Lêi më ®Çu
NÒn v¨n minh nh©n lo¹i suy cho cïng lµ do sù ph¸t triÓn ®óng
h-íng cña lùc l-îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Do ®ã viÖc nghiªn cøu quy
luËt vËn ®éng vµ nh÷ng h×nh thøc ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt
lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng .
Thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghi· x· héi ë ViÖt Nam lµ thêi kú c¶i
biÕn c¸ch m¹ng s©u s¾c, toµn diÖn vµ triÖt ®Ó vÒ mäi mÆt. Tõ x· héi
cò sang x· héi míi XHCN. Thêi kú ®ã b¾t ®Çu tõ khi giai cÊp v« s¶n
lªn n¾m chÝnh quyÒn. C¸ch m¹ng v« s¶n thµnh c«ng vang déi vµ kÕt
thóc khi ®· x©y dùng xong c¬ së kinh tÕ chÝnh trÞ t- t-ëng cña x·
héi míi. §ã lµ thíi kú x©y dùng tõ lùc l-îng s¶n xuÊt míi dÉn ®Õn
quan hÖ s¶n xuÊt míi, quan hÖ s¶n xuÊt míi h×nh thµnh lªn c¸c quan
hÖ së h÷u míi. Tõ c¬ së h¹ tÇng míi h×nh thµnh nªn kiÕn tróc
th-îng tÇng míi. Song trong mét thêi gian dµi chóng ta kh«ng nhËn
thøc ®óng ®¾n vÒ chñ nghÜa x· héi vÒ quy luËt s¶n xuÊt ph¶i phï hîp
víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Sù ph¸t
triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt t¹o nªn tÝnh ®a
d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh së h÷u ë ViÖt Nam tõ ®ã t¹o nªn tÝnh ®a d¹ng
cña nÒn kinh tÕ nhiÒn thµnh phÇn. Thùc tÕ cho thÊy mét nÒn kinh tÕ
nhiÒu thµnh phÇn ph¶i bao gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u chø kh«ng
®¬n thuÇn lµ hai h×nh thøc së h÷u trong giai ®o¹n x-a kia. V× vËy
nghiªn cøu “§a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh së h÷u trong nÒn kinh tÕ
ViÖt Nam “ cã vai trß quan träng mang tÝnh cÊp thiÕt cao v× thêi ®¹i
ngµy nay chÝnh lµ sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng hµng ho¸
1
nhiÒu thµnh phÇn. Nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy chóng ta cßn thÊy ®-îc ý
nghÜa lý luËn còng nh- thùc tiÔn cña nã hÕt søc s©u s¾c .
Do thêi gian vµ tr×nh ®é cßn h¹n chÕ nªn kh«ng thÓ tr¸nh khái
nh÷ng thiÕu sãt, chÝnh v× vËy em kÝnh mong sù gióp ®ì vµ chØ b¶o
tËn t×nh cña thÇy gi¸o.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n .
PhÇn néi dung
I. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ ph¹m trï së h÷u
1. Mét sè kh¸i niÖm liªn quan
2/Sù ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u ë ViÖt Nam:
a/ TÊt yÕu kh¸ch quan cña sù ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së
h÷u ë n-íc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay :
C¸c lo¹i h×nh së h÷u quy ®Þnh c¸c thµnh phÇn kinh tÕ t-¬ng
øng. Thùc tiÔn ®· cho thÊy mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®-¬ng
nhiªn ph¶i bao gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u chø kh«ng ®¬n thuÇn
nh- lµ hai h×nh thøc tr-íc ®©y.
M¸c vµ Lªnin trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch sù vËn ®éng cña c¸c
nÒn kinh tÕ ®· tõng nãi tån t¹i trong lÞch sö ®· chØ ra r»ng rÊt hiÕm
khi nÒn kinh tÕ chØ tån t¹i mét thµnh phÇn kinh tÕ duy nhÊt. Thêi kú
qu¸ ®é lªn CNXH lµ thêi kú ®Êu tranh gi÷a hai thÕ lùc míi vµ cò, c¸i
cò ®· bÞ tiªu diÖt nh-ng ch-a bÞ tiªu diÖt h¼n, c¸i míi ®ang n¶y sinh
nh-ng ®ang cßn rÊt non yÕu. Do ®ã trong nÒn kinh tÕ bao gåm
nh÷ng biÖn ph¸p cña thêi kú CNTB còng nh- cña tr-íc XHTB cßn
r¬i rít l¹i vµ cßn cña CNXH. Nh÷ng phÇn ®ã lµ nh÷ng bé phËn kinh
2
tÕ cïng tån t¹i bªn c¹nh nhau trong thêi kú qu¸ ®é hay trong nÒn
kinh tÕ thÞ tr-êng .
ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng, nh-ng trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi ®ã cßn gÆp rÊt nhiÒu khã
kh¨n nh-: n¹n thÊt nghiÖp gia t¨ng tÖ n¹n x· héi ngµy cµng nhiÒu.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng nhiÒu nhµ s¶n xuÊt kinh doanh kh«ng
hiÓu quy luËt cung cÇu nªn dÔ dÉn ®Õn khñng ho¶ng kinh tÕ, lµm cho
s¶n xuÊt mÊt æn ®Þnh. Kinh tÕ thÞ tr-êng còng ®Èy nhanh sù ph©n
biÖt giµu nghÌo, bÊt b×nh ®¼ng trong x· héi. Bªn c¹nh ®ã th× tµi
nguyªn thiªn nhiªn còng bÞ khai th¸c mét c¸ch bõa b·i, g©y « nhiÔm
m«i tr-êng. Do ®ã sù tån t¹i cña nhiÒu nÒn kinh tÕ gãp phÇn gi¶i
quyÕt viÖc lµm, gi¶m tû lÖ thÊt nghiÖp, thóc ®Èy sù t¨g tr-ëng vµ
ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ .
b.C¸c h×nh thøc së h÷u trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
theo ®Þnh h-íng XHCN ë n-íc ta hiÖn nay:
Trong c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng
ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý
cña nhµ n-íc theo chÕ ®é XHCN ë n-íc ta hiÖn nay, vÊn ®Ò chÕ ®é
së h÷u vµ c¸c h×nh thøc së h÷u lu«n thu hót ®-îc sù quan t©m cña
nhiÒu nhµ nghiªn c-ó lý luËn, song ®©y vÉn lµ vÊn ®Ò phøc t¹p vµ cã
rÊt nhiÒu nh÷ng ý kiÕn kh¸c nhau .
H¬n 10 n¨m ®æi míi ®Êt n-íc theo ®Þnh h-íng XHCN, n-íc
ta ®· kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n cña ®-êng lèi ®æi míi, cña chÝnh
s¸ch ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u do §¶ng ta khëi x-íng vµ
l·nh ®¹o toµn d©n thùc hiÖn. Thùc tiÔn cho thÊy mét nÒn kinh tÕ
3
nhiÒu thµnh phÇn ®-¬ng nhiªn ph¶i bao gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u
nh-:
- Së h÷u toµn d©n.
- Së h÷u Nhµ n-íc.
- Së h÷u tËp thÓ.
- Së h÷u c¸ nh©n.
- Së h÷u Kinh tÕ t- b¶n t- nh©n.
Trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn mçi h×nh thøc nãi trªn
cã ®Þa vÞ vµ vai trß kh¸c nhau. §Þa vÞ cña chóng phô thuéc vµo sù
ph¸t triÓn cña LLSX, tiÕn tr×nh cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn theo ®Þnh h-íng XHCN. Thõa nhËn ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh
së h÷u kh«ng ®ång nghÜa víi sù chÊp nhËn chÕ ®é ng-êi ¸p bøc bãc
lét con ng-êi. ViÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng kh«ng thÓ t¸ch
rêi viÖc ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u vÒ TLSX. Tuy mhiªn kinh
tÕ thÞ tr-êng mµ chóng ta ®ang x©y dùng lµ nÒn kinh tÕ theo ®Þnh
h-íng XHCN, chÝnh v× vËy viÖc ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u
mang nÐt ®éc ®o¸ riªng. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn mét c¸ch ®a
d¹ng c¸c h×nh thøc së h÷u cho phÐp gi¶i phãng ®-îc c¸c n¨ng lùc
s¶n xuÊt, thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n .
3/Sù phï hîp cña QHSX víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña LLSX
a/ TÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt :
TÝnh chÊt cña lùc l-îng s¶n xuÊt lµ tÝnh chÊt cña TLLD vµ
ng-êi lao ®éng. Khi c«ng cô s¶n xuÊt ®-îc sö dông bëi tõng c¸ nh©n
riªng biÖt ®Ó s¶n xuÊt ra mét s¶n phÈm cho XH kh«ng cÇn ®Õn lao
4
®éng cña nhiÒu ng-êi. C«ng cô s¶n xuÊt ®-îc nhiÒu ng-êi sö dông
®Ó s¶n xuÊt ra c¸c vËt phÈm th× LLSX mang tÝnh chÊt x· héi .
Tr×nh ®é ph¸t triÓn cñaTLLD mµ ®Æc biÖt lµ CCSX, lµ th-íc
®o tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña con ng-êi. §ång thêi nã còng lµ
tr×nh ®é s¶n xuÊt vµ tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ sù kh¸c nhau gi÷a c¸c thêi
®¹i, x· héi kh¸c nhau. ChÝnh c«ng cô s¶n xuÊt vµ ph-¬ng tiÖn lao
®éng kÕt hîp víi lao ®éng s¸ng t¹o cña con ng-êi lµ yÕu tè quyÕt
®Þnh ®Õn n¨ng xuÊt lao ®éng
b/ Lùc l-îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn
, biÕn ®æi cña c¸c h×nh thøc së h÷u
§Ó n©ng cao hiÖu qu¶ trong s¶n xuÊt vµ gi¶m bít lao ®éng
nÆng nhäc, con ng-êi kh«ng ngõng c¶i tiÕn hoµn thiÖn vµ chÕ t¹o ra
c¸c c«ng cô s¶n xuÊt míi. §ång thêi sù tiÕn bé cña c«ng cô tri thøc
khoa häc, tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt vµ mäi kü n¨ng cña ng-êi
lao ®éng còng ngµy cµng ph¸t triÓn. YÕu tè n¨ng ®éng nµy cña
LLSX ®ßi hái QHSX ph¶i thÝch øng víi nã. LLSX quyÕt ®Þnh sù
h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña QHSX tõ ®ã nã quy ®Þnh sù ph¸t triÓn vµ
biÕn ®æi cña quan hÖ së h÷u.
Sù lín m¹nh cña LLSX ®· dÉn
®Õn m©u thuÉn gay g¾t víi chÕ ®é së h÷u t- nh©n t- b¶n chñ nghÜa.
Chóng ta biÕt r»ng, c¸c quan hÖ së h÷u XHCN xuÊt hiÖn khi LLSX
®· trë nªn m©u thuÉn víi h×nh thøc chiÕm h÷u t- b¶n t- nh©n.
Nh-ng nã vÉn ch-a hoµn toµ x· héi ho¸ trong ph¹m vi toµn x· héi.
Chóng ta thÊy r»ng chØ cã thÓ ph¸t triÓn nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ dùa
trªn c¬ së ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
míi t¹o ra sù liªn kÕt vµ tÝnh ®an xen gi÷a chóng th× míi cã thÓ ®-a
5
mét nÒn s¶n xuÊt lín thóc ®Èy cho LLSX ph¸t triÓn. Trªn c¬ së ®ã
x¸c lËp mèi quan hÖ s¶n xuÊt míi vµ quan hÖ së h÷u nãi riªng .
c/ Sù t¸c ®éng trë l¹i cña sù da d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u
®èi víi lùc l-îng s¶n xuÊt:
MÆc dï sù ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u bÞ chi phèi bëi
LLSX víi tÝnh c¸ch lµ h×nh thøc ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u
nãi riªng hay QHSH nãi chung còng cã t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi
LLSX. Khi quan hÖ së h÷u ph¸t triÓn nã thóc ®Èy LLSX ph¸t triÓn
theo mèi quan hÖ së h÷u hay h×nh thøc së h÷u ®ã phï hîp víi tÝnh
chÊt vµ tr×nh ®é cña LLSX. Kh«ng nh÷ng thÕ mµ nã ®Þnh h-íng vµ
t¹o ®iÒu kiÖn cho LLSX ph¸t triÓn .
NÕu quan hÖ së h÷u ph¸t triÓn l¹c hËu h¬n so víi LLSX th×
tÊt yÕu QHSH sÏ lµ siÒng xÝch k×m h·m sù ph¸t triÓn cña LLSX.
Trong quan hÖ s¶n xuÊt chiÕm h÷u n« lÖ ra ®êi b»ng nh÷ng h×nh
thøc lao ®éng khæ sai, thÝch øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña LLSX vµ
chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ ®· ®¹t ®-îc nh÷ng kú tÝch to lín trong lÞch
sö v¨n minh nh©n lo¹i .
Tãm lai : Quy luËt vÒ sù phï hîp cña QHSX nãi chung,
QHSH nãi riªng víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña LLSX lµ quy
luËt chung cña sù ph¸t triÓn x· héi. D-íi t¸c ®éng cña quy luËt nµy
x· héi lµ sù ph¸t triÓn kÕ tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao cña ph-¬ng thøc
s¶n xuÊt, tuy nhiªn sù phï hîp nµy ph¶i lµ sù phï hîp biÖn chøng, sù
phï hîp kh«ng lo¹i trõ m©u thuÉn .
6
LLSX nh- chóng ta ®· thÊy lu«n lu«n n»m trong quan hÖ
biÖn chøng víi quan hÖ s¶n xuÊt. LLSX ®-îc ph¸t triÓn nhanh hay
chËm vÒ sè l-îng hay chÊt l-îng còng nh- tèc ®é hiÖu qu¶ phï hîp
cña nã phô thuéc vµo rÊt nhiÒu vÊn ®Ò nh-: QHSX cã phï hîp víi nã
hay kh«ng. Ch¼ng h¹n khi LLSX ch-a ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é
cao, nhu cÇu x· héi ch-a ph¶i lµ mét tÊt yÕu th× viÖc ®a d¹ng c¸c
quan hÖ së h÷u th«ng qua sù tån t¹i cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ
kh¸c nhau, sÏ më ra nh÷ng kh¶ n¨ng cho LLSX tiÕp tôc ph¸t triÓn.
Ng-îc l¹i, nÕu gi÷a LLSX vµ QHSX cã nh÷ng m©u thuÉn th× kh«ng
nh÷ng QHSX lçi thêi mµ ngay c¶ QHSX ®i qu¸ víi LLSX còng sÏ
c¶n trë, k×m h·m sù ph¸t triÓn cña LLSX. Nh-ng QHSX lu«n lu«n
®-îc ®æi míi hoµn thiÖn cho phï hîp víi LLSX th× khi ®ã qu¸ tr×nh
biÕn ®æi tÝch luü vÒ l-îng cña LLSX sÏ nhanh h¬n, m©u thuÉn gi÷a
chóng sÏ ®-îc gi¶i quyÕt kÞp thêi. Do ®ã b-íc nh¶y vät trong sù
ph¸t triÓn cña nã cã thÓ diÔn ra sím h¬n. ChÝnh viÖc hoµn thiÖn
QHSX quyÕt ®Þnh nh÷ng nhÞp ®é tiÕn bé kkoa häc kü thuËt vµo sù
tiÕn bé cña hÖ thèng LLSX.
4/ Quan hÖ biÖn chøng gi÷a sù ph¸t triÓn cña LLSX víi sù
®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u
Tr-íc ®©y nãi ®Õn CNXH chóng ta th-êng nãi ®Õn chÕ ®é
c«ng h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt gi÷a hai h×nh thøc toµn d©n vµ tËp thÓ. ë
n-íc ta tõ §¹i héi thø 6 cña §¶ng ®Õn nay ®· h¬n m-êi 10 n¨m thùc
hiÖn ®-êng lèi ®æi míi chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ tËp chung quan liªu
bao cÊp sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo
c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng
7
XHCN Thµnh tùu ®¹t ®-îc trong 10 n¨m qua ®· kh¼ng ®Þnh tÝnh
®óng ®¾n cña ®-êng lèi ®ã ®Õn nay .
Víi quan ®iÓm ®ã ph¶i ch¨ng ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së
h÷u chØ khi LLSX cßn thÊp kÐm, cßn khi LLSX ph¸t triÓn cao th× l¹i
®i ®Õn ®¬n nhÊt ho¸. Thùc tÕ lÞchsö cho thÊy LLSX x· héi kh«ng
ngõng ph¸t triÓn, ph©n c«ng lao ®éng ngµy cµng s©u, cïng víi sù
ph¸t triÓn cña LLSX th× h×nh thøc vÒ t- liÖu SX cµng trë nªn ®a
d¹ng. Khi ph©n c«ng lao ®éng trong mçi n-íc còng nh- quèc tÕ
còng nh- khu vùc ngµy cµng s©u khi LLSX x· héi ho¸ cao th× c¸c
h×nh thøc SH vÒ TLSX ngµy cµng trë nªn ®a d¹ng. Trong c¸c n-íc
t- b¶n ph¸t triÓn còng nh- trong c¸c n-íc kh¸c ®Òu xuÊt hiÖn rÊt
nhiÒu h×nh thøc së h÷u vÒ TLSX kh¸c nhau. Râ rµng xu h-íng ngµy
cµng ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u vÒ TLSX g¾n liÒn víi sù ph¸t
triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt cña ph©n c«ng lao ®éng trong x· héi lµ
mét xu h-íng tÊt yÕu, lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö- tù nhiªn vµ lµ mét
quy luËt ph¸t triÓn cña x· héi. §ã còng chÝnh lµ qu¸ tr×nh x· héi hãa
s¶n xuÊt c¶ vÒ LLSX lÉn quan hÖ s¶n xuÊt.
8
KÕt luËn
G¾n liÒn víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh ph¸t triÓn cña ph©n c«ng
lao ®éng trong x· héi vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u lµ qu¸
tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn. ChÝnh sù ph¸t triÓn cña LLSX vµ sù ph©n c«ng lao ®éng x·
héi, sù ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u ®· nÈy sinh ra nÒn kinh tÕ
thÞ tr-êng, nã lµ ®éng lùc m¹nh mÏ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc
l-îng s¶n xuÊt hay nãi mét c¸ch kh¸c chÝnh sù ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh
thøc còng lµ mét ®éng lùc m¹nh mÏ thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
cña LLSX, gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, s¶n xuÊt ngµy
cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ.
Nh- vËy, nghiªn cøu quan hÖ biÖn chøng gi÷a sù ph¸t triÓn
cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u ë ViÖt
Nam lµ hÕt søc cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch trong giai ®o¹n hiÖn nay.V× qua
nghiªn cøu ®Ò tµi nµy chóng ta thÊy ®-îc: Trong nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng, sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ ®a d¹ng ho¸ cã rÊt
nhiÒu t¸c dông m¹nh mÏ, tÝch cùc ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña n-íc
nhµ. Nã ®· ®-a ®Êt n-íc ra khái nghÌo nµn l¹c hËu, tiÕn lªn chñ
nghÜa x· héi nhÊt lµ sau 10 n¨m thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi. Tuy
nhiªn thùc tr¹ng LLSX ë n-íc ta vÉn cßn trong t×nh tr¹ng thÊp kÐm
so víi c¸c n-íc trªn thÕ giíi. Do ®ã vÊn ®Ò ®Æt ra cÇn ph¶i gi¶i quyÕt
lµ n¾m v÷ng vµ vËn dông quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt víi LLSX, x©y
dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt vµ qu¶n lý nÒn kinh tÕ ngµy mét tèt
h¬n.
9
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc së h÷u, ®Ó ®¶m b¶o
®Þnh h-íng XHCN, cÇn gi¶i quyÕt 2 vÊn ®Ò c¬ b¶n sau:
-Thø nhÊt: Ph¶i ®¶m b¶o kinh tÕ nhµ n-íc gi÷ ®-îc vai trß chñ
®¹o trong nÒn kinh tÕ, nã ph¶i gi÷ vÞ trÝ then chèt theo ®óng quü ®¹o
cña CNXH.
-Thø hai: §Æc biÖt chó träng ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ tb¶n nhµ n-íc d-íi mäi h×nh thøc. §©y lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tÊt yÕu
cña mét chu kú s¶n xuÊt kinh doanh, cho phÐp ph¸t triÓn m¹nh mÏ
lùc l-îng s¶n xuÊt, tiÕp cËn víi v¨n minh thÕ giíi.
-ý nghÜa b¶n th©n: ®©y lµ ®Ò tµi mang mét ý nghÜa s©u s¾c.
Qua nghiªn cøu ®Ò tµi nµy gióp em cã thªm nhËn thøc, hiÓu biÕt mét
c¸ch toµn diÖn vÒ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ x· héi,vÊn ®Ò ph¸t triÓn lùc
l-îng s¶n xuÊt hiÖn nay cña ®Êt n-íc. Nã hÕt søc bæ Ých cho viÖc
nghiªn cøu vµ häc tËp cña mét sinh viªn kinh tÕ ®ång thêi nã còng
gióp cho chóng ta nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ nÒn kinh tÕ n-íc nhµ.
II. C¬ cÊu së h÷u trong qóa tr×nh h×nh
thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng ë ViÖt
Nam.
1. C¬ cÊu së h÷u cña ViÖt Nam tr-íc khi tiÕn hµnh ®æi míi
(tr-íc 1986)
a. Giai ®o¹n 1945 - 1959
C¸ch m¹ng th¸ng t¸m thµnh c«ng ngµy 02/9/1945 n-íc ViÖt
Nam d©n chñ céng hoµ, mét nhµ n-íc c«ng - n«ng ®Çu tiªn ë khu
vùc §«ng Nam ¸ ra ®êi víi môc tiªu x©y dùng mét chÕ ®é x· héi
míi theo con ®-êng ph¸t triÓn cña chñ nghÜa céng s¶n. HiÕn ph¸p
1946 ®· t¹o c¬ së ph¸p lý vµ tõ ®©y quyÒn së h÷u tµi s¶n riªng cña
c«ng d©n trë thµnh quyÒn hiÕn ®Þnh. NhiÖm vô cÊp b¸ch cña c¸ch
m¹ng ViÖt Nam lóc ®ã ph¶i xo¸ bá quyÒn së h÷u ®èi víi t- liÖu s¶n
10
xuÊt quan träng cña thùc d©n Ph¸p, cña c¸c ®Õ quèc kh¸c, c¸c thÕ
lùc ph¶n ®éng vµ thï nghÞch, cña giai cÊp ®Þa chñ phong kiÕn Ph¸p
luËt giai ®o¹n 1945 - 1959 ®· t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò quan träng trong
viÖc x¸c lËp quan hÖ së h÷u míi d-íi chÝnh quyÒn d©n chñ nh©n
d©n. Tõ ®ã x©y dùng c¬ së vËt chÊt b¶o ®¶m cho sù tån t¹i vµ ph¸t
triÓn cña chÕ ®é míi. Trong giai ®o¹n nµy ta ®· dïng chÝnh quyÒn
v« s¶n lµm c«ng cô c¶i t¹o x· héi thiÕt lËp quan hÖ s¶n xuÊt XHCN,
chóng ta coi c«ng h÷u lµ môc tiªu.
b. Giai ®o¹n 1959 - 1960
MiÒn B¾c tiÕn lªn CNXH, cßn miÒn nam tiÕp tôc tiÕn hµnh cuéc
c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n trong ®iÒu kiÖn míi ®Ó ®i ®Õn
cuéc tæng tiÕn c«ng vµ næi dËy ngµy 30/4/1975 gi¶i phãng miÒn
Nam, thèng nhÊt tæ quèc, c¶ n-íc ®i lªn CNXH.
MiÒn B¾c vÒ c¬ b¶n hoµn thµnh c¶i t¹o XHCN ®èi víi c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ phi XHCN. NhiÖm vô chñ yÕu thêi kú nµy ta x¸c
lËp vµ hoµn thiÖn chÕ ®é së h÷u XHCN ë miÒn B¾c. §iÒu 12, hiÕn
ph¸p 1959 kh¼ng ®Þnh "Kinh tÕ quèc doanh thuéc së h÷u toµn d©n
gi÷ vai trß l·nh ®¹o nÒn kinh tÕ quèc d©n". Trong ®ã tån t¹i c¸c h×nh
thøc së h÷u lµ: Së h÷u nhµ n-íc, së h÷u cña c¸c nhµ t- s¶n d©n téc,
së h÷u cña tiÓu th-¬ng, thî thñ c«ng, hé n«ng d©n c¸ thÓ; së h÷u tËp
thÓ cña c¸c HTX, ®-îc quy ®Þnh t¹i ®iÒu 11 HiÕn ph¸p 1959... thùc
hiÒn c¸c NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng, lÇn thø III, IV, lµ võa x©y dùng
võa c¶i t¹o, trong c¶i t¹o cã x©y dùng së h÷u thêi kú nµy t¹o tiÒn ®Ò
quan träng cã ý nghÜa to lín cho thêi kú tiÕp theo.
c. Giai ®o¹n 1980 - 1986
HiÕn ph¸p 1980 thay thÕ hiÕn ph¸p 1959 ®· ghi nhËn ph¹m vi
vµ b¶n chÊt cña së h÷u toµn d©n. Trong ®ã t¹i c¸c ®iÒu 18, 19, 23,
24, 27 cña hiÕn ph¸p 1980 ®· quy ®Þnh c¸c h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n
sau: Së h÷u toµn d©n ®èi víi ®Êt ®ai, hÇm má, rõng nói s«ng hå...
(§iÒu 19); Së h÷u tËp thÓ; së h÷u cña c«ng d©n. Trong ®ã -u tiªn së
h÷u nhµ n-íc vµ së h÷u tËp thÓ t¹i ®iÒu 18 hiÕn ph¸p 1980 quy
®Þnh:"ThiÕt l©p vµ cñng cè chÕ ®é së h÷u XHCN vÒ t- liÖu s¶n xuÊt
nh»m thùc hiÖn mét nÒn KTQD chñ yÕu cã hai thµnh phÇn: Thµnh
11
phÇn kinh tÕ quèc doanh thuéc së h÷u toµn d©n vµ thµnh phÇn kinh
tÕ HTX thuéc "së h÷u tËp thÓ cña n«ng d©n lao ®éng".
Tãm l¹i, tr-íc khi tiÕn hµnh ®æi míi §¶ng vµ Nhµ n-íc ta chñ
tr-¬ng x©y dùng vµ hoµn thiÖn chÕ ®é së h÷u XHCN víi hai h×nh
thøc së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ, h¬n n÷a cßn cho r»ng së h÷u
tËp thÓ chØ lµ mét b-íc qu¸ ®é ®Ó ®i ®Õn së h÷u toµn d©n. §¸nh gi¸
mét c¸ch kh¸ch quan th× víi h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ tËp thÓ ®·
®ãng gãp vµ ph¸t huy vai trß to lín nh»m ph¸t huy søc m¹nh tæng
hîp kinh tÕ - x· héi ®Ó toµn §¶ng, toµn d©n, toµn qu©n ta chiÕn
th¾ng trong ®Êu tranh giµnh chÝnh quyÒn (1945) vµ trong kh¸ng
chiÕn chèng ®Õ quèc Ph¸p, vµ Mü... Tuy nhiªn, xÐt vÒ thùc tÕ n-íc
ta qu¸ ®é lªn CNXH tõ mét n-íc n«ng nghiÖp l¹c hËu, tr×nh ®é lùc
l-îng s¶n xuÊt thÊp kÐm, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, d©n trÝ thÊp vv...
Cßn vÒ chñ quan, do qu¸ nhiÖt t×nh, céng víi sù thiÕu hiÓu biÕt nhËn
thøc kh«ng ®óng nhiÒu luËn ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, nªn
®· tuyÖt ®èi ho¸ tÝnh h¬n h¼n cña së h÷u XHCN. Mét thêi gian dµi
chóng ta ®· ®Þnh kiÕn víi së h÷u c¸ nh©n cña ng-êi lao ®éng, thËm
chÝ coi nã lµ h×nh thøc ®èi lËp víi XHCN, lµ mÇm mèng kh«i phôc
chÕ ®é bãc lét. ThËt ra, së h÷u c¸ nh©n kh«ng biÕn thµnh t- b¶n,
kh«ng biÕn thµnh c«ng cô ®Ó bãc lét ng-êi lao ®éng. Së h÷u c¸ nh©n
chñ yÕu ®èi víi c¸c vËt phÈm tiªu dïng, nh»m tháa m·n c¸c nhu cÇu
cña ng-êi lao ®éng phô thuéc vµo tr×nh ®é cña së h÷u x· héi. Trong
"tuyªn ng«n §¶ng céng s¶n" ®· chØ ra "Chóng t«i cÇn g× ph¶i xo¸
bá së h÷u Êy, sù tiÕn bé cña c«ng nghiÖp ®· xo¸ bá vµ hµng ngµy
vÉn tiÕp tôc xo¸ bá c¸i ®ã råi".
Do nhÊn m¹nh ®Ò cao, tuyÖt ®èi ho¸ vai trß vµ tÝnh -u viÖt cña
kinh tÕ quèc doanh vµ kinh tÕ tËp thÓ (HTX) nªn ®Õn mét thùc tÕ:
N¨ng suÊt lao ®éng thÊp kÐm, hµng ho¸ khan hiÕm thiÕu l-¬ng thùc,
khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi.
Tr-íc t×nh h×nh ®ã §¶ng ta ®· nh×n nhËn l¹i, nhËn thøc l¹i vµ
thõa nhËn sai lÇm khuyÕt ®iÓm do chñ quan nãng véi muèn cã ngay
CNXH vµ vËn dông quy luËt kinh tÕ sai (®Æc biÖt lµ quy luËt quan
hÖ s¶n xuÊt - lùc l-îng s¶n xuÊt). Tõ ®©y, ®-êng lèi ®æi míi toµn
diÖn cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®-îc tËp trung trong v¨n kiÖn §¹i
12
héi VI (1986) vµ tiÕp tôc sau nµy ®-îc c¸c §¹i héi VII, VIII kh¼ng
®Þnh lµ: Chóng ta x©y dùng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn,
vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc theo
®Þnh h-íng XHCN.
2. C¬ cÊu së h÷u trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta hiÖn
nay:
Chóng ta tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi, tiÕn hµnh hoµn thiÖn
quan hÖ s¶n xuÊt XHCN, tr-íc hÕt lµ ®iÒu chØnh c¸c h×nh thøc së
h÷u vèn cã, lµ kÕt hîp mét c¸ch tèi -u c¸c lîi Ých: Lîi Ých c¸ nh©n,
lîi Ých tËp thÓ víi lîi Ých cña nhµ n-íc. Sù ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc
së h÷u viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn kh«ng
ph¶i lµ"thôt lïi" kh«ng lµm "MÊt CNXH" nh- mét sè ng-êi lÇm
t-ëng mµ chÝnh lµ mét chñ tr-¬ng lín ®Ó khai th¸c, ph¸t huy mäi
tiÒm n¨ng cña toµn x· héi còng nh- tranh thñ c¸c n-íc vµ c¸c tæ
chøc quèc tÕ. C¬ së lý luËn cña viÖc x¸c lËp tÝnh ®a d¹ng c¸c h×nh
thøc së h÷u thÓ hiÖn ë luËn ®iÓm cña C.M¸c vµ ¡nghen cho r»ng c¸c
h×nh thøc së h÷u ®ù¬c x¸c lËp bëi tr×nh ®é x· héi ho¸ s¶n xuÊt. V×
vËy, chñ tr-¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, ®a
d¹ng ho¸ së h÷u lµ mét thµnh tùu lín c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn cña
c«ng cuéc ®æi míi.
Víi nh÷ng thµnh tùu ®¸ng mõng vÒ kinh tÕ - x· héi cña ®Êt
n-íc ta sau h¬n 10 n¨m ®æi míi ®· chøng tá ®-êng lèi ®æi míi cña
§¶ng lµ hoµn toµn ®óng ®¾n, hîp lý. Thùc tÕ còng cho thÊy mét nÒn
kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®-¬ng nhiªn ph¶i bao gåm nhiÒu h×nh thøc
së h÷u ®Ó phï hîp víi tÝnh chÊt ®Æc ®iÓm cña tõng thµnh phÇn kinh
tÕ vµ phï hîp còng nh- khai th¸c, thóc ®Èy ®-îc c¸c yÕu tè cña lùc
l-îng s¶n xuÊt ë c¸c tr×nh ®é kh¸c nhau ph¸t triÓn. Khi thùc hiÖn
chÝnh s¸ch ®æi míi cña §¶ng, Nhµ nø¬c ta ®· ban hµnh nhiÒu v¨n
b¶n ph¸p luËt thÓ chÕ ho¸ vÒ së h÷u ph¶n ¸nh tr×nh ®é x· héi ho¸
cña lùc l-îng s¶n xuÊt n-íc ta cßn thÊp kh«ng ®ång ®Òu. V× thÕ øng
vãi nã lµ c¸c h×nh thøc së h÷u ®a d¹ng. Bëi v×: ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ
- x· héi, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n, thùc hiÖn d©n giµu n-íc
m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh lµ môc ®Ých cuèi cïng cña chÕ ®é
x· héi ta. Trong ph¹m vi hÑp cã thÓ coi së h÷u lµ mét trong nh÷ng
13
ph-¬ng tiÖn ®Ó ®¹t môc tiªu nµy vµ b-íc ®Çu thùc hiÖn CNH, H§H
®Êt n-íc (v¨n kiÖn héi nghÞ ®¹i biÓu gi÷a nhiÖm kú kho¸ VII
1/1994) vai trß cña mçi h×nh thøc së h÷u trong mét chÕ ®é së h÷u cã
ý nghÜa vµ t¸c dông kh¸c nhau trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. §iÒu 15,
hiÕn ph¸p 1992, quy ®Þnh"c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn víi c¸c
h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt - kinh doanh ®a d¹ng dùa trªn chÕ ®é së
h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u ta nh©n trong ®ã së h÷u toµn
d©n vµ së h÷u tËp thÓ lµ nÒn t¶ng". Ta lÇn l-ît xem xÐt xu h-íng
vËn ®éng vµ biÕn ®æi cña c¸c h×nh thøc së h÷u, ë n-íc ta hiÖn nay.
a. Së h÷u toµn d©n: ë nø¬c ta hiÖn nay, hiÕn ph¸p 1992 vµ luËt
®Êt ®ai ®· quy ®Þnh râ:"§Êt ®ai, rõng nói, s«ng hå, nguån n-íc, tµi
nguyªn trong lßng ®Êt, nguån lîi ë vïng biªn, thÒm lôc ®Þa vµ vïng
trêi... C¸c tµi s¶n kh¸c mµ ph¸p luËt quy ®Þnh lµ cña nhµ n-íc, ®Òu
thuéc së h÷u toµn d©n". XÐt vÒ mÆt kinh tÕ, ®Êt ®ai lµ ph-¬ng tiÖn
tån t¹i c¬ b¶n cña mét céng ®ång ng-êi. XÐt vÒ mÆt x· héi, ®Êt ®ai
lµ l·nh thæ. Nh-ng xÐt c¶ hai ph-¬ng diÖn, cã thÓ nãi ®Êt ®ai kh«ng
thÓ lµ ®èi t-îng së h÷u cña riªng ai.
ViÖc ®Êt ®ai thuéc së h÷u toµn d©n mµ Nhµ n-íc lµ ng-êi ®¹i
diÖn së h÷u vµ qu¶n lý kh«ng hÒ m©u thuÉn víi viÖc trao quyÒn cho
c¸c hé n«ng d©n, kÓ c¶ c¸c quyÒn ®-îc chuyÓn nh-îng, quyÒn sö
dông ®Êt ®ai l©u dµi æn ®Þnh. ViÖc t¸ch hÕt quyÒn së h÷u vµ quyÒn
sö dông ®Êt ®ai nµy nÕu biÕt gi¶i quyÕt sÏ ®em l¹i søc bËt cho lùc
l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn.
V¨n kiÖn ®¹i héi III cña §¶ng ta ®· chØ râ:"Trªn c¬ së chÕ ®é së
h÷u toµn d©n vÒ ®Êt ®ai, ruéng ®Êt thu ®-îc giao cho n«ng d©n sö
dông l©u dµi. Nhµ n-íc qui ®Þnh b»ng ph¸p luËt, c¸c vÊn ®Ò thõa kÕ,
chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt...". Nh- vËy, së h÷u toµn d©n ë n-íc ta
hiÖn nay ®· ®-îc x¸c ®Þnh theo néi dung míi, cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®Ó
trë thµnh nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi.
b. VÒ së h÷u nhµ n-íc: Trong thêi kú bao cÊp tr-íc ®©y chóng
ta ®· ®ång nhÊt së h÷u nhµ n-íc víi së h÷u toµn d©n. Do nhÇm lÉn
nh- vËy, cã thêi gian dµi ng-êi ta bá quªn h×nh thøc së h÷u nhµ
n-íc, chØ quan t©m ®Æc biÖt tíi h×nh thøc së h÷u toµn d©n víi chÕ ®é
c«ng h÷u tån t¹i d-íi hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ tËp thÓ. Vµ
14
còng bëi v× së h÷u toµn d©n g¾n kÕt víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ
quèc doanh. V× vËy mµ chóng ta ®· ra søc quèc doanh ho¸ nÒn kinh
tÕ víi niÒm tin cho r»ng cã nh- vËy míi cã CNXH nhiÒu h¬n.
Trong mét x· héi mµ nhµ n-íc cßn tån t¹i th× së h÷u toµn d©n
ch-a cã ®iÒu kiÖn vËn ®éng trªn bÒ mÆt cña ®êi sèng kinh tÕ nãi
chung. H×nh thøc së h÷u nhµ n-íc, xÐt vÒ tæng thÓ míi chØ lµ kÕt
cÊu bªn ngoµi cña së h÷u nhµ n-íc ë n-íc ta, cã lÏ thÓ hiÖn chñ yÕu
ë khu vùc kinh tÕ quèc doanh, khu vùc cña doanh nghiÖp nhµ n-íc.
c. Së h÷u hîp t¸c: ë n-íc ta tr-íc ®©y, h×nh thøc nµy chñ yÕu
tån t¹i d-íi h×nh thøc HTX, víi néi dung lµ c¶ gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö
dông cña ®èi t-îng së h÷u ®Òu lµ cña chung mµ c¸c x· viªn lµ chñ
së h÷u. ChÝnh v× vËy mµ víi h×nh thøc nµy quyÒn mua b¸n hoÆc
chuyÓn nh-îng TLSX diÔn ra rÊt phøc t¹p. QuyÒn cña c¸c tËp thÓ
s¶n xuÊt th-êng h¹n chÕ, song l¹i cã t×nh tr¹ng l¹m quyÒn. Sù kh«ng
x¸c ®Þnh, sù "nhËp nh»ng" víi quyÒn së h÷u nhµ n-íc vµ víi së h÷u
t- nh©n tr¸ h×nh còng phæ biÕn. §Ó ho¹t ®éng ra khái t×nh tr¹ng ®ã,
trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng hiÖn nay th× ph¶i ®Þnh râ quyÒn
mua b¸n chuyÓn nh-îng t- liÖu s¶n xuÊt ®èi víi c¸c tËp thÓ s¶n xuÊt
- kinh doanh. ChØ nh- vËy, së h÷u tËp thÓ míi trë thµnh h×nh thøc së
h÷u cã hiÖu qu¶.
H×nh thøc së h÷u hîp t¸c lµ mét h×nh thøc tiÕn bé trong thêi kú
qu¸ ®é lªn CNXH. V× vËy, cÇn ph¶i duy tr× vµ ph¸t triÓn h¬n n÷a
h×nh thøc nµy khi x©y dùng CNXH, nh- Lªnin nãi "chÕ ®é cña
nh÷ng x· viªn HTX v¨n minh lµ chÕ ®é XHCN".
Hîp t¸c x· lµ nhu cÇu thiÕt th©n cña kinh tÕ hé gia ®×nh, cña nÒn
s¶n xuÊt hµng ho¸. Khi lùc l-îng s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp vµ
n«ng th«n, c«ng nghiÖp nhá ph¸t triÓn tíi mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh nã
sÏ thóc ®Èy qu¸ tr×nh hîp t¸c. Nhu cÇu vÒ vèn, cung øng vËt t-, tiªu
thô s¶n phÈm... ®ßi hái c¸c hé s¶n xuÊt ph¶i hîp t¸c víi nhau míi cã
kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn. ChÝnh ®iÒu ®ã ®· lµm liªn kÕt
nh÷ng ng-êi lao ®éng l¹i víi nhau vµ lµm n¶y sinh quan hÖ së h÷u
tËp thÓ.Thùc tiÔn cho thÊy ®· cã nh÷ng h×nh thøc HTX kiÓu míi
ra®êi do nhu cÇu tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong thÞ tr-êng. §iÒu nµy cho
15
thÊy kÕt cÊu bªn trong cña tËp thÓ ®· thay ®æi phï hîp víi n-íc ta
hiÖn nay.
d, Së h÷u c¸ thÓ: ë n-íc ta h×nh thøc nµy tån t¹i chñ yÕu d-íi
h×nh thøc kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ. tr-íc ®©y kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ ë
n-íc ta cã tÝnh chÊt tù cÊp, tù tóc, l¹i bÞ trãi buéc bëi c¬ chÕ qu¶n lý.
HiÖn n¸y nã ®ang ®-îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn vµ ®ang cã xu
h-íng ph¸t triÓn thuËn lîi . kinh tÕ c¸ thÓ cã mèi quan hÖ chÆt chÏ
víi kinh tÕ hîp t¸c x·, v× thÕ h×nh thøc sì h÷u c¸ thÓ còng cã quan
hÖ kh¨ng khÝt víi h×nh thøc së h÷u hîp t¸c. kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ
cã ®iÒu kiÖn ph¸t huy nhanh vµ cã hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng vÒ vèn, Søc
lao ®éng, tay nghÒ cña tõng nhãm, tõng ng-êi d©n. T¹i ®ai héi VIII ,
§¶ng ta ®· nªu râ: Kinh tÕ c¸ thÓ ,tiÓu chñ cã vÞ trÝ quan träng, l©u
dÇi. Gióp ®ì kinh tÕ chÝnh trÞ, tiÓu chñ gi¶i quyÕt c¸c khã kh¨n vÒ
vèn, khoa häc vµ c«ng nghÖ, vÒ th-¬ng tr-êng tiªu thô s¶n phÈm.
HoÆc lµm vÖ tinh cho c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc hay hîp t¸c x·.
Chóng ta ®Òu biÕt kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ vÒ thùc chÊt lµ thµnh
phÇn kinh tÕ s¶n xuÊt nhá. Nã dùa trªn së h÷u nhá vÒ t- liÖu s¶n
xuÊt vµ vÒ lao ®éng cña b¶n th©n vµ cho ®Ðn nay nã vÉn ®-îc coi lµ
së h÷u c¸ nh©n. Thø së h÷u cã nh©n ®ã kh«ng ph¶i lµ mét chÕ ®é së
h÷u ®éc lËp. Bëi thÕ, nã kh«ng thÓ t¹o ra quan hÖ s¶n xuÊt, hoÆc ®¹i
diÖn cho 1 quan hÖ s¶n xuÊt mµ chØ lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña quan hÖ
s¶n xuÊt ®©ng tån t¹i thµnh phÇn kinh tÕ nµy còng lu«n chÞu sù t¸c
®éng trªn nh-ng quy luËt kinh doanh vµ lu«n bÞ ph©n t¸n v× thÕ cÇn
ph¶i cã biÖn ph¸p kinh tÕ ®Ó t¹i ®©y phãng dÇn vµ c¸c biÕn nã theo
dÞnh h-íng x· héi chñ nghÜa.
e, Së h÷u t- b¶n t- nh©n:
ë n-íc ta kinh tÕ t- b¶n t- nh©n ®ang h×nh thµnh ph¸t triÓn.
§©y lµ thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn chÕ ®é së h÷u tù nh©n TBCN vÒ
t- liÖu s¶n xuÊt. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn, së h÷u t- b¶n t- nh©n, bao gåm c¶ doanh nghiÖp cña c¸c nhµ
t- s¶n vµ c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ mµ phÇn lín. Vèn do mét hoÆc mét sè tnh©n gãp l¹i, thuª lao ®éng s¶n xuÊt- kinh doanh d-íi h×nh thøc xÝ
nghiÖp t- doanh hay c«ng ty cæ phÇn t- nh©n. Nã còng bao gåm c¶
h×nh thøc kinh tÕ t- b¶n t- nh©n n-íc ngoµi ®Çu t- 100% vèn hoÆc
16
n¾m gi÷ tû lÖ vèn khèng chÕ. Trong thêi kú qu¸ ®é ph¸t triÓn s¶n
xuÊt TBCN kh«ng cßn nguyªn vÑn n÷a. Bëi thÕ, kinh tÕ t- b¶n tnh©n ë n-íc ta chØ ho¹t ®éng víi t- c¸ch lµ mét thµnh phÇn kinh tÕ
trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, ®-îc B¸c h« quyÒn së h÷u vµ lîi
Ých hîp ph¸p.
+ Së h÷u hçn hîp.
Së h÷u hçn hîp lµ h×nh thøc së h÷u c¬ chÕ tham gia cña nhiÒu
lo¹i chñ thÓ kh¸c nhau vÒ tÝnh chÊt. Cã thÓ nãi ®©y lµ lo¹i h×nh kinh
tÕ chung gian, cã T/C ®em xem gi÷a thµnh phÇn kinh tÕ t- b¶n chñ
nghÜa vµ x· héi chñ nghÜa. HiÖn nay ë n-íc ta cã ba lo¹i chñ thÓ kÕt
hîp víi nhau thµnh h×nh thøc së h÷u hçn hîp. §ã lµ Nhµ n-íc, tËp
thÓ vµ t- nh©n ®Ó t¹o nªn c¸c d¹ng sö h÷u sinh ®éng nh-: Nhµ n-íc
vµ nh©n d©n Nhµ n-íc vµ tËp thÓ; Nhµ n-íc ; tËp thÓ vµ t- nh©n; tËp
thÓ vµ t- nh©n v.v.... Thùc chÊt ®©y lµ c¸c xÝ nghiÖp (hoÆc c«ng ty)
cæ phÇn. §ã lµ c¸c h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ kh«ng thuéc h¼n vµo
mét thµnh phÇn kinh tÕ nµo.
Hiªn nay chóng ta cßn ph¶i sö dông chñ nghÜa t- b¶n Nhµ n-íc
hay h×nh thøc t- b¶n Nhµ n-íc lµm ph-¬ng tiÖn vµ cøu c¸ch ®Ó ph¸t
triÓn. Bëi v× chñ nghÜa t- b¶n Nhµ n-íc theo Lª -nin lµ mét h×nh
thøc phæ biÕn trong TKQ§ vµ sù tån t¹i cña nã lµ cÇn thiÕt: Trong
nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn mçi h×nh thøc së h÷u nãi
trªn cã vÞ trÝ vµ vai trß riªng cña chóng. §Þa vÞ lÞch sö cña chóng
phô thuéc vµo sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ tr×nh ®é qu¶n
lý, vµo tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. §Æc biÖt trong thêi gian
nµy, Nhµ n-íc ta tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ ®a d¹ng ho¸ ë h÷u m¹nh
mÏ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc lµm ¨n thua lç kÐo dµi hoÆc
doanh nghiÖp kh«ng thuéc lo¹i Nhµ n-íc ®éc quyÒn l¾m gi÷, ngay
c¶ c¸c doanh nghiÖp cña Tæng c«ng ty 90, Tæng c«ng ty 91.
III. ý nghÜa cña vÊn ®Ò nghiªn cøu:
1. ý nghÜa lý luËn:
Së h÷u lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng vµ phøc t¹p khi nghiªn
cøu xem xÐt vÊn ®Ò së h÷u cña mét ®Êt n-íc ta. Cã thÓ biÕt ®-îc
17
®Êt n-íc ®ã ®ang trong giai ®o¹n ph¸t triÓn nµo? cao hay thÊp? cã
xu h-íng nµo?
ViÖc n¾m v÷ng vÊn ®Ò së h÷u, ®Æc biÖt lµ luËn ®iÓm cña chñ
nghÜa M¸c - Lªnin sÏ lµ c¬ së lý luËn nÒn t¶ng t- t-ëng cho viÖc
ho¹ch ®Þnh, ®Þnh h-íng ph¸t triÓn cho ®Êt n-íc.
§ã lµ c¨n cø ®Ó ®Êu tranh chèng c¸c t - t-ëng ph¶n ®éng.
Chèng ®èi, xuyªn t¹c nh- quan ®iÓm t- s¶n cho r»ng chÕ ®é
SHTNTNCN lµ bÊt diÖt.
2. ý nghÜa thùc tiÔn:
ChÕ ®é së h÷u víi c¸c h×nh thøc sì h÷u ®a d¹ng t-¬ng øng
víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau hiÖn nay ë n-íc ta ®ang cã
qu¸ tr×nh hoµ nghuyÖn, d¸m xem , bæ xung cho nhau ®Î ph¸t triÓn
trong mét hµnh lang ®Þnh h-íng XHXHCN.
§©y lµ viÖc lùa chän hî quy luËt vµ cã hiÖu qu¶, ph¸t huy ®-îc
vai trß cña c¸c h×nh thøc së h÷u.
§Ó vËn hµnh cã hiÖu qu¶ c¬ cÊu së h÷u ®ång thêi thùc hiÖn ®a
d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u vµ ph¸t huy vai trß cña c¸c thµnh
phµn kinh tÕ;
1. Nhãm gi¶i ph¸p chÝnh trÞ ph¸p lý: §¶ng céng s¶n ViÖt
Nam ban hµnh c¸c chñ tr-¬ng, chÝnh s¸ch së h÷u ®óng ®¾n, kÞp thêi,
phï hîp... Nhµ n-íc kÞp thêi thÓ chÕ ho¸ chóng thµnh ph¸p luËt ®Ó
®iÒu chØnh c¸c quan hÖ së h÷u x· héi vËn hµnh tèt. Víi c¸c chÝnh
s¸ch tËp trung nh-: chÝnh s¸ch së h÷u; chÝnh s¸ch ®èi víi viÖc sö
dông, qu¶n lý tµi s¶n thuéc së h÷u nhµ n-íc cña c¸c c¬ quan, tæ
chøc c¸ nh©n; hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ së h÷u, chÝnh s¸ch ®èi víi c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ vv...
2. C¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ - x· héi
Nh»m t¹o ra c¬ së kinh tÕ - vËt chÊt - kü thuËt ®Ó b¶o ®¶m, còng
nh- t¹o ra m«i tr-êng kinh tÕ - x· héi æn ®Þnh, lµnh m¹nh cho c¸c
quan hÖ së h÷u tù do vËn hµnh trong khu«n khæ ph¸p luËt trong ®ã:
- C¸c thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n-íc, tæ chøc, c¸ nh©n ®Òu b×nh
®¼ng trong thÞ tr-êng, cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc.
18
- Gi¸o dôc ý thøc ph¸p luËt, tr¸ch nhiÖm x· héi gi¸o dôc truyÒn
thèng lÞch sö vµ c¸c kiÕn thøc hiÓu biÕt vÒ së h÷u cho mäi c«ng d©n.
§Ó tõ ®ã cã th¸i ®é xö sù ®óng ®¾n, hîp ph¸p.
- Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò së h÷u ®Ó t¹o ®éng lùc cho ph¸t triÓn kinh tÕ
trong sù nghiÖp ®æi míi, thùc hiÖn d©n giµu n-íc m¹nh, x· héi c«ng
b»ng, v¨n minh. Nh- gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ph©n biÖt râ quyÒn së h÷u,
quyÒn qu¶n lý vµ quyÒn sö dông... hay vÊn ®Ò cæ phÇn ho¸ doanh
nghiÖp Nhµ n-íc.
3. Trong viÖc c¶i t¹o c¸c quan hÖ së h÷u cÇn l-u ý c¸c vÊn
®Ò sau:
- VÊn ®Ò c¬ chÕ t¸c ®éng cña së h÷u t¸i thÞ tr-êng
- Néi dung c¶i t¹o c¸c quan hÖ së h÷u.
- VÊn ®Ò "phi nhµ n-íc ho¸" vµ "t- nh©n ho¸"
- VÊn ®Ò tæ chøc vµ qu¶n lý khu vùc kinh tÕ nhµ n-íc.
- Nh÷ng doanh nghiÖp nµo lµ ®èi t-îng cña t- nh©n ho¸, cæ
phÇn ho¸.
19
C.KÕt luËn
VÊn ®Ò së h÷u ®Æt ra lµ kh¸ch quan mang ý nghÜa lý luËn vµ
thùc tiÔn s©u s¾c. Víi tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm cña thêi kú qu¸ ®é lªn
CNXH cña n-íc ta lµ thùc hiÖn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc.
Trong khi cÇn ph¶i thóc ®Èy lùc l-îng s¶n xuÊt cßn thÊp kÐm ph¸t
triÓn th× tÊt yÕu ph¶i thõa nhËn c¸c h×nh thøc së h÷u ®a d¹ng tån t¹i
®an xen, hoµ quyÖn víi nhau, bæ sung vµ cïng ph¸t triÓn. HiÖn nay
viÖc hoµn thiÖn c¬ së lý luËn vµ tæng hîp thùc tiÔn cña "vÊn ®Ò së
h÷u" lµ vÊn ®Ò bóc xóc cÇn gi¶i quyÕt, ®Ó n-íc ta võa ph¸t huy ®-îc
"néi lùc", l¹i më cöa, hoµ nhËp tranh thñ sù giao l-u hîp t¸c quèc tÕ
vµ chèng ®-îc 4 nguy c¬: Tôt hËu, chÖch h-íng, diÔn biÕn hoµ b×nh,
vµ tham nhòng, bu«n lËu... TÊt c¶ nh»m ph¸t huy søc m¹nh tæng
hîp ®Ó n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n, ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®Êt n-íc,
n©ng cao thÕ vµ lùc cña ViÖt Nam trªn tr-êng quèc tÕ.
Qua ph©n tÝch së h÷u chóng ta cßn thÊy gi÷a së h÷u vµ gi¸ trÞ cã
c¬ së chung thèng nhÊt. Së h÷u mÆt ®Þnh tÝnh cña quan hÖ kinh tÕ,
cßn gi¸ trÞ lµ mÆt ®Þnh l-îng cña c¸c quan hÖ nµy. Nh- thÕ së h÷u
®em l¹i néi dung cho c¸c quan hÖ gi¸ trÞ vµ thÞ tr-êng . Do ®ã nã
béc lé mèi quan hÖ gi÷a së h÷u vµ thÞ tr-êng. Së h÷u chØ tån t¹i vµ
ph¸t triÓn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thÞ tr-êng, nhê thÕ h×nh thµnh c¬
chÕ t¸c ®éng gi÷a chóng. §ã lµ c¬ chÕ thùc hiÖn c¸c lîi Ých kinh tÕ
cña së h÷u vµ c¬ chÕ c¹nh tranh gi÷a c¸c h×nh thøc së h÷u.
20
- Xem thêm -