Tài liệu Tiểu luận vai trò kinh tế của nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xhcn ở nước ta hiện nay (3)

Lêi më ®Çu Sau ngµy ®Êt níc thèng nhÊt (1975) ViÖt Nam vÉn tiÕp tôc duy tr× vµ triÓn khai c¬ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung trong toµn quèc. ViÖc ¸p dông c¬ chÕ kinh tÕ nµy c¶ trong ®iÒu kiÖn hoµ b×nh kh«ng nh÷ng kh«ng thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ víi tèc ®é nh mong muèn, mµ tr¸i l¹i ®a ViÖt Nam tiÕp tôc trît dµi trªn con ®êng suy tho¸i vµ khñng ho¶ng kinh tÕ. T×nh tr¹ng trªn ®· ®a ®Õn hiÖn tîng “ph¸ rµo” ®Ó tho¸t khái sù k×m kÑp vµ o bÕ cña c¬ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung, t¹o tiÒn ®Ò cho nh÷ng quyÕt s¸ch ®Çu tiªn cña §¶ng vµ Nhµ níc cho phÐp thö nghiÖm viÖc tiÕp cËn víi kinh tÕ hµng hãa – kinh tÕ thÞ trêng cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc vµo n¨m 19801981 (QuyÕt ®Þnh 25CP vµ 26CP) vµ ChØ thÞ 100 cña Ban BÝ th Trung ¬ng vµo n¨m 1981 ®èi víi n«ng nghiÖp. Sù thö nghiÖm nµy ®· bíc ®Çu ®em l¹i thµnh c«ng cho sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt níc vµ t¹o c¬ së thùc tiÔn cho viÖc ®Ò xuÊt ®êng lèi ®æi míi cña §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam t¹i §¹i héi lÇn thø VI (th¸ng 12 n¨m 1986) víi tinh thÇn c¬ b¶n lµ: chÝnh thøc tuyªn bè chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung dùa trªn mét chÕ ®é së h÷u – c«ng h÷u duy nhÊt sang nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN. ViÖc nhËn thøc ®óng vai trß kinh tÕ cña Nhµ níc trong nªn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN cã ý nghÜa quan 1 träng trong lý luËn vµ thùc tiÔn. ChÝnh v× vËy em ®· lµm ®Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ vãi tiªu ®Ò: “ Vai trß kinh tÕ cña Nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta hiÖn nay”. §Ò tµi gåm 3 phÇn: Ch¬ng 1: Lý luËn chung vÒ kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam hiÖn nay. Ch¬ng 2: Vai trß qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc ®èi víi nÒn kinh tÕ. Ch¬ng 3: Mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m ®æi míi vµ t¨ng cêng vai trß kinh tÕ cña Nhµ níc ta hiÖn nay. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c« gi¸o Ph¹m ThÞ NguyÖt ®· tËn t×nh gióp ®ì em hoµn thµnh ®Ò tµi nµy. 2 CH¦¥NG I: Lý luËn chung vÒ kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng X· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam hiÖn nay 1. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam hiÖn nay. ViÖc lùa chän m« h×nh “ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN” ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay lµ tÊt yÕu kh¸ch quan vµ hoµn toµn phï hîp víi xu thÕ cña thêi ®¹i. ViÖt Nam hiÖn nay kh«ng cã sù lùa chän nµo kh¸c ngoµi c¬ chÕ kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ®Ó thóc ®Èy sù ph¸t triÓn nhanh cña nÒn kinh tÕ. Kh¼ng ®Þnh tÝnh kh¸ch quan cña sù lùa chän ®ã xuÊt ph¸t tõ nh÷ng luËn cø sau ®©y: Thø nhÊt, ViÖt Nam lùa chän kinh tÕ thÞ trêng ®Ó thóc ®Èy ph¸t triÓn nhanh kinh tÕ ®Êt níc lµ kÕt qu¶ cña sù vËn dông s¸ng t¹o häc thuyÕt M¸c - Lªnin vµ sù ph©n 3 tÝch kh¸ch quan thÊt b¹i cña m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung phi thÞ trêng ë Liªn X« cò. §µnh r»ng sù sôp ®æ cã nhiÒu nguyªn nh©n tõ rÊt nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau nh n¨ng lùc l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ®· suy gi¶m, cã nh÷ng sai lÇm vµ thËm chÝ cã sù ph¶n béi. Nhng chñ nghÜa duy vËt cña C.M¸c chØ ra, nh÷ng biÕn cè lÞch sö träng ®¹i nh sù sôp ®æ cña Liªn X« chØ cã thÓ t×m nguyªn nh©n trong b¶n th©n tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, trong kÕt cÊu kinh tÕ vµ trong ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Sù sôp ®æ kinh tÕ cña Liªn X« vµ c¸c níc thuéc Liªn X« cò nhÊt lo¹t chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng ®· chøng minh, kh«ng cã c¬ chÕ kinh tÕ kh¸c ngoµi c¬ chÕ thÞ trêng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. C¬ chÕ kinh tÕ thÞ trêng lµ c¬ chÕ kinh tÕ tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ . Thø hai, lùa chän c¬ chÕ kinh tÕ thÞ trêng ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi kinh tÕ ViÖt Nam lµ xuÊt ph¸t tõ hoµn c¶nh vµ ®iÒu kiÖn thùc tiÔn cô thÓ cña ViÖt Nam. Tr¶i qua 40 n¨m ph¸t triÓn vµ x©y dùng (tõ 19451985), nÒn kinh tÕ ViÖt Nam vÒ c¬ b¶n vÉn n»m trong t×nh tr¹ng chËm ph¸t triÓn, m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung phi thÞ trêng kiÓu X« ViÕt tiÕp tôc k×m ch©n ViÖt Nam trong tr¹ng th¸i l¹c hËu. Cho ®Õn thêi ®iÓm nµy nh÷ng n¨m sau 1985, ViÖt Nam cã ®iÒu kiÖn chøng kiÕn sù ph¸t triÓn nhanh chãng vÒ kinh tÕ cña c¸c níc cã c¬ chÕ kinh tÕ thÞ trêng trªn thÕ giíi mét c¸ch ®Çy ®ñ h¬n. Nh÷ng ®iÒu ®ã cho phÐp §¶ng Céng s¶n ViÖt 4 Nam kh¼ng ®Þnh mét c¸ch ch¾c ch¾n r»ng: chØ cã ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng míi thóc ®Èy ®îc sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ ®a ®Êt níc tho¸t khái c¶nh nghÌo nµn, l¹c hËu, chËm ph¸t triÓn. Thø ba, nÒn kinh tÕ thÞ trêng mµ ViÖt Nam lùa chän kh«ng ph¶i lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng t b¶n chñ nghÜa mµ lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. ChÆng ®êng tiÕn ®Õn vµ x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam lµ chÆng ®êng l©u dµi, ®Çy khã kh¨n nhng ®ã lµ chÆng ®êng tÊt yÕu.Nh×n mét c¸ch toµn diÖn, tÝnh tÊt yÕu ®ã ®Æt ra kh«ng chØ riªng cho ViÖt Nam mµ cho mäi quèc gia trªn thÕ giíi kÓ c¶ hÖ thèng kinh tÕ thÞ trêng t b¶n chñ nghÜa. V× vËy ®Ó ngay tõ ®Çu kh«ng vÊp ph¶i nh÷ng sai lÇm mang tÝnh b¶n chÊt cña hÖ thèng kinh tÕ thÞ trêng TBCN, ViÖt Nam díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n kh«ng thÓ cã sù lùa chän m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng kh¸c mµ chØ cã thÓ lµ m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN. 2. C¸c ®Æc trng c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam. 2.1. Kinh tÕ thÞ trêng. Kinh tÕ thÞ trêng (KTTT) lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ – x· héi mµ trong ®ã qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ph©n phèi, trao ®æi, tiªu dïng ®Òu g¾n víi thÞ trêng, ®îc thùc hiÖn th«ng qua thÞ trêng. V× vËy, kinh tÕ thÞ trêng kh«ng chØ lµ c«ng nghÖ kü thuËt mµ cßn lµ quan hÖ x· héi, nã kh«ng chØ bao hµm yÕu tè lùc lîng s¶n xuÊt mµ cßn quan hÖ s¶n 5 xuÊt. Kinh tÕ thÞ trêng gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u mµ trong ®ã nã phô thuéc vµo chÕ ®é së h÷u thèng trÞ. MÆt kh¸c b¶n th©n quan hÖ thÞ trêng, quan hÖ hµng hãa – tiÒn tÖ lµ thÓ hiÖn quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong x· héi. V× vËy kh«ng cã kinh tÕ thÞ trêng chung chung, thuÇn tóy, trõu tîng t¸ch khái c¸c h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi, t¸ch rêi chÕ ®é x· héi. Trong c¸c chÕ ®é x· héi kh¸c nhau, kinh tÕ thÞ trêng mang tÝnh chÊt x· héi kh¸c nhau, cã nh÷ng hËu qu¶ x· héi kh¸c nhau. T¸c ®éng tÝch cùc hay tiªu cùc cña kinh tÕ thÞ trêng ®Õn ®©u cßn phô thuéc vµo chÕ ®é x· héi, vai trß Nhµ níc, vµo chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt cña Nhµ níc. 2.2. §Þnh híng XHCN. ThuËt ng÷ “®Þnh híng XHCN” ë ViÖt Nam lÇn ®Çu tiªn ®îc §¶ng chÝnh thøc nªu ra t¹i §¹i héi §¶ng lÇn thø VII. §¹i héi nµy ®· sö dông tËp hîp tõ “vËn hµnh nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng XHCN” vµ vÊn ®Ò “gi÷ v÷ng ®Þnh híng XHCN trong qu¸ tr×nh ®æi míi” ®îc xem lµ bµi häc kinh nghiÖm ®Çu tiªn trong 5 bµi häc kinh nghiÖm ®îc rót ra sau 5 n¨m ®æi míi. Tõ ®©y, thuËt ng÷ “®Þnh híng XHCN” ®îc sö dông réng r·i trong c¸c v¨n kiÖn cña §¶ng, Nhµ níc vµ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ – x· héi, trong c¸c c«ng tr×nh khoa häc ë níc ta. Cho ®Õn nay, vÒ c¬ b¶n, néi dung cña “®Þnh híng XHCN” ®îc hiÓu lµ qu¸ tr×nh phÊn ®Êu thùc hiÖn hãa 6 ®Æc trng cña CNXH mµ §¹i héi VII ®· th«ng qua b»ng 7 ph¬ng híng c¬ b¶n. “§Þnh híng XHCN” lµ kh¸i niÖm dïng 6 ®Ó chØ vai trß nh©n tè chñ quan trong viÖc lùa chän con ®êng XHCN, x¸c ®Þnh ph¬ng híng c¬ b¶n ®Ó tõng bíc hiÖn thùc hãa con ®êng ®ã vµ nh»m kh¼ng ®Þnh mÆt tÝch cùc cña nh©n tè chñ quan trong viÖc x¸c ®Þnh nÊc thang, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña x· héi ta trong giai ®o¹n hiÖn nay. 2.3. §Æc trng c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë níc ta. Thø nhÊt, vÒ chÕ ®é së h÷u: NÒn KTTT ®Þnh híng XHCN dùa trªn nhiÒu h×nh thøc së h÷u nh: së h÷u toµn d©n vµ Nhµ níc, së h÷u tËp thÓ, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t nh©n vµ së h÷u hçn hîp, song chÕ ®é së h÷u c«ng céng (c«ng h÷u) vÒ t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu ®ãng vai trß nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Tõ c¸c h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n h×nh thµnh nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ víi c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt, kinh doanh ®a d¹ng, ®an xen, hçn hîp. TÝnh ®Þnh híng XHCN ®ßi hái trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn KTTT ë níc ta ph¶i cñng cè vµ ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ níc vµ kinh tÕ hîp t¸c ®Ó trë thµnh nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ; cã kh¶ n¨ng híng dÉn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn theo ®Þnh híng XHCN. Kinh tÕ Nhµ níc ph¶i ®îc cñng cè vµ ph¸t triÓn ë c¸c vÞ trÝ then chèt cña nÒn kinh tÕ, c¸c lÜnh vùc dÞch vô x· héi cÇn thiÕt còng nh an ninh – quèc phßng, mµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c kh«ng cã ®iÒu kiÖn hoÆc kh«ng muèn ®Çu t v× kh«ng cã l·i hoÆc Ýt l·i. 7 Thø hai, vÒ c¬ chÕ qu¶n lý vµ vËn hµnh nÒn KTTT ®Þnh híng XHCN. C¬ chÕ vËn hµnh KTTT ®Þnh híng XHCN lµ c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. C¬ chÕ ®ã ®¶m b¶o tÝnh híng dÉn, ®iÒu khiÓn híng tíi ®Ých XHCN cña nÒn kinh tÕ theo ph¬ng ch©m: Nhµ níc ®iÒu tiÕt vÜ m«, thÞ trêng híng dÉn doanh nghiÖp. C¬ chÕ vËn hµnh nÒn KTTT ®Þnh híng XHCN nªu thÓ hiÖn râ c¸c mÆt c¬ b¶n: Mét lµ, Nhµ níc XHCN – Nhµ níc cña d©n, do d©n vµ v× d©n – lµ nh©n tè ®ãng vai trß “nh©n vËt trung t©m” vµ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ vÜ m« nh»m t¹o dùng vµ ®¶m b¶o m«i trêng ph¸p lý, kinh tÕ, x· héi thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng; thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi, ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi; can thiÖp trùc tiÕp vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®Ó ®¹t ®îc c¸c môc tiªu ®Æt ra. Hai lµ, c¬ chÕ thÞ trêng lµ nh©n tè “trung t©m” cña nÒn kinh tÕ, ®ãng vai trß “trung gian” gi÷a Nhµ níc vµ doanh nghiÖp. Nhµ níc ta qu¶n lý nÒn kinh tÕ vµ x· héi theo nguyªn t¾c kÕt hîp thÞ trêng víi kÕ ho¹ch, ph¸t huy mÆt tÝch cùc, h¹n chÕ vµ kh¾c phôc mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ trêng, b¶o vÖ lîi Ých cña ngêi lao ®éng vµ cña toµn thÓ nh©n d©n. Thø ba, vÒ c¸c h×nh thøc ph©n phèi. 8 Trong nÒn KTTT ë níc ta tån t¹i c¸c h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp: ph©n phèi theo lao ®éng, ph©n phèi theo vèn hay tµi s¶n ®ãng gãp, ph©n phèi theo gi¸ trÞ søc lao ®éng (nã ®îc thùc hiÖn trong c¸c doanh nghiÖp t b¶n t nh©n vµ c¸c doanh nghiÖp mµ vèn ®Çu t lµ cña níc ngoµi), ph©n phèi th«ng qua c¸c qòy phóc lîi tËp thÓ vµ x· héi. Níc ta x©y dùng vµ ph¸t triÓn KTTT ®Þnh hìng XHCN chø kh«ng ph¶i lµ KTTT t b¶n chñ nghÜa. Chóng ta lÊy ph¸t triÓn KTTT lµ ph¬ng tiÖn ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu c¬ b¶n x©y dùng XHCN, thùc hiÖn d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. V× vËy, mçi bíc t¨ng trëng kinh tÕ ë níc ta ph¶i g¾n liÒn víi c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi. ViÖc ph©n phèi th«ng qua c¸c phóc lîi x· héi vµ tËp thÓ cã ý nghÜa quan träng ®Ó thùc hiÖn môc tiªu ®ã. Thø t, nÒn KTTT ®Þnh híng XHCN còng lµ nÒn kinh tÕ më, héi nhËp. §Æc ®iÓm nµy ph¶n ¸nh sù kh¸c biÖt gi÷a nÒn KTTT ®Þnh híng XHCN mµ chóng ta ®ang x©y dùng víi nÒn kinh tÕ ®ãng, khÐp kÝn tríc ®æi míi, ®ång thêi ph¶n ¸nh xu híng héi nhËp cña nÒn kinh tÕ níc ta trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu hãa kinh tÕ. Do sù t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc – c«ng nghÖ ®ang diÔn ra qu¸ tr×nh quèc tÕ hãa ®êi sèng kinh tÕ, sù ph¸t triÓn cña mçi quèc gia trong sù phô thuéc lÉn nhau. V× vËy, më cöa kinh tÕ, héi nhËp vµo kinh tÕ khu 9 vùc vµ thÕ giíi lµ tÊt yÕu ®èi víi níc ta. ChØ cã nh vËy míi thu hót ®îc vèn, kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn cña c¸c níc ®Ó khai th¸c tiÒm n¨ng vµ thÕ m¹nh níc ta, thùc hiÖn ph¸t huy néi lùc, tranh thñ ngo¹i lùc ®Ó x©y dùng vµ ph¸t triÓn KTTT hiÖn ®¹i theo kiÓu rót ng¾n. Thùc hiÖn më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i theo híng ®a ph¬ng hãa vµ ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc ®èi ngo¹i, g¾n thÞ trêng trong níc víi thÞ trêng khu vùc vµ thÕ giíi, thùc hiÖn nh÷ng th«ng lÖ trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, nhng vÉn gi÷ v÷ng ®éc lËp chñ quyÒn vµ b¶o vÖ ®îc lîi Ých quèc gia, d©n téc trong quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i. 10 CH¦¥NG II. Vai trß qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc ®èi víi nÒn KTTT ®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam hiÖn nay 2.1. C¸c quan niÖm c¬ b¶n vÒ vai trß cña Nhµ níc ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Trong lÞch sö ph¸t triÓn c¸c häc thuyÕt kinh tÕ cña nh©n lo¹i tån t¹i nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ vai trß cña Nhµ níc ®èi víi nÒn kinh tÕ, ®ã lµ: thuyÕt “bµn tay v« h×nh” cña A.Smith - nhµ kinh tÕ chÝnh trÞ cæ ®iÓn Anh, lÝ thuyÕt “c©n b»ng tæng qu¸t” cña Leon Wallras – nhµ kinh tÕ häc ngêi Ph¸p, lÝ thuyÕt “bµn tay Nhµ níc” cña Keynes, lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ hçn hîp cña P.A.Samuelson – nhµ kinh tÕ häc Mü…Vµ ta ®Ò cËp ®Õn ba lý thuyÕt tiªu biÓu trong sè c¸c lý thuyÕt trªn ph¶n ¸nh râ vai trß cña Nhµ níc ®èi víi nÒn kinh tÕ: Mét lµ, thuyÕt “bµn tay v« h×nh”. A.Smith, t¸c gi¶ cuèn “Cña c¶i cña c¸c d©n téc” (1776) lµ cuèn s¸ch ®Çu ph«i thai cña kinh tÕ häc hiÖn ®¹i ®· xóc ®éng khi ph¸t hiÖn ra mét trËt tù trong hÖ thèng kinh tÕ. A.Smith ®· tuyªn bè nguyªn lý “bµn tay v« h×nh”, theo nguyªn lý nµy, mçi lîi Ých cña riªng m×nh nh lµ ®· ®îc mét “bµn tay v« 11 h×nh” dÉn d¾t ®Õn chç ®¹t ®îc lîi Ých tèt ®Ñp nhÊt cho mäi ngêi. Trong thÕ giíi tèt ®Ñp h¬n tÊt c¶ nµy, bÊt kú sù can thiÖp nµp cña chÝnh phñ vµo sù canh tranh tù do gÇn nh ch¾c ch¾n cã h¹i. Nh vËy, A.Smith cho r»ng cÇn ph¶i t«n träng “bµn tay v« h×nh”, tøc ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng hãa ®îc ph¸t triÓn theo sù ®iÒu tiÕt cña “bµn tay v« h×nh”. Nhµ níc kh«ng nªn can thiÖp vµo kinh tÕ, ho¹t ®éng kinh tÕ vèn cã cuéc sèng riªng cña nã. Vµ Nhµ níc chØ cã chøc n¨ng b¶o vÖ quyÒn së h÷u cña c¸c nhµ t b¶n, ®Êu tranh chèng thï trong giÆc ngoµi, vµ trõng ph¹t nh÷ng kÎ ph¹m ph¸p. Vai trß kinh tÕ cña Nhµ níc ®îc thÓ hiÖn khi nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ vît qu¸ søc cña c¸c doanh nghiÖp nh nhiÖm vô x©y dùng nh÷ng c«ng tr×nh kinh tÕ lín… Häc thuyÕt “bµn tay v« h×nh” lµ mét kh¸i niÖm ®Ó gi¶i thÝch t¹i sao kÕt qu¶ cña mét c¬ chÕ thÞ trêng l¹i cã vÎ trËt tù nh thÕ. Sù thÊu hiÓu cña A.Smith vÒ chøc n¨ng chØ ®¹o cña chøc n¨ng thÞ trêng ®· cæ vò c¸c nhµ kinh tÕ häc hiÖn ®¹i – c¶ nh÷ng ngêi th¸n phôc vµ phª ph¸n chñ nghÜa t b¶n. Tuy vËy, cïng víi tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cu¶ nÒn kinh tÕ th× häc thuyÕt ®· tån t¹i nh÷ng h¹n chÕ thùc tÕ. Bëi chóng ta hiÓu r»ng ®«i khi thÞ trêng còng ph¶n l¹i chóng ta, r»ng cã nh÷ng “thÊt b¹i thÞ trêng” nh ®éc quyÒn vµ t¸c ®éng bªn ngoµi. ChÝnh nh÷ng thÊt b¹i cña thÞ trêng lµ minh chøng cô thÓ cho thÊy râ sù h¹n chÕ cña thuyÕt “bµn tay v« h×nh” cña A.Smith còng nh c¸c häc thuyÕt cña c¸c 12 nhµ kinh tÕ häc kh¸c khi qu¸ “say mª vÎ ®Ñp” cña c¬ chÕ thÞ trêng, coi ®ã lµ hiÖn th©n cña sù hiÖn th©n, cña sù hoµn h¶o, lµ tinh tóy cña sù hµi hßa, cña ®Êng cao siªu, lµ ngoµi tÇm tay cña con ngêi. Hai lµ, lý thuyÕt Nhµ níc ®iÒu tiÕt kinh tÕ thÞ trêng. Theo thuyÕt cña trêng ph¸i Keynes, Nhµ níc can thiÖp vµo kinh tÕ ë c¶ tÇm vÜ m« vµ vi m«. ë tÇm vÜ m«, Nhµ níc sö dông c¸c c«ng cô nh l·i suÊt, chÝnh s¸ch tÝn dông, ®iÒu tiÕt lu th«ng tiÒn tÖ, l¹m ph¸t, thuÕ, b¶o hiÓm, trî cÊp, ®Çu t ph¸t triÓn… ë tÇm vi m«, Nhµ níc trùc tiÕp ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh vµ dÞch vô c«ng céng. Keynes vµ nh÷ng ngêi theo «ng tin tëng r»ng, sù can thiÖp cña Nhµ níc vµo nÒn kinh tÕ sÏ kh¾c phôc ®îc khñng ho¶ng, thÊt nghiÖp, t¹o ra sù æn ®Þnh cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Song nh÷ng chÊn ®éng lín trong nÒn kinh tÕ vÉn diÔn ra. H¬n n÷a, thªm vµo ®ã lµ t×nh tr¹ng khñng ho¶ng, thÊt nghiÖp, l¹m ph¸t vÉn x¶y ra ngµy cµng trÇm träng. §iÒu nµy ®· lµm t¨ng lµn sãng phª ph¸n lý thuyÕt cña Keynes vµ lµm xuÊt hiÖn t tëng phèi hîp “bµn tay v« h×nh” víi Nhµ níc ®Ó ®iÒu chØnh nÒn KTTT. Ba lµ, lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ hçn hîp. Lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ hçn hîp lµ lý thuyÕt trung t©m cña trêng ph¸i chÝnh hiÖn ®¹i, lý thuyÕt nµy b¾t nguån tõ nh÷ng ®ßi hái thùc tiÔn cña nÒn kinh tÕ t b¶n. Samuelson cho r»ng, ®iÒu hµnh mét nÒn kinh tÕ kh«ng cã c¶ chÝnh phñ lÉn thÞ trêng còng gièng nh ngêi ta muèn vç tay mµ chØ cã mét bµn tay. 13 Theo Samuelson, c¬ chÕ thÞ trêng lµ h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ trong ®ã doanh nh©n víi ngêi tiªu dïng t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau th«ng qua thÞ trêng ®Ó gi¶i quyÕt ba vÊn ®Ò trung t©m cña x· héi còng nh cña nÒn kinh tÕ: s¶n xuÊt c¸i g×? s¶n xuÊt cho ai? s¶n xuÊt nh thÕ nµo?. §ång thêi c¬ chÕ thÞ trêng lµ mét trËt tù kinh tÕ, lµ mét c¬ chÕ tinh vi phèi hîp mét c¸ch kh«ng tù gi¸c gi÷a doanh nh©n víi nh©n d©n hay doanh nh©n víi doanh nghiÖp th«ng qua hÖ thèng gi¸ c¶ trªn thÞ trêng. Nã lµ mét ph¬ng tiÖn giao tiÕp ®Ó tËp hîp tri thøc cña hµng triÖu c¸ nh©n kh¸c nhau, kh«ng cã bé n·o trung t©m nhng vÉn gi¶i quyÕt ®îc bµi to¸n mµ m¸y tÝnh lín nhÊt ngµy nay kh«ng gi¶i næi. Tõ nh÷ng nghiªn cøu vÒ c¬ chÕ thÞ trêng, Samuelson ®· chØ ra nh÷ng ®Æc ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ trêng. Thø nhÊt, c¬ chÕ thÞ trêng lµ mét c¬ chÕ tù ph¸t, ®iÒu tiÕt quan hÖ cung – cÇu, hµng hãa – tiÒn tÖ. Cô thÓ nÕu cÇu cña mét lo¹i hµng hãa nµo ®ã t¨ng lªn th× ngêi b¸n t¨ng gi¸ ®Ó ®iÒu tiÕt, ph©n phèi mét lîng cung h¹n chÕ; khi gi¸ lªn cao thóc ®Èy ngêi s¶n xuÊt më réng s¶n xuÊt; khi cã qu¸ nhiÒu hµng hãa tøc cung vît cÇu th× ngêi b¸n muèn b¸n hÕt hµng hãa ph¶i gi¶m gi¸ vµ ngêi mua sÏ mua hµng hãa nhiÒu h¬n. Thø hai, trong nÒn KTTT cã “hai «ng vua” thèng trÞ thÞ trêng. ¤ng vua thø nhÊt lµ kh¸ch hµng (ngêi tiªu dïng) v× chÝnh hä lµ ngßi “bá phiÕu” b»ng ®« la ®Ó bï ®¾p nh÷ng chi 14 phÝ vµ tr¶ l·i cho doanh nghiÖp vµ hä chän ®iÓm n»m trªn ranh giíi kh¶ n¨ng s¶n xuÊt. ¤ng vua thø hai lµ kÜ thuËt v× chÝnh nã quyÕt ®Þnh chi phÝ s¶n xuÊt trong ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp, tæ chøc… Thø ba, trong nÒn KTTT lîi nhuËn võa lµ môc ®Ých, võa lµ ®éng lùc cña ngêi kinh doanh. Hay c¬ chÕ thÞ trêng dïng l·i lç ®Ó gi¶i quyÕt ba vÊn ®Ò: s¶n xuÊt c¸i g×, cho ai vµ nh thÕ nµo. Thø t, KTTT ph¶i ®îc ho¹t ®éng trong m«i trêng c¹nh tranh do c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan chi phèi. Nghiªn cøu sù ho¹t ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng Samuelson còng chØ râ: Bµn tay v« h×nh ®«i khi còng ®a nÒn kinh tÕ tíi nh÷ng sai lÇm. §ã chÝnh lµ nh÷ng khuyÕt tËt cña hÖ thèng KTTT. Nh÷ng khuyÕt tËt nµy cã thÓ lµ do t¸c ®éng bªn ngoµi g©y nªn, nh « nhiÔm m«i trêng; hoÆc lµ nh÷ng thÊt b¹i thÞ trêng do t×nh tr¹ng ®éc quyÒn ph¸ ho¹i c¬ chÕ tù do c¹nh tranh; hoÆclµ c¸c tÖ n¹n nh khñng ho¶ng, thÊt nghiÖp… §Ó ®èi phã víi nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ trêng, c¸c nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i phèi hîp gi÷a “bµn tay v« h×nh” víi “bµn tay h÷u h×nh” nh thuÕ khãa, chi tiªu vµ luËt lÖ cña chÝnh phñ. Vai trß cña Nhµ níc ®· ®îc Samuelson nh×n nhËn mét c¸ch kh¸ch quan, ®ã lµ bèn chøc n¨ng chÝnh cña Nhµ níc. Mét lµ, chøc n¨ng thiÕt lËp khu«n khæ ph¸p luËt. ë ®©y, chÝnh phñ ®Ò ra c¸c quy t¾c trß ch¬I kinh tÕ mµ c¸c doanh nghiÖp, ngßi tiªu dïng vµ c¶ b¶n th©n chÝnh phñ còng ph¶i tu©n thñ; nh»m môc ®Ých t¹o ra m«I trêng 15 tù do c¹nh tranh ®Ó c¬ chÕ thÞ trêng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. Hai lµ, chøc n¨ng æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« ®Ó ®¶m b¶o nÒn kinh tÕ æn ®Þnh; nh»m chèng l¹m ph¸t, thÊt nghiÖp, khñng ho¶ng… Ba lµ, chøc n¨ng hiÖu qu¶. ChÝnh phñ ®a ra c¸c luËt lÖ chèng ®éc quyÒn, ®¶m b¶o cung øng c¸c hµng hãa céng céng hay th«ng qua hÖ thèng hoanh nghiÖp Nhµ níc, hay chÝnh phñ cã thÓ ®¶m b¶o vÒ tµi chÝnh ®Ó c¸c c«ng ty, t nh©n cung cÊp hµng hãa c«ng céng… Bèn lµ, chøc n¨ng c«ng b»ng. ChÝnh phñ dµnh mét phÇn tõ thu nhËp quèc d©n ®Ó ph©n phèi l¹i cho nh÷ng ngêi giµ, ngêi khuyÕt tËt ®Ó ®¶m b¶o cho hä møc sèng tèi thiÓu vÒ y tÕ, dinh dìng… Tuy nhiªn, chÝnh phñ cã thÓ ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh sai lÇm, ph¶n ¸nh kh«ng ®óng hiÖn thùc kh¸ch quan nhÊt lµ khi chÝnh phñ r¬i vµo tay mét nhãm thiÓu sè nµo ®ã. Nh vËy, ®Ó ®¶m b¶o c¬ chÕ thÞ trêng vµ bµn tay Nhµ níc ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, ®ång thêi ®Ó kh¾c phôc h¹n chÕ, khuyÕt tËt cña hai bµn tay th× cÇn phèi hîp hai bµn tay mét c¸ch nhÞp nhµng vµ cã hiÖu qu¶. Nãi tãm l¹i, lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ hçn hîp cña Samuelson ®· ph¶n ¸nh ®óng hiÖn thùc kh¸ch quan vÒ sù cÇn thiÕt vai trß kinh tÕ cña Nhµ níc trong nÒn KTTT hiÖn ®¹i nh»m kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ trêng vµ sù cÇn thiÕt phèi hîp gi÷a “bµn tay h÷u h×nh” – “bµn tay v« h×nh”. 16 2.2. Vai trß cña Nhµ níc trong nÒn KTTT ®Þnh híng XHCN ë níc ta hiÖn nay 2.2.1. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vai trß qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc ®èi víi nÒn KTTT Nhµ níc lµ hiÖn tîng trong lÞch sö, ngay tõ khi ra ®êi nã ®· cã vai trß to lín trong x· héi cã giai cÊp vµ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö nh©n lo¹i. Nhµ níc mét mÆt nã lµ tæ chøc c«ng quyÒn, thùc hiÖn c«ng qu¶n, qu¶n lý mäi mÆt ®êi sèng x· héi; mÆt kh¸c chÝnh th«ng qua qu¶n lý x· héi cã hiÖu qu¶ mµ nã thùc hiÖn ®îc sù thèng trÞ cña giai cÊp thèng trÞ ®èi víi toµn x· héi. BÊt cø nhµ níc nµo còng ®Òu thùc hiÖn chøc n¨ng hai mÆt ®ã. MÆc dï, nhµ níc cã ®Þnh híng cho sù ph¸t triÓn cña x· héi nhng b¶n th©n x· héi l¹i vËn ®éng theo nh÷ng quy luËt kh¸ch quan cña nã, quy luËt vËn ®éng ®êi sèng s¶n xuÊt vËt chÊt vµ tinh thÇn, t¹o ra c¬ së míi, ®iÒu kiÖn míi, do ®ã, ®ßi hái cã sù thay ®æi t¬ng øng trong tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ níc th× qu¶n lý nhµ níc míi cã hiÖu qu¶, nhµ níc míi cã kh¶ n¨ng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi. Tõ §¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng (1986) ViÖt Nam ®· chuyÓn sang ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc; thùc hiÖn d©n chñ hãa mäi mÆt ®êi sèng x· héi; hßa nhËp khu vùc vµ quèc tÕ. Nh vËy, sù hiÖn diÖn cña nhµ níc XHCN trong nÒn KTTT ®Þnh híng XHCN võa víi t c¸ch lµ “bé phËn cÊu thµnh träng yÕu” (kinh tÕ nhµ níc), võa víi t 17 c¸ch lµ chñ thÓ tæ chøc, x©y dùng quan hÖ qu¶n lý vÜ m« nÒn KTTT. Qu¶n lý nhµ níc ®èi víi nÒn KTTT lµ thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ níc vÒ kinh tÕ, mét ®Æc trng cña KTTT hiÖn ®¹i. §èi víi KTTT ®Þnh híng XHCN, chøc n¨ng ®ã ®îc thùc hiÖn bëi nhµ níc cña d©n, do d©n vµ v× d©n díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam. Sù ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ níc nh»m ph¸t huy t¸c dông tÝch cùc vµ ng¨n chÆn nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña thÞ trêng; ®¶m b¶o tÝnh híng dÉn, ®iÒu khiÓn nÒn kinh tÕ híng tíi CNXH. §Æc biÖt ®èi víi nÒn KTTT hiÖn nay ë níc ta th× vai trß qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc cã ý nghÜa rÊt quan träng bëi nÒn KTTT kh«ng ph¶i lµ mét hÖ thèng ®îc tæ chøc mét c¸ch hoµn h¶o, kh«ng cã nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p vµ nan gi¶i: C¬ chÕ thÞ trêng nÕu kh«ng cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ níc, th× sÏ dÉn ®Õn s¶n xuÊt “mï qu¸ng”, g©y nªn c¸c cuéc khñng ho¶ng thõa hoÆc thiÕu. C¬ chÕ thÞ trêng chØ thÓ hiÖn ®Çy ®ñ khi cã sù kiÓm so¸t cña c¹nh tranh hoµn h¶o, khi xuÊt hiÖn c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o th× hiÖu lùc cña c¬ chÕ thÞ trêng bÞ gi¶m. C¬ chÕ thÞ trêng kh«ng cã kh¶ n¨ng tù ®IÒu tiÕt sù ph¸t triÓn ë c¸c vïng kÐm lîi thÕ so s¸nh, vïng khã kh¨n so víi vïng thuËn lîi, ®ång thêi nã l¹i cã xu hêng lµm s©u s¾c thªm sù ph©n hãa thu nhËp. 18 C¬ chÕ thÞ trêng lµ m«i trêng ®Ó n¶y sinh t×nh tr¹ng kin doanh lõa ®¶o, lµm hµng gi¶, lèi sèng ch¹y theo ®ång tiÒn, c¸c tÖ n¹n x· héi, hñy ho¹i m«i trêng sinh th¸i. Nh vËy, ®Ó kh¾c phôc h¹n chÕ khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ trêng cÇn cã sù can thiÖp cña nhµ níc vµo nÒn KTTT. §ång thêi, Nhµ níc lµ ngêi ®¹i diÖn cho ý chÝ, lîi Ých nh©n d©n nh»m ®¶m b¶o sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, võa gi÷ v÷ng ®Þnh híng XHCN trong sù ph¸t triÓn cña ®Êt níc. 2.2.2. Vai trß qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc trong nÒn KTTT ®Þnh híng XHCN ë níc ta 2.2.2.1. Môc tiªu kinh tÕ - x· héi cña nhµ níc ViÖt Nam. Môc tiªu hµng ®Çu cña sù ph¸t triÓn KTTT ë níc ta lµ gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, ®éng viªn mäi nguån lùc trong níc vµ ngoµi níc ®Ó thùc hiÖn c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña CNXH, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ – x· héi, c¶i thiÖn tõng bíc ®êi sèng nh©n d©n. Thùc hiÖn t tëng Hå ChÝ Minh vµ ®êng lèi ®æi míi cña §¶ng, lÊy s¶n xuÊt g¾n liÒn víi c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, t¨ng trëng kinh tÕ ®i ®«i víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi, khuyÕn khÝch lµm giµu hîp ph¸p, g¾n liÒn víi xãa ®ãi gi¶m nghÌo. 2.2.2.2. Vai trß ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ níc trong nÒn kinh tÕ. 19 Nhµ níc qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ, tøc lµ: lùa chän ph¬ng ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi, can thiÖp, ®iÒu khiÓn mçi khi nÒn kinh tÕ ®i chÖch ngoµi ph¬ng ¸n bëi c¸c chÊn ®éng kinh tÕ – chÝnh trÞ – x· héi bªn trong vµ bªn ngoµi. Tõ ®ã cã thÓ thÊy vai trß ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ níc ®èi víi nÒn kinh tÕ rÊt quan träng.. 2.2.2.2.1HÖ thèng c«ng cô qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc ®èi víi nÒn kinh tÕ. Thø nhÊt, kÕ ho¹ch hãa ®Þnh híng. KÕ ho¹ch hãa lµ c«ng cô thÓ hiÖn c¸c môc tiªu lý tëng cña mét nÒn kinh tÕ, nhê cã kÕ ho¹ch hãa mµ chÝnh phñ cã thÓ phèi hîp ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp, cña c¸c bé, c¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph¬ng. KÕ ho¹ch hãa lµ c«ng cô duy nhÊt ®Ó chÝnh phñ cã thÓ chuyÓn t¶i néi dung, ®êng lèi, chÝnh s¸ch, kinh tÕ qu¶n lý cña Nhµ níc theo c¸c môc tiªu lùa chän. KÕ ho¹ch trong c¬ chÕ thÞ trêng kh«ng ph¶i lµ ¸p ®Æt mµ lµ ®Þnh híng vµ thùc hiÖn theo dù ¸n. Thø hai, hÖ thèng ph¸p luËt. Ph¸p luËt lµ c«ng cô t¹o ra m«i trêng tù do kinh doanh, tù do c¹nh tranh lµnh m¹nh cho c¸c doanh nghiÖp bëi v× nhê cã ph¸p luËt mµ c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc biÕt ®îc c¸i g× ®îc lµm, c¸i g× kh«ng ®îc lµm. HÖ thèng ph¸p luËt cµng ®Çy ®ñ, ®ång bé bao nhiªu, viÖc qu¶n lý cña Nhµ níc cµng chÆt chÏ, thuËn líi bÊy nhiªu. 20