Tài liệu Kc091 vai trò của nhà nước trong nền kttt

§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Lêi Më §Çu Nh- mäi ng-êi ®· biÕt, kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn cao cña v¨n minh nh©n lo¹i. Tõ tr-íc ®Õn nay nã tån t¹i vµ ph¸t triÓn chñ yÕu ë c¸c n-íc chñ nghÜa t- b¶n, lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t- b¶n. Chñ nghÜa t- b¶n ®· biÕt lîi dông tèi ®a -u thÕ cña kinh tÕ thÞ tr-êng ®Ó phôc vô cho môc tiªu ph¸t triÓn tiÒm n¨ng kinh doanh, t×m kiÕm lîi nhuËn, vµ mét c¸ch kh¸ch quan nã thóc ®Èy lùc l-îng s¶n xuÊt cña x· héi ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Ngµy nay, kinh tÕ thÞ tr-êng t- b¶n chñ nghÜa ®· ®¹t tíi giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸ cao vµ phån thÞnh trong c¸c n-íc t- b¶n ph¸t triÓn. Tõ ®¹i héi IV cña §¶ng ( n¨m 1986 ) ®Êt n-íc ta thùc hiÖn ®-êng lèi ®æi míi ,chuyÓn tõ c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. §Ó ®¹t ®-îc môc tiªu ®· ®Ò ra trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr-êng h¬n 10 n¨m qua, ®Êt n-íc ®· v-ît qua bao khã kh¨n, thö th¸ch giµnh ®-îc nhiÒu thµnh tùu trªn c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, trong ®ã cã lÜnh vùc kinh tÕ. Tuy nhiªn trong c¸c V¨n kiÖn cña §¶ng t¹i ®¹i héi lÇn thø VII,VIII ®· ®Ò cËp ®Õn 4 nguy c¬ th¸ch thøc ®èi víi sø nghiÖp c²ch m³ng x± héi chð nghÜa ë n­íc ta, trong ®ã “chÖch h­íng x± héi chð nghÜa” cã thÓ coi lµ nguy c¬ lín nhÊt. V× vËy kh¶ n¨ng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng n-íc ta cã trë thµnh hiÖn thùc hay kh«ng tr-íc hÕt phô thuéc vµo vai trß l·nh ®¹o kinh tÕ cña §¶ng vµ nhµ n-íc lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh nhÊt b¶o ®¶m ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng còng nh- toµn bé sù nghiÖp ph¸t triÓn cña ®Êt n-íc. Ngµy nay trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng hiÖn ®¹i, víi s- ph¸t triÓn nhanh chãng cña khoa häc - c«ng nghÖ, nÕu kh«ng cã sù can thiÖp cña nhµ n-íc th× kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®-îc nhiÒu vÊn ®Ò kinh tÕ lín cã tÇm cì quèc gia, quèc tÕ . V× thÕ kÕt hîp hµi hoµ gi÷a sù vËn hµnh cña c¬ chÕ thÞ tr-êng víi sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n-íc lµ cÇn thiÕt vµ lµ gi¶i ph¸p mang l¹i thµnh c«ng trªn con ®-êng ph¸t triÓn. Trong mèi quan hÖ ®ã, nhµ n-íc gi÷ vai trß ®Þnh h-íng t¹o “h¯nh lang “ ph²p lý v¯ m«i tr­¬ng ®Çu t­ ®Ó c²c chð thÓ cã thÓ cã thÓ ph²t huy tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña m×nh. NhËn thøc ®-îc tÇm quan träng vÒ vai trß cña nhµ n-íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng nªn em ®· chän ®Ò t¯i “Vai trß cña nhµ n-íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta’’. L¯ mét sinh viªn n¨m th÷ 2 nªn tÇm hiÓu biÕt, nhËn thøc vµ lý luËn cña em cßn nhiÒu h¹n chÕ . Bëi vËy em rÊt mong ®-îc sù gióp ®ì cña thÇy ®Ó bµi viÕt cña em ®-îc hoµn chØnh h¬n. Em xin c¶m ¬n thÇy gi¸o TS T« §øc H¹nh ®· gióp ®ì em hoµn thµnh bµi viÕt nµy. 1 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ PhÇn I Nh÷ng lý luËn vÒ NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng 2 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ A . kinh tÕ thÞ tr-êng I. Nh÷ng lý luËn vÒ nÒn Kinh tÕ thÞ tr-êng 1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm KTTT lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, lµ mét h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt x· héi hiÖu qu¶ nhÊt phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña x· héi hiÖn nay. C¸c ®Æc ®iÓm chÝnh cña KTTT: -C¸c chñ thÓ kinh tÕ cã tÝnh tù chñ cao. Mçi chñ thÓ kinh tÕ lµ mét thµnh phÇn cña nÒn kinh tÕ cã quan hÖ ®éc lËp víi nhau, mçi chñ thÓ tù quyÕt ®Þnh lÊy ho¹t ®éng cña m×nh. -TÝnh phong phó cña hµng hãa. Do c¸c chñ thÓ kinh tÕ ®Òu tù quyÕt ®Þnh lÊy ho¹t ®éng cña m×nh nªn bÊt cø hµng ho¸ nµo cã nhu cÇu th× sÏ cã ng-êi s¶n xuÊt. Mµ nhu cÇu cña con ng-êi th× v« cïng phong phó, ®iÒu nµy t¹o nªn sù phong phó cña hµng ho¸ trong nÒn KTTT . -C¹nh tranh lµ tÊt yÕu trong KTTT .Hµng ho¸ nµo cã nhu cÇu lín thÝ sÏ cã nhiÒu ng-êi s¶n xuÊt. Khi cã qu¸ nhiÒu ng-êi cïng s¶n xuÊt mét mÆt hµng th× sù c¹nh tranh lµ tÊt yÕu. -KTTT lµ mét hÖ thèng kinh tÕ më, trong ®ã cã sù giao l-u réng r·i kh«ng chØ trong thÞ tr-êng mét n-íc mµgi÷a c¸c thÞ tr-êng víi nhau. -Gi¸ c¶ h×nh thµnh ngay trªn thÞ tr-êng. Kh«ng mét chñ thÓ kinh tÕ nµo quyÕt ®Þnh ®-îc gi¸ c¶. Gi¸ cña mét mÆt hµng ®-îc quyÕt ®Þnh bëi cung vµ cÇu cña thÞ tr-êng. NÒn KTTT cã thÓ tù ho¹t ®éng ®-îc lµ nhê vµo sù ®iÒu tiÕt cña c¬ chÕ thÞ tr-êng. §ã lµ c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan nh- quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu, l-u th«ng tiÒn tÖ, c¹nh tranh…t¸c ®éng, phèi hîp ho¹t ®éng cña toµn bé thÞ tr-êng thµnh mét hÖ thèng thèng nhÊt. 2. ¦u vµ nh-îc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng a. ¦u ®iÓm Kinh tÕ thÞ tr-êng thóc ®Èy lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn t¹o ra sù c¹nh tranh g¾t gao gi÷a c¸c nhµ s¶n xuÊt. Ng-êi tiªu dïng ®-îc tho¶ m·n nhu cÇu còng nh- ®¸p øng ®-îc ®Çy ®ñ mäi chñng lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô. Ph©n c«ng lao ®éng ngµy cµng x· héi ho¸ cao. Më réng quan hÖ nhiÒu lo¹i thÞ tr-êng tõ thÞ tr-êng ®Þa ph-¬ng, thÞ tr-êng d©n téc vµ khu vùc, thi tr-êng quèc tÕ. T¹o xu thÕ liªn doanh, liªn kÕt ®Èy m¹nh giao l-u kinh tÕ, c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn cã c¬ héi ®-îc tiÕp xóc ®-îc chuyÓn giao c«ng nghÖ s¶n xuÊt, c«ng nghÖ qu¶n lý tõ c¸c n-íc ph¸t triÓn ®Ó thóc ®Èy c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ë n-íc m×nh 3 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Kinh tÕ thÞ tr-êng gãp phÇn thóc ®Èy giao l-u gi÷a c¸c n-íc d-íi sù thÓ hiÖn qua cac s¶n phÈm dÞch vô mang b¶n s¾c riªng cña tõng d©n téc, tõng ®Þa ph-¬ng, tõng quèc gia. b. Nh-îc ®iÓm Kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn, lóc ®ã vai trß cña kinh tÕ nhµ n-íc bÞ gi¶m sót vµ chÞu søc Ðp m¹nh mÏ t- c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cã sù c¹nh tr¹nh g¾t gao gi· c¸c nhµ s¶n xuÊt, c¸c nhµ ph©n phèi dÉn ®Õn thÊt nghiÖp t¨ng cao ho¹t ®éng phóc lîi x· héi bÞ gi¶m sót. NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng do c¸c nhµ s¶n xuÊt hµng ho¸ dÞch vô ch¹y theo lîi nhuËn g©y ra hËu qu¶ vÒ m«i tr-êng sinh th¸i lµm gi¶m tèc ®é t¨ng tr-ëng bÒn v÷ng cña quèc gia. MÆt tr¸i cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®em l¹i lµ c¸c tÖ n¹n x· héi míi n¶y sinh cang ngµy cµng gia t¨ng. NÒ kinh tÕ thÞ tr-êng víi b¶n chÊt cña nã lµ lîi nhËn tèi ®a th× viÖc cÇn ®Þnh h-íng cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ rÊt quan träng, nÕu kh«ng sÏ cã nguy c¬ ®i chÖch h-íng x· héi chñ nghÜa ®èi lËp víi b¶n chÊt cña nhµ n-íc ta. II. C¬ chÕ thÞ tr-êng 1. Kh¸i niÖm Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cã mét lo¹t nh÷ng quy luËt kinh tÕ vèn cã cña nã nh- quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung – cÇu, quy luËt c¹nh tranh,v.v…C¸c quy luËt ®ã ®Òu biÓu hiÖn sù ho¹t ®éng cña m×nh th«ng qua gi¸ c¶ thÞ tr-êng. Nhê sù vËn ®éng gi¸ c¶ thÞ tr-êng mµ diÔn ra mét sù thÝch øng mét c¸c tù ph¸t gi÷a khèi l-îng vµ c¬ cÊu cña s¶n xuÊt ( tæng cung ) víi khèi l-îng vµ c¬ cÊu cña s¶n xuÊt (tæng cung ), tøc lµ sù ho¹t ®éng cña c¸c quy luËt ®ã ®· ®iÒu tiÕt nÒn s¶n xuÊt x· héi. VËy: c¬ chÕ thÞ tr-êng lµ c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt cña nÒ kinh tÕ thÞ tr-êng do sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt vèn cã cña nã. Nãi mét c¸ch cô thÓ h¬n, c¬ chÕ thÞ tr-êng lµ hÖ thèng h÷u c¬ cña sù thÝch øng lÉn nhau, tù ®IÒu tiÕt lÉn nhau cña c¸c yÕu tè gi¸ c¶, cung – cÇu, c¹nh tranh …trùc tiÕp ph¸t huy t¸c dông trªn thÞ tr-êng ®Ó ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. C¬ chÕ thÞ tr-êng lµ mét bé m¸y tinh vi ®Ó phèi hîp mét c¸ch kh«ng tù gi¸c ho¹t ®éng cña ng-êi tiªu dïng víi c¸c nhµ s¶n xuÊt. C¬ chÕ thÞ tr-êng tù ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr-êng, ë ®©u cã s¶n xuÊt vµ 4 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ trao ®æi hµng ho¸ th× ë ®ã cã thÞ tr-êng vµ do ®ã co¸ c¬ chÕ thÞ tr-êng ho¹t ®éng. 2. ¦u ®iÓm vµ khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ tr-êng a. ¦u ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ tr-êng C¬ chÕ thÞ tr-êng cã nh÷ng -u ®iÓm vµ t¸c dông mµ kh«ng cã c¬ chÕ nµo hoµn toµn thay thÕ ®-îc. Thø nhÊt, c¬ chÕ thÞ tr-êng kÝch thÝch ho¹t ®éng cña chñ thÓ kinh tÕ vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng tù do cña hä. Do ®ã lµm cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn n¨ng ®éng, cã hiÖu qu¶. Thø hai,sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr-êng sÏ ®-a ®Õn sù thÝch øng tù ph¸t gi· khèi l-îng vµ c¬ cÊu cña s¶n suÊt ( tæng cung )víi khèi l-îng vµ c¬ cÊu nhu cÇu cña x· héi ( tæng cÇu ). Nhê ®ã ta cã thÓ tho¶ m·n tèt nhu cÇu tiªu dïng c¸ nh©n vÒ hµng v¹n s¶n phÈm kh¸c nhau. NhiÖm vô nµy nÕu ®Ó Nhµ n-íc lµm sÏ ph¶i thùc hiªn mét sè c«ng viÖc rÊt lín, cã khi kh«ng thùc hiÖn ®-îc vµ ®ßi hái chi phÝ cao trong qu¸ tr×nh ra c¸c quyÕt ®Þnh. Thø ba, c¬ chÕ thÞ tr-êng kÝch thÝch ®æi míi kÜ thuËt, hîp lý ho¸ s¶n xuÊt. Søc Ðp cña c¹nh tranh buéc nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt ph¶i gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt c¸ biÖt ®Õn møc tèi thiÓu b»ng c¸ch ¸p dông nh÷ng ph-¬ng ph¸p s¶n xuÊt tèt nhÊt nh- kh«ng ngõng ®æi míi kü thuËt c«ng nghÖ s¶n xuÊt, ®æi míi s¶n phÈm, ®æi míi tæ chøc s¶n xuÊt vµ qu¶n lý kinh doanh, n©ng cao hiÖu qu¶. Thø t-, c¬ chÕ thÞ tr-êng thù hiÖn ph©n phèi c¸c nguån lùc kinh tÕ mét c¸ch tèi -u. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, viÖc l-u ®éng, di chuyÓn, ph©n phèi c¸c yÕu tè s¶n xuÊt, vèn ®Òu tu©n theo nguyªn t¾c cña thi tr-êng; chóng sÏ chuyÓn ®Õn n¬i ®-îc sö dông víi hiÖu qu¶ cao nhÊt, do ®ã c¸c nguån lù kinh tÕ ®-îc ph©n bè mét c¸ch tèi -u. Thø n¨m, sù ®iÒu tiÕt cña cña c¬ chÕ thÞ tr-êng mÒm dÎo h¬n sù ®iÒu chØnh cña c¬ quan nhµ n-íc vµ cã kh¶ n¨ng thÝch nghi cao h¬n tr-íc, nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ biÕn ®æi, lµm thÝch øng kÞp thêi gi÷a s¶n xuÊt x· héi víi nhu cÇu x· héi. Nhê nh÷ng -u ®iÓm vµ t¸c dông ®ã, c¬ chÕ thÞ tr-êng cã thÓ gi¶i quyÕt ®-îc nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña tæ chøc kinh tÕ. Nã lµ c¬ chÕ tèt nhÊt ®iÒu tiÕt nÒn s°n xuÊt x± héi.Tuy nhiªn, “sø th¯nh c«ng” cða c¬ chÕ ®ã l¯ cã ®iÒu kiÖn: C¸c yÕu tè s¶n xuÊt ®-îc l-u ®éng, di chuyÓn dÔ dµng, gi¸ c¶ thÞ tr-êng cã tÝnh linh ho¹t th«ng tin thÞ tr-êng ph¶i nh¹y, vµ c¸c chñ thÓ thÞ tr-êng ph¶i n¾m ®-îc ®Çy ®ñ th«ng tin liªn quan. 5 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ b. Nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ tr-êng C¬ chÕ thÞ tr-êng lµ c¬ chÕ tèt nhÊt ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, tuy nhiªn c¬ chÕ thÞ tr-êng còng cã nh÷ng khuyÕt tËt vèn cã cña nã. Thø nhÊt, c¬ chÕ thÞ tr-êng chØ thÓ hiÖn ®Çy ®ñ khi cã sù kiÓm so¸t cña c¹nh tranh hoµn h¶o, khi xuÊt hiÖn c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o, th× hiÖu lùc cña c¬ chÕ thÞ tr-êng bÞ gi¶m. Ch¼ng h¹n xuÊt hiÖn ®éc quyÒn, c¸c nhµ ®éc quyÒn cã thÓ gi¶m s¶n l-îng, t¨ng gi¸ ®Ó thu lîi nhËn cao, mÆt kh¸c, khi xuÊt hiÖn ®éc quyÒn th× kh«ng cã søc Ðp cña c¹nh tranh ®èi víi viÖc ®æi míi kÜ thuËt. Thø ba, môc ®Ých ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp lµ lîi Ých tèi ®a, v× vËy hä cã thÓ l¹m dông tµi nguyªn cña x· héi g©y « nhiÔm m«i tr-êng sèng cña con ng-êi, do ®ã hiÖu qu¶ kinh tÕ – x· héi kh«ng ®-îc ®¶m b¶o. Thø ba, ph©n phèi thu nhËp kh«ng c«ng b»ng, cã nh÷ng môc tiªu x· héi chñ nghÜa dï c¬ chÕ thÞ tr-êng cã hoat ®éng tr«i tr¶y th× còng kh«ng ®¹t ®-îc. Sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr-êng sÏ dÉn tíi sù ph©n ho¸ giµu nghÌo, ph©n cùc vÒ cña c¶i, t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr-êng sÏ ®-a l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, nh-ng nã kh«ng tù ®éng mang l¹i nh÷ng gi¸ trÞ mµ x· héi muèn v-¬n tíi. Edgar Morin ®· nhËn xÐt chua ch²t: “Trong c²c nÒn v¨n minh ®­îc gäi l¯ ph²t triÓn cña chóng ta, tån t¹i mét t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn th¶m h¹i vÒ v¨n ho¸, trÝ n±o, t×nh ng­êi ”. Thø t-, mét nÒn kinh tÕ do c¬ chÕ thÞ tr-êng thuÇn tuý ®iÒu tiÕt khã tr¸nh khái nh÷ng th¨ng trÇm, khñng ho¶ng kinh tÕ cã tÝnh chu kú vµ thÊt nghiÖp. Ng-êi ta nhËn thÊy r»ng, mét nÒ kinh tÕ thÞ tr-êng hiÖn ®¹i ®-ng tr-íc mét khã kh¨n nan gi¶i cña kinh tÕ vÜ m«: kh«ng mét n-íc nµo trong mét thêi gian dµi l¹i cã ®-îc l¹m ph¸t thÊp vµ ®Çy ®ñ c«ng ¨n viÖc lµm. Do c¬ chÕ thÞ tr-êng cã mét lo¹t c¸c khuyÕt tËt vèn cã cña nã, nªn trong thùc tÕ kh«ng tån t¹i c¬ chÕ thÞ tr-êng thuÇn tuý, mµ th-êng cã sù can thiÖp cña nhµ n-íc ®Ó söa ch÷a nh÷ng thÊt b¹i cña c¬ chÕ thÞ tr-êng, khi ®ã nÒn kinh tÕ, nh- ng-êi ta th-êng gäi, gäi lµ nÒn kinh tÕ hçn hîp. B . Kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam I . V× sao ViÖt Nam lùa chän m« h×nh kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ? Nh- mäi ng-êi ®· biÕt, kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña v¨n minh nh©n lo¹i. Tõ tr-íc ®Õn nay nã tån t¹i vµ ph¸t triÓn chñ yÕu d-íi chñ nghÜa t- b¶n, lµ nh©n tè quyÕt 6 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t- b¶n . Chñ nghÜa t- b¶n ®· biÕt lîi dông tèi ®a -u thÕ cña kinh tÕ thÞ tr-êng ®Ó phôc vô cho môc tiªu ph¸t triÓn tiÒm n¨ng kinh doanh, t×m kiÐm lîi nhuËn, vµ mét c¸ch kh¸ch quan nã thóc ®Èy lùc l-îng s¶n xuÊt cña x· héi ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Ngµy nay, kinh tÕ thÞ tr-êng t- b¶n chñ nghÜa ®· ®¹t tíi giai ®o¹n ph¸t triÓn cao vµ phån thÞnh trong c¸c n-íc t- b¶n ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, kinh tÕ thÞ tr-êng t- b¶n chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ v¹n n¨ng. Bªn c¹nh mÆt tÝch cùc nã cßn mÆt tr¸i, cã khuyÕt tËt tõ trong b¶n chÊt cña nã do chÕ ®é së h÷u t- nh©n t- b¶n chñ nghÜa chi phèi. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, cµng ngµy m©u thuÉn cña chñ nghÜa t- b¶n cµng béc lé s©u s¾c, kh«ng gi¶i quyÕt ®-îc c¸c vÊn ®Ò x· héi, lµm t¨ng thªm tÝnh bÊt c«ng vµ bÊt æn x· héi, ®µo s©u thªm hè ng¨n c¸ch gi÷a ng-êi giµu vµ ng-êi ngÌo. H¬n thÕ n÷a, trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu ho¸ hiÖn nay, nã cßn r»ng buéc c¸c n-íc kÐm ph²t triÓn trong quü ®³o bÞ lÖ thuéc v¯ bÞ bãc lét theo quan hÖ ”trung t©m – ngo³i vi”. Cã thÓ nãi , nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng t­ b°n chð nghÜa to¯n cÇu ngµy nay lµ sù thèng trÞ cña mét sè Ýt n-íc lín hay mét sè tËp ®oµn xuyªn quèc gia ®èi víi ®a sè c¸c n-íc ngÌo, lµm t¨ng thªm m©u thuÉn gi÷a c¸c n-íc giµu vµ n-íc nghÌo . ChÝnh v× thÕ nh- mµ, nh- C.Mac ®· ph©n tÝch vµ dù b¸o,chñ nghÜa tb¶n tÊt yÕu ph¶i nh-êng chç cho mét ph-¬ng thøc s¶n xuÊt vµ chÕ ®é míi v¨n míi v¨n minh h¬n, nh©n ®¹o h¬n. Chñ nghÜa t- b¶n mÆc dï ®· vµ ®ang t×m mäi c²ch ®Ó t­ ®iÒu chØnh, tø thÝch nghi b¨ng c²ch ph²t triÓn “ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®³i ”,” nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng x± héi “, t³o ra ”chð nghÜa t­ b°n x± héi ”, “ chð nghÜa t­ b°n nh©n d©n ”,” nh¯ n­íc phòc lîi chung ” …, tøc lµ ph¶I cã s- can thiÖp trùc tiÕp cña nhµ nø¬c vµ còng ph¶i ch¨m lo vÊn ®Ò x· héi nhiÒu h¬n, nh-ng do m©u thuÉn tõ trong b¶n chÊt cña nã, chñ nghÜa t- b¶n kh«ng thÓ tù gi¶i quyÕt ®-îc, cã ch¨ng nã chØ t¹m thêi xoa dÞu ®-îc chõng nµo m©u thuÉn mµ th«i. NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng t- b¶n chñ nghÜa hiÖn ®¹i ®ang nghµy cµng thÓ hiÖn xu h-íng tù phñ ®Þnh vµ tù tiÕn ho¸ ®Ó chuÈn bÞ chuyÓn sang giai ®o¹n hËu c«ng nghiÖp, theo xu h-íng x· héi ho¸. §©y lµ tÊt yÕu kh¸ch quan, lµ quy luËt ph¸t triÓn cña x· héi. Nh©n lo¹i muèn tiÕn lªn, x· héi muèn ph¸t triÓn th× døt kho¸t kh«ng thÓ dõng l¹i ë kinh tÕ thÞ tr-êng chñ nghÜa t- b¶n. M« hinh chñ nghÜa x· héi kiÓu X« - viÕt lµ mét kiÓu tæ chøc x· héi, tæ ch-c kinh tÕ muèn sím kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt cña chñ nghÜa t- b¶n, muèn nhanh chãng x©y dùng mét chÕ ®é x· héi tèt ®Ñp h¬n, mét ph-¬ng thøc s¶n xuÊt v¨n minh, hiÖn ®¹i h¬n chñ nghÜa t- b¶n. §ã lµ mét ý t-ëng tèt ®Ñp, 7 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ vµ trªn thùc tÕ suèt h¬n 70 tån t¹i, chñ nghÜa x· héi hiÖn thùc ë Liªn X« ®· ®¹t ®-îc nhiÒu thµnh tùu vÜ ®¹i, lµm thay ®æi h¼n bé mÆt cña ®Êt n-íc vµ ®êi sèng cña nh©n d©n Liªn X«. Nh-ng cã lÏ do n«n nãng, lµm tr¸i quy luËt (muèn xo¸ bá ngay kinh tÕ hµng ho¸, ¸p dông ngay c¬ chÕ kinh tÕ phi thi tr-êng),kh«ng n¨ng ®éng,kÞp thêi ®IÒu chØnh khi cÇn thÕt cho nªn rót cuéc ®· kh«ng thµnh c«ng. Thùc ra, khi mãi vËn dông häc thuyÕt M¸c vµo x©y d-ng chñ nghÜa x· h«I á nuíc Nga sau C¸ch m¹ng Th¸ng M-êi. V.I.Le-nin cung ®· tõng chñ tr-¬ng kh«ng ¸p dông kinh tÕ thÞ tr­êng m¯ thøc hiÖn “ chÝnh s²ch céng s°n thêi chiÕn ” . Nh­ng chØ sau mét thêi gian ng¾n, Ng­êi ®± ph²t hiÖn ra sai lÇm, kh¾c phóc sø nãng véi b´ng c²ch ®­a ra thøc hiªn “ chÝnh s²ch kinh tÕ míi”(NEP) m¯ néi dung c¬ b°n cða nã l¯ khuyÕn khÝch ph²t triÓn kinh tÕ hµng ho¸, chÊp nhËn ë møc ®é c¬ chÕ thÞ tr-êng. Theo V.I.Le-nin,®Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë mét n-íc cßn t-¬ng ®èi l¹c hËu vÒ kinh tÕ nh- ë n-íc Nga, cÇn ph¶i sö dông quan hÖ hµng ho¸ - tÒn tÖ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, ®Æc biÖt lµ sö dông chñ nghÜa t- b¶n nhµ n-íc ®Ó ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt. Tuy chØ míi thùc hiÖn trong thêi gian ng¾n nh-ng NEP ®½ ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc cho n-íc Nga: håi phôc vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ bÞ triÕn tranh tµn ph¸, nhiÒu ngµnh kinh tÕ b¾t ®Çu ho¹t ®éng n¨ng ®éng, nhén nhÞp h¬n. TiÕc r»ng t- t-ëng cña V.I.Le-nin vÒ x©y dùng chñ nghÜa x· héi víi chÝnh s¸ch NEP ®· kh«ng ®-îc tiÕp tôc thùc hiªn sau khi Ng-êi qua ®êi.Sù thµnh c«ng vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ suèt mét thêi gian kh¸ dµi cña Liªn X« trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt n-íc b»ng m« h×nh kinh tÕ d- trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt, kÕ hoach ho¸ tËp trung cao ®é; ph©n phèi thu nhËp mang tÝnh b×nh qu©n; kinh tÕ hµng ho¸ kinh tÕ thÞ tr-êng bÞ lo¹i bá ®· cã søc hÊp dÉn h¬n ®èi víi nh©n lo¹i vµ lµm cho giíi lý luËn kinh tÕ c¸c n-íc x· héi chñ nghÜa vµ c¸c n-íc ph¸t triÓn tuyÖt ®èi ho¸,biÕn thµnh c«ng thøc ®Ó ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c n-íc ®i theo con ®-êng x· h«Þ chñ nghÜa. Còng cÇn nãi thªm r»ng, trong qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi, giíi lý luËn ë mét sè n­íc cñng c°m thÊy cã c²i g× “ ch­a æn ” , cñng ®¨ ®­a ra nhöng kiÕn nghÞ, nhöng ®Ò xuÊt, ®³i lo³i nh­ quan ®iÓm “chð nghÜa x± héi thÞ tr­êng ”,… nh-ng kh«ng ®-îc chÊp nhËn. Vµo cuèi nh-ng n¨m 70 cña thÕ kû XX, nh÷ng h¹n chÕ khuyÕt tËt cña m« h×nh kinh tÕ X«-viÕt ®· béc lé ra rÊt râ céng vãi sù yÕu kÐm trong c«ng t¸c l·nh ®¹o, qu¶n lý lóc bÊy giê ®· lµm cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë Liªn X« vµ c¸c n-íc §«ng ¢u r¬I vµo t×nh trang tr× trÖ, khung ho¶ng. Mét sè ng-êi l·nh ®¹o chñ chèt cña §¶ng vµ Nhµ n-íc Liªn X« lóc ®ã muèn thay 8 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ ®æi t×nh h×nh b´ng c«ng cuéc c°i c²ch, c°i tæ, nh­ng víi mét “ t­ duy chÝnh trÞ míi ”, hä ®± pham sai lÇm nghiªm träng cøc ®oan phiÕn diÖn ( ë ®©y ch­a nãi ®Õn sù ph¶n béi lý t-ëng x· héi chñ nghÜa cña hä vµ sù ph¸ ho¹i th©m hiÓm cña c¸c thÕ lùc thï ®Þch ), dÉn tíi sù tan gi· cña Liªn X« vµ sù sôp ®æ cña hÖ thèng x· héi chñ nghÜa thÕ giíi. Sù sôp ®æ cña Liªn X« vµ c¸c n-íc x· héi chñ nghÜa kh¸c ë ®«ng ¢u vµo cuèi nh÷ng n¨m 80, d©u nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX d· lµm lé râ nh÷ng khuyÕt tËt cña m« hinh kinh tÕ c-ng nh¨ phi thÞ tr-êng, mÆc dï nh÷ng khuyÕt tËt ®ã kh«ng ph¶I lµ nguyªn nh©n tÊt yÕu dÉn ®Õn sù sôp ®æ. ViÖt Nam lµ mét n-íc nghÌo, kinh tÕ – kü thuËt l¹c hËu, tr×nh ®é x· héi cßn thÊp, l¹i bÞ triÕn tranh tµn ph¸ nÆng nÒ . §i lªn chñ nghÜa x· héi lµ môc tiªu lý t-ëng cña nh÷ng ng-êi céng s¶n vµ nh©n d©n ViÖt Nam, lµ khat väng ngµn ®åi thiªng liªng cña d©n téc ViÖt Nam. Nh-ng ®i lªn chñ nghÜa x· héi b»ng c¸ch nµo ? §ã lµ c©u hái lín cùc k× hÖ träng, muèn tr¶ lêi thËt kh«ng ®¬n gi¶n. Suèt mét thêi gian dµi, ViÖt Nam còng nh- nhiÒu n-íc kh¸c Viªt Nam còng ¸p dông m« h×nh chñ nghÜa x· héi kiÓu X«-viÕt, m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung mang tÝnh bao cÊp. M« h×nh nµy ®· thu ®-îc nh÷ng kÕt qu¶ quan träng, nhÊt lµ ®¸p øng ®-îc yªu cÇu cña ®Êt n-íc thêi kú cã chiÕn tranh. Nh-ng vÒ sau m« h×nh nµy béc lé nhiÒu khuyÕt ®Óm vµ trong c«ng t¸c chØ ®¹o còng ph¹m ph¶i mét sè sai lÇm mµ nguyªn nh©n s©u xa cña nh÷ng sai lÇm ®ã lµ bÖnh gi¸o ®iÒu, chñ quan duy ý chÝ, lèi suy nghÜ hanh ®éng ®¬n gi¶ nãng véi kh«ng t«n träng quy luËt kh¸ch quan, nh¹n thøc vÒ chñ nghÜa x· héi kh«ng ®óng víi thùc tÕ ViÖt Nam. Trªn c¬ së nhËn thøc ®óng ®¾n h¬n vµ ®Çy ®ñ h¬n vÒ chñ nghÜa x· héi vµ con ®-êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam, §¹i héi VI cña ®¶ng céng s¶n ViÖt Nam (th¸ng 12-1986) ®· ®Ò ra ®-êng lèi ®æi míi toµn diÖn ®Êt n-íc nh»m thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ h¬n c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi. §¹i héi ®-a ra nh÷ng quan niÖm míi vÒ con ®-êng, ph-¬ng ph¸p x©y dùng chñ nghÜa x· héi, ®Æc biÖt lµ quan niÖm vÒ c«ng nghiÖp ho¸ x· héi chñ nghÜa trong thêi kú qu¸ ®é, vÒ c¬ cÊu kinh tÕ, thõa nhËn sù tån t¹i kh¸ch quan cña s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ thÞ tr-êng, phª ph¸n triÖt ®Ó c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, vµ kh¼ng ®Þnh chuyÓn h¼n sang h¹ch to¸n kinh doanh. §¹i héi chñ tr-¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn víi nh÷ng h×nh thøc kinh doanh phï hîp; coi trong viÖc kÕt hîp lîi Ých c¸ nh©n, tËp thÓ vµ x· héi; ch¨m lo toµn diÖn vµ ph¸t huy nh©n tè con ng-êi, cã nhËn thøc míi vÒ chÝnh s¸ch x· héi. §¹i héi VI lµ mét cét mèc ®¸nh dÊu b-íc chuyÓn quan träng trong nhËn thøc cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam vÒ chñ nghÜa x· héi vµ con ®-êng ®i lªn chñ nghÜa 9 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi ë ViÖt Nam. §ã lµ mét kÕt qu¶ cña c¶ mét qu¸ tr×nh t×m tßi, thö nghiÖm, suy t-, ®Êu tranh t- t-ëng rÊt gian khæ, kÕt tinh trÝ tuÖ vµ c«ng søc cña toµn §¶ng toµn d©n trong nhiÒu n¨m. Héi nghÞ Trung -¬ng 6 (th¸ng 3-1989), khoa VI, ph¸t triÓn thªm mét b-íc, ®-a ra quan ®iÓm ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ cã kÕ ho¹ch gåm nhiÒu thµnh phÇn ®i lªn chð nghÜa x± héi, coi “ chÝnh s²ch kinh tÕ nhiÒu th¯nh phÇn cã ý nghÜa chiÕn l-îc l©u dµi, cã tÝnh quy luËt tõ s¶n xuÊt nhá di lªn chñ nghÜa x± héi ”. §Õn ®¹i héi VII ( th¸ng 6 n¨m 1991 ), §¶ng céng s¶n ViÖt Nam tiÕp tôc nãi râ h¬n chñ tr-¬ng nµy vµ kh¼ng ®Þnh ®©y lµ chñ tr-¬ng chiÕn l-îc, lµ con ®-êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi cña ViÖt Nam. C-¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n-¬c trong thêi kù qu² ®é ®i lªn chð nghÜa x± héi cða §°ng khµng ®Þnh : “ ph²t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, vËn h¯nh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sø qu°n lý cða nh¯ n­íc”. §³i héi VIII cða §°ng (6/1996) ®­a ra mét kÕt luËn míi rÊt quan träng : “s°n xuÊt hµng ho¸ kh«ng ®èi lËp víi chñ nghÜa x· héi mµ lµ thµnh tùu ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, tån t¹i kh¸ch quan cÇn thiÕt cho c«ng cuéc x©y dùng chð nghÜa x± héi v¯ ngay c° khi chð nghÜa x± héi ®­îc x©y døng”. Nhöng lòc ®ã còng míi nãi nÒn kinh tÕ hang ho¸, c¬ chÕ thÞ tr-êng, ch-a dïng kh¸i niÖm “ kinh tÕ thÞ tr­êng ”. Ph°i ®Õn ®³i héi IX cña §¶ng (th¸ng 4/2001) míi chÝnh th÷c ®­a ra kh²i niÖm “kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x± héi chð nghÜa”. §³i héi kh¼ng ®Þnh: ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa lµ ®-êng lèi chiÕn l-îc nhÊt qu¸n, lµ m« h×nh kinh tÕ tæng qu¸t trong suèt thêi k× qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam. §©y lµ kÕt qu¶ sau nhiÒu n¨m nghiªn cøu, t×m tßi, tæng kÕt thùc tiÔn; vµ lµ b-íc ph¸t triÓn míi vÒ t- duy lý luËn cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam. II.B¶n chÊt, ®Æc tr-ng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam Lùa chän m« h×nh kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ sù g¸n ghÐp chñ quan gi· kinh tÕ thÞ tr-êng vµ chñ nghÜa x· héi, mµ lµ sù n¾m b¾t vµ vËn dông xu thÕ vËn ®éng kh¸ch quan cña kinh tÕ thÞ tr-êng trong thêi ®¹i ngµy nay. §¶ng céng s¶n ViÖt Nam trªn c¬ së nhËn thøc tÝnh quy luËt ph¸t triÓn cña thêi ®¹i vµ sù kh¸i qu¸t, ®óc rót tõ kinh nghiÖm ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ tõ thùc tiÔn x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam vµ Trung Quèc, ®Ó ®-a ra chñ tr-¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, nh»m sö dông kinh tÕ thÞ tr-êng ®Ó thùc hiÖn môc tiªu t-ng b-íc qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. Kinh tÕ 10 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa lµ m« h×nh kinh tÕ trong thêi k× qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi. §©y lµ mét kiÓu kinh tÕ thÞ tr-êng míi trong lich sö cða kinh tÕ thÞ tr­êng. Cñng cã thÓ nãi kinh tÕ thÞ tr­êng l¯ “ c²i phæ biÕn ”, cßn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x± héi chð nghÜa l¯ “ c²i ®Æc thï ” cða ViÖt Nam, phï hîp víi ®IÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam. Nãi kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa cã nghÜa ®©y kh«ng ph¶i lµ kinh tÕ thÞ tr-êng tù do theo kiÓu t- b¶n chñ nghÜa, còng kh«ng ph¶I lµ kinh tÕ bao cÊp, qu¶n lý theo kiÓu tËp trung quan liªu; vµ còng ch- hoµn toµn lµ kinh tÕ thÞ tr-êng x· héi chñ nghÜa, bëi v× nh- trªn ®· nãi,ViÖt Nam ®ang ë trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, võ cã võ ch- cã ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè cña chñ nghÜa x· héi. Chñ tr-¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa lµ sù tiÕp thu cã chän läc thµnh tùu cña v¨n minh nh©n lo¹i, ph¸t huy vai trß tÝch cùc cña kinh tÕ thÞ tr-êng trong viÖc thóc ®Èy søc s¶n xuÊt, x· héi ho¸ lao ®éng, c¶i tiÕn kÜ thuËt - c«ng nghÖ, n©ng cao chÊt l-îng s¶n phÈm, t¹o ra nhiÒu cña c¶i, gãp phÇn lµm giµu cho chñ nghÜa x· héi vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n; ®ång thêi ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu nh»m h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, nh- ch¹y theo lîi nhuËn ®¬n thuÇn, c¹nh tranh khèc liÖt, bãc lét vµ ph©n ho¸ giµu nghÌo qu¸ ®¸ng, Ýt quan t©m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi. §©y còng lµ sù lùa chän tù gi¸c con ®-êng vµ m« h×nh ph¸t triÓn trªn c¬ së qu¸n triÖt lý luËn M¸c – enin, n¨m b¾t ®óng quy luËt kh¸ch quan vµ vËn dông s¸ng t¹o vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam. §¹i héi IX cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam chØ râ :Kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ võ tu©n theo nh÷ng quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr-êng võa dùa trªn c¬ së vµ ®-îc dÉn d¾t, chi phèi bëi c¸c nguyªn t¾c vµ b¶n chÊt cña chñ nghÜa x· héi, thÓ hiÖn trªn c¶ ba mÆt : Së h÷u, tæ chøc qu¶n lý, vµ ph©n phèi. Nãi c¸c kh¸c, kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa chÝnh lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc nh»m môc tiªu d©n giµu, n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. Môc ®Ých cña kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa lµ ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt – kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. phat triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i g¾n liÒn víi x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi, tiªn tiÕn. Kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa cã nhiÒu h×nh thøc së h÷u, nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, trong ®ã kinh tÕ nhµ n-íc gi÷ vai trß chñ ®¹o; 11 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ kinh tÕ nhµ n-íc cung víi kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c. Kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc. Nhµ n-íc x· héi chñ nghÜa qu¶n lý nÒn kinh tÕ b»ng chiÕn l-îc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch, ph¸p luËt, vµ b¨ng c¶ søc m¹nh vËt chÊt cña lùc l-îng kinh tÕ nhµ n-íc; ®ång thêi sö dông c¬ chÕ thÞ tr-êng, ¸p dông c¸c h×nh thøc kinh tÕ vµ ph-¬ng ph¸p qu¶n lý cña kinh tÕ thÞ tr-êng ®Ó kÝch thÝch s¶n suÊt, gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, ph¸t huy mÆt tÝch cùc, h¹n chÕ vµ kh¾c phôc mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr-êng, b¶o vÖ lîi Ých cña nh©n d©n lao ®éng, cña toµn thÓ nh©n d©n. Kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa thùc hiÖn ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®«ng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, ®ång thêi ph©n phèi theo møc ®ãng gãp vèn vµ c¸c nguån lùc kh¸c vµo s¶n xuÊt, kinh doanh vµ th«ng qua phóc lîi x· héi. T¨ng tr-ëng kinh tÕ g¾n liÒn víi ®¶m b¶o tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi ngay trong tõng b-íc ph¸t triÓn. T¨ng tr-¬ng kinh tÕ ®i ®«i víi ph¸t triÓn v¨n ho¸ vµ gi¸o dôc, x©y dùng nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶ s¾c d©n téc, n©ng cao d©n trÝ, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o con ng-êi, x©y dùng vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña ®Êt n-íc. Còng cã thÓ nãi, kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ cña mét x· héi ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn tõ nÒn kinh tÕ cßn ë tr×nh ®é thÊp sang nÒ kinh tÕ ë tr×nh ®é cao h¬n h-¬ng tíi chÕ ®é x· héi míi – x· héi x· héi chñ nghÜa. §©y lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cã tæ chøc, cã sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n vµ sù qu¶n lý cña nhµ n-íc x· héi chñ nghÜa, ®-îc ®Þnh h-íng cao vÒ mÆt x· héi, h¹n chÕ tèi ®a nh÷ng khuÕt tËt cña tÝnh tù ph¸t thÞ tr-êng, nh¨m phôc vô tèt nhÊt lîi Ých cña ®¹i ®a sè nh©n d©n vµ sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ®Êt n-íc. Chñ tr-¬ng x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa thÓ hiÖn t- duy, quan niªm cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam vÒ sù phï hîp gi· quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt trong thêi k× qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam. Cã ý kiÕn cho r»ng, kh«ng thÓ cã nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa; r¨ng chñ nghÜa x· héi vµ kinh tÕ thÞ tr-êng kh«ng thÓ dung hîp víi nhau, nÕu ®em “ ghÐp ” ®Þnh h­íng x± héi chð nghÜa v¯o kinh tÕ thÞ tr-êng th× ch½ng kh¸c nµo trén dÇu vµo n-íc, t¹o ra mét c¬ thÓ “ ®Çu Ng« m×nh Së ”. Theo chòng t«i, ý kiÕn n¯y kh«ng ®òng. Kh«ng ®òng l¯ v×, hoÆc ý kiÕn nµy muèn tr× kÐo ViÖt Nam trong quü ®¹o ph¸t triÓn cña chñ nghÜa tb¶n, phñ nhËn ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, kh«ng muèn ViÖt Nam ®i lªn chñ 12 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ nghÜa x· héi. §ã lµ ®iÒu tr¸i víi quy luËt kh¸ch quan, kh«ng thÓ chÊp nhËn. HoÆc ý kiÕn nµy kh«ng tho¸t ra ®-îc khái t- duy cò, ®ång nhÊt kinh tÕ thÞ tr-êng víi chñ nghÜa t- b¶n, cho kinh tÕ thÞ tr-êng lµ c¸i riªng cã cña chñ nghÜa t­ b°n, tô ®ã “ dÞ ÷ng ” víi kinh tÕ thÞ tr-êng, kh«ng thÊy hÕt nh÷ng yÕu tè míi, xu h-íng míi cña kinh tÕ thÞ tr-êng trong ®iÒu kiÖn míi cña thêi ®¹i, lËp l¹i sai lÇm cña mét thêi kú tr-íc ®©y. Còng cã ý kiÕn nhÊn m¹nh mét chiÒu nh÷ng ®Æc tr-ng chung, nh÷ng c¸i phæ biÕn cña kinh tÕ thÞ tr-êng, ch-a thÊy hÕt hoÆc cßn ph©n v©n, nghi ngê vÒ nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, nh÷ng c¸i dÆc thï cña kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. Tõ ®ã ch-a tin lµ kinh tÕ thÞ tr-êng cã thÓ ph¸t triÓn trªn c¬ së chÕ ®é c«ng h÷u lµ nÒn t¶ng, kinh tÕ quèc doanh lµ chñ ®¹o; r»ng trong kinh tÕ thÞ tr-êng kh«ng thÓ cã kÕ ho¹ch. Kh«ng thÓ thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi, kh«ng thÓ kh¾c phôc ®-îc nh÷ng tiªu cùc mÆt tr¸i cña c¬ chÕ thÞ tr-êng,v.v…L¹i cã ý kiÕn b¨n kho¨n cho r»ng, viÖc lùa chän kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa thùc chÊt lµ trë vÒ víi chñ nghÜa t- b¶n, cã thªm ®Þnh ngö “ ®Þnh h­íng x± héi chð nghÜa ” th× cñng chØ l¯ ®Ó cho yªn lßng, cho cã vÎ “ giö v­ng lËp tr­êng ” m¯ th«i, tr­íc sau g× cñng tr­ît sang con ®­êng t- b¶n chñ nghÜa. Chóng t«i cho r»ng, nh÷ng b¨n kho¨n nµy lµ dÔ hiÓu, bëi v× ®©y lµ nh÷ng ®iÒu cßn rÊt míi mÎ ch-a cã tiÒn lÖ, nÕu kh«ng x¸c ®Þnh râ néi dung ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa vµ kiªn tr× vai trß qu¶n lý cña nhµ n-íc x· héi chñ nghÜa ®ãi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng th× nh÷ng ®iÒu ®ã rÊt dÔ x·y ra. Chóng t«i cßn ph¶ivõa lµm v-a tæng kÕt, rót kinh nghiÖm. Nh-ng cã nh÷ng ®iÒu cÇn kh¼ng ®Þnh: trong ®iÒu kiÖn míi cña thêi ®¹i ngµy nay, nhÊt ®Þnh kh«ng thÓ duy tr× m·i m« h×nh kinh tÕ thÞ tr-êng t- b¶n chñ nghÜa, kh«ng thÓ ®ång nhÊt kinh tÕ thÞ tr-êng víi chñ nghÜa t- b¶n. ChÝnh C.M¸c ®· phª ph¸n sù nhÇm lÉn gi÷a kinh tÕ hµng ho¸ víi kinh tÕ t- b¶n chñ nghÜa cña ph¸i kinh tÕ häc tÇm th­êng. C.M²c khµng ®Þnh r´ng : “ …s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ l-u th«ng hµng ho¸ lµ nh÷ng hiÖn t-îng thuéc vÒ nhiÒu ph-¬ng thø s¶n xuÊt hÕt søc kh¸c nhau, tuy r¨ng quy m« vµ tÇm quan träng cña chóng kh«ng gièng nhau…Chóng ta hoµn toµ ch-a biÕt mét tý g× vÒ ®Æc ®iÓm riªng cña nh÷ng ph-¬ng thøc s¶n xuÊt Êy vµ chóng ta ch-a thÓ nãi g× vÒ nh÷ng ph-¬ng thøc Êy, nÕu nh- chóng ta chØ biÕt cã nh÷ng ph¹m trï trõu t-îng cña l-u th«ng hµng ho², nhöng ph³m trï chung cho tÊt c° c²c ph­¬ng th÷c Êy ”. Ph°i ch¨ng viÖc nhËn thøc cho ®óng vµ nãi cho ®-îc nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña nh÷ng ph-¬ng thøc s¶n xuÊt ®Æc thï Êy lµ tr¸ch nhiÖm mµ C.M¸c giao cho vµ göi g¾m c¸c thÕ hÖ ngµy nay. 13 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Lùa chän m« h×nh kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa kh«ng ph¶i ®¬n gi¶n lµ sù trë vÒ víi ph-¬ng thøc chuyÓn nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp sang nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp, mµ ®iÒu quan träng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh lµ ph¶i chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i, v¨n minh nh»m môc tiªu tõng b-íc ®i lªn chñ nghÜa x· héi. §©y lµ sù lùa chän phï hîp víi c¸c quy luËt ph¸t triÓn vµ c¸c ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ cña thêi ®¹i vµ cña nh÷ng n-íc ®i sau , cho phÐp c¸c n-íc nµy gi¶m thiÓu nh÷ng ®au khæ vµ rót ng¾n ®-îc con ®-êng ®i cña m×nh tíi chñ nghÜa x· héi trªn c¬ së sö dông ®-îc -u thÕ còng nh- h¹n chÕ ®-îc nh÷ng khuyÕt ®iÓm cña hai c¬ chÕ : KÕ ho¹ch vµ thÞ tr-êng .Nãi c¸ch kh¸c, kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ ®Æc biÖt ,võa tu©n theo nh÷ng nguyªn t¾c vµ quy luËt cña hÖ thèng kinh tÕ thÞ tr-êng, võa ®¶m b¶o tÝnh ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa . ChÝnh tÝnh chÊt ,®Æc tr-ng c¬ b¶n nµy chi phèi vµ quyÕt ®Þnh ph-¬ng tiÖn , c«ng cô, ®éng lùc cña nÒn kinh tÕ vµ con ®-êng ®¹t tíi môc tiªu, lµ sö dông kinh tÕ thÞ tr-êng, n©ng cao hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ ®iÒu tiÕt cña nhµ n-íc x· héi chñ nghÜa , ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, më cöa vµ héi nhËp nh»m thóc ®Èy qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµ ph¸t triÓn rót ng¾n trong kho¶ng thêi gian kh«ng dµi cã thÓ kh¾c phôc t×nh tr¹ng l¹c hËu, ®-a ViÖt Nam trë thµnh mét n-íc c«ng nghiÖp theo h-íng hiÖn ®¹i. 14 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ PhÇn II Vai trß cña nhµ n-íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng 15 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ A. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vÒ vai trß kinh tÕ cña nhµ n-íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng I. Sù cÇn thiÕt chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam Do nhËn thøc cß ®¬n gi¶n vÒ chñ nghÜa x· héi vµ con ®-êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi, nªn chóng ta ®· thiÕt lËp thÓ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch vµ c¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ lµ c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung, quan liªu, bao cÊp. M« h×nh kinh tÕ vµ c¬ chÕ ®ã cã nh÷ng ®Æc tr-ng sau: Thø nhÊt, Nhµ n-íc qu¶n lý nÒn kinh tÕ mÖnh lÖnh hµnh chÝnh lµ chñ yÕu víi hÖ thèng chØ tiªu ph¸p lÖnh chi tiÕt tõ trªn xuèng d-íi. Do ®ã ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp chñ yÕu ph¶I dùa vµo chØ tiªu ph¸p lÖnh hoÆc lµ quyÕt ®Þnh cña c¬ quan qu¶n lý nhµ n-íc cÊp trªn, tõ ph-¬ng h-íng s¶n, nguån vËt t-, ®Þa chØ tiªu thô s¶n phÈm, ®Õn viÖc ®Þnh gi¸, s¾p xÕp bé m¸y. Thø hai, c¸c c¬ quan hµnh chÝnh kinh tÕ can thiÖp qu¸ s©u vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së, nh-ng l¹i kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm g× vÒ vËt chÊt®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh. Nh÷ng thiÖt h¹i do c¸c quyÕt ®Þnh kh«ng ®óng g©y ra th× ng©n s¸ch nhµ n-íc ph¶i g¸nh chÞu. HËu qu¶ do hai ®iÓm nãi trªn mang l¹i lµ c¬ quan qu¶n lý nhµ n-íc lµm thay chøc n¨ng qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Cßn c¸c doanh bghiÖp võa bÞ trãi buéc, v× kh«ng cã quyÒn tù chñ, võa û l¹i vµo cÊp trªn, v× kh«ng bÞ r»ng buéc tr¸ch nhiÖm ®èi víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. Thø ba, trong c¬ chÕ cò quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ bÞ coi th-êng, nhµ n-íc qu¶n lý nÒn kinh tÕ vµ kÕ ho¹ch ho¸ b»ng chÕ ®é cÊp ph¸t vµ giao nép s¶n phÈm, quan hÖ hiÖn vËt lµ chñ yÕu, do ®ã ho¹ch to¸n kinh tÕ chØ lµ h×nh thøc. ChÕ ®é bao cÊp ®ù¬c thùc hiÖn d-íi c¸c h×nh thøc: Bao cÊp qua gi¸ lµ h×nh thøc phæ biÕn vµ nghiªm träng nhÊt. Nhµ n-íc ®Þnh gi¸ tµi s¶n, thiÕt bÞ, vËt t-, hµng ho¸ thÊp h¬n gÝa trÞ cña chóng. Víi gi¸ thÊp nh- vËy, xem nh- mét phÇn nh÷ng thø ®o¸ ®-îc cho kh«ng. Bao cÊp qua chÕ ®é tem phiÕu ( tiÒn l-¬ng hiÖn vËt ). ChÕ ®é cung c©p tem phiÕu víi gi¸ thÊp ®· biÕn thµnh mét läi tiÒn l-¬ng hiÖn vËt ®· ph¸ vì nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng. - Bao cÊp theo chÕ ®é cÊp ph¸t vèn cña ng©n s¸ch mµ kh«ng r»ng buéc tr¸c nhiÖm vÒ vËt chÊt ®èi víi ng-êi ®-îc cÊp vèn ®· t¹o ra g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch nhµ n-íc. Thø t-, bé m¸y qu¶n lý cång kÒnh qua nhiÒu trung gian vµ kÐm n¨ng ®éng, tõ ®ã sinh ra mét ®«ingò c¸n bé kÐm n-ng lù qu¶n lý, nh-ng phong 16 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ c¸ch th× cöa quyÒn quan liªu. M« h×nh kinh tÕ chØ huy, mµ ®iÓn h×nh lµ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸, tË trung, bao cÊp…Víi nh÷ng ®Æc tr-ng nªu trªn cã nh÷ng -u ®Æc ®iÓm lµ tËp trung ®-îc nguån lùvµo nh÷ng môc tiªu chñ yÕu, nh-ng nã l¹i thñ tiªu c¹nh tranh nªn k×m h·m sù ph¸t triÓn cña khoa häc – kÜ thuËt. M« h×nh kinh tÕ ®ã kh«ng cã tiªu chÈn kh¸ch quan ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh tÕ, bëi lÏ gi¸ c¶ gÇn nh- kh«ng cã quan hÖ g× víi gi¸ trÞ hang ho¸, còng nh- lµ t-¬ng quan cung cÇu, nªn mäi sù tÝnh to¸n ®Òu sai lÖch, lµm mÊt ®Þ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ, lµm triÖt tiªu tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ, h×nh thµnh c¬ chÕ k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Khi ®ã chñ yÕu ph¸t triÓn kinh tÕ theo bÒ réng chø bkh«ng ph¶i chiÒu s©u. V× vËy, ®æi míi t- duy vÒ kinh tÕ, §¶ng ta ®· ®Ò ra ph-¬ng h-íng ®æi míi kinh tÕ lµ chuyÓn nÒn kinh tÕ n-íc ta sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc, ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. II . TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vÒ vai trß kinh tÕ cña nhµ n-íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng Kinh tÕ thÞ tr-êng víi chñ nghÜa x· héi kh«ng chØ lµ méttrong nh÷ng ®¹i vÊn ®Ò, lµ ®iÓm then chèt trong lÝ luËn vÒ chñ nghÜa x· héi mµ cßn cã ý nghÜa thùc tiÔn rÊt quan träng ®èi víi sù nghiÖp x©y dùng x· héi x· héi chñ nghÜa.§¹I héi lÇn thø IX cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam kh¼ng ®Þnh chñ tr-¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. §©y lµ m« h×nh kinh tÕ tæng qu¸t trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi cña ViÖt Nam . Quan ®IÓm nµy lµ kÕt qña cñamét qu¸ tr×nh ®æi míi t- duy, vËn dông lý luËn, tæng kÕt thùc tiÔn; lµ qóa tr×nh t×m tßi, thö nghiÓm tr¨n trë, ®Çu tranh t- t-ëng – lý luËn trong ®¶ng vµ ngoµi x· héi. Thùc tiÓn ®· kh¼ng ®Þnh vµ chøng minh ®©y lµ mét b-íc ®ét ph¸ cã tÝnh s¸ng t¹o vµ c¸ch m¹ng trong t- duy lý luËn cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam vÒ chñ nghÜa x· héi. Chóng ta biÕt, t- duy lý luËn tr-íc ®©y coi s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ kinh tÕ thÞ tr­êng l¯ ®èi lËp tuyÖt ®èi víi chð nghÜa x± héi nh­ “n­íc ®èi víi lõa”, chóng kh«ng thÓ dung hîp. Theo t- duy ®ã, kinh tÕ thÞ tr-êng ®ång nhÊt víi chñ nghÜa t- b¶n ; cßn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®-îc ®ång nhÊt víi chñ nghÜa x· héi vµ tÝnh -u viÖt cña chñ nghÜa x· héi còng ®-îc coi lµ b¾t nguåntõ ®ã . Thùc tiÔn x©y dùng chñ nghÜa x· héi trªn thÕ giíi mÊy thËp niªn gÇn ®©y ®· chøng minh t- duy ®ã kh«ng phï hîp víi thùc tÕ. Trong chñ nghÜa x· héi, vÉn tån t¹i s¶n xuÊt hµng ho¸, kinh tÕ thÞ tr-êng, c¶ s¶n xuÊt, l-u th«ng 17 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ ph©n phèi ®Òu ph¶i th«ng qua thÞ tr-êng, ®Òu ph¶i chÞu sù t¸c ®«ng cña quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu, quy luËt c¹nh tranh, tøc nh÷ng quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr-êng. Sai lÇm cña c¸c n-íc x· héi chñ nghÜa tr-íc ®©y lµ, trong mét thêi gian t-¬ng ®èi dµi, ®· phñ nhËn kinh tÕ thÞ tr-êng, thùc hiÖn c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp. T¹i ViÖt Nam, c¬ chÕ kÕ ho¹c hoa tËp trung bao cÊp ®· tån t¹i t-¬ng ®èi dµi, t- khi hoµ b×nh lËp ë miÒn b¾c (1954) cho ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX. T×nh tr¹ng do 3 nguyªn nh©n chñ yÕu sau: Thø nhÊt, do theo nhËn thøc lý luËn cò; Thø hai, do ¶nh h-ëng cña m« h×nh cò vÒ chñ nghÜa x· héi ë c¸c n-íc x· héi chñ nghÜa; Thø ba, do yªu cÇu cña thùc tiÔn kh¸ng chiÕn ch«ng ngo¹i x©m. Ph¶i nhÊn m¹nh lµ, c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp ë ViÖt Nam d· ph¸t huy t¸c tÝch cùc trong viÖc huy ®éng søc ng-êi søc cña cho cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n-íc, gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt n-íc. Tuy nhiªn,sau khi ®Êt n-íc thèng nhÊt (1975), sù tiÕp tôc tån t¹i qu¸ møc cña c¬ chÕ tËp trung bao cÊp ®· trë thµnh c¬ chÕ k×m h·m, c¶n trë viÖc ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt,®êi sèng , ®-a ®Êt n-íc r¬i vµo khñng ho¶ng kinh tÕ –x· héi nh÷ng n¨m sau ®ã. §óng nh- V.I.Lª - Nin nãi, -u ®iÓm cña ngµy h«m qua kÐo dµi qu¸ møc ®· trë thµnh khuyÕt h«m nay. MÆc dï chÞu sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ ®ã nh-ng nhiÒu nh©n tè míi kh«ng ngõng xuÊt hiÖn trong phong trµo quÇn chóng trªn c¸c lÜnh vùc n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, ph©n phèi l-u th«ng v.v… ®Ó t×m c¸ch tho¸t khái sù k×m h·m. Nhöng hiÖn t­îng “ xÐ r¯o ” chÝnh l¯ sø thÓ qu² tr×nh tr¨n trë t×m tßi ®ã, thÓ hiÖn nhu cÇu tÊt yÕu cña cuéc sèng ®-îc §¶ng ta ®ãn nhËn, s¬ kÕt nh»m chuÈn bÞ cho sù ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ – x· héi. §¹i héi VI (1986) cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam khëi x-íng ®-êng lèi ®ái míi t- duy kinh tÕ, lµ mét b-íc ngoÆt c¸ch m¹ng trong nhËn thøc vÒ chñ nghÜa x· héi vµ con ®-êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam . §¹i héi VII (1991) vµ VIII (1996) cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam tiÕp tôc ®-êng lèi ®ã vµ tiÕn nh÷ng b-íc míi trong nhËn thøc vÒ chñ nghÜa x· héi. C-¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n-íc trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ®-îc §¹i héi VII cña §°ng Céng s°n ViÖt Nam th«ng qua khµng ®Þnh: “ Ph²t triÓn nÒn kinh tÕ h¯ng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sø qu°n lý cða nh¯ n­íc ” . V¨n kiÖn §³i héi VIII cða §°ng Céng s°n ViÖt Nam tiÕp tóc nhÊn m³nh : “ S°n xuÊt h¯ng ho² kh«ng ®èi lËp víi chñ nghÜa x· héi, mµ lµ thµnh tùu ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, 18 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ tån t¹i kh¸ch quan, cÇn thiÕt cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ c¶ khi chð ngi± x± héi ®­îc x©y døng”. §Õn §³i héi I X cða §°ng Céng s°n ViÖt Nam, viÖc ®­a ra kh²I niÖm “ kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x± häi chð nghÜa ” ®· ®¸nh dÊu mét b-íc ph¸t triÓn míi trong t- duy lý luËn cña §¶ng. Nã thÓ hiÖn râ rµng, døt kho¸t cña §¶ng trong viÖc tõ bá c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, trong viÖc thõa nhËn chñ nghÜa x· héi cã thÓ dung hîp víi kinh tÕ thÞ tr-êng, cã thÓ sö dông kinh tÕ thÞ tr-êng lµm ph-¬ng tiÖn ®Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa lµ b-íc ®i phï hîp víi giai ®o¹n lÞch sö mµ ®Êt n-íc hiÖn nay ®ang trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. Kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa kh¸c vÒ b¶n chÊt giai cÊp x· héi,vÒ môc ®Ých… víi kinh tÕ thÞ tr-êng t- b¶n chñ nghÜa, song cñng l¯ ch­a ho¯n to¯n kinh tÕ thÞ tr­êng x± héi. “ Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þng h­íng x± héi chð nghÜa ” v¯ “ Kinh tÕ thÞ tr­êng x± héi chð nghÜa ” lµ nh÷ng kh¸i niÖm cïng b¶n chÊt nh-ng kh¸c nhau vÒ cÊp ®é, tr×nh ®é. Kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam lµ ë mét kiÓu tæ chøc nÒn kinh tÕ võa dùa trªn ng÷ng nguyªn t¾c vµ quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr-êng võa dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c vµ b¶n chÊt cña chñ nghÜa x· héi. Nã lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ – x· héi, trong ®ã qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ph©n phèi, trao ®æi, tiªu dïng g¾n víi thÞ tr-êng,®-îc thùc hiÖn th«ng qua thÞ tr-êng d-íi sù qu¶n lý,cña nhµ n-íc ViÖt Nam. V× vËy, kinh tÕ thÞ tr-êng kh«ng chØ lµ c«ng nghÖ, lµ kØ thuËt mµ cßn lµ quan hÖ x· héi, kh«ng chØ bao hµm yÕu tè lùc l-îng s¶n xuÊt mµ cßn c¶ quan hÖ s¶n xuÊt.Nã gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u mµ trong ®ã nã phô thuéc vµo chÕ ®é së h÷u Nhµ n-íc x· héi chñ nghÜa thèng trÞ. §iÒu ®ã cho thÊy, kh«ng cã kinh tÕ thÞ tr-êng chung chung, thuÇn tuý, trõu t-îng , t¸ch khái c¸c h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi, t¸ch khái chÕ ®é x· héi. Trong c¸c chÕ ®é x· héi kh¸c nhau, kinh tÕ thÞ tr-êng mang tÝnh chÊt x· héi kh¸c nhau. T¸c ®éng tÝch cùc vµ tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Õn ®©u cßn phô thuéc vµo chÕ ®é x· héi, vµo ®-¬ng lèi cña §¶ng cÇm quyÒn, vµo chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt cña nhµ n-íc Kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam cã hai ®Æc ®iÓm c¬ b¶n : Mét lµ, ®©y lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng míi bøc ®Çu h×nh thµnh, cßn s¬ khai, cßn ë tr×nh ®é thÊp, c¸c lo¹i thÞ tr-êng ch-a h×nh thµnh ®Çy ®ñ dång bé. 19 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Hai lµ, kinh tÕ thÞ tr-êng mang tinh ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, nã kh¸c víi kinh tÕ thÞ tr-êng t- b¶n chñ nghÜa, nã do §¶ng céng s¶n l·nh ®¹o vµ nhµ n-íc x· héi chñ nghÜa qu¶n lý. §iÒu cÇn nhÊn m¹nh lµ, sù l·nh ®¹o cña ®¶ng céng s¶n vµ vai trß qu¶n lý cña nhµ n-íc ®èi víi kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam lµ tÊt yÕu bëi v×: §©y lµ mét ®Æc ®iÓm b¶n chÊt kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ®-îc chi phèi bëi b¶n cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. Kh«ng cã §¶ng céng s¶n l·nh ®¹o vµ nhµ n-íc x· héi chñ nghÜa qu¶n lý th× kh«ng thÓ cã kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa mµ ®ã chØ lµ kinh tÕ thÞ tr-êng t- b¶n chñ nghÜa. Kinh tÕ thÞ tr-êng vèn cã xu h-íng tù ph¸t t- b¶n chñ nghÜa. ChØ cã §¶ng céng s¶n l·nh ®¹o b¨ng ®-êng lèi, chñ tr-¬ng ®óng ®¾n phï hîp vµ sù qu¶n lý cña nhµ n-íc x· héi chñ nghÜa b¨ng chÝnh s¸ch, ph¸p luËt, b»ng c¸c c«ng cô qu¶n lý vÜ m« (tµi chÝnh, tÝn dông, kÕ ho¹ch, quy ho¹ch…) míi h¹n chÕ tÝnh tù ph¸t t- b¶n chñ nghÜa, ®¶m b¶o ®-îc ®Þnh h-¬ng x· héi chñ nghÜa cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ®Êt n-íc, thùc hiªn ®-îc sù kÕt hîp gi÷a kÕ ho¹ch vµ thÞ tr-êng, gi÷a t¨ng tr-ëng kinh tÕ víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi ngay trong mçi b-íc ph¸t triÓn. Kinh tÕ thÞ tr-êng vèn cã hai mÆt : mÆt thuËn (tÝch cùc) nh- thóc ®Èy kinh tÕ t¨ng tr-ëng nhanh, chó träng lîi Ých vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ … vµ mÆt nghÞch (tiªu cùc) nh- thóc ®Èy ph©n ho¸ giµu – nghÌo, khuyÕn khÝch lèi sèng thùc dông vÞ k× , ch¹y theo ®ång tiÒn, h¹ thÊp gi¸ trÞ ®¹o ®øc …MÆt nghÞch cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng m©u thuÉn víi b¶n chÊt cña chñ nghi· x· héi. V× vËy, sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n vµ qu¶n lý cña nhµ n-íc x· héi chñ nghÜa sÏ ph¸t huy ®-îc mÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña kinh tÕ thÞ tr-êng. §¶ng céng s¶n vµ nhµ n-íc x· héi chñ nghÜa lµ nh÷ng lùc l-îng l·nh ®¹o vµ qu¶n lý x· héi . N-ìng lùc l-îng nµy cã kh¶ n¨ng nhËn thøc vµ vËn dông c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan , chuyÓn ho¸ chóng thµnh ®-êng lèi,chÝnh s¸ch, ph¸p luËt, kÕ ho¹ch …®Ó tæ chøc thùc hiÖn, ®-a vµo cuéc sèng, n©ng cao dêi sèng cña quÇn chóng nh©n d©n ®«ng ®¶o nh»m môc tiªu d©n giµu, n-íc m¹nh,x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. §¶ng céng s¶n vµ nhµ n-íc x· héi chñ nghÜa lµ nh÷ng thµnh tè c¬ b¶n cña hÖ thèng chÝnh trÞ, cña kiÕn tróc th-îng tÇng chÝnh trÞ . t¨ng c-êng sù l·nh ®¹o cña ®¶ng vµ vai trß qu¶n lý cña nhµ n-íc chÝnh lµ t¨ng c-êng sù t¸c ®éng cña chÝnh trÞ x· héi chñ nghÜa ®èi víi kinh tÕ thÞ tr-êng ®Ó thóc ®Èy kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn ®óng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa; ng-îc l¹I, sù ph¸t triÓn 20