Tài liệu Kc097 hình thái ktxh

Lêi nãi ®Çu Trong gÇn 10 n¨m trë l¹i ®©y, nÒn kinh tÕ n-íc ta cã sù thay ®æi vµ ®¹t ®-îc nhiÒu thµnh tùu to lín. §Ó ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tùu Êy chóng ta kh«ng thÓ quªn ®-îc b-íc ngoÆt lÞch sö trong c¬ chÕ chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ ®Êt n-íc, mµ cét mèc cña nã lµ §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI (1986 ®· lµm thay ®æi bé mÆt kinh tÕ Nhµ n-íc). §èi víi n-íc ta, tõ mét nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng, muèn tho¸t khái nghÌo nµn l¹c hËu vµ nhanh chãng ®¹t ®Õn tr×nh ®é cña n-íc ph¸t triÓn th× tÊt yªó ph¶i ®æi míi. §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh: X©y dùng n-íc ta thµnh mét n-íc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c, d©n giµu, n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh. Môc tiªu ®ã lµ sù cô thÓ ho¸ häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi vµ hoµn c¶nh cô thÓ cña x· héi ViÖt Nam. Nã còng lµ môc tiªu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë n-íc ta. §Ò tµi: Häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ x· héi víi viÖc nhËn thøc tÝnh tÊt yÕu cña con ®-êng lùa chän x· héi chñ nghÜa vµo ViÖt Nam lµ mét néi dung phøc t¹p vµ réng. Do tr×nh ®é h¹n hÑp vµ cã h¹n trong mét bµi tiÓu luËn nªn em kh«ng tr¸nh khái nh÷ng khiÕm khuyÕt trong viÖc nghiªn cøu. Em rÊt mong ®-îc sù gãp ý cña thÇy gi¸o, c« gi¸o ®Ó bµi viÕt nµy cña em ®-îc hoµn thiÖn h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n ! 1 I. H×nh th¸i kinh tÕ x· héi M¸c- Lª nin. Mäi ng-êi ®Òu biÕt trong lÞch sö t- t-ëng nh©n lo¹i tr-íc M¸c ®· cã kh«ng Ýt c¸ch tiÕp cËn, khi nghiªn cøu lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng nhËn thøc kh¸c nhau, víi nh÷ng ý t-ëng kh¸c nhau mµ cã sù phan chia lÞch sö tiÕn ho¸ cña x· héi theo nh÷ng c¸ch kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n nh- nhµ triÕt häc duy t©m Hª - ghen (1770 - 1831) ph©n chia lÞch sö x· héi loµi ng-êi thµnh ba thêi kú chñ yÕu: thêi kú ph-¬ng §«ng, thêi kú cæ ®¹i, thêi kú Gree - ma - ni. Nhµ x· héi chñ nghÜa kh«ng t-ëng Ph¸p Phu- ri-ª (1772-1837) chia lÞch sö x· héi thµnh bèn giai ®o¹n: giai ®o¹n m«ng muéi, giai ®o¹n d· man, giai ®o¹n gia tr-ëng, giai ®o¹n v¨n minh. Mäi ng-êi còng ®· quen víi nh÷ng kh¸i niÖm thêi ®¹i ®å ®¸, thêi ®¹i ®å ®ång, thêi ®¹i cèi xay giã, thêi ®¹i m¸y h¬i n-íc. . . vµ gÇn ®©y lµ c¸c nÒn v¨n minh: v¨n minh n«ng nghiÖp, v¨n minh c«ng nghiÖp, v¨n minh hËu c«ng nghiÖp. Mçi c¸ch tiÕp cËn trªn cã nh÷ng ®iÓm hîp lý nhÊt ®Þnh vµ do ®ã ®Òu cã ý nghÜa nhÊt ®Þnh, nh-ng ch-a nãi lªn b¶n chÊt sù ph¸t triÓn cña x· héi theo mét c¸ch toµn diÖn tæng thÓ mµ do ®ã cã nh÷ng h¹n chÕ. Dùa trªn nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu lý luËn vµ tæng thÓ qu¸ tr×nh lÞch sö, c¸c nhµ s¸ng lËp chñ nghÜa M¸c ®· vËn dông phÐp biÖn chøng duy vËt ®Ó nghiªn cøu lÞch sö x· héi, ®-a ra quan ®iÓm duy vËt vÒ lÞch sö vµ ®· h×nh thµnh nªn häc thuyÕt vÒ “h×nh th²i kinh tÕ x± héi”. H×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét kh¸i niÖm chñ nghÜa duy vËt lÞch sö dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh. Víi mét quan hÖ s¶n xuÊt c tr-ng cho x· héi ®ã phï hîp víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ mét kiÕn tróc th-îng tÇng t-¬ng øng ®-îc x©y dùng trªn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt Êy. Lý luËn vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nghiªn cøu lÞch sö x· héi trªn c¬ së xem xÐt c¶ lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, c¶ c¬ së h¹ tÇng vµ 2 kiÕn tróc th-îng tÇng. Tøc toµn bé c¸c yÕu tè cÊu thµnh bé mÆt cña thêi ®¹i: chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi, khoa häc, kü thuËt. . . Do ®ã, nã c¾t nghÜa x· héi ®-îc s¸ng tá h¬n, toµn diÖn h¬n, chØ ra c¶ b¶n chÊt vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi. Häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ x· héi míi víi tc²ch l¯ “Hßn ®² t°ng” cða x± héi häc M²c xÝt nãi chung cho phÐp chòng ta h×nh dung qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö lµ mét qu¸ tr×nh tù nhiªn. Loµi ng-êi ®· tr¶i qua n¨m h×nh th¸i kinh tÕ: x· héi céng s¶n nguyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, t- b¶n chñ nghÜa vµ ngµy nay ®ang qu¸ ®é lªn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi céng s¶n chñ nghÜa. H×nh th¸i kinh tÕ x· héi cã tÝnh lÞch sö, cã sù ra ®êi ph¸t triÓn vµ diÖt vong. ChÕ ®é x· héi l¹c hËu sÏ mÊt ®i, chÕ ®é x· héi míi cao h¬n sÏ thay thÕ. §ã lµ khi ph-¬ng thøc s¶n xuÊt cò ®· trë nªn lçi thêi, hoÆc khñng ho¶ng do m©u thuÉn cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc l-îng s¶n xuÊt qu¸ h¬n kh«ng thÓ phï hîp th× ph-¬ng thøc s¶n xuÊt nµy sÏ bÞ diÖt vong vµ xuÊt hiÖn mét ph-¬ng thøc s¶n xuÊt míi toµn diÖn h¬n, cã quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi lùc l-îng s¶n xuÊt. Nh- vËy, b¶n chÊt cña sù thay thÕ trªn lµ phô thuéc vµo mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l-îng s¶n xuÊt. §Ó hiÓu râ vÒ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt chóng ta ph¶i n¾m b¾t ®-îc thÕ nµo lµ quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l-îng s¶n xuÊt. 1) Lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Lùc l-îng s¶n xuÊt lµ mèi quan hÖ gi÷a con ng-êi víi tù nhiªn, lµ biÓu hiÖn tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña con ng-êi trong tõng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. LÞch sö s¶n xuÊt lµ mét thÓ thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a t- liÖu s¶n xuÊt (quan hÖ nhÊt lµ c«ng cô lao ®éng) víi ng-êi lao ®éng víi kinh nghiÖm vµ kü n¨ng lao ®éng nghÒ nghiÖp. Lùc l-îng s¶n xuÊt ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ph-¬ng thøc s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt lµ quan hÖ gi÷a ng-êi víi ng-êi trong s¶n xuÊt vËt chÊt thÓ hiÖn ë quan hÖ së h÷u ®èi víi t- liÖu s¶n xuÊt, quan hÖ tæ chøc 3 qu¶n lý trao ®æi ho¹t ®éng víi nhau vµ quan hÖ ph©n phèi s¶n phÈm. Trong quan hÖ s¶n xuÊt quan hÖ së h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt gi÷ vÞ trÝ quyÕt ®Þnh c¸c quan hÖ kh¸c. Quan hÖ s¶n xuÊt do con ng-êi t¹o ra song nã ®-îc h×nh thµnh mét c¸ch kh¸ch quan kh«ng phô thuéc vµo yÕu tè chñ quan cña con ng-êi. Quan hÖ s¶n xuÊt mang tÝnh æn ®Þnh t-¬ng ®èi víi b¶n chÊt x· héi vµ tÝnh ph-¬ng ph¸p ®a d¹ng trong h×nh thøc biÓu hiÖn. Gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l-îng s¶n xuÊt cã mèi quan hÖ biÖn chøng víi nhau biÓu hiÖn ë chç: + Xu h-íng cña s¶n xuÊt vËt chÊt lµ kh«ng ngõng biÕn ®æi ph¸t triÓn. Sù biÕn ®æi ®ã bao giê còng b¾t ®Çu b»ng sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt mµ tr-íc hÕt lµ c«ng cô. + C«ng cô lao ®éng ph¸t triÓn dÉn ®Õn m©u thuÉn gay g¾t víi quan hÖ s¶n xuÊt hiÖn cã vµ xuÊt hiÖn ddßi hái kh¸ch quan, ph¶i xo¸ bá quan hÖ s¶n xuÊt cò thay thÕ b»ng quan hÖ s¶n xuÊt míi. + Quan hÖ s¶n xuÊt vèn lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt (phï hîp) nh-ng do m©u thuÉn cña lùc l-îng s¶n xuÊt (®«ng) víi quan hÖ s¶n xuÊt (æn ®Þnh t-¬ng ®èi) quan hÖ s¶n xuÊt l¹I trë thµnh xiÒng xÝch k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt (kh«ng phï hîp ). Phï hîp vµ kh«ng phï hîp lµ biÓu hiÖn m©u thuÉn biÖn chøng cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, tøc lµ sù phï hîp trong m©u thuÉn vµ bao hµm m©u thuÉn. + Khi phï hîp còng nh- kh«ng phï hîp víi lùc l-îng s¶n xuÊt , quan hÖ s¶n xuÊt lu«n cã tÝnh ®éc lËp t-¬ng ®èi víi lùc l-îng s¶n xuÊt thÓ hiÖn trong néi dung sù t¸c ®éng trë l¹I ®èi víi lùc l-îng s¶n xuÊt, môc ®Ých x· héi cña lùc l-îng s¶n xuÊt, xu h-íng ph¸t triÓn cña quan hÖ lîi Ých. Tõ ®ã h×nh thµnh nh÷ng yÕu tè thóc ®Èy vµ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Sù t¸c ®éng trë l¹i nãi trªn cña quan hÖ s¶n xuÊt bao giê còng th«ng qua c¸c quy luËt kinh tÕ - x· héi ®Æc biÖt lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n. 4 Phï hîp vµ kh«ng phï hîp gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ kh¸ch quan vµ phæ biÕn cña mäi ph-¬ng thøc s¶n xuÊt. Sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l-îng s¶n xuÊt nh- sù thèng nhÊt gi÷a hai m¹t ®èi lËp t¹o nªn chØnh thÓ cña s¶n xuÊt x· héi. Trong “HÖ t­ t­ëng §øc” (1846) lÇn ®Çu tiªn M²c- ¡nghen ®· h×nh dung sù thèng nhÊt ®ã nh­ l¯ mét “quan hÖ song trïng”, gi÷a hai “sù trao ®æi chÊt” tÊt yÕu v¯ phæ biÕn ë mäi nÒn s°n xuÊt - x± héi. §ã l¯ “trao ®æi chÊt gi÷a ng-êi víi tù nhiªn (lùc l-îng s¶n xuÊt) vµ gi÷a ng-êi víi ng-êi (quan hÖ s°n xuÊt)”. T¸c ®éng qua l¹i biÖn chøng gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt víi quan hÖ s¶n xuÊt ®-îc M¸c - ¡nghen kh¸i qu¸t thµnh quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tr×nh ®é , tÝnh chÊt cña lùc l-îng s¶n xuÊt. §©y lµ mét trong nh÷ng quy luËt c¬ b¶n cña ®êi sçng x· héi. Quy luËt nµy chØ râ ®éng lùc vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña lÞch sö. TÝnh chÊt cña lùc l-îng s¶n xuÊt lµ tÝnh chÊt cña t- liÖu lao ®éng. Khi c«ng cô lao ®éng s¶n xuÊt ®ùoc sö dông bëi tõng c¸ nh©n riªng biÖt ®Ó s¶n xuÊt ra mét s¶n phÈm cho x· héi kh«ng cÇn ®Õn lao ®éng cña nhiÒu ng-êi th× lùc l-îng s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt c¸ thÓ, c«ng cô s¶n xuÊt ®-îc nhiÒu ng-êi sö dông. Tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt ®-îc thÓ hiÖn ë tr×nh ®é tinh x¶o vµ hiÖn ®¹i cña c«ng cô s¶n xuÊt, tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô, kü n¨ng, kü s¶o cña ng-êi lao ®éng, tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi , tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt vµ quy m« cña nÒn s¶n xuÊt. Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt cµng cao th× chuyªn m«n ho¸ vµ ph©n c«ng lao ®éng cµng s©u. Tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng vµ chuyªn m«n ho¸ lµ thøoc ®o tr×nh ®é cña ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Lùc l-îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi cða quan hÖ s°n xuÊt. Trong t²c phÈm “Sù khèn cïng cða triÕt häc”, M²c 5 nãi: “C²i cèi xay quay b´ng tay cho x± héi cã l±nh chòa phong kiÕn, c¸i cèi xay ch³y b´ng h¬i n­íc cho x± héi cã nh¯ t­ b°n”. §Ó n©ng cao hiÖu qu¶ trong s¶n xuÊt vµ gi¶m bít lao ®éng nÆng nhäc con ng-êi kh«ng ngõng c¶i tiÕn, hoµn thiÖn vµ chÕ t¹o ra nh÷ng c«ng cô, tri thøc khoa häc, tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt vµ mäi kü n¨ng cña ng-êi lao ®éng còng ngµy cµng ph¸t triÓn. YÕu tè n¨ng ®éng nµy cña lùc l-îng s¶n xuÊt ®ßi hái quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i thÝch øng víi m«i tr-êng. Lùc l-îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh vµ biÕn ®æi cña quan hÖ s¶n xuÊt. Khi kh«ng thÝch øng víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt sÏ k×m h·m thËm chÝ ph¸ ho¹i sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, m©u thuÉn cña chóng tÊt yÕu sÏ n¶y sinh. BiÓu hiÖn cña m©u thuÉn nµy trong x· héi lµ giai cÊp lµ m©u thuÉn gi÷a c¸c giai cÊp ®èi kh¸ng. LÞch sö ®· chøng minh r»ng do sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, loµi ng-êi ®· bèn lÇn thay ®æi quan hÖ s¶n xuÊt g¾n liÒn víi bèn cuéc c¸ch m¹ng x· héi, dÉn ®Õn sù ra ®êi nèi tiÕp nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. VÝ dô: do c«ng cô s¶n xuÊt chñ yÕu b»ng ®· th« s¬, tr×nh ®é hiÓu biÕt h¹n hÑp, ®Ó duy tr× sù sèng chèng l¹i mäi tai ho¹ cña thiªn nhiªn , con ng-êi ph¶i lao ®éng theo céng ®ång. Do vËy ®· h×nh thµnh quan hÖ s¶n xuÊt céng s¶n nguyªn thuû. C«ng cô kim lo¹i ra ®êi thay thÕ cho c«ng cô b»ng ®¸, lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓnn¨ng suÊt lao ®éng n©ng cao s¶n phÈm thÆng d- xuÊt hiÖn , chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ dùa trªn quan hÖ s¶n xuÊt th÷u. Vµo giai ®o¹n cuèi cïng cña x· héi phong kiÕn, ë c¸c n-íc T©y ¢u lùc l-îng s¶n xuÊt ®· mang yÕu tè x· héi ho¸ g¾n víi quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn. MÆc dï h×nh thøc bãc lét cña c¸c l·nh chóa phong kiÕn ®-îc thay ®æi liªn tôc tõ ®Þa t« lao dÞch ®Õn ®Þa t« hiÖn vËt, ®Þa t« b»ng tiÒn song 6 quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn chËt hÑp vÉn kh«ng chøa ®ùng ®-îc néi dung míi cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa ra ®êi thay thÕ quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn. Trong lßng nÒn s¶n xuÊt t- b¶n, lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cïng víi sù ph©n c«ng lao ®éng vµ tÝnh chÊt x· héi ho¸ c«ng cô s¶n xuÊt ®· h×nh thµnh lao ®éng chung cña ng-êi d©n cã tri thøc vµ tr×nh ®é chuyªn m«n ho¸ cao. Sù lín m¹nh nµy cña lùc l-îng s¶n xuÊt dÉn ®Õn m©u thuÉn gay g¾t víi chÕ ®é së h÷u t- nh©n t- b¶n chñ nghÜa. Gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®ã ®ßi hái ph¶i xo¸ bá quan hÖ s¶n xuÊt t- nh©n t- b¶n chñ nghÜa, x¸c lËp quan hÖ s¶n xuÊt míi, quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa. Theo M¸c, do cã ®-îc nh÷ng lùc l-îng s¶n xuÊt míi, loµi ng-êi thay ®æi ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña m×nh vµ do ®ã thay ®æi ph¸t triÓn s¶n xuÊt lµm ¨n cña m×nh, loµi ng-êi thay ®æi c¸c quan hÖ s¶n xuÊt cña m×nh. MÆc dï bÞ chi phèi bëi lùc l-îng s¶n xuÊt nh-ng víi tÝnh c¸ch lµ h×nh thøc quan hÖ s¶n xuÊt cñng cè nh÷ng t¸c ®éng nhÊt ®Þnh trë l¹i ®èi víi lùc l-îng s¶n xuÊt. Khi quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, nã sÏ trë thµnh ®éng lùc thóc ®Èy, ®Þnh h-íng vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn ng-îc l¹i. NÕu l¹c hËu h¬n so víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt hay chØ lµ t¹m thêi so víi tÊt yÕu kh¸ch quan cña cuéc sèng nh-ng quan hÖ s¶n xuÊt sÏ lµ xiÒng xÝch k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Phï hîp cã thÓ hiÓu ë mét sè néi dung chñ yÕu lµ: c¶ ba mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i thÝch øng víi tÝnh chÊt tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i t¹o ®-îc ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vµ kÕt hîp víi tèi -u gi÷a t- liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng, ®¶m b¶o tr¸ch nhiÖm tõ s¶n xuÊt më réng. Më ra sau nh÷ng ®iÒu kiÖn thÝch hîp cho viÖc kÝch thÝch vËt chÊt, tinh thÇn víi ng-êi lao ®éng. 7 VËy quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña ng-êi s¶n xuÊt lµ quy luËt chung cña sù ph¸t triÓn x· héi. Do t¸c ®éng cña quy luËt nµy x· héi lµ sù ph¸t triÓn kÕ tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao cña c¸c ph-¬ng thøc s¶n xuÊt hay chÝnh lµ cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. D-íi nh÷ng h×nh thøc vµ møc ®é kh¸c nhau th× con ng-êi cã ý thøc ®-îc hay kh«ng vµ quy luËt cèt lâi nµy nh- sîi chØ ®á xuyªn suèt dßng ch¶y tiÕn ho¸ cña lÞch sö kh«ng chØ nh÷ng lÜnh vùc kinh tÕ mµ c¶ c¸c lÜnh vùc ngoµi kinh tÕ, phi kinh tÕ. 2) C¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng Kh«ng chØ ®Æc tr-ng b»ng quan hÖ s¶n xuÊt mµ nã cßn ®Æc tr-ng bëi mét kiÕn tróc th-îng tÇng x©y dùng trªn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cña chÝnh nã. KiÕn tróc th-îng tÇng lµ toµn bé nh÷ng t- t-ëng x· héi, nh÷ng thiÕt chÕ t-¬ng øng vµ nh÷ng quan hÖ néi t¹ng cña th-îng tÇng, ®ã lµ nh÷ng quan ®IÓm t- t-ëng chÝnh trÞ, ph¸p quyÒn, ®¹o ®øc, t«n gi¸o, nghÖ thuËt, triÕt häc vµ c¸c thÓ chÕ t-¬ng øng nh- Nhµ n-íc, §¶ng ph¸i, gi¸o héi vµ c¸c toµn thÓ quÇn chóng. KiÕn tróc th-îng tÇng ®-îc h×nh thµnh trªn tæng hîp toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña mét chÕ ®é x· héi nhÊt ®Þnh ng-êi ta gäi ®ã lµ c¬ së h¹ tÇng. C¬ së h¹ tÇng bao gåm nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ®ang gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ nÒn kinh tÕ nhãm nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt tµn d- vµ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt míi lµ quan hÖ mÇm mèng cña x· héi sau. BÊt kú mét c¬ së h¹ tÇng nµo còng bao gåm nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, mçi thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®Òu g¾n liÒn víi mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt trong ®ã quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ bao giê còng gi÷ vai trß chi phèi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. 8 X· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng, giai cÊp nµy n¶y sinh tõ c¬ së h¹ tÇng, tõ nh÷ng m©u thuÉn vµ xung ®ét kinh tÕ. §ã chÝnh lµ c¬ së n¶y sinh giai cÊp ®èi kh¸ng trong kiÕn tróc th-îng tÇng, giai cÊp thèng trÞ vÒ kinh tÕ sÏ thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ vµ thiÕt lËp c¶ sù thèng trÞ vÒ mÆt t- t-ëng ®èi víi x· héi, trong ®ã hÖ t- t-ëng chÝnh trÞ vµ bé m¸y qu¶n lý nhµ n-íc cã vÞ trÝ quan träng nhÊt. a) C¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc th-îng tÇng. C¬ së h¹ tÇng nµo th× kiÕn tróc th-îng tÇng ®ã (giai cÊp nµo gi÷ vÞ trÝ thèng trÞ vÒ mÆt kinh tÕ th× ®ång thêi còng lµ giai cÊp thèng trÞ x· héi vÒ tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kh¸c). Quan hÖ s¶n xuÊt nµo thèng trÞ còng sÏ t¹o ra kiÕn tróc th-îng tÇng t-¬ng øng. M©u thuÉn giai cÊp, m©u thuÉn gi÷a c¸c tËp ®oµn trong x· héi vµ dêi sèng tinh thÇn cña hä ®Òu xuÊt ph¸t trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp tõ m©u thuÉn kinh tÕ, tõ nh÷ng quan hÖ ®èi kh¸ng trong c¬ së h¹ tÇng. C¬ së h¹ tÇng thay ®æi th× nhÊt ®Þnh sím hay muén sÏ dÉn ®Õn sù thay ®æi vÒ kiÕn tróc th-îng tÇng. Qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra ngay trong nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ x· héi còng nh- khi chuyÓn tiÕp tõ h×nh th¸i nµy sang h×nh th¸i kinh tÕ x· héi kh¸c trong c¸c x· héi cã giai cÊp m©u thuÉn gi÷a c¬ së h¹ tÇng ®-îc biÓu hiÖn lµ m©u thuÉn gi÷a giai cÊp thèng trÞ vµ giai cÊp bÞ trÞ. Trong c¸c x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp m©u thuÉn cña c¬ së h¹ tÇng ®-îc biÓu hiÖn lµ m©u thuÉn cu¶ giai cÊp thèng trÞ vµ giai cÊp bÞ trÞ. Khi h¹ tÇng cò bÞ xo¸ bá th× kiÕn tróc th-îng tÇng cò còng mÊt ®i vµ thay thÕ vµo ®ã lµ kiÕn tróc th-îng míi ®-îc h×nh thµnh tõng b-íc thÝch øng víi c¬ së h¹ tÇng míi. Sù thèng trÞ cña giai cÊp thèng trÞ cò ®èi víi x· héi cò bÞ xo¸ bá, thay b»ng hÖ t- t-ëng thèng trÞ kh¸c vµ c¸c thÓ chÕ t-¬ng øng cña giai cÊp thèng trÞ míi. §­¬ng nhiªn kh«ng ph°i “Khi c¬ së h³ tÇng thay ®æi th× lËp tøc sÏ 9 dÉn ®Õn sù thay ®æi cða kiÕn tròc th­îng tÇng”.Trong qu² tr×nh h×nh th¯nh vµ ph¸t triÓn cña kiÕn tróc th-îng tÇng míi, nhiÒu yÕu tè cña kiÕn tróc th-îng tÇng cò cßn tån t¹i g¾n liÒnvíi c¬ së kinh tÕ ®· n¶y sinh ra nã. V× vËy giai cÊp cÇm quyÒn cÇn ph¶i biÕt lùa chä mét sè bé phËn hîp lý ®Ó sö dông nã x©y dùng x· héi míi. Sù biÕn ®æi cña c¬ së h¹ tÇng dÉn ®Õn sù biÕn ®æi vÒ kiÕn tróc th-îng tÇng lµ mét qu¸ tr×nh diÔn ra hÕt søc phøc t¹p, th-êng trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp, tÝnh chÊt phøc t¹p Êy ®-îc thÓ hiÖn qua c¸c cuéc ®Êu tranh giai cÊp. TÝnh chÊt nµy ®-îc béc lé râ nÐt nhÊt lµ ph-¬ng thøc s¶n xuÊt céng s¶n chñ nghÜa (giai ®o¹n thÊp nhÊt lµ x· héi chñ nghÜa), giai cÊp c¸ch m¹ng ph¶i thùc hiÖn cuéc ®Êu tranh lËt ®æ kiÕn tróc th-îng tÇng cò thiÕt lËp hÖ thèng chuyªn chÝnh cña m×nh, sö dông nã nh- lµ mét c«ng cô tõng b-íc ®Êu tranh c¶i t¹o ®Þnh h-íng x©y dùng vµ hoµn thiÖn c¬ sá h¹ tÇng míi. b) TÝnh ®éc lËp t-¬ng ®èi vµ sù t¸c ®éng trë l¹i cña kiÕn tróc th-îng tÇng víi c¬ së h¹ tÇng. C¸c bé phËn cña kiÕn tróc th-îng tÇng kh«ng ph¶i phô thuéc mét chiÒu vµo c¬ së h¹ tÇng mµ trong qóa tr×nh ph¸t triÓn, chóng cã nh÷ng t¸c ®éng qua l¹i víi nhau vµ ¶nh h-ëng lín ®Õn c¬ së h¹ tÇng còng nh- c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi. Vai trß cña kiÕn tróc th-îng tÇng ®èi víi c¬ së h¹ tÇng ®-îc thÓ hiÖn trong c¸c mÆt sau: Chøc n¨ng x· héi c¬ b¶n cña kiÕn tróc th-îng tÇng lµ thùc hiÖn nhiÖm vô ®Êu tranh thñ tiªu c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng cò, x©y dùng b¶o vÖ cñng cè ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng míi. KiÕn tróc th-îng tÇng chÝnh lµ c«ng cô cña giai cÊp thèng trÞ , c¸c bé phËn kh¸c cña kiÕn tróc th-îng tÇng còng cã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®èi víi c¬ së h¹ tÇng nh-ng th-êng nh÷ng t¸c ®éng Êy ph¶I th«ng qua hÖ thèng chÝnh trÞ, ph¸p luËt hay thÓ chÕ t-¬ng øng kh¸c. 10 Trong ®iÒu kiÖn ngµy nay vai trß cña kiÕn tróc th-îng tÇng kh«ng gi¶m ®i mµ ng-îc l¹i t¨ng lªn vµ t¸c ®éng m¹nh ®Õn tiÕn tr×nh lÞch sö. Tr¸i l¹i kiÕn tróc th-îng tÇng x· héi chñ nghÜa b¶o vÖ c¬ së h¹ tÇng x· héi x· héi chñ nghÜa nh»m x©y dùng l¹i x· héi míi. ChÝnh môc ®Ých ®ã quyÕt ®Þnh tÝnh tÝch cùc cµng t¨ng cña kiÕn tróc th-îng tÇng. T¸c ®éng cña kiÕn tróc th-îng tÇng ®Õn c¬ së h¹ tÇng ®-îc thÓ hiÖn trong 2 tr-êng hîp tr¸i ng-îc nhau nÕu kiÕn tróc th-îng tÇng phï hîp víi quan hÖ kinh tÕ tiÕn bé th× sÏ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña x· héi. Ng-îc l¹i, nÕu kiÕn tróc th-îng tÇng lµ c¬ së cña nh÷ng quan hÖ kinh tÕ lçi thêi th× sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ x· héi. Nh÷ng sù t¸c ®éng k×m h·m ®ã chØ lµ t¹m thêi sím muén còng bÞ c¸ch m¹ng kh¾c phôc. VÒ c¬ b¶n, b¶n chÊt gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng chÝnh lµ b¶n chÊt gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ trong ®ã kinh tÕ ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh cßn chÝnh trÞ lµ biÓu hiÖn tËp trung cña kinh tÕ cã t¸c ®éng m¹nh mÏ trë l¹i. II. VËn dông häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ x· héi vµo sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i hãa ®Êt n-íc. 1) TÝnh tÊt yÕu. Loµi ng-êi ®· ph¶i tr¶i qua 5 h×nh th¸i kinh tÕ. Mçi h×nh th¸i sau v¨n minh tiÕn bé h¬n h×nh th¸i tr-íc. §Çu tiªn lµ h×nh th¸i kinh tÕ tù nhiªn (céng s¶n nguyªn thuû) con ng-êi chØ biÕt s¨n b¾n h¸i l-îm, ¨n thøc ¨n sèng, cuéc sèng cña hä phô thuéc hoµn toµn vµo thiªn nhiªn, hä ch-a biÕt ch¨n nu«i trång trät, ch-a biÕt tÝch luü thøc ¨n. Cã thÓ nãi ®©y lµ thêi kú s¬ khai cña loµI ng-êi. Sau ®ã ®Õn h×nh th¸i chiÕm h÷u n« lÖ con ng-êi ®· v¨n minh h¬n hä kh«ng cßn biÕt ¨n t-¬i nuèt sèng vµ ®· biÕt lao ®éng ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt. Hai giai cÊp c¬ b¶n lµ chñ n« vµ n« lÖ, quan hÖ gi÷a hai giai cÊp ®ã lµ quan hÖ bãc lét hoµn toµn cña c¶i vËt chÊt vµ con ng-êi. N« lÖ biÕn thµnh c«ng cô lao ®éng. 11 H×nh th¸i kinh tÕ x· héi t- b¶n chñ nghÜa ra ®êi ®-a loµi ng-êi lªn nÊc thang cao h¬n cña nÒn v¨n minh, x· héi ®· phong phó h¬n vÒ giai cÊp. Giai cÊp thèng trÞ lµ giai cÊp c¬ b¶n. Thñ ®o¹n bãc lét cña chóng tinh vi h¬n gÊp nhiÒu lÊn so víi sù bãc lét tr-íc trong x· héi chiÕm h÷u n« lÖ vµ phong kiÕn. Ng-êi c«ng nh©n lµm thuª bÞ bãc lét søc lao ®éng qua gi¸ trÞ thÆng d-, sù lµm viÖc qu¸ søc.. MÆc dï t- b¶n x· héi chñ nghÜa t¹o ra mét l-îng cña c¶I vËt chÊt rÊt lín cho x· héi, nh-ng b¶n chÊt bãc lét cïng nh÷ng m©u thuÉn kh¸c lµ kh«ng thÓ ®IÒu hoµ. PhÇn ®«ng con ng-êi trong x· héi t- b¶n chñ nghÜa ®Òu bÞ mÊt quyÒn lîi, mÊt b×nh ®¼ng. C¶ 3 chÕ ®é n« lÖ, phong kiÕn, t- b¶n chñ nghÜa cã nh÷ng ®Æc ®IÓm riªng nh-ng nã ®Òu lµ chÕ ®é cã kh¸c nh÷ng m©u thuÉn ®èi kh¸ng kh«ng thÓ ®Iªu hßa gi÷a giai cÊp bãc lét vµ giai cÊp bÞ bãc lét, vµ dùa trªn sù t- h÷u vÒ s¶n xuÊt. Giai cÊp bãc lét lµ giai cÊp thèng trÞ, mäi ho¹t ®éng vÒ mÆt kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi ®Òu chØ phôc vô cho quyÒnlîi cña chÝnh hä. Mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi tån t¹i ®-îc th× nã ph¶i cã nh÷ng mÆt tèt nhÊt ®Þnh cña nã chóng ta còng kh«ng thÓ phñ nhËn nh÷ng thµnh qu¶ mµ c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nãi trªn ®· ®¹t ®-îc. X· héi céng s¶n nguyªn thuû lµ chÕ ®é x· héi ®Çu tiªn ®Æt nÒn mãng cho sù ph¸t triÓn cña loµi ng-êi. Trong x· héi chiÕm h÷u n« lÖ giai cÊp thèng trÞ b¾t ®Çu tÝch luü cña c¶i cho x· héi, quan träng nhÊt lµ nã ®-a con ng-êi ra khái thêi k× m«ng muéi hoang d·. X· héi phong kiÕn lµ b-íc trung gian ®Ó loµi ng-êi chuyÓn sang mét nÒn v¨n minh míi nã h×nh thµnh nh÷ng tiÒn ®Ò tèt cho sù ra ®êi cña x· héi t- b¶n chñ nghÜa. NÒn s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa kh«ng chØ cßn lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, con ng-êi ®· ®-îc tiÕp cËn víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp víi nh÷ng thµnh tùu khoa häc, kü thuËt nã ®· t¹o ra nh÷ng kh¶ n¨ng ph¸t triÓn m¹nh mÏ lùc l-îng s¶n xuÊt, nã t¹o ra mét khèi l-îng cña c¶i vËt chÊt cho nh©n lo¹i b»ng tÊt c¶ c¸c x· héi tr-íc céng l¹i. H×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ chÕ ®é x· héi b-íc ®Çu võa ph¸t huy thõa kÕ nh÷ng thµnh qu¶ cña chñ nghÜa t- b¶n, ®ång thêi kh¾c phôc nh÷ng m©u 12 thuÉn nh÷ng h¹n chÕ cña t- b¶n chñ nghÜa. Quan hÖ s¶n xuÊt ®-îc x©y dùng trªn c¬ së cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cao, c¬ së h¹ tÇng phôc hîp víi kiÕn tróc th-îng tÇng. Song ViÖt Nam tõ mét nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng muèn tho¸t ra khái nghÌo nµn l¹c hËu vµ nhanh chãng ®¹t ®Õn tr×nh ®é mét n-íc ph¸t triÓn b»ng con ®-êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi tÊt yÕu ph¶i tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc. 2) Môc ®Ých Môc tiªu cña c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ë n-íc ta hiÖn nay nh§¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh lµ : x©y dùng n-íc ta thµnh mét n-íc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i c¬ cÊu kinh tÕ lËp hiÕn, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c d©n giµu n-íc m¹nh x· héi c«ng b»ng v¨n minh, vµ n-íc ta ®· chuyÓn sang mét thêi kú ph¸t triÓn míi thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. §©y lµ nh÷ng nhËn ®Þnh rÊt quan träng ®èi víi nh÷ng b-íc ®i tiÕp theo trong sù nghiÖp ®æi míi. C«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ lµ mét qu¸ tr×nh nh»m ®-a n-íc ta tõ mét nÒ c«ng nghiÖp l¹c hËu thµnh mét nÒn c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. HiÖn ®¹i ho¸ lµ môc tiªu c¬ b¶n cña v¨n minh hiÖn ®¹i thÓ hiÖn xu h-íng lÞch sö tiÕn bé loµi ng-êi. §ã lµ nhiÖm vô quan träng cã tÇm cì lín ®ßi hái ph¶i ®i tõ c¸i cô thÓ ®Õn c¸i tæng thÓ. Tr-íc hÕt cÇn hiÓu râ thùc tr¹ng vµ nh÷ng ®Þnh h-íng chung cña ViÖt Nam. Tr×nh ®é lùc l-îng s¶n xuÊt ë møc ®é thÊp, qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, l¹i kh«ng ph¶i tõ chñ nghÜa t- b¶n mµ tõ b-¬cs qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chñ nghÜa t- b¶n. V× vËy, cÇn ph¶i nhËn thøc ®Çy ®ñ vµ s¸ng t¹o c¸c quy lu©t kh¸ch quan trong ®ã quy luËt s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc 13 l-îng s¶n xuÊt. Lµ quy luËt c¬ b¶n nhÊt nh»m c¶i t¹o c¸c thµnh phÇn kinh tÕ khai th¸c mäi tiÒm n¨ng s¶n xuÊt. Ph¸t huy tÝnh chñ ®¹o s¸ng t¹o cña chñ thÓ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Chóng ta ph¶i ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vµ sö dông c¸c h×nh thøc kinh tÕ trung gian qu¸ ®é trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n-íc ta mµ §¹i héi VI v¹ch ra lµ ®óng ®¾n. §¹i héi VII cða §°ng cñng chØ râ “. . . phï hîp víi sù ph²t triÓn cða lùc l-îng s¶n xuÊt thiÕt lÊp tõng b-íc quan hÖ s¶n xuÊt tõ x· héi chñ nghÜa tõ thÊp ®Õn cao víi sù ®a d¹ng vÒ h×nh thøc së h÷u ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h-íng s¶n xuÊt chñ nghÜa tiÕn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu°n lý cða Nh¯ n­íc”. Ngµy nay trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®ang ®-îc coi lµ ph-¬ng h-íng chñ ®¹o, tr¶i qua c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. C«ng nghiÖp ho¸ thùc chÊt lµ x©y dùng c¬ së vËt chÊt kinh tÕ cña chñ nghÜa x· héi, ®ã kh«ng chØ ®¬n gi¶n lµ t¨ng htªm tèc ®é vµ tû träng cña s¶n xuÊt c«ng nghiÖp b»ng nÒn kinh tÕ mµ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu, ®æi míi c¨n b¶n vÒ c«ng nghiÖp. H¬n n÷a, sù vËn dông ®óng ®¾n c¸c quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶I phï hîp víi tÝnh chÊt vµ t×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt lµ cÇn thiÕt. Bªn c¹nh ®ã tõng b-íc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng. §Æc biÖt lµ Nhµ n-íc cña d©n, do d©n vµ v× d©n. Thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ vÒ t×nh h×nh s¶n xuÊt qu¶n lý ph©n phèi theo lao ®éng. 3) Thùc tr¹ng sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam. Tr-íc ®©y trong nh÷ng n¨m tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n-íc chòng ta ®± x²c ®Þnh c«ng nghiÖp ho² “l¯ nhiÖm vó trung t©m cða thêi kú qu¸ ®é lªn chð nghÜa x± héi” song n­íc ta vÉn m¾c ph°I sai lÇm b´ng c²ch nhËn thøc vÒ c«ng nghiÖp ho¸. 14 Tõ cuèi nh÷ng n¨m 70, ®Êt n-íc ®· l©m vµo khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi víi nh÷ng khã kh¨n gay g¾t. Trong s¶n xuÊt s¶n phÈm lµm ra kh«ng ®ñ chÊt l-îng l¹m ph¸t cµng t¨ng. K×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n-íc ®êi sèng x· héi thÊp kÐm, nghÌo khæ. Tr-íc ®©y chóng ta do kh«ng thÊy ®-îc quy luËt lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn sÏ kÐo theo quan hÖ s¶n xuÊt ph¸t triÓn nªn chóng ta ®· ®I ng-îc l¹I quy luËt nµy vµ muèn ¸p ®Æt mét quan hÖ s¶n xuÊt ®Ó kÐo theo sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Sau khi tiÕn hµnh ®æi míi chóng ta ®· tu©n theo nh÷ng quy luËt chuyÓn nÒn kinh tÕ sang nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ho¹t ®éng trªn c¬ chÕ thÞ tr-êng lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng, lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn do ®ã quan hÖ s¶n xuÊt cµng ph¸t triÓn theo. MÆt kh¸c ph¶i t¹o ra yÕu tè tÝch cùc biÕn c¸c yÕu tè chñ quan v× nã cã tÝnh ®éc lËp t-¬ng ®èi v× r»ng ý thøc cã tÝnh v-ît tr-íc nªn quan hÖ s¶n xuÊt cã kh¶ n¨ng v-ît so víi s¶n l-îng s¶n xuÊt. §©y lµ sù phï thuéc cã tÝnh v-ît tr-íc dùa trªn c¬ së suy luËn khoa häc l«gÝc, dùa trªn c¸c quy luËt cao h¬n lµ sù v-ît tr-íc kiÕn tróc th-îng tÇng so víi c¬ së h¹ tÇng. §¸ng tiÕc lµ v× chóng ta muèn rót ng¾n thêi kú qu¸ ®é nªn chóng ta ®· tuyÖt ®èi ho¸ nh©n tè chñ quan vµ chÝnh trÞ cho r»ng chØ cÇn cã sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n th× chóng ta cã thÓ lµm cho quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt. MÆt kh¸c lµ do ch-a hiÓu thÊu ®¸o vÒ c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi, chóng ta ®· hµnh ®éng tr¸i quy luËt, ®· kh«ng lµm nh÷ng viÖc ph¶i lµm, gi¸o ®iÒu m« h×nh kinh tÕ cña ng-êi kh¸c. Trong khi nh÷ng m« h×nh kinh tÕ ®ã chØ lµ s¶n phÈm cña t-ëng t-îng chñ quan duy ý thøc. C¶ mét thêi gian dµi chóng ta ®· qu¸ ®Ò cao vai trß cña quan hÖ s¶n xuÊt. Chóng ta ®· kh«ng thÊy râ b-íc ®i cã tÝnh quy luËt trªn con ®-êng tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi. V× thÕ ph¶i tiÕn hµnh ngay cuéc c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n. 15 NÒn kinh tÕ tuy ®¹t ®-îc tèc ®é t¨ng tr-ëng nhÊt ®Þnh nh-ng sù t¨ng tr-ëng ®ã kh«ng cã ph¸t triÓn v× dùa vµo bao cÊp, bëi chi ng©n s¸ch l¹m ph¸t vay nî n-íc ngoµi. Con ng-êi ®-îc gi¶i phãng vµ bÞ l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng, t¨ng chi phÝ lín cña c¶i x· héi. Do t- t-ëng chñ quan duy ý chÝ n«ng næi ®i ®Õn chñ nghÜa x· héi nªn ®· më réng kinh tÕ quèc doanh qu¸ møc chÞu ®ùng + Trong n«ng nghiÖp: n«ng nghiÖp n-íc ta nhiÒu n¨m l©m vµo khñng ho¶ng.Tr-íc ®©y do nãng véi g-îng Ðp vµ vi ph¹m nguyªn t¾c c¬ b¶n cña hîp t¸c x· lµ tù nguyÖn mang tÝnh chÊt c-¬ng h÷u mäi ng-êi kh«ng lµm nghÒ g× còng ®Òu ph¶I vµo hîp t¸c x·. Mµ trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh nªn tËp thÓ nµy l¹I ch-a ®-îc chuÈn bÞ kü, mét mÆt dùa vµo kinh tÕ quèc d©n, mÆt kh¸c dùa vµo bao cÊp nªn dÉn ®Ðn t×nh tr¹ng vèn Ýt, trang bÞ ®¬n gi¶n, tr×nh ®é tæ chøc kinh doanh kÐm. N«ng nghiÖp l¹c hËu lµm cho sö dông l·ng phÝ nguån ®Êt ®ai, søc lao ®éng, vèn c¬ së vËt chÊt cña x· héi lµm cho thÞ tr-êng rénglín cña n«ng th«n kh«ng ph¸t triÓn vµ tõ ®ã lµm h·m c¸c ngµnh ph¸t triÓn.VÒ x· héi sù l¹c hËu cña n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n lµm cho kho¶ng c¸ch giµu nghÌo gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n ngµy cµng lín. §ång thêi cßn t¨ng thªm lµn sãng di d©n tõ n«ng th«n vµo thµnh thÞ t¹o nªn nh÷ng tÖ n¹n x· héi ¶nh h-ëng trËt tù an ninh. + Trong c«ng nghiÖp: -u tiªn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng coi ®ã lµ gi¶i ph¸p c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cho c«ng nghiÖp mµ kh«ng coi träng ®óng møc cña ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nhÑ. C«ng nghiÖp ho¸ còng ®-îc hiÓu mét c¸ch ®¬n gi¶n lµ qu¸ tr×nh x©y dùng mét nÒn s¶n xuÊt ®-îc c¬ hÝ ho¸ trong tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n. Chóng ta thùc hiÖn chñ nghÜa x· héi å ¹t víi quy m« lín, quèc h÷u ho¸ toµn bé c¸c xÝ nghiÖp tnh©n. KÕ ho¹ch kinh tÕ cña n-íc ta hÇu nh- dËm ch©n t¹i chç víi nh÷ng viÖn nghiªn cøu bao cÊp chØ ®¹o th× lµm sao kh«ng thÓ ph¸t huy ®-îc n¨ng lùc 16 s·ng t¹o víi ®ång vèn Ýt kh«ng ®ñ ®Ó cho nghiªn cøu, kh«ng cung cÊp ®Çy ®ñ kinh phÝ cho c¸c viÖc øng dông nã vµo thùc tiÔn s¶n xuÊt. Trong khi ®ã nh×n ra bªn ngoµi khoa häc kü thuËt cña c¸c n-íc ph¸t triÓn nh- vò b·o vµ trë thµnhlùc l-îng s¶n xuÊt trùc tiÕp thÊm vµo tÊt c¶ c¸c yÕu tè cña con ng-êi. 4) Mét sè biÖn ph¸p. §Ó thùc hiÖn ®-îc môc tiªu §¶ng ®Ò ra lµ lµm cho d©n giµu n-íc m¹nh x· héi c«ng b»ng v¨n minh, ®Êt n-íc chuyÓn m×nh lªn chñ nghÜa x· héi th× ®i ®«i víi viÖc cñng cè, hoµn thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt. Chóng ta nhÊt thiÕt ph¶i ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt, v× kh«ng cã lùc l-îng s¶n xuÊt hïng hËu víi n¨ng suÊt cao th× kh«ng thÓ nãi ®Õn c«ng nghiÖp x· héi. Mµ muèn cã lùc l-îng s¶n xuÊt hïng hËu vµ n¨ng suÊt lao ®éng cao th× kh«ng chØ dùa vµo n«ng nghiÖp, sö dông lao ®éng thñ c«ng mµ ph¶i ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ®i lªn ®æi míi c«ng nghÖ ngµy cµng hiÖn ®¹i . Nãi c¸ch kh¸c lµ ph¶i tiÕn hµnh theo hiÖn ®¹i ho¸. §ã lµ b-íc ®i tÊt yÕu cña mét quèc gia muèn ®i lªn tõ mét nÒn kinh tÕ l¹c hËu, nghÌo nµn vµ ®ã còng lµ xu thÕ chung cña lÞch sö. Mét lÇn n÷a ta kh¼ng ®Þnh tÝnh tÊt yÕu cña c«ng cuéc ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam. C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®-a ®Êt n-íc ta v-ît qua mét chÆng ®-êng dµi ®i lªn c«ng nghiÖp x· héi. §ã lµ sù tôt hËu ngµy cµng xa cña c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn so víi c¸c n-íc ph¸t triÓn. C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ lµ ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi. NhËn ®Þnh ®-îc nh÷ng ®iÒu nãi trªn vµ nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm rót ra tõ thùc tÕ ë ViÖt Nam, §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh l¹i t- t-ëng nhËn thøc mét c¸ch ®óng ®¾n h¬n. A) X©y dùng vµ ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ míi. C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ngµy nay kh«ng thÓ hiÓu nh- tr-íc kia. C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ngµy nay kh«ng ph¶i ®¬n thuÇn lµ sù 17 ph¸t triÓn m¹nh mÏ ngµnh c«ng nghiÖp mµ cßn lµ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ phï hîp víi sù ®æi míi c¬ b¶n vÒ kinh tÕ vµ c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n. Tõ ®ã t¹o ra sù c©n ®èi hµi hoµ gi÷a c¸c ngµnh trong tæng thÓ nÒn kinh tÕ quèc doanh. CÇn ph¶i ®æi míi c¶ t- duy suy nghÜ vµ hµnh ®éng. C«ng cuéc ®æi míi mµ §¶ng ®· lùa chän lµ ®óng ®¾n, con ®-êng ®ã lµ c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ víi viÖc h×nh thµnh vµ chuyÓn dÞch kinh tÕ. * Ph-¬ng h-íng cô thÓ. §iÒu ®Çu tiªn ph¶i gi¶i quyÕt l¯ chuyÓn ®æi c¬ cÊu “c«ng - n«ng nghiÖp v¯ dÞch vó” phï hîp víi xu h­íng “më” cða nÒn kinh tÕ. VÊn ®Ò n¯y ®-îc gi¶i quyÕt t¹o nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho viÖc ph©n c«ng l¹i lao ®éng hîp lý trong c¸c ngµnh kinh tÕ vµ ®iÒu chØnh hîp lý víi c¬ cÊu ®Çu t-. H-íng chuyÓn dÞch ®ã lµ gi¸ trÞ c¸c ngµnh dÞch vô t¨ng nhanh, tØ lÖ s¶n l-îng chiÕm phÇn lín trong GDP... TØ träng gi¸ trÞ s¶n l-îng n«ng nghiÖp gi¶m dÇn ( nh-ng l-îng tuyÖt ®èi t¨ng hµng n¨m). + N«ng nghiÖp (kÓ c¶ l©m ng- nghiÖp): trong mét sè n¨m tr-íc m¾t vÉn ®-îc coi lµ mÆt trËn hµng ®Çu. Nhµ n-íc cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®Çu t- vèn khoa häc c«ng nghÖ nh»m ph¸t huy thÕ m¹nh tiÒm n¨ng cña c¸c vïng, h×nh thµnh nh÷ng vïng chuyªn canh... t¹o c¬ cÊu c©y trång, vËt nu«i hîp lÝ ®a d¹ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i ë n-íc ta . + C«ng nghiÖp: h×nh thµnh mét sè ngµnh c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cã hµm l-îng khoa häc - c«ng nghÖ hiÖu qu¶ kinh tÕ cao trªn c¬ së nh÷ng tiÒn ®Ò cÇn ph¶I ®¹t ®-îc ®ã lµ: ®iÖn tö tin häc, c«ng nghiÖp sinh häc, vËt liÖu míi vµ c¬ khÝ chÝnh x¸c. C¸c ngµnh thuéc kÕt cÊu h¹ tÇng ph¶I ®I tr-íc mét b-íc gåm n¨ng l-îng(§IÖn than, dÇu khÝ) giao th«ng vËn t¶i. 18 Tõ nay ®Õn n¨m 2010 ph¶i ph¸t triÓn tiÕp mét sè ngµnh s¶n xuÊt tiªu dïng vµ xuÊt khÈu ®i ®«i víi viÖc h×nh thµnh mét sè c«ng nghiÖp t- liÖu cÇn thiÕt. + C«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng thæ thuû s¶n: cÇn ®-îc chó träng nh»m n©ng cao gi¸ trÞ cña c¸c mÆt hµng l-¬ng thùc thùc phÈm nh»m thu hót kh¸ch hµng trªn thÞ tr-êng quèc tÕ. + DÞch vô: §èi víi ta hiÖn nay ph¶i hÕt søc coi träng vµ ph¸t huy thÕ m¹nh cña c¸c ho¹t ®éng dÞch vô ®Æc biÖt lµ dÞch vô cã thu ngo¹i tÖ m¹nh. CÇn n©ng cao n¨ng lùc vµ tr×nh ®é hiÖn ®aÞ vµ c¸c ngµnh dÞch vô kü thuËt,ng©n hµng, b-u chÝnh viÔn th«ng. C¸c dÞch vô vÒ hµng h¶i vµ hµng kh«ng cã triÓn väng to lín,chóng ta cÇn chó träng ph¸t triÓn cô thÓ nh- c¸c dÞch vô vËn t¶i biÓn,dÞch vô vËn t¶i biÓn qu¸ c¶nh. Ngoµi ra vÊn ®Ò ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi vµ tranh thñ vèn ®Çu tNhµ n-íc còng nh- vÊn ®Ò gi¶i quyÕt sím ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. B) C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n. N-íc ta hiÖn nay lµ mét Nhµ n-íc víi 80% d©n c- ®ang sinh sèng b»ng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. §©y lµ mét ®Þa bµn tËp trung ®¹I bé phËn ng-êi nghÌo. V× vËy, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ x· héi n«ng th«n ®· ®ang vµ sÏ lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña chóng ta. Song n«ng nghiÖp kh«ng thÓ tù m×nh thay ®æi, ®æi míi c¬ së vËt chÊt kÜ thuËt c«ng nghÖ kh«ng cã kh¶ n¨ng t¨ng tr-ëng nhanh ®Ó t¹o thªm nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm cho n«ng d©n mµ ph¶I cã t¸c ®éng m¹nh mÏ cña c«ng nghiÖp, dÞch vô . ChØ cã nh- vËy sÏ xo¸ vì ®-îc tr¹ng th¸i tr× trÖ cña nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp s¶n xuÊt nhá xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo n©ng cao møc thu nhËp b×nh qu©n. PhÇn trªn ®· cho ta thÊy thùc tÕ trong mÊy n¨m chuyÓn ®æi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®-îc ph¸t triÓn râ rÖt. H¬n n÷a theo kinh nghiÖm cña c¸c n-íc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D-¬ng sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp giai ®o¹n ®Çu chñ yÕu 19 ®-îc ®-a vµo nÒn t¶ng cña n«ng nghiÖp. C«ng nghiÖp ho¸ ph¶I t¹o c¬ së cho c«ng nghiÖp n«ng th«n ph¸t triÓn. Hµn quèc khuyÕn khÝch c¬ së c«ng nghiÖp n«ng th«n thu hót c«ng nghiÖp chÕ t¹o vµ dÞch vô qua ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë n«ng th«n. ChÝnh v× nh÷ng b-íc ®ã mµ viÖc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ x· héi ë n«ng th«n lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt trong thêi gian tr-íc m¾t nh»m ®Èy tíi mét b-íc c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ë n-íc ta. * ChÝnh s¸ch ®-êng lèi ph¸t triÓn Trong khu vùc n«ng th«n vµ n«ng nghiÖp ph-¬ng h-íng hµng chiÕn l-îc ®ã lµ thay thÕ nhËp khÈu vµ cã hiÖu qu¶ thÊp b»ng hµng ho¸ cã chÊt l-îng cao ®Ó xuÊt khÈu. NhiÒu ng-êi cho r»ng ®©y lµ h-íng sai lÇm nh-ng thùc tÕ kh«ng ph¶i vËy. N«ng nghiÖp lµ ngµnh s¶n xuÊt cã ®Æc tr-ng lµ s¶n phÈm nã cÇn thiÕt cho mäi cuéc sèng hµng ngµy. Ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cung cÊp s¶n phÈm ®ñ trong n-íc råi míi xuÊt khÈu lµ mét lÏ ®-¬ng nhiªn nh÷ng c«ng cô s¶n phÈm chØ trong n-íc cßn víi x· héi lµ mét lÏ ®-¬ng nhiªn bëi ta kh«ng thÓ nhËp l-¬ng thùc mµ l¹i kh«ng s¶n xuÊt ®-îc ra. Tuy nhiªn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cÇn ®-îc qu¸ tr×nh ®Çu t- khoa häc c«ng nghÖ ®Ó ®em l¹i chÊt l-îng cao cho s¶n phÈm. C«ng nghiÖp nhÑ cÇn ®-îc ph¸t triÓn trong lÜnh vùc n«ng nghÖ lµ c«ng nghÖ ®Ó s¶n xuÊt thuèc trõ s©u ph©n bãn vi sinh c©y kh«ng g©y ®éc h¹i. C) X©y dùng míi kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ. KÕt cÊu h¹ tÇng võa lµ ®iÒu kiÖn, võa lµ môc tiªu cña c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. §Ó chuÈn bÞ cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cao h¬n vµo nh÷ng n¨m b-íc sang thÕ kû 21 th× c¬ së h¹ tÇng cÇn ph¶i ®-îc hiÖn ®¹i ho¸ mét phÇn ®¸ng kÓ. §ã lµ hÖ thèng giao th«ng vËn t¶i ph¶i ®-îc n©ng cÊp cao h¬n n÷a, hiÖn ®¹i ho¸ sím hÖ thèng b-u chÝnh viÔn th«ng trong vµ ngoµi n-íc, b¶o ®¶m cung cÊp ®iÖn cho ®« thÞ, cho c«ng nghiÖp ph¶I liªn 20