần được phát triển mạnh mẽ để tăng nguồn đạm cho người, gia súc, đất đai và trở thành một loại hàng hoá xuất khẩu chủ lực ngày càng quan trọng”. Hiện tại cả nước đã hình thành 7 vùng sản xuất đậu tương. Trong đó, diện tích trồng lớn nhất là trung du miền núi phía Bắc (chiếm 37,1% diện tích trồng cả nước), tiếp theo là vùng đồng bằng sông Hồng với diện tích 27,21% (Ngô Thế Dân và cs 1999) [6]. Năng suất đậu tương cao nhất nước ta là vùng đồng bằng sông Cửu Long, bình quân 22,29 tạ/ ha trong vụ Đông Xuân và 29,71 tạ/ ha trong vụ mùa. Vùng trung du và miền núi phía Bắc, nơi có diện tích đậu tương lớn nhất nước ta lại là vùng có năng suất thấp nhất, trên 10 tạ/ ha. Theo nghiên cứu của Lê Quốc Hưng (2007) [9], nước ta có tiềm năng lớn để mở rộng diện tích trồng đậu tương ở cả 3 vụ: Xuân, Hè và Đông với diện tích có thể đạt được là 1,5 triệu ha, trong đó miền núi phía Bắc khoảng 400 nghìn ha. Cây đậu tương có khả năng thích ứng rộng với nhiều vùng sinh thái khác nhau, đối với đất bạc màu và khô hạn thì cây đậu tương cho hiệu quả kinh tế cao nhất. Đồng thời, nó cũng góp phần rất to lớn trong công tác chuyển dịch cơ cấu cây trồng trong sản xuất nông nghiệp, tạo thêm công ăn việc làm, góp phần cải tạo đất đai, cải tạo môi trường, sử dụng hợp lý đất đai, lao động, tiền vốn. Tuy nhiên sản xuất đậu tương ở nước ta chưa được đầu tư cao, năng suất còn thấp hơn nhiều so với thế giới. Nhưng khi đánh giá về tốc độ phát triển sản xuất đậu tương thì Việt Nam cũng là nước có tốc độ phát triển nhanh so với các nước khác trên thế giới. Diện tích, năng suất và sản lượng đậu tương ở Việt Nam những năm gần đây được thể hiện qua bảng 2.3.