Tài liệu Luận văn doanh nghiệp nhà nước trong nền kinh tế nhiều thành phần

Môclôc A- Lêi nãi ®Çu I- Lý do chän ®Ò tµi.......................................................1 II- §èi tîng nghiªn cøu.....................................................1 III- Môc tiªu nghiªn cøu...................................................1 IV- Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu..............................................1 B- Néi dung: I- NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn.....................................2 II- Sù tån t¹i cña doanh nghiÖp Nhµ níc ...........................5 III- Vai trß cña doanh nghiÖp Nhµ níc trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn...........................................................7 IV- §Þa vÞ ph¸p lý cña doanh nghiÖp Nhµ níc ...................7 V- Doanh nghiÖp Nhµ níc ë thêi kú tríc ®©y, hiÖn t¹i vµ t¬ng lai ..................................................................................... 22 C- KÕt luËn IC¬ cÊu l¹i doanh nghiÖp Nhµ níc ..................................................................................... 46 II- KiÖn toµn vµ tiÕp tôc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý doanh nghiÖp Nhµ níc ..................................................................................... 50 III- Cæ phÇn ®a d¹ng ho¸ së h÷u doanh nghiÖp Nhµ níc ..................................................................................... 58 IV- T¹o lËp m«i trêng vÜ m« thuËn lîi cho doanh nghiÖp Nhµ níc ho¹t ®éng ..................................................................................... 59 Tµi liÖu tham kh¶o 1- V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc 2- LuËt doanh nghiÖp Nhµ níc 3- Gi¸o tr×nh luËt kinh tÕ 4- Gi¸o tr×nh LSHTKT 5- T¹p chÝ céng s¶n ...... A- Lêi nãi ®Çu I- Lý do chän ®Ò tµi Ph¸t triÓn kinh tÕ lµ mét yªu cÇu cÊp b¸ch vµ träng t©m trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam NÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta cã nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, nhiÒu h×nh thøc së h÷u, trong ®ã kinh tÕ Nhµ níc n¾m vai trß chñ ®¹o. Kinh tÕ Nhµ níc cïng víi kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cña nÒn kinh tÕ. ChÝnh v× vËy em chän ®Ò tµi "Doanh nghiÖp Nhµ níc trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn" II- §èi tîng nghiªn cøu §Ò ¸n nghiªn cøu vÒ "Doanh nghiÖp Nhµ níc trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn". III- Môc tiªu nghiªn cøu §Ò ¸n nghiªn cøu vÒ "Doa nh nghiÖp Nhµ níc trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn" lµm râ tÇm quan träng cña doanh nghiÖp Nhµ níc, chÕ ®é ph¸p lý, n÷ng mÆt cßn tån t¹i trong ho¹t ®éng cña nã, nh÷ng chÝnh s¸ch cña Nhµ níc ®èi víi lo¹i h×nh doanh nghiÖp nµy, tõ ®ã cã thÓ ®Ò ra gi¶i ph¸p ph¸t triÓn sao cho nã gi÷ ®îc vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. IV- Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. 1- Ph¬ng ph¸p tæng hîp ph©n tÝch Tæng hîp c¸c lo¹i tµi liÖu s¸ch b¸o cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi nghiªn cøu nh: v¨ kiÖn ®¹i héi §¶ng, t¹p chÝ céng s¶n, luËt doanh nghiÖp Nhµ níc... tõ ®ã ph©n tÝch lµm s¸ng tá néi dung cña ®Ò tµi 2- Ph¬ng ph¸p l«gÝc lÞch sö T×m hiÓu sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp Nhµ níc trong lÞch sö ph¸t triÓn trªn c¬ së ®ã lµm s¸ng râ sù ph¸t triÓn cña nã. B- néi dung I. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn: ë níc ta ®i lªn tõ s¶n xuÊt nhá, chñ yÕu lµ thñ c«ng, c«ng nghÖ l¹c hËu th« s¬ ®i lªn chñ nghÜa x· héi do vËy c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vÉn cßn tån t¹i n©u dµi vµ tiÕp tôc ph¸t triÓn. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ vÉn cßn cã nhiÒu mÆt tÝch cùc ®Ó thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc. Thùc hiÖn nhÊt qu¸n chiÕn tranh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thµnh phÇn, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kinh doanh theo ph¸p luËt ®Òu lµ bé phËn cÊu thµnh quan träng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, cïng ph¸t triÓn n©u dµi hîp t¸c, c¹nh tranh lµnh m¹nh. Trong ®ã kinh tÕ Nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o, Kinh tÕ Nhµ níc cïng kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phµn bao gßm kinh tÕ Nhµ níc, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu thñ, kinh tÕ t b¶n Nhµ níc, T b¶n t nh©n. Kinh tÕ cã vèn ®Çu t níc ngoµi, tæ chøc kinh doanh ®ang xen hçn hîp nhiÒu h×nh thøc së h÷u gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ víi nhau, gi÷a trong níc vµ ngoµi níc, kinh tÕ cæ phÇn . MÆt kh¸c c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn tån t¹i mét c¸ch kh¸ch quan, v× : Khi bíc vµo thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, xuÊt ph¸t ®iÓm vÒ lùc lîng s¶n xuÊt thÊp n¨ng xuÊt lao ®éng vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ rÊt thÊp vµ kh«ng ®Òu gi÷a c¸c xÝ nghiÖp, gi÷a c¸c ngµnh, gi÷a c¸c vïng... trong nÒn kinh tÕ. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, x· héi cò ®Ó l¹i kh«ng Ýt c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ kh«ng thÓ bçng chèc cã thÓ c¶i biÕn nhanh ®îc. H¬n n÷a, sau nhiÒu n¨m c¶i t¹o vµ x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi, xuÊt hiÖn thªm mét sè thµnh phÇn kinh tÕ míi (kinh tÕ Nhµ níc, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ t b¶n Nhµ níc ...). C¸c thµnh phÇn kinh tÕ cò vµ c¸c thµnh phÇn míi tån t¹i kh¸ch quan, xo¾n xuýt víi nhau, cÊu thµnh ®Æc ®iÓm kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë níc ta. - X©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ cã sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc, thùc hiÖn sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ nh»m x©y dùng c¬ së vËt chÊt cho chñ nghÜa x· héi ..., vèn lµ nh÷ng nhiÖm vô träng yÕu cña thêi kú qu¸ ®é ë níc ta. Song trong ®iÒu kiÖn thu nhËp quèc d©n cßn thÊp vµ ng©n s¸ch Nhµ níc rÊt h¹n hÑp, nÕu chØ trång chê vµo Nhµ níc sÏ kh«ng hoÆc chËm thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô nãi trªn. §Ó thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ víi tèc ®é nhanh c¸c nhiÖm vô cña thêi kú qu¸ ®é, ph¶i gi¶i phãng mäi tiÒm lùc bÞ k×m h·m tõ tríc ®Õn nay, khai th¸c vµ sö dông cã hiÖu qu¶ mäi tiÒm n¨ng vÒ vèn, c«ng nghÖ, kinh nghiÖm qu¶n lý, søc lao ®éng nhÊt lµ nguån lao ®éng trÝ tuÖ... Môc ®Ých ®ã chØ cã thÓ thùc hiÖn khi sö dông ®îc søc m¹nh tæng hîp cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. - Níc ta thuéc lo¹i níc cã d©n sè trÎ, cã nguån lao ®éng dåi dµo, cã lîi thÕ vÒ chÊt lîng lao ®éng ®îc biÓu hiÖn ë tr×nh ®é d©n sè biÕn ch÷ chiÕm 87,7% trong d©n c, mét tû lÖ cao sã víi tiªu chuÈn quèc tÕ vµ so vøi nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn, ®ã lµ mÆt thuËn lîi. Song sè ngêi cha cã viÖc lµm cßn nhiÒu th× sè ngêi cha cã viÖc lµm ®îc quy ®æi lªn ®Õn 7,5 triÖu ngêi - t¹o nªn søc Ðp x· héi ®èi víi kinh tÕ. Trong khi ®ã, kh¶ n¨ng kinh tÕ quèc doanh thu hót søc lao ®éng , v× thiÕu vèn, nhÊt lµ vèn ngo¹i tÖ m¹ng. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, khai th¸c, tËn dông tiÒm n¨ng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c lµ mét trong nh÷ng c¸ch tèt nhÊt ®Ó t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm cho ngêi lao ®éng. Còng cÇn ý thøc r»ng, vÊn ®Ò thÊt nghiÖp lµ vÊn ®Ò chung cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸, chø kh«ng ph¶i chØ riªng cã trong x· héi t b¶n. H¬n n÷a, trªn c¬ së nÒn kinh tÕ tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn mµ nhËn thøc kh¸i niÖm: cã viÖc lµm, kh«ng cã hay cha cã viÖc lµm. Tõ ®ã sím kh¾c phôc nh÷ng mÆc c¶m kh«ng ®óng tríc ®©y, cho r»ng chØ khi nµo ngêi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c xÝ nghiÖp Nhµ níc, míi gäi lµ cã viÖc lµm. Râ rµng sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn yªu cÇu kh¸ch quan ®èi víi viÖc t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm cho ngêi lao ®éng, mét yªu cÇu ph¶i kÕt hîp chiÕn lîc kinh tÕ víi chiÕn lîc x· héi cÇn ®îc coi träng. Sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn kh«ng chØ lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan mµ cßn ®em l¹i nhiÒu lîi Ých to lín. §ã lµ v×: - NÒn kinh tÕ tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn, cã nghÜa lµ tån t¹i nhiÒu h×nh thøc quan hÖ s¶n xuÊt nªn phï hîp víi thùc tr¹ng thÊp kÐm vµ kh«ng ®Òu cña lùc lîng s¶n xuÊt. Sù phï hîp nµy, ®Õn lît nã, l¹i cã t¸c dông thóc ®Èy t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng trëng kinh tÕ, t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ trong thµnh phÇn kinh tÕ vµ trong toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n ë níc ta. - Gãp phÇn kh«i phôc c¬ së kinh tÕ cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ mµ tríc ®©y, do n«n nãng, ®· xo¸ bá nã mät c¸ch kh«ng tù gi¸c. Sai lÇm nµy xÐt vÒ mÆt thùc chÊt lµ xo¸ bá ®i quyÒn tù do kinh doanh vµ quyÒn d©n chñ vÒ kinh tÕ cña nh©n d©n trong khu«n khæ ph¸p luËt. - Cho phÐp khai th¸c vµ sö dông cã hiÖu qu¶ søc m¹ng tæng hîp cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong níc, t¹o ®iÒu kiÖn khai th¸c søc m¹nh vÒ vèn, khoa häc vµ c«ng nghÖ míi trªn thÕ giíi. - T¹o ®iÒu hiÖn thùc hiÖn vµ më réng c¸c h×nh thøc kinh tÕ qu¸ ®é, trong ®ã cã h×nh thøc kinh tÕ t b¶n Nhµ níc, nh nhng "cÇu nèi:, tr¹ng,"trung gian" cÇn thiÕt ®Ó ®a níc ta tõ s¶n xuÊt nhá lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa. Sù ph©n tÝch trªn cho thÊy sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn lµ tÊt yÕu kinh tÕ kh¸ch quan vµ cã nhiÒu lîi Ých to lín trong thêi kú qu¸ ®é. Nã võa phï hîp víi thùc tiÔn vÒ tr×nh ®é x· héi ho¸ cña lùc lîng s¶n xuÊt ë níc ta, võa phï hîp víi lý luËn cña Lªnin vÒ ®Æc ®iÓm kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. II- Sù tån t¹i cña doanh nghiÖp Nhµ níc: 1- Kh¸i niÖm vÒ kinh tÕ Nhµ níc: Kinh tÕ Nhµ níc lµ thµnh phÇn kinh tÕ së h÷u Nhµ níc vÒ t liÖu s¶n xuÊt lµm c¬ së s¶n xuÊt. Nã bµo gåm c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc, c¸c tµi s¶n cña së h÷u Nhµ níc nh ®Êt ®ai, ng©n s¸ch c¸c nguån dù tr÷, tµi nguyªn.v.v... PhÇn vèn c¸c doanh nghiÖp gãp bµo c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn hay liªn doanh víi c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c trong vµ ngoµi níc. Kinh tÕ Nhµ níc mét thµnh phÇn kinh tÕ cã nhiÒu bé phËn hîp thµnh trong ®ã, doanh nghiÖp Nhµ níc lµ bé phËn nßng cèt. Kinh tÕ Nhµ níc kh«ng nh÷ng lín m¹nh vµ gi÷ vai trß chñ ®¹o ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c trong c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ ë níc ta 2- Kh¸i niÖm- Doanh nghiÖp Nhµ níc: Doanh nghiÖp Nhµ níc lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ níc ®Çu t vèn, thµnh lËp vµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng lao ®éng hoÆc ho¹t ®éng c«ng Ých, nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi do Nhµ níc giao. Kinh tÕ Nhµ níc nãi chung - doanh nghiÖp Nhµ níc nãi riªng: §· ®îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn ë miÒn B¾c ®· gÇn 40 n¨m vµ 20 n¨m kÓ tõ ngµy ®Êt níc hoµn toµn thèng nhÊt. Tõ khi ra ®êi cho ®Õn nay, ®Æc biÖt trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu níc vµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi sau nµy. C¸c doanh nghiÖp Nhµ níc ®ãng vai trß nßng cèt thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô s¶n xuÊt vµ chiÕn ®Êu, ®· gi÷ v÷ng vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ. S¶n xuÊt vµ cung øng phÇn lín cho c¸c ngµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n mµ mét bé phËn quan träng c¸c mÆt hµng tiªu dïng thiÕt yÕu cña nh©n d©n. Kinh tÕ Nhµ níc vÉn lµ thµnh phÇn kinh tÕ ®ãng gãp rÊt nhiÒu cho ng©n s¸ch Nhµ níc, v× vËy cÇn ph¶i tiÕp tôc ph¸t triÓn doanh nghiÖp Nhµ níc trªn tÊt c¶ c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc, ph¸t triÓn vÒ mäi ph¬ng diÖn. Doanh nghiÖp Nhµ níc trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn lµ yÕu tè b¶o ®¶m ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Coi nhÑ ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc thùc chÊt lµ xa rêi ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa mµ §¶ng vµ Nhµ níc ®· v¹ch ra. MÆt kh¸c, muèn x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi, mét x· héi c«ng b»ng d©n chñ v¨n minh th× Nhµ níc ph¶i can thiÖp, tham gia vµo nÒn kinh tÕ. Mét c¸ch tham gia quan träng nhÊt vµo thÞ trêng lµ x©y dùng c¸c doanh nghiÖp cña m×nh ®ñ m¹nh ®Ó khèng chÕ thÞ trêng víi nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc mµ Nhµ níc cho lµ quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, lµ chç dùa ®Ó ®iÒu chØnh c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi. Trong ®êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ ®îc tr×nh bÇy trong dù th¶o §¹i héi §¶ng IX ®· ®a ra lµ: "Kinh tÕ Nhµ níc ph¸t huy vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ, n¾m v÷ng vÞ trÝ then chèt lµ nh©n tè më ®êng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ, lµ lùc lîng vËt chÊt quan träng vµ lµ c«ng cô ®Ó Nhµ níc ®iÒu chØnh vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ; ®i ®Çu øng dông tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ, nªu g¬ng vÒ n¨ng suÊt chÊt lîng, hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi vµ chÊp hµnh ph¸p luËt". Trong thùc tiÔn nÒn kinh tÕ, chÝnh trÞ x· héi mét sè ngµnh, lÜnh vùc cÇn cã Nhµ níc tham gia vµo. NÕu Nhµ níc kh«ng tham gia vµo sÏ g©y ra thÊt b¹i trong thÞ trêng vµ t×nh h×nh chÝnh trÞ sÏ bÊt æn ®Þnh, an ninh quèc phßng kh«ng ®îc gi÷ v÷ng. Doanh nghiÖp Nhµ níc lµ mét ®Æc trng c¬ b¶n ®Ó ph©n biÖt kinh tÕ thÞ trêng x· héi chñ nghÜa vµ kinh tÕ thÞ trêng t b¶n chñ nghÜa, Kinh tÕ Nhµ níc t¹o ®éng lùc cho c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn, kinh tÕ Nhµ níc t¹o ®iÒu kiÖn mèi quan hÖ hîp t¸c vµ gióp ®ì c¸c doanh nghiÖp kh¸c ph¸t triÓn, t¹o ®iÒu kiÖn x©y dùng chÕ ®é míi. Tõ ®ã chóng ta thÊy r»ng sù tån t¹i cña kinh tÕ Nhµ níc, doanh nghiÖp Nhµ níc lµ ®ßi hái, lµ yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ. III- Vai trß cña doanh nghiÖp Nhµ níc trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn: Lùc lîng doanh nghiÖp Nhµ níc hµng n¨m ®ãng gãp kho¶ng 40% trong c¬ cÊu GDP cña níc ta, chiÕm gi÷ kho¶ng 70% vèn vµ tµi s¶n cè ®Þnh cña nÒn kinh tÕ. Doanh nghiÖp Nhµ níc ®ang lµ lùc lîng chñ yÕu trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, trong ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt nhËp khÈu, trong lÜnh vùc tµi chÝnh ng©n hµng, tÝn dông. Nh×n chung lùc lîng doanh nghiÖp Nhµ níc ®ang lµ lùc lîng then chèt trong c¸c ngµnh kinh tÕ quan träng cña ®Êt níc, c¸ biÖt cã mét sè ngµnh cã vÞ trÝ ®éc quyÒn kinh doanh. Tõ n¨m 1995 hµng n¨m doanh nghiÖp Nhµ níc ®ãng gãp tõ 26 - 28% nguån thu thuÕ trong níc, nÕu tÝnh c¶ c¸c kho¶n thu thuÕ vµ phÝ ®îc thu th«ng qua doanh nghiÖp Nhµ níc th× ®ãng gãp kho¶ng 60% c¸c nguån thu thuÕ vµ phÝ cña ng©n s¸ch Nhµ níc. Doanh nghiÖp Nhµ níc ®ang sö dông kho¶ng 15% lùc lîng lao ®éng trong c¸c ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp. Møc t¨ng trëng hµng n¨m cña doanh nghiÖp Nhµ níc xÊp xØ møc t¨ng trëng chung cña nÒn kinh tÕ còng xÊp xØ ngoµi quèc doanh trong níc. Tãm l¹i, nÕu chØ xÐt vÒ quy m«, tµi s¶n sù ®ãng gãp vµo GDP vµ tèc ®é t¨ng trëng chung cña nÒn kinh tÕ, nguån thu ng©n s¸ch Nhµ níc th× doanh nghiÖp Nhµ níc vÉn cã vÞ trÝ quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ níc ta. IV- §Þa vÞ ph¸p lý cña doanh nghiÖp Nhµ níc 1- Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm cña doanh nghiÖp Nhµ níc Doanh nghiÖp Nhµ níc lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ níc ®Çu t vèn, thµnh lËp vµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng kinh doanh hoÆc ho¹t ®éng cã c«ng Ých, nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi do Nhµ níc giao. Doanh nghiÖp Nhµ níc cã t c¸ch ph¸p nh©n, cã c¸c quyÒn vµ nghÜa vô d©n sù, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ toµn bé ho¹t ®éng kinh doanh trong ph¹m vi sè vèn do doanh nghiÖp qu¶n lý. Doanh nghiÖp Nhµ níc cã tªn gäi, cã con dÊu riªng vµ cã trô së chÝnh trªn l·nh thæ ViÖt Nam. §Þnh nghÜa trªn cho thÕ doanh nghiÖp Nhµ níc cã nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau ®©y: Mét lµ, doanh nghiÖp Nhµ níc cã tæ chøc kinh tÕ ®îc Nhµ níc thµnh lËp ®Ó thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu do Nhµ níc giao. Hai lµ, doanh nghiÖp Nhµ níc do Nhµ níc ®Çu t vèn cho nªn tµi s¶n trong doanh nghiÖp lµ thuéc së h÷u Nhµ níc doanh nghiÖp qu¶n lý, sö dông tµi s¶n theo quy ®Þnh cña chñ së h÷u lµ Nhµ níc. Ba lµ, doanh nghiÖp Nhµ níc cã t c¸ch ph¸p nh©n v× cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cña ph¸p nh©n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt Bèn lµ, doanh nghiÖp Nhµ níc lµ doanh nghiÖp chÞu tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, cã nghÜa lµ nã tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nî vµ c¸c nghÜa vô tµi s¶n kh¸c trong ph¹m vi sè tµi s¶n do doanh nghiÖp qu¶n lý. 2- Ph©n lo¹i doanh nghiÖp Nhµ níc Doanh nghiÖp Nhµ níc cã thÓ ®îc ph©n lo¹i theo c¸c tiªu chÝ ph¸p lý kh¸c nhau. Dùa vµo quy m« vµ h×nh thøc tæ chøc cña doanh nghiÖp, cã thÓ chia doanh nghiÖp Nhµ níc thµnh Tæng C«ng ty Nhµ níc, doanh nghiÖp Nhµ níc ®éc vµ doanh nghiÖp Nhµ níc thµnh viªn. Tæng C«ng ty Nhµ níc lµ doanh nghiÖp cã quy m« lín, ®îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng trªn c¬ së liªn kÕt cña nhiÒu ®¬n vÞ thµnh viªn cã mèi quan hÖ g¾n bã víi nhau vÒ lîi Ých kinh tÕ, c«ng nghÖ, cung øng, tiªu thô.v.v.... Tæng C«ng ty Nhµ níc cã thÓ cã c¸c lo¹i ®¬n vÞ thµnh viªn nh: ®¬n vÞ h¹ch to¸n ®éc lËp, ®¬n vÞ h¹chh to¸n phô thuéc, ®¬n vÞ sù nghiÖp. Tæng C«ng ty Nhµ níc ®îc ph©n biÖt thµnh Tæng C«ng ty 91 vµ Tæng C«ng ty 90. Doanh nghiÖp Nhµ níc ®éc lËp lµ doanh nghiÖp Nhµ níc kh«ng n»m trong c¬ cÊu tæ chøc cña doanh nghiÖp kh¸c. Doanh nghiÖp Nhµ níc ®éc lËp cßn ®îc ph©n biÖt thµnh doanh nghiÖp Nhµ níc ®éc lËp cã quy m« lín vµ doanh nghiÖp võa vµ nhá. Doanh nghiÖp Nhµ níc thµnh viªn lµ doanh nghiÖp n»m trong c¬ cÊu cña tæng C«ng ty Nhµ níc. NÕu dùa vµo môc ®Ých ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp th× cã thÓ ph©n biÖt doanh nghiÖp Nhµ níc thµnh doanh nghiÖp Nhµ níc ho¹t ®éng kinh tÕ vµ doanh nghiÖp Nhµ níc ho¹t ®éng c«ng Ých. Doanh nghiÖp vµ doanh nghiÖp Nhµ níc ho¹t ®éng kinh doanh lµ doanh nghiÖp Nhµ níc ho¹t ®éng chñ yÕu nh»m môc tiªu lîi nhuËn. Doanh nghiÖp Nhµ níc ho¹t ®éng c«ng Ých lµ doanh nghiÖp Nhµ níc ho¹t ®éng s¶n xuÊt, cung øng dÞch vô c«ng céng theo c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ níc hoÆc trùc tiÕp thùc hiÖn nhiÖm vô quèc phßng, an ninh. Ph¸p luËt cßn quy ®Þnh tiªu chuÈn ®Ó xÕp h¹ng doanh nghiÖp Nhµ níc. Theo quyÕt ®Þnh sè 185/TTg ngµy 28/3/1996, doanh nghiÖp Nhµ níc ®îc xÕp h¹ng ®Æc biÖt, bao gåm: - C¸c Tæng C«ng ty 91 - C¸c Tæng C«ng ty 90 cã vèn ®iÒu lÖ tõ 500 tû ®ång trë lªn. - C¸c doanh nghiÖp Nhµ níc ®éc lËp cã c¸c ®iÒu kiÖn sau ®©y: gi÷ vai trß träng yÕu trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Cã vèn ®iÒu lÖ tõ 500 tû ®ång trë lªn, chøc danh Tæng gi¸m ®èc do Thñ tíng ChÝnh phñ bæ nhiÖm (HiÖn nay cã 24 doanh nghiÖp Nhµ níc ®îc c«ng nhËn lµ doanh nghiÖp Nhµ níc h¹ng ®Æc biÖt bao gåm: 18 Tæng C«ng ty 91. Liªn hiÖp ®êng s¾t, 4 ng©n hµng th¬ng m¹i quèc doanh vµ C«ng ty th¬ng m¹i dÞch vô Sµi Gßn). 3- Quy chÕ ph¸p lý vÒ thµnh lËp vµ tæ chøc doanh nghiÖp Nhµ níc a- Thµnh lËp: Kh¸c víi thñ tôc thµnh lËp theo luËt doanh nghiÖp, viÖc thµnh lËp doanh nghiÖp Nhµ níc ph¶i theo tr×nh tù sau: * Thø nhÊt ®Ò nghÞ vµ quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp Nhµ níc. Ngêi ®Ò nghÞ thµnh lËp doanh nghiÖp Nhµ níc, theo quyÕt ®Þnh cè 50/CP ngµy 26/8/1996 cña ChÝnh phñ bao gåm: Bé trëng, thñ trëng c¬ quan ngang bé, thñ trëng c¬ quan thuéc chÝnh phñ, chñ tÞch UBND cÊp tØnh, Héi ®ång qu¶n trÞ cña Tæng C«ng ty Nhµ níc lµ ngêi ®Ò nghÞ thµnh lËp doanh nghiÖp theo quy ®Þnh ph¸t triÓn cña ngµnh, ®Þa ph¬ng hoÆc tæng C«ng ty m×nh. Chñ tÞch UBND cÊp huyÖn lµ ngêi ®Ò nghÞ thµnh lËp doanh nghiÖp c«ng Ých ho¹t ®éng trªn ®Þa bµn cÊp huyÖn. Ngêi ®Ò nghÞ thµnh lËp doanh nghiÖp Nhµ níc kh«ng thÓ ®ång thêi lµ ngêi quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp Nhµ níc. Ngêi ®Ò nghÞ thµnh lËp doanh nghiÖp Nhµ níc ph¶i lËp hå s¬ göi ®Õn ngêi cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp Nhµ níc bao gåm: - Tê tr×nh ®Ò nghÞ thµnh lËp doanh nghiÖp - §Ò ¸n thµnh lËp doanh nghiÖp - Møc vèn ®iÒu lÖ vµ ý kiÕn b»ng v¨n b¶n cña c¬ quan tµi chÝnh vÒ nguån vµ møc vèn ®iÒu ®iÒu lÖ ®îc cÊp - Dù th¶o ®iÒu lÖ doanh nghiÖp. - KiÕn nghÞ vÒ h×nh thøc tæ chøc doanh nghiÖp - ý kiÕn b»ng v¨n b¶n cña bé qu¶n lý ngµnh ®èi víi c¸c ngµnh nghÒ kinh doanh ®èi víi c¸c ngµnh kinh doanh chÝnh lµ giÊy phÐp hµnh nghÒ ®èi víi mét sè ngµnh nghÒ ®ßi hái ph¶i cã giÊy phÐp quy ®Þnh cña ph¸p luËt. - B¶n thuyÕt tr×nh vÒ c¸c gi¶i ph¸p b¶o vÖ m«i trêng - ý kiÕn b»ng v¨n b¶n cña UBND cÊp tØnh vÒ quyÒn sö dông ®Êt Sau khi nhËn hå s¬, ngêi cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp ph¶i lËp héi ®ång thÈm ®Þnh ®Ó xem xÐt hå s¬ ®Ò nghÞ thµnh lËp doanh nghiÖp quy ®Þnh cña ph¸p luËt. C¨n cø vµo ý kiÕn cña héi ®ång thÈm ®Þnh ngêi cã quyÒn quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp Nhµ níc - Thñ tíng chÝnh phñ, Bé trëng ®îc Thñ tíng uû quyÒn, Bé trëng qu¶n lý ngµnh, chñ tÞch UBND cÊp tØnh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp. * Thø hai, ®¨ng ký kinh doanh: ngµy kÓ tõ Trong thêi gian 60 ngµy cã quyÕt ®Þnh thµnh lËp, doanh nghiÖp ph¶i tiÕn hµnh ®¨ng ký kinh doanh t¹i phßng ®¨ng ký kinh doanh t¹i së kÕ ho¹ch ®Çu t cÊp tØnh n¬i doanh nghiÖp ®Æt trô së chÝnh. Hå s¬ ®¨ng ký kinh doanh bao gåm: - QuyÕt ®Þnh thµnh lËp - §iÒu lÖ doanh nghiÖp - GiÊy chøng nhËn quyÒn sö dông trô së chÝnh cña doanh nghiÖp - QuyÕt ®Þnh bæ nhiÖm chñ tÞch vµ c¸c thµnh viªn Héi ®ång qu¶n trÞ, tæng gi¸m ®èc hoÆc gi¸m ®èc doanh nghiÖp. KÓ tõ ngµy ®îc cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh, doanh nghiÖp Nhµ níc cã t c¸ch ph¸p nh©n vµ ®îc tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh. * Thø ba, c«ng khai ho¸ doanh nghiÖp: Còng nh viÖc thµnh lËp c¸c doanh nghiÖp nãi chung, viÖc bè c¸o víi c«ng chóng vÒ sù ra ®êi cña doanh nghiÖp Nhµ níc lµ mét bíc trong thñ tôc thµnh lËp doanh nghiÖp. Ph¸p luËt quy ®Þnh trong thêi h¹n 30 ngµy kÓ tõ ngµy ®îc cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh, doanh nghiÖp ph¶i ®¨ng b¸o hµng ngµy cña Trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng trong 3 sè liªn tiÕp vÒ nh÷ng néi dung chÝnh sau: - Tªn, trô së chÝnh cña doanh nghiÖp, Hä vµ tªn cña chñ tÞch c¸c thµnh viªn héi ®ång qu¶n trÞ (nÕu cã), tæng gi¸m ®èc hoÆc gi¸m ®èc. - Tªn c¬ quan ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp vµ ngµy ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp. Ngµy vµ sè ®¨ng ký kinh doanh - Møc vèn ®iÒu lÖ - Sè tµi kho¶n tiÒn göi t¹i ng©n hµng, sè §T Telex, Fax. - LÜnh vùc ngµnh nghÒ kinh doanh hoÆc ho¹t ®éng - Thêi ®iÓm b¾t ®Çu ho¹t ®éng kinh doanh vµ thêi h¹n ho¹t ®éng b Tæ chøc l¹i doanh nghiÖp Nhµ níc Trong qu¸ tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp Nhµ níc do, nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, mét sè doanh nghiÖp ®· tá ra ho¹t ®éng kÐm hiªu qu¶, thËm chÝ thua lç kÐo dµi, kh«ng cßn thÓ hiÖn ®îc vai trß chØ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, tríc t×nh h×nh ®ã, cïng víi quy chÕ vÒ thµnh lËp doanh nghiÖp Nhµ níc, ph¸p luËt ®· quy ®Þnh c¸c biÖn ph¸p tæ chøc l¹i doanh nghiÖp Nhµ níc nh»m ®¶m b¶o vai trß cña hÖ thèng doanh nghiÖp Nhµ níc trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Theo tinh thÇn cña ph¸p luËt hiÖn hµnh viÖc tæ chøc l¹i doanh nghiÖp Nhµ níc bao gåm c¸c biÖn ph¸p sau: - S¸p nhËn doanh nghiÖp Nhµ níc - Chia t¸ch doanh nghiÖp Nhµ níc - Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ níc - Giao b¸n, kho¸n kinh doanh cho thuª doanh nghiÖp Nhµ níc S¸p nhËp doanh nghiÖp Nhµ níc vµo mét doanh nghiÖp Nhµ níc kh¸c ¸p dông trong trêng hîp trªn cïng mét ®Þa bµn cã nhiÒu doanh nghiÖp cïng lo¹i mµ thùc tÕ nhu cÇu cña thÞ trêng kh«ng cÇn thiÕt nhiÒu doanh nghiÖp nh vËy, trong trêng hîp ®ã th× s¸p nhËp nh÷ng doanh nghiÖp yÕu kÐm vµo nh÷ng doanh nghiÖp cïng lo¹i, ViÖc s¸p nhËp doanh nghiÖp do ngêi cã thÈm quyÒn thµnh lËp doanh nghiÖp quyÕt ®Þnh. Sau khi s¸p nhËp, c¸c doanh nghiÖp bÞ s¸p nhËp ph¶i xo¸ tªn cßn doanh nghiÖp tiÕp nhËn s¸p nhËp gi÷ nguyªn t c¸ch ph¸p nh©n nhng phaØ ®¨ng ký kinh doanh bæ sung vÒ vèn ®iÒu lÖ míi vµ sù thay ®æi ngµnh nghÒ. Chia t¸ch doanh nghiÖp Nhµ níc ¸p dông ®èi víi c¸c doanh nghiÖp lµ tæng C«ng ty mµ sù h×nh thµnh kh«ng ph¶i xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu kh¸ch quan mµ lµ sù liªn kÕt mét c¸ch rêi r¹c do mÖnh lÖnh chÝnh b¾t buéc dÉn ®Õn ho¹t ®éng cña Tæng C«ng ty còng nh c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn kÐm hiÖu qu¶. Cã thÓ t¸ch mét sè hoÆc toµn bé c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn ra khái Tæng C«ng ty ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp ®ã ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n. ViÖc chia t¸ch doanh nghiÖp Nhµ níc ph¶i do ngêi cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh thµnh lËp quyÕt ®Þnh. NÕu viÖc chia t¸ch doanh nghiÖp dÉn ®Õn thay ®æi môc tiªu, ngµnh nghÒ kinh doanh, vèn ®iÒu lÖ th× doanh nghiÖp ph¶i lµm thñ tôc ®¨ng ký l¹i hoÆc ®¨ng ký kinh doanh bæ sung. Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ níc lµ viÖc chuyÓn doanh nghiÖp Nhµ níc thµnh C«ng ty cæ phÇn, nh»m huy ®éng vèn cña x· héi vµo viÖc ®Çu t ®æi míi c«ng nghÖ, thay ®æi ph¬ng thøc qu¶n lý, n©ng cao søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp, gãp phÇn t¨ng trëng kinh tÕ: cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ níc ®îc tiÕn hµnh theo c¸c h×nh thøc sau ®©y: