lêi giíi thiÖu
ThÕ kû 20 ®· ®i qua , bíc sang nh÷ng n¨m ®Çu cña
thÕ kû míi .ViÖt Nam còng ®ang hoµ m×nh vµo sù ph¸t
triÓn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi nãi chung ,¸p dông m« h×nh
kinh tÕ míi _m« h×nh “ ...nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt cña
Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ...” trong c«ng cuéc
®æi míi ®· ®¸nh d¸u bíc ngoÆt quan träng cho sù ph¸t
triÓn cña nÒn kinh tÕ ®¸t níc . C¨n cø vµo c¬ng lÜnh §¹i héi
VII ®· nªu “ tiÕp tôc n¾m v÷ng hai nhiÖm vô chiÕn lîc x©y
dùng CNXH vµ b¶o vÖ tæ quèc , ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸
- hiÖn ®¹i ho¸ “ .Môc tiªu cña CNH_H§H lµ biÕn níc ta thµnh
níc c«ng nghiªp cã c¬ së vËt chÊt – kü thuËt hiÖn ®¹i , c¬
cÊu kinh tÕ hîp lÝ ,quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé , phèi hîp víi
tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt , ®êi sèng vËt chÊt
vµ tinh thÇn ®îc n©ng cao , quèc phßng –an ninh v÷ng
ch¾c , d©n giÇu níc m¹nh , x· héi c«ng b»ng , v¨n minh .
Trong m« h×nh kinh tÕ míi , sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh
tÕ thÞ trêng lu«n lu«n biÕn ®éng theo c¸c qui luËt kh¸c
nhau , ph©n c«ng lao ®éng x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn ,
tÝnh chÊt x· héi cña s¶n xuÊt ngµy cµng cao,thÞ trêng ngµy
cµng ®îc më réng , ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c
doanh nghiÖp ngµy cµng phøc t¹p vµ ®ßi hái hiÖu qu¶
h¬n .Do ®ã viÖc ¸p dông khoa häc vµo s¶n xuÊt kinh doanh
lµ tÊt yÕu nh»m thu lîi nhuËn cao cña c¸c nhµ kinh doanh ,
trong ®ã khoa häc thèng ®ãng vai trß quan träng trong viÖc
ph©n tÝch c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh cña c¸c doanh
nghiÖp .
Thèng kª nghiªn cøu mÆt lîng trong mèi liªn hÖ víi mÆt
chÊt cña hiÖn tîng vµ qu¸ tr×nh kinh tÕ – x· héi sè lín trong
1
®iÒu kiÖn thêi gian vµ kh«ng gian cô thÓ . Tõ ®ã ®Ò ra gi¶i
ph¸p thiÕt thùc vµ chiÕn lîc s¶n xuÊt kinh doanh phï hîp
.Khoa häc thèng kª ngµy nay ®ang cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn
lín do vËn dông tèt c¸c thµnh qu¶ cña to¸n häc vµ c¸c c«ng
cô tÝnh to¸n míi .ChØ sè lµ mét ph¬ng ph¸p h÷u hiÖu cña
thèng kª häc . HiÖn nay ph¬ng ph¸p chØ sè kh«ng chØ dïng
®Ó ®¸nh gi¸ biÕn ®éng cña gi¸ c¶ mµ cßn ®îc vËn dông
réng r·i trong nhiÒu lÜnh vùc kinh tÕ nh»m phôc vô cho
nhiÒu môc ®Ých nghiªn cøu .ChØ sè cã ý nghÜa thùc tiÔn to
lín ®Õn qu¸ tr×nh ph©n tÝch kinh tÕ – x· héi c¶ tÇm vÜ m«
vµ vi m« . Víi lÝ do nµy em xin chän ®Ò tµi “VËn dông ph¬ng ph¸p chØ sè trong nghiªn cøu vµ ph©n tÝch kinh
tÕ – x· héi ‘.
2
PhÇn i
lÝ thuyÕt chung vÒ chØ sè _ vËn dông ph¬ng ph¸p chØ
sè trong ph©n tÝch kinh tÕ-x· héi
A .mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n cña chØ sè:
1.
kh¸i niÖm chØ sè :
ChØ sè trong thèng kª lµ chØ tiªu t¬ng ®èi biÓu hiÖn
quan hÖ so s¸nh gi÷a hai møc nµo ®ã cña mét hiÖn tîng .
VÝ dô : Cã tµi liÖu vÒ khèi lîng than s¹ch cña 1 xÝ nghiÖp
khai than n¨m 1990 lµ 500.000 tÊn , n¨m 1991 lµ
584.000 .NÕu so s¸nh s¶n lîng than cña xÝ nghiÖp nãi trªn
gi÷a 2 n¨m 1991 vµ 1990 ta ®îc chØ sè s¶n lîng than lµ
1,168 lÇn hay 168%.
Sè t¬ng ®èi lµ mét d¹ng chØ sè,ta cã c¸c lo¹i sè t¬ng
®èi ®éng th¸i ,sè t¬ng ®èi kh«ng gian ,sè t¬ng ®èi kÕ
ho¹ch . ChØ sè xuÊt hiÖn vµ trë thµnh mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p nghiªn cøu chñ yÕu cña thèng kª lµ do yªu cÇu
ph©n tÝch c¸c hiÖn hiÖn tîng kinh tÕ phøc t¹p , v× vËy ®èi
tîng nghiªn cøu chñ yÕu cña chØ sè lµ c¸c hiÖn tîng kinh tÕ
phøc t¹p ,bao gåm trong nã nhiÒu phÇn tö , nhiÒu ®¬n vÞ
cã tÝnh chÊt kh¸c nhau (vÒ tªn gäi ,vÒ gi¸ trÞ sö dông, vÒ
®¬n vÞ ®o lêng …).§Ó so s¸nh c¸c møc ®é cña c¸c hiÖn tîng kinh tÕ phøc t¹p nh vËy ,tríc hÕt ta ph¶i t×m
c¸ch
chuyÓn c¸c phÇn tö kh¸c nhau cña chóng thµnh mét d¹ng
®ång nhÊt .
2 .§Æc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p chØ sè :
3
XuÊt ph¸t tõ ®èi tîng nghiªn cøu chñ yÕu cña chØ sè ®ßi
hái ph¶i chuyÓn c¸c phÇn tö kh¸c nhau cña hiÖn tîng kinh tÕ
phøc t¹p thµnh mét d¹ng ®ång nhÊt trùc tiÕp céng l¹i ®îc víi
nhau ®Ó so s¸nh ®îc víi nhau ,ph¬ng ph¸p cã c¸c ®Æc
®iÓm sau ®©y :
a.
Khi muèn so s¸nh c¸c møc ®é cña hiÖn tîng kinh tÕ
phøc t¹p gi÷a hai thêi gian hoÆc kh«ng gian kh¸c nhau tríc
hÕt ph¶i chuyÓn c¸c phÇn tö kh¸c nhau cña hiÖn tîng thµnh
d¹ng gièng nhau ®Ó cã thÓ trùc tiÕp céng l¹i ®îc víi nhau
dùa trªn mèi liªn hÖ cña hiÖn tîng nghiªn cøu víi c¸c hiÖn tîng kh¸c .
VÝ dô : Ta kh«ng thÓ so s¸nh toµn bé khèi lîng c¸c lo¹i
s¶n phÈm tÝnh b»ng hiÖn vËt cña mét ®¬n vÞ s¶n phÈm
gi÷a hai thêi kú kh¸c nhau .Toµn bé s¶n phÈm s¶n xuÊt ra
trong thêi kú tÝnh b»ng hiÖn vËt lµ 1 hiÖn kinh tÕ phøc t¹p ,
nã bao gåm c¸c phÇn tö (c¸c lo¹i
s¶n phÈm ) cã ®¬n vÞ
kh¸c nhau nªn kh«ng thÓ trùc tiÕp céng l¹i víi nhau . NÕu ta
dïng gi¸ c¶ ®¬n vÞ s¶n phÈm
lµm
c«ng cô , b»ng nµy
nh©n víi c¸c khèi lîng s¶n phÈm t¬ng øng ta cã thÓ chuyÓn
c¸c phÇn tö kh¸c nhau ®ã thµnh d¹ng ®ång nhÊt (d¹ng gi¸
trÞ ) vµ tõ ®ã ta cã thÓ céng chóng l¹i víi nhau thµnh chØ
gi¸ trÞ tæng s¶n lîng ®Ó so s¸nh .
b.
Trong viÖc x©y dùng chØ sè cã nhiÒu nh©n tè cïng
tham gia vµo qu¸ tr×nh tÝnh to¸n. §Ó nghiªn cøu sù biÕn
®éng cña nh©n tè ®Þnh nghiªn cøu ta ph¶i lo¹i trõ ¶nh hëng
biÕn ®éng cña c¸c nh©n tè kh¸c b»ng c¸ch gi¶ ®Þnh c¸c
nh©n tè nµy lµ khong thay ®æi .
4
VÝ dô :Khi t×m chØ sè nghiªn cøu sù ®éng cña toµn bé
khèi lîng cña s¶n phÈm s¶n xuÊt ra gi÷a hai thêi kú kh¸c
nhau cña ®¬n vÞ s¶n xuÊt nãi trªn sÏ cã 2 nh©n tè cïng
tham gia vµo viÖc tÝnh to¸n : gi¸ c¶ ®¬n vÞ s¶n phÈm vµ
khèi lîng s¶n phÈm t¬ng øng .§Ó nghiªn cøu sù biÕn ®éng
cña khèi lîng ,ta ph¶i lo¹i sù biÕn ®éng cña yÕu tè gi¸ c¶
b»ng c¸ch nh©n tõng lo¹i khèi lîng s¶n phÈm ë c¶ 2 thêi kú
víi gi¸ c¶ t¬ng øng cña mét thêi kú nµo ®ã (kú nghiªn cøu
hoÆc kú gèc )
3. TÝnh chÊt vµ t¸c dông cña chØ sè :
Víi ®èi tîng nghiªn cøu chñ yÕu cña m×nh chØ sè cã
nh÷ng tÝnh chÊt ®¸ng chó ý Mét mÆt ,chØ sè võa cã tÝnh
tæng hîp , võa cã tÝnh ph©n tÝch . MÆt kh¸c , kh«ng gièng
c¸c sè t¬ng ®èi th«ng thêng , chØ sè lµ sè t¬ng ®èi cã tÝnh
gi¶ ®Þnh .Nã lµ kÕt qu¶ cña sù so s¸nh gi÷a hai ®¹i lîng mµ
trong ®ã Ýt nhÊt mét ®¹i ®îc x¸c ®Þnh theo gi¶ thuyÕt
kh«ng tån t¹i trong ®êi sèng kinh tÕ thùc .
V× nh÷ng tÝnh chÊt trªn ,ngêi ta nãi lµ mét sè t¬ng ®èi
®Æc biÖt. Trong ph©n tÝch kinh, chØ sè cã nh÷ng t¸c dông
sau ®©y :
a.
BiÓu hiÖn sù biÕn ®éng cña hiÖn tîng qua thêi gian .
C¸c chØ ®îc tÝnh to¸n nh»m môc ®Ých nµy ®îc gäi lµ chØ
sè ph¸t triÓn ,®îc tÝnh b»ng c¸ch so s¸nh hai møc ®é cña
hiÖn tîng ë hai thêi gian kh¸c nhau (kú nghiªn cøu so víi kú
gèc ) .
b.
BiÓu hiÖn sù ®éng cña hiÖn tîng qua kh«ng gian
kh¸c nhau .Nh so s¸nh 1 hiÖn tîng kinh gi÷a 2 nghµnh ,2
5
®Þa hoÆc xÝ nghiÖp kh¸c nhau … C¸c chØ sè nµy ®îc gäi lµ
chØ sè kh«ng gian hay chØ sè ®Þa ph¬ng .
c.
BiÓu hiÖn c¸c nhiÖm vô kÕ ho¹ch hoÆc t×nh h×nh
thùc hiÖn kÕ ho¹ch c¸c chØ tiªu kinh tÕ .C¸c chØ nµy ®îc
gäi lµ chØ sè kÕ ho¹ch.
d.
Ph©n tÝch vai trß vµ ¶nh hëng cña tõng nh©n tè ®èi
víi sù biÕn ®éng cña toµn bé hiÖn tîng phøc t¹p .Thùc chÊt
vÊn ®Ò nµy lµ nªu lªn c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu quyÕt
®Þnh sù biÕn ®éng cña hiÖn tîng phøc t¹p vµ x¸c ®Þnh møc
®é ¶nh hëng cô thÓ cña mçi nguyªn nh©n nµy .
4 .Ph©n lo¹i chØ sè :
§Ó hiÓu s©u s¾c vµ sö dông cã kÕt qu¶ ph¬ng ph¸p chØ
sè , ngêi ta thêng ph©n lo¹i chØ sè theo c¸c c¸ch kh¸c
nhau .
a.
Dùa vµo ph¹m vi tÝnh to¸n , ngêi ta ph©n biÖt chØ
sè c¸ thÓ (chØ sè ®¬n) vµ chØ sè tæng hîp (chØ sè
chung ) .
-ChØ sè c¸ thÓ : biÓu hiÖn sù biÕn ®éng cña tõng phÇn
tö , tõng ®¬n vÞ c¸ biÖt cña tæng thÓ hiÖn tîng phøc t¹p .
VÝ dô : ChØ sè gi¸ c¶ tõng mÆt hµng , chØ sè khèi lîng
cña tõng lo¹i s¶n phÈm …ChØ sè c¸ thÓ cã vai trß quan träng
®èi víi viÖc nghiªn cøu ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña nh÷ngs¶n
phÈm chñ yÕu trong nÒn kinh tÕ quèc d©n .Ngoµi ra nã cßn
®Ó tÝnh to¸n c¸c chØ sè tæng hîp .
-ChØ sè tæng hîp : ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña tÊt c¶ c¸c
phÇn tö , c¸c ®¬n vÞ cña toµn bé hiÖn tîng phøc t¹p .
6
VÝ dô : ChØ sè gi¸ c¶ cña tÊt c¶ c¸c hµng hãa b¸n lÎ cña
mét thÞ trêng , chØ sè n¨ng suÊt lao ®éng cña toµn bé c«ng
nh©n trong mét xÝ nghiÖp x©y l¾p .ChØ sè tæng hîp ®îc
dïng trong ph©n tÝch , thèng kª .
b.
Dùa vµo tÝnh chÊt cña chØ tiªu nghiªn cøu , ngêi ta
thêng ph©n biÖt chØ sè chØ tiªu chÊt lîng vµ chØ sè chØ tiªu
khèi lîng .
-
ChØ sè chØ tiªu chÊt lîng ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng
cña c¸c chØ tiªu nh : Gi¸ c¶ , gi¸ thµnh ,tiÒn l¬ng , n¨ng
suÊt lao ®éng , n¨ng suÊt thu ho¹ch …
-
ChØ sè chØ tiªu khèi lîng biÓu hiÖn sù biÕn cña c¸c
chØ tiªu nh : khèi lîng hµng hãa tiªu thô , khèi lîng s¶n phÈm
s¶n xuÊt , sè lîng c«ng nh©n , diÖn tÝch gieo trång …
B. PH¦¥NG PH¸P tÝnh chØ sè :
1.ChØ sè c¸ thÓ (chØ sè ®¬n ) :
1.1§Ó ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ mét mÆt hµng
nµo ®ã ta cã chØ sè c¸ thÓ vÒ .ChØ sè nµy ®îc tÝnh nh sè
t¬ng ®èi ®éng th¸i , sè t¬ng ®èi kÕ ho¹ch ,sè t¬ng ®èi
kh«ng gian .
a. ChØ sè ph¸t triÓn :
ip = p1/p2
(1.1 )
Trong ®ã :ip : chØ sè c¸ thÓ
P1: Gi¸ b¸n lÎ tõng mÆt hµng kú nghiªn cøu
P2: Gi¸ b¸n lÎ tõng mÆt hµng kú gèc
b. ChØ sè kÕ ho¹ch :
ipnk = pk/po
(1.2.1 )
7
iptk = p1/pk (1.2.2)
Trong ®ã :
iptk
: ChØ sè c¸ thÓ vÒ gi¸ theo thùc hiÖn kÕ
ho¹ch
ipnk
: ChØ sè c¸ thÓ vÒ gi¸ theo nhiÖm vô kÕ
ho¹ch
Pk :
Gi¸ b¸n lÎ tõng mÆt hµng theo kÕ ho¹ch
c . ChØ sè kh«ng gian :
ip(A/B ) =pA/pB
(1.3)
Trong ®ã :
ip(A/B) : ChØ sè c¸ thÓ vÒ gi¸ cña thÞ trêng A so víi thÞ trêng B
PA :Gi¸ b¸n lÎ tõng mÆt hµng cña thÞ trêng A
PB :Gi¸ b¸n lÎ tõng mÆt hµng cña thÞ trêng B
VÝ dô : Gi¶ sö cã tµi liÖu gi¸ b¸n lÎ g¹o nÕp tõ n¨m 1991
®Õn n¨m 1994
¸p dông c«ng (1.1) lÊy n¨m 1991 lµm kú gèc
N¨m
Gi¸ b¸n lÎ gäa nÕp (®/kg)
ChØ sè lÊy gèc
n¨m 1991(%)
1991
2646
100
1992
2647
1993
2718
1994
3241
100,038
102,721
122,487
8
1.2 §Ó ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña lîng hµng hãa tiªu thô
ta cã chØ sè c¸ thÓ vÒ lîng . ChØ sè nµy ®îc tÝnh nh tÝnh sè
t¬ng ®éng th¸i , sè t¬ng ®èi kÕ ho¹ch , sè t¬ng ®èi kh«ng
gian .
a. ChØ sè ph¸t triÓn :
ip
=
q1/qo
Trong ®ã :
ip : ChØ sè c¸ thÓ vÒ lîng hµng hãa tiªu thô
q1 : Lîng hµng hãa tiªu thô kú nghiªn cøu
qo : Lîng hµng hãa tiªu thô kú gèc
b.ChØ sè kÕ ho¹ch :
iqnk
=
qk/qo (1.5.1)
iqtk
=
q1/qk
(1.5.2)
Trong ®ã :
iqnk
: ChØ sè c¸ thÓ vÒ lîng hµng hãa theo nhiÖm vô kÕ
ho¹ch
iqtk
: ChØ sè c¸ thÓ vÒ lîng hµng hãa theo thùc hiÖn kÕ
ho¹ch
qk : Lîng hµng hãa tiªu thô theo kÕ ho¹ch
c.ChØ sè kh«ng gian :
iq(A/B) = qA/qB
(1.6)
Trong ®ã :
iq(A/B) :
ChØ sè c¸ thÓ vÒ lîng hµng hãa cña thÞ trêng A so
víi thÞ trêng B
qA : Lîng hµng hãa tiªu thô cña thÞ trêng A
9
qB : Lîng hµng hãa tiªu thô cña thÞ trêng B
VÝ dô : Gi¶ sö cã tµi liÖu vÒ tiªu thô ®iÖn tõ n¨m 1990
®Õn n¨m 1995
¸p dông c«ng thøc (1.4)
N¨m
§iÖn tiªu thô (triÖu KWh)
ChØ sè lÊy gèc
n¨m 1990(%)
1990
8790
1991
9307
100
105,882
1992
9818
111,695
1993
10851
123,477
1994
12476
141,934
1995
14691
167,133
* C¸c chØ sè ®¬n cã nh÷ng ®Æc tÝnh thó vÞ mµ c¸c c¸c
chØ sè tæng hîp kh«ng cã :
-TÝnh nghÞch ®¶o : nÕu ta ho¸n vÞ kú gèc vµ kú nghiªn cøu
th× kÕt qu¶ thu ®îc sÏ lµ gi¸ trÞ nghÞch ®¶o cña chØ sè cò.
-TÝnh liªn hoµn : tÝch cña c¸c chØ liªn hoµn ( n¨m nµy so víi
n¨m kÒ tríc ) hoÆc tÝch cña chØ sè ®Þnh gèc liªn tiÕp ,
b»ng chØ sè ®Þnh t¬ng øng .
10
i3/0 = i3/2 .i2/1 .i1/0
-TÝnh thay ®æi gèc : ta cã thÓ suy c¸c chØ sè gèc A
cña mét n¨m nµo ®ã nµo ®ã tõ c¸c chØ sè gèc B bÊt kú cña
n¨m ®ã mµ kh«ng biÕt gi¸ c¶ c¸c hµng hãa cña n¨m ®ã
,b»ng c¸ch nh©n c¸c chØ sè gèc B cho chØ sè A/B cña chØ
sè gèc A.
VÝ dô :
i87/80
=
i87/85 .
i85/80
2. ChØ sè tæng hîp :
2.1 ChØ sè tæng hîp vÒ gi¸ :
a . ChØ sè ph¸t triÓn :
ChØ sè c¸ thÓ vÒ gi¸ cha cho ta biÕt t×nh h×nh so s¸nh
gi¸ c¶ cña toµn bé c¸c hµng hãa trªn thÞ trêng nªn ta cã sö
dông trung b×nh gi¶n ®¬n c¸c chØ sè thÓ vÒ gi¸ ®Ó tÝnh
cho chØ sè tæng hîp vÒ gi¸ .
Ip = ip /n
(1.7)
Trong ®ã :
Ip : ChØ tæng hîp vÒ gi¸
ip : ChØ sè c¸ thÓ vÒ gi¸ tõng mÆt hµng
n : Sè mÆt hµng
VÝ dô : Cã tµi liÖu vÒ gi¸ c¶ , lîng hµng hãa tiªu thô trªn
thÞ trêng nh sau :
B¶ng 1 :
Tªn hµng
®êng
v¶i
§VT
kg
m
Gi¸b¸nlÎ
Lîng hµng ho¸
ChØ sè c¸ ChØ sè c¸
(1000®)
tiªu thô
thÓ vÒ gi¸ thÓ vÒ l-
kú
kú
gèc
n/c
6
4
7,2
5,6
kú gèc
kú n/c
1000
2000
1400
3600
11
tõng mÆt
îng tõng
hµng
1,2
1,4
mÆt hµng
1,4
0,94
xµ phßng
hép
10
9,4
4000
3000
0,94
0,75
Theo tµi liÖu ë b¶ng trªn ta cã :
Ip
=
ip / n
=1,2 + 1,4 + 0,94 / 3
=
1,18
hay
118%
Tuy nhiªn c«ng thøc (1.7) cha hîp lÝ v× cha quan s¸t ®îc
khèi lîng hµng hãa tiªu thô trªn thÞ trêng , cha nãi lªn tÇm
quan träng cña tõng hµng tiªu thô v× vËy c¸ch tæng qu¸t
khoa häc nhÊt lµ nh©n gi¸ c¶ tõng ®¬n vÞ tõng lo¹i hµng
hãa víi sè lîng thùc tÕ tiªu thô cña nã , nh vËy ta cã c«ng
thøc :
Ip = p1 . q / p0 . q
(1.8)
Trong ®ã :
Ip : ChØ sè tæng hîp vÒ gi¸ theo tèc ®é ph¸t triÓn
P1 : Gi¸ c¶ ®¬n vÞ mét mÆt hµng trong kú nghiªn cøu
Po : Gi¸ c¶ ®¬n vÞ mét hµng kú gèc
q : Lîng tiªu thô mçi mÆt hµng
Trong c«ng thøc (1.8) ,lîng tiªu thô cña mçi mÆt hµng ®·
tham gia vµo c«ng thøc tÝnh chØ sè gi¸ c¶ nh»m ph¶n ¸nh
tÇm quan träng cña tõng mÆt hµng trong s biÕn ®éng
chung cña gi¸ c¶
Tuy nhiªn muèn nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña nh©n tè gi¸
c¶ kú nghiªn cøu so víi gèc th× gi¸ c¶ cña 2 thêi kú nµy ph¶i
cïng ®îc nh©n víi sè lîng hµng hãa tiªu thô cña mét thêi kú
nµo ®ã .Do ®ã trong c«ng thøc (1.8) lîng hµng tiªu thô ph¶i
®îc cè ®Þnh gièng nhau ë tö sè vµ mÉu sè .ChÝnh v×
nguyªn nh©n nµy mµ tïy theo môc ®Ých nghiªn cøu vµ ®iÒu
12
kiÖn tµi liÖu cho phÐp , quyÒn sè chØ sè gi¸ c¶ (q) cã thÓ
®îc chän ë kú nghiªn cøu ( q 1) hoÆc kú gèc ( q0 ) .Mçi lo¹i
chØ sè nãi trªn lµm
cho chØ tÝnh ®îc cã ý nghÜa kh¸c
nhau .
Theo quan ®iÓm cña Peaches – nhµ kinh
tÕ häc ngêi §øc th× quyÒn ®îc chän lµ lîng hµng tiªu thô ë
kú nghiªn cøu ( q1 ) ,chØ sè gi¸ c¶ ®îc tÝnh theo c«ng thøc :
Ip
=
p1 q1 /p0q1
Trong c«ng thøc trªn tö sè p1q1 lµ tæng sè gi¸ trÞ
hµng hãa tiªu thô thùc tÕ cña c¸c mÆt hµng kú nghiªn cøu ,
mÉu sè p0q1 lµ tæng sè gi¸ trÞ hµng hãa tiªu thô cña c¸c
mÆt hµng kú gèc víi gi¸ ®Þnh lîng hµng tiªu thô gièng nh ë
kú nghiªn cøu .
C«ng nãi trªn ®· nãi lªn tÇm quan träng cña tõng mÆt
hµng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ thùc tÕ .Møc chªnh lÖch tuyÖt ®èi
vÒ tæng sè gi¸ trÞ hµng hãa tiªu thô gi÷a hai thêi kú nãi trªn
do biÕn ®éng cña nh©n tè gi¸ c¶ ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng
thøc :
pq (p )
= p1 q1 -
p0q1
(1.10 )
Theo sè liÖu ë b¶ng 1 tacã :
Ip=p1q1/p0q1
=7,2.1400
+5.6.3600
+9.4.3000/6.1400+4.3600+10.3000
= 584400/52800 =1,107( lÇn ) hay 110,7(%)
Sè liÖu tÝnh to¸n ®îc cho thÊy gi¸ c¶ cña c¸c mÆt hµng
kú nghiªn cøu so víi kú gèc b»ng 1,107 lÇn (hay 1,107%),
13
t¨ng 0,107 lÇn ( hay 10,7%) .Møc chªnh lÖch tuyÖt ®èi vÒ
doanh thu gi÷a 2 thêi kú nãi trªn do biÕn ®éng cña gi¸ c¶
®îc tÝnh lµ :
pq (p ) = p1 q1 - p0q1=58440
-52800=5.640
( ngh×n ®ång )
§©y lµ sè tiÒn thùc tÕ mµ ngêi mua hµng ë kú nghiªn cøu
ph¶i tr¶ thªm do gi¸ c¶ ë kú nghiªn cøu ®· t¨ng cao h¬n kú
gèc khi mua cïng mét khèi lîng hµng hãa nh nhau .
• Theo quan ®iÓm cña Laspeyresh – nhµ kinh tÕ häc ngêi
§øc th× quyÒn sè ®îc chän lµ lîng hµng hãa tiªu thô ë kú gèc
(q0 ) ,chØ sè gi¸ c¶ ®îc tÝnh theo c«ng thøc sau :
Ip =
p1q0 / p0q0
(1.11)
C«ng thøc ( 1.11 ) nãi lªn dîc tÇm quan träng cña tõng
mÆt hµng vµ chØ ra sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ kh«ng chÞu sù
t¸c ®éng cña lîng hµng hãa tiªu thô. Chªnh lÖch tuyÖt ®èi
gi÷a tö sè vµ mÉu sè lµ sè tiÒn ngêi mua hµng ë kú nghiªn
cøu
ph¶i tr¶ thªm ( nÕu gi¸ c¶ t¨ng ) hoÆc ®îc gi¶m bít
( nÕu gi¸ c¶ gi¶m ) ®Ó mua cïng khèi lîng hµng hãa nh kú
gèc .
Theo sè liÖu b¶ng 1 ta cã :
Ip
=p1q0/
p0q0=7,2.1000+5,6.2000+9,4.4000/6.1000+4.2000+10.40
00
=56000/54000 = 1,037( lÇn ) hay 103,7(%)
Nh vËy gi¸ c¶ chung cña c¸c mÆt hµng kú nghiªn cøu so
víi kú gèc b»ng 1,037 lÇn ( hay 103,7% ) t¨ng 0,037 lÇn
14
(hay 3,7% ). Møc chªnh lÖch tuyÖt ®èi vÒ doanh thu gi÷a 2
thêi kú nãi trªn ®îc tÝnh lµ :
p1q0
-
p0q0
=56000-54000
=
2000 (ngh×n
®ång )
VËy ngêi mua hµng ph¶i thªm 2000 (ngh×n ®ång )®Ó
mua cïng mét khèi lîng hµng hãa khi gi¸ c¶ t¨ng .
C¸c chØ sè tæng hîp cña Laspeyresh vµ Peaches cã bÊt lîi
lµ cã tÝnh nghÞch ®¶o vµ tÝnh liªn hoµn .
• Theo quan ®iÓm cña Fishes – nhµ kinh tÕ häc ngêi Mü .
¤ng kÕt hîp 2 quan ®iÓm cña Laspeyresh vµ Peaches ®Ó
kh¾c phôc bÊt lîi lµ kh«ng cã tÝnh nghÞch ®¶o vµ tÝnh liªn
hoµn b»ng c¸ch lÊy trung b×nh nh©n cña 2 chØ trªn :
Ip
∑p1q1
∑p1q0
∑ p0q1
∑ p0q0
=
Theo sè liÖu ®· cã , ta cã kÕt qu¶ tÝnh to¸n :
Ip =
•
1,107 . 1,037
=1,071 (lÇn) hay 107,1(%)
ChØ sè gi¸ c¶ b×nh qu©n víi träng sè :
Trêng hîp ta cÇn tÝnh chØ sè gi¸ c¶ tæng hîp mµ ®· cã
s½n chØ sè ®¬n cña gi¸ c¶ c¸c hµng hãa víi quyÒn sè lµ
p0q0 hoÆc p1q1 .Tuy vËy ta kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i sö dông
c¸c quyÒn sè nãi trªn , mµ cã thÓ dïng träng sè nh ®èi víi
chØ sè.
P1
P
m
0
m
15
Trong ®ã : m lµ träng sè
Träng sè ë ®©y cã thÓ lµ ®iÓm
quan träng cña mÆt
hµng nµo ®ã hoÆc thø bËc u tiªn hay kh«ng u tiªn cña mÆt
hµng ®ã .VÊn ®Ò ®Æt ra lµ chän träng sè cho tõng mÆt
hµng ®ã.
ChØ sè nµy cã nhiÒu thuËn lîi lµ quyÒn sè kh«ng bÞ thay
®æi liªn tôc mµ chØ sau mét thêi kú nhÊt ®Þnh ta míi ph¶i
tÝnh l¹i cho s¸t víi thùc tÕ, cho nªn chØ sè nµy cã øng dông
thùc tÕ râ rÖt h¬n c¸c chØ sè (1.9) vµ (1.11) .
b .ChØ sè kÕ ho¹ch :
C¸c chØ sè kÕ ho¹ch biÓu nhiÖm vô kÕ ho¹ch hoÆc t×nh
h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®èi víi tõng chØ tiªu . ChØ sè nµy
còng ®îc tÝnh theo lÝ luËn tÝnh chØ sè ph¸t triÓn , do ®ã
viÖc chän quyÒn sè cña c¸c chØ sè kÕ ho¹ch còng ph¶i dùa
vµo môc ®Ých nghiªn cøu vµ t×nh h×nh thùc tÕ .QuyÒn sè
cña chØ nµy cã thÓ lµ lîng hµng hãa tiªu thô thùc tÕ kú
nghiªn cøu (q1) hoÆc lîng hµng hãa tiªu thô kÕ ho¹ch (qk).
•
NÕu lÊy quyÒn sè lµ lîng hµng hãa tiªu thô thùc tÕ kú
nghiªn cøu ta cã chØ sè sau :
∑ pkq1
Ipnk
∑p1q1
=
(1.14) ;
Ip tk
(1.15) ;
∑ p0q1
∑ pkq1
Trong ®ã : Ipnk : ChØ sè nhiÖm vô kÕ ho¹ch vÒ gi¸
16
=
Iptk:ChØ sè thùc hiÖn kÕ ho¹ch vÒ gi¸
q1 :Lîng hµng hãa tiªu thô thùc tÕ kú nghiªn
cøu
p1, p0: Gi¸ c¶ mçi mÆt hµng kú nghiªn , kú
gèc
pk: Gi¸ c¶ mçi mÆt hµng theo kÕ ho¹ch
•
NÕu lÊy quyÒn sè lµ lîng hµng hãa tiªu thô kÕ ho¹ch , ta
cã chØ sè sau :
C«ng thøc tÝnh :
∑ pkqk
Ipnk
(1.17)
∑p1qk
=
(1.16);
∑ p0qk
Ip tk
=
∑ pkqk
Trong ®ã : qk lµ lîng hµng hãa tiªu thô kÕ ho¹ch .
Mçi lo¹i quyÒn sè trªn cã t¸c dông kh¸c nhau , nÕu quyÒn
sè lµ lîng hµng hãa tiªu thô thùc tÕ kú nghiªn cøu (q1) th×
cã thÓ ph¶n ¸nh ®óng ®iÒu kiÖn tiªu thùc tÕ cu¶ mét
doanh nghiÖp s¶n xuÊt trong thêi kú nghiªn cøu v× c¸c trÞ
sè tuyÖt ®èi nªu lªn sè tiÒn thùc tÕ mµ doanh nghiÖp thu
thªm ®îc (hoÆc mÊt thªm) do biÕn ®éng cña gi¸ c¶ , cßn
nÕu quyÒn sè lµ lîng hµng hãa tiªu thô kÕ ho¹ch th× ph¶n
¸nh c«ng t¸c b¸n hµng cña doanh nghiÖp thu thªm ®îc (hay
mÊt thªm )do sù thay ®æi cña gi¸ kÕ ho¹ch so víi gi¸ thùc
tÕ kú nghiªn cøu .
c. ChØ sè kh«ng gian :
17
ChØ sè kh«ng gian so s¸nh møc ®é cña hiÖn tîng kinh tÕ
qua ®iÒu kiÖn kh«ng gian kh¸c nhau ch¼ng h¹n nh so s¸nh
mét chØ tiªu kinh tÕ gi÷a hai ®Þa ph¬ng kh¸c nhau ,hai
®¬n vÞ kinh doanh kh¸c nhau . ViÖc so s¸nh chØ tiªu gi¸ c¶
cña mét hoÆc nhiÒu hµng hãa gi÷a hai ®Þa ph¬ng , hai xÝ
nghiÖp kh¸c nhau ®îc th«ng qua chØ sè gi¸ kh«ng gian
Ip (A/B)
=
pA (qA+qB) / pB (qA+qB )
(1.18)
Trong ®ã :
Ip (A/B)
:ChØ sè tæng hîp vÒ gi¸ cña ®Þa ph-
¬ng so víi ®Þa ph¬ng B
pA :Gi¸ b¸n lÎ tõng mÆt hµng cña ®Þa ph¬ng A
pB :Gi¸ b¸n lÎ tõng mÆt hµng cña ®Þa ph¬ng B
qA :Lîng tiªu thô tõng hµng hãa cña ®Þa ph¬ng A
qB :Lîng tiªu thô tõng hµng hãa cña ®Þa ph¬ng B
18
VÝ dô : Cã tµi liÖu vÒ gi¸ c¶ vµ lîng hµng hãa trªn thùc tÕ
t¹i hai ®Þa ph¬ng A vµ B nh sau :
§ÞA PH¦¥NG A
§ÞA PH¦¥NG B
MÆT HµNG
GI¸ §¥N VÞ
Lîngb¸n RA
GI¸ §¥N VÞ
(1000§/Gãi)
( Gãi )
1000
16
900
13
L¦îng b¸n ra
(1000§/Gãi)
(Gãi)
B¸nh qui
15
800
KÑo
14
1200
¸p dông c«ng thøc (1.18) ta tÝnh ®îc chØ sè gi¸ c¶ ®Þa
ph¬ng A so víi ®Þa ph¬ng B nh sau :
Ip
(A/B)
=
15(1000+800)
+
14(900+1200)
16(100+800) + 14(900+1200)
= 56400 / 56100 = 1,005 lÇn hay 100,5%
VËy gi¸ c¶ ®Þa ph¬ng A cao h¬n gi¸ ®Þa ph¬ng B lµ
0,5% .
2 .2 ChØ sè tæng hîp vÒ lîng :
a. ChØ sè ph¸t triÓn :
Khi so s¸nh sè lîng c¸c ®¬n vÞ cña hiÖn tîng ( sè lîng s¶n
phÈm , sè lîng lao ®éng …) còng trong sô so s¸nh gi¸ c¶ . V×
vËy chØ c¸ thÓ vÒ lîng cha cho biÕt tÝnh to¸n .
19
So s¸nh toµn bé hµng hãa tiªu thô trªn thÞ trêng ta cã thÓ
sö dông trung b×nh gi¶n ®¬n c¸c chØ sè c¸ thÓ vÒ lîng
hµng hãa tiªu thô .
Iq = iq /n
(1.19)
Trong ®ã :
Iq : ChØ sè tæng hîp vÒ lîng hµng hãa tiªu
thô
iq: ChØ sè c¸ thÓ vÒ lîng hµng hãa thô cña
tõng mÆt hµng
n : Sè mÆt hµng
Theo tµi liÖu ë b¶ng 2 ta cã :
Iq =
iq /n
=
1,4+ .18 + 0.75
/3
=1,3167( lÇn ) hay 131,67(%)
C«ng thøc (1.19)cha cho ta biÕt tÇm quan träng cña gi¸ c¶
tõng hµng hãa trªn thÞ trêng . Thùc còng cho ta thÊy r»ng
kh«ng thÓ trùc céng tÊt c¶ lîng hµng hãa trong tõng thêi kú
®Î so s¸nh víi nhau v× chóng kh¸c nhau vÒ ®¬n vÞ ®o l¬ng , vÒ gi¸ trÞ sö dông …
Trong trêng hîp nµy , ta cã thÓ dïng gi¸ c¶ hµng hãa lµm
dông cô th«ng íc chung b»ng c¸ch nh©n khèi lîng tõng lo¹i
hµng hãa víi gi¸ c¶ t¬ng øng cña chóng ta sÏ chuyÓn c¸c khèi
lîng hµng vèn kh«ng thÓ trùc tiÕp céng l¹i ®îc víi nhau thµnh
d¹ng gi¸ trÞ nªn cã thÓ céng l¹i ®îc víi nhau ®Ó so s¸nh ,
nh vËy ta cã c«ng thøc :
Iq = q1 . p / q0 . p
Trong ®ã :
20
(1.20)
- Xem thêm -
.DOC 
49 
189 
115 
