Lêi më ®Çu
Trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ ViÖt Nam hiÖn nay –nÒn kinh tÕ qu¸ ®é lªn chñ
nghÜa x· héi cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc ,viÖc qu¶n lý vµ dông vèn cña c¶ n-íc ,cña
tõng thµnh phÇn kinh tÕ ,cña tõng doanh nghiÖp lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p vµ hÕt søc
bøc thiÕt. §Æc biÖt trong vµi n¨m trë l¹i ®©y kinh tÕ thÞ tr-êng ®· t¹o raq mét m«i
tr-êng kinh tÕ hÕt søc s«i ®éng vµ c¹nh tranh gay g¾t ; do ®ã ®Ó tèn t¹i vµ ph¸t triÓn
®øng v÷ng trªn thÞ tr-êng c¸c doanh nghiÖp cÇn kÕt hîp ph©n tÝch lý thuyÕt tuÇn
hoµn vµ chu chuyÓn t- b¶n víi ®iÒu kiÖn hiÖn cã cña doanh nghiÖp ®Ó tõ ®ã cã
nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n ®èi víi viÖc ph©n bæ c¸c nh©n tè s¶n xuÊt sao cho phï
hîp
XuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn cña vÊn ®Ò ®ã, cïng víi sù t©m ®¾c ý nghÜa cña ®Ò tµi vµ
lßng ham thÝch t×m hiÓu s©u h¬n vÒ m«n kinh tÕ chÝnh trÞ nãi chung, vÊn ®Ò tuÇn
hoµn vµ chu chuyÓn nãi chung em ®· quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi:
“Häc thuyÕt tuÇn ho¯n v¯ chu chuyÓn t b°n v¯ sù vËn dông nã vµo nÒn kinh tÕ
thÞ trêng thêi kú qu¸ ®é ë níc ta“.
Víi lý luËn vµ thùc tiÔn nh- vËy ®Ò ¸n cña em cã kÕt cÊu nh- sau:
PhÇn 1: Më ®Çu
Nãi lªn tÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi,ph-¬ng ph¸p vµ ph¹m vi nghiªn cøu
PhÇn 2: Néi dung
Bao gåm c¬ së lý luËn cña ®Ò tµi, thùc tr¹ng ë ViÖt Nam vµ m¹nh d¹n ®-a ra
mét sè gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò
PhÇn 3 : KÕt luËn
ý nghÜa cña ®Ò tµi
1
Víi khu«n khæ mét tiÓu luËn, thêi gian vµ tr×nh ®é cã h¹n nªn tiÓu luËn cña
em kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt vµ h¹n chÕ. Em rÊt mong cã sù ®éng viªn vµ ®ãng
gãp ý kiÕn cña thÇy c« gi¸o bé m«n kinh tÕ chÝnh trÞ ®Ó tiÓu luËn cña em ®-îc
hoµn thiÖn h¬n.
2
I. C¬ së lý luËn cña vÊn ®Ò nghiªn cøu.
1.TuÇn hoµn cña t- b¶n
1.1 Ba giai ®o¹n vËn ®éng vµ ph¸t triÓn
Sù biÕn ho¸ h×nh th¸i cña t- b¶n trong qu¸ tr×nh vËn ®éng .TÝnh chÊt TBCN ë
trong tõng giai ®o¹n.
Giai ®o¹n I:T-H
Giai ®o¹n nµy biÕn tiÒn tÖ thµnh hµng ho¸:T-H.§èi víi ng-êi mua ,®ã lµ tiÒn biÕn
thµnh hµng.Cßn ®èi víi ng-êi b¸n,th× ®ã lµ biÕn hµng thµnh tiÒn.§ã lµ mét hµnh vi
l-u th«ng hµng ho¸ th«ng th-êng .Nh-ng nÕu nh×n vµo n«Þ dung vËt chÊt cña viÖc
mua b¸n ®ã,th× sÏ thÊy tÝnh chÊt t- b¶n chñ nghÜa cña nã.
Hµng ho¸ mua b¸n lµ nh÷ng lo¹i hµng ho¸ nhÊt ®Þnh ;t- liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao
®éng ,tøc lµ nh÷ng nh©n tè cña s¶n xuÊt. Qu¸ tr×nh mua b¸n ®ã cã thÓ biÓu diÔn
thµnh:
TLSX
T-H
SL§
Nh- thÕ nghÜa lµ cã hai hµnh vi mua b¸n:T-SL§ vµ T-TLSX. Hai hµnh vi nµy x¶y ra
trªn hai thÞ tr-êng hoµn toµn kh¸c nhau lµ thÞ tr-êng søc lao ®éng vµ thÞ tr-êng hµng
ho¸ th«ng th-êng. TiÒn cña nhµ t- b¶n ph¶i chia lµm hai phÇn theo tØ lÖ thÝch
®¸ng:mét phÇn mua søc lao ®éng,mét phÇn mua t- liÖu s¶n xuÊt.
§èi víi hµnh vi T-TLSX,c¨n cø vµo ngµnh kinh doanh cô thÓ ph¶i tÝnh to¸n thÕ
nµo ®Ó mua ®ñ t- liÖu s¶n xuÊt ®Ó sö dông hÕt sè nh©n c«ng thu ®-îc;nÕu thiÕu tliÖu s¶n xuÊt th× kh«ng cã viÖc cho c«ng nh©n lµm,quyÒn sö dông lao ®éng thÆng dsÏ trë thµnh v« Ých ®èi víi nhµ t- b¶n. Ng-îc l¹i,nÕu thiÕu c«ng nh©n th× t- liÖu s¶n
xu©t sÏ kh«ng biÕn thµnh s¶n phÈm ®-îc.
3
Ta l¹i xÐt qu¸ tr×nh T-SL§. Nhµ t- b¶n cã tiÒn,c«ng nh©n cã søc lao
®éng,hai bªn
mua b¸n víi nhau. §ã lµ mét quan hÖ mua b¸n,mét quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ th«ng
th-êng. Nh-ng ®ång thêi ®ã còng lµ sù mua b¸n gi÷a mét bªn lµ nhµ t- b¶n chuyªn
m«n mua nh- thÕ vµ mét bªn lµ ng-êi v« s¶n chuyªn m«n b¸n nh- vËy. Së dÜ cã
quan hÖ mua b¸n kiÓu ®ã,chÝnh lµ v× nh-ngx ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn søc lao
®éng - t- liÖu s¶n xuÊt vµ t- liÖu sinh ho¹t- ®· bÞ t¸ch rêi khái ng-êi lao ®éng. TÝnh
chÊt t- b¶n chñ nghÜa trong viÖc mua b¸n trªn kh«ng ph¶i do b¶n th©n tiÒn tÖ g©y
nªn,vµ tiÒn tÖ ë ®©y ®· biÕn thµnh t- b¶n tiÒn tÖ,chø kh«ng cßn lµ tiÒn tÖ th«ng
th-êng n÷a. Nh- vËy,giai ®o¹n I cña sù vËn ®éng cña t- b¶n lµ giai ®o¹n biÕn t- b¶n
tiÒn tÖ thµnh t- b¶n s¶n xuÊt.
Giai ®o¹n II:H..SX..H’
Sau khi mua ®-îc hµng ho¸ (t- liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng) th× t- b¶n ®· trót
bá h×nh thøc tiÒn tÖ mµ mang h×nh thøc hiÖn vËt. Víi h×nh thøc hiÖn vËt ®ã,nã kh«ng
thÓ tiÕp tôc l-u th«ng ®-îc. Nhµ t- b¶n kh«ng thÓ ®em b¸n c«ng nh©n nh- hµng ho¸
®-îc,v× c«ng nh©n chØ b¸n søc lao ®éng trong mét thêi gian ,chø kh«ng ph¶i lµ n« lÖ
cña nhµ t- b¶n. T- liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng ph¶i ®-îc ®em ra tiªu dïng cho s¶n
xuÊt. Nhµ t- b¶n b¾t c«ng nh©n ph¶i vËn dông t- liÖu s¶n xuÊt ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n
phÈm. KÕt qu¶ lµ nhµ t- b¶n cã ®-îc mét sè hµng ho¸ míi mµ gi¸ trÞ cña chóng lín
h¬n gi¸ trÞ cña nh÷ng nh©n tè dïng ®Ó s¶n xuÊt ra sè hµng ho¸ ®ã. ë ®©y,chóng ta
coi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nµy nh- mét giai ®o¹n trong sù vËn ®éng cña t- b¶n. Trong
giai ®o¹n vËn ®éng nµy,t- b¶n trót bá h×nh thøc t- b¶n s¶n xuÊt ®Ó chuyÓn sang h×nh
thøc t- b¶n hµng ho¸.
Giai ®o¹n III:H’-T’.
H’ s°n xuÊt ra ph°i ®îc b²n ®i. Nh¯ t b°n l³i xuÊt hiÖn trªn thÞ trêng , nhng
lÇn nµ chØ xuÊt hiÖn trªn thÞ tr-êng hµng ho¸ th«ng th-êng.
B²n H’ lÊy T’,tøc l¯ T’®± lín lªn, v× cã thªm gi² trÞ thÆng d. Së dÜ cã thÓ thu vÒ
mét gi¸ trÞ lín h¬n sè gi¸ trÞ ®· bá ra trong giai ®o¹n ®Çu, chÝnh lµ v× ®Õn giai ®o¹n
III, ®· nÐm ra thÞ tr-êng mét sè hµng ho¸ cã gi¸ trÞ lín h¬n gi¸ trÞ ®· øng ra tr-íc
®©y. Sè lín h¬n ®ã chÝnh lµ gi¸ trÞ thÆng d- mµ c«ng nh©n ®· s¸ng t¹o ra trong giai
4
®o¹n s¶n xuÊt vµ bÞ nhµ t- b¶n chiÕm kh«ng.Nh- vËy, giai ®o¹n III cña sù vËn ®éng
lµ giai ®o¹n biÕn t- b¶n hµng ho¸ thµnh t- b¶n tiÒn tÖ.
Toµn bé qu¸ tr×nh vËn ®éng tuÇn hoµn cña t- b¶n cã thÓ tãm t¾t nh- sau:
SL§
T-H
.......SX.......H’-T’
TLSX
T- b¶n ®· vËn ®éng qua ba giai ®o¹n vµ trong mçi giai ®o¹n, t- b¶n ®· tån t¹i d-íi
mét h×nh thøc vµ lµm trßn mét chøc n¨ng nhÊt ®Þnh. ë giai ®o¹n I, t- b¶n tån t¹i
d-íi h×nh thøc t- b¶n tiÒn tÖ mµ chøc n¨ng cña nã lµ mua hµng ho¸.ë giai ®o¹n II, tb¶n tån t¹i d-íi h×nh thøc t- b¶n s¶n xuÊt mµ chøc n¨ng cña nã lµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ
thÆng d-. ë giai ®o¹n III, t- b¶n t- b¶n tån t¹i d-íi h×nh thøc t- b¶n hµng ho¸ mµ
chøc n¨ng cña nã lµ thùc hiÖn gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d-.
Cuéc vËn ®éng ®ã lµ cuéc vËn ®éng tuÇn hoµn cña t- b¶n c«ng nghiÖp.
Nh- vËy, tuÇn hoµn cña t- b¶n lµ sù biÕn chuyÓn liªn tiÕp cña t- b¶n qua ba giai
®o¹n, tr¶i qua ba h×nh th¸i, thùc hiÖn ba chøc n¨ng t-¬ng øng, ®Ó trë vÒ h×nh th¸i
ban ®Çu víi l-îng gi¸ trÞ lín h¬n.
1.2. C¸c h×nh th¸i tuÇn hoµn cña t- b¶n c«ng nghiÖp:
Trong ba giai ®o¹n vËn ®éng tuÇn hoµn cña t- b¶n th× giai ®o¹n I vµ giai ®o¹n
III diÔn ra trong l-u th«ng, thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng mua yÕu tè s¶n xuÊt vµ b¸n
hµng ho¸ cã chøa ®ùng gi¸ trÞ thÆng d-. Giai ®o¹n II diÔn ra trong s¶n xuÊt, thùc
hiÖn chøc n¨ng s¶n xuÊt gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d-. Do vËy, giai ®o¹n II lµ giai ®o¹n
cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh v× chØ trong giai ®o¹n ®ã míi s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ
thÆng d-. Nh-ng qu¸ tr×nh l-u th«ng (giai ®o¹n I vµ giai ®o¹n III) còng cã t¸c dông
5
rÊt quan träng, v× nÕu kh«ng cã l-u th«ng, th× kh«ng thÓ cã t¸i s¶n xuÊt t- b¶n chñ
nghÜa, v× do ®ã t- b¶n chñ nghÜa kh«ng thÓ tån t¹i ®-îc.
T- b¶n chØ cã thÓ tuÇn hoµn mét c¸ch b×nh th-êng trong ®iÒu kiÖn c¸c giai ®o¹n
®-îc kÕ tiÕp nhau kh«ng ngõng. NÕu ngõng trÖ giai ®o¹n I, th× tiÒn tÖ kh«ng chuyÓn
thµnh hµnh ho¸ ®-îc vµ sÏ khång cã ®-îc c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt hµng ho¸. NÕu
ngõng trÖ giai ®o¹n II, th× t- liÖu s¶n xuÊt kh«ng kÕt hîp ®-îc víi søc lao ®éng, do
®ã kh«ng thÓ cã s¶n phÈm míi.NÕu ngõng trÖ giai ®o¹n III ,th× hµng ho¸ sÏ kh«ng
thÓ b¸n ®-îc, l-u th«ng sÏ bÕ t¾c.
MÆt kh¸c, t- b¶n còng chØ cã thÓ tuÇn hoµn mét c¸ch b×nh th-êng, nÕu nh- tb¶n cña mçi nhµ t- b¶n c«ng nghiÖp, trong cïng mét lóc, ®Òu tån t¹i d-íi ba h×nh
thøc: t- b¶n tiÒn tÖ, t- b¶n s¶n xuÊt, t- b¶n hµng ho¸. Trong khi mét bé phËn lµ tb¶n tiÒn tÖ ®ang biÕn thµnh t- b¶n s¶n xuÊt, th× mét bé phËn kh¸c lµ t- b¶n s¶n xuÊt
®ang biÕn thµnh t- b¶n hµng ho¸, vµ mét bé phËn thø ba lµ t- b¶n hµng ho¸ th× l¹i
biÕn thµnh t- b¶n tiÒn tÖ.Kh«ng nh÷ng tõng t- b¶n c¸ biÖt ®Òu nh- thÕ, mµ tÊt c¶ c¸c
t- b¶n trong x· héi còng nh- thÕ. C¸c t- b¶n kh«ng ngõng vËn ®éng, kh«ng ngõng
trót bá h×nh thøc nµy ®Î mang h×nh thøc kh¸c, th«ng qua sù vËn ®äng ®ã mµ lín lªn.
Kh«ng thÓ quan niÖm t- b¶n nh- mét vËt tÜnh.
Trong sù vËn ®éng liªn tôc cña chñ nghÜa t- b¶n mçi h×nh th¸i cña t- b¶n ®Òu cã
thÓ lµ ®iÓm më ®Çu vµ ®iÓm kÕt thóc cña tuÇn hoµn t¹o nªn c¸c h×nh th¸i tuÇn hoµn
kh¸c nhau cña t- b¶n.
2- Chu chuyÓn t- b¶n:
2.1 Chu chuyÓn cña t- b¶n.Thêi gian chu chuyÓn:
Sù tuÇn hoµn cña t- b¶n, nÕu xÐt nã lµ mét qu¸ tr×nh ®Þnh kú ®æi míi vµ
lÆp ®i lÆp l¹i, chø kh«ng ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh c« lËp, riªng lÎ, th× gäi lµ chu chuûªn
t- b¶n.
Thêi gian chu chuyÓn cña t- b¶n lµ kho¶ng thêi gian kÓ tõ khi t- b¶n øng ra d-íi
mét h×nh thøc nhÊt ®Þnh (tiÒn tÖ, s¶n xuÊt, hµng ho¸) cho ®Õn khi nã trë vÒ tay nhµ t-
6
b¶n còng d-íi h×nh thøc nh- thÕ, nh-ng cã thªm gi¸ trÞ thÆng d-.Thêi gian chu
chuyÓn cña t- b¶n lµ th-íc ®o thêi h¹n ®æi míi, thêi h¹n l¾p l¹i qu¸ tr×nh t¨ng thªm
gi¸ trÞ cña t- b¶n.
TuÇn hoµn cña t- b¶n bao gåm qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ qu¸ tr×nh l-u th«ng,
nªn thêi gian chu chuyÓn cña t- b¶n còng do thêi gian s¶n xuÊt vµ thêi gian l-u
th«ng céng l¹i.
Thêi gian s¶n xuÊt lµ thêi gian t- b¶n n»m trong lÜnh vùc s¶n xuÊt.Thêi
gian s¶n xuÊt l¹i bao gåm thêi gian lao ®éng vµ thêi gian dù tr÷ s¶n xuÊt.
Thêi gian s¶n xuÊt=thêi gian lao ®éng + thêi gian gi¸n ®o¹n lao ®éng + thêi gian dù
tr÷ s¶n xuÊt.
Thêi gian lao ®éng lµ thêi gian ng-êi lao ®éng t¸c ®éng vµo ®èi t-îng lao
®éng ®Ó t¹o ra s¶n phÈm. §©y lµ thêi gian h÷u Ých nhÊt, v× nã t¹o ra gi¸ trÞ cho s¶n
phÈm.
Thêi gian gi¸n ®o¹n lao ®éng lµ thêi gian ®èi t-îng lao ®éng, d-íi d¹ng
b¸n thµnh phÈm n¼m trong lÜnh vùc s¶n xuÊt, nh-ng kh«ng cã sù t¸c ®éng cña lao
®éng mµ chÞu sù t¸c ®éng cña thêi gian nh- thêi gian ®Ó c©y lóa tù lín lªn, ...Thêi
gian gi¸n ®o¹n lao ®éng cã thÓ xen kÏ víi thêi gian lao ®éng hoÆc t¸ch ra thµnh mét
thêi kú riªng biÖt, nã cã thÓ dµi ng¾n kh¸c nhau tuú thuéc vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt,
c¸c s¶n phÈm chÕ t¹o vµ phô thuéc vµo c«ng nghÖ s¶n xuÊt.
Thêi gian dù tr÷ s¶n xuÊt lµ thêi gian c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ®· ®-îc mua vÒ,
s½n sµng tham gia qu¸ tr×nh s¶n xuÊt,nh-ng ch-a thùc sù ®-îc sö dông vµo qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt cßn ë d¹ng dù tr÷. Sù dù tr÷ ®ã lµ ®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt liªn tôc.
Quy m« dù tr÷ phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè: ®Æc ®iÓm cña c¸c ngµnh, t×nh h×nh cña
thÞ tr-êng vµ n¨ng lùc tæ chøc, qu¶n lý s¶n xuÊt...
C¶ thêi gian gi¸n ®o¹n lao ®éng vµ thêi gian dù tr÷ s¶n xuÊt ®Òu kh«ng t¹o
ra gi¸ trÞ cho s¶n phÈm. Sù tån t¹i cña c¸c thêi gian nµy lµ kh«ng tr¸nh khái, nh-ng
thêi gian cña chóng cµng dµi, hay sù chªnh lÖch gi÷a thêi gian s¶n xuÊt víi thêi gian
7
lao ®éng cµng lín th× hiÖu qu¶ cña t- b¶n cµng thÊp. Rót ng¾n thêi gian nµy lµ yÕu
tè quan träng ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña t- b¶n.
Thêi gian l-u th«ng lµ thêi gian t- b¶n n»m trong lÜnh vùc l-u th«ng. Thêi
gian l-u th«ng gåm thêi gian mua vµ thêi gian b¸n, kÓ c¶ thêi gian vËn chuyÓn.
Thêi gian l-u th«ng = thêi gian mua + thêi gian b¸n.
Thêi gian l-u th«ng phô thuéc vao nhiÒu yÕu tè nh- :
- T×nh h×nh thÞ tr-êng, quan hÖ cung-cÇu vµ gi¸ c¶ trªn thÞ tr-êng;
- Kho¶ng c¸ch tíi thÞ tr-êng;
- Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña giao th«ng vËn t¶i...
Trong thêi gian l-u th«ng, t- b¶n kh«ng lµm chøc n¨ng s¶n xuÊt, nh×n
chung, kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ cho s¶n phÈm vµ gi¸ trÞ thÆng d- cho t- b¶n.Tuy nhiªn,
sù tån t¹i cña nã lµ tÊt yÕu vµ cã vai trß quan träng. V× ®ã lµ ®Çu vµo vµ ®Çu ra cña
s¶n xuÊt. Cung cÊp c¸c ®iÒu kiÖn cho s¶n xuÊt vµ thùc hiÖn s¶n phÈm do s¶n xuÊt t¹o
ra. Rót ng¾n thêi gian l-u th«ng lµm cho t- b¶n n»m trong lÜnh vùc l-u th«ng gi¶m
xuèng, t¨ng ®-îc l-îng t- b¶n ®Çu t- cho s¶n xuÊt. Rót ng¾n thêi gian l-u th«ng
còng lµm rót ng¾n thêi gian chu chuyÓn, lµm cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lÆp l¹i nhanh
h¬n, t¹o ®-îc nhiÒu gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d- h¬n, lµm t¨ng hiÖu qu¶ cña t- b¶n.
Do chÞu ¶nh h-ëng cña nhiÒu yÕu tè nh- v©y, nªn thêi gian chu chuyÓn
cña c¸c t- b¶n kh¸c nhau(trong cïng mét ngµnh vµ ë c¸c ngµnh kh¸c nhau) lµ rÊt
kh¸c nhau. §Ó so s¸nh, cÇn tÝnh tèc ®é chu chuyÓn cña t- b¶n b»ng sè vßng chu
chuyÓn thùc hiÖn ®-îc trong mét kho¶ng th¬× gian nhÊt ®Þnh, ch¼ng h¹n trong mét
n¨m.
VÝ dô, t- b¶n thø nhÊt cã thêi gian chu chuyÓn 6 th¸ng vµ t- b¶n thø 2 cã
thêi gian chu chuyÓn 8 th¸ng th× sè vßng chu chuyÓn (n) trong n¨m cña hai t- b¶n
®ã lµ
8
12 th¸ng
n1=
= 2 vßng/ n¨m
6 th¸ng
12 th¸ng
n1=
=1,5 vßng/ n¨m
8 th¸ng
2.2. T- b¶n cè ®Þnh vµ t- b¶n l-u ®éng.
T- b¶n s¶n xuÊt gåm nhiÒu bé phËn víi thêi gian chu chuyÓn kh¸c nhau, do ®ã
¶nh h-ëng tíi thêi gian chu chuyÓn cña toµn bé t- b¶n . C¨n cø vµo sù kh¸c nhau
trong ph-¬ng thøc chu chuyÓn vÒ mÆt gi¸ trÞ cña c¸c bé phËn ®ã, t- b¶n s¶n xuÊt
®-îc chia thµnh t- b¶n cè ®Þnh vµ t- b¶n l-u ®éng.
T- b¶n cè ®Þnh lµ bé phËn t- b¶n ®-îc sö dông toµn bé vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt,
nh-ng gi¸ trÞ cña nã chØ chuyÓn tõng phÇn vµo s¶n phÈm. §Æc ®iÓm cña t- b¶n cè
®Þnh lµ vÒ hiÖn vËt, nã lu«n lu«n bÞ cè ®Þnh trong s¶n xuÊt, chØ cã gi¸ trÞ cña nã lµ
tham gia vµo qu¸ tr×nh l-u th«ng cïng s¶n phÈm, h¬n n÷a nã còng chØ l-u th«ng
tõng phÇn, cßn mét phÇn vÉn bÞ cè ®Þnh trong t- liÖu lao ®éng, phÇn nµy kh«ng
ngõng gi¶m xuèng cho tíi khi nã chuyÓn hÕt gi¸ trÞ vµo s¶n phÈm. Thêi gian mµ tb¶n cè ®Þnh chuyÓn hÕt gi¸ trÞ cña nã vµo s¶n phÈm bao giê còng dµi h¬n thêi gian
mét vßng tuÇn hoµn.
T- b¶n l-u ®éng lµ bé phËn t- b¶n, khi tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, nã
chuyÓn toµn bé gi¸ trÞ sang s¶n phÈm. §ã lµ bé phËn t- b¶n
bÊt biÕn d-íi h×nh th¸i nguyªn liÖu, nhiªn liÖu, vËt liÖu phô...Bé phËn t- b¶n kh¶
biÕn, xÐt vÒ ph-¬ng thøc chu chuyÓn còng gièng nh- bé phËn t- b¶n bÊt biÕn l-u
®éng nãi trªn, nªn còng ®-îc xÕp vµo t- b¶n l-u ®éng.
Nh- vËy, xÐt theo nguång gèc t¹o ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d- th× t- b¶n ®-îc
chia thµnh t- b¶n bÊt biÕn(c) vµ t- b¶n kh¶ biÕn(v), cßn khi xem xÐt vÒ ph-¬ng thøc
9
chu chuyÓn gi¸ trÞ th× t- b¶n ®-îc chia thµnh t- b¶n cè ®Þnh vµ t- b¶n l-u ®éng. C¨n
cø ®Ó ph©n chia kh«ng ph¶i do ®Æc tÝnh tù nhiªn cña chóng (l©u bÒn hay kh«ng l©u
bÒn, cã di chuyÓn hay kh«ng di chuyÓn ®-îc ...) mµ cã sù kh¸c nhau vÒ ph-¬ng thøc
chuyÓn gi¸ trÞ, ®-îc quyªt ®Þnh bëi chøc n¨ng cña c¸c bé phËn t- b¶n trong qu¸
tr×nh s¶n xuÊt.
Trong thùc tÕ, sù ph©n biÖt gi÷a t- b¶n cè ®Þnh vµ t- b¶n l-u ®éng ®«i khi rÊt
khã. H¬n n÷a, v× c¸c môc tiªu thùc tiÔn, ®«i khi ng-êi ta sö dông c¸c tiªu chuÈn quy
-íc kh¸c cho viÖc ph©n chia t- b¶n cè ®Þnh vµ t- b¶n l-u ®éng: quy m« t- b¶n, thêi
h¹n tån t¹i, chi phÝ söa ch÷a nhá hay lín, th-êng xuyªn hay ®Þnh kú...
Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, t- b¶n cè ®Þnh bÞ hao mßn ®i. Cã hai lo¹i hao mßn
h÷u h×nh vµ hao mßn v« h×nh. Hao mßn h÷u h×nh lµ hao mßn do sö dông hoÆc do sù
ph¸ huû cña tù nhiªn g©y ra lµm cho t- b¶n mÊt gi¸ trÞ sö dông. Hao mßn v« h×nh lµ
hao mßn do sù tiÕn békhoa häc kü thuËt, nh÷ng m¸y mãc, thiÕt bÞ ®-îc s¶n xuÊt ra
víi chi phÝ s¶n xuÊt thÊp h¬n vµ cã hiÖu suÊt lín h¬n, lµm cho nh÷ng t- b¶n cè ®Þnh
cò gi¶m gi¸ trÞ ngay khi gi¸ trÞ sö dông cña nã vÉn cßn nguyªn vÑn hoÆc míi suy
gi¶m mét phÇn. Khi tÝnh to¸n viÖc chuyÓn viÖc chuyÓn gi¸ trÞ t- b¶n cè ®Þnh vµo
s¶n phÈm cÇn tÝnh tíi c¶ h×nh thøc hao mßm nµy, nhÊt lµ hao mßn v« h×nh, nh»m
b¶o ®¶m thu håi ®-îc t- b¶n cè ®Þnh ®· sö dông vµ gãp phÇn rót ng¾t kho¶ng c¸ch
l¹c hËu vÒ c¸c thÕ hÖ kü thuËt vµ c«ng nghÖ.
Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, t- b¶n cè ®Þnh cßn cÇn ®-îc b¶o qu¶n, cÇn cã c¸c
chi phÝ b¶o d-ìng, söa ch÷a, thay thÕ c¸c bé phËn ... sö dông mét c¸ch ®óng ®¾n lµ
c¸ch b¶o d-ìng tèt nhÊt. Ngoµi ra, vÉn cÇn c¸c chi phÝ b¶o qu¶n kh¸c (lau chïi, vÖ
sinh c«ng nghiÖp, b«i tr¬n). Nh÷ng chi phÝ b¶o d-ìng, söa ch÷a, thay thÕ cã thÓ
®-îc thùc hiÖn ®Þnh kú hay ®ét xuÊt. TÊt c¶ c¸c chi phÝ ®ã ®-îc x¸c ®Þnh theo kinh
nghiÖm chung cña x· héi, ®-îc bæ sung vµo t- b¶n ho¹t ®éng vµ ®-îc ph©n bæ theo
tû lÖ vµo gi¸ trÞ s¶n phÈm ®-îc chÕ t¹o g¾n v¬Ý toµn bé cuéc ®êi ho¹t ®éng cña tb¶n cè ®Þnh. §Ó h¹n chÕ sù ph¸ huû cña tù nhiªn, tr¸nh hao mßn v« h×nh, tiÕt kiÖm
c¸c chi phÝ b¶o qu¶n, söa ch÷a, c¸c nhµ t- b¶n t×m ®ñ mäi c¸ch ®Ó thu håi nhanh tb¶n cè ®Þnh nh- n©ng tû lÖ khÊu hao, kÐo dµi ngµy lµm viÖc, thùc hiÖn chÕ ®é lµm
viÖc ba ca ®Ó m¸y mãc ho¹t ®éng 24/24 giê mét ngµy, t¨ng c-¬ng ®é lao ®éng, tiÕt
10
kiÖm c¸c chi phÝ vÒ b¶o hé lao ®éng, c¸c chi phÝ c¶i thiÖn vÖ sinh vµ ®iÒu kiÖn n¬i
lµm viÖc(hÖ thèng ¸nh s¸ng, th«ng giã, chèng « nhiÔm...)
Trong chñ nghÜa t- b¶n hiÖn ®¹i, t- b¶n cè ®Þnhcã quy m« rÊt lín. C¸c chi phÝ
b¶o qu¶n, söa ch÷a, thay thÕ, b¶o ®¶m ®iÒu kiÖn cho ho¹t ®éng còng rÊt lín, nªn
viÖc thu håi nhanh t- b¶n cè ®Þnh l¹i cµng cã ý nghÜa quan träng trong c¹nh tranh.
Do t¸c ®éng cña c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn h¹i, t- b¶n cè ®Þnh cµng cã
nguy c¬ hao mßn v« h×nh. V× vËy, c¸c nhµ t- b¶n ph¶i t×m mäi c¸ch ®Ó khÊu hao
nhanh t- b¶n cè ®Þnh. Tû lÖ khÊu hao th-¬ng ®-îc tÝnh rÊt cao ngay tõ nh÷ng n¨m
®Çu chÕ t¹o s¶n phÈm míi, lîi dông gi¸ s¶n phÈm cao cña ®Çu chu kú s¶n phÈm, sau
®ã gi¶m dÇn khÊu hao cïng víi viÖc gi¶m gi¸ s¶n phÈmcuèi chu khú cña nã. Quy
m« s¶n l-îng ban ®Çu cµng lín, cµng cã lîi cho viÖc thu håi t- b¶n cè ®Þnh. Nh÷ng
yªu cÇu ®ã kh«ng ph¶i khi nµo còng thùc hiÖn dÔ dµng. Bëi vËy, c¸c nhµ t- b¶n, mét
mÆt, ph¸t triÓn hÖ thèng tù ®«ng ho¸ linh ho¹t, cïng víi nh÷ng m¸y mãc thiÕt bÞ
nhÊt ®Þnh cã thÓ chÕ t¹o ®-îc nhiÒu d¹ng s¶n phÈn, thËm chÝ cã thÓ s¶n xuÊt nh÷ng
s¶n phÈm c¸ biÖt theo c¸c ®¬n ®Æt hµng kh¸c nhau; mÆt kh¸c, ph¸t triÓn hÖ thèng
doanh nghiÖp võa nhá ®Î dÔ dµng ®æi míi t- b¶n cè ®Þnh trong ®iÒu kiÖn c¸ch m¹ng
c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ c¹nh tranh gay g¾t. §ång thêi, cv¸c nhµ t- b¶n vÉn tiÕp tôc sö
dông nh÷ng biÖn ph¸p cæ ®iÓn nh- t¨ng c-êng ®é lao ®éng, tæ chøc lao ®éng theo ca
kÝp, tiÕt kiÖm lao ®éng cña ng-êi c«ng d©n.
3. ý nghÜa cña viÖc rót ng¾n thêi gian chu chuyÓn cña t- b¶n
t¨ng tèc ®é chu chuyÓn cña t- b¶n hay rót ng¾n thêi gian chu chuyÓn cña tb¶n cã ý nghÜa rÊt quan träng trong viÖc t¨ng hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña t- b¶n.
Tr-íc hÕt, t¨ng tèc ®é chu chuyÓn cña t- b¶n cè ®Þnh sÏ tiÕt kiÖm ®-îc chi phÝ b¶o
qu¶n, söa ch÷a t- b¶n cè ®Þnh trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, tr¸nh ®-îc hao mßn h÷u
h×nh vµ hao mßn v« h×nh, cho phÐp ®æi míi nhanh m¸y mãc, thiÕt bÞ, cã thÓ së dông
quü khÊu hao lµm quü dù tr÷ s¶n xuÊt ®Ó më réng s¶n xuÊt mµ kh«ng cÇn cã t- b¶n
phô thªm. (HiÖn nay, trong nhiÒu tr-êng hîp, m¸y mãc, thiÕt bÞ ë c¸c n-íc t- b¶n
ph¸t triÓn ®· ®-îc khÊu hao hÕt, nh-ng vÉn cßn ®-îc b¸n cho n-íc ngoµi d-íi c¸c
h×nh thøc liªn doanh, chuyÓn giao c«ng nghÖ cho c¸c n-íc kÐm ph¸t triÓn).
11
§èi víi t- b¶n l-u ®éng, viÖc t¨ng tèc ®é chu chuyÓn hay rót ng¾n thêi gian
chu chuyÓn sÏ cho phÐp tiÕt kiÖm ®-îc t- b¶n øng tr-íc khi quy m« s¶n xuÊt nh- cò
hay cã thÓ më réng s¶n xuÊt mµ kh«ng cÇn cã t- b¶n phô thªm. thÝ dô, mét t- b¶n
cã thêi gian chu chuyÓn 9 tuÇn gåm 5 tuÇn s¶n xuÊt vµ 4 tuÇn l-u th«ng. Quy m«
s¶n xuÊt ®ßi hái mét l-îng t- b¶n cho 5 tuÇn s¶n xuÊt lµ 100 x 5 =500. Nh-ng, sau
®ã s¶n phÈm lµm ra ph¶i qua 4 tuÇn l-u th«ng. Do vËy, ®Ó s¶n xuÊt liªn tôc cÇn mét
l-îng t- b¶n ®Ó l-u ®éng kh¸c cho 4 tuÇn nµy lµ 100 x 4 = 400, tæng cäng lµ 900.
NÕu do nh÷ng nguyªn nh©n nµo ®ã, thêi gian chu chuyÓn rót ng¾n l¹i cßn 8 tuÇn (rót
ng¾n 1 tuÇn s¶n xuÊt hay 1 tuÇn l-u th«ng) víi quy m« s¶n xuÊt kh«ng ®æi th× t- b¶n
l-u ®éng cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt liªn tôc chØ lµ 100 x 8 =800, chø kh«ng ph¶i lµ 900,
tiÕt kiÖm d-îc 100 t- b¶n øng tr-íc. Gi¶ dô, t- b¶n l-u ®éng sö dông vÉn lµ 900 th×
quy m« s¶n xuÊt sÏ ®-îc më réng, t- b¶n l-u ®éng sö dông mét tuÇn sÏ lµ 900:8 =
112,5 chø kh«ng ph¶i lµ 100, mµ kh«ng cÇn cã t- b¶n phô thªm.
ChÝnh c× thÕ, khi míi b¾t ®Çu kinh doanh, thùc l-îng kinh cßn yÕu, t- b¶n
th-êng ®-îc ®Çu t- vµo nh÷ng nghµnh cã thêi gian chu chuyÓn ng¾n nh- c«ng
nghiÖp nhÑ, c«ng nghiÖp thùc phÈm... ChØ khi ®· tr-ëng thµnh, cã vèn lín th× t- b¶n
míi ®Çu t- vµo nh÷ng nghµnh cã chu kú kinh doanh dµi nh- c«ng nghiÖp nÆng. Cßn
viÔc©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng(®-êng s¸, cÇu cèng ...) th-êng lµ lÜnh vùc ®Çu t- cña
nhµ n-íc.
Cuèi cïng, ®èi víi t- b¶n kh¶ biÕn, viÖc t¨ng tèc ®é chu chuyÓn cã ¶nh
h-ëng trùc tiÕp tíi viÖc lµm t¨ng thªm tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d- vµ khèi l-îng gi¸ trÞ
thÆng d- hµng n¨m v× ®· thu hót ®-îc nhiÒu lao ®éng sèng h¬n, nhê ®ã mµ t¹o ra
®-îc nhiÒu gi¸ trÞ míi trong ®ã cã gi¸ trÞ thÆng d-. Vµ v× vËy, viÖc lùa chän ngµnh
cã thêi gian chu chuyÓn ng¾n h¬n vµ t×m c¸ch rót ng¾n thêi gian cña mét vßng chu
chuyÓn lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn cña c¸c
doanh nghiÖp.
ThÝ dô, cã hai t- b¶n A vµ B, ®Òu cã l-îng t- b¶n kh¶ biÕn cho mçi tuÇn s¶n
xuÊt l¯ 100, ®Òu cã tû suÊt gi² trÞ thÆng d m’ =100%, chØ kh²c nhau ë thêi gian chu
chuyÓn, t- b¶n A lµ 5 tuÇn(nghµnh dÖt) cßn t- b¶n B lµ 50 tuÇn (nghµnh ®ãng tµu).
12
§Ó s¶n xuÊt liªn tôc, t- b¶n A cÇn mét l-îng t- b¶n kh¶ biÕn øng tr-íc lµ 100 x 50
= 500. Cïng víi m’=100, sau 5 tuÇn, t b°n A t³o ra mét gi² trÞ thÆng d l¯
5x100=500 vµ sau 50 tuÇn(1n¨m) t¹o ra mét gi¸ trÞ thÆng d- lµ 100x50=5000(hay
500x10vßng=5000), nh-ng lu«n lu«n chØ cÇn mét l-îng t- b¶n kh¶ biÕn øng tr-íc lµ
500; cßn t- b¶n B, sau 50 tuÇn (1n¨m) còng t¹o ra mét gi¸ trÞ thÆng d- lµ
100x50=5000 nh-ng cÇn mét l-îng t- b¶n kh¶ biÕn øng tr-íc lµ 5000.
Chóng ta gäi tû gi¸ thÆng d- h»ng n¨m(M) lµ tû lÖ tÝnh b»ng phÇn tr¨m gi÷a
khèi l-îng gi¸ trÞ thÆng d- hµng n¨m (M) víi t- b¶n kh¶ biÕn øng tr-íc (V)
M
M’ =
X 100% =
V
mxn
X 100%=m’.n
V
Trong ®ã: - m lµ gi¸ trÞ thÆng d- t¹o ra trong mét vßng chu chuyÓn
- m/v lµ tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d-thùc tÕ.
- n lµ sè vßng chu chuyÓn trong n¨m.
ë t- b¶n A, tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d- hµng n¨m lµ:
5000
M’=
x 100%= 1000% (100%x10 vßng)
500
ë t- b¶n B, tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d- hµng n¨m lµ:
5000
M’=
x100%= 100%(100%x1 vßng)
5000
13
Nh- vËy, mÆc dï cã tû sÊt gi¸ trÞ thÆng d- (m’) ph¶n ¸nh tr×nh ®é bãc lét ë hai tb¶n A vµ B nh- nhau, nh-ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d- hµng n¨m (M’) ph¶n ¸nh hiÖu
qu¶ ho¹t ®éng cña hai t- b¶n ®ã l¹i kh¸c nhau. Bëi vËy, viÖc lùa chän ngµnh cã
thêi gian chu chuyÓn ng¾n h¬n vµ t×m mäi c¸ch rót ng¾n thêi gian cña mét vßng
chu chuyÓn lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn cña
c¸c doanh nghiÖp
§iÒu ®ã g©y ¶o t-ëng cho r»ng, l-u th«ng còng t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d- cho tb¶n. Song thùc tÕ kh«ng ph¶i nh- vËy. Së dÜ chu chuyÓn nhanh cã thÓ ®em l¹i cho
nhµ t- b¶n nhiÒu gi¸ trÞ thÆng d- h¬n lµ v× ®· thu hót ®-îc nhiÒu lao ®éng sèng
h¬n, nê ®ã mµ t¹o ra ®-îc nhiÒu gi¸ trÞ míi trong ®ã cã gi¸ trÞ thÆng d-.
II-VËn dông ë ViÖt Nam
1-§Æc ®iÓm ViÖt Nam khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng:
ChuyÓn ®«Ø nÒn kinh tÕ vËh hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ
n-íc lµ b-íc ngoÆt quan träng lµm thay ®æi ®êi sèng kinh tÕ x· héi ®Êt n-íc. Sù
thµnh c«ng hay kh«ng cña qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi quyÕt ®Þnh sù th¾ng lîi hay kh«ng
cña sù nghiÖp ®æi míi.
Qu¸ tr×nh ®æi míi nh÷ng n¨m qua cña n-íc ta cho thÊy r»ng viÖc chuyÓn
nÒn kinh tÕ n-íc ta vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc lµ
phï hîp víi xu h-íng ph¸t triÓn tÊt yÕu kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ, phï hîp víi xu
h-íng quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ.
Thùc tÕ h¬n m-êi n¨m qua, tõ §¹i héi §¶ng VI (1986), kinh tÕ ViÖt Nam
®· v-ît qua nh÷ng th¨ng trÇm cña nh÷ng thËp niªn khñng ho¶ng, b-íc vµo thêi kú
ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ t¨ng tr-¬ng cao, t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò rÊt quan träng ®Î b-íc
vµo thêi kú CNH.
Bøc tranh kinh tÕ chung cña ViÖt Nam tr-íc ®æi míi lµ t¨ng tr-ëng thÊp
3,7%/n¨m, kinh tÕ tù cÊp tù tóc lµm kh«ng ®ñ ¨n dùa vµo nguån viÖn trî bªn ngoµi
lµ chñ yÕu, c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt theo lÖnh tõ cÊp trªn ®-a xuèng, s¶n phÈm
14
lµm ra do chÝnh Nhµ n-íc t×m c¸ch tiªu thô. Thu nhËp quèc d©n trong n-íc, s¶n
xuÊt chØ ®¸p øng ®-îc 80-90% thu nhËp quèc d©n sö dông. §Õn n¨m 1985 tû träng
thu tõ c¸c nguån viÖn trî, cho vay tõ bªn ngoµi chiÕm 10,2% thu nhËp quèc d©n sö
dông.Nî n-íc ngoµi chång chÊt, béi chi ng©n s¸ch rÊt lín vµ t¨ng dÇn:18,1%(
1980);36,6%(1985), buéc nhµ n-íc ph¶i ph¸t hµnh tiÒn ®Ó bï ®¾p. Còng trong
nh÷ng n¨m ®ã, nÒn kinh tÕ r¬i vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng nghiªm träng, siªu l¹m
ph¸t ë møc 774,7%(1986) kÐo theo gi¸ c¶ leo thang vµ v« ph-¬ng kiÓm so¸t.
VËy mµ tõ n¨m 1986, víi ®-êng lèi ®æi míi ®óng ®¾ncña §¶ng, c¸c c¬n sèt
do hËu qu¶ cña c¬ chÕ quan liªu, tËp trung bao cÊp dÇn dµ v¬i ®i kÐo theo sù ra ®i
cña nguyªn nh©n khñng ho¶ng vµ suy tho¸i kinh tÕ. Kinh tÕ ®· tõng b-íc kh«i phôc,
t¨ng tr-ëng nhanh vµ æn ®Þnh, GDP liªn tôc t¨ng m¹nh. Tõ khi chuyÓn sang c¬ chÕ
thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc, c¸c doanh nghiÖp cã tr¸ch nhiÖm duy tr×, b¶o
tån vµ ph¸t triÓn nguån vèn hiÖn cã, nghÜa lµ doanh nghiÖp tù m×nh s¶n xuÊt kinh
doanh tù t×m “®Çu v¯o” v¯ “®Çu ra” cho doanh nghiÖp.VÒ phÝa nh¯ níc lóc n¯y chØ
qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp ë tÇm vÜ m«. Do ®ã nghiªn cøu lý thuyÕt tuÇn hoµn cña tb¶n rÊt cã ý nghÜa ®èi vøi viÖc qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp cña n-íc ta trong nÒn kinh
tÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc.
Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®-îc, chóng ta cßn ph¶i ®èi mÆt víi mét
sè th¸ch thøc lín nh- c¬ së h¹ tÇng vµ dÞch vô cßn yÕu kÐm, tiÒm lùc kinh tÕ ch-a
®ñ m¹nh, sù ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng ®Òu gi÷a c¸c vïng, c¸c ®Þa ph-¬ng... kÐo theo
sù ph©n ho¸ thu nhËp gi÷a c¸c tÇng líp d©n c-... Song nh×n chung, c¬ cÊu kinh tÕ
quèc d©n chuyÓn ®æi theo h-íng tÝch cùc. Bé mÆt ®¸t n-íc ®ái míi theo h-íng v¨n
minh vµ hiÖn ®¹i, ®êi sèng c¸c tÇng líp nh©n d©n ®-îc c¶i thiÖn c¶ ë thµnh thÞ vµ
n«ng th«n, x· héi æn ®Þnh. Môc tiªu d©n giµu, n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n
minh ®ang tõng b-íc trë thµnh hiÖn thùc.
2-§¸nh gi¸ viÖc qu¶n lý sö dông vèn cña doanh nghiÖp:
Tr-íc n¨m 1986, nÒn kinh tÕ n-íc ta ph¸t triÓn theo m« h×nh tËp trung quan
liªu bao cÊp nªn hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp ®Òu lµ cña nhµ n-íc. Sù ph¸t triÓn cña
c¸c doanh nghiÖp quèc doanh rÊt tr× trÖ, l¹c hËu do thiÕu vèn vµ do thãi û l¹i vµo nhµ
n-íc cña c¸c doanh nghiÖp. Chñ yÕu trong thêi kú nµy lµ c¸c doanh nghiÖp ho¹t
15
®éng theo sù chØ ®¹o cña nhµ n-íc, ch-a ph¸t huy ®-îc yÕu tè nh©n lùc còng nhnguån vèn cña nhµ n-íc.
Tõ sau n¨m 1986 ®Õn nay, nÒn kinh tÕ n-íc ta ®· chuyÓn sang mét thêi kú
míi. M«i tr-êng ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp cã nh÷ng biÕn ®æi s©u s¾c : nÒn
kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn , nÒn kinh tÕ khÐp kÝn tr-íc ®©y ®· chuyÓn dÇn sang nÒn
kinh tÕ më, c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc ®-îc tiÕp cËn víi thÞ tr-êng míi, kü thuËt
míi, c¸ch qu¶n lý míi. Nh-ng ®ång thêi ®øng tr-íc nh÷ng thö th¸ch kh¾c nghiÖt
cña sù x©m nhËp c¹nh tranh quyÕt liÖt cña c¸c hµng ngo¹i trong c¬ chÕ thÞ tr-êng.
Vai trß, tr¸ch nhiªm, ®-êng lèi qu¶n lý cña doanh nghiÖp cã sù ®æi míi s©u s¾c, t×nh
tr¹ng thiÕu ®ång bé cña chÝnh s¸ch luËt lÖ qu¶n lý ®· tõng b-íc ®-îc kh¾c phôc.
Trong ®iÒu kiÖn ®ã, hÖ thèng doanh nghiÖp n-íc ta b-íc ®Çu ®-îc s¾p xÕp lai, sè
l-îng c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc tuy gi¶m so víi tr-íc nh-ng nh÷ng doanh nghiÖp
®ang ho¹t ®éng vÉn chiÕm gi÷ nh÷ng ngµnh then chèt. NhiÒu doanh nghiÖp ®· trô
v÷ng vµ ®· ph¸t huy ®-îc vai trß ®Þnh h-íng, trung t©m liªn kÕt c¸c thµnh phÇn kinh
tÕ.
Tuy cã ®æi míi quan träng, nh-ng c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc vÉn cßn
nh÷ng mÆt yÕu kÐm :
-
Sè l-îng doanh nghiÖp nhiÒu nh-ng phÇn lín lµ quy m« nhá, bè trÝ ph©n t¸n,
2/3 sè doanh nghiÖp cã quy m« d-íi 200 lao ®éng, 4% sè doanh nghiÖp cã
quy m« trªn 1000 lao ®éng, 81,7% doanh nghiÖp nhµ n-íc cã vèn d-íi 5 tû
®ång ViÖt Nam.
-
Tr×nh ®é c«ng nghÖ, kü thuËt qu¸ l¹c hËu, møc ®é hoµn chØnh ®ång bé thÊp,
do ®ã hao phÝ vËt chÊt lín, chÊt l-îng s¶n phÈm kÐm, s¶n xuÊt kh«ng n¨ng
suÊt nªn kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh thÊp.
-
Sù ®ãng gãp cña doanh nghiÖp vµo ng©n s¸ch nhµ n-íc t-¬ng ®èi lín nh-ng
ch-a t-¬ng xøng víi sù ®Çu t- cña nhµ n-íc cho c¸c doanh nghiÖp.
-
HÖ thèng qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp cßn nhiÒu yÕu kÐm.
16
-
§éi ngò c¸n bé, c«ng nh©n lµnh nghÒ tr×nh ®é chuyªn m«n thÊp, ch-a ®-îc
®µo t¹o c¨n b¶n hÖ thèng.
Tõ thùc tÕ trªn, chóng ta ph¶i sím ®-a ra nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó kh¾c phôc
nh÷ng tån t¹i yÕu kÐm trªn.
Thø nhÊt, x¸c ®Þnh ®-êng lèi s¶n xuÊt kinh doanh cho doanh nghiÖp
Nh- chóng ta ®· biÕt, hiÖn nay nÒn kinh tÕ n-íc ta lµ nÒn kinh tÕ nhiÒu
thµnh phÇn t-¬ng øng víi nã lµ nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau. Bªn c¹nh c¸c
chÝnh s¸ch kinh tÕ khuyÕn khÝch thµnh lËp doanh nghiÖp ngµy mét nhiÒu. Song
viÖc thµnh c«ng hay thÊt b¹i l¹i do rÊt nhiÒu yÕu tè t¸c ®éng. Nh-ng nh©n tè then
chèt lµ sù quyÕt ®Þnh cña nhµ t- b¶n. Ngay tõ ®Çu, doanh nghiÖp ph¶i x¸c ®Þnh
cho m×nh mét h-íng ®i ®óng ®¾n, thÝch hîp nhÊt, ®ã lµ viÖc tr¶ lêi ba c©u hái :
s¶n xuÊt c¶i g× ?, s¶n xuÊt nh- thÕ nµo ? vµ s¶n xuÊt cho ai ?. ChØ khi doanh
nghiÖp tr¶ lêi ®-îc ba c©u hái nµy mét c¸ch ®Çy ®ñ, râ rµng, chÝnh x¸c nhÊt th×
ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp sÏ ®-îc gi¶i quyÕt tèt. Nh- vËy
cã thÓ nãi, c¸c doanh nghiÖp ®· thùc hiÖn qu¸ tr×nh tuÇn hoµn t- b¶n. Tr¶ lêi cho
c©u hái s¶n xuÊt c¸i g× doanh nghiÖp cÇn cã chiÕn l-îc ph©n tÝch nhu cÇu thÞ
tr-êng xem thÞ tr-êng ®ang thiÕu c¸i g×, mµ nhu cÇu vÒ mÆt hµng nµy ®ang t¨ng
mµ nã sÏ mang l¹i nhiÒu lîi nhuËn nhÊt cho doanh nghiÖp trong kh¶ n¨ng vèn
hiÖn cã. Sau ®ã nhµ t- b¶n sÏ bá vèn ®Ó mua t- liÖu s¶n xuÊt nh- nguyªn vËt liÖu,
søc lao ®éng, nhµ x-ëng... §©y lµ giai ®o¹n vèn cña doanh nghiÖp tõ h×nh th¸i
tiÒn tÖ chuyÓn sang h×nh th¸i hiÖn vËt. ë giai ®o¹n nµy nhµ t- b¶n ph¶i biÕt c©n
®èi vèn ®Ó mua t- liÖu s¶n xuÊt vµ tr¶ l-¬ng cho c«ng nh©n theo tû lÖ thÝch hîp.
NÕu mét trong hai nh©n tè ®ã kh«ng ®-îc ph©n bæ phï hîp sÏ lµm cho qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt kh«ng hiÖu qu¶ ¶nh h-ëng tíi sù tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn cña t- b¶n.
Dùa vµo ph©n tÝch tèc ®é chu chuyÓn cña vèn c¸c doanh nghiÖp kh«ng chØ lªn kÕ
ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh mµ cßn ph¶i x©y dùng chiÕn l-îc kinh doanh dµi h¹n
b»ng c¸ch h×nh thµnh c¸c quü nh- : quü ®Çu t- ph¸t triÓn, quü khÊu hao, quü
phóc lîi. Sau mét thêi gian s¶n xuÊt nh÷ng quü nµy ®-îc ®-a ra sö dông më réng
s¶n xuÊt, c¶i tiÕn m¸y mãc, nhËp c¸c d©y truyÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i lµm t¨ng n¨ng
17
suÊt lao ®éng, gi¶m chi phÝ c¸ biÖt, gi¶m gi¸ thµnh s¶n phÈm, ®Ó t¨ng tÝnh c¹nh
tranh trªn thÞ tr-êng.
Thø hai : tiÕt kiÖm t- b¶n øng tr-íc.
C¸c m¸y mãc thiÕt bÞ sau mét thêi gian dµi ho¹t ®éng sÏ bÞ hao mßn dÇn,
chuyÓn mét phÇn gi¸ trÞ vµo s¶n phÈm. Ngoµi viÖc c¶i tiÕn m¸y mãc, nhËp thªm
nh÷ng d©y truyÒn s¶n xuÊt tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i c¸c doanh nghiÖp ph¶i dùa vµo kinh
nghiÖm s¶n xuÊt kinh doanh mµ dù tÝnh tr-íc nh÷ng c«ng viÖc khÊu hao tµi s¶n
cè ®Þnh. MÆt kh¸c ®Ó tr¸nh hao mßn v« h×nh, doanh nghiÖp ph¶i hÕt søc tiÕt kiÖm
c¸c chi phÝ b¶o qu¶n vµ söa ch÷a b»ng c¸c n©ng cao ý thøc ng-êi lao ®éng ®èi
víi viÖc sö dông m¸y mãc, t¨ng c-êng sö dông hÕt c«ng suÊt ®Ó thu håi vèn
nhanh vµ thu nhiÒu lîi nhuËn trong thêi gian ng¾n nhÊt.
Thø ba : §-a ra c¸c gi¶i ph¸p t¨ng tèc ®é chu chuyÓn vèn
Muèn quay vßng vèn nhanh ®Ó tiÕp tôc mét chu kú s¶n xuÊt míi c¸c doanh
nghiÖp ph¶i ra søc rót ng¨ns thêi gian s¶n xuÊt vµ thêi gian l-u th«ng v× nã lµ
thµnh phÇn t¹o nªn thêi gian chu chuyÓn cña vèn. C¸c doanh nghiÖp á n-íc ta
trong c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc th-êng ®-a ra c¸c gi¶i ph¸p
sau ®Ó rót ng¾n thêi gian s¶n xuÊt.
-
¸p dông khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. Bªn c¹nh
nhËp khÈu mét sè d©y truyÒn hiÖn ®¹i c¸c doanh nghiÖp kh«ng nªn bá qua
nh÷ng d©y truyÒn cã kh¶ n¨ng sö dông b»ng c¸ch b¸n l¹i cho nh÷ng doanh
nghiÖp cÇn nã.
-
Më réng quan hÖ ®Ó liªn doanh, liªn kÕt. ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng n-íc
nghÌo nhÊt trªn thÕ giíi. Do ®ã liªn doanh liªn kÕt lµ con ®-êng ng¾n nhÊt ®Ó
b¾t kÞp víi sù tiÕn bé cña thÕ giíi.
-
C¶i tiÕn bé m¸y tæ chøc vµ qu¶n lý lao ®éng. HiÖn nay mét sè doanh nghiÖp
nhµ n-íc cã c¬ cÊu tæ chøc cång kÒnh, dÉn ®Õn viÖc gi¶i quyÕt c«ng viÖc
chËm ch¹p, chång chÐo lªn nhau, vi ph¹m quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña
ng-êi nµy víi ng-êi kh¸c. V× vËy c¸c doanh nghiÖp cÇn ph¶i tinh gi¶n tèi ®a
18
c¬ cÊu hµnh chÝnh. Cßn ®èi víi ng-êi lao ®éng trùc tiÕp ph¶i bè trÝ thêi gian
lµm viÖc hîp lý 40 giê mét tuÇn ®ång thêi tr¶ l-¬ng vµ nh÷ng phÇn th-ëng
xøng ®¸ng cho ng-êi lao ®éng ®Ó hä cã thêi gian vµ vËt chÊt ®Ó c¶i thiÖn ®êi
sèng, khiÕn hä lµm viÖc cã n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ h¬n.
Cßn ®Ó rót ng¾n thêi gian l-u th«ng cÇn sö dông c¸c biÖn ph¸p sau :
-
C¸c doanh nghiÖp ph¶i th-êng xuyªn nghiªn cøu thÞ tr-êng, n¾m b¾t ®ù¬c
t©m lý, nhu cÇu cña ng-êi tiªu dïng ®Ó tõ ®ã cã quyÕt ®Þnh më réng hay thu
hÑp s¶n xuÊt mÆt hµng cña doanh nghiÖp trªn thÞ tr-êng.
-
Th-êng xuyªn c¶i tiÕn mÆt hµng, lµm phong phó c¸c chñng lo¹i, phï hîp víi
mäi ®èi t-îng, ®é tuæi, giíi tÝnh. Sù ®a d¹ng cña hµng ho¸ ®em l¹i lîi Ých rÊt
lín : kh«ng nh÷ng tho¶ m·n tèi ®a nhu cÇu cña ng-êi tiªu dïng mµ cßn tËn
dông nh÷ng t- liÖu s¶n xuÊt ch-a dïng ®Õn vµ gi¶m thiÓu rñi ro trong kinh
doanh.
-
¸p dông c¸c h×nh thøc thanh to¸n linh ho¹t, x¸c ®Þnh râ c¸c thÞ tr-êng ®Ó ph©n
phèi c¸c hµng ho¸ sao cho thÝch hîp nhÊt.
Thø t- : H¹n chÕ rñi ro trong kinh doanh :
Trong c¬ chÕ thÞ tr-êng sù c¹nh tranh diÔn ra hÕt søc khèc liÖt, nã t¹o ra
nhiÒu c¬ héi lµm ¨n míi song còng chøa ®Çy thö th¸ch vµ ®e do¹. N¾m b¾t ®-îc
quy luËt tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn vèn, c¸c doanh nghiªp tËn dông nhiÒu c¬ héi
®Ó ®Çu t- më réng s¶n xuÊt kinh doanh.
3. C¸c gi¶i ph¸p ®Ó qu¶n lý vµ sö dông vèn cã hiÖu qu¶
Vèn lu«n lµ mét bµi to¸n hãc bóa ®èi víi c¸c doanh nghiÖp. Trong giai ®o¹n
n-íc ta hiÖn nay nhu cÇu vÒ vèn ®Ó ®æi míi c«ng nghÖ vµ ph¸t triÓn rÊt lín. §i
t×m lêi gi¶i vÒ vèn cho c¸c doanh nghiÖp lµ mét vÊn ®Ò mang tÝnh thêi sù vµ thiÕt
thùc.
3.1 §èi víi viÖc t¹o vèn ®Çu t- :
19
§Ó h×nh thµnh vµ thóc ®Èy c¸c nguån vèn ®Çu t- cho doanh nghiÖp, chÝnh
phñ ban hµnh ®ång bé, ®Çy ®ñ c¬ chÕ chÝnh s¸ch vÒ huy ®éng vèn ®Ó t¹o hµnh
lang ph¸p lý cho doanh nghiÖp thùc hiÖn viÖc huy ®éng vèn.
-
§èi víi ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông : nhµ n-íc cÇn cã chÝnh s¸ch l·i
suÊt tiÒn vay hîp lý, phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ hiÖn t¹i cña c¸c doanh
nghiÖp, cã chÝnh s¸ch chó träng viÖc më réng vay dµi h¹n ®Ó doanh nghiÖp
võa cã kh¶ n¨ng ®Çu t- ®æi míi c«ng nghÖ, thiÕt bÞ, võa c©n ®èi kh¶ n¨ng tr¶
nî... Muèn vËy, nhµ n-íc cÇn tiÕp tôc c¶i c¸ch chÝnh s¸ch tiÒn tÖ t¹o ra ®iÓm
gÆp nhau gi÷a cung vµ cÇu vÒ vèn, môc tiªu chÝnh lµ gi¶i quyÕt ba vÊn ®Ò :
chÝnh s¸ch l·i suÊt, tû gi¸ vµ qu¶n lý ngo¹i hèi.
-
§èi víi c¸c tæ chøc x· héi, ®oµn thÓ : khuyÓn khÝch c¸c tæ chøc x· héi ( b¶o
hiÓm x· héi vµ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm th-¬ng m¹i...), tham gia cho doanh
nghiÖp vay vèn ®Ó tËn dông nguån vèn nhµn rçi cña c¸c c¬ quan nµy, ®ång
thêi më réng thÞ tr-êng vèn trong n-íc, ®¸p øng nhu cÇu vèn ®Çu t- cña
doanh nghiÖp.
-
§èi víi quÇn chóng nh©n d©n, ng-êi lao ®éng : x©y dùng mét chÝnh s¸ch huy
®éng vèn cô thÓ, trong ®ã quy ®Þnh trÇn l·i suÊt, h×nh thøc vay tr¶... Nªn g¾n
lîi Ých ng-êi lao ®éng víi h×nh thøc huy ®éng vèn nh- viÖc lµm, thu nhËp...
-
§èi víi khu vùc doanh nghiÖp :
+ KhuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp ¸p dông h×nh thøc thuª mua, thuª vËn hµnh.
§©y lµ nh÷ng gi¶i ph¸p cho doanh nghiÖp thiÕu vèn muèn ®Çu t- ®æi míi c«ng
nghÖ, thiÕt bÞ. Song ®Ó ¸p dông h×nh thøc nµy chóng ta cÇn h×nh thµnh nh÷ng
c«ng ty thuª mua cã chøc n¨ng hç trî doanh nghiÖp trong viÖc lùa chän b¹n
hµng, ®¸nh gi¸ chÊt l-îng m¸y mãc thiÕt bÞ...
+ Thùc hiÖn viÖc liªn doanh liªn kÕt gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ kh¸c ®Ó thu hót nguån tµi chÝnh, tr×nh ®é qu¶n lý, c«ng nghÖ cña nh÷ng
®èi t¸c nµy. Song cã mét vÊn ®Ò nhµ n-íc cÇn quan t©m lµ quyÒn lîi cña doanh
nghiÖp trong kinh doanh.
20
- Xem thêm -