Tài liệu Kc095 hình thái ktxh

A. Giíi thiÖu vÊn ®Ò Trong gÇn 10 n¨m trë l¹i ®©y, nÒn kinh tÕ n-íc ta cã sù thay ®æi vµ ®¹t ®-îc nhiÒu thµnh tùu to lín. §Ó ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tùu Êy chóng ta kh«ng thÓ quªn ®-îc b-íc ngoÆt lÞch sö trong c¬ chÕ chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ ®Êt n-íc, mµ cét mèc cña nã lµ §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI (1986) ®· lµm thay ®æi bé mÆt kinh tÕ Nhµ n-íc. §èi víi n-íc ta, tõ mét nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng, muèn tho¸t khái nghÌo nµn l¹c hËu vµ nhanh chãng ®¹t ®Õn tr×nh ®é cña mét n-íc ph¸t triÓn th× tÊt yÕu ph¶i ®æi míi. §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh: "X©y dùng n-íc ta thµnh mét n-íc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c, d©n 1 giÇu, n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh". Môc tiªu ®ã lµ sù cô thÓ ho¸ häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ -x· héi vµ hoµn c¶nh cô thÓ cña x· héi ViÖt Nam. Nã còng lµ môc tiªu cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë n-íc ta. §Ò tµi: "VËn dông lýluËn häc thuyÕt vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi vµo sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam" lµ mét néi dung phøc t¹p vµ réng. Do tr×nh ®é cã h¹n, nªn kh«ng tr¸nh khái khiÕm khuyÕt trong viÖc nghiªn cøu. RÊt mong nhËn ®-îc ®ãng gãp ý kiÕn cña thÇy c« vµ c¸c b¹n ®Ó bµi viÕt nµy ®-îc hoµn thiÖn h¬n. B. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò I. H×nh th¸i kinh tÕ x· héi M¸c - Lªnin. Mäi ng-êi ®Òu biÕt, tronglÞch sö t- t-ëng nh©n lo¹i tr-íc M¸c ®· cã kh«ng Ýt c¸ch tiÕp cËn, khi nghiªn cøu lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng nhËn thøc kh¸c nhau, víi nh÷ng ý t-ëng kh¸c nhau mµ cã sù ph©n 2 chia lÞch sö tiÕn ho¸ cña x· héi theo nh÷ng c¸ch kh¸c nhau. Mäi ng-êi còng ®· quen víi kh¸i niªm thêi ®¹i ®å ®¸, thêi ®¹i ®å ®ång, thêi ®¹i cèi xay giã, thêi ®¹i m¸y h¬i n-íc... vµ gÇn ®©y lµ c¸c nÒn v¨n minh: v¨n minh n«ng nghiÖp, v¨n minh c«ng nghiÖp, v¨n minh hËu c«ng nghiÖp. Dùa trªn nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu lý luËn vµ tæng thÓ qu¸ tr×nh lÞch sö, c¸c nhµ s¸ng lËp chñ nghÜa M¸c ®· vËn dông phÐp biÖn chøng duy vËt ®Ó nghiªn cøu lÞch sö x· héi, ®-a ra quan ®iÓm duy vËt vÒ lÞch sö vµ ®· h×nh thµnh nªn häc thuyÕt "h×nh th¸i kinh tÕ x· héi". H×nh th¸i kinh tÕ - x· héi lµ mét kh¸i niÖm chñ nghÜa duy vËt lÞch sö dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh. Víi mét ®iÒu quan hÖ s¶n xuÊt ®Æc tr-ng cho x· héi ®ã phï hîp víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cñalùc l-îng s¶n xuÊt vµ mét kiÕn tróc th-îng tÇng t-¬ng øng ®-îc x©y dùng trªn nh÷ng quan hÖ s¶n xu©t Êy. 3 Lµ biÓu hiÖn tËp trung cña quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö, lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nghiªn cøu lÞch sö x· héi trªn c¬ së xem xÐt c¶ lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, c¶ c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn thøc th-îng tÇng, tøc toµn bé c¸c yÕu tè cÊu tróc thµnh bé mÆt cña thêi ®¹i: ChÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi, khoa häc, kü thuËt... Do ®ã, nã c¾t nghÜa x· héi ®-îc s¸ng tá h¬n, toµn diÖn h¬n, chØ ra c¶ b¶n chÊt vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi. Loµi ng-êi ®· tr¶i qua n¨m h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi theo trËt tù tõ thÊp ®Õn cao ®ã lµ. H×nh th¸i kinh tÕ - x· héi céng s¶n nguyªn thuû, chiÕn h÷u n« lÖ, phong kiÕn, t- b¶n chñ nghÜa vµ ngµy nay ®ang qu¸ ®é lªn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi céng s¶n chñ nghÜa. H×nh th¸i kinh tÕ - x· héi cã tÝnh lÞch sö, cã sù ra ®êi ph¸t triÓn vµ diÖt phong. ChÕ ®é x· héi l¹c hËu sÏ mÊt ®i, chÕ ®é x· héi chÕ ®é x· héi míi cao h¬n sÏ thay thÕ. §ã lµ khi ph-¬ng thøc s¶n xuÊt cò ®· trë nªn lçi thêi, hoÆc 4 khñng ho¶ng do m©u thuÉn cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc l-îng s¶n xuÊt qu¸ l¬n kh«ng thÓ phï hîp th× ph-¬ng thøc s¶n xuÊt nµy sÏ bÞ diÖt vong vµ xuÊt hiÖn mét ph-¬ng thøc s¶n xuÊt míi hoµn thiÖn h¬n, cã quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi lùc l-îng s¶n xuÊt. Nh- vËy b¶n chÊt cña sù thay thÕ trªn lµ phô thuéc vµo mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l-îng s¶n xuÊt. 1. Lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Lùc l-îng s¶n xuÊt lµ mèi quan hÖ gi÷a con ng-êi víi tù nhiªn, lµ biÓu hiÖn tr×nh ®é tr×nh phôc tù nhiªn cña con ng-êi trong tõng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. LÞch sö s¶n xuÊt lµ mét thÓ thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a t- liÖu s¶n xuÊt (quan hÖ nhÊt lµ c«ng cô lao ®éng) víi ng-êi lao ®éng víi kinh nghiÖm vµ kü n¨ng lao ®éng nghÒ nghiÖp. Lùc l-îng s¶n xuÊt ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ph-¬ng thøc s¶n xuÊt. 5 Quan hÖ s¶n xuÊt lµ mèi quan hÖ gi÷a ng-êi víi ng-êi s¶n xuÊt vËt chÊt thÓ hiÖn ë quan hÖ së h÷u ®èi víi t- liÖu s¶n xuÊt, quan hÖ tæ chøc qu¶n lý trao ®æi ho¹t ®éng víi nhau vµ quan hÖ ph©n phèi s¶n phÈm. Trong quan hÖ s¶n xuÊt quan hÖ së h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt gi÷ vÞ trÝ quyÕt ®Þnh c¸c quan hÖ kh¸c. Quan hÖ s¶n xuÊt do con ng-êi t¹o ra. Song nã ®-îc h×nh thµnh mét c¸ch kh¸ch quan kh«ng phô thuéc vµo yÕu tæ chñ quan cña con ng-êi. Quan hÖ s¶n xuÊt mang tÝnh æn ®Þnh t-¬ng ®èi víi b¶n chÊt x· héi vµ tÝnh ph-¬ng ph¸p ®a d¹ng trong h×nh thøc biÓu hiÖn. Gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l-îng s¶n xuÊt cã mèi quan hÖ biÖn chøng v¬i nhau biÓu hiÓn ë chç: Xu h-íng cña s¶n xuÊt vËt chÊt lµ kh«ng ngõng biÕn ®æi ph¸t triÓn. Sù biÕn ®æi ®ã bao giê còng b¾t ®Çu b»ng sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt mµ tr-íc hÕt lµ c«ng cô. 6 C«ng cô lao ®éng ph¸t triÓn dÉn ®Õn m©u thuÉn gay g¾t víi quan hÖ s¶n xuÊt hiÖn cã vµ xuÊt hiÖn ®ßi hái kh¸ch quan, ph¶i xo¸ bá quan hÖ s¶n xuÊt cò, thay thÕ b»ng quan hÖ s¶n xuÊt míi. Quan hÖ s¶n xuÊt vèn lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt (phï hîp) nh-ng do m©u thuÉn cña lùc l-îng s¶n xuÊt (®«ng) víi quan hÖ s¶n xuÊt (æn ®Þnh t-¬ng ®èi) quan hÖ s¶n xuÊt l¹i trë thµnh xiÒng xÝch k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt (kh«ng phï hîp). Phï hîp lµ kh«ng phï hîp lµ biÓu hiÖn m©u thuÉn biÖn chøng cñalùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, tøc lµ sù phï hîp trong m©u thuÉn bao hµm m©u thuÉn. Khi phï hîp còng nh- nÕu kh«ng phï hîp víi lùc l-îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt lu«n cã tÝnh ®éc lËp t-¬ng ®èi víi lùc l-îng s¶n xuÊt thÓ hiÖn trong néi dung sù t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc l-îng s¶n xuÊt, quy ®Þnh móc ®Ých x· héi cña s¶n xuÊt, xu h-íng ph¸t triÓn cña quan hÖ lîi Ých, tõ ®ã h×nh thµnh 7 nh÷ng yÕu tè tån t¹i thóc ®Èy vµ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Sù t¸c ®éng trë l¹i nãi trªn cña quan hÖ s¶n xuÊt bao giê còng th«ng qua c¸c quy luËt kinh tÕ - x· héi ®Æc biÖt lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n. Phï hîp vµ kh«ng phï hîp gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ kh¸ch quan vµ phæ biÕn cña mäi ph-¬ng thøc s¶n xuÊt. Sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l-îng s¶n xuÊt nh- sù thèng nhÊt gi÷a hai mÆt ®èi lËp t¹o nªn chØnh thÓ cña s¶n xuÊt x· héi. T¸c ®éng qua l¹i biÖn chøng gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt víi quan hÖ s¶n xuÊt ®-îc M¸c - Anghen kh¸i qu¸t thµnh quya luËt vÒ sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ tr×nh ®é, tÝnh chÊt cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Lùc l-îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh vµ biªn ®æi cña quan hÖ s¶n xuÊt. Khi kh«ng thÝch øng víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt sÏ k×m h·m thËm chÝ ph¸ ho¹i sù ph¸t triÓn cña 8 lùc l-îng s¶n xuÊt, m©u thuÉn cña chóng tÊt yÕu sÏ n¶y sinh. BiÓu hiÖn cña m©u thuÉn nµy trong x· héi lµ giai cÊp lµ m©u thuÉn gi÷a c¸c giai cÊp ®èi kh¸ng. LÞch sö ®· chøng minh r»ng do sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, loµi ng-êi ®· bèn lÇn thay ®æi quan hÖ s¶n xuÊt g¾n liÒn víi bèn cuéc c¸ch m¹ng x· héi, dÉn ®Õn sù ra ®êi nèi tiÕp nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Vµo giai ®o¹n cuèi cïng cña x· héi phong kiÕn ë c¸c n-íc T©y ¢u lùc l-îng s¶n xuÊt ®· mang nh÷ng yÕu tè x· héi ho¸ g¾n víi quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn. MÆc dï h×nh thøc bãc lét cña c¸c l·nh chóa phong kiÕn ®-îc thay ®æi liªn tôc tõ ®Þa t« lao dÞch ®Õn ®Þa t« hiÖn vËt, ®Þa t« b»ng tiÒn song quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn chËt hÑp vÉn kh«ng chøa ®ùng ®-îc néi dung míi cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt cña T- b¶n chñ nghÜa ra ®êi thay thÕ quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn. Trong lßng nÒn s¶n xuÊt tb¶n, lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, cïng víi sù ph©n c«ng 9 lao ®éng vµ tÝnh chÊt x· héi ho¸ c«ng cô s¶n xuÊt ®· h×nh thµnh lao ®éng chung cña ng-êi d©n cã tri thøc vµ tr×nh ®é chuyªn m«n ho¸ cao. Sù lín m¹nh nµy cña lùc l-îng s¶n xuÊt dÉn ®Õn m©u thuÉn gay g¾t víi chÕ ®é së h÷u t- nh©n t- b¶n chñ nghÜa. Gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®ã ®ßi hái ph¶i xo¸ bá quan hÖ s¶n xuÊt t- nh©n t- b¶n chñ nghÜa, x¸c lËp quan hÖ s¶n xuÊt míi, quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa. Theo M¸c, do cã ®-îc nh÷ng lùc l-îng s¶n xuÊt míi, loµi ng-êi thay ®æi ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña m×nh vµ do ®ã thay ®æi ph¸t triÓn s¶n xuÊt lµm ¨n cña m×nh, loµi ng-êi thay ®æi c¸c quan hÖ s¶n xuÊt cña m×nh. Phï hîp cã thÓ hiÓu ë mét sè néi dung chñ yÕu lµ: c¶ ba mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i thÝch øng víi tÝnh chÊt tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i t¹o ®-îc ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vµ kÕt hîp víi tèi -u gi÷a t- liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng, b¶o ®¶m tr¸ch nhiÖm tõ s¶n xuÊt më réng. 10 Më ra sau nh÷ng ®iÒu kiÖn thÝch hîp cho viÖc kÝch thÝch vËt chÊt, tinh thÇn víi ng-êi lao ®éng. VËy quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña ng-êi s¶n xuÊt lµ quy luËt chung cña sù ph¸t triÓn x· héi. Do t¸c ®éng cña quy luËt nµy x· héi lµ sù ph¸t triÓn kÕ tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao cña c¸c ph-¬ng thøc s¶n xuÊt hay chÝnh alµ cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. D-íi nh÷ng h×nh thøc vµ møc ®é kh¸c nhau th× con ng-êi cã ý thøc ®-îc hay kh«ng vµ quy luËt cèt lâi nµy nh- sîi chØ ®á xuyªn suèt dßng ch¶y tiÕn ho¸ cña lÞch sö kh«ng chØ nh÷ng lÜnh vùc kinh tÕ mµ c¶ c¸c lÜnh vùc ngoµi kinh tÕ, phi kinh tÕ. 2. C¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng mçi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi 11 Kh«ng chØ ®Æc tr-ng b»ng quan hÖ s¶n xuÊt mµ nã cßn ®Æc ch-ng bëi mét kiÕn tróc th-îng tÇng x©y dùng trªn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cña chÝnh nã. KiÕn tróc th-îng tÇng lµ toµn bé nh÷ng t- t-ëng x· héi, nh÷ng thiÕt chÕ t-¬ng øng vµ nh÷ng quan hÖ néi t¹ng cña th-îng tÇng, ®ã lµ nh÷ng quan ®iÓm t- t-ëng chÝnh trÞ, ph¸p quyÒn, ®¹o ®øc, t«n gi¸o, nghÖ thuËt, triÕt häc vµ c¸c thÓ chÕ t-¬ng øng nh- Nhµ n-íc §¶ng ph¸i, gi¸o héi vµ c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng. KiÕn tróc th-îng tÇng ®-îc h×nh thµnh trªn tæng hîp toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña mét chÕ ®é x· héi nhÊt ®Þnh ng-êi ta gäi ®ã lµ c¬ së h¹ tÇng. C¬ së h¹ tÇng bao gåm nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ®ang gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ nÒn kinh tÕ nhãm nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt tµn d- vµ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt míi lµ quan hÖ mÇm mèng cña x· héi sau. 12 BÊt kú mét c¬ së h¹ tÇng nµo còng bao gåm nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, mçi thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®Òu g¾n liÒn víi mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt trong ®ã quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ bao giê còng gi÷ vai trß chi phèi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. ë x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng giai cÊp nµy n¶y sinh tõ c¬ së h¹ tÇng, tõ nh÷ng m©u thuÉn vµ xung ®ét kinh tÕ. §ã chÝnh lµ c¬ së nÈy sinh giai cÊp ®èi kh¸ng trong kiÕn tróc th-îng tÇng, giai cÊp thèng trÞ vÒ kinh tÕ sÏ thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ vµ thiÕt lËp c¶ sù thèng trÞ vÒ mÆt t- t-ëng ®èi víi x· héi, trong ®ã hÖ t- t-ëng chÝnh trÞ vµ bé m¸y qu¶n lý nhµ n-íc cã vÞ trÝ quan träng nhÊt. a) C¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc th-îng tÇng. C¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc th-îng tÇng. Vai trß quyÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng víi kiÕn tróc th-îng tÇng ®-îc thÓ hiÖn ë mét sè mÆt: C¬ së h¹ tÇng nµo th× kiÕn tróc th-îng tÇng ®ã (giai cÊp nµo gi÷ vÞ trÝ thèng trÞ vÒ mÆt kinh tÕ th× ®ång thêi 13 còng lµ giai cÊp thèng trÞ x· héi vÒ tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kh¸c). Quan hÖ s¶n xuÊt nµo thèng trÞ còng sÏ t¹o ra kiÕn tróc th-îng tÇng t-¬ng øng. M©u thuÉn giai cÊp m©u thuÉn gi÷a c¸c tËp ®oµn trong x· héi vµ ®êi sèng tinh thÇn cña hä ®Òu xuÊt ph¸t trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp tõ m©u thuÉn kinh tÕ, tõ nh÷ng quan hÖ ®èi kh¸ng trong c¬ së h¹ tÇng. C¬ së h¹ tÇng thay ®æi th× nhÊt ®Þnh sím hay muén sÏ dÉn ®Õn sù thay ®æi vÒ kiÕn tróc th-îng tÇng. Qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra ngay trong nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ x· héi còng nhkhi chuyÓn tiÕp tõ h×nh th¸i nµy sang h×nh th¸i kinh tÕ x· héi kh¸c trong c¸c x· héi cã giai cÊp m©u thuÉn gi÷a c¬ së h¹ tÇng ®-îc biÓu hiÖn lµ m©u thuÉn gi÷a giai cÊp thèng trÞ vµ giai cÊp bÞ trÞ. Trong c¸c x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp m©u thuÉn cña c¬ së h¹ tÇng ®-îc biÓu hiÖn lµ m©u thuÉn cña giai cÊp thèng trÞ vµ giai cÊp bÞ trÞ. Khi h¹ tÇng cò bÞ xo¸ bá th× 14 kiÕn tróc th-îng tÇng cò còng mÊt ®i vµ thay thÕ vµo ®ã lµ kiÕn tróc th-îng tÇng míi ®-îc h×nh thµnh tõng b-íc thÝch øng víi c¬ së h¹ tÇng míi. Sù thèng trÞ cña giai cÊp thèng trÞ cò ®èi víi x· héi cò bÞ xo¸ bá, thay b»ng hÖ t- t-ëng thèng trÞ kh¸c vµ c¸c thÓ chÕ t-¬ng øng cña giai cÊp thèng trÞ míi. §-¬ng nhiªn kh«ng ph¶i "khi c¬ së h¹ tÇng thay ®æi th× lËp tøc sÏ dÉn ®Õn sù thay ®æi cña kiÕn tróc th-îng tÇng". Trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cñ kiÕn tróc th-îng tÇng míi, nhiÒu yÕu tè cña kiÕn tróc th-îng tÇng cò cßn tån t¹i g¾n liÒn víi c¬ së kinh tÕ ®· n¶y sinh ra nã. V× vËy giai cÊp cÇm quyÒn cÇn ph¶i biÕt lùa chän mét sè bé phËn hîp lÝ ®Ó sö dông nã x©y dùng x· héi míi. b) TÝnh ®éc lËp t-¬ng ®èi vµ sù t¸c ®éng trë l¹i cña kiÕn tróc th-îng tÇng víi c¬ së h¹ tÇng. C¸c bé phËn cña kiÕn tróc th-îng tÇng kh«ng ph¶i phô thuéc mét chiÒu vµo c¬ së h¹ tÇng mµ trong qu¸ tr×nh ph¸t 15 triÓn, chóng cã nh÷ng t¸c ®éng qua l¹i víi nhau vµ ¶nh h-ëng lín ®Õn c¬ së h¹ tÇng còng nh- c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi. Vai trß cña kiÕn tróc th-îng tÇng ®èi víi c¬ së h¹ tÇng ®-îc thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt sau: Chøc n¨ng x· héi c¬ b¶n cña kiÕn tróc th-îng tÇng lµ thùc hiÖn nhiÖm vô ®Êu tranh thñ tiªu c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng cò, x©y dùng b¶o vÖ cñng cè vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng míi. KiÕn tróc th-îng tÇng chÝnh lµ c«ng cô cña giai cÊp thèng trÞ, c¸c bé phËn kh¸c cña kiÕn tróc th-îng tÇng còng cã t¸c dông m¹nh mÏ ®èi víi c¬ së h¹ tÇng nh-ng th-êng nh÷ng t¸c ®éng Êy ph¶i th«ng qua hÖ thèng chÝnh trÞ, ph¸p luËt hay c¸c thÓ chÕ t-¬ng øng kh¸c. Trong ®iÒu kiÖn ngµy nay vai trß cña kiÕn tróc th-îng tÇng kh«ng gi¶m ®i, mµ ng-îc l¹i t¨ng lªn vµ t¸c ®éng m¹nh ®Õn tiÕn tr×nh lÞch sö. Tr¸i l¹i kiÕn tróc th-îng tÇng x· héi chñ nghÜa b¶o vÖ c¬ së h¹ tÇng x· héi chñ nghÜa 16 nh»m x©y dùng x· héi míi, chÝnh môc ®Ých ®ã quyÕt ®Þnh tÝnh tÝch cùc cµng t¨ng cña kiÕn tróc th-îng tÇng cña x· héi chñ nghÜa. T¸c ®éng cña kiÕn tróc th-îng tÇng ®Õn c¬ së h¹ tÇng ®-îc thÓ hiÖn trong hai tr-êng hîp tr¸i ng-îc nhau nÕu kiÕn tróc th-îng tÇng phï hîp víi quan hÖ kinh tÕ tiÕn bé th× sÏ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn x· héi. Ng-îc l¹i nÕu kiÕn tróc th-îng tÇng lµ c¬ së cña nh÷ng quan hÖ kinh tÕ lçi thêi th× sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ x· héi, nh÷ng sù t¸c ®éng k×m h·m ®ã chØ lµ t¹m thêi sím muén còng sÏ bÞ c¸ch m¹ng kh¾c phôc vÒ c¬ b¶n, b¶n chÊt gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ c¬ së th-îng tÇng chÝnh lµ b¶n chÊt gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ trong ®ã kinh tÕ ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh cßn chÝnh trÞ lµ biÓu hiÖn tËp trung cña kinh tÕ vµ cã t¸c dông m¹nh mÏ trë l¹i. CÇn tr¸nh khuynh h-íng qu¸ thæi phång hoÆc h¹ thÊp vai trß cña kiÕn tróc th-îng tÇng. nÕu tuyÖt 17 ®èi ho¸ vai trß cña kiÕn tróc th-îng tÇng th× sÏ r¬i vµo t¶ khuynh cßn ng-îc l¹i sÏ r¬i vµo h÷u khuynh. II. Sù vËn dông h×nh th¸i kinh tÕ x· héi vµo sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam Dùa trªn c¬ së nh÷ng lý luËn chung trªn ®©y, phÇn tiÕp theo cña ®Ò tµi xin phÐp ®-îc ®i s©u vµo vÊn ®Ò "h×nh th¸i kinh tÕ x· héi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam". TÝnh tÊt yÕu cña môc tiªu vµ thùc tr¹ng ë n-íc ta trong c«ng cuéc x©y dùng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi - x· héi chñ nghÜa. 1. TÝnh tÊt yÕu Loµi ng-êi ®· ph¶i tr¶i qua 5 h×nh th¸i kinh tÕ. Mçi h×nh th¸i sau tiÕn bé h¬n, v¨n minh h¬n h×nh th¸i tr-íc. §Çu tiªn lµ h×nh th¸i kinh tÕ tù nhiªn (céng s¶n nguyªn thuû) con ng-êi chØ biÕt s¨n b¾n h¸i l-îm, ¨n thøc ¨n sèng 18 cuéc sèng cña hä phô thuéc hoµn toµn vµo thiªn nhiªn. Cã thÓ nãi ®©y lµ thêi kú s¬ khai mét thêi kú m«ng muéi cña loµi ng-êi. Sau ®ã ®Õn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi: ChiÕm h÷u n« lÖ con ng-êi ®· v¨n minh h¬n hä kh«ng cßn ¨n t-¬i sèng vµ ®· biÕt lao ®éng t¹o ra cña c¶i, x· héi chÕ ®é th÷u. X· héi b¾t ®Çu ph©n chia thµnh kÎ giÇu ng-êi nghÌo. Hai giai cÊp c¬ b¶n lµ chñ n« vµ n« lÖ, quan hÖ gi÷a hai giai cÊp ®ã lµ quan hÖ bãc lét hoµn toµn cña c¶i vËt chÊt vµ con ng-êi. N« lÖ biÕn thµnh c«ng cô lao ®éng. VÊn ®Ò giai cÊp khi lªn ®Õn x· héi phong kiÕn b¶n chÊt vÉn lµ quan hÖ bãc lét nh÷ng sù bãc lét thÓ hiÖn qua sù cèng n¹p. Ng-êi n«ng d©n, t¸ ®iÒn ph¶i lµm thuª vµ nép t« thuÕ cho quan l¹i, ®Þa chñ, song hä cã mét chót quyÒn lîi lµ ®-îc tù do. H×nh th¸i kinh tÕ x· héi: T- b¶n chñ nghÜa ra ®êi ®-a loµi ng-êi lªn nÊc thang cao h¬n cña nÒn v¨n minh. X· héi ®· phong phó h¬n vÒ giai cÊp. Giai cÊp thèng trÞ lµ giai cÊp c¬ b¶n. Thñ ®o¹n bãc lét cña chóng tinh vi h¬n rÊt nhiÒu 19 lÇn so víi sù bãc lét tr-íc ®ã trong c¸c x· héi chiÕm h÷u n« lÖ vµ phong kiÕn. Ng-êi c«ng nh©n lµm thuª bÞ bãc lét søc lao ®éng qua gi¸ trÞ thÆng d-, sù lµm viÖc qu¸ søc... MÆc dï t- b¶n x· héi chñ nghÜa t¹o ra mét l-îng cña c¶i vËt chÊt rÊt lín cho x· héi, nh-ng b¶n chÊt bãc lét cïng nh÷ng m©u thuÉn kh¸c lµ kh«ng thÓ ®iÒu hoµ. PhÇn ®«ng con ng-êi trong x· héi t- b¶n chñ nghÜa ®Òu bÞ mÊt quyÒn lîi mÊt b×nh ®¼ng. C¶ ba chÕ ®é n« lÖ, phong kiÕn, t- b¶n chñ nghÜa cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng nh-ng nã ®Òu lµ chÕ ®é cã kh¸c nh÷ng m©u thuÉn ®èi kh¸ng kh«ng thÓ ®iÒu hoµ gi÷a giai cÊp bãc lét vµ giai cÊp bÞ bãc lét, vµ dùa trªn sù t- h÷u vÒ s¶n xuÊt. Giai cÊp bãc lét lµ giai cÊp thèng trÞ, mäi ho¹t ®éng vÒ mÆt kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi ®Òu chØ phôc vô cho quyÒn lîi cña chÝnh hä. Mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi tån t¹i ®-îc th× nã ph¶i cã nh÷ng mÆt tèt nhÊt ®Þnh cña nã chóng ta còng kh«ng thÓ phñ nhËn nh÷ng thµnh qu¶ mµ c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi 20