Tài liệu Tiểu luận sự điều chỉnh kinh tế của nhà nước tư sản hiện đại

LỜI MỞ ĐẦU NÒn kinh tÕ thÕ giíi nãi chung vµ nÒn kinh tÕ cña c¸c níc t b¶n nãi riªng tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø 2hai ®· cã rÊt nhiÒu biÕn ®æi so víi tríc chiÕn tranh, mét trong nh÷ng nh©n tè cã vai trß quan träng t¹o nªn nh÷ng biÕn ®æi ®ã lµ sù ®iÒu chØnh kinh tÕ cña nhµ níc. Víi vai trß to lín cña m×nh, Nhµ níc cã thÓ kÝch thich hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ b»ng hÖ thèng c¸c c«ng cô vµ chÝnh s¸ch ®· v¹ch ra. Vai trß qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ níc b¾t nguån tõ sù cÇn thiÕt ph¶i phèi hîp ho¹t ®éng lao ®éng chung vµ do tÝnh chÊt x· héi ho¸ cña s¶n xuÊt quy ®Þnh. Lùc lîng s¶n xuÊt cµng ph¸t triÓn, tr×nh ®é x· héi ho¸ cña s¶n xuÊt cµng cao th× ph¹m vi thùc hiÖn vai trß nµy cµng réng vµ møc ®é ®ßi hái cña nã cµng chÆt chÏ vµ nghiªm ngÆt. Còng nhê sù ®iÒu chØnh kinh tÕ kÞp thêi cña nhµ níc mµ chñ nghÜa t b¶n ®· vît qua ®îc nguy c¬ sôp ®æ vµ t¹o nªn mét nÒn kinh tÕ t¨ng trëng m¹nh mÏ víi tr×nh ®é s¶n xuÊt rÊt cao. NhËn thøc ®îc vai trß vµ tÇm quan träng cña nhµ níc trong qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh kinh tÕ, em ®· ®i s©u nghiªn cøu ®Ò tµi “Sù ®iÒu chØnh kinh tÕ cña nhµ níc t s¶n hiÖn ®¹i”, víi mong muèn më réng hiÓu biÕt vÒ vai trß cña nhµ níc ®èi víi nÒn kinh tÕ cña c¸c níc trªn thÕ giíi. MÆc dï ®· cã nhiÒu cè g¾ng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi, nhng bµi viÕt kh«ng thÓ tr¸nh khái thiÕu sãt do giíi h¹n vÒ tr×nh ®é vµ kh¶ n¨ng nghiªn cøu. V× vËy, em rÊt mong nhËn ®îc sù gãp ý cña thÇy ®ª bµi viÕt ®îc hoµn thiÖn h¬n. Em 1 xin tr©n träng c¶m ¬n thÇy ®· híng dÉn ®Ó em hoµn thµnh bµi viÕt nµy. Néi dung cña sù ®iÒu tiÕt kinh tÕ cña Nhµ níc t b¶n hiÖn ®¹i I - Sù ®iÒu tiÕt kinh tÕ cña Nhµ níc t b¶n hiÖn ®¹i lµ ®ßi hái kh¸ch quan. 1.C¬ së lý luËn VÒ vai trß cña nhµ níc t b¶n ®îc nhiÒu nhµ kinh tÕ næi tiÕng nghiªn cøu vµ ®· ph¸n ®o¸n ®îc xu híng vËn ®éng cña nã ngay tõ khi chñ nghi· t b¶n míi xuÊt hiÖn. Vµ ®Æc biÖt, tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®Õn nay, lý luËn ®ã ®· ph¸t triÓn b»ng nhiÒu trêng ph¸i g¾n liÒn víi sù chØ ®¹o thùc tiÔn cña Nhµ níc, vµ cã hai lo¹i quan ®iÓm c¬ b¶n sau : a> Quan ®iÓm Macxit vÒ vai trß kinh tÕ cña Nhµ n íc trong Chñ nghÜa T b¶n : Do nh÷ng ®ßi hái cÊp b¸ch còng nh do sù ph¸t triÓn cña møc s¶n xuÊt ®Æt ra, nªn trong thêi kú tríc Mac-Lenin ngêi ta chØ t×m thÊy sù nhÊn m¹nh cña Nhµ níc nh "mét c«ng cô bãc lét giai cÊp bÞ thèng trÞ" . Song, kh«ng ph¶i v× thÕ mµ vai trß kinh tÕ cña Nhµ níc t b¶n kh«ng ®îc ®Ò cËp hoÆc bÞ xem nhÑ trong lý luËn Macxit. 2 Angghen ®· luËn gi¶i vÒ chøc n¨ng x· héi cña Nhµ níc, ngêi viÕt :"tõ tríc tíi nay, c¸c x· héi vËn ®éng trong nh÷ng sù ®èi lËp giai cÊp, ®· cÇn ®Õn Nhµ níc nghÜa lµ mét tæ chøc cña giai cÊp bãc lét ®Ó duy tr× nh÷ng ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt bªn ngoµi cña nã, Nhµ níc lµ ®¹i biÓu chÝnh thøc cña toµn thÓ x· héi , lµ sù tæng hîp cña toµn thÓ x· héi thµnh mét nghiÖp ®oµn cã thÓ tr«ng thÊy ®îc, nhng nã chØ lµ nh thÕ chõng nµo nã lµ Nhµ níc cña b¶n th©n c¸i giai cÊp ®¹i biÓu trong thêi ®¹i cña m×nh cho toµn thÓ x· héi. Khi ph©n tÝch vai trß kinh tÕ cña Nhµ níc F.¡ngghen cßn nhÊn m¹nh : X· héi ®Î ra nh÷ng chøc n¨ng chung nhÊt ®Þnh mµ thiÕu chóng th× kh«ng thÓ ®îc. Nh÷ng ngêi ®îc chØ ®Þnh ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng ®ã ®· t¹o ra trong lßng x· héi mét lÜnh vùc ph©n c«ng lao ®éng míi vµ ®ång thßi hä còng cã lîi Ých ®Æc biÖt trong mèi quan hÖ víi nh÷ng ngêi giao tr¸ch nhiÖm cho hä vµ trë nªn ®éc lËp h¬n trong quan hÖ ®èi víi ngêi ®ã. Nhµ níc xuÊt hiÖn, víi lùc lîng míi cã tÝnh ®éc lËp nµy t¸c ®éng l¹i nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nhê ®éc lËp t¬ng ®èi vín cã cña m×nh, ®ã lµ t¸c ®éng cña hai thÕ lùc kh«ng gièng nhau, mét mÆt lµ qu¸ tr×nh kinh tÕ , mÆt kia lµ lùc lîng chÝnh trÞ míi. Qua ®ã ta thÊy Nhµ níc cã vai trß rÊt quan träng trong viÖc ®iÒu tiÕt kinh tÕ : => Mét lµ : Nhµ níc sinh ra nh»m thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng x· héi chung, nhng khi tån t¹i lµ mét lùc lîng chÝnh trÞ míi, nã kh«ng chØ cã ®îc nhê nh÷ng lîi Ých ®Æc biÖt mµ cßn cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi trong quan hÖ víi c¸c lùc lîng x· héi, ngêi ®· giao phã tr¸ch nhiÖm cho nã. NÕu Nhµ níc sinh ra nh»m thùc 3 hiÖn nh÷ng chøc n¨ng x· héi chung th× mét trong nh÷ng chøc n¨ng x· héi chung ®ã lµ lµm chøc n¨ng mét nh¹c trëng ®øng ra ®iÒu hµnh phèi hîp kh«ng ph¶i mét kh©u, mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®¬n lÎ, mµ lµ c¶ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi - Ph¶i lµ chøc n¨ng x· héi chung quan träng nhÊt mµ Nhµ níc ph¶i ®¶m nhËn. Song sù ®iÒu hµnh ®ã cña Nhµ níc s©u hay n«ng, toµn diÖn hay bé phËn, gi¸n tiÕp hay trùc tiÕp lµ tuú thuéc vµo nhu cÇu cña s¶n xuÊt. Vµ nhu cÇu nµy l¹i do sù ®ßi hái gi¶i phãng søc s¶n xuÊt x· héi ®Æt ra. NÕu trong giai ®o¹n h×nh thµnh cña Chñ nghÜa T b¶n, c¸c quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn cßn chiÕm u thÕ ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn cña c¸c quan hÖ s¶n xuÊt T b¶n chñ nghÜa vµ do ®ã k×m h·m sù ph¸t triÓn cña s÷c s¶n xuÊt th× Nhµ níc víi t c¸ch lµ mét tæ chøc quan träng nhÊt cña kiÕn tróc thîng tÇng gi÷ vai trß t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ra ®êi cña c¸c quan hÖ kinh tÕ T b¶n chñ nghÜa, b¶o vÖ nã ph¸t triÓn. => Hai lµ, nhê cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi trong quan hÖ víi c¸c lùc lîng x· héi mµ Nhµ níc cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng trë l¹i qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi. §©y kh«ng ph¶i lµ sù t¸c ®éng mét chiÒu mµ lµ sù t¸c ®éng qua l¹i, mét bªn lµ lùc lîng chÝnh trÞ chñ ®éng ®¹i diÖn cho x· héi, mét bªn lµ c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ kh¸ch quan.Trong giai ®o¹n ®éc quyÒn T b¶n chñ nghÜa, lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn m¹nh mÏ, qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung t b¶n ®· ®¹t tíi quy m« lín tÝnh x· héi ho¸ cña s¶n xuÊt ®· ®¹t tíi tr×nh ®é cao,trong nÒn s¶n xuÊt diÔn ra nhiÒu qu¸ tr×nh kinh tÕ x· héi vît khái tµm tay cña c¸c nhµ T b¶n thËm chÝ cña c¶ giai cÊp t s¶n, lµm cho nÒn kinh tÕ l©m vµo tr¹ng th¸i khñng 4 ho¶ng, x· héi r¬i vµo t×nh tr¹ng thiÕu æn ®Þnh. Tríc thùc tr¹ng ®ã, Nhµ níc ph¶i can thiÖp s©u vµo sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ , kh«i phôc l¹i tr¹ng th¸i c©n b»ng t¬ng ®èi tõ ®ã æn ®Þnh trËt tù x· héi. b> Quan ®iÓm t s¶n vÒ vai trß kinh tÕ cña Nhµ n íc trong Chñ nghÜa T b¶n . Kh¸c víi c¸c nhµ lý luËn Macxit, nh÷ng ngêi t×m c¨n nguyªn sù t¨ng cêng vai trß kinh tÕ vµ sù chÝn muåi c¸c chøc n¨ng kinh tÕ vÜ m« cña Nhµ níc T b¶n ë c¸c mèi quan hÖ néi t¹i cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt Chñ nghÜa T b¶n, J.M. Keynes t×m nã ë quy luËt t©m lý x· héi c¬ b¶n tøc lµ ë c¸c mèi liªn hÖ kinh tÕ x· héi næi lªn bÒ mÆt cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trùc tiÕp vµ ë thÞ trêng, trong c¸c hµnh vi ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ do quy luËt t©m lý chi phèi. Keynes cho r»ng Chñ nghÜa T b¶n ph¸t triÓn ®Õn mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh th× c¬ chÕ tù ®iÒu chØnh cña thÞ trêng kh«ng ®ñ søc dËp t¾t khñng ho¶ng kinh tÕ vµ thÊt nghiÖp. T¹i ho¹ do khñng ho¶ng vµ thÊt nghiÖp ®æ lªn ®Çu ngêi lao ®éng ®· thóc ®Èy hä lËt ®æ chÕ ®é Chñ nghÜa T b¶n. Nguyªn nh©n ®Çu tiªn cña tai ho¹ nµy lµ sù t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ lµm cho thu nhËp t¨ng lªn vµ cïng víi nã lµm t¨ng tiªu dïng nhng møc tiªu dïng t¨ng lªn kh«ng cïng møc t¨ng thu nhËp, thêng thÊp h¬n møc t¨ng thu nhËp, do b¶n chÊt tiÕt kiÖm cña con ngêi chi phèi. B¶n chÊt ®ã ®îc thÓ hiÖn ë t¸m phÈm ch©t : ThËn träng, nh×n xa, tÝnh to¸n, tham väng, tù lËp, kinh doanh, kiªu h·nh vµ hµ tiÖn. §èi víi c¸c tæ chøc kinh tÕ x· héi bèn yÕu tè t¨ng nhu cÇu lµ : Déng lùc kinh doanh, b¶o ®¶m tiÒn 5 mÆt, c¶i tiÕn qu¶n lý, thËn träng tµi chÝnh ®· lµm cho tæng cÇu x· héi kh«ng ®ñ. Nguyªn nh©n thø ®Õn t×nh tr¹ng tæng cÇu kh«ng ®ñ lµ tû suÊt lîi nhuËn thÊp h¬n tû suÊt lîi tøc lµm cho c¸c nhµ t b¶n thÝch duy tr× t b¶n cña m×nh díi h×nh thøc tiÒn tÖ. Qua ®ã cho thÊy tiÕt kÖm kh«ng chØ chÞu ¶nh hëng cña thu nhËp mµ cßn chÞu ¶nh hëng cña c¶ lîi tøc. Hai nh©n tè nµy quan hÖ tû lÖ thuËn víi møc tiÕt kiÖm vµ tû lÖ ngÞch víi lîng ®Çu t t b¶n. ¤ng cßn cho r»ng sù vËn ®éng cña nÒn s¶n xuÊt Chñ nghÜa T b¶n cã nh¹y c¶m rÊt cao ®èi víi møc lîi tøc. NÒn kinh tÕ sÏ g¸nh chÞu hËu qu¶ ngay nÕu lîi tøc t¨ng cao, sè d tiÕt kiÖm lín, ®Çu t gi¶m vµ sè thÊt nghiÖp sÏ t¨ng lªn. Vµ ®iÒu ®ã g©y ra nguy c¬ bïng nç x· héi. Muèn cho x· héi æn ®Þnh Nhµ níc ph¶i can thiÖp vµo nÒn kinh tÕ, vµo thÞ trêng, ph¶i huy ®éng ®îc c¸c nguån t b¶n nhµn rçi ®Ó më mang c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm t¨ng thu nhËp cho d©n c, lµm cho nhu cÇu tiªu dïng t¨ng lªn, t¨ng gi¸ c¶ hµng ho¸, t¨ng thu nhËp cña nhµ kinh doanh, t¨ng hiÖu qu¶ cña t b¶n ®Çu t, lµm cho nã vËn ®éng nhÞp nhµng vµ t¨ng trëng theo chØÒu híng lµnh m¹nh . Sù can thiÖp nµy ph¶i t¸c ®éng vµo c¸c nh©n tè kÝch thÝch nh©n tè tæng cÇu ®Çy ®ñ. Hai quan ®iÓm trªn ta thÊy quan ®iÓm thø nhÊt mµ ¡ngghen lµ ®¹i diÖn sÏ dÉn tíi viÖc v¹ch râ b¶n chÊt cña ®iÒu chØnh kinh tÕ Chñ nghÜa T b¶n, chØ râ c¸c quy luËt kinh tÕ Chñ nghÜa T b¶n quy ®Þnh kh¶ n¨ng vµ giíi h¹n cña ®iÒu chØnh kinh tÕ b»ng Nhµ níc. Cßn quan ®iÓm thø hai lµ ®¹i diÖn lµ 6 Keynes th× l¹i ®i tíi viÖc v¹ch râ c¬ chÕ ®iÒu chØnh kinh tÕ vµ m« h×nh ®iÒu chØnh hiÖu qu¶ mµ Nhµ níc t b¶n sö dông trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña m×nh. Keynes lÊy xuÊt ph¸t ®iÓm cho hÖ thèng lý luËn cña m×nh tõ viÖc ph©n tÝch quy luËt t©m lý x· héi c¬ b¶n trªn thùc tÕ ®ã lµ c¸ch tiÕp cËn nh÷ng vÊn ®Ò then chèt cña hÖ thèng ®iÒu chØnh kinh tÕ, lµ sù vËn ®éng cña tæng s¶n phÈm x· héi díi h×nh thøc tiÒn tÖ vµ ¶nh hëng cña Nhµ níc t b¶n ®Õn qu¸ tr×nh vËn ®éng th«ng qua hÖ thèng tµi chÝnh , tÝn dông. §ã kh«ng ph¶i lµ hiÖn tîng bÒ ngoµi cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi mµ lµ mèi quan hÖ qua l¹i cña kinh tÕ vÜ m«, cña c¬ chÕ kinh tÕ , thiÕu nã kh«ng mét chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi nµo cña Nhµ níc ®îc c¬ së hiÖn thùc trªn c¬ së c¸c mèi liªn hÖ nµy Keynes x©y dùng ®îc m« h×nh ®iÒu chØnh kinh tÕ th«ng qua cÊu tróc cña hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ dùa trªn hai trô cét c¬ b¶n lµ chÝnh s¸ch tµi chÝnh vµ tiÒn tÖ. T¸n thµnh víi quan ®iÓm cña Keynes vÒ viÖc Nhµ níc ph¶i can thiÖp s©u vµo qu¸ tr×nh vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ , song M.Friedman cho r»ng sù vËn ®«ng cña nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa cã mèi quan hÖ t¬ng hç víi sù vËn ®«ng cña khèi lîng tiÒn tÖ trong lu th«ng. Së dÜ nÒn kinh tÕ l©m vµo tr¹ng th¸i tr× trÖ hoÆc thêng xuyªn x¶y ra c¸c cuéc khñng ho¶ng vµ c¸c có sèc kinh tÕ lµ do Nhµ níc ®a vµo lu th«ng mét khèi lîng tiÒn tÖ qu¸ lín hoÆc qu¸ nhá. NÕu trong thùc tÕ , Nhµ níc ®a vµo lu th«ng mét khèi lîng tiÒn tÖ l¬n h¬n khèi lîng cÇn thiÕt sÏ lµ cho thu nhËp danh nghÜa t¨ng cao h¬n thu nhËp thùc tÕ, do ®ã sÏ kÝch thÝch l·i xuÊt thÞ trêng (l·i suÊt danh nghÜa) t¨ng cao lµm biÕn 7 d¹ng tØ lÖ l·i xuÊt tõ ®ã dÉn ®Õn ®ång tiÒn mÊt gi¸, t¨ng tèc ®é l¹m ph¸t vµ gi¸ c¶. HÖ qu¶ nµy kh«ng chØ lµm xÊu ®i nhanh ®iÒu kiÖn t¸i s¶n xuÊt x· héi mµ cßn lµm mÊt æn ®Þnh x· héi. M.Friedman ®· ®a ra kÕt luËn: C¸c biÕn sè kinh tÕ vÜ m« nh tæng s¶n lîng, c«ng ¨n viÖc lµm vµ gi¸ c¶…chñ yÕu chÞu sù ¶nh hëng cña viÖc ®iÒu chØnh tiÒn tÒ trong lu th«ng cña Nhµ níc, tøc nã ¶nh hëng tíi chÝnh s¸ch chñ yÕu trong m« h×nh ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ níc. Theo c¸c nhµ kinh tÕ träng cung , th× lý thuyÕt vµ m« h×nh Keynes nh»m vµo gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ó kinh tÕ, x· héi ng¾n h¹n. Nã chØ cã hiÖu qu¶ vµ t¸c dông trong nh÷ng ®iÒu kiÖn t¸i s¶n xuÊt x· héi ng¾n h¹n khi c¸c ®iÒu kiÖn naú xÊu ®i th× m« h×nh Keynes sÏ kÐm hiÖu lùc trong nhiÒu trêng hîp trë nªn ph¶n t¸c dông. Nhµ níc muèn t¸c ®éng vµo sù vËn ®éng vµo nÒn kinh tÕ mét c¸ch cã hiÖu qu¶ ®Æc biÖt khi c¸c ®iÒu kiÖn t¸i s¶n xuÊt x· héi ®ang xÊu ®i th× chÝnh phñ ph¶i ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch cña m×nh nh»m vµo gi¶i quyÕt c¸c môc tiªu kinh tÕ x· héi dµi h¹n mµ ®èi tîng cña nã thuéc phÝa cung trªn thÞ trêng. Theo A.LAFFER c¸c yÕu tè cung, cÇu biÕn ®éng trong mét chu tr×nh khÐp kÝn vµ tù nã t¹o ra mét thÕ n¨ng cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt. NÕu Nhµ níc chØ t¸c ®éng vµo mét vµi nh©n tè cã tÝnh côc bé, nhÊt thêi th× kh«ng mang l¹i kÕt qu¶ mong muèn. Do ®ã muèn cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn æn ®Þnh ph¶i t¸c ®éng vµo c¸c nh©n tè mang l¹i hiÖu qu¶ l©u dµi mµ phÇn lín nh©n tè ®ã thuéc yÕu tè cung. Cã ba yÕu tè c¬ b¶n t¹o ra sù t¨ng trëng æn ®Þnh vµ l©u dµi : Lao ®éng, nguån vèn, 8 tiÕn bé khoa häc kü thuËt, sè khèi lîng lao ®éng lín, chÊt lîng lao ®éng cao sÏ t¹o ra nhiÒu gi¸ trÞ cho nhµ t b¶n vµ sù giµu cã cña ®Êt níc, cßn viÖc t¹o ra ®îc mét c¬ chÕ hîp lý ®Ó khai th¸c tèi ®a c¸c nguån vèn sÏ lµ tiÒn ®Ò ®Ó c«ng nghiÖp ho¸ vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Vµ tiÕn bé khoa häc kü thuËt, nh©n tè c¬ b¶n t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi vµ còng lµ nh©n tè quan träng t¹o ra chÊt lîng nÒn kinh tÕ . H¬n n÷a nÒn kinh tÕ thÞ trêng còng cã nh÷ng mÆt tr¸i vµ mÆt ph¶i cña nã. Tríc hÕt, kinh tÕ thÞ trêng ¸p dông c¸c tiÕn bé kü thuËt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®én, n©ng cao tr×nh ®é x· héi ho¸ s¶n xuÊt. Kinh tÕ thÞ trêng lÊy lîi nhuËn lµm ®éng lùc do ®ã ®Ó thu ®îc lîi nhuËn ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp ph¶i thêng xuyªn ¸p dông c¸c kü thuËt míi hîp lý ho¸ s¶n xuÊt lµm cho n¨ng xuÊt lao ®éng x· héi t¨ng lªn nhê ®ã mµ kinh tÕ thÞ trêng tuy míi ra ®êi ®Õn nay kho¶ng n¨m thÕ kû ®· t¹o ra mét lùc lîng s¶n xuÊt x· héi cao cha tõng thÊy trong lÞch sö loµi ngêi. =>thø hai, nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã tÝnh n¨ng ®éng vµ kh¶ n¨ng thÝch nghi nhanh trãng. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng tån t¹i mét nguyªn t¾c ngêi nµo ®a ra thÞ trêng hµng ho¸ tríc tiªn ngêi ®ã sÏ thu ®îc nhiÒu lîi nhuËn h¬n. MÆt kh¸c, nÕu nhËn thøc ®îc s¶n phÈm cña m×nh kh«ng cã ngêi mua hoÆc lîng cÇu gi¶m dÇn th× ngêi s¶n xuÊt sÏ kh«ng s¶n xuÊt n÷a. §iÒu ®ã dÉn tíi sù tiÕt kiÖm hao phÝ lao ®éng x· héi. V× vËy, trong kinh tÕ thÞ trêng lu«n lu«n diÔn ra sù ®æi míi, nhiuÒ s¶n phÈm tríc ®©y vÉn b¸n nay mÊt ®i v× kh«ng cã nhu cÇu, nhiÒu s¶n phÈm míi víi chÊt lîng, quy c¸ch, phÈm chÊt ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n. 9 =>Thø ba, trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng hµng ho¸ vµ dÞch vô. §ã lµ mét nÒn kinh tÕ d thõa chø kh«ng ph¶i nÒn kinh tÕ thiÕu hôt. Do vËy, nÒn kinh tÕ thÞ trêng t¹o ®iÒu kiÖn nhu cÇu vËt chÊt ®Ó tho· m·n ngµy mét tèt h¬n nhu cÇu vËt chÊt, v¨n ho¸ vµ sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña con ngêi. Tuy nhiªn kinh tÕ thÞ trêng còng cã mÆt tr¸i cña nã. §ã tríc hÕt lµ t×nh tr¹ng khñng ho¶ng vµ thÊt nghiÖp. Khñng ho¶ng s¶n xuÊt thõa lµ ®Æc trng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn. ë ®©y hµng ho¸ s¶n xuÊt ra cung vît cÇu cã thÓ thanh to¸n dÉn tíi t×nh tr¹ng d thõa hµng ho¸. G¾n liÒn víi khñng ho¶ng lµ thÊt nghiÖp, mét c¨n bÖnh nan gi¶i cña thÞ trêng. ChÝnh v× vËy mµ c¸c chñ thÓ kinh tÕ ho¹t ®«ng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng lu«n lu«n chÞu nhiÒu ®éng vµ rñi ro, hä cÇn ®îc nhµ níc cung cÊp c¸c th«ng tin kÞp thêi vµ chÝnh x¸c. Tríc hÕt c¸c th«ng tin ®Çy ®ñ vÒ chÝnh s¸ch vµ sù thay ®æi cña c¸c chÝnh s¸ch cña nhµ níc ®a ra ®Ó ®iÒu chØnh kinh tÕ . Thø n÷a lµ nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ trêng mµ nhµ níc ë tÇm vÜ m« cã thÓ biÕt vµ dù ®o¸n ®îc còng cÇn ph¶i th«ng b¸o kÞp thêi cho c¸c chñ thÓ kinh tÕ . V× ®èi víi c¸c nhµ kinh doanh ®iÒu chØnh ®ã sÏ gióp hä ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh kÞp thêi ®Ó chØ ®¹o s¶n xu©t. Cßn ngêi tiªu dïng th«ng tin ®ã còng gióp hä thu xÕp viÖc chi tiªu, mua s¾m hîp lý, ®Æc biÖt gióp hä lêng tríc ®îc nh÷ng nguy c¬ mÊt viÖc lµm ®Ó cã nh÷ng øng phã kÞp thêi. Nhµ níc ngoa× viÖc thu thËp th«ng tin vµ cho c¸c chñ thÓ kinh tÕ biÕt vÒ nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ cña m×nh còng cÇn ph¶i n¾m ®îc nh÷ng ý kiÕn cña c¸c nhµ kinh doanh vµ nguyÖn väng cña nh©n d©n ®Ó ra c¸c quyÕt 10 s¸ch kÞp thêi. §ã lµ nh÷ng quan hÖ kinh tÕ hµi hoµ, hîp lý, b¶o ®¶m nÒn kinh tÕ vËn ®éng, ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh. Mét hËu qu¶ kh¸c cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i trêng, kh«ng khÝ, nguån níc, tµn ph¸ ®Êt ®ai, rõng ®Çu nguån v× ®Ých lîi nhuËn. Song viÖc thu nhiÒu lîi nhuËn th× cã lîi cho c¸ nh©n cßn sù tµn ph¸ cña m«i trêng th× x· héi ph¶i g¸nh chÞu. Cuèi cïng lµ t×nh tr¹ng ®éc quyÒn xo¸ bá tù do c¹nh tranh lµm nÒn kinh tÕ mÊt tÝnh hiÖu qu¶. TÊt c¶ nh÷ng h¹n chÕ ®ã ®ßi hái ph¶i cã sù can thiÖp cña Nhµ níc vµo nÒn kinh tÕ ®Ó ®¶m b¶o sù æn ®Þnh, c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶. §Æc ®iÓm quan träng nhÊt trong qu¸ tr×nh tiÕn triÓn cña c¸c t tëng kinh tÕ t s¶n vÒ ®iÒu chØnh kinh tÕ b»ng Nhµ níc hiÖn nay lµ sù phôc håi vµ t«n träng c¸c nguyªn t¾c tù ®iÒu tiÕt cña thÞ trêng. Nhµ níc can thiÖp vµo kinh tÕ ë c¶ tÇm vi m« vµ vÜ m«. ë tÇm vÜ m«, Nhµ níc sö dông c¸c c«ng cô nh l·i suÊt, chÝnh s¸ch tÝn dông, ®iÒu tiÕt lu th«ng tiÒn tÖ, l¹m ph¸t, thuÕ, b¶o hiÓm, trî cÊp, ®Çu t ph¸t triÓn … Cßn ë tÇm vi m«, Nhµ níc trùc tiÕp ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh vµ dÞch vô c«ng céng. 2. C¬ së thùc tiÔn a) Nh÷ng chØ tiªu vÒ lîng thÓ hiÖn vai trß ngµy cµng t¨ng cña Nhµ níc ®èi víi qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt TBCN 11 Trong thùc tiÔn khã cã thÓ lîng ho¸ chÝnh x¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña nhµ níc ®Æc biÖt lµ hµnh vi ®iÒu chØnh ®èi víi c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ, song qua sù biÕn ®æi cña c¸c chØ tiªu vÒ lîng ë c¸c ngµnh, lÜnh vùc mµ Nhµ níc trùc tiÕp t¸c ®éng vµo ta còng cã thÓ nhËn biÕt ®îc ë møc t¬ng ®èi xu híng cña ho¹t ®éng nµy . Cã thÓ thÊy râ vai trß kinh tÕ cña Nhµ níc qua c¸c biÓu hiÖn sau: Thø nhÊt, sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai, ë c¸c níc t b¶n chñ chèt, c¸c xÝ nghiÖp nhµ níc do chÝnh phñ quèc h÷u ho¸ vµ trùc tiÕp ®Çu t x©y dùng ®· cã vÞ trÝ quan träng trong nÒn kinh tÕ. T¹i Ph¸p, sè c¸n bé c«ng nh©n viªn trong khu vùc quèc doanh chiÕm tíi 11% tæng sè c¸n bé c«ng nh©n viªn c¶ níc, sè doanh nghiÖp quèc doanh chiÕm 18% trong tæng sè doanh nghiÖp c«ng, th¬ng nghiÖp toµn quèc. ë Italia con sè t¬ng øng lµ 11,5% vµ 8%. ë CHLB §øc, BØ, Hµ Lan kho¶ng 8 - 9% vµ 5 - 9%. VÒ ®Çu t nhµ níc trªn tæng sè vèn ®µu t s¶n xuÊt ë c¸c quèc gia trªn b×nh qu©n kho¶ng 15 - 34%. Thø hai, nhµ níc chuyÓn mét phÇn rÊt lín thu nhËp tµi chÝnh thµnh T b¶n tµi chÝnh. Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø 2, sè t b¶n tµi chÝnh do nhµ níc n¾m gi÷ t¨ng lªn vµ trë thµnh bé phËn quan trong trong cÊu thµnh t b¶n nhµ níc. Theo thèng kª cña quÜ tiÒn tÖ quèc tÕ IMF ®Õn n¨m 1989 sè thu nhËp tµi chÝnh do chÝnh phñ trung ¬ng c¸c níc t b¶n n¾m gi÷ chiÕm tØ trong 27% tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña c¸c níc nµy. Trong ®ã, MÜ lµ 20,45%; CHLB 12 §øc lµ 29,23%; Ph¸p lµ 40,87%; Italia lµ 38,16%; Anh lµ 35,75% vµ chiÕm 1/4 - 2/5 GNP cña c¸c níc ®ã. Ngoµi ra, qua NHTW, nhµ níc t b¶n ph¸t hµnh tiÒn vµ kiÓm so¸t lu th«ng tiÒn tÖ. Nhµ níc cÇn lËp ra c¸c tæ chøc tµi chÝnh chÝnh phñ, nh÷ng tæ chøc tµi chÝnh nµy ®· ph¸t huy vµi trß quan trong träng ®êi sèng kinh tÕ. Trong n¨m tµi kho¸ 1981, kim ng¹ch cho vay ®Çu t cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh c«ng céng cña NhËt b¶n b»ng 43% tæng kim ng¹ch ®Çu t cho vay trong c¶ níc. ViÖc nhµ níc gi÷ vÞ trÝ chñ ®¹o trong ®iÒu chØnh hÖ thèng tµi chÝnh tiÒn tÖ ®· t¹o ra cho nhµ níc mét u thÕ tuyÖt ®èi tríc c¸c tæ chøc ®éc quyÒn, vµ nhê hÖ thèng nµy, nhµ níc cã thÓ chñ ®éng ®iÒu chØnh ®îc ho¹t ®éng kinh doanhcña t b¶n t nh©n, dï ®ã lµ tËp ®oµn t b¶n lín. =>Thø ba, trong qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ nhµ níc sö dông c¸c c«ng cô nh tµi chÝnh, tiÒn tÖ… ®Ó can thiÖp vµ ®iÒu chØnh kinh tÕ. Theo thèng kª, qui m« vµ møc ®é nhµ níc can thiÖp vµo kinh tÕ, n¨m 1988, tû träng chi ng©n s¸ch cña Mü lµ 36,2% GNP, khèi céng ®ång kinh tÕ ch©u ¢u (EEC) lµ 49,9% GNP. Sè ngêi lµm viÖc cho chÝnh phñ trung ¬ng chiÕm 1,5% so víi sè ngêi cã n¨ng lùc lµm viÖc (kh«ng kÓ qu©n nh©n) trong vßng 20 n¨m con sè nµy ®· t¨ng gÊp 3 lÇn . Chi tiªu cña nhµ níc t¨ng lªn, ë Mü tõ 3 tû USD (1913) ®Õn cuèi n¨m 70 ®· t¨ng lªn trªn 400 tû USD. 13 Nh÷ng biÕn ®æi vÒ lîng ph¶n ¸nh kh«ng chØ sù t¨ng trëng ho¹t ®éng kinh tÕ cña nhµ níc t b¶n mµ cßn nãi lªn sù t¨ng trëng vai trß cña nhµ níc ®èi víi vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ TBCN. b)Nh÷ng chØ tiªu chÊt lîng ph¶n ¸nh ®iÒu chØnh kinh tÕ cña nhµ níc ngµy cµng trë thµnh nh©n tè quyÕt ®Þnh ®èi víi qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt TBCN. Tríc chiÕn tranh thÕ giíi thø hai, nhµ níc t b¶n ®· tÝch cùc can thiÖp vµo ®êi sèng kinh tÕ x· héi. Song xÐt vÒ vai trß cña c¸c níc trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt TBCN th× ®ã chØ lµ ho¹t ®éng cã tÝnh chÊt bªn ngoµi, øng phã nhÊt thêi ®èi víi c¸c ®ét biÕn kinh tÕ.Vµo thêi k× khñng ho¶ng kinh tÕ, nhµ níc ra søc t¨ng nhu cÇu x· héi, lµm dÞu m©u thuÉn gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. Trong thêi chiÕn, nhµ níc tËp trung c¸c nguån lùc vµo ph¸t triÓn s¶n xuÊt qu©n sù, thu hÑp c¸c nhu cÇu híng vµo phôc vô chiÕn tranh. Tõ sau chiÕn tranh tíi nay, nhµ níc t b¶n ®· can thiÖp toµn diÖn vµo ®êi sèng kinh tÕ x· héi, ®éng ch¹m tíi mäi ngµnh kinh tÕ, thÊm s©u vµo mäi lÝnh vùc vµ mäi kh©u cña t¸i s¶n xuÊt, bao trïm c¶ ho¹t ®éng kinh tÕ trong níc vµ quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. §ã lµ ho¹t ®éng kinh tÕ mang tÝnh phæ biÕn, thêng xuyªn vµ æn ®Þnh. TÝnh chÊt thêng xuyªn trong ho¹t ®éng ®iÒu chØnh kinh tÕ cña nhµ níc t b¶n biÓu hiÖn ë chç nhµ níc ®Æt ra thÓ chÕ can thiÖp vµo kinh tÕ nh thÓ chÕ tµi chÝnh, tiÒn tÖ kÕt hîp víi c¸c s¾c lÖnh hµnh chÝnh vµ c¸c ®¹o luËt kinh doanh lµm cho ho¹t ®éng ®iÒu chØnh kinh tÕ cña nhµ níc t b¶n cã tÝnh ph¸p lý m¹ch l¹c. Ngoµi ra, nhµ níc chuyÓn sù ®iÒu tiÕt ng¾n h¹n lµ chñ 14 yÕu sang ®iÒu chØnh kinh tÕ theo chu tr×nh, kÕ ho¹ch trung h¹n vµ dµi h¹n kÕt hîp víi ®iÒu tiÕt ng¾n h¹n. Trong ®ã, coi ®iÒu chØnh nÒn kinh tÕ theo chu tr×nh, kÕ ho¹ch gi÷ vÞ trÝ chñ ®¹o, quyÕt ®Þnh sù t¨ng trëng l©u dµi cña nÒn kinh tÕ, cßn ®iÒu tiÕt ng¾n h¹n chØ nh»m øng phã, söa ch÷a nh÷g sai lÖch qu¸ lín trong qu¸ tr×nh vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ. ViÖc t¨ng cêng phèi hîp kinh tÕ quèc tÕ còng lµ mét tiªu thøc quan träng nãi lªn tÝnh chÊt thêng xuyªn trong ®iÒu tiÕt kinh tÕ cña nhµ níc t b¶n. Tríc chiÕn tranh thÕ giíi thø hai c¸c c¬ quan ®iÒu tiÕt kinh tÕ cña nhµ níc chØ ®îc thiÕt lËp mçi khi x¶y ra chiÕn tranh hoÆc khñng ho¶ng kinh tÕ, sau ®ã phÇn lín c¸c c¬ quan nµy bÞ gi¶i thÓ. Tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®Õn nay, nhµ níc lËp ra mét lo¹t c¬ quan ®iÒu tiÕt kinh tÕ ho¹t ®éng æn ®Þnh. TÝnh chÊt phæ biÕn, toµn diÖn thêng xuyªn vµ æn ®Þnh trong vai trß ®iÒu chØnh kinh tÕ cña nhµ níc cßn biÓu hiÖn ë sù thay ®æi cña c¸c gi¶i ph¸p vµ tÝnh phï hîp cña chóng trong thùc tiÔn. NÕu tríc chiÕn tranh thÕ giíi thø hai, biÖn ph¸p chñ yÕu mµ nhµ níc t b¶n thêng sö dông trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng vµo nÒn kinh tÕ lµ gi¶ ph¸p hµnh chÝnh th× nay lµ c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ, ®îc sö dông phæ biÕn vµ chiÕm tû träng lín trong c¸c gi¶i ph¸p t¸c ®éng. §Æc biÖt, ®èi víi khu vùc kinh tÕ t nh©n nhµ níc chñ yÕu dïng c¸c c«ng cô ®ßn bÈy kinh tÕ ®Ó híng dÉn kinh doanh theo ®Þnh híng cña nhµ níc. Nh vËy, sù can thiÖp cña nhµ níc t b¶n vµo kinh tÕ lµ mét qu¸ tr×nh biÕn chuyÓn tõ sè lîng sang chÊt lîng, do ®ã vai trß 15 cña nhµ níc ®· chuyÓn tõ yÕu tè bªn ngoµi, yÕu tè t¹o m«i trêng thµnh yÕu tè bªn trong cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt TBCN vµ trë thµnh mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng nhÊt quyÕt ®Þnh sù vËn ®éng cña qu¸ tr×nh nµy. c, Nh÷ng nguyªn nh©n kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi dÉn ®Õn t¨ng cêng vai trß kinh tÕ cña nhµ níc t b¶n. Thø nhÊt tho¸t khái chiÕn tranh ThÕ giíi thø hai (trõ Mü) nÒn kinh tÕ cña c¸c níc tham chiÕn ®Òu bÞ tµn ph¸ vµ suy yÕu. §Ó kh«i phôc l¹i nÒn kinh tÕ cña ®Êt níc ®ßi hái sù cè g¾ng vît bËc cña toµn x· héi, sù tËp trung cao ®é c¸c tiÒm n¨ng cña ®Êt níc vµ sù thèng nhÊt trªn qui m« x· héi. Ngoµi nhµ níc kh«ng cã mét tæ chøc t b¶n nµo thùc hiÖn ®îc dï ®ã lµ mét tËp ®oµn t b¶n khæng lå. Thø hai, sau chiÕn tranh thÕ giãi thø hai, CNTB bÞ ®Æt tríc th¸ch thøc mang tÝnh sèng cßn bëi phong trµo déc lËp dËn téc trªn toµn thÕ giíi ®ang cao, hÖ thèng thùc d©n cò bÞ tan d·, mét sè níc §«ng ©u vµ Ch©u ¸ t¸ch khái hÖ thèng TBCN bíc lªn con ®êng x· héi chñ nghÜa lµm cho lùc lîng cña thÕ giíi x· héi chñ nghÜa lín m¹nh. Tríc th¸ch thøc cã tÝnh " sèng cßn", "ai th¾ng ai" ®ã ®ßi hái tÊt c¶ c¸c níc TBCN ph¶i liªn kÕt nh»m chèng l¹i c¸c lùc lîng ph¸ vì hÖ thèng TBCN. §Ó thùc hiÖn nhiÖm vô bøc thiÕt ®ã ph¶i cã sù liªn minh quèc tÕ toµn diÖn c¶ vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, qu©n sù gi÷a c¸c quèc gia. Do ®ã, nhµ níc t b¶n buéc ph¶i can thiÖp vµo c¸c qóa tr×nh kinh tÕ vµ n¾m trong tay nh÷ng tiÒm lùc kinh tÕ lín m¹nh ®Ó phèi hîp hµnh ®éng. §ång thêi, nhµ níc t b¶n còng ph¶i chñ ®éng c¶i c¸ch l¹i mèi quan hÖ 16 kinh tÕ truyÒn thèng vèn lµ nh÷ng quan hÖ g©y ra bïng næ kinh tÕ, x· héi, ®Èy chñ nghÜa t b¶n l©m vµo c¹nh tranh vµ khñng ho¶n nÆng nÒ. Thø ba, nguyªn nh©n s©u xa cña qu¸ tr×nh t¨ng cêng vai trß kinh tÕ cña nhµ n¬c TB ph¶i b¾t nguån tõ sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña søc s¶n xuÊt x· héi. Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ lÇn thø ba lµ bíc nh¶y vät míi cña lùc lîng s¶n xuÊt sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai khiÕn tr×nh ®é x· héi ho¸ s¶n xuÊt t¨ng lªn m¹nh mÏ lµm cho ®éc quyÒn t nh©n kh«ng thÓ thÝch øng næi. nã ®ßi hái ®éc quyÒn nhµ níc ph¶i ®îc ph¸t triÓn ®ñ møc ®Ó can thiÖp toµn diÖn vµo kinh tÕ. Ta biÕt r»ng, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ lÇn ba ®a tíi sù ra ®êi hµng lo¹t ngµnh s¶n xuÊt míi nh: ®iÖn tö, n¨ng lîng h¹t nh©n, hµng kh«ng vò trô…ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh nµy ®ßi hái ph¶i cã nguån vèn khæng lå, c¬ së h¹ tÇng hiÖn ®¹i, cã ®éi ngò c«ng nh©n lµnh nghÒ ®îc ®µo t¹o toµn diÖn, cã sù b¶o ®¶m x· héi tèt vµ æn ®Þnh…®Ó cã ®îc nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, c¸c nhµ t b¶n ph¶i dùa vµo nhµ níc, ñng hé nhµ níc nh ngêi ®¹i diÖn chung cho lîi Ých cña mïnh vµ chÊp nhËn sù ®iÒu phèi kinh tÕ cña nhµ níc nh nh©n tè cÇn thiÕt cho sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña hä.H¬n n÷a, xÐt trªn gãc ®é lîi Ých c¸ nh©n mµ mét t b¶n theo ®uæi th× viÖc ®Çu t vµo c¸c c¬ së h¹ tÇng vèn ®Çu t lín, tØ suÊt lîi nhuËn thÊp, thêi gian thu vèn chËm, cho dï ®ã lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn chung nhng kh«ng hÊp dÉn t b¶n t nh©n. §Æc biÖt lµ ®Çu t vµo nghiªn cøu khoa häc, ph¸t triÓn sù nghiÖp gi¸o 17 dôc vµ ®µo t¹o ®ßi hái mét kho¶n ®Çu t v« cïng lín, thêi gian dµi. lîi Ých mµ c¸c ho¹t ®éng nµy mang l¹i xÐt trªn gi¸c ®ékinh doanh t nh©n l¹i rÊt nhá, do ®ã t ban t nh©n chuyÓn sang nhµ níc víi t c¸ch lµ ngêi ®¹i biÓu cho x· héi g¸nh v¸c. T b¶n t nh©n lu«n duy tr× vÞ trÝ lµ mét thµnh viªn x· héi vµ muèn tËn dông ®îc cµng nhiÒu cµng tèt nh÷ng lîi Ých tõ nhµ níc mang l¹i. Trong hoµn c¶nh ®ã ®Ó bo¶ ®¶m cho x· häi tån t¹i vµ ph¸t triÓn nhµ níc TB ph¶i ®øng ra g¸nh v¸c tr¸ch nhiÖm, x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng, ph¸t triÓn khoa häc, gi¸o dôc, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nÆng, t×m tßi, øng dông c«ng nghÖ míi… Thø t, ®Ó thu l¹i ®îc lîi nhuËn cao, c¸c tËp ®oµn ®éc quyÒn t nh©n ra søc ¸p dông kÜ thuËt míi ®iÒu chØnh kÕt cÊu néi bé c¸c xÝ nghiÖp vµ t¨ng cêng qu¶n lý kinh doanh, t¨ng cêng tÝnh tæ chøc vµ tÝnh kÕ ho¹ch s¶n xuÊt cña xÝ nghiÖp. t×nh h×nh ®ã ®ßi hái nhµ níc ph¶i ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc vµ kÕ hoacj ph¸t triÓn kinh tÕ víi môc tiªu v× qui m« vµ c¬ cÊu, v× nhÞp ®é vµ tèc ®é t¨ng trëng cña tõng ngµnh, cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n, vµ c¸c môc tiªu vÜ m« kh¸c. ViÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu ®ã kh«ng thÓ thiÕu sù t¸c ®éng trùc tiÕp cña nhµ níc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña mét sè ngµnh: c¸c ngµnh cã vai trß thóc ®Èy sù tiÕn bé khoa häc, kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ cña toµn bé nÒn kinh tÕ, lµ c¸c vïng cã liªn quan ®Õn viÖc ph©n bè lao ®éng vµ s¶n xuÊt ®Ó h×nh thµnh c¬ cÊu kinh tÕ míi, lµ c¸c ngµnh vµ c¸c vïng s¶n xuÊt víi khãi lîng s¶n phÈm hµng ho¸ l¬n vµ cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu cao, t¹o nguån tÝch luü tËp trung víi qui m« lín cho c¶ níc. C¸c c¬ së kinh tÕ ho¹t ®éng trong c¸c ngµnh, vïng nh thÕ 18 ngoµi môc tiªu kinh doanh thoe yªu cÇu cña c¬ chÕ thÞ trêng nh mäi c¬ së kh¸c cßn ph¶i thùc hiÖn c¸c môc tiªu phi th¬ng m¹i nh h×nh thµnh c¬ c¸u ®¶m b¶o viÖc lµm thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi. §ã lµ nh÷ng môc tiªu mµ kinh tÕ t nh©n, c¸ thÓ kh«ng s½n sµng ®¶m nhËn Thø n¨m, do lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cha tõng cã trong lÞch sö loµi ngêi, n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn rÊt cao lµm n¶y sinh m©u thuÉn gi÷a s¶n xuÊt ®îc më réng tuyÖt ®èi v¬i thÞ trêng bÞ thu hÑp t¬ng ®èi. §Ó kh¾c phôc sù mÊt cËn ®èi gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng g©y ra khñng ho¶ng kinh tÕ nghiªm träng nh nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kØ 20, ngêi ta ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu cÊp b¸ch buéc nhµ níc ph¶i trùc tiÕp can thiÖp vµo c¸c kh©u cña qu¸ t¸i s¶n xó©t x· héi nh»m b¶o vÖ sù vËn ®éng b×nh thêng cña nã. Thø s¸u, sù ph©n c«ng lao ®éng vµ më réng kinh tÕ quèc tÕ lµm cho mèi quan hÖ gi÷a c¸c níc xo¾n xuýt vµo nhau, phô thuéc, ®Êu tranh lÊn nhau. ®Ó t¨ng cêng vÞ trÝ kinh tÕ chiÕm lÜnh htÞ trêng réng lín h¬n, ®ång thêi t¨ng cêng phèi hîp vµ hîp t¸c c¸c nhµ níc t b¶n ph¶i ®øng ra ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p phèi hîp quèc tÕ. Bªn c¹nh, sù ®iÒu tiÕt, khèng chÕ, ®Þnh híng b»ng ph¸p luËt, c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ vµ c¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p kÝch thÝch thÞ nhµ níc cßn ph¶i dùa vµo thùc lùc kinh tÕ cña m×nh tøc søc m¹nh cña hÖ thènh kinh tÕ quèc doanh, søc m¹nh cña hÖ thèng kinh tÕ nhµ níc võa lµ c¬ së vËt chÊt cña c¸c biÖn ph¸p vµ 19 c«ng vu qu¶n lý, võa lµ c¬ së kinh tÕ cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nhµ níc, cña toµn bé kiÕn tróc thîng tÇng x· héi. II > HÖ thèng ®iÒu chØnh kinh tÕ cña nhµ níc t b¶n hiÖn ®¹i. §Ó ®¸p øng víi søc s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao cña x· héi th× Nhµ níc t s¶n hiÖn ®¹i ®· sö dông hÖ thèng ®iÒu chØnh kt1, hÖ thèng nµy ®îc kÕt hîp hµi hoµ dung hîp víi nhau gi÷a c¬ chÕ Nhµ níc víi co chÕ thÞ trêng vµ c¬ chÕ ®éc quyÒn t nh©n theo yªu cÇu ®Æt ra cña thùc tiÔn s¶n xuÊt . 1.Qóa tr×nh h×nh thµnh hÖ thèng ®iÒu chØnh kinh tÕ a. C¬ chÕ thÞ trêng trong chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i C¬ chÕ thÞ trêng lµ c¬ chÕ vËn ®éng cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸. Nã ®· ra ®êii vµ ph¸t triÓn cïng víi nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ trong lÞch sö. Gièng nh c¬ chÕ tù nhiªn, c¬ chÕ thÞ trêng ®· t¹o ra trong nÒn s¶n xuÊt x· héi nh÷ng h×nh thøc s¶n xuÊt , lu th«ng hµng ho¸ ngµy mét hoµn thiÖn b»ng c¸ch ®µo th¶i, lo¹i bá nh÷ng h×nh thøc lçi thêi, yÕu kÐm, gan läc, lùa chän vµ gi÷ l¹i nh÷ng h×nh thøc phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi. Nhê ®ã, nÒn s¶n xuÊt x· héi nµy cµng ®îc tæ chøc hîp lý vµ hiÖu qu¶ lao ®éng ngµy mét n©ng cao h¬n. C¬ chÕ thÞ trêng lµ sù thÓ hiÖn cña quy luËt gi¸ trÞ ra bÒ mÆt cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. ë ®©y, quy luËt gi¸ trÞ lµ h¹t nh©n trong kÕt cÊu cña c¬ chÕ thÞ trêng. Song , nhiÖm vô ph©n tÝch cña chóng ta kh«ng ph¶i lµ b¶n th©n quy luËt gi¸ trÞ, mµ lµ c¬ chÕ thÞ trêng, c¸i c¬ chÕ t¸c ®éng trùc tiÕp vµo nÒn s¶n xuÊt x· héi díi sù thóc ®Èy cña qui luËt gi¸ trÞ. Quy luËt gi¸ trÞ ®îc xem nh mét trung t©m ®iiªï chØnh kinh tÕ v« h×nh nhng ®Çy quyÒn lùc vµ hiÖn thùc. TÝnh hiÖn thùc cña nã mµ bÊt kÓ mét chñ thÓ thÞ trêng nµo còng c¶m thÊy ®îc ë nh÷ng tÝn hiÖu, mÖnh lÖnh mµ nã ph¸t ra trªn thÞ trêng. Trong ®ã, gi¸ c¶ thÞ trêng ®îc xem lµ c«ng cô ®iÒu chØnh kinh tÕ chñ yÕu cña c¬ chÕ thÞ trêng. 20