§Ò ¸n triÕt häc
Tªn ®Ò tµi : Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ
quan hÖ s¶n xuÊt
A - Lêi nãi ®Çu
Theo Chñ nghÜa Mac-Lªnin th× loµi ng-êi tõ tr-íc ®Õn nay ®·
tr¶i qua 5 h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Tõ thêi kú m«ng muéi ®Õn hiÖn
®¹i nh- ngµy nay, ®ã lµ : Thêi kú c«ng x· nguyªn thuû , thêi kú
chiÕm h÷u n« lÖ , thêi kú phong kiÕn , thêi kú t- b¶n chñ nghÜa vµ
thêi kú x· héi chñ nghÜa . Trong mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ®-îc
quy ®Þnh bëi mét ph-¬ng thíc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh . ChÝnh nh÷ng
ph-¬ng thøc s¶n xuÊt vËt chÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn
h×nh th¸i kinh tÕ x· héi . Vµ qua nghiªn cøu th× theo mét ph-¬ng
thøc s¶n xuÊt nµo còng ®Òu ph¶i cã sù phï hîp gi÷a lùc l-îng s¶n
xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt . Lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt
lu«n song song tån t¹i vµ t¸c ®éng lÉn nhau ®Ó h×nh thµnh mét
ph-¬ng thøc s¶n xuÊt . §©y lµ hai yÕu tè quan träng quyÕt ®Þnh tÝnh
chÊt , kÕt cÊu cña x· héi .
1
Trong bÊt kú mét ph-¬ng thøc s¶n xuÊt nµo quan hÖ s¶n xuÊt
còng ph¶i phï hîp víi lùc l-îng s¶n xuÊt . Sù t¸c ®éng qua l¹i vµ
mèi quan hÖ gi÷a chóng ph¶i hµi hoµ vµ chÆt chÏ . Tuy nhiªn trong
hai yÕu tè ®ã th× lùc l-îng s¶n xuÊt lu«n quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n
xuÊt . Mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi cã æn ®Þnh vµ tån t¹i v÷ng ch¾c
th× ph¶i cã mét ph-¬ng thøc s¶n xuÊt hîp lý. ChÝnh bëi lÏ ®ã mµ
lùc l-îng s¶n xuÊt ph¶i t-¬ng xøng phï hîp víi quan hÖ s¶n xuÊt
bëi v× xÐt ®Õn cïng th× quan hÖ s¶n xuÊt chÝnh lµ h×nh thøc cña lùc
l-îng s¶n xuÊt . VËy nªn nÕu lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn trong
khi ®ã quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu th× sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña
lùc l-îng s¶n xuÊt . Ng-îc l¹i quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé h¬n lùc
l-îng s¶n xuÊt th× kh«ng phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc
l-îng s¶n xuÊt g©y ra sù bÊt æn cho x· héi . Do ®ã mét ph-¬ng
thøc s¶n xuÊt hiÖu qu¶ th× ph¶i cã mét quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp
cíi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt .
Qua phÇn lý luËn trªn ta cã thÓ thÊy viÖc nghiªn cøu mèi
quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ
hÕt søc cÇn thiÕt . §Æc biÖt trong thêi kú hiÖn nay Chñ nghÜa x· héi
2
l¹i cã nhiÒu thay ®æi vµ biÕn ®éng mét trong nh÷ng nguyªn nh©n
tan r· cña hÖ thèng X· héi chñ nghÜa lµ do c¸c n-íc Chñ nghÜa x·
héi ®· x©y dùng m« h×nh Chñ nghÜa x· héi kh«ng cã sù phï hîp
gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. ë n-íc ta còng vËy ,
sau 1954 miÒn b¾c tiÕn lªn Chñ nghÜa x· héi vµ c¶ n-íc lµ sau
1975 . Trong qu¸ tr×nh ®æi míi ®Êt n-íc , do nãng véi nªn §¶ng ta
®· m¾c ph¶i sai lÇm lµ duy tr× qu¸ l©u quan hÖ s¶n xuÊt cè h÷u ®ã
lµ chÝnh s¸ch bao cÊp tËp trung d©n chñ . ChÝnh v× lÏ ®ã mµ trong
suèt nh÷ng n¨m ®ã nÒn kinh tÕ n-íc ta chËm ph¸t triÓn vµ r¬i vµo
t×nh tr¹ng khñng ho¶ng trong nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 80. §iÒu
quan träng h¬n lµ §¶ng ta ®· nhËn thøc ®-îc ®iÒu ®ã vµ nhanh
chãng ®æi míi th«ng qua ®¹i héi §¶ng VI vµ c¸c kú ®¹i héi tiÕp
sau ®ã . Trong thêi kú qu¸ ®é cã nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p cÇn ph¶i
gi¶i quyÕt bëi v× nã lµ b-íc chuyÓn tiÕp tõ mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµy lªn mét h×nh th¸i kinh tÕ -x· héi kh¸c. Cho nªn em chän
®Ò tµi “ Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ
s¶n xuÊt trong thêi kú qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa x· héi ë Viªt Nam “ ®Ó
nghiªn cøu . Trong bµi tiÓu luËn nµy do tr×nh ®é kiÕn thøc cßn ch-a
3
s©u vµ ®©y lµ bµi tiÓu luËn khoa häc ®Çu tiªn nªn sÏ cã nhiÒu vÊn ®Ò
thiÕu sãt , v× vËy em mong ®-îc sù chØ b¶o vµ gióp ®ì cña c¸c thÇy
c« bé m«n.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n.
Néi dung
I - Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ
s¶n xuÊt 1. Lùc l-îng s¶n xuÊt.
a. Kh¸i niÖm.
Lùc l-îng s¶n xuÊt biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a ng-êi víi giíi
tù nhiªn . Tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt , thÓ hiÖn tr×nh ®é trinh
phôc tù nhiªn cña loµi ng-êi trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng vµo tù nhiªn
t¹o ra cña c¶i vËt chÊt ®¶m b¶o cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña loµi
ng-êi .
b. Néi dung
Lùc l-îng s¶n xuÊt bao gåm :
- T- liÖu s¶n xuÊt do x· héi t¹o ra , tr-íc hÕt lµ c«ng cô lao
®éng.
4
-Ng-êi lao ®éng víi nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt thãi quen
lao ®éng , biÕt sö dông t- liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt.
-T- liÖu s¶nt xuÊt bao gåm : - §èi t-îng lao ®éng
- T- liÖu lao ®éng : + C«ng cô
lao ®éng
+ Nh÷ng t- liÖu
lao ®éng kh¸c
§èi t-îng lao ®éng kh«ng ph¶i lµ toµn bé giíi tù nhiªn , mµ
chØ cã mét bé phËn cña giíi tù nhiªn ®-îc ®-a vµo s¶n xuÊt . Con
ng-êi kh«ng chØ t×m trong giíi tù nhiªn nh÷ng ®èi t-îng lao ®éng
cã s½n , mµ cßn s¸ng t¹o ra b¶n th©n ®èi t-îng lao ®éng.
T- liÖu lao ®éng lµ vËt thÓ hay phøc hîp vËt thÓ mµ con ng-êi
®Æt gi÷a m×nh víi ®èi t-îng lao ®éng , chóng dÉn chuyÒn sù t¸c
®éng cña con ng-êi vµo ®èi t-îng lao ®éng. §èi t-îng lao ®éng vµ
t- liÖu lao ®éng lµ nh÷ng yÕu tè vËt chÊt cña qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n
xuÊt hîp thµnh t- liÖu s¶n xuÊt . §èi víi mçi thÕ hÖ míi nh÷ng tliÖu lao ®éng do thÕ hÖ tr-íc ®Ó l¹i trë thµnh ®iÓm xuÊt ph¸t cho
thÕ hÖ t-¬ng lai . V× vËy nh÷ng t- liÖu lao ®éng ®ã lµ c¬ së sù kÕ
5
tôc cña lÞch sö . T- liÖu lao ®éng chØ trë thµnh lùc l-îng tÝch cùc
c¶i biÕn ®èi t-îng lao ®éng , khi chóng kÕt hîp víi ®êi sèng . TliÖu lao ®éng dï cã ý nghÜa lín lao ®Õn ®©u , nh-ng nÕu t¸ch khái
ng-êi lao ®éng th× còng kh«ng thÓ ph¸t huy ®-îc t¸c dông , khåg
thÓ trë thµnh lùc l-îng s¶n xuÊt cña x· héi.
C¸c yÕu tè hîp thµnh lùc l-îng s¶n xuÊt th-êng xuyªn cã
quan hÖ chÆt chÏ víi nhau . Trong sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng c«ng
cô lao ®éng vµ tr×nh ®é khoa häc-kÜ thuËt , kÜ n¨ng lao ®éng cña
con ng-êi ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh . Con ng-êi lµ nh©n tè trung t©m
vµ lµ môc ®Ých cña nÒn s¶n xuÊt x· héi . Lªnin viÕt : “ Lùc l-îng
s¶n xuÊt hµng ®Çu cña toµn thÓ nh©n lo¹i lµ c«ng nh©n , lµ ng-êi
lao ®éng “ .
Do khoa häc trë thµnh lùc l-îng s¶n xuÊt trùc tiÕp mµ thµnh
phÇn con ng-êi cÊu thµnh lùc l-îng s¶n xuÊt còng thay ®æi . Ng-êi
lao ®éng trong lùc l-îng s¶n xuÊt kh«ng chØ gåm ng-êi lao ®éng
ch©n tay mµ cßn c¶ kÜ thuËt viªn , kÜ s- vµ c¸n bé khoa häc phôc vô
trùc tiÕp qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
2.Quan hÖ s¶n xuÊt
6
a.Kh¸i niÖm
Quan hÖ s¶n xuÊt x· héi lµ quan hÖ kinh tÕ gi÷a ng-êi víi
ng-êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi : S¶n xuÊt ph©n phèi - trao ®æi - tiªu dïng . Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm quan
hÖ kinh tÕ - x· héi vµ quan hÖ kinh tÕ tæ chøc . Quan hÖ s¶n xuÊt
thuéc lÜnh vùc ®êi sèng vËt chÊt cña x· héi , nã tån t¹i kh¸ch quan ,
®éc lËp víi ý thøc cña con ng-êi . Quan hÖ s¶n xuÊt lµ quan hÖ
kinh tÕ c¬ b¶n cña mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi . Mét kiÓu quan hÖ
s¶n xuÊt tiªu biÓu cho b¶n chÊt kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh.
b. Néi dung
Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm nh÷ng mÆt c¬ b¶n sau :
- Quan hÖ gi÷a ng-êi víi ng-êi ®æi viÖc vÒ t- liÖus¶n xuÊt.
- Quan hÖ gi÷a ng-êi víi ng-êi ®æi viÖc tæ chøc qu¶n lý
- Quan hÖ gi÷a ng-êi víi ng-êi ®æi viÖc ph©n phèi s¶n phÈm
lao ®éng
Ba mÆt nãi trªn cã quan hÖ h÷u c¬ víi nhau , trong ®ã quan
hÖ thø nhÊt cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng mèi quan hÖ
kh¸c . B¶n chÊt cña bÊt kú quan hÖ s¶n xuÊt nµo còng ®Òu phô
7
thuéc vµo vÊn ®Ò nh÷ng t- liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu trong x· héi ®-îc
gi¶i quyÕt nh- thÕ nµo.
Cã hai h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n vÒ t- liÖu s¶n xuÊt :
+ Së h÷u t- nh©n
+ Së h÷u x· héi
Nh÷ng h×nh thøc së h÷u ®ã lµ nh÷ng quan hÖ kinh tÕ hiÖn
thùc gi÷a ng-êi víi ng-êi trong x· héi . §-¬ng nhiªn ®Ó cho t- liÖu
s¶n xuÊt kh«ng trë thµnh “ v« chñ” ph¶i cã chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ râ
rµng ®Ó x¸c ®Þnh chñ thÓ së h÷u vµ sö dông ®èi víi nh÷ng t- liÖu
s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh.
Trong sù t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c yÕu tè cÊu thµnh quan hÖ
s¶n xuÊt, quan hÖ tæ chøc qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi cã vai trß
quan träng. Nh÷ng quan nµy cã thÓ gãp phÇn cñng cè quan hÖ së
h÷u vµ còng cã thÓ lµm biÕn d¹ng quan hÖ së h÷u. C¸c hÖ thèng
quan hÖ s¶n xuÊt ë mçi giai ®o¹n lÞch sö ®Òu tån t¹i trong mét
ph-¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh . HÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt thèng
trÞ mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi Êy. V× vËy khi nghiªn cøu , xem xÐt
tÝnh chÊt cña mét h×nh th¸i x· héi th× kh«ng thÓ nµo nh×n ë tr×nh ®é
8
cña lùc l-îng s¶n xuÊt mµ cßn ph¶i xem xÐt ®Õn tÝnh chÊt cña c¸c
quan hÖ s¶n xuÊt .
Quan hÖ kinh tÕ tæ chøc xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh tæ chøc s¶n
xuÊt . Nã võa biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a ng-êi víi ng-êi , võa biÓu
hiÖn tr¹ng th¸i tù nhiªn kÜ thuËt cña nÒn s¶n xuÊt . Quan hÖ kinh tÕ
tæ chøc ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi , chuyªn m«n
ho¸ vµ hîp t¸c ho¸ s¶n xuÊt . Nã do tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn
cña lùc l-îng s¶n xuÊt qui ®Þnh.
3. Quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan
hÖ s¶n xuÊt.
Lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ hai mÆt cña
ph-¬ng thøc s¶n xuÊt , chóng tån t¹i kh«ng t¸ch rêi nhau mµ t¸c
®éng biÖn chøng lÉn nhau h×nh thµnh quy luËt phæ biÕn cña toµn bé
lÞch sö loµi ng-êi , quy luËt vÒ sù phï hîp quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh
chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt . Quy luËt nµy v¹ch râ tÝnh
chÊt phô thuéc kh¸ch quan cña quan hÖ s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn cña
lùc l-îng s¶n xuÊt . §Õn l-ît m×nh , quan hÖ s¶n xuÊt t¸c ®éng trë
l¹i ®èi víi lùc l-îng s¶n xuÊt . Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ
9
s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt lµ quy luËt
c¬ b¶n cña sù ph¸t triÓn x· héi loµi ng-êi . Sù t¸c ®éng cña nã
trong lÞch sö lµm cho x· héi chuyÓn tõ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi thÊp
lªn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cao h¬n.
a. Nh÷ng t¸c ®éng cña lùc l-îng s¶n xuÊt quan hÖ s¶n xuÊt.
Quan hÖ s¶n xuÊt ®-îc h×nh thµnh, biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn ®Òu
do lùc l-îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh.
Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®Ó lao ®éng bít nÆng nhäc vµ ®¹t
hiÖu qu¶ cao h¬n, con ng-êi lu«n lu«n t×m c¸ch c¶i tiÕn, hoµn thiÖn
c«ng cô lao ®éng míi tinh x¶o h¬n.Cïng víi sù ph¸t triÓn cña c«ng
cô lao ®éng th× kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng, kÜ n¨ng
s¶n xuÊt, kiÕn thøc khoa häc cña con ng-êi còng tiÕn bé. Lùc
l-îng s¶n xuÊt trë thµnh yÕu tè c¸ch m¹ng nhÊt. Cßn quan hÖ s¶n
xuÊt lµ yÕu tè t-¬ng ®èi æn ®Þnh, cã khuynh h-íng l¹c hËu h¬n lµ
sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Lùc l-îng s¶n xuÊt lµ néi
dung cña ph-¬ng thøc s¶n xuÊt, cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh th¸i
x· héi cña nã. Trong mèi quan hÖ gi÷a néi dung vµ h×nh thøc th×
10
h×nh thøc phô thuéc néi dung, néi dung quyÕt ®Þnh h×nh thøc, néi
dung thay ®æi tr-íc, sau ®ã h×nh thøc míi biÕn ®æi theo.
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt
còng h×nh thµnh vµ biÕn ®æi phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña
cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Sù phï hîp ®ã lµ ®éng lùc s¶n xuÊt ph¸t
triÓn m¹nh mÏ. Khi lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn lªn mét tr×nh ®é
míi , quan hÖ s¶n xuÊt cò kh«ng cßn phï hîp nòa nªn buéc ph¶i
thay thÕ b»ng mèi quan hÖ míi phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é
cña lùc l-îng s¶n xuÊt, më ®-êng cho lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t
triÓn.
b. Sù t¸c ®éng trë l¹i cña quan hÖ s¶n xuÊt ®èi víi lùc l-îng
s¶n xuÊt
Sù h×nh thµnh , biÕn ®æi , ph¸t triÓn cña quan hÖ s¶n xuÊt phô
thuéc vµo tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt . Nh-ng quan
hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi mµ lùc l-îng s¶n xuÊt dùa vµo ®ã
®Ó ph¸t triÓn , nã t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc l-îng s¶n xuÊt:Cã thÓ
thóc ®Èy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt .
11
Quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc
l-îng s¶n xuÊt th× nã trë thµnh ®éng lùc c¬ b¶n thóc ®Èy më ®-êng
cho lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn . Ng-îc l¹i quan hÖ s¶n xuÊt lçi
thêi kh«ng cßn phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n
xuÊt , béc lé m©u thuÉn gay g¾t víi lùc l-îng s¶n xuÊt th× trë thµnh
ch-íng ng¹i k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt . Song sù
t¸c dông k×m h·m ®ã chØ lµ t¹m thêi , theo tÝnh chÊt tÊt yÕu kh¸ch
quan th× nã sÏ bÞ thay thÕ b»ng kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp
víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt . Së dÜ quan hÖ s¶n
xuÊt cã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®èi víi lùc l-îng s¶n xuÊt v× nã quy
®Þnh môc ®Ých cña s¶n xuÊt , quy ®Þnh hÖ thèng cña tæ chøc , qu¶n
lý x· héi , quy ®Þnh ph-¬ng thøc ph©n phèi cña c¶i Ýt hay nhiÒu mµ
ng-êi lao ®éng ®-îc h-ëng . Do ®ã nã ¶nh h-ëng ®Õn th¸i ®é cña
lùc l-îng s¶n xuÊt chñ yÕu cña x· héi ( con ng-êi ) , nã t¹o ra
nh÷ng ®iÒu kiÖn hoÆc kÝch thÝch hoÆc h¹n chÕ viÖc c¶i tiÕn c«ng cô
lao ®éng , ¸p dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc kÜ thuËt vµo s¶n xuÊt
, hîp t¸c vµ ph©n c«ng lao ®éng . Mçi kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt lµ mét
hÖ thèng , mét chØnh thÓ h÷u c¬ gåm ba mÆt : Quan hÖ së h÷u ,
12
quan hÖ qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi . ChØ trong chØnh thÓ ®ã quan
hÖ s¶n xuÊt míi trë thµnh ®éng lùc thóc ®Èy hµnh ®éng nh»m ph¸t
triÓn s¶n xuÊt.
c. Mèi quan hÖ gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt
qua sù t¸c ®éng lÉn nhau.
Sù thèng nhÊt vµ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ
quan hÖ s¶n xuÊt x· héi hîp thµnh ph-¬ng thøc s¶n xuÊt . Trong sù
thèng nhÊt biÖn chøng nµy , sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt
®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi quan hÖ s¶n xuÊt . Quan hÖ s¶n xuÊt
ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n
xuÊt . Lùc l-îng s¶n xuÊt th-êng xuyªn vËn ®éng , ph¸t triÓn nªn
quan hÖ s¶n xuÊt còng lu«n lu«n thay ®æi nh»m ®¸p øng yªu cÇu
ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt . Tõ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a
lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµm h×nh thµnh quy luËt
quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn
cña lùc l-îng s¶n xuÊt . §©y lµ quy luËt kinh tÕ chung cña mäi
ph-¬ng thøc s¶n xuÊt .
13
Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ
tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt lµ quy luËt c¬ b¶n cña sù ph¸t triÓn
loµi ng-êi . Sù t¸c ®éng cña nã trong lÞch sö lµm cho x· héi chuyÓn
tõ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi thÊp lªn h×nh th¸i x· héi cao h¬n.
II - Sù biÓu hiÖn mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l-îng
s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt tõ tr-íc ®Õn nay nãi chung vµ tõ
n¨m 1954 ®Õn nay ë ViÖt Nam .
1 . Sù biÓu hiÖn mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l-îng s¶n
xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt tõ tr-íc ®Õn nay.
Theo Chñ nghÜa Mac-Lªnin th× loµi ng-êi tõ tr-íc ®Õn nay ®·
tr¶i qua 5 h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Tõ thêi kú m«ng muéi ®Õn hiÖn
®¹i nh- ngµy nay, ®ã lµ : Thêi kú c«ng x· nguyªn thuû , thêi kú
chiÕm h÷u n« lÖ , thêi kú phong kiÕn , thêi kú t- b¶n chñ nghÜa vµ
thêi kú x· héi chñ nghÜa. Trong mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ®-îc
quy ®Þnh bëi mét ph-¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh . ChÝnh nh÷ng
nh÷ng ph-¬ng thøc s¶n xuÊt vËt chÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t
triÓn cña mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi . trong ®ã h×nh th¸i kinh tÕ x·
héi thêi k× c«ng x· nguyªn thuû lµ h×nh th¸i s¶n xuÊt tù cung tù cÊp
14
. §©y lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ ®Çu tiªn mµ loµi ng-êi sö dông . ë thêi
k× nµy lùc l-îng s¶n xuÊt ch-a ph¸t triÓn , nã chØ lµ s¶n xuÊt tù
cung tù cÊp , khi mµ lao ®éng thñ c«ng chiÕm vÞ trÝ thèng trÞ . Vµ
trong h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµy do lùc l-îng s¶n xuÊt ch-a ph¸t
triÓn nªn kÐo theo sù chËm ph¸t triÓn cña quan hÖ s¶n xuÊt . §©y lµ
mèi quan hÖ kiÓu tæ chøc s¶n xuÊt tù nhiªn , khÐp kÝn trong ph¹m
vi nhá cña tõng ®¬n vÞ , kh«ng cho phÐp më réng mèi quan hÖ víi
c¸c ®¬n vÞ kh¸c . H×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµy cßn tån t¹i ®Õn thêi
k× chiÕm h÷u n« lÖ . §Õn thêi k× phong kiÕn s¶n xuÊt tù cung tù cÊp
tån t¹i d-íi h×nh thøc ®iÒn trang , th¸i Êp vµ kinh tÕ n«ng d©n gia
tr-ëng . V× vËy mµ ph-¬ng thøc s¶n xuÊt ë c¸c thêi k× nµy cã tÝnh
chÊt b¶o thñ , tr× trÖ vµ bÞ giíi h¹n ë nhu cÇu h¹n hÑp tho¶ m·n tiªu
dïng néi bé tõng gia ®×nh .....
Do mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nh- vËy nªn quan hÖ s¶n xuÊt
cña nã còng t-¬ng øng víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc l-îng
s¶n xuÊt ®ång thêi tiªu biÓu cho mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh
cña lÞch sö loµi ng-êi .
15
Trong c¸c quy luËt kh¸ch quan chi phèi sù vËn ®éng ph¸t
triÓn c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi th× lùc l-îng s¶n xuÊt b¶o ®¶m
tÝnh kÕ thõa trong sù ph¸t triÓn tiÕn lªn cña x· héi , quy ®Þnh
khuynh h-íng ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao . Quan hÖ s¶n xuÊt lµ mÆt
thø hai cña ph-¬ng thøc s¶n xuÊt biÓu hiÖn tÝnh gi¸n ®o¹n trong sù
ph¸t triÓn cña lÞch sö . Nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt lçi thêi l¹c hËu
®-îc xo¸ bá vµ thay thÕ b»ng nh÷ng kiÓu s¶n xuÊt míi cao h¬n
trong thêi k× t- b¶n chñ nghÜa . Trong thêi k× nµy , M¸c nhËn ®Þnh
r»ng : “ ph-¬ng thøc s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa kh«ng thÓ tån t¹i
vÜnh viÔn , mµ chØ lµ sù qu¸ ®é t¹m thêi trong lÞch sö . Qu¸ tr×nh
ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cña ph-¬ng thøc s¶n xuÊt nµy . Nã kh«ng
chØ t¹o ra tiÒn ®Ò x· héi mµ ®iÒu quan träng lµ ®· t¹o ra nh÷ng tiÒn
®Ò vËt chÊt , kinh tÕ cho sù phñ ®Þnh sù ra ®êi cña ph-¬ng thøc s¶n
xuÊt míi .” ®· ®-îc tr×nh bÇy trong t¸c phÈm “ Chèng §uy-rinh”
cña F.¡nghen . §ã lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan theo ®óng yªu cÇu
cña quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc
l-îng s¶n xuÊt .
16
Tõ sù ph©n tÝch trªn cho thÊy l«gic tÊt yÕu cña sù thay thÕ
ph-¬ng thøc s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa vµ sù ra ®êi cña ph-¬ng
thøc s¶n xuÊt míi - Céng s¶n chñ nghÜa vÒ mÆt lý thuyÕt lµ phï hîp
víi quy luËt tiÕn ho¸ cña lÞch sö loµi ng-êi .
Theo quan niÖm cña C.Mac giai ®o¹n nµy ph¶i lµ mét x· héi
céng s¶n chñ nghÜa ®· ph¸t triÓn trªn c¬ së chÝnh nã . Do ®ã vÒ mäi
ph-¬ng diÖn kinh tÕ , ®¹o ®øc, tinh thÇn cßn mang dÊu vÕt cña x·
héi cò . Trong giai ®o¹n nµy quyÒn lîi kh«ng bao giê cã thÓ ë møc
cao h¬n chÕ ®é kinh tÕ vµ sù ph¸t triÓn v¨n ho¸ cña x· héi do chÕ
®é kinh tÕ ®ã quyÕt ®Þnh , cho nªn ph©n phèi theo lao ®éng lµ
kh«ng tr¸nh khái . Tõ nh÷ng ®iÓm nµy cã thÓ thÊy giai ®o¹n x· héi
chñ nghÜa cã nh÷ng ®Æc tr-ng kinh tÕ chñ yÕu sau : T×nh ®é x· héi
ho¸ tuy cã cao h¬n chñ nghÜa t- b¶n song cßn thÊp h¬n so víi giai
®o¹n cao cña x· héi céng s¶n . Quan hÖ së h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt
tån t¹i d-íi hai h×nh thøc chñ yÕu : Së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp
thÓ . Lao ®éng võa lµ quyÒn lîi vïa lµ nghÜa vô , ph©n phèi theo lao
®éng cßn mang dÊu vÕt “ ph¸p quyÒn t- s¶n” . KÕt thóc giai ®o¹n
thÊp , x· héi céng s¶n b-íc lªn giai ®o¹n cao , giai ®o¹n mµ sù phô
17
thuéc cã tÝnh chÊt n« dÞch cña hä vµo sù ph©n c«ng lao ®éng kh«ng
cßn n÷a , cïng víi sù phô thuéc ®ã sù ®èi lËp gi÷a lao ®éng trÝ ãc
víi lao ®éng ch©n tay kh«ng cßn n÷a , khi mµ lao ®«ng kh«ng
nh÷ng lµ ph-¬ng tiÖn ®Ó sinh sèng mµ b¶n th©n nã cßn lµ nhu cÇu
bËc nhÊt cña sù sinh sèng , khi mµ cïng víi sù ph¸t triÓn toµn diÖn
cña c¸c c¸ nh©n , n¨ng xuÊt cña hä còng ngµy mét t¨ng lªn vµ tÊt
c¶ c¸c nguån míi cã thÓ v-ît h¼n ra khái giíi h¹n chËt hÑp cña c¸c
quyÒn t- s¶n .
Tãm l¹i mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ
quan hÖ s¶n xuÊt v¹ch ra quy luËt kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn x·
héi nh- mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn . Trong ®ã sù s¶n xuÊt ra ®êi
sèng x· héi cña m×nh , con ng-êi ta cã nh÷ng quan hÖ nhÊt ®Þnh ,
tÊt yÕu kh«ng tuú thuéc vµo ý muèn cña hä , tøc nh÷ng quan hÖ s¶n
xuÊt , nh÷ng quan hÖ nµy phï hîp víi mét tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt
®Þnh cña lùc l-îng s¶n xuÊt vËt chÊt cña hä . Toµn bé nh÷ng quan
hÖ s¶n xuÊt Êy hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña x· héi tøc lµ c¸i c¬ së
hiÖn thùc , trªn ®ã x©y dùng lªn mét kiÕn tróc th-îng tÇng ph¸p lý
vµ chÝnh trÞ t-¬ng øng víi c¬ së thùc t¹i ®ã cã nh÷ng h×nh th¸i ý
18
thøc x· héi nhÊt ®Þnh . Ph-¬ng thøc s¶n xuÊt chÝnh trÞ vµ tinh thÇn
nãi chung . Kh«ng ph¶i ý thøc con ng-êi quyÕt ®Þnh sù tån t¹i cña
hä , tr¸i l¹i chÝnh sù tån t¹i x· héi cña hä quyÕt ®Þnh ý thøc cña hä .
Tíi mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nµo ®ã cña chóng , c¸c lùc l-îng s¶n
xuÊt vËt chÊt cña x· héi sÏ g©y m©u thuÉn víi nh÷ng quan hÖ s¶n
xuÊt hiÖn cã , hay ®©y chØ lµ biÓu hiÖn ph¸p lý cña nh÷ng quan hÖ
së h÷u , trong ®ã tõ tr-íc tíi nay c¸c lùc l-îng s¶n xuÊt vÉn ph¸t
triÓn . Tõ chç lµ nh÷ng h×nh thøc ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt ,
khi ®ã b¾t ®Çu thêi ®¹i cña cuéc c¸ch m¹ng x· héi .
2. BiÓu hiÖn cña mèi quan hÖ tõ n¨m 1954 - 1975 ë ViÖt
Nam.
N¨m 1954 sau khi hoµ b×nh lËp l¹i ë miÒn B¾c , §¶ng ta ®·
thùc hiÖn chñ tr-¬ng ®-a ®Êt n-íc tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi bá qua
t- b¶n chñ nghÜa . MÆc dï chñ tr-¬ng ®ua ®Êt n-íc tiÕn lªn chñ
nghÜa x· héi ®· ®-îc x¸c ®Þnh tõ ®Çu thÕ kû XX , nh-ng ®Õn thêi
gian nµy míi cã ®iÒu kiÖn ®Ó ®-a ®Êt n-íc tiÕn lªn theo con ®-êng
nµy . Tuy nhiªn sau mét thêi gian dµi n-íc ta ph¶i chÞu ¸ch thèng
trÞ cña thùc d©n Ph¸p víi nh÷ng chÝnh s¸ch thèng trÞ “ ngu d©n” cña
19
chóng ®· lµm cho con ng-êi cña ®Êt n-íc chóng ta kÐm ph¸t triÓn
vµ bÞ tôt hËu , ®iÒu ®ã ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn lùc l-îng s¶n xuÊt ,
nã lµm cho nÒn kinh tÕ n-íc ta bÞ tôt hËu rÊt nhiÒu n¨m so víi thÕ
giíi bªn ngoµi . Chóng ta ®Òu biÕt r»ng ph-¬ng thøc s¶n xuÊt lµ
c¸ch con ng-êi thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt ë nh÷ng giai
®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh . Ph-¬ng thøc s¶n xuÊt lµ sù thèng nhÊt biÖn
chøng gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l-îng s¶n xuÊt , trong ®ã lùc
l-îng s¶n xuÊt lµ thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a t- liÖu s¶n xuÊt (tr-íc hÕt
lµ c«ng cô lao ®éng) vµ nh÷ng ng-êi sö dông nh÷ng t- liÖu nµy ®Ó
s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt . Trong lùc l-îng s¶n xuÊt yÕu tè con
ng-êi ®ãng vai trß chñ thÓ vµ quyÕt ®Þnh . Con ng-êi ch¼ng nh÷ng
lµ chñ thÓ tham gia trùc tiÕp vµo qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt b»ng
søc m¹nh c¬ b¾p , trÝ tuÖ cña m×nh , mµ cßn kh«ng ngõng s¸ng t¹o
ra nh÷ng c«ng cô lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt . Tõ t×nh h×nh lùc l-îng s¶n
xuÊt nh- vËy nªn quan hÖ s¶n xuÊt trong thêi k× nµy tån t¹i nhiÒu
h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau ®ã lµ : Së h÷u c¸ nh©n , së h÷u tËp thÓ
vµ së h÷u t- b¶n t- nh©n . Trong hoµn c¶nh ph-¬ng thøc s¶n xuÊt
20
- Xem thêm -