Tài liệu Kc028 lý luận về tiền lương của mác

Lêi më ®Çu Lý luËn vÒ tiÒn l-¬ng ®· ®-îc c¸c nhµ kinh tÕ nghiªn cøu tõ rÊt l©u b¾t ®Çu lµ W.Petty. ChÝnh William Petty lµ ng-êi ®Çu tiªn trong lÞch sö ®Æt nÒn mãng cho lý thuyÕt "quy luËt s¾t vÒ tiÒn l-¬ng". Lý thuyÕt møc l-¬ng tèi thiÓu ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn ban ®Çu cña CNTB. Lóc nµy, s¶n xuÊt ch-a ph¸t triÓn, ®Ó buéc c«ng nh©n lµm viÖc, giai cÊp t- s¶n ph¶i dùa vµo Nhµ n-íc ®Ó duy tr× møc l-¬ng thÊp. Tuy nhiªn tõ lý luËn nµy ta thÊy ®-îc lµ, c«ng nh©n chØ nhËn ®-îc tõ s¶n phÈm lao ®éng cña m×nh nh÷ng t- liÖu sinh ho¹t tèi thiÓu do hä t¹o ra. PhÇn cßn l¹i ®· bÞ nhµ t- b¶n chiÕm ®o¹t. §ã lµ mÇm mèng ph©n tÝch sù bãc lét. Lý luËn vÒ tiÒn l-¬ng cña M¸c lµ sù tiÕp tôc ph¸t triÓn lý luËn vÒ tiÒn l-¬ng cña c¸c nhµ kinh tÕ cæ ®iÓn tr-íc ®ã. Lý luËn tiÒn l-¬ng cña M¸c ®· v¹ch râ b¶n chÊt cña tiÒn l-¬ng d-íi CNTB ®· bÞ che ®Ëy – tiÒn l-¬ng lµ gi¸ c¶ cña lao ®éng, b¸c bá quan niÖm cña c¸c nhµ kinh tÕ t- b¶n tr-íc ®ã (Ricardo). Nh÷ng luËn ®iÓm cña M¸c vÒ tiÒn l-¬ng vÉn cßn gi¸ trÞ ®Õn ngµy nay. 1 MÆc dï ë n-íc ta chÝnh s¸ch tiÒn l-¬ng ®· ®-îc c¶i c¸ch. Tuy nhiªn, nhiÒu vÊn ®Ò cèt lâi vÉn ch-a ®-îc gi¶i quyÕt mét c¸ch tho¶ ®¸ng. Cho ®Õn nay, thu nhËp cña ng-êi ®-îc h-ëng l-¬ng t¨ng, møc sèng, tiªu dïng t¨ng, vÒ c¬ b¶n kh«ng do chÝnh s¸ch tiÒn l-¬ng ®em l¹i mµ do t¨ng thu nhËp ngoµi l-¬ng, nhê kinh tÕ t¨ng tr-ëng (tiÒn l-¬ng Nhµ n-íc tr¶ chØ chiÕm mét phÇn ba, thu nhËp kh¸c chiÕm tíi hai phÇn ba). ViÖc hiÓu vµ vËn dông ®óng nh÷ng nguyªn lý vÒ tiÒn l-¬ng cña M¸c trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta hiÖn nay cã ý nghÜa rÊt lín.C¶i c¸ch chÝnh s¸ch tiÒn l-¬ng sÏ ¶nh h-ëng nhthÕ nµo ®Õn lîi Ých cña ng-êi lao ®éng, vµ nªn tiÕn hµnh c¶i c¸ch nh- thÕ nµo ®Ó ®¶m b¶o ®-îc lîi Ých ng-êi lao ®éng, ®Õn lîi Ých cña toµn quèc gia…? §©y lµ vÊn ®Ò ®· thu hót ®-îc sù quan t©m cña ®«ng ®¶o ng-êi lao ®éng vµ chuyªn gia nghiªn cøu. XuÊt ph¸t tõ ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn nªu trªn mµ ng-êi viÕt lùa chän ®Ò tµi nµy nh»m hiÓu râ h¬n vÒ hÖ thèng chÝnh s¸ch tiÒn l-¬ng ë ViÖt Nam, nh»m ®-a ra c¸c kiÕn nghÞ hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch tiÒn l-¬ng ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay. 2 I. Lý luËn tiÒn l-¬ng cña C.M¸c trong chñ nghÜa t- b¶n cña M¸c 1. B¶n chÊt tiÒn l-¬ng d-íi chñ nghÜa t- b¶n C«ng nh©n lµm viÖc cho nhµ t- b¶n mét thêi gian nµo ®ã th× nhËn ®-îc sè tiÒn tr¶ c«ng nhÊt ®Þnh. TiÒn tr¶ c«ng ®ã gäi lµ tiÒn l-¬ng. Sè l-îng tiÒn l-¬ng nhiÒu hay Ýt ®-îc x¸c ®Þnh theo thêi gian lao ®éng hoÆc l-îng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra. HiÖn t-îng ®ã lµm cho ng-êi ta lÇm t-ëng r»ng, tiÒn l-¬ng lµ gi¸ c¶ lao ®éng. Sù thËt th× tiÒn l-¬ng kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ hay gi¸ c¶ cña lao ®éng. V× lao ®éng kh«ng ph¶i lµ hµng ho¸ vµ kh«ng thÓ lµ ®èi t-îng mua b¸n. Së dÜ nh- vËy lµ v×: Thø nhÊt: nÕu lao ®éng lµ hµng ho¸ th× nã ph¶i cã tr-íc, ph¶i ®-îc vËt ho¸ trong mét h×nh thøc cô thÓ nµo ®ã. TiÒn ®Ó cho lao ®éng cã thÓ “vËt ho²” ®­îc l¯ ph°i cã t­ liÖu s°n xuÊt. Nh­ng nÕu ng-êi lao ®éng cã t- liÖu s¶n xuÊt th× hä sÏ b¸n hµng ho¸ do m×nh s°n xuÊt, chø kh«ng b²n “lao ®éng”. Ng­êi c«ng nh©n kh«ng thÓ b¸n c¸i m×nh kh«ng cã. 3 Thø hai: viÖc thõa nhËn lao ®éng lµ hµng ho¸ dÉn tíi mét trong hai m©u thuÉn vÒ lý luÊn sau ®©y: NÕu lao ®éng lµ hµng ho¸ vµ ®-îc trao ®æi ngang gi¸, th× nhµ t- b¶n kh«ng thu ®-îc gi¸ trÞ thÆng d-- ®iÒu nµy phñ nhËn sù tån t¹i thùc tÕ cña quy luËt gi¸ trÞ thÆng d- trong chñ nghÜa t- b¶n. Cßn nÕu hµng ho¸ ®-îc trao ®æi kh«ng ngang gi¸ ®Ó cã gi¸ trÞ thÆng d- cho nhµ t- b¶n, th× sÏ phñ nhËn quy luËt gi¸ trÞ. Thø ba: nÕu lao ®éng lµ hµng ho¸ th× hµng ho¸ ®ã còng ph¶i cã gi¸ trÞ. Nh-ng th-íc ®o néi t¹i cña gi¸ trÞ lµ lao ®éng. Nh- vËy, gi¸ trÞ cña lao ®éng ®o b»ng lao ®éng. §ã lµ mét ®iÒu luÈn quÈn v« nghÜa. V× thÕ, lao ®éng kh«ng ph¶i lµ hµng ho¸, c¸i mµ c«ng nh©n b¸n vµ nhµ t- b¶n mua kh«ng ph¶i lµ lao ®éng mµ chÝnh lµ søc lao ®éng. Do ®ã, tiÒn l-¬ng mµ nhµ t- b¶n tr¶ cho c«ng nh©n lµ gi¸ c¶ cña søc lao ®éng. VËy b¶n chÊt cña tiÒn l-¬ng d-íi chñ nghÜa tb¶n lµ biÓu hiÖn ra bÒ ngoµi nh- lµ gi¸ trÞ hay gi¸ c¶ cña lao ®éng. Së dÜ biÓu hiÖn bÒ ngoµi cña tiÒn l-¬ng ®· che dÊu b¶n chÊt cña nã lµ do nh÷ng nguyªn nh©n sau: 4 Mét lµ, viÖc mua b¸n søc lao ®éng lµ mua b¸n chÞu. H¬n n÷a, ®Æc ®iÓm cña hµng ho¸ - søc lao ®éng kh«ng bao giêi t¸ch khái ng-êi b¸n, nã chØ nhËn ®-îc gi¸ c¶ khi ®· cung cÊp gi¸ trÞ sö dông cho ng-êi mua, tøc lµ lao ®éng cho nhµ t- b¶n, do ®ã nh×n bÒ ngoµi chØ thÊy nhµ t- b¶n tr¶ gi¸ trÞ cho lao ®éng. Hai lµ, ®èi víi c«ng nh©n, toµn bé lao ®éng trong c¶ ngµy lµ ph-¬ng tiÖn ®Ó cã tiÒn sinh sèng, do ®ã, b¶n th©n c«ng nh©n còng t-ëng r»ng m×nh b¸n lao ®éng. Cßn ®èi víi nhµ t- b¶n viÖc bá tתn ra ®Ó cã lao ®éng, nªn còng nghÜ r»ng c¸i mµ hä mua lµ lao ®éng. Ba lµ, do c¸ch thøc tr¶ l-¬ng. Sè l-îng cña tiÒn l-¬ng phô thuéc vµo thêi gian lao ®éng hoÆc s¶n phÈm s¶n xuÊt ra, ®iÒu ®ã khiÕn ng-êi ta lÇm t-ëng r»ng tiÒn l-¬ng lµ gi¸ c¶ lao ®éng. TiÒn l-¬ng che ®Ëy mäi dÊu vÕt cña sù ph©n chia ngµy lao ®éng thµnh thêi gian lao ®éng tÊt yÕu vµ thêi gian lao ®éng thÆng d-, thµnh lao ®éng ®-îc tr¶ c«ng vµ lao ®éng kh«ng ®-îc tr¶ c«ng, do ®ã tiÒn l-¬ng che ®Ëy b¶n chÊt bãc lét cña chñ nghÜa t- b¶n. 1. C¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña tiÒn l-¬ng: a. Chøc n¨ng thuíc ®o gi¸ trÞ: 5 Nh- trªn ®· nªu, tiÒn l-¬ng lµ sù thÓ hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ søc lao ®éng, ®-îc biÓu hiÖn ra bªn ngoµi nh- lµ gi¸ c¶ cña søc lao ®éng. V× vËy tiÒn l-¬ng chÝnh lµ thuíc ®o gi¸ trÞ søc lao ®éng, ®-îc biÓu hiÖn nh- gi¸ trÞ lao ®éng cô thÓ cña viÖc lµm ®-îc tr¶ c«ng. Nãi c¸ch kh¸c, gi¸ trÞ cña viÖc lµm ®-îc ph¶n ¸nh th«ng qua tiÒn l-¬ng. NÕu viÖc lµm cã gi¸ trÞ cµng cao th× møc l-¬ng cµng lín. b. Duy tr× vµ ph¸t triÓn søc lao ®éng: Theo M¸c tiÒn l-¬ng lµ biÓu hiÖn gi¸ trÞ søc lao ®éng, ®ã lµ gi¸ trÞ cña nh÷ng t- liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt ®Ó duy tr× cuéc sèng cña ng-êi cã søc lao ®éng, theo ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi vµ tr×nh ®é v¨n minh cña mçi n-íc. Gi¸ trÞ søc lao ®éng bao hµm c¶ yÕu tè lÞch sö, vËt chÊt vµ tinh thÇn. Ngoµi ra, ®Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn søc lao ®éng th× ng-êi lao ®éng cßn ph¶i sinh con (nh- søc lao ®éng tiÒm tµng), ph¶i nu«i d-ìng con, cho nªn nh÷ng t- liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra søc lao ®éng ph¶i gåm cã c¶ nh÷ng t- liÖu sinh ho¹t cho con c¸i häc. Theo hä, chøc n¨ng c¬ b¶n cña tiÒn l-¬ng cßn lµ nh»m duy tr× vµ ph¸t triÓn ®-îc søc lao ®éng. 6 Gi¸ trÞ søc lao ®éng lµ ®iÓm xuÊt ph¸t trong mäi bµi tÝnh cña s¶n xuÊt x· héi nãi chung vµ cña ng-êi sö dông lao ®éng nãi riªng. Gi¸ trÞ søc lao ®éng mang tÝnh kh¸ch quan, ®-îc quy ®Þnh vµ ®iÒu tiÕt kh«ng theo ý muèn cña mét c¸c nh©n nµo, dï lµ ng-êi lµm c«ng hay ng-êi sö dông lao ®éng. Nã lµ kÕt qu¶ cña sù mÆc c¶ trªn thÞ tr­êng lao ®éng gi÷a ng­êi cã søc lao ®éng “b²n” v¯ ng­êi sö dông søc lao ®éng “mua” c. KÝch thÝch lao ®éng vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc TiÒn l-¬ng lµ bé phËn thu nhËp chÝnh ®¸ng cña ng-êi lao ®éng nh»m tho¶ m·n phÇn lín c¸c nhu cÇu vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña ng-êi lao ®éng. Do vËy, c¸c møc tiÒn l-¬ng lµ c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ rÊt quan träng ®Ó ®Þnh h-íng sù quan t©m vµ ®éng c¬ trong lao ®éng cña ng-êi lao ®éng. Khi ®é lín cña tiÒn l-¬ng phô thuéc vµo hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña c«ng ty nãi chung vµ c¸ nh©n ng-êi lao ®éng nãi riªng th× hä sÏ quan t©m ®Õn viÖc kh«ng ngõng n©ng cao n¨ng suÊt vµ chÊt l-îng c«ng viÖc d. Thóc ®Èy sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn 7 N©ng cao hiÖu qu¶ lao ®éng, n¨ng suÊt lao ®éng suy cho cïng lµ nguån gèc ®Ó t¨ng thu nhËp, t¨ng kh¶ n¨ng tho¶ m·n c¸c nhu cÇu cña ng-êi lao ®éng. Kh¸c víi thÞ tr-êng hµng ho¸ b×nh th-êng, cÇu vÒ lao ®éng kh«ng ph¶i lµ cÇu cho b¶n th©n nã, mµ lµ cÇu dÉn xuÊt, tøc lµ phô thuéc vµo kh¶ n¨ng tiªu thô cña s¶n phÈm do lao ®éng t¹o ra vµ møc gi¸ c¶ cña hµng ho¸ nµy. Tæng møc tiÒn l-¬ng quyÕt ®Þnh tæng cÇu vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô cÇn thiÕt ph¶i s¶n xuÊt còng nh- gi¸ c¶ cña nã. Do vËy, tiÒn l-¬ng ph¶i dùa trªn c¬ së t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. ViÖc t¨ng n-ang suÊt lao ®éng lu«n lu«n dÉn ®Õn sù t¸i ph©n bè lao ®éng. Theo qui luËt thÞ tr-êng, lao ®éng sÏ t¸i ph©n bè vµo c¸c khu vùc cã n¨ng suÊt cao h¬n ®Ó nhËn ®-îc c¸c møc l-¬ng cao h¬n. e. Chøc n¨ng x· héi cña tiÒn l-¬ng Cïng víi viÖc kÝch thÝch kh«ng ngõng n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, tiÒn l-¬ng cßn lµ yÕu tè kÝch thÝch viÖc hoµn thiÖn c¸c mèi quan hÖ lao ®éng. Thùc tÕ cho thÊy, viÖc duy tr× c¸c møc tiÒn l-¬ng cao vµ t¨ng kh«ng ngõng chØ ®-îc thùc hiÖn trªn c¬ së hµi hoµ c¸c 8 mèi quan hÖ lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp. ViÖc g¾n tiÒn l-¬ng víi hiÖu qu¶ cña ng-êi lao ®éng vµ ®¬n vÞ kinh tÕ sÏ thóc ®Èy c¸c mèi quan hÖ hîp t¸c, gióp ®ì lÇn nhau, n©ng cao hiÖu qu¶ c¹nh tranh cña c«ng ty. Bªn c¹nh ®ã, t¹o tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña con ng-êi vµ thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn theo h-íng d©n chñ vµ v¨n minh. 2. C¸c h×nh thøc c¬ b¶n cña tiÒn l-¬ng TiÒn l-¬ng cã hai h×nh thøc c¬ b¶n lµ: tiÒn l-¬ng tÝnh theo thêi gian vµ tiÒn l-¬ng tÝnh theo s¶n phÈm. a. TiÒn l-¬ng tÝnh theo thêi gian TiÒn l-¬ng tÝnh theo thêi gian lµ h×nh thøc tiÒn l-¬ng mµ sè l-îng cña nã phô thuéc vµo thêi gian lao ®éng cña c«ng nh©n (giêi, ngµy, tuÇn, th¸ng). CÇn ph©n biÖt l-¬ng giê, l-¬ng ngµy, l-¬ng th¸ng. Gi¸ c¶ cña mét giê lao ®éng lµ th-íc ®o chÝnh x¸c møc tiÒn l-¬ng tÝnh theo thêi gian. TiÒn l-¬ng ngµy vµ l-¬ng tuÇn ch-a nãi râ ®-îc møc tiÒn c«ng ®ã thÊp hay cao, v× cßn tuú thuéc theo ngµy lao ®éng dµi hay ng¾n. Do ®ã, muèn ®¸nh gi¸ ®óng møc tiÒn l-¬ng kh«ng chØ c¨n cø 9 vµo l-îng tiÒn, mµ cßn c¨n cø vµo ®é dµi cña ngµy lao ®éng vµ c-êng ®é lao ®éng. Thùc hiÖn chÕ ®é tiÒn l-¬ng theo thêi gian, nhµ t- b¶n cã thÓ kh«ng thay ®æi l-¬ng ngµy, l-¬ng tuÇn, mµ vÉn h¹ thÊp ®-îc gi¸ c¶ lao déng do kÐo dµi ngµy lao ®éng hoÆc t¨ng c-êng ®é lao ®éng. Tr¶ l-¬ng kÐo dµi thêi gian cßn cã lîi cho nhµ t- b¶n khi t×nh h×nh thÞ tr-êng thuËn lîi, hµng ho¸ tiªu thô dÔ dµng, thùc hiÖn lèi lµm viÖc thªm giê, tøc lµ lµm viÖc ngoµi sè giêi quy ®Þnh cña ngµy lao ®éng. Cßn khi thÞ tr-êng kh«ng thuËn lîi buéc ph¶i thu hÑp s¶n xuÊt, nhµ t- b¶n sÏ rót ng¾n ngµy lao ®éng vµ thùc hiÖn lèi tr¶ c«ng theo giê, do ®ã h¹ thÊp tiÒn l-¬ng xuèng rÊt nhiÒu. Nh- vËy, c«ng nh©n kh«ng nh÷ng bÞ thiÖt thßi khi ngµy lao ®én bÞ kÐo dµi qu¸ ®é, mµ cßn bÞ thiÖt c¶ khi ph¶i lµm viÖc bít giê. b. TiÒn l-¬ng tÝnh theo s¶n phÈm TiÒn l-¬ng tÝnh theo s¶n phÈm lµ h×nh thøc tiÒn l-¬ng mµ sè l-îng cña nã phô thuéc vµo sè l-îng s¶n phÈm mµ c«ng nh©n ®· s¶n xuÊt ra hoÆc sè l-îng c«ng viÖc ®· hoµn thµnh trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. 10 Mçi s¶n phÈm ®-îc tr¶ c«ng theo mét ®¬n gi¸ nhÊt ®Þnh gäi lµ ®¬n gi¸ tiÒn c«ng. §¬n gi¸ tiÒn c«ng lµ gi¸ tr¶ c«gn co mçi ®¬n vÞ s¶n phÈm ®· s¶n xuÊt ra theo gi¸ biÓu nhÊt ®Þnh. Khi quy ®Þnh ®¬n gi¸, ng-êi ta lÊy tiÒn l-¬ng trung b×nh cña c«ng nh©n trong ngµy chia cho sè l-îng s¶n phÈm mµ c«ng nh©n s¶n xuÊt ra trong 1 ngµy b×nh th-êng. Do ®ã, vÒ thùc chÊt, ®¬n gi¸ tiÒn l-¬ng lµ tiÒn l-¬ng tr¶ cho mét thêi gian cÇn thiÕt nhÊt ®Þnh ®Ó s¶n xuÊt mét s¶n phÈm. V× thÕ, tiÒn l-¬ng tÝnh theo s¶n phÈm chØ lµ h×nh thøc chuyÓn ho¸ cña tiÒn l-¬ng tÝnh theo thêi gian. H×nh thøc tiÒn l-¬ng theo s¶n phÈm cµng che giÊu vµ xuyªn t¹c b¶n chÊt cña tiÒn l-¬ng h¬n so víi h×nh thøc tiÒn l-¬ng tÝnh theo thêi gian. ViÖc thùc hiÖn h×nh thøc tiÒn l-¬ng tÝnh theo s¶n phÈm mét mÆt lµm cho nhµ t- b¶n dÔ dµng kiÓm so¸t c«ng nh©n; mét kh¸c ®Î ra sù c¹nh tranh gi÷a c«ng nh©n, kÝch thÝch c«ng nh©n ph¶i lao ®éng tÝch cùc n©ng cao c-êng ®é lao ®éng, t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm ®Ó nhËn ®-îc tiÒn c«ng cao h¬n. V× vËy, chÕ ®é tiÒn l-¬ng d-íi chñ nghÜa t- b¶n th-êng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng lao ®éng khÈn tr-¬ng qu¸ møc, lµm kiÖt søc ng-êi lao ®éng. 11 VÒ mÆt lÞch sö, tiÒn l-¬ng t×nh theo thêi gian ®-îc ¸p dông réng r·i trong giai ®o¹n ®Çu ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t- b¶n, cßn ë giai ®o¹n sau th× tiÒn l-¬ng tÝnh theo s¶n phÈm ®-îc ¸p dông réng r·i h¬n. HiÖn nay, h×nh thøc tiÒn l-¬ng tÝnh theo thêi gian ngµy cµng ®-îc më réng. 3. TiÒn l-¬ng danh nghÜa vµ tiÒn l-¬ng thùc tÕ. Xu h-íng vËn ®éng cña tiÒn l-¬ng d-íi chñ nghÜa t- b¶n. a. TiÒn l-¬ng danh nghÜa vµ tiÒn l-¬ng thùc tÕ TiÒn l-¬ng danh nghÜa lµ tæng sè tiÒn mµ ng-êi c«ng nh©n nhËn ®-îc do b¸n søc lao ®éng cña m×nh cho nhµ t- b¶n. Nã lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng. Nã t¨ng gi¶m theo sù biÕn ®éng trong quan hÖ cung – cÇu vÒ hµng ho¸ søc lao ®éng trªn thÞ tr-êng. §èi víi ng-êi c«ng nh©n, ®iÒu quan träng kh«ng chØ ë tæng sè tiÒn nhËn ®-îc d-íi h×nh thøc tiÒn l-¬ng mµ cßn ë chç cã thÓ mua ®-îc g× b»ng tiÒn l-¬ng ®ã, ®iÒu ®ã phô thuéc vµo gi¸ c¶ vËt phÈm tiªu dïng vµ dÞch vô. TiÒn l-¬ng thùc tÕ lµ sè l-îng hµng ho¸ vµ dÞch vô mµ c«ng nh©n cã thÓ thu ®-îc b»ng tiÒn l-¬ng danh nghÜa. Râ rµng, nÕu 12 ®iÒu kiÖn kh¸c kh«ng thay ®æi, tiÒn l-¬ng thùc tÕ phô thuéc theo tû lÖ thuËn vµo ®¹i l-îng tiÒn l-¬ng danh nghÜa vµ phô thuéc theo tû lÖ nghÞch víi møc gi¸ c¶ vËt phÈm tiªu dïng vµ dÞch vô. b. Xu h-íng vËn ®éng cña tiÒn l-¬ng d-íi chñ nghÜa tb¶n Nghiªn cøu sù vËn ®éng cña tiÒn l-¬ng d-íi chñ nghÜa tb¶n, C.M¸c v¹ch ra r»ng, xu h-íng chung cã tÝnh quy luËt cña sù vËn ®éng cña tiÒn l-¬ng d-íi chñ nghÜa t- b¶n lµ: trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t- b¶n, tiÒn c«ng danh nghÜa cã xu h-íng t¨ng lªn, nh-ng møc t¨ng cña nã nhiÒu khi kh«ng theo kÞp víi møc t¨ng gi¸ c¶ t- liÖu tiªu dïng vµ dÞch vô. Khi ®ã, tiÒn c«ng thùc tÕ cã xu h-íng h¹ thÊp. Chõng nµo mµ tiÒn l-¬ng cßn lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ søc lao ®éng, th× sù vËn ®éng cña nã g¾n liÒn víi sù biÕn ®æi cña gi¸ trÞ søc lao ®éng. L-îng gi¸ trÞ cña nã do ¶nh h-ëng cña mét lo¹t nh©n tè quyÕt ®Þnh. Mét nh©n tè t¸c ®éng lµm t¨ng l-îng gi¸ trÞ søc lao ®éng, mét nh©n tè kh¸c t¸c ®éng lµm gi¶m gi¸ trÞ cña nã. Sù t¸c ®éng 13 qua l¹i cña tÊt c¶ c¸c nh©n tè ®ã dÉn tíi qu¸ tr×nh phøc t¹p cña sù biÕn ®æi gi¸ trÞ søc lao ®éng, lµm cho sù gi¶m sót cña nã cã tÝnh chÊt xu h-íng. - Nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng lµm t¨ng gi¸ trÞ søc lao ®éng lµ sù n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n cña ng-êi lao ®éng vµ sù t¨ng c-êng ®é lao ®éng. - Trong ®iÒu kiÖn cña c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt, nÐt ®Æc tr-ng cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ t¨ng tÝnh phøc t¹p cña lao ®éng, ®ßi hái ph¶i n©ng cao rÊt nhiÒu tr×nh ®é chuyªn m«n cña ng-êi lao ®éng, t¨ng c-êng ®é lao ®éng cña hä, lµm t¨ng mét c¸ch c¨n b¶n chi phÝ vÒ t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng, do ®ã lµm t¨ng gi¸ trÞ cña nã. Nh÷ng nhu cÇu cña c«ng nh©n vµ ph-¬ng thøc th¶o m·n chóng lu«n lu«n biÕn ®æi. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, diÔn ra qu¸ tr×nh t¨ng møc ®é vÒ nhu cÇu. §Ó t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng, ®ßi hái l-îng cña c¶i vËt chÊt vµ v¨n ho¸ lín h¬n. Kü thuËt phøc t¹p ®-îc vËn dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa ®ßi hái ng-êi lao ®éng ph¶i cã vèn kiÕn thøc vµ tri thøc vÒ kü thuËt cao h¬n. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã dÉn ®Õn nhu cÇu cña c«ng 14 nh©n vµ gia ®×nh häc vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô t¨ng lªn lµm cho gi¸ trÞ søc lao ®éng t¨ng lªn. - Nh©n tè t¸c ®éng lµm gi¶m gi¸ trÞ søc lao ®éng lµ sù t¨ng lªn cña n¨ng suÊt lao ®éng. Cïng víi sù t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng th× gi¸ c¶ vÒ t- liÖu sinh ho¹t cña ng-êi c«ng nh©n rÎ ®i nÒn tiÒn l-¬ng thùc tÕ cã kh¶ n¨ng t¨ng lªn. Nh-ng tiÒn l-¬ng thùc tÕ vÉn ch-a d¸p øng ®-îc nhu cÇu thùc sù cña c«ng nh©n, vµ sù chªnh lÖch gi÷a chóng kh«ng nh÷ng kh«ng ®-îc thu hÑp, mµ ng-îc l¹i cßn t¨ng lªn. Sù h¹ thÊp tiÒn l-¬ng d-íi gi¸ trÞ søc lao ®éng do t¸c ®éng cña mét lo¹t nh©n tè sau ®©y: + ThÞ tr-êng søc lao ®éng lu«n ë t×nh tr¹ng cung vÒ lao ®éng lµm thuª v-ît qu¸ cÇu vÒ lao ®éng, do ®ã c¹nh tranh gi÷a c«ng nh©n t¨ng lªn. §iÒu ®ã cho phÐp nhµ t- b¶n thÊy r»ng, hµng ho¸ søc lao ®éng buéc ph¶i b¸n trong mäi ®iÒu kiÖn, v× c«ng nh©n kh«ng cã c¸ch nµo kh¸c ®Ó sinh sèng. Møc l-¬ng trung b×nh bÞ gi¶m xuèng cßn do hµng triÖu ng-êi kh«ng cã viÖc lµm ®Çy ®ñ trong n¨m, nãi chung hä kh«ng nhËn ®-îc tiÒn l-¬ng. 15 + L¹m ph¸t lµm gi¶m søc mua cña ®ång tiÒn còng lµ nh©n tè lµm gi¶m tiÒn l-¬ng trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay. Møc l-¬ng cña c¸c n-íc cã sù kh¸c nhau. §iÒu ®ã ®-îc quyÕt ®Þnh bëi nh©n tè tù nhiªn, truyÒn thèng v¨n ho¸ vµ nh÷ng nh©n tè kh¸c, trong ®ã nh©n tè ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n ®ãng vai trß quan träng. Trong c¸c n-íc t- b¶n ph¸t triÓn, møc l-¬ng th-êng cao h¬n ë c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. Nh-ng ë ®ã cã sù bãc lét cao h¬n, v× kü thuËt vµ ph-¬ng ph¸p tæ chøc lao ®éng hiÖn ®¹i ®-îc ¸p dông. Gi¸ c¶ hµng ho¸ - søc lao ®éng thÊp lµ nh©n tè quan träng nhÊt thu hót t- b¶n ®éc quyÒn vµo c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. Trong ®iÒu kiÖn cña chñ nghÜa t- b¶n hiÖn ®¹i, tiÒn l-¬ng theo thêi gian víi nh÷ng h×nh thøc ®a d¹ng chiÕm -u thÕ. Trong viÖc t×m kiÕm nh÷ng ph-¬ng ph¸p míi nh»m bãc lét lao ®éng lµm thuª, giai cÊp t- s¶n buéc ph¶i thõa nhËn vai trß con ng-êi tron qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, vµ ®iÒu chØnh l¹i viÖc tæ chøc lao ®éng, còng nhkÝch thÝch ng-êi lao ®éng. 16 Sù bãc lét lao ®éng lµm thuª ë c¸c n-íc t- b¶n ph¸t triÓn cßn cã nh÷ng h×nh thøc che giÊu tinh vi ¬n. Khi thiªn vÒ sù cñng cè “quan hÖ con ng­êi”, vÒ sù thèng trÞ cña c²c nguyªn t¾c “c«ng ty l¯ mét gia ®×nh”, giai cÊp t­ s°n hiÖn ®³i thùc hiÖn m­u toan thuyÕt phôc c«ng nh©n r»ng lîi Ých cña xÝ nghiÖp, lîi Ých cña t- b¶n thèng nhÊt víi lîi Ých cña c«ng nh©n. Vai trß kÝch thÝch cña tiÒn l-¬ng ®-îc sö dông vµo môc ®Ých ®ã. Kh«ng ph¶i chØ cã th¸i ®é tËn t©m víi c«ng viÖc mµ sù phôc vô trung thµnh cho c«ng ty còng ®-îc kÝch thÝch bëi ®¹i l-îng vµ h×nh thøc cña tiÒn l-¬ng. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ kh«ng chØ b»ng h×nh thøc tiÒn l-¬ng, mµ cßn b»ng tæ chøc tiÒn l-¬ng dùa trªn c¬ së t©m lý cña ho¹t ®éng lao ®éng, giai cÊp ts°n rÊt muèn “thñ tiªu” hoÆc l¯m dÞu m©u thuÉn gi÷a t­ b°n v¯ lao ®éng. §ã lµ ®Æc tr-ng cña nh÷ng liªn hiÖp ®éc quyÒn lín hiÖn ®¹i, ë ®ã c¸c nhµ t- b¶n ®· kh«ng tiÕc tiÒn chi vµo nh÷ng chi phÝ nh»m t³o ra “bÇu kh«ng khÝ tin cËy” ®Ó h×nh th¯nh ë ng­êi c«ng nh©n “ý thøc ng­êi chñ”. TÝnh mÒm dÎo trong sù vËn dông c²c h×nh thøc kh¸c nhau cña tiÒn l-¬ng, viÖc tÝnh to¸n nh÷ng yªu cÇu kü thuËt, tæ chøc vµ t©m lý khi trang bÞ n¬i lµm viÖc ®-a ®Õn t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ t¨ng chÊt l-îng s¶n phÈm, tÊt c¶ ®Òu nh»m môc ®Ých t¨ng 17 gi¸ trÞ thÆng d-. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ t¨ng c-êng bãc lét ng-êi lao ®éng. II. T×nh h×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn l-¬ng ë ViÖt Nam ChÝnh s¸ch tiÒn l-¬ng ®ang ®-îc thùc hiÖn lµ kÕt qu¶ cña ®ît c¶i c¸ch tiÒn l-¬ng n¨m 1993. §©y lµ mét cuéc c¶i c¸ch rÊt c¨n b¶n kh«ng nh÷ng vÒ l-¬ng mµ cßn lµ mét ®ît s¾p xÕp l¹i hÖ thèng ph©n phèi tiÒn l-¬ng tõ ng©n s¸ch nhõ n-íc (NSNN), nh»m môc tiªu xo¸ bá triÖt ®Ó t×nh tr¹ng bao cÊp, kh¾c phôc tÝnh b×nh qu©n trong ph©n phèi, s¾p xÕp l¹i hÖ thèng thang b¶ng l-¬ng vµ t¹o b-íc ngoÆt vÒ nhËn thøc quan ®iÓm- coi tiÒn l-¬ng lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng, trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng vµ tõng b-íc x©y dùng thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr-êng. Nh÷ng thay ®æi vÒ c¬ chÕ kinh tÕ tõ cuèi nh÷ng n¨m 80, ®Æc biÖt tõ sau c¶i c¸ch tiÒn l-¬ng n¨m 1993, dÉn ®Õn viÖc t¸ch biÖt râ rµng h¬n sù h×nh thµnh quü l-¬ng gi÷a khu vùc hµnh chÝnh – sù nghiÖp vµ s¶n xuÊt, kinh doanh trong kinh tÕ Nhµ n-íc. §èi víi khu vùc s¶n xuÊt, kinh doanh: quü tiÒn l-¬ng lµ mét bé phËn chi 18 phÝ cÇn thiÕt ®Ó t¹o nªn gi¸ trÞ míi, lµ chi phÝ cho lao ®éng sèng. Quü l-¬ng cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc hoµn toµn t¸ch h¼n khái ng©n s¸ch Nhµ n-íc. C¸c doanh nghiÖp tù h×nh thµnh qòy l-¬ng trªn c¬ së kÕt qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh cña m×nh cã tÝnh ®Õn møc tiÒn c«ng lao ®éng trªn thÞ tr-êng ®Þa ph-¬ng. Nhµ n-íc chØ qu¶n lý viÖc thùc hiÖn møc l-¬ng tèi thiÓu vµ ®¬n gi¸ tiÒn l-¬ng trong gi¸ thµnh s¶n phÈm. sau h¬n 10 n¨m ¸p dông chÝnh s¸ch l-¬ng míi, chóng ta thÊy cã nhiÒu -u ®iÓm vµ tiÕn bé so víi hÖ thèng tiÒn l-¬ng trong thêi kú bao cÊp, nh- NghÞ quyÕt phiªn häp th-êng kú (th¸ng 8-2001) cña ChÝnh phñ còng ®± ®²nh gi²: “... thùc hiÖn ph©n phèi c«ng b»ng h¬n, t¹o ®éng lùc thóc ®Èy t¨ng tr-ëng kinh tÕ, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng v¯ hiÖu qu° c«ng t²c”. Tuy vËy, cuéc sèng lu«n lu«n biÕn ®éng, trong khi tiÒn l-¬ng l¹i chñ yÕu n»m trong tr¹ng th¸i tÜnh, Ýt cã thay ®æi trong c¶ hÖ thèng thang b¶ng l-¬ng, cho nªn nã ®· béc lé nhiÒu mÆt h¹n chÕ. Ch¼ng h¹n: TiÒn l-¬ng thùc tÕ vÉn ch-a lµm ®-îc chøc n¨ng t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng. Møc l-¬ng cña nhiÒu chøc danh thËm chÝ kh«ng thÓ chu cÊp ®ñ ®Ó ¨n, ch-a kÓ ®Õn c¸c kho¶n nh- tiÒn nhµ, ch÷a bÖnh, 19 tiÒn ®iÖn, n-íc ... ®· ®-îc tiÒn tÖ ho¸ vµo l-¬ng. Ng-êi lao ®éng thùc tÕ kh«ng thÓ tÝch luü tõ l-¬ng ®Ó thuª hay mua nhµ ë. Møc l-¬ng tèi thiÓu cßn qu¸ thÊp, mÆc ®· qua 3 lÇn ®iÒu chØnh (tõ 120 lªn 144, 180, 210 ngµn ®ång), nh-ng míi bï l¹i phÇn nµo gi¸ trÞ thùc tÕ cña tiÒn l-¬ng bÞ gi¶m ®i do l¹m ph¸t. Mçi lÇn ®iÒu chØnh tiÒn l-¬ng tèi thiÓu ®Òu ph¶i bµn c·i, ®Êu tranh, gi»ng co gi÷a ®ßi hái tÊt yÕu, bøc b¸ch tõ cuéc sèng víi h¹n chÕ cña tµi chÝnh ng©n s²ch. Cã hai “chèt h±m” l¯m cho mäi ý ®Þnh t¨ng møc l­¬ng tèi thiÓu ®Òu ph¶i chïn l¹i, ®ã lµ kh«ng cã nguån tµi chÝnh vµ nÕu víi nguån tµi chÝnh cã h¹n muèn t¨ng l-¬ng th× ph¶i gi¶m biªn chÕ, nh-ng v× nhiÒu lý do kh¸c nhau, biªn chÕ tiÕp tôc t¨ng thªm. Ngay trong ®ît s¾p xÕp l¹i biªn chÕ ®Ó thùc hiÖn gi¶m biªn ®ång lo¹t 15%, th× biªn chÕ còng ®· t¨ng lªn 2,5% HÖ thèng thang b¶ng l-¬ng n¨m 1993 ch-a thùc sù khuyÕn khÝch ng-êi lao ®éng phÊn ®Êu vÒ mùat chuyªn m«n, v« h×nh trung khuyÕn khÝch c¸n bé, c«ng chøc ch¹y ®ua theo chøc vô. Ch¼ng h¹n, c¸c kú lªn l-¬ng vÉn nÆng vÒ thêi gian, th©m niªn c«ng t¸c, “®Õn hÑn l³i lªn”, kh«ng cã chÝnh s²ch lªn l­¬ng v­ît cÊp, tr­íc niªn h¹n (trõ mét sè cÊp bËc cña c¸n bé cao cÊp do bÇu cö hoÆc ®Ò 20