Tài liệu Luận văn giải pháp phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xhcn ở vn

Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn nÒn KTTT ®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam Lêi më ®Çu Sau mét thêi gian dµi duy tr× kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung víi m« h×nh kinh tÕ nµy sau khi lµm xong nhiÖm vô lÞch sö cña nã: tËp trung søc m¹nh cña c¶ níc v× sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc, thèng nhÊt ®Êt níc. Khi hoµn thµnh vai trß lÞch sö cña m×nh, viÖc duy tr× qu¸ l©u m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung khi lùc lîng s¶n xuÊt cßn cha ph¸t triÓn ®· dÉn ®Õn khñng ho¶ng kinh tÕ, triÖt tiªu nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ. Tríc t×nh h×nh ®ã §¶ng vµ Nhµ níc ta sím nhËn ra sai lÇm cña m×nh ®a nÒn kinh tÕ níc ta vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa (XHCN). Qu¸ tr×nh ®æi míi nµy ®îc tiÕn hµnh dÇn dÇn tõng bíc. §Õn nay sau 15 n¨m thùc hiÖn ®æi míi chóng ta thu ®îc nh÷ng thµnh tùu hÕt søc quan träng. §a níc ta ra khái khñng ho¶ng, ®i vµo thÕ æn ®Þnh vµ t¨ng trëng: Tõ chç ph¶i nhËp khÈu l¬ng thùc chóng ta ®· tiÕn tíi ®¶m b¶o ®ñ l¬ng thùc vµ c¸c vËt chÊt sinh ho¹t cho ®êi sèng vµ c¶ tÝch lòy cho ng©n s¸ch nhµ níc. Bé mÆt ®Êt níc cã rÊt nhiÒu thay ®æi. Nh÷ng nh©n tè thÞ trêng dÇn ®îc h×nh thµnh ®ång bé vµ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. Sù ®æi míi cña §¶ng vµ Nhµ níc vÒ ph¬ng thøc l·nh ®¹o vµ ®iÒu hµnh t¹o thµnh mét c¬ chÕ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ thÞ trêng (KTTT) mét c¸ch cã hiÖu qu¶, ph¸t huy néi lùc kÕt hîp ngo¹i lùc ®a ®Êt níc tiÕn nhanh trªn con ®êng c«ng nghiÖp ho¸hiÖn ®¹i ho¸(CNH- H§H). 1 Tuy nhiªn bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®îc nÒn KTTT ®Þnh híng XHCN cña ta cßn nhiÒu h¹n chÕ cÇn ph¶i nghiªn cøu t×m c¸ch gi¶i quyÕt. Nh»m môc tiªu x©y dùng nÒn KTTT ®Þnh híng XHCN t¹o ®éng lùc søc m¹nh cho sù nghiÖp CNH- H§H ®Êt níc, ®a níc ta tho¸t khái c¶nh nghÌo nµn, l¹c hËu, thùc hiÖn d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. Nh÷ng mÆt h¹n chÕ cña nÒn KTTT ®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam hiÖn nay ®ã lµ: NÒn kinh tÕ cßn ®an xen nh÷ng yÕu tè cña nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi. Nh÷ng yÕu tè thÞ trêng v¨n minh cßn Ýt h¬n lµ nh÷ng yÕu tè thÞ trêng s¬ khai. MÆt kh¸c, trong x· héi còng xuÊt hiÖn mét sè nh©n tè ®i qu¸ xa vît qu¸ giíi h¹n cña nÒn KTTT®Þnh híng XHCN vÝ dô nh: Nh÷ng nh©n tè cña nÒn kinh tÕ…, t×nh tr¹ng th¬ng m¹i hãa gi¸o dôc, nh©n phÈm. Tr×nh ®é thÊp kÐm cha ®¹t tíi tr×nh ®é hoµn chØnh cña KTTT ë níc ta hiÖn nay biÓu hiÖn ë chç: Gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ dich vô cßn bÞ bãp mÐo, ®éc quyÒn cßn qóa lín, tû gi¸ cha ph¶i do thÞ trêng quy ®Þnh; tiÒn l¬ng cha cã tÝnh thÞ trêng… QuyÒn kinh doanh trªn thÞ trêng cßn h¹n chÕ nªn mÊt kh¶ n¨ng c¹nh tranh. C¸c lo¹i thÞ trêng cßn thiÕu vµ cha ®ång bé, tríc hÕt lµ thiÕu thÞ trêng lao ®éng, thÞ trêng tiÒn tÖ theo ®óng nghÜa cña nã. 2 C¸c thÓ chÕ cho thÞ trêng cßn qóa thiÕu; kh«ng Ýt nh÷ng thÓ chÕ cha phï hîp, thËm chÝ tr¸i víi yªu cÇu cña KTTT. Sau sù can thiÖp cña nhµ níc vµo thÞ trêng cßn cha thËt phï hîp, thËm chÝ tr¸i víi yªu cÇu cña thÞ trêng, cã t×nh tr¹ng liªn kÕt víi c¸c bé phËn tho¸i hãa trong bé m¸y nhµ níc víi nh÷ng yÕu tè tiªu cùc cña thÞ trêng g©y ra nh tham nhòng, nî nÇn chång chÊt. Tríc nh÷ng h¹n chÕ vµ tån t¹i nãi trªn ®Ó gi¶i quyÕt ®îc ®ßi hái chóng ta cÇn ph¶i n¾m râ b¶n chÊt, nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n cña nÒn KTTT ®Þnh híng XHCN ë níc ta trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay. C¨n cø vµo t×nh h×nh thùc tÕ ®Ó cã nh÷ng gi¶i ph¸p ®ång bé thiÕt thùc hiÖu qu¶ kh¾c phôc t×nh tr¹ng trªn. §Ò ¸n nµy xin kh¼ng ®Þnh l¹i tÝnh thiÕt yÕu cña viÖc chuyÓn sang KTTT ®Þnh híng XHCN ë níc ta, kh¼ng ®Þnh con ®êng ph¸t triÓn kinh tÕ cña §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· lùa chän lµ ®óng ®¾n. §ång thêi xin nªu ra mét sè nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n cña nÒn KTTT ®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam hiÖn nay trªn c¬ së ®ã ®¸nh gi¸ nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®îc vµ nh÷ng h¹n chÕ cÇn ph¶i gi¶i quyÕt vµ còng xin ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ®Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ ®ã. Nh»m ®¹t ®îc môc tiªu CNH- H§H ®Êt níc, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. Tuy nhiªn trong ph¹m vi ®Ò tµi nµy xin ®îc ®Ò cËp tíi nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt vÒ nÒn KTTT ®Þnh híng XHCN ë níc ta hiÖn nay. 3 Bµi viÕt nµy ®îc hoµn thµnh víi sù híng dÉn t×nh cña thÇy gi¸o Mai H÷u Thùc. Em xin ch©n thµnh c¸m ¬n thÇy! 4 nhiÖt Néi dung I) Sù cÇn thiÕt ph¶i chuyÓn sang nÒn KTTT ®Þnh h íng XHCN ë ViÖt Nam Thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam tríc khi chuyÓn sang nÒn KTTT ®Þnh híng XHCN ph¶n ¸nh hËu qu¶ cña viÖc duy tr× qu¸ l©u m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung khi ®· lµm xong vai trß lÞch sö cña nã lµ tËp trung søc m¹nh cña d©n téc trong ®iÒu kiÖn khí kh¨n, thiÕu thèn ®¸nh th¾ng kÎ thï x©m lîc. §ång thêi còng ph¶n ¸nh nh÷ng sai lÇm cña §¶ng vµ Nhµ níc ta trong viÖc c¶i t¹o nÒn kinh tÕ ngay khi ®Êt níc thèng nhÊt. Tríc t×nh h×nh nÒn kinh tÕ ViÖt Nam khñng ho¶ng vµ suy tho¸i nghiªm träng vµo ®Çu nh÷ng n¨m 80, §¶ng vµ Nhµ níc ta quyÕt ®Þnh ®æi míi nÒn kinh tÕ, chuyÓn dÇn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang nÒn KTTT ®Þnh híng XHCN. 1) Thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam tríc khi chuyÓn sang nÒn KTTT ®Þnh híng XHCN. Sau n¨m 1975, ®Êt níc thèng nhÊt, chóng ta bíc ra khái chiÕn tranh víi t thÕ cña ngêi chiÕn th¾ng. C¶ níc b¾t tay vµo x©y dùng XHCN, §¶ng vµ Nhµ níc ta vÉn duy tr× m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung trong giai ®o¹n míi: kiÕn thiÕt ®Êt níc trong hoµ b×nh ®Êt níc, ®i lªn chñ nghÜa x· héi tõ mét nÒn kinh tÕ l¹c hËu víi c¬ chÕ qu¶n lý 5 thèng nhÊt, tËp trung theo kÕ ho¹ch trªn c¬ së c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt. Tríc ®æi míi kinh tÕ (1986) t×nh h×nh nÒn kinh tÕ níc ta vÉn trong t×nh tr¹ng yÕu kÐm. Cë së vËt chÊt kü thuËt vèn dÜ ®· l¹c hËu l¹i cµng l¹c hËu thªm do nhiÒu n¨m kh«ng ®îc ®æi míi. KÕt cÊu h¹ tÇng, dÞch vô s¶n xuÊt nghÌo nµn l¹c hËu. Bøc tranh nÒn kinh tÕ ViÖt Nam 10 n¨m (1976-1985) tríc ®æi míi lµ: møc t¨ng trëng thÊp (3. 7%/ n¨m), lµm kh«ng ®ñ ¨n vµ nhê vµo viÖn trî níc ngoµi ngµy cµng lín. Thu nhËp quèc d©n trong níc chØ ®¸p øng ®îc 80%-90% thu nhËp quèc d©n sö dông (N¨m 1976:78. 5%, n¨m 1985:69. 8%). §Õn n¨m 1985 tû träng thu tõ c¸c nguån viÖn trî cho vay tõ bªn ngoµi chiÕm 10. 2% thu nhËp quèc d©n sö dông. TÝnh chung 5 n¨m (1981-1985) nguån thu níc ngoµi chiÕm 22. 4% thu ng©n s¸ch, 28. 9% thu trong níc vµ 18. 5% tæng thu ng©n s¸ch, nî níc ngoµi 8. 5 tû róp vµ 1. 9 tû USD. §iÒu ®¸ng chó ý lµ nî nÇn chång chÊt nhng béi chi ng©n s¸ch vÉn rÊt lín vµ t¨ng dÇn. N¨m 1980 18. 1%, n¨m 1980 36. 6%, buéc ph¶i bï ®¾p b»ng ph¸t hµnh tiÒn. Còng vµo n¨m ®ã, nh÷ng sai lÇm trong viÖc c¶i c¸ch gi¸ c¶, tiÒn l¬ng ®· lµm cho nÒn kinh tÕ r¬i vµo khñng ho¶ng nghiªm träng siªu l¹m ph¸t ë møc 774% n¨m 1986 kÐo theo gi¸ leo thang vµ v« ph¬ng kiÓm so¸t. C¬ cÊu kinh tÕ mÊt c©n ®èi vµ kÐm hiÖu qu¶. 6 Tríc ®æi míi kinh tÕ ViÖt Nam chñ yÕu lµ níc n«ng nghiÖp. C«ng nghiÖp vµ dÞch vô chiÕm cha ®Õn 50% GDP. §Çu t vµo c«ng nghiÖp nÆng qu¸ nhiÒu, c«ng nghiÖp nhÑ kh«ng ®îc quan t©m ®óng møc dÉn ®Õn hµng ho¸ phôc vô cho tiªu dïng trë nªn khan hiÕm, gi¸ c¶ t¨ng vät lµm cho mÆt trËn lu th«ng rèi ren. §Çu t cña Nhµ níc dµn tr¶i kÐm hiÖu qña. C¸c dù ¸n ®Çu t cña Nhµ níc tËp trung vµo c¸c c«ng tr×nh c«ng nghiÖp nÆng hoÆc vµo nh÷ng c«ng tr×nh x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng quy m« lín vît qu¸ kh¶ n¨ng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, tr×nh ®é khoa häc cßn l¹c hËu dÉn ®Õn c¸c c«ng tr×nh dë dang kÐo dµi g©y l·ng phÝ rÊt lín. Cha cã thÞ trêng theo ®óng nghÜa cña nã. Mét thêi gian dµi ë níc ta ®· tån t¹i quan ®iÓm cho r»ng nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt lu chuyÓn trong néi bé c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh lµ nh÷ng hµng ho¸ ®Æc biÖt. Nã kh«ng ®îc mua b¸n mét c¸ch tù do vµ së dÜ nh vËy v× vai trß ®Æc biÖt quan träng cña nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt. NÕu t liÖu s¶n xuÊt r¬i vµo tay t nh©n th× nã trë thµnh ph¬ng tiÖn n« dÞch lao ®éng cña ngêi kh¸c. Søc lao ®éng, tiÒn vèn còng ®îc quan niÖm kh«ng ph¶i lµ hµng hãa…MÆt kh¸c, do qu¶n lý theo chiÒu däc, theo chøc n¨ng kinh doanh cña tõng ngµnh (c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, vËn t¶i…) mét c¸ch m¸y mãc, cho nªn ®· dÉn tíi c¸c hiÖn tîng cöa quyÒn, c¾t ®øt mèi liªn hÖ tù nhiªn gi÷a c¸c ngµnh dÉn tíi thÞ tr7 êng bÞ chia c¾t vµ manh món. N¨ng suÊt lao ®éng thÊp, thu nhËp quèc d©n ®Çu ngêi thÊp. Do c¬ së vËt chÊt kü thuËt l¹c hËu, c¬ chÕ qu¶n lý cò lµm triÖt tiªu mÊt ®éng lùc s¶n xuÊt. KÕt cÊu h¹ tÇng dÞch vô kÐm ph¸t triÓn dÉn ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng thÊp vµ thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi cña níc nh÷ng n¨m tríc rÊt thÊp. §êi sèng nh©n d©n gÆp nhiÒu khã kh¨n. Tríc t×nh tr¹ng l¹c hËu, khñng ho¶ng, suy tho¸i cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trªn ®©y vµo nh÷ng n¨m (1976 – 1985) ®ßi hái chóng ta ph¶i nh×n nhËn l¹i m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung mµ chóng ta ®ang ¸p dông. §¸nh gi¸ mét c¸ch x¸c ®¸ng nh÷ng t¸c dông vµ h¹n chÕ cña nã tõ ®ã rót ra kÕt luËn xem nã cßn phï hîp víi ®iÒu kiÖn níc ta n÷a hay kh«ng. Vµ ®Ó níc ta tho¸t khái t×nh tr¹ng trªn th× cÇn ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p g×? 2) Kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung vµ nh÷ng hËu qu¶ cña nã §Ó ®¸nh gi¸ nh÷ng u ®iÓm vµ khuyÕt tËt cña m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung- m« h×nh kinh tÕ ®· ®îc ¸p dông ë c¸c níc XHCN tríc ®©y chóng ta ®i vµo t×m hiÓu nã mét c¸ch tæng qu¸t vµ nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n cña nã. 2. 1) Kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung lµ g×? Kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi trong ®ã viÖc ®iÒu tiÕt vµ vËn hµnh nÒn kinh tÕ 8 chñ yÕu th«ng qua c¸c quyÕt ®Þnh tËp trung cña ChÝnh phñ. 2. 2) C¸c ®Æc trng cña c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. C¬ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung – c¬ chÕ ®îc ¸p dông trong mét thêi gian dµi ë níc ta tríc ®æi míi còng nh ë c¸c níc XHCN tríc ®©y mang nh÷ng ®Æc trng sau: Mét lµ: Nhµ níc qu¶n lý nÒn kinh tÕ b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh lµ chñ yÕu víi mét hÖ thèng c¸c chØ tiªu ph¸p lÖnh chi tiÕt tõ trªn xuèng díi. C¸c nhiÖm vô kinh tÕ ®îc chi tiÕt hãa th«ng qua hÖ thèng c¸c chØ tiªu, ph¸p lÖnh, kÕ ho¹ch thèng nhÊt ë c¸c c¬ quan trung ¬ng tríc khi nã ®îc giao cho c¸c bé phËn thùc hiÖn. C¸c bé phËn trong nÒn kinh tÕ ph¶i ®îc thùc hiÖn ®óng nh kÕ ho¹ch ®îc giao. Do ®ã ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ph¶i dùa vµo c¸c chØ tiªu ph¸p lÖnh hoÆc c¸c quy ®Þnh cña c¬ quan qu¶n lý nhµ níc cÊp trªn. Trong c¬ chÕ qu¶n lý nµy viÖc lùa chän ba vÊn ®Ò c¬ b¶n: s¶n xuÊt ra c¸i g×? s¶n xuÊt nh thÕ nµo? s¶n xuÊt cho ai?, ®Òu do nhµ níc thùc hiÖn. Nhµ níc giao chØ tiªu ph¸p lÖnh cho c¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph¬ng vµ c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh. Nhµ níc kiÓm so¸t hÇu hÕt c¸c ph¬ng tiÖn s¶n xuÊt, ®Ó thùc hiÖn ®îc ®iÒu ®ã nhµ níc tiÕn hµnh quèc h÷u hãa, tËp thÓ hãa, xo¸ bá t nh©n, kiÓm so¸t gi¸, tiÒn l¬ng. Nhµ níc cÊp ph¸t vèn vµ vËt t cho c¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph¬ng vµ c¬ së ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô. Sau khi hoµn thµnh nhiÖm vô ph¶i giao nép s¶n phÈm vµ tÝch lòy cho Nhµ níc theo c¸c chØ tiªu ph¸p lÖnh. Dùa trªn 9 nguån s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt ra, Nhµ níc tiÕn hµnh ph©n phèi theo c¸c chØ tiªu ®· ®îc quy ®Þnh s½n. Nh vËy tÊt c¶ c¸c kh©u trong nÒn kinh tÕ ®Òu ®îc v¹ch kÕ ho¹ch mét c¸ch thèng nhÊt vµ chi tiÕt. C¸c bé phËn trong nÒn kinh tÕ cø nh thÕ mµ thùc hiÖn. Hai lµ: C¸c c¬ quan hµnh chÝnh kinh tÕ can thiÖp qu¸ s©u vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp nhng kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm g× vÒ mÆt vËt chÊt ®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh. C¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc lµm thay chøc n¨ng qu¶n lý s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp cßn c¸c doanh nghiÖp võa bÞ trãi buéc võa û l¹i vµo cÊp trªn. S¶n xuÊt kinh doanh ®îc tiÕn hµnh nh khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp hay hËu cÇn qu©n ®éi. C¸c kh©u trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, bé m¸y tæ chøc qu¶n lý ®Òu lÖ thuéc vµo c¸c quyÕt ®Þnh cña c¬ quan hµnh chÝnh kinh tÕ. KÕt qña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp ra sao ®Òu ®îc giao cho Nhµ níc. C¸c c¬ quan ra quyÕt ®Þnh kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm g× vÒ vËt chÊt ®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh. Ba lµ: C¬ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung bá qua c¸c quan hÖ hµng hãa tiÒn tÖ vµ hiÖu qña kinh tÕ, qu¶n lý nÒn kinh tÕ vµ kÕ ho¹ch ho¸ b»ng chÕ c¬ cÊp ph¸t vµ giao nép s¶n phÈm, quan hÖ s¶n phÈm lµ chñ yÕu. Do ®ã ho¹ch to¸n kinh tÕ chØ lµ h×nh thøc. 10 ChÕ ®é bao cÊp ®îc thùc hiÖn díi nhiÒu h×nh thøc: bao cÊp qua gi¸, bao cÊp qua tiÒn l¬ng hiÖn vËt (chÕ ®é tem phiÕu) vµ bao cÊp qua cÊp ph¸t vèn cña ng©n s¸ch Nhµ níc, mµ kh«ng rµng buéc ®èi víi ngêi ®îc cÊp ph¸t vèn. Nh vËy. Nhµ níc thùc hiÖn chÕ ®é ph©n phèi b»ng hiÖn vËt cho c¸c c¬ quan nhµ níc, cïng chÕ ®é tem phiÕu ph©n phèi cho ngêi tiªu dïng. Do ®ã, ngêi tiªu dïng kh«ng ®îc quyÒn lùa chän, ph¶i tiªu dïng c¸i mµ Nhµ níc cã chø kh«ng ®îc tiªu dïng c¸i mµ m×nh cÇn. Thùc hiÖn chÕ ®é bao cÊp vÒ gi¸ ®Ó tiÕn hµnh ph©n phèi cho s¶n xuÊt vµ tiªu dïng lµm xuÊt hiÖn nhngx nhu cÇu gi¶ t¹o, thõa thiÕu hµng hãa vµ dÞch vô… Bèn lµ: XuÊt ph¸t tõ ba ®Æc ®iÓm trªn dÉn ®Õn bé m¸y qu¶n lý Nhµ níc rÊt cång kÒnh, cã nhiÒu cÊp trung gian vµ kÐm n¨ng ®éng, tõ ®ã sinh ra mét ®éi ngò c¸n bé kÐm n¨ng lùc qu¶n lý, kh«ng th¹o nghiÖp vô kinh doanh nhng phong c¸ch th× quan liªu, cöa quyÒn. §Ó ®¶m b¶o cho viÖc v¹ch kÕ ho¹ch chi tiÕt cho nÒn kinh tÕ vµ ®¶m b¶o cho c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch ®îc thùc hiÖn mét c¸ch thèng nhÊt còng nh ®Ó tËp trung mäi nguån lùc ®Çu vµo, ®Çu ra cña s¶n xuÊt trong tay Nhµ níc ®ßi hái ph¶i cã mét bé m¸y qu¶n lý khæng lå qua nhiÒu cÊp trung gian. MÆt kh¸c, nã l¹i ho¹t ®éng theo c¬ chÕ mÖnh lÖnh cøng nh¾c t¹o ra mét søc ú lín, kÐm n¨ng 11 ®éng vµ linh ho¹t, t¹o cho ngêi lµm viÖc trong bé m¸y Êy mét phong c¸ch quan liªu, cöa quyÒn, kÐm n¨ng ®éng. Bªn c¹nh nh÷ng u ®iÓm nh: qu¶n lý ®îc tËp trung thèng nhÊt toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ gi¶i quyÕt ®îc c¸c nhu cÇu c«ng céng cña x· héi, ®¶m b¶o phóc lîi x· héi, gi¶i quyÕt ®îc vÊn ®Ò an ninh vµ c¸c vÊn ®Ò x· héi, tËp trung c¸c nguån lùc ®Ó gi¶i quyÕt c¸c c©n ®èi lín cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. C¬ chÕ nµy còng gãp phÇn tËp trung søc m¹nh cña toµn d©n téc t¹o ra mét nguån lùc v« cïng to lín gióp cho d©n téc ta giµnh th¾ng lîi trong hai cuéc kh¸ng chiÕn vÜ ®¹i. MÆc dÇu vËy, c¬ chÕ qu¶n lý kÕ ho¹ch hãa tËp trung còng ®Ó l¹i hËu hÕt søc lín, do c¸c nhîc ®iÓm vèn cã cña nã sau khi ®· lµm xong vai trß lÞch sö ë níc ta. HËu qu¶ cña nã thÓ hiÖn nh sau: Mét lµ: C¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan bÞ coi thêng. Do ho¹t ®éng qu¶n lý nÒn kinh tÕ ®Òu dùa trªn hÖ thèng chØ tiªu, kÕ ho¹ch ®· ®îc v¹ch s½n mµ kh«ng dùa trªn c¬ së c¸c quy luËt kinh tÕ khach quan nh: quy luËt cung cÇu, c¹nh tranh, quy luËt gi¸ trÞ. ViÖc s¶n xuÊt kinh doanh, gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô ®îc ph©n phèi theo quy ®Þnh cña Nhµ níc mµ kh«ng theo quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan tÊt yÕu sÏ dÉn tíi khñng ho¶ng. Hai lµ: Do quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan bÞ coi thêng quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ bÞ thay thÕ b»ng quan hÖ hiÖn vËt, gi¸ c¶ hµng ho¸ gÇn nh kh«ng liªn quan g× ®Õn gi¸ 12 trÞ còng nh t¬ng quan cung cÇu, mäi tÝnh to¸n ®Òu trë nªn sai lÖch c¶. Do ®ã mµ kh«ng cã tiªu chuÈn kh¸ch quan ®Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Trong quan hÖ ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i, sù ph©n phèi thu nhËp kh«ng dùa trªn c¸c nh©n tè kÝch thÝch ®îc x¸c ®Þnh th«ng qua thÞ trêng mµ dùa trªn ®Þnh møc, quy ®Þnh, ®¸nh gi¸ sù cèng hiÕn cña mçi tËp thÓ vµ c¸ nh©n t¬ng øng víi vÞ trÝ quyÒn lùc cña nã trong hÖ thèng ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i. Do ®ã nã lµm triÖt tiªu ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ, thËm chÝ cßn g©y ra t¸c ®éng nh khuyÕn khÝch sù û l¹i, dùa dÉm, lêi biÕng g©y thiÖt h¹i cho nh÷ng ngêi tÝch cùc, t¹o méi trêng l·ng phÝ thÊt tho¸t tµi s¶n quèc gia. C¶n trë ®æi míi khoa häc kÜ thuËt cho s¶n xuÊt, lµm triÖt tiªu tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ. Ba lµ: K×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ, ®ång thêi g©y ra nhiÒu hiÖn tîng tiªu cùc trong x· héi. ViÖc ph©n phèi c¸c yÕu tè ®Çu vµo vµ ®Çu ra cña s¶n xuÊt th«ng qua mÖnh lÖnh, chØ tiªu kÕ ho¹ch mµ kh«ng c¨n cø vµo yªu cÇu cña thÞ trêng dÉn ®Õn sö dông l·ng phÝ c¸c nguån lùc cña s¶n xuÊt, k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Sù ®iÒu tiÕt kinh tÕ b»ng mÖnh lÖch ®îc thùc hiÖn bëi bé m¸y nhµ níc cång kÒnh, kÐm hiÖu qu¶, lµm cho nÒn kinh tÕ r¬i vµo khñng ho¶ng mÊt tÝnh linh ho¹t. 13 Tríc hËu qu¶ cña c¬ chÕ kÕ ho¹ch, tËp trung ®ßi hái §¶ng vµ Nhµ níc ta ph¶i nhanh chãng tiÕn hµnh ®æi míi kinh tÕ ®a ®Êt níc ta ra khái khñng ho¶ng. Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn, cho thÊy viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ ra khái m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung lµ tÊt yÕu kh¸ch quan. Môc tiªu cña d©n téc ta lµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi phÊn ®Êu v× môc tiªu d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng d©n chñ, v¨n minh. §Ó x©y dùng ®îc chñ nghÜa x· héi chóng ta ph¶i x©y dùng ®îc c¬ së vËt chÊt cña chñ nghÜa x· héi. Qu¸ tr×nh nµy lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi rÊt khã kh¨n vµ phøc t¹p. §Æc biÖt, trong ®iÒu kiÖn ®Êt níc ta ph¶i qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chñ nghÜa t b¶n. Môc tiªu cña thêi k× qu¸ ®é lµ x©y dùng c¬ së vËt chÊt cho chñ nghÜa x· héi thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, ®a ®Êt níc tho¸t khái t×nh tr¹ng nghÌo nµn, l¹c hËu. §Ó thùc hiÖn môc tiªu nµy, tríc ®©y do sai lÇm, chñ quan, nãng véi, chËm ®æi míi, chóng ta chñ tr¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ theo m« h×nh kÕ ho¹ch tËp trung, xo¸ bá hÕt mäi quan hÖ s¶n xuÊt phi XHCN khi chóng vÉn cßn vai trß lÞch sö lµ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt trong mét quèc gia cßn l¹c hËu nh níc ta. ChÝnh nh÷ng sai lÇm ®ã ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ ®Êt níc. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i xem xÐt ®¸nh gi¸ l¹i qu¸ tr×nh qu¸ ®é lªn CNXH bá qua chÕ ®é TBCN. T×m ra m« h×nh 14 kinh tÕ thÝch hîp ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu cña thêi k× qu¸ ®é. Chóng ta ®· nh×n thÊy KTTT víi nh÷ng tÝnh n¨ng u viÖt vµ nh÷ng khuyÕt tËt vèn cã cña nã cã thÓ gióp chóng ta ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt nh nã ®· lµm víi c¸c níc TBCN. Nhng môc tiªu cña chóng ta l¹i lµ CNXH. Do ®ã chóng ta cÇn ph¶i cã sù nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ nã ®Ó vËn dông nã mét c¸ch hîp lý sao cho vÉn ®¹t ®îc môc tiªu ph¶t triÓn kinh tÕ ®ång thêi còng gi÷ v÷ng ®îc ®Þnh híng XHCN. 3) Lý luËn chung vÒ KTTT. 3. 1) Kh¸i niÖm vÒ KTTT. KTTT lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi mµ trong ®ã 3 vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n lµ s¶n xuÊt c¸i g× ? nh thÕ nµo ? vµ cho ai ? do thÞ trêng quyÕt ®Þnh. Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ (KTHH) cã mét lo¹t nh÷ng quy luËt kinh tÕ vèn cã cña nã ho¹t ®éng nh quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu, c¹nh tranh… vµ lîi nhuËn lµ ®éng lùc chñ yÕu cña sù vËn ®éng cña nã. C¸c quy luËt ®ã ®Òu biÓu hiÖn t¸c ®éng cña m×nh th«ng qua thÞ trêng, th«ng qua sù vËn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ trêng. Nhê sù vËn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ trêng dÉn ®Õn sù thÝch øng tù ph¸t gi÷a khèi lîng vµ c¬ cÊu nhu cÇu cña x· héi. 3. 2) C¸c ®Æc trng cña KTTT. Mét lµ:TÝnh tù chñ cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ rÊt cao. 15 C¸c chñ thÓ kinh tÕ tù bï ®¾p nh÷ng chi phÝ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh. C¸c chñ thÓ kinh tÕ ®îc tù do liªn kÕt, liªn doanh, tù do tæ chøc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt theo luËt ®Þnh. §©y lµ ®Æc trng rÊt quan träng cña KTTT. §Æc trng nµy xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña viÖc tån t¹i kinh tÕ hµng ho¸. §ång thêi còng lµ biÓu hiÖn vµ lµ yªu cÇu néi t¹i cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸. KTHH kh«ng bao dung hµnh vi bao cÊp. C¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn viÖc ph©n bè sö dông c¸c nguån tµi nguyªn s¶n xuÊt khan hiÕm nh lao ®éng, vèn, tµi nguyªn thiªn nhiªn vÒ c¬ b¶n ®îc quyÕt ®Þnh mét c¸ch kh¸ch quan th«ng qua sù ho¹t ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ ®Æc biÖt lµ quy luËt cung cÇu. Hai lµ: Gi¸ c¶ ®îc h×nh thµnh ngay trªn thÞ trêng. Gi¸ c¶ thÞ trêng võa lµ sù biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ thÞ trêng, võa chÞu t¸c ®éng cña quan hÖ c¹nh tranh vµ quan hÖ cung cÇu hµng hãa vµ dÞch vô. Gi¸ c¶ lµ sù tháa thuËn gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n. §Æc trng nµy ph¶n ¸nh yªu cÇu cña quy luËt lu th«ng hang ho¸. Trong qu¸ tr×nh trao ®æi mua b¸n hµng ho¸, ngêi b¸n lu«n muèn b¸n víi gi¸ cao, ngêi mua l¹i lu«n muèn mua víi gi¸ thÊp. §èi víi ngêi b¸n, gi¸ c¶ ph¶i bï ®¾p ®îc chi phÝ vµ cã doanh lîi. Chi phÝ s¶n xuÊt lµ díi h¹n díi, lµ phÇn cøng cña gi¸ c¶, cßn doanh lîi th× cµng nhiÒu cµng tèt. §èi víi ngêi mua, gi¸ c¶ ph¶i phï hîp víi Ých lîi giíi h¹n cña hä. Gi¸ c¶ thÞ trêng dung hoµ ®îc Ých lîi cña c¶ ngêi mua lÉn ngêi b¸n. 16 Th«ng qua sù ho¹t ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ sù linh ho¹t cña hÖ thèng gi¶ c¶, nÒn KTTT lu«n duy tr× ®îc sù c©n b»ng gi÷a søc cung vµ søc cÇu cña tÊt c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô, Ýt khi g©y ra sù thiÕu thèn vµ khan hiÕm hµng ho¸. Ba lµ: ThÞ trêng hµng ho¸ rÊt phong phó. Ngêi ta tù do mua b¸n hµng ho¸. Hä gÆp nhau ë gi¸ c¶ thÞ trêng. §Æc trng nµy ph¶n ¸nh tÝnh u viÖt h¬n h¼n cña KTTT so víi kinh tÕ tù nhiªn. Sù ®a d¹ng vµ phong phó vÒ chñng lo¹i nh÷ng hµng ho¸ trªn thÞ trêng, mét mÆt ph¶n ¸nh tr×nh ®é cao cña n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, mÆt kh¸c còng nãi lªn tèc ®é ph¸t triÓn cña quan hÖ trao ®æi, tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng. Nh÷ng u thÕ cña KTTT ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cña khoa häc- kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ, tùu trung l¹i ph¶n ¸nh tr×nh ®é cao cña lùc lîng s¶n xuÊt x· héi. Bèn lµ: C¹nh tranh lµ mét yÕu tè tÊt yÕu cña KTTT. C¹nh tranh lµ sù ganh ®ua, k×nh ®Þch gi÷a c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh trªn thÞ trêng c¹nh tranh giµnh cïng mét lo¹i tµi nguyªn s¶n xuÊt hoÆc cïng mét lo¹i kh¸ch hµng vÒ phÝa m×nh. Nã tån t¹i trªn c¬ së nh÷ng ®¬n vÞ s¶n xuÊt hµng ho¸ ®éc lËp kh¸c nhau vÒ lîi Ých kinh tÕ. Theo yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ, tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt vµ kinh doanh trªn c¬ së hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Trong 17 ®iÒu kiÖn muèn cã nhiÒu lîi nhuËn, c¸c ®¬n vÞ ph¶i ®ua nhau c¶i tiÕn kÜ thuËt, ¸p dông nhiÒu kÜ thuËt míi vµo s¶n xu©t ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng c¸ biÖt, gi¶m chi phÝ lao ®éng c¸ biÖt, nh»m thu lîi nhuËn siªu ng¹ch. Trong nÒn KTTT c¹nh tranh diÔn ra mét c¸ch phæ biÕn trong lÜnh vùc s¶n xuÊt, trong lÜnh vùc lu th«ng. H×nh thøc vµ c¸c biÖn ph¸p cña c¹nh tranh cã thÓ rÊt phong phó nhng ®éng lùc vµ môc ®Ých cuèi cïng cña c¹nh tranh chÝnh lµ lîi nhuËn. §©y lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña c¬ chÕ thÞ trêng. Nã cã vai trß rÊt quan träng trong nÒn KTTT. Ngµy nay hÇu nh tÊt c¶ c¸c níc trªn thÕ giíi ®Òu thõa nhËn c¹nh tranh vµ coi c¹nh tranh kh«ng nh÷ng lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn mµ cßn lµ yÕu tè quan träng trong viÖc lµm lµnh m¹nh ho¸ c¸c quan hÖ x· héi. N¨m lµ: KTTT lµ mét hÖ thèng kinh tÕ më. Nã rÊt ®a d¹ng vµ phøc t¹p,®îc ®iÒu hµnh bëi hÖ thèng tiÒn tÖ vµ hÖ thèng ph¸p luËt cña Nhµ níc. Trong nÒn KTTT,viÖc më réng thÞ trêng,më réng ph¹m vi c¹nh tranh, më réng m¹ng líi ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ vµ t¨ng cêng sù hîp t¸c,c¹nh tranh vµ phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c quèc gia lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Tuy nhiªn, tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm kinh tÕ- chÝnh trÞ- x· héi ë mçi quèc gia, m« h×nh KTTT mµ quèc gia lùa chän mµ KTTT ®îc ®iÒu tiÕt ë mçi møc ®é vµ c¸ch thøc kh¸c nhau th«ng qua hÖ thèng luËt ph¸p vµ hÖ thèng c¸c c«ng cô qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc. 18 Tõ viÖc ph©n tÝch nh÷ng ®Æc trng tªn cña KTTT ta thÊy KTTT cã rÊt nhiÒu a ®iÓm,lµ m« h×nh tèt nhÊt ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ hiÖn nay. Tuy nhiªn KTTT kh«ng ph¶i lµ ch×a kho¸ v¹n n¨ng cña sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Nã vÉn chøa ®ùng trong ®ã nh÷ng khuyÕt tËt nhÊt ®Þnh. 3. 3) ¦u ®iÓm vµ khuyÕt tËt cña KTTT. 3. 3. 1) KTTT cã nh÷ng u ®iÓm sau ®©y. Tríc hÕt,kÝch thÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù ho¹t ®éng tù do cña. Do ®ã lµm cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn n¨ng ®éng,huy ®éng ®îc c¸c nguån lùc cña x· héi vµo ph¸t triÓn kinh tÕ mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt. Hai lµ: C¬ chÕ thÞ trêng kÝch thÝch ®æi míi,®Èy m¹nh sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt,c«ng nghÖ,n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng vµ chÊt lîng s¶n phÈm, n©ng cao tr×nh ®é x· héi ho¸ s¶n xuÊt. KTTT lÊy lîi nhuËn siªu ngh¹ch lµm ®éng lùc ho¹t ®éng . §éng lùc nµy ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp ph¶i thêng xuyªn h¹ thÊp chi phÝ lao ®éng c¸ biÖt xuèng thÊp h¬n chi phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. §iÒu ®ã ®ßi hái ph¶i n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng trªn c¬ së ¸p dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc- c«ng nghÖ míi nhÊt. Do ®ã c¬ chÕ thÞ trêng tù ®éng kÝch thÝch sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt,t¨ng trëng kinh tÕ c¶ chiÒu réng vµ chiÒu s©u. T¨ng cêng chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt. 19 Ba lµ: C¬ chÕ thÞ trêng ph©n phèi c¸c nguån lùc mét c¸ch tèi u. C¹nh tranh lµ mét trong nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶ncña KTTT. C¬ chÕ thÞ trêng chØ thÓ hiÖn ®Çy ®ñ khi cã sù kiÓm so¸t cña c¹nh tranh hoµn h¶o. Mét nÒn KTTT ®îc kiÓm so¸t bëi c¹nh tranh hoµn h¶o sÏ dÉn tíi sù ph©n bè vµ sö dông hiÖu qña nhÊt c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña s¶n xuÊt vµ ®Çu ra. Bèn lµ:KTTT t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu ngµy cµng phong phó ®a d¹ng cña x· héi mét c¸ch tèt nhÊt. Trong nÒn KTTT, c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh c¨n cø vµo nhu cÇu cña ngêi tiªu dïng trªn thÞ trêng ®Ó x¸c ®Þnh mÆt hµng mµ m×nh cÇn s¶n xuÊt. Sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng ®a ®Õn sù thÝch øng tù ph¸t gi÷a khèi lîng vµ c¬ cÊu cña s¶n xuÊt víi khèi lîng vµ c¬ cÊu cña nhu cÇu x· héi. Nhê ®ã cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng cña c¸ nh©n vµ cña s¶n xuÊt vÒ hµnh ngµn,hµng v¹n s¶n phÈm kh¸c nhau. N¨m lµ: Sù ®iÒu tiÕt cña c¬ chÕ thÞ trêng mÒm dÎo t¹o kh¶ n¨ng thÝch nghi cao cho nÒn kinh tÕ. Së dÜ nh vËy lµ,trong nÒn KTTT tån taÞ mét nguyªn t¾c ai ®a ra thÞ trêng mét hµng ho¸ míi vµ ®a ra sím nhÊt sÏ thu ®îc nhiÒu lîi nhuËn nhÊt. §iÒu ®ã tÊt yÕu ®ßi hái ph¶i n¨ng ®éng thêng xuyªn vµ ®æi míi thêng xuyªn. 20