Tài liệu Tiểu luận tăng cường vai trò quản lý kinh tế của nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xhcn

lêi më ®Çu VÊn ®Ò vai trß qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ níc lµ mét chñ ®Ò ®· ®îc ®Ò cËp ®Õn kh¸ nhiÒu vµ còng ®· cã rÊt nhiÒu ý kiÕn quan ®iÓm kh¸c nhau. Tuy nhiªn, kh«ng thÓ ¸p ®Æt mét nguyªn t¾c chung nµo cho c¸c quèc gia víi nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö, kinh tÕ - x· héi kh¸c biÖt. Thêi kú Ph¸p thuéc (1858 - 1945), ViÖt Nam ®îc xÕp lµ mét trong nh÷ng quèc gia cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn thÊp kÐm nhÊt trªn thÕ giíi, ®ã lµ mét nÒn kinh tÕ quÌ quÆt, l¹c hËu, s¶n xuÊt nhá lÎ vµ kinh tÕ n«ng nghiÖp lµ chñ yÕu. Nhng ë thêi kú nµy, víi sù xuÊt hiÖn cña c¸c nhµ t b¶n Ph¸p, c¸c c«ng ty Ph¸p, cïng víi sù giao lu hµng ho¸ gi÷a níc ViÖt Nam thuéc ®Þa víi c¸c níc kh¸c trªn thÕ giíi th× nÒn kinh tÕ ViÖt Nam còng ®· ®îc coi lµ mét nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ë d¹ng s¬ khai. C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m (8/1945) thµnh c«ng, Nhµ níc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ ra ®êi, nhng kh«ng gièng c¸c quèc gia kh¸c chóng ta kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó kh«i phôc vµ x©y dùng kinh tÕ mµ gÇn nh ngay lËp tøc l¹i ph¶i chÞu ®ùng c¶nh chiÕn tranh lo¹n l¹c. Trong suèt thêi kú kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m lîc (1946 - 1954) nÒn kinh tÕ kh«ng thÓ ph¸t triÓn mét c¸ch toµn diÖn, mµ ®ã chØ lµ mét nÒn kinh tÕ khÐp kÝn, tù cung tù cÊp, lÊy s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ thñ c«ng nghiÖp lµ chÝnh víi môc ®Ých tríc tiªn lµ phôc vô kh¸ng chiÕn. HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ chÊm døt chiÕn tranh ë §«ng D¬ng ®îc ký kÕt, nh÷ng tëng ®îc sèng trong hoµ b×nh ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, nhng kh«ng chóng ta l¹i ph¶i tr¶i qua mét cuéc chiÕn tranh dµi 20 n¨m (19551975), ®Êt níc bÞ chia c¾t lµm hai miÒn B¾c, Nam víi hai chÕ ®é chÝnh trÞ, hai m« h×nh kinh tÕ kh¸c nhau. MiÒn B¾c ®i lªn x· héi chñ nghÜa víi m« h×nh kinh tÕ qu¶n lý tËp trung bao cÊp gièng c¸c níc x· héi chñ nghÜa kh¸c, miÒn Nam ®i theo m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng t b¶n chñ nghÜa. Tuy vËy trong ®iÒu kiÖn bÞ chi phèi bëi qui luËt cña chiÕn tranh hai m« h×nh nµy còng kh«ng mang ®Çy ®ñ ®Æc trng vµ ý nghÜa cña nã. ë miÒn B¾c kh«ng thÓ tËp trung toµn bé søc lùc cho ph¸t triÓn kinh tÕ mµ l¹i ph¶i chi viÖn lín vÒ ngêi vµ cña cho miÒn Nam, h¬n n÷a miÒn B¾c còng ph¶i chÞu §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ - PhÝ ThÞ Hµ Lan - Kinh tÕ ®Çu t 44A 1 sù tÊn c«ng b»ng h¶i qu©n vµ kh«ng qu©n Mü, trong ®iÒu kiÖn khã kh¨n ®ã qu¸ tr×nh thùc hiÖn môc tiªu kinh tÕ kh«ng ®îc hoµn h¶o. Cßn ë miÒn Nam còng cha thùc sù lµ mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn v× søc s¶n xuÊt trong níc cßn rÊt yÕu, thùc chÊt miÒn Nam chØ lµ thÞ trêng tiªu thô hµng ho¸ cña Mü vµ c¸c níc t b¶n kh¸c. Sau chiÕn th¾ng 1975 níc nhµ thèng nhÊt. C¶ níc b¾t tay vµo x©y dùng mét nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa thèng nhÊt trªn toµn quèc. Còng chÝnh trong thêi kú nµy m« h×nh kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp b¾t ®Çu béc lé khiÕm khuyÕt cña nã kh«ng chØ ë ViÖt Nam mµ ë tÊt c¶ c¸c níc x· héi chñ nghÜa kh¸c. Tuy r»ng m« h×nh nµy cã thÓ tËp trung ®îc søc ngêi, søc cña cho môc ®Ých ph¸t triÓn trong mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh nhng v× nã kh«ng ®Ò cao tíi lîi Ých c¸ nh©n cho nªn sau mét thêi kú dµi ph¸t triÓn ®iÒu nµy ®· lµm triÖt tiªu ®éng lùc cña mçi c¸ nh©n, tÝnh Ých kû cña mçi c¸ nh©n b¾t ®Çu trçi dËy. H¬n n÷a, trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung cao ®é nh÷ng qui luËt cña kinh tÕ nh qui luËt cung cÇu, qui luËt gi¸ trÞ, qui luËt ph©n phèi bÞ biÕn d¹ng ®i, nÒn kinh tÕ hµng ho¸ chØ tån t¹i trªn danh nghÜa, lu th«ng hµng ho¸ bÞ ®×nh trÖ. ChÝnh v× nh÷ng lý do nµy mµ sau giai ®o¹n ph¸t triÓn rùc rì (nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû 20) th× tíi nh÷ng n¨m cuèi cña thËp kû 70 ë nh÷ng níc x· héi chñ nghÜa ®· cã nh÷ng dÊu hiÖu ch÷ng l¹i vµ ®ång thêi nh÷ng t tëng vÒ c¶i c¸ch b¾t ®Çu xuÊt hiÖn. Quèc gia tiªn phong trong vÊn ®Ò c¶i c¸ch lµ Trung Quèc. §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· sím nhËn biÕt ®îc xu híng ph¸t triÓn nµy vµ nh÷ng t tëng vÒ c¶i c¸ch kinh tÕ ®· ®îc ®Ò cÊp tíi tõ §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø V (3/1982) vµ ®îc chÝnh thøc quyÕt ®Þnh ®a vµo thùc tiÔn t¹i ®¹i héi VI (12/1986), trong c¸c kú ®¹i héi VII, VIII tiÕp theo vÊn ®Ò c¶i c¸ch tiÕp tôc ®îc bæ sung vµ hoµn thiÖn. Chóng ta kh¼ng ®Þnh r»ng chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc lµ mét tÊt yÕu, nhng sù qu¶n lý cña Nhµ níc ®èi víi nÒn kinh tÕ ë møc ®é nµo, th«ng qua nh÷ng c«ng cô g× lµ mét vÊn ®Ò kh«ng dÔ quyÕt ®Þnh. Trong lÞch sö nh©n lo¹i cã nh÷ng thêi kú Nhµ níc hÇu nh kh«ng can thiÖp vµo nÒn kinh tÕ - thêi kú chñ nghÜa t b¶n tù do c¹nh tranh, hoÆc can thiÖp rÊt s©u vµo nÒn kinh tÕ nh trong m« h×nh kinh tÕ tËp trung ë c¸c níc x· héi chñ §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ - PhÝ ThÞ Hµ Lan - Kinh tÕ ®Çu t 44A 2 nghÜa hay ë c¸c níc t b¶n chñ nghÜa sau khñng ho¶ng 1929 - 1933 theo lý thuyÕt Keynes nhng nh÷ng thµnh c«ng do chóng mang l¹i chØ mang tÝnh lÞch sö, nã kh«ng lµ mét m« h×nh vÜnh viÔn vµ hoµn h¶o cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Vµ tíi nay c¸c nhµ kinh tÕ thèng nhÊt víi nhau r»ng cÇn thiÕt cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc ®èi víi nÒn kinh tÕ trong mét c¬ chÕ thÞ trêng ®Çy n¨ng ®éng. NÒn kinh tÕ lu«n vËn ®éng vµ ph¸t triÓn trong mçi thêi kú nã l¹i cã mét sè ®Æc trng ®ßi hái sù can thiÖp cña Nhµ níc ë møc ®é phï hîp, chÝnh v× vËy khi ViÖt Nam chuyÓn sang nÒn kinh tÕ míi th× vai trß qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ níc lµ thiÕt yÕu vµ viÖc nghiªn cøu nã lµ vÊn ®Ò l©u dµi ®ßi hái ph¶i cã quan ®iÓm ®øng ®¾n, lËp trêng v÷ng vµng. Trong giíi h¹n vÒ kiÕn thøc, ®Ò ¸n cña em chØ dõng l¹i ë viÖc tham kh¶o ý kiÕn tõ mét sè bµi viÕt vµ c«ng tr×nh nghiªn cøu xung quanh vÊn ®Ò “T¨ng cêng vai trß qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa” nãi chung vµ thùc tÕ ViÖt Nam nãi riªng. Bµi viÕt nµy ®îc hoµn thµnh tríc hÕt nhê vµo sù gióp ®ì tËn t×nh cña thÇy gi¸o. Em kÝnh mong thÇy c« cho em nh÷ng ý kiÕn nhËn xÐt ®Ó em hoµn chØnh thªm viÖc nghiªn cøu vµ cã ®îc nh÷ng suy luËn ®óng ®¾n vµ logic. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n ! Ch¬ng I: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ vai trß kinh tÕ cña Nhµ níc trong nÒn Kinh tÕ thÞ trêng - §Æc trng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. I. C¸c quan ®iÓm vÒ vai trß kinh tÕ cña Nhµ n íc trong lÞch sö: Trong lÞch sö x· héi loµi ngêi ®· cã mét thêi kú kh«ng cã Nhµ níc vµ ph¸p luËt. §ã lµ thêi kú céng s¶n nguyªn thuû, do tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp kÐm cña lùc lîng s¶n xuÊt, con ngêi cïng chung sèng, cïng lao ®éng vµ cïng hëng thµnh qu¶ lao ®éng chung. Mäi ngêi ®Òu b×nh ®¼ng trong lao ®éng §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ - PhÝ ThÞ Hµ Lan - Kinh tÕ ®Çu t 44A 3 vµ hëng thô, x· héi kh«ng cã kÎ giµu ngêi nghÌo, kh«ng ph©n chia thµnh giai cÊp, kh«ng cã ®Êu tranh giai cÊp. C¬ së kinh tÕ ®ã ®· lµm xuÊt hiÖn h×nh thøc tæ chøc x· héi lµ thÞ téc. NhiÒu thÞ téc hîp l¹i thµnh bé l¹c. Sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi ®· lµm thay ®æi tæ chøc x· héi thÞ téc. Sau ba lÇn ph©n c«ng lao ®éng x· héi, chÕ ®é t h÷u xuÊt hiÖn ®· ph©n chia x· héi thµnh kÎ giµu ngêi nghÌo, h×nh thµnh hai giai cÊp c¬ b¶n lµ chñ n« vµ n« lÖ... Mét x· héi míi víi sù ph©n chia giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp gay g¾t kh«ng thÓ ®iÒu hoµ, ®ßi hái ph¶i cã mét tæ chøc míi cã kh¶ n¨ng dËp t¾t cuéc xung ®ét giai cÊp Êy, tæ chøc ®ã lµ Nhµ níc. Nh vËy Nhµ níc xuÊt hiÖn mét c¸ch kh¸ch quan, kh«ng ph¶i lµ mét lùc lîng tõ bªn ngoµi ¸p ®Æt vµo x· héi, mµ lµ "mét lùc lîng n¶y sinh tõ x· héi, mét lùc lîng tùa hå nh ®ang ë trªn x· héi, cã nhiÖm vô lµm dÞu bít sù xung ®ét vµ gi÷ cho sù xung ®ét ®ã n»m trong vßng bÊt tö"1 XuÊt ph¸t tõ viÖc nghiªn cøu nguån gèc cña Nhµ níc, c¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin ®· ®i ®Õn kÕt luËn r»ng "Nhµ níc lµ s¶n phÈm vµ biÓu hiÖn cña nh÷ng m©u thuÉn giai cÊp kh«ng thÓ ®iÒu hoµ. Nhµ níc chØ ra ®êi vµ tån t¹i trong x· héi cã giai cÊp vµ bao giê còng thÓ hiÖn b¶n chÊt giai cÊp s©u s¾c. B¶n chÊt ®ã thÓ hiÖn tríc hÕt ë chç Nhµ níc lµ mét bé m¸y cìng chÕ ®Æc biÖt n»m trong tay cña giai cÊp thèng trÞ, lµ c«ng cô s¾c bÐn nhÊt ®Ó duy tr× sù thèng trÞ giai cÊp. Trong c¸c x· héi bãc lét, Nhµ níc (Nhµ níc chiÕm h÷u n« lÖ, Nhµ níc phong kiÕn, Nhµ níc t s¶n) ®Òu cã b¶n chÊt chung lµ bé m¸y ®Ó thùc hiÖn nÒn chuyªn chÝnh cña giai cÊp bãc lét - giai cÊp thiÓu sè trong x· héi. Ngîc l¹i, Nhµ níc x· héi chñ nghÜa víi b¶n chÊt chuyªn chÝnh v« s¶n, lµ bé m¸y ®Ó cñng cè ®Þa vÞ thèng trÞ, b¶o vÖ lîi Ých cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng - lùc lîng chiÕm ®a sè trong x· héi ®Ó trÊn ¸p nh÷ng lùc lîng thèng trÞ cò ®· bÞ lËt ®æ vµ nh÷ng phÇn tö chèng ®èi c¸ch m¹ng. MÆt kh¸c, trong ®iÒu kiÖn cña x· héi cã nhiÒu giai cÊp, Nhµ níc kh«ng chØ lµ ngêi b¶o vÖ lîi Ých cña giai cÊp thèng trÞ mµ cßn ph¶i quan t©m ®Õn lîi Ých chung cña toµn x· héi. Bªn c¹nh tÝnh giai cÊp lµ mÆt c¬ b¶n thÓ 1 M¸c - ¡ng ghen: TuyÓn tËp VI, NXB sù thËt 1984 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ - PhÝ ThÞ Hµ Lan - Kinh tÕ ®Çu t 44A 4 hiÖn b¶n chÊt cña Nhµ níc th× tÝnh x· héi còng lµ mét ®Æc trng cña Nhµ níc. Tõ lý luËn vÒ Nhµ níc ta ®· thÊy Nhµ níc lµ c«ng cô cña giai cÊp thèng trÞ dïng ®Ó ®iÒu tiÕt c¸c quan hÖ x· héi nh»m b¶o vÖ lîi Ých cña giai cÊp m×nh. Khi ®Ò cËp tíi chøc n¨ng cña Nhµ níc c¸c nhµ nghiªn cøu thèng nhÊt r»ng Nhµ níc cã hai chøc n¨ng chÝnh lµ chøc n¨ng ®èi néi vµ chøc n¨ng ®èi ngo¹i: - Chøc n¨ng ®èi néi bao gåm hai bé phËn chÝnh lµ chøc n¨ng kinh tÕ vµ chøc n¨ng gi÷ v÷ng an ninh, chÝnh trÞ, trËt tù an toµn x· héi, trÊn ¸p sù chèng ®èi cña c¸c giai cÊp kh¸c vµ c¸c ©m mu ph¶n ®éng. Trong hai chøc n¨ng nµy th× chøc n¨ng kinh tÕ ®îc ®a lªn hµng ®Çu v× nã lµ c¬ së ®Ó Nhµ níc cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn. - Chøc n¨ng ®èi ngo¹i cña Nhµ níc còng bao gåm hai chøc n¨ng chÝnh lµ chøc n¨ng b¶o vÖ tæ quèc vµ chøc n¨ng cñng cè më réng quan hÖ hîp t¸c h÷u nghÞ víi c¸c níc kh¸c. Trong ®iÒu kiÖn ngµy nay chøc n¨ng ®èi ngo¹i cã vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng. Sù suy tµn cña Nhµ níc phong kiÕn ë ph¬ng T©y (thÕ kû XV) g¾n liÒn víi sù h×nh thµnh Nhµ níc t s¶n, qu¸ tr×nh tÝch luü t b¶n ®îc b¾t ®Çu thùc hiÖn - nÒn kinh tÕ thÞ trêng còng b¾t ®Çu ®îc h×nh thµnh. Trong thêi kú nµy ®Ó cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh giai cÊp t s¶n cÇn ph¶i cã sù trî gióp cña "bµ ®ì" tøc cÇn cã sù can thiÖp cña Nhµ níc. Vai trß qu¶n lý cña Nhµ níc ®îc x¸c lËp vµ n©ng cao, thÓ hiÖn ngay trong t tëng kinh tÕ cña ph¸i träng th¬ng. Cô thÓ Nhµ níc dïng chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nghiªm ngÆt, t×m mäi c¸ch ®Ó tÝch luü tiÒn tÖ (tiÒn vµng), kh«ng cho tiÒn tÖ ch¶y ra níc ngoµi, cã nh÷ng qui ®Þnh nghiªm ngÆt ®èi víi c¸c th¬ng gia. Trong chÝnh s¸ch ngo¹i th¬ng hä ®Èy m¹nh xuÊt khÈu thµnh phÈm, kh«ng xuÊt khÈu s¶n phÈm dë dang, nguyªn liÖu th«, trî gi¸ gióp ®ì cho xuÊt khÈu trong khi ®ã l¹i dïng hµng rµo thuÕ quan, h¹n ng¹ch nhËp khÈu ®Ó h¹n chÕ nhËp khÈu. Còng nhê nh÷ng chÝnh s¸ch nµy cña Nhµ níc mµ trong giai ®o¹n tÝch luü nguyªn thuû Nhµ níc t s¶n ®· tÝch luü ®îc mét lîng cña c¶i rÊt lín. X· héi ph¸t triÓn lªn cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt víi quan hÖ s¶n xuÊt míi th× kiÓu “mua rÎ b¸n §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ - PhÝ ThÞ Hµ Lan - Kinh tÕ ®Çu t 44A 5 ®¾t”, nÒn kinh tÕ qu¸ chó träng vµo th¬ng nghiÖp kh«ng cßn phï hîp n÷a. Mét quèc gia muèn ph¸t triÓn th× ph¶i t¨ng cêng søc s¶n xuÊt trong níc th«ng qua t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, nÒn kinh tÕ cÇn mét m«i trêng tù do h¬n ®Ó c¸c nhµ s¶n xuÊt cã thÓ ph¸t huy hÕt tiÒm lùc cña m×nh. Thêi kú nµy ®· d©ng lªn mét lµn sãng ñng hé tù do c¹nh tranh mµ tiªu biÓu nhÊt lµ nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn Anh - Adam Smith (1723 - 1790) víi häc thuyÕt "bµn tay v« h×nh" vµ nguyªn lý Nhµ níc kh«ng can thiÖp vµo ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ. ¤ng cho r»ng viÖc tæ chøc nÒn kinh tÕ hµng ho¸ cÇn theo nguyªn t¾c tù do. Sù ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ lµ do c¸c qui luËt kh¸ch quan tù ph¸t chi phèi, sù vËn ®éng trªn thÞ trêng lµ do quan hÖ cung - cÇu vµ sù biÕn ®æi tù ph¸t cña gi¸ c¶ hµng ho¸ trªn thÞ trêng quyÕt ®Þnh, quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi lµ quan hÖ lîi Ých kinh tÕ. Con ngêi ho¹t ®éng chØ nh»m lîi nhuËn siªu ng¹ch. Song do "bµn tay v« h×nh" chi phèi buéc ngêi ta ph¶i tu©n theo tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n. §Ó cho nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng ®¹t hiÖu qu¶ Nhµ níc kh«ng nªn can thiÖp vµo kinh tÕ thÞ trêng vµ ho¹t ®éng doanh nghiÖp. Nhµ níc chØ nªn can thiÖp vµo nh÷ng vÊn ®Ò, nh÷ng mÆt cÇn tiÒm lùc lín mµ søc mét doanh nghiÖp kh«ng thÓ víi tíi nh x©y dùng ®êng x¸, cÇu cèng, bÕn c¶ng... (c¸c c«ng tr×nh c«ng céng). Sù thùc trong thêi kú chñ nghÜa t b¶n c¹nh tranh, nÒn kinh tÕ ®· vËn hµnh mét c¸ch n¨ng ®éng vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao. Sù ph¸t triÓn tù do c¹nh tranh ®Õn mét møc ®é nµo ®ã dÉn ®Õn sù h×nh thµnh c¸c tæ chøc ®éc quyÒn lµm gi¶m hiÖu qu¶ kinh tÕ, dÉn tíi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh vµ mét vÊn ®Ò mµ c¸c nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn kh«ng nghÜ tíi ®ã lµ khñng ho¶ng kinh tÕ. Vµo nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX, khñng ho¶ng kinh tÕ vµ thÊt nghiÖp diÔn ra thêng xuyªn vµ nghiªm träng theo chu kú víi kho¶ng c¸ch ngµy cµng rót ng¾n mµ ®Ønh cao lµ cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi 1929 - 1933 (khñng ho¶ng s¶n xuÊt “thõa”). §iÒu ®ã chøng tá r»ng thuyÕt "bµn tay v« h×nh" tá ra kÐm hiÖu nghiÖm vµ kh«ng cßn phï hîp n÷a. Thùc tiÔn ®ßi hái ph¶i cã mét lý thuyÕt kinh tÕ míi cã kh¶ n¨ng thÝch øng víi t×nh h×nh míi dÓ ®iÒu chØnh ®a nÒn kinh tÕ vÒ tr¹ng th¸i c©n b»ng. Vµ vµo thêi ®iÓm nµy John Meynard Keynes (1884 - 1946) ®· ®a ra lý thuyÕt Nhµ níc ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ thÞ trêng "bµn tay h÷u h×nh". Theo lý thuyÕt Keynes Nhµ níc can thiÖp vµo nÒn kinh tÕ ë §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ - PhÝ ThÞ Hµ Lan - Kinh tÕ ®Çu t 44A 6 c¶ tÇm vÜ m« vµ vi m«. ë tÇm vÜ m« Nhµ níc sö dông c¸c c«ng cô nh l·i suÊt, chÝnh s¸ch tÝn dông ®iÒu tiÕt lu th«ng tiÒn tÖ, l¹m ph¸p, thuÕ, b¶o hiÓm , trî cÊp ®Çu t ph¸t triÓn, khuyÕn khÝch tiªu dïng c¸ nh©n... ë tÇm vÜ m« Nhµ níc trùc tiÕp ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh vµ dÞch vô c«ng céng. §Ó ®Èy m¹nh s¶n xuÊt ®¶m b¶o c©n ®èi cung cÇu th× cÇn ph¶i n©ng cÇu tiªu dïng, kÝch thÝch “cÇu cã hiÖu qu¶”. J.M Keynes vµ nh÷ng ngêi ñng hé lý thuyÕt cña «ng tin tëng r»ng sù can thiÖp cña Nhµ níc vµo nÒn kinh tÕ sÏ kh¾c phôc ®îc t×nh tr¹ng khñng ho¶ng, thÊt nghiÖp t¹o ra sù æn ®Þnh l©u dµi cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Nhng thùc tÕ nh÷ng chÊn ®éng trong kinh tÕ x· héi vÉn diÔn ra, thÊt nghiÖp, l¹m ph¸p, khñng ho¶ng kh«ng ®îc c¶i thiÖn. §iÒu nµy ®· lµm t¨ng thªm lµn sãng ph¶n ®èi Keynes vµ xuÊt hiÖn t tëng míi: cÇn phèi hîp "bµn tay v« h×nh" víi "bµn tay h÷u h×nh"®Ó ®iÒu chØnh kinh tÕ. §ã lµ quan ®iÓm cña c¸c nhµ kinh tÕ häc hiÖn ®¹i P.Samuelson víi lý thuyÕt “kinh tÕ hçn hîp” cho r»ng ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i dùa vµo c¶ hai bµn tay lµ c¬ chÕ thÞ trêng vµ Nhµ níc. ¤ng cho r»ng, “®iÒu hµnh mét nÒn kinh tÕ kh«ng cã c¶ chÝnh phñ lÉn thÞ trêng th× còng nh ®Þnh vç tay b»ng mét bµn tay”.Theo quan ®iÓm cña c¸c nhµ kinh tÕ häc hiÖn ®¹i th× Nhµ níc kh«ng ph¶i lµ c¸i g× ®ã ®øng ngoµi nÒn kinh tÕ mµ nã còng lµ mét trong nh÷ng chñ thÓ cña nÒn kinh tÕ. Tõ sau n¨m 1917, cïng víi sù ra ®êi cña Liªn bang X« ViÕt vµ sau ®ã lµ hÖ thèng XHCN tõ sau n¨m 1945 lµ sù xuÊt hiÖn cña nÒn kinh tÕ chØ huy vËn ®éng theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. Nhµ níc qu¶n lý trùc tiÕp mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong nÒn kinh tÕ b»ng kÕ ho¹ch vµ hµng lo¹t c¸c chØ tiªu ph¸p lÖnh vµ chØ tiªu gi¸n tiÕp. KÕt qu¶ th× c¸c níc nµy vÉn ph¶i chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng vµ ph¶i ®æi míi c¸ch thøc qu¶n lý cña Nhµ níc sau mét thêi gian dµi ph¸t triÓn råi suy tho¸i, khñng ho¶ng nÆng nÒ. §èi víi níc ta, Nhµ níc lµ cña d©n, do d©n vµ v× d©n díi sù l·nh ®¹o thèng nhÊt cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam nªn sù qu¶n lý ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ theo ®Þnh híng X· héi chñ nghÜa. II. §Æc trng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa: §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ - PhÝ ThÞ Hµ Lan - Kinh tÕ ®Çu t 44A 7 1. Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ trêng: VÒ ph¬ng diÖn kinh tÕ cã thÓ kh¸i qu¸t r»ng, lÞch sö ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng x· héi cña nh©n lo¹i ®· vµ ®ang tr¶i qua hai kiÓu tæ chøc kinh tÕ thÝch øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ ph©n c«ng lao ®éng x· h«Þ: thêi ®¹i kinh tÕ tù nhiªn tù cung tù cÊp vµ thêi ®¹i kinh tÕ hµng ho¸ mµ giai ®o¹n cao cña nã ®îc gäi lµ kinh tÕ thÞ trêng. Kinh tÕ tù nhiªn lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ - x· héi ®Çu tiªn cña nh©n lo¹i. §ã lµ ph¬ng thøc sinh ho¹t kinh tÕ ë tr×nh ®é thÊp ban ®Çu lµ sö dông nh÷ng tÆng vËt cña thiªn nhiªn vµ sau ®ã ®îc thùc hiÖn th«ng qua nh÷ng t¸c ®éng trùc tiÕp vµo tù nhiªn ®Ó t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ sö dông trong viÖc duy tr× sù sinh tån cña con ngêi. Ho¹t ®éng kinh tÕ ®ã g¾n liÒn víi x· héi sinh tån, víi kinh tÕ n«ng nghiÖp tù cung, tù cÊp. Nã ®· tån t¹i vµ thèng trÞ trong c¸c x· héi céng s¶n nguyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, tuy kh«ng cßn gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ nhng vÉn cßn tån t¹i trong x· héi t b¶n cho ®Õn ngµy nay. Kinh tÕ tù nhiªn, hiÖn vËt, sinh tån, tù cung tù cÊp g¾n liÒn víi kÐm ph¸t triÓn vµ l¹c hËu. Kinh tÕ hµng ho¸, b¾t ®Çu b»ng kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n, ra ®êi tõ khi chÕ ®é céng s¶n nguyªn thuû tan r·, dùa trªn hai tiÒn ®Ò c¬ b¶n lµ cã sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ cã sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ do chÕ ®é së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt. ChuyÓn tõ kinh tÕ tù nhiªn tù cung tù cÊp sang kinh tÕ hµng ho¸ lµ ®¸nh dÊu bíc chuyÓn sang thêi ®¹i kinh tÕ cña sù ph¸t triÓn, thêi ®¹i v¨n minh cña nh©n lo¹i. Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña m×nh, vÞ thÕ cña kinh tÕ hµng ho¸ còng dÇn ®îc thay ®æi : tõ chç nh lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ-x· héi kh«ng phæ biÕn, kh«ng hîp thêi trong x· héi chiÕm h÷u n« lÖ cña nh÷ng ngêi thî thñ c«ng vµ n«ng d©n tù do, ®Õn chç ®îc thõa nhËn trong x· héi phong kiÕn vµ ®Õn Chñ nghÜa t b¶n th× kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n kh«ng nh÷ng ®îc thõa nhËn mµ cßn ph¸t triÓn lªn giai ®o¹n cao h¬n ®ã lµ kinh tÕ thÞ trêng. Kinh tÕ hµng ho¸ vµ kinh tÕ thÞ trêng chØ kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn. Kinh tÕ thÞ trêng chÝnh lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸. Kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ ph¹m trï hµng ho¸, ph¹m trï tiÒn tÖ vµ thÞ trêng §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ - PhÝ ThÞ Hµ Lan - Kinh tÕ ®Çu t 44A 8 ®îc ph¸t triÓn vµ më réng. Hµng ho¸ kh«ng chØ bao gåm nh÷ng s¶n phÈm ®Çu ra cña s¶n xuÊt mµ bao hµm c¶ c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña s¶n xuÊt. Dung lîng thÞ trêng vµ c¬ cÊu thÞ trêng ®îc më réng vµ hoµn thiÖn. Mäi quan hÖ kinh tÕ trong x· héi ®Òu ®îc tiÒn tÖ ho¸. Kinh tÕ thÞ trêng ®îc h×nh thµnh víi nh÷ng ®iÒu kiÖn nh sau: Mét lµ, sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng. Sù xuÊt hiÖn hµng ho¸ søc lao ®éng lµ mét tiÕn bé lÞch sö. Ngêi lao ®éng ®îc tù do, anh ta cã quyÒn lµm chñ kh¶ n¨ng lao ®éng cña m×nh vµ lµm chñ thÓ b×nh ®¼ng trong viÖc th¬ng lîng víi ngêi kh¸c. Chñ nghÜa t b¶n ®· thùc hiÖn ®îc bíc tiÕn bé trong lÞch sö ®ã trong khu«n khæ lîi dông tÝnh chÊt ®Æc biÖt cña hµng ho¸ søc lao ®éng ®Ó phôc vô tói tiÒn cña c¸c nhµ t b¶n. V× vËy ®· lµm n¶y sinh m©u thuÉn gi÷a t b¶n víi lao ®éng lµm thuª. Trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi – kh«ng ph¶i mäi ngêi cã søc lao ®éng ®em b¸n ®Òu lµ nh÷ng ngêi v« s¶n. Do sù chi phèi cña lîi Ých kinh tÕ vµ chi phÝ c¬ héi, ngêi lao ®éng vÉn cã thÓ b¸n søc lao ®éng cña m×nh cho ngêi kh¸c nÕu hä c¶m thÊy viÖc lµm nµy cã lîi h¬n so víi viÖc tæ chøc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Hai lµ, ph¶i tÝch luü ®îc mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh vµ sè tiÒn ®ã ph¶i trë thµnh vèn ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh nh»m môc ®Ých lîi nhuËn. LÝ luËn cña trêng ph¸i träng th¬ng ®· ph¶n ¸nh râ ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò nµy. Ba lµ, nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ nÒn kinh tÕ tiÒn tÖ cho nªn nÒn kinh tÕ thÞ trêng cÇn ph¶i cã hÖ thèng tµi chÝnh, tÝn dông ng©n hµng t¬ng ®èi ph¸t triÓn, ®¸p øng ®îc nhu cÇu vÒ vèn cho s¶n xuÊt vµ kinh doanh. Bèn lµ, sù h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®ßi hái ph¶i cã mét hÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng t¬ng ®èi ph¸t triÓn, ®¶m b¶o cho lu th«ng hµng ho¸ vµ tiÒn tÖ thuËn lîi, dÔ dµng, t¨ng ph¬ng tiÖn vËt chÊt nh»m më réng quan hÖ trao ®æi. N¨m lµ, t¨ng cêng vai trß kinh tÕ cña Nhµ níc. §èi víi níc ta ®©y lµ ®iÒu kiÖn cã tÝnh then chèt ®Ó h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Nhµ níc ®· t¹o ra m«i trêng vµ hµnh lang cho thÞ trêng ph¸t triÓn lµnh m¹nh. §ång thêi, Nhµ níc sö dông nh÷ng biÖn ph¸p hµnh chÝnh cÇn thiÕt ®Ó ph¸t huy nh÷ng u thÕ vµ h¹n chÕ nh÷ng tiªu cùc cña §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ - PhÝ ThÞ Hµ Lan - Kinh tÕ ®Çu t 44A 9 thÞ trêng. Nhµ níc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ph©n phèi vµ ®iÒu tiÕt theo nguyªn t¾c c«ng b»ng x· héi vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi. Nhµ níc cßn thùc hiÖn sù ®iÒu tiÕt nh»m xö lý hµi hoµ quan hÖ gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi. NÒn kinh tÕ thÞ trêng bªn c¹nh nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng phï hîp víi t×nh h×nh c¸ biÖt cña mçi quèc gia th× ®Òu mang nh÷ng nÐt chung nhÊt, nh÷ng ®Æc ®iÓm mang tÝnh chÊt phæ biÕn. C¸c ®Æc ®iÓm nµy xuÊt ph¸t chñ yÕu tõ viÖc xoay quanh mèi quan hÖ gi÷a ngêi s¶n xuÊt - thÞ trêng - vµ ngêi mua. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng yÕu tè c¹nh tranh lµ mét tÊt yÕu do ®ã còng sÏ dÉn ®Õn rÊt nhiÒu vÊn ®Ò, c¸c mèi quan hÖ n¶y sinh ®Çy phøc t¹p. §Ó mét nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng nhÞp nhµng vµ ®¹t hiÖu qu¶ th× c¸c mèi quan hÖ ®ã cÇn ®îc ®iÒu chØnh theo mét nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh. Sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng cµng ®ßi hái tÊt yÕu sù can thiÖp, ®iÒu tiÕt cña Nhµ níc vµo nªn kinh tÕ. 2. C¬ chÕ thÞ trêng - §Æc trng vµ nh÷ng u khuyÕt ®iÓm cña nã: 2.1. Kh¸i niÖm: C¬ chÕ thÞ trêng lµ c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ do sù t¸c ®éng cña c¸c qui luËt kinh tÕ vèn cã cña nã. C¬ chÕ ®ã gi¶i quyÕt ba vÊn ®Ò c¬ b¶n cña tæ chøc kinh tÕ lµ c¸i g×, nh thÕ nµo, vµ cho ai. C¬ chÕ thÞ trêng bao gåm c¸c nh©n tè c¬ b¶n lµ cung, cÇu vµ gi¸ c¶ thÞ trêng. 2.2. C¸c ®Æc trng c¬ b¶n cña c¬ chÕ thÞ trêng: Tríc hÕt, th«ng qua c¬ chÕ thÞ trêng mµ c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn viÖc ph©n bæ sö dông c¸c nguån tµi nguyªn s¶n xuÊt khan hiÕm nh lao ®éng, vèn, tµi nguyªn thiªn nhiªn vÒ c¬ b¶n ®îc quyÕt ®Þnh mét c¸ch kh¸ch quan th«ng qua sù ho¹t ®éng cña c¸c qui luËt kinh tÕ thÞ trêng, ®Æc biÖt lµ qui luËt cung cÇu. Th«ng qua qui luËt cung - cÇu mµ h×nh thµnh nªn gi¸ c¶ thÞ trêng, gi¸ c¶ thÞ trêng lªn xuèng xung quanh gi¸ trÞ thÞ trêng vµ nã lµ kÕt qu¶ tho¶ thuËn gi÷a ngêi mua víi ngêi b¸n, nã t¹o lªn møc lîi nhuËn trªn thÞ trêng mµ tõ ®ã cã t¸c ®éng chuyÓn dÞch c¬ cÊu ®Çu t s¶n xuÊt vµo c¸c lÜnh vùc cho lîi nhuËn cao Thø hai, trong c¬ chÕ thÞ trêng, tÊt c¶ c¸c quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ ®îc tiÒn tÖ ho¸ th«ng qua §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ - PhÝ ThÞ Hµ Lan - Kinh tÕ ®Çu t 44A 10 gi¸ c¶ thÞ trêng, lµm cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh vµ dÔ dµng h¬n. Thø ba, trong c¬ chÕ thÞ trêng, ®éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn, thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ vµ lîi Ých kinh tÕ ®îc biÓu hiÖn tËp trung ë møc lîi nhuËn. Thø t, c¬ chÕ thÞ trêng t¹o cho c¸c chñ thÓ kinh tÕ tù do lùa chän ph¬ng ¸n s¶n xuÊt, kinh doanh vµ tiªu dïng. Dùa trªn c¸c qui luËt kinh tÕ vµ tÝnh tù chñ, c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ, c¸c nhµ s¶n xuÊt, kinh doanh lùa chän cho m×nh ph¬ng ¸n s¶n xuÊt vµ kinh doanh phï hîp nhÊt ®Ó thu ®îc lîi nhuËn tèi ®a, vµ ngêi tiªu dïng ®îc tù do lùa chän tiªu dïng v× c¸c quan hÖ kinh tÕ ®· ®îc tiÒn tÖ ho¸. Thø n¨m, th«ng qua sù ho¹t ®éng cña c¸c qui luËt kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ sù linh ho¹t cña hÖ thèng gi¸ c¶, nÒn kinh tÕ thÞ trêng lu«n duy tr× ®îc thÕ c©n b»ng gi÷a møc cung vµ cÇu cña tÊt c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô, Ýt g©y ra sù khan hiÕm vµ thiÕu thèn hµng ho¸. Thø s¸u, c¹nh tranh lµ m«i trêng vµ ®éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn, thóc ®Èy t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ t¨ng hiÖu qu¶ cña s¶n suÊt. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, c¹nh tranh diÔn ra mét c¸ch phæ biÕn trong c¶ lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ trong c¶ lÜnh vùc lu th«ng, h×nh thøc vµ nh÷ng biÖn ph¸p cña c¹nh tranh cã thÓ rÊt phong phó nhng ®éng lùc vµ môc ®Ých cuèi cïng cu¶ c¹nh tranh chÝnh lµ lîi nhuËn. Thø b¶y, cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, mèi quan hÖ gi÷a môc tiªu t¨ng cêng tù do c¸ nh©n vµ môc tiªu vµ c«ng b»ng x· héi, gi÷a ®Èy nhanh tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ vµ n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng còng cã sù ph¸t triÓn t¬ng øng. Thø t¸m, c¬ chÕ thÞ trêng ®Æt ngêi tiªu dïng vµo vÞ trÝ hµng ®Çu. Nhê sù ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt míi vµ c¸c nhu cÇu míi, c¬ chÕ thÞ trêng cã xu híng tho¶ m·n nhu cÇu biÕn ®æi kh«ng ngõng cña c¸c nhãm d©n c sao cho phï hîp víi lèi sèng cña hä, thay cho nguyªn t¾c s¶n xuÊt, cung øng hµng lo¹t, bÊt chÊp nhu cÇu. Thø chÝn, nhµ doanh nghiÖp lµ nh©n vËt trung t©m trong ho¹t ®éng thÞ trêng, lµ nh©n tè sèng ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng. Nhµ doanh nghiÖp kh«ng ®øng ngoµi c¬ chÕ §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ - PhÝ ThÞ Hµ Lan - Kinh tÕ ®Çu t 44A 11 thÞ trêng. Kh«ng cã nhµ doanh nghiÖp th× kh«ng cã c¬ chÕ thÞ trêng. 2.3. ¦u ®iÓm vµ khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ trêng: Thùc tÕ khã ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ nh÷ng u ®iÓm vµ khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ trêng. Tuy nhiªn, cã thÓ nªu lªn nh÷ng u ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ trêng nh sau: - C¬ chÕ thÞ trêng kÝch thÝch ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù ho¹t ®éng tù do cña hä. Do ®ã lµm cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn n¨ng ®éng, huy ®éng ®îc nguån lùc cña x· héi vµo ph¸t triÓn kinh tÕ. - C¹nh tranh buéc nh÷ng ngêi s¶n xuÊt ph¶i gi¶m hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt ®Õn møc thÊp nhÊt cã thÓ ®îc b»ng c¸ch ¸p dông kü thuËt vµ c«ng nghÖ míi vµo s¶n xuÊt, nhê ®ã thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao chÊt lîng vµ sè lîng hµng ho¸. - Sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng ®a ®Õn sù thÝch øng tù ph¸t gi÷a khèi lîng vµ c¬ cÊu cña s¶n xuÊt víi khèi lîng vµ c¬ cÊu nhu cÇu x· héi, nhê ®ã cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng c¸ nh©n vµ s¶n xuÊt vÒ hµng ngµn, hµng v¹n lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau. Nh÷ng nhiÖm vô nµy nÕu Nhµ níc lµm sÏ ph¶i thùc hiÖn mét khèi lîng c«ng viÖc khæng lå, cã khi kh«ng thùc hiÖn ®îc vµ ®ßi hái chi phÝ cao trong viÖc ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh. - C¬ chÕ thÞ trêng mÒm dÎo h¬n Nhµ níc vµ cã kh¶ n¨ng thÝch nghi cao h¬n khi nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ thay ®æi, lµm thÝch øng kÞp thêi gi÷a s¶n xuÊt víi nhu cÇu x· héi. Nhê vËy c¬ chÕ thÞ trêng gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña tæ chøc kinh tÕ: CÇn s¶n xuÊt lo¹i hµng ho¸ g× víi sè lîng bao nhiªu do ngêi tiªu dïng quyÕt ®Þnh. Lîi nhuËn l«i cuèn c¸c doanh nghiÖp vµo s¶n xuÊt mÆt hµng cã møc lîi cao, ®¸p øng nhu cÇu x· héi. S¶n xuÊt b»ng ph¬ng ph¸p nµo, c«ng nghÖ g× ®îc quyÕt ®Þnh bëi c¹nh tranh ®Ó cho tèi ®a ho¸ ®îc lîi nhuËn vµ tèi thiÓu ho¸ chi phÝ. HÖ thèng gi¸ c¶ lµ tÝn hiÖu cho mét ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ thÝch hîp. S¶n xuÊt hµng ho¸ cho ai (ph©n phèi) ®îc quyÕt ®Þnh bëi quan hÖ cung – cÇu trªn thÞ trêng c¸c nh©n tè s¶n xuÊt. §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ - PhÝ ThÞ Hµ Lan - Kinh tÕ ®Çu t 44A 12 LÞch sö ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt x· héi chøng minh r»ng c¬ chÕ thÞ trêng lµ c¬ chÕ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Song bÊt k× mét tÊm hu©n ch¬ng nµo còng cã mÆt tr¸i cña nã. C¬ chÕ thÞ trêng kh«ng ph¶i lµ hiÖn th©n cña sù hoµn h¶o, mµ nã vèn cã nh÷ng khuyÕt tËt, ®Æc biÖt vÒ mÆt x· héi. Nhµ kinh tÕ häc næi tiÕng Samuelson ®· nãi r»ng: “Sau khi t×m hiÓu vÒ bµn tay v« h×nh, chóng ta kh«ng nªn qu¸ say mª víi vÎ ®Ñp cña c¬ chÕ thÞ trêng, coi ®ã lµ hiÖn th©n cña sù hoµn h¶o, lµ tinh tuý cña sù hµi hoµ, cña ®Êng cao siªu, n»m ngoµi tÇm tay con ngêi”. Còng nh b¸o c¸o cña Ban chÊp hµnh trung ¬ng §¹i héi VII ®· nªu râ: “SÏ lµ sai lÇm nÕu cho r»ng nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ liÒu thuèc v¹n n¨ng. Cïng víi sù kÝch thÝch cña s¶n xuÊt ph¸t triÓn, kinh tÕ thÞ trêng còng lµ m«i trêng thuËn lîi lµm n¶y sinh vµ ph¸t triÓn nhiÒu lo¹i tiªu cùc x· héi, thÞ trêng nh hiÖn tîng thai nghÐn cha biÕt sÏ ra sao. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ bao hµm c¶ kh¶ n¨ng thÊt b¹i”. C¬ chÕ thÞ trêng còng cã nh÷ng khuyÕt tËt mµ b¶n th©n nã kh«ng thÓ tù gi¶i quyÕt ®îc: - TÝnh tù ph¸t: Do c¹nh tranh, ch¹y theo lîi nhuËn, ngêi s¶n xuÊt cã thÓ ®æ x« vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt cã lîi nhuËn cao nªn s¶n xuÊt qu¸ møc cÇn thiÕt hoÆc do kh«ng dù kiÕn hÕt nhu cÇu thÞ trêng, nªn s¶n xuÊt kh«ng ®ñ ®¸p øng nhu cÇu. ThÞ trêng ®iÒu tiÕt c¸c dßng hµng, nh÷ng ngêi bu«n b¸n kh«ng thÓ tÝnh hÕt ®îc cÇu cña thÞ trêng nªn sÏ x¶y ra t×nh tr¹ng cã lóc hµng ho¸ ®îc tËp trung vµo mét ®iÓm trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh qu¸ møc cÇu thanh to¸n... cung lín h¬n cÇu. Khi ®ã thÞ trêng l¹i ph¶i tù ®iÒu chØnh. TÝnh tù ph¸t cè h÷u cña thÞ trêng g©y ra cho x· héi nh÷ng l·ng phÝ kh«ng nhá. Tuy nhiªn cÇn thÊy r»ng sù ®iÒu chØnh tuy mang tÝnh tù ph¸t nhng l¹i rÊt linh ho¹t. - ChØ chó ý ®Õn nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ ph©n ho¸ thu nhËp trong x· héi: Víi môc ®Ých b¸n ®îc hµng, ngêi s¶n xuÊt chØ chó ý ®Õn nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n. Trong khi ®ã toµn x· héi cßn cã nh÷ng nhu cÇu kh¸c, mµ nÕu ®¸p øng nã th× cã Ýt lîi nhuËn vµ cã khi kh«ng cã lîi nhuËn, thËm chÝ thua lç, do ®ã c¸c mÆt hµng nµy bÞ mÊt nguån cung. Song x· héi l¹i rÊt cÇn c¸c ngµnh ®ã, nhÊt lµ c¸c s¶n phÈm dÞch vô c«ng céng. §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ - PhÝ ThÞ Hµ Lan - Kinh tÕ ®Çu t 44A 13 Do t¸c ®éng cña c¹nh tranh, cã ngêi giµu lªn vµ cã ngêi bÞ ph¸ s¶n, thu nhËp cña c¸c tÇng líp d©n c còng kh«ng ®Òu, g©y ra hiÖu qu¶ tiªu cùc vÒ mÆt x· héi, nhÊt lµ thÊt nghiÖp. - C¬ cÊu kinh tÕ ®îc h×nh thµnh mét c¸ch tù ph¸t: Do t¸c ®éng cña c¹nh tranh, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ sÏ tËp trung vµo c¸c ngµnh cã lîi nhuËn cao, ®Ó thu håi vèn, cßn c¸c ngµnh l·i Ýt hoÆc cã c¬ së h¹ tÇng ®ßi hái nhiÒu vèn vµ thu håi vèn l©u sÏ kh«ng ®îc quan t©m. Qu¸ tr×nh tù ph¸t nµy kÐo dµi sÏ dÉn ®Õn mÊt c©n ®èi vÒ c¬ cÊu ngµnh. - G©y mÊt c©n b»ng sinh th¸i: Lîi nhuËn võa lµ môc tiªu, võa lµ ®éng lùc trong kinh doanh. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, c¸c nhµ doanh nghiÖp lu«n lu«n s¨n lïng lîi nhuËn, t×m mäi c¸ch nh»m ®¹t lîi nhuËn tèi ®a ch¹y theo lîi nhuËn kinh tÕ ®¬n thuÇn, tríc m¾t, côc bé... dÉn ®Õn khai th¸c tù nhiªn bõa b·i ph¸ huû m«i trêng... lµm ph¬ng h¹i ®Õn lîi Ých chung, lîi Ých l©u dµi, g©y nhiÒu hËu qu¶ xÊu vÒ mÆt x· héi. - Ph¸t sinh c¸c tÖ n¹n x· héi: Sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng ®a ®Õn sù ph©n ho¸ giµu nghÌo, t¸c ®éng xÊu ®Õn ®¹o ®øc vµ t×nh ngêi, do ®ã lµm n¶y sinh nhiÒu tÖ n¹n x· héi nh tham nhòng, bu«n lËu, lµm hµng gi¶... Tãm l¹i, c¬ chÕ thÞ trêng cã t¸c ®éng ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸, chi phèi sù vËn ®éng cña kinh tÕ thÞ trêng. Nhng sù ®iÒu tiÕt ®ã mang tÝnh chÊt mï qu¸ng. H¬n n÷a c¸c chñ thÓ tham gia thÞ trêng ho¹t ®éng v× lîi Ých riªng cña m×nh cho nªn sù vËn ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng tÊt yÕu dÉn tíi nh÷ng m©u thuÉn vµ xung ®ét. TÊt c¶ ®· g©y nªn t×nh tr¹ng kh«ng b×nh thêng trong quan hÖ kinh tÕ vµ dÉn tíi sù mÊt æn ®Þnh x· héi. V× vËy, x· héi ®ßi hái ph¶i cã sù kiÓm tra, ®iÒu tiÕt, ®Þnh híng mét c¸ch cã ý thøc ®èi víi sù vËn ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng. §ã lµ nh÷ng lý do cÇn thiÕt ph¶i thiÕt lËp vai trß qu¶n lý cña Nhµ níc ë tÊt c¶ c¸c níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Nhµ níc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ lµ ®ßi hái kh¸ch quan, lµ nhu cÇu néi t¹i cña nÒn kinh tÕ hµng hãa vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng. Tuy nhiªn, viÖc ®iÒu tiÕt, khèng chÕ vµ ®Þnh híng c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña c¸c c¬ së thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ theo ph¬ng híng vµ môc tiªu nµo, ®iÒu ®ã phô §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ - PhÝ ThÞ Hµ Lan - Kinh tÕ ®Çu t 44A 14 thuéc vµo b¶n chÊt cña c¸c h×nh thøc Nhµ níc vµ con ®êng ph¸t triÓn mµ níc ®ã lùa chän. ë níc ta, sù qu¶n lý cña Nhµ níc nh»m híng tíi sù æn ®Þnh vÒ kinh tÕ-x· héi, sù c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶ còng nh lµm cho nÒn kinh tÕ ngµy cµng t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn víi tèc ®é cao. III. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cÇn ph¶i cã vai trß qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc ®èi víi nÒn kinh tÕ ë ViÖt Nam: Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, tÝnh tÊt yÕu cña sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ níc b¾t nguån tõ hai mÆt: Tõ sø mÖnh lÞch sö cña Nhµ níc. Nhµ níc lµ tæ chøc quyÒn lùc chung, qu¶n lý mäi mÆt ®êi sèng x· héi, th«ng qua ®ã mµ giai cÊp thèng trÞ thùc hiÖn ®îc sù thèng trÞ cña m×nh ®èi víi toµn x· héi. Nhµ níc x· héi chñ nghÜa còng vËy, th«ng qua qu¶n lý tèt mäi mÆt ®êi sèng x· héi mµ thùc hiÖn ®îc sù thèng trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng ®èi víi toµn x· héi, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Mét khi Nhµ níc ®· kh«ng thÓ qu¶n lý x· héi cã hiÖu lùc, hiÖu qu¶, dÉn tíi khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi th× giai cÊp thèng trÞ còng khã mµ gi÷ ®îc ®Þa vÞ thèng trÞ cña m×nh ®èi víi toµn x· héi. H¬n n÷a, tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña kinh tÕ thÞ trêng ®ßi hái cã sù t¸c ®éng n¨ng ®éng, tÝch cùc tõ phÝa Nhµ níc thêng xuÊt hiÖn ë c¸c trêng hîp sau: - Kinh tÕ thÞ trêng thõa nhËn nguyªn t¾c tù do c¹nh tranh, c¹nh tranh trong kinh doanh, c¹nh tranh trong t×m kiÕm viÖc lµm, hµnh nghÒ... Tõ ®ã, mét mÆt cã thÓ dÉn tíi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh mang tÝnh chÊt ph¸ ho¹i; mÆt kh¸c, cã thÓ xuÊt hiÖn hiÖn tîng ®éc quyÒn cña c¸c doanh nghiÖp. Lµm xuÊt hiÖn vai trß, nhiÖm vô cña Nhµ níc lµ ng¨n chÆn sù ®éc quyÒn cña thÞ trêng, híng vµo sù c¹nh tranh lµnh m¹nh, ph¸t triÓn s¶n xuÊt, b¶o ®¶m cho sù b×nh ®¼ng cña mäi doanh nghiÖp tham gia thÞ trêng, nhÊt lµ cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá. - Sù vËn ®éng cña kinh tÕ thÞ trêng lµ theo nguyªn t¾c tèi ®a hãa lîi nhuËn. Do ®ã, cã thÓ dÉn tíi t×nh tr¹ng cã doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç vµ ph¸ s¶n, ngêi lao ®éng mÊt viÖc lµm... mµ b¶n th©n kinh tÕ thÞ trêng th× kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng vÊn ®Ò ®ã. Nhµ níc xuÊt hiÖn nh ngêi tæ chøc ph©n phèi l¹i. Nhµ níc dïng tiÒn thu thuÕ ®Ó ph©n §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ - PhÝ ThÞ Hµ Lan - Kinh tÕ ®Çu t 44A 15 phèi l¹i cho x· héi, nãi c¸ch kh¸c Nhµ níc cã nhiÖm vô söa ch÷a nh÷ng khuyÕt tËt cña kinh tÕ thÞ trêng, hoµn thiÖn thÞ trêng. §ã lµ mét vµi thÝ dô ®Ó minh häa tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña vai trß Nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, cã thÓ nãi kh«ng cã mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng nµo mµ ë ®ã l¹i kh«ng cã vai trß cña Nhµ níc. Qu¶n lý nhµ níc vÒ kinh tÕ ë níc ta trong nhiÒu n¨m tríc ®©y víi c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp vµ c¶ trong nh÷ng n¨m ®æi míi theo c¬ chÕ thÞ trêng vÉn cßn nhiÒu khuyÕt ®iÓm, võa h¹ thÊp vai trß nhµ níc lµm gi¶m hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ qu¶n lý cña nhµ níc ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ l¹i võa g©y ra nhiÒu víng m¾c trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, lµm tr× trÖ thªm sù ph¸t triÓn vµ g©y ra nh÷ng khã kh¨n míi cho ®êi sèng kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc. §· cã mét thêi kú dµi chóng ta phñ nhËn kinh tÕ thÞ trêng trong chñ nghÜa x· héi nhng khi chóng ta nhËn thøc l¹i, chuyÓn ®æi c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang c¬ chÕ thÞ trêng th× vÉn cã nh÷ng sai lÇm, cha nhËn thøc ®óng ®¾n vai trß nhµ níc trong qu¶n lý nÒn kinh tÕ nh»m híng sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh, c«ng b»ng và hiÖu qu¶. 1. C¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tríc ®©y vµ vai trß qu¶n lý cña Nhµ níc: Trong hÖ thèng kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung do yªu cÇu x©y dùng nÒn kinh tÕ theo chÕ ®é c«ng h÷u, phi hµng ho¸ víi nguyªn t¾c “tËp trung cao ®é”, g¾n liÒn víi quan hÖ cÊp ph¸t, giao nép, dùa vµo mÖnh lÖnh hµnh chÝnh lµ chñ yÕu, nªn nhµ níc ®· ®¶m nhËn vai trß qu¶n lý tuyÖt ®èi toµn bé ®êi sèng kinh tÕ x· héi, n¾m vµ chi phèi toµn bé ho¹t ®éng kinh tÕ cña ®Êt níc. Víi c¬ chÕ nµy, nhµ níc ®· thùc hiÖn ®îc nh÷ng môc tiªu kinh tÕ vµ chÝnh trÞ – x· héi, x©y dùng lùc lîng quèc phßng hïng m¹nh, thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi quan träng nh gi¸o dôc, y tÕ, c«ng b»ng x· héi… thÓ hiÖn tÝnh u viÖt cña x· héi chñ nghÜa trªn nhiÒu mÆt. Song chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ níc ®îc ®Ò cao qu¸ møc thÓ hiÖn trªn nh÷ng ®iÓm chñ yÕu sau ®©y: - Thø nhÊt: Trong c¬ chÕ cò nhµ níc më réng qu¸ ®¸ng kinh tÕ quèc doanh, gÇn nh ®ång nhÊt kinh tÕ quèc doanh víi chñ nghÜa x· héi, chØ thõa nhËn mét thµnh phÇn kinh tÕ XHCN víi hai lo¹i h×nh së h÷u: toµn d©n vµ tËp thÓ. C¸c §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ - PhÝ ThÞ Hµ Lan - Kinh tÕ ®Çu t 44A 16 thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c bÞ h¹n chÕ tíi møc tèi ®a thËm chÝ cßn bÞ triÖt tiªu, kinh tÕ t nh©n kh«ng ®îc phÐp tån t¹i vµ ho¹t ®éng. §Õn §¹i héi §¶ng VI mÆc dï ®· cã sù ®æi míi nhËn thøc nhng vÉn cßn nhÊn m¹nh kinh tÕ quèc doanh ph¶i chiÕm tû träng trong c¶ s¶n xuÊt vµ lu th«ng. - Thø hai: Nhµ níc ®ãng vai trß trung t©m vµ gÇn nh ®éc t«n trong lÜnh vùc ®Çu t x©y dùng c¬ së vËt chÊt – kü thuËt, n¾m ®éc quyÒn ng©n hµng, ngo¹i th¬ng, ngo¹i hèi, bao cÊp tÝn dông vµ do ®ã cha khai th¸c ®îc nguån lùc kh¸c ®Çu t cho ph¸t triÓn. - Thø ba: Nhµ níc trùc tiÕp ®iÒu hµnh vµ can thiÖp qu¸ s©u vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, Nhµ níc lµ “«ng chñ cña mét doanh nghiÖp lín” víi hÖ thèng chØ tiªu kÕ ho¹ch chi tiÕt, trong ®ã c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së chØ lµ nh÷ng ngêi thõa hµnh mét c¸ch thô ®éng mÖnh lÖnh chØ huy tõ trªn xuèng. KÕ ho¹ch lµ c«ng cô qu¶n lý sè mét cã tÝnh chÊt ph¸p lÖnh b¾t buéc trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ®èi víi tÊt c¶ c¸c ngµnh, c¸c cÊp, c¸c tæ chøc x· héi, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ. LuËt kinh tÕ vµ c¸c c«ng cô qu¶n lý kh¸c ®Òu xÕp sau c«ng cô kÕ ho¹ch. - Thø t: Nhµ níc muèn n¾m toµn bé kh©u ph©n phèi lu th«ng, dïng søc m¹nh tæng hîp cña chuyªn chÝnh v« s¶n, kÕt hîp chÆt chÏ ba biÖn ph¸p: Kinh tÕ, hµnh chÝnh, gi¸o dôc ®Ó n¾m nguån hµng vµo tay m×nh. Tãm l¹i, trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung víi c¬ cÊu kinh tÕ c«ng h÷u vµ phi hµng hãa, quan hÖ hµng ho¸ kh«ng ®îc thõa nhËn ®Çy ®ñ lµm triÖt tiªu ®éng lùc ph¸t triÓn, h×nh thµnh sù khan hiÕm. C¸c c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« nh l·i suÊt, gi¸ c¶, thuÕ, tiÒn c«ng vµ tiÒn l¬ng kh«ng ®îc sö dông. Nhµ níc tËp trung mäi nguån thu vµo ng©n s¸ch Trung ¬ng v× vËy còng chi mäi kho¶n cÇn thiÕt liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp vµ ®êi sèng cña ngêi lao ®éng theo lèi b×nh qu©n. Bé m¸y qu¶n lý rÊt cång kÒnh, cã nhiÒu cÊp trung gian vµ kÐm n¨ng ®éng, tõ ®ã sinh ra mét ®éi ngò c¸n bé kÐm n¨ng lùc qu¶n lý, kh«ng th¹o nghiÖp vô kinh doanh, phong c¸ch quan liªu cöa quyÒn cña c¸n bé Nhµ níc vµ tÝnh thô ®éng, û l¹i, n¹n hèi lé, mãc ngoÆc cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ. §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ - PhÝ ThÞ Hµ Lan - Kinh tÕ ®Çu t 44A 17 H×nh thøc qu¶n lý lµ “cÊp ph¸t - giao nép”. §ã lµ mét nÒn “kinh tÕ hiÖn vËt” cßn h¹ch to¸n kinh tÕ chØ lµ h×nh thøc. T×nh tr¹ng “l·i gi¶, lç thËt” lµ hËu qu¶ nghiªm träng cña kiÓu h¹ch to¸n nµy. Nh vËy c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®· tÝch gãp nh÷ng xu híng tiªu cùc, lµm n¶y sinh sù tr× trÖ, h×nh thµnh c¬ chÕ k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, vµ kÕt qu¶ lµ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong thêi gian nµy bÞ r¬i vµo khñng ho¶ng: s¶n xuÊt ®×nh trÖ, hµng ho¸ khan hiÕm, gi¸ c¶ leo thang dÉn tíi l¹m ph¸t, ®êi sèng nh©n d©n rÊt khã kh¨n. ChÝnh v× thÕ vÊn ®Ò ®æi míi lµ mét yªu cÇu bøc b¸ch ®îc ®Æt ra. 2. C¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ míi vµ vai trß qu¶n lý cña Nhµ níc: C¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ míi hiÖn nay ë níc ta lµ c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc b»ng ph¸p luËt, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch vµ c¸c c«ng cô kh¸c. Nhµ níc ®ãng vai trß ®iÒu hµnh kinh tÕ vÜ m« (®Þnh híng vµ ®iÒu tiÕt) nh»m ph¸t huy vai trß tÝch cùc, h¹n chÕ ng¨n ngõa tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ trêng. Nhµ níc võa ph¶i thùc hiÖn hai nhiÖm vô c¬ b¶n song song vµ ®an xen lÉn nhau, ®ã lµ võa ®æi míi, c¶i c¸ch hÖ thèng qu¶n lý bao gåm c¶i t¹o c¬ cÊu kinh tÕ cò, x©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ míi, c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh nhµ níc, x©y dùng ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc nhµ níc phï hîp víi c¬ chÕ míi; võa ph¶i ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ trong qu¸ tr×nh ®æi míi, ph¶i xö lý nhiÒu vÊn ®Ò míi n¶y sinh hÕt søc phøc t¹p vµ khã kh¨n. MÆt kh¸c, nhiÖm vô qu¶n lý nhµ níc vÒ kinh tÕ hÕt søc ®a d¹ng, linh ho¹t, lu«n biÕn ®éng do thùc tÕ cuéc sèng ®Æt ra. Nhng Nhµ níc ta ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ ®ã lµ: Nhµ níc ta ®· ph¸t huy vai trß tr¸ch nhiÖm trong qu¶n lý kinh tÕ – x· héi, tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi qu¶n lý kinh tÕ nhng vÉn gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ, ®¶m b¶o t¨ng trëng kinh tÕ kh¸, c¶i thiÖn n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n, ®a níc ta c¬ b¶n tho¸t khái khñng ho¶ng; ®· m¹nh d¹n ®æi míi c¬ chÕ, chÝnh s¸ch qu¶n lý kinh tÕ vµ ®iÒu hµnh, xö lý c¸c t×nh huèng hÕt søc phøc t¹p cã hiÖu qu¶. Nhµ níc còng ®· m¹nh d¹n ®æi míi hÖ thèng kinh tÕ nhµ níc, ®æi míi hÖ §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ - PhÝ ThÞ Hµ Lan - Kinh tÕ ®Çu t 44A 18 thèng tæ chøc bé m¸y nhµ níc, tõng bíc ph©n ®Þnh râ chøc n¨ng l·nh ®¹o cña §¶ng, qu¶n lý nhµ níc vÒ kinh tÕ víi chøc n¨ng qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh; ®æi míi vµ x©y dùng ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc qu¶n lý nhµ níc phï hîp víi c¬ chÕ míi… Do ®ã, ®· gãp phÇn to lín vµo ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ thµnh c«ng cña c«ng cuéc ®æi míi. Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®îc trong qu¸ tr×nh ®æi míi, qu¶n lý nhµ níc vÒ kinh tÕ cßn cã nhiÒu mÆt h¹n chÕ vµ yÕu kÐm: - Qu¶n lý nhµ níc cha ngang tÇm víi ®ßi hái cña thêi kú míi, cha ph¸t huy ®Çy ®ñ mÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ ®îc tÝnh tù ph¸t, tiªu cùc cña kinh tÕ thÞ trêng. §Êt ®ai, vèn vµ tµi s¶n nhµ níc cha ®îc qu¶n lý chÆt chÏ, sö dông l·ng phÝ vµ thÊt tho¸t nghiªm träng, cha t¨ng cêng ®îc vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc. - HÖ thèng ph¸p luËt, c¬ chÕ chÝnh s¸ch cha ®ång bé, cha nhÊt qu¸n, thùc hiÖn cha nghiªm. - Qu¶n lý lÜnh vùc tµi chÝnh, ng©n hµng, tiÒn tÖ, gi¸ c¶, kÕ ho¹ch, th¬ng m¹i, ph©n phèi thu nhËp, ®Êt ®ai, vèn vµ tµi s¶n nhµ níc cha tèt, cha hiÖu qu¶ vµ chËm ®æi míi. - Tæ chøc bé m¸y qu¶n lý nhµ níc cßn nÆng nÒ, quan hÖ ph©n c«ng vµ hiÖp t¸c cha râ rµng vµ cßn nhiÒu víng m¾c, t×nh tr¹ng tham nhòng, l·ng phÝ, quan liªu, ph©n t¸n côc bé cßn nghiªm träng; c¸n bé vµ c«ng chøc nhµ níc cßn nhiÒu h¹n chÕ c¶ vÒ tr×nh ®é, n¨ng lùc vµ phÈm chÊt, cha t¬ng xøng víi yªu cÇu cña nhiÖm vô. Thùc tr¹ng cô thÓ nh÷ng n¨m gÇn ®©y nh sau: N¨m 2003 nÒn kinh tÕ vÉn duy tr× ®îc møc t¨ng trëng kh¸, ®¹t ®îc môc tiªu cña kÕ ho¹ch ®Ò ra. Tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ (GDP) c¶ n¨m 2003 íc ®¹t 7,2 - 7,3% ®¹t kÕ ho¹ch ®Ò ra (kÕ ho¹ch lµ 7,0-7,5%) (1). Tû träng khu vùc c«ng nghiÖp vµ x©y dùng trong GDP toµn nÒn kinh tÕ t¨ng tõ 38,5% n¨m 2002 lªn 39,9% n¨m 2003; tû träng dÞch vô (1) Theo dù b¸o cña Ng©n hµng thÕ giíi (WB - th¸ng 8-2003), tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ n¨m 2003 cña Trung Quèc ®¹t 7,2%, NhËt B¶n: 0,6%, Th¸i Lan: 4,5%, Singapore: 1,7%; Philippines: 4,0%; Malaysia: 4,2%; In®onesia: 3,3%, ViÖt Nam: 7,0% (ViÖt Nam n¨m 2002: 6%). Theo dù b¸o cña Ng©n hµng Ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB, th¸ng 8-2003), tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ n¨m 2003 cña Trung Quèc ®¹t 7,3%, Th¸i Lan: 5%; Singapore: 2,3%; Philippines: 4,0%; Malaysia 4,3%; ViÖt Nam: 6,9% (ViÖt Nam n¨m 2002: 6,4%). §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ - PhÝ ThÞ Hµ Lan - Kinh tÕ ®Çu t 44A 19 t¬ng øng gi¶m tõ 38,5% xuèng 37,8% vµ tû träng khu vùc n«ng, l©m, ng nghiÖp gi¶m tõ 23% xuèng cßn 22,3%. S¶n xuÊt c«ng nghiÖp tiÕp tôc t¨ng trëng cao vµ ®ang tõng bíc ®i vµo thÕ ph¸t triÓn æn ®Þnh víi chÊt lîng ®îc chó ý n©ng cao. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp 9 th¸ng ®Çu n¨m t¨ng 15,9%, cao h¬n so víi cïng kú nhiÒu n¨m tríc ®©y Tèc ®é t¨ng trëng gi¸ trÞ t¨ng thªm cña ngµnh c«ng nghiÖp n¨m 2003 íc ®¹t 10,4% C¸c ngµnh dÞch vô cã sù chuyÓn dÞch tÝch cùc, thÞ trêng trong níc ®¸p øng ngµy cµng tèt h¬n c¸c nhu cÇu vÒ s¶n xuÊt, kinh doanh vµ phôc vô ®êi sèng d©n c. Tæng møc hµng ho¸ b¸n lÎ vµ tiªu dïng x· héi c¶ n¨m íc thùc hiÖn 306 ngh×n tû ®ång, t¨ng 12% so víi n¨m 2002. Ho¹t ®éng hµng kh«ng, du lÞch cã nhiÒu cè g¾ng, do ®· khèng chÕ thµnh c«ng dÞch bÖnh SARS, ®ång thêi ®· ®Èy m¹nh c¸c biÖn ph¸p qu¶ng c¸o, khuyÕn m¹i... nªn ®ang tõng bíc phôc håi. C¸c dÞch vô bu chÝnh viÔn th«ng, vËn t¶i, tµi chÝnh, ng©n hµng, bÊt ®éng s¶n tiÕp tôc ph¸t triÓn. XuÊt khÈu tiÕp tôc ®¹t ®îc tèc ®é t¨ng trëng cao. Kim ng¹ch xuÊt khÈu íc c¶ n¨m 2003 ®¹t kho¶ng 19,5 tû USD, t¨ng 16,7% so víi n¨m 2002 vµ vît møc kÕ ho¹ch ®Ò ra (kÕ ho¹ch lµ 8,0- 8,5%). Kim ng¹ch nhËp khÈu íc c¶ n¨m 2003 ®¹t 24 tû USD, t¨ng 21,6% so víi n¨m 2002. NhËp khÈu n¨m 2003 t¨ng so víi n¨m 2002 lµ 4,3 tû USD. Thu Ng©n s¸ch Nhµ níc t¨ng, vît dù to¸n ®Çu n¨m, ho¹t ®éng tiÒn tÖ ®· c¬ b¶n ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña ph¸t triÓn kinh tÕ. Thu ng©n s¸ch nhµ níc n¨m 2003 íc ®¹t 132,5 ngh×n tû ®ång, vît 7,1% dù to¸n n¨m, b»ng 21,7% GDP vµ t¨ng 11,3% so víi thùc hiÖn n¨m 2002, lµ n¨m thø 6 liªn tiÕp thu ng©n s¸ch Nhµ níc vît dù to¸n ®Ò ra (4). Tæng chi Ng©n s¸ch nhµ níc c¶ n¨m 2003 íc ®¹t 167,7 ngh×n tû ®ång, vît 6,1% so víi dù to¸n n¨m vµ t¨ng 14,1% so víi thùc hiÖn n¨m 2002. Ho¹t ®éng tiÒn tÖ trong n¨m 2003 ®· c¬ b¶n ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ. Uíc c¶ n¨m 2003, tæng ph¬ng (4) Tû lÖ huy ®éng vµo ng©n s¸ch nhµ níc n¨m 2000 vît 21,9 % dù to¸n vµ ®¹t 20,5% GDP, n¨m 2001 vît 20,4 % dù to¸n vµ ®¹t 21,4% GDP, n¨m 2002 vît 13% dù to¸n vµ ®¹t 22% GDP. Tèc ®é t¨ng thu ng©n s¸ch nhµ níc hµng n¨m ®· cao h¬n tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ vµ tèc ®é t¨ng gi¸ céng l¹i: n¨m 2000 t¨ng 15,6%; n¨m 2001 t¨ng 14,5%, n¨m 2002 t¨ng 14,6%. §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ - PhÝ ThÞ Hµ Lan - Kinh tÕ ®Çu t 44A 20