Môc lôc
Trang
I/ Lêi më ®Çu
1
II/ Néi dung chÝnh
2
A. C¬ së lý luËn
2
1. Kh¸i niÖm chung vÒ t- b¶n
2
a. Sù chuyÓn ho¸ cña tiÒn thµnh t- b¶n
2
b. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra GTTD
5
c. Kh¸i niÖm t- b¶n
5
2. TuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t- b¶n
7
a. TuÇn hoµn t- b¶n ba h×nh thøc vËn ®éng cña t- b¶n
7
b. Chu chuyÓn cña t- b¶n
12
B. ý nghÜa thùc tiÔn rót ra khi chuyÓn ......................................
20
1. C¬ chÕ thÞ tr-êng
20
2. Vai trß qu¶n lý cña nhµ n-íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
21
3. Sù ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam khi chuyÓn sang
nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
24
a. T×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp
24
b. VÊn ®Ò vÒ vèn ë doanh nghiÖp n-íc ta hiÖn nay
30
4. Thùc tr¹ng viÖc qu¶n lý doanh nghiÖp ë n-íc ta trong nÒn kinh tÕ
thÞ tr-êng
33
5. C¸c gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý doanh nghiÖp
36
III/ KÕt luËn
38
Tµi liÖu tham kh¶o
39
0
I. Lêi më ®Çu
§Ó hiÓu thªm vÒ t- b¶n chóng ta t×m hiÓu lý thuyÕt tuÇn hoµn vµ chu
chuyÓn t- b¶n. Lý thuyÕt nµy lµ lý thuyÕt vËn ®éng cña t- b¶n. T- b¶n lu«n
vËn ®éng qua 3 giai ®o¹n kh¸c nhau vµ ë mçi mét giai ®o¹n ®ã th× nã thÓ hiÖn
c¸c chøc n¨ng vµ h×nh thøc kh¸c nhau. Qu¸ tr×nh vËn ®éng cña t- b¶n lµ qu¸
tr×nh vËn ®éng kh«ng ngõng diÔn ra th-êng xuyªn vµ lÆp ®i lÆp l¹i.
Lý thuyÕt tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn cña t- b¶n cã ý nghÜa rÊt to lín ®èi
víi viÖc qu¶n lý doanh nghiÖp cña n-íc ta hiÖn nay. Chóng ta ®i tõ mét c¬ chÕ
qu¶n lý quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ qu¶n lý míi ®ã lµ c¬ chÕ kinh tÕ thÞ
tr-êng, chóng ta kh«ng tr¸nh khái nh÷ng v-íng m¾c, nh÷ng sai ph¹m. Do ®ã,
chóng ta rÊt cÇn mét c¬ së lý luËn ®Ó ®Þnh h-íng. Lý thuyÕt tuÇn hoµn vµ chu
chuyÓn t- b¶n rÊt cÇn thiÕt ®èi víi vÊn ®Ò qu¶n lý doanh nghiÖp cña n-íc ta
hiÖn nay. V× vËy chóng ta ph¶i nghiªn cøu nã thËt kü, thËt tèt ®Ó øng dông vµo
thùc tr¹ng cña chóng ta.
“ Häc thuyÕt cña M¸ct tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t- b¶n vµ sù vËn dông nã
vµo nÒn kinh tÕ n-íc ta” cho ®Ò ¸n Kinh tÕ chÝnh trÞ.
Bµi viÕt nµy kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, sai lÇm em mong thÇy vµ
c¸c b¹n ®ãng gãp söa ch÷a.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy NguyÔn TiÕn Long ®· gióp ®ì em hoµn
thµnh ®Ò ¸n.
1
II. Néi dung chÝnh
A/ C¬ së lý luËn
1. Kh¸i qu¸t chung vÓ t- b¶n
a. Sù chuyÓn ho¸ cña tiÒn thµnh t- b¶n.
a.1) C«ng thøc chung cña t- b¶n
Mäi t- b¶n lóc ®Çu ®Òu biÓu hiÖn d-íi h×nh th¸i mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh.
Nh-ng b¶n th©n tiÒn kh«ng ph¶i lµ t- b¶n. TiÒn chØ biÕn thµnh t- b¶n trong
nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, khi chóng ®-îc sö dông ®Ó bãc lét lao ®éng cña
ng-êi kh¸c.
TiÒn tÖ ®-îc biÓu hiÖn ë hai d¹ng. TiÒn víi t- c¸ch lµ tiÒn vµ tiÒn víi tc¸ch lµ t- b¶n, lóc ®Çu hai d¹ng nµy chØ kh¸c nhau vÒ h×nh thøc l-u th«ng. Khi
tiÒn biÓu hiÖn d-íi d¹ng tiÒn tÖ th× nã dïng ®Ó mua hµng ho¸, nã lµ ph-¬ng
tiÖn gi¶n ®¬n cña l-u th«ng hµng ho¸ vµ vËn ®éng theo c«ng thøc hµng - tiÒn hµng (H - T - H) ®ã lµ sù chuyÓn ho¸ cña hµng ho¸ thµnh tiÒn tÖ vµ tiÒn tÖ l¹i
chuyÓn thµnh hµng. Cßn tiÒn ë d-íi d¹ng t- b¶n th× vËn ®éng theo chuyÓn ho¸
ng-îc l¹i cña hµng thµnh tiÒn. Môc ®Ých cña l-u th«ng hµng ho¸ gi¶n ®¬n lµ
mang l¹i gi¸ trÞ sö dông, cßn môc ®Ých cña l-u th«ng tiÒn tÖ víi t- c¸ch lµ tb¶n kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ sö dông mµ lµ gi¸ trÞ, h¬n n÷a ®ã lµ gi¸ trÞ t¨ng thªm.
Sè tiÒn thu l¹i cña qu¸ tr×nh l-u th«ng tiÒn tÖ lµ lín h¬n sè tiÒn ban ®Çu, sè
tiÒn lín h¬n ®ã gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d-. VËy t- b¶n lµ gi¸ trÞ mang l¹i gi¸ trÞ
thÆng d-. C«ng thøc l-u th«ng cña tiÒn tÖ kh«ng cßn lµ : (T - H - H’ ) mµ ph¶i
lµ (T - H - T’ ), trong ®ã T’ = T + DT (T: lµ gi¸ trÞ thÆng d-, C.M¸c gäi T - H
- T’ lµ c«ng thøc chung cña t- b¶n.
a.2)M©u thuÉn chung cña t- b¶n.
Khi ®-a tiÒn vµo l-u th«ng, sè tiÒn trë vÒ tay ng-êi chñ sau khi kÕt thóc
qu¸ tr×nh l-u th«ng t¨ng thªm mét gi¸ trÞ lµ T. VËy cã ph¶i do l-u th«ng ®·
lµm t¨ng thªm l-îng tiÒn ®ã hay kh«ng?
Theo c¸c nhµ kinh tÕ häc t- s¶n th× gi¸ trÞ t¨ng thªm ®ã lµ do l-u th«ng
t¹o ra. §iÒu nµy kh«ng cã c¨n cø.
ThËt vËy, nÕu hµng ho¸ trao ®æi ngang gi¸ th× chØ cã sù thay ®æi h×nh th¸i
cña gi¸ trÞ cßn tæng sè gi¸ trÞ còng nh- phÇn thuéc vÒ mçi bªn trao ®æi th×
2
tr-íc sau còng kh«ng thay ®æi. VÒ mÆt gi¸ trÞ sö dông hai bªn cïng cã lîi cßn
vÒ mÆt gi¸ trÞ th× c¶ hai bªn cïng kh«ng cã lîi. Nh- vËy trao ®æi ngang gi¸ th×
kh«ng ai thu ®-îc lîi tõ l-u th«ng mét l-îng gi¸ trÞ lín ®· bá ra. Cßn trong
tr-êng hîp trao ®æi kh«ng ngang gi¸, th× ng-êi b¸n cã hµng b¸n víi gi¸ cao
h¬n gi¸ trÞ. Khi ng-êi b¸n ®-îc lêi tõ viÖc b¸n hµng mét l-îng gi¸ trÞ th×
ng-êi mua ph¶i mÊt ®i còng mét l-îng gi¸ trÞ nh- vËy. Khi ng-êi mua ph¶i
mÊt ®i còng mét l-îng gi¸ trÞ nh- vËy. Khi ng-êi b¸n hµng víi gi¸ c¶ thÊp h¬n
gi¸ trÞ th× ng-êi b¸n ph¶i mÊt ®i mét l-îng gi¸ trÞ cã ng-îc l¹i ng-êi mua sÏ
®-îc lîi mét l-îng nh- vËy. ë ®©y còng h×nh thµnh nªn gi¸ trÞ thÆng d-.
Nh-ng ta thÊy gi¸ trÞ thÆng d- ë ®©y lµ do th-¬ng nh©n mua rÎ b¸n ®¾t mµ cã,
®iÒu nµy cã thÓ gi¶i thÝch ®-îc sù lµm giµu cña mét bé phËn th-¬ng nh©n chø
kh«ng gi¶i thÝch ®-îc sù lµm giµu cña c¶ mét giai cÊp t- b¶n. V× tæng gi¸ trÞ
tr-íc vµ sau trao ®æi lµ kh«ng thay ®æi. Theo C.M¸c giai cÊp c¸c nhµ t- b¶n lµ
kh«ng lµm giµu trªn l-ng cña giai cÊp m×nh.
Do ®ã dï khi trao ®æi ngang gi¸ hay kh«ng ngang gi¸ th× còng kh«ng t¹o
ra gi¸ trÞ thÆng d-. L-u th«ng hµng ho¸ kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d-.
Nh- vËy, liÖu gi¸ trÞ thÆng d- cã ph¸t sinh ngoµi l-u th«ng ®-îc kh«ng?
Thùc tÕ ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng thÓ biÕn tiÒn cña m×nh thµnh t- b¶n
nÕu kh«ng tiÕp xóc víi l-u th«ng.
“ VËy t- b¶n kh«ng thÓ xuÊt hiÖn t- l-u th«ng vµ còng kh«ng thÓ xuÊt
hiÖn ë bªn ngoµi l-u th«ng nã ph¶i xuÊt hiÖn trong l-u th«ng vµ ®ång thêi
kh«ng ph¶i trong l-u th«ng” . §ã lµ m©u thuÉn cña c«ng thøc chung cña tb¶n. Tõ ®ã ta cã kÕt luËn.
+ Ph¶i lÊy nh÷ng quy luËt néi t¹i cña l-u th«ng hµng ho¸ lµm c¬ së ®Ó
gi¶i thÝch sù chuyÓn ho¸ cña tiÒn thµnh t- b¶n, tøc lµ lÊy viÖc trao ®æi ngang
gi¸ lµm ®iÓm xuÊt ph¸t.
+ Sù chuyÓn ho¸ ng-êi cã thµnh nhµ t- b¶n ph¶i tiÕn hµnh trong ph¹m vi
l-u th«ng vµ ®ång thêi l¹i kh«ng ph¶i trong l-u th«ng.
a.3) Hµng ho¸ søc lao ®éng.
Khi biÕn ®æi gi¸ trÞ cña tiÒn cÇn chuyÓn ho¸ thµnh t- b¶n kh«ng thÓ x¶y
ra t¹i chÝnh b¶n th©n cña sè tiÒn Êy mµ chØ cã thÓ x¶y ra tõ hµng ho¸ mua vµo
(T - H). Hµng ho¸ ®ã kh«ng thÓ nµo lµ mét lo¹i hµng ho¸ th«ng th-êng mµ nã
3
ph¶i lµ mét thø hµng ho¸ ®Æc biÖt, mµ gi¸ sö dông cña nã cã ®Æc tÝnh sinh ra
gi¸ trÞ. Thø hµng ho¸ ®Æc biÖt ®ã chÝnh lµ hµng ho¸ søc lao ®éng mµ c¸c nhµ
t- b¶n t×m thÊy nã trªn thÞ tr-êng.
* §iÒu kiÖn ®Ó biÕn søc lao ®éng thµnh hµng ho¸.
Søc lao ®éng lµ toµn bé thÓ lùc vµ trÝ lùc trong c¬ thÓ con ng-êi, thÓ lùc
lµ trÝ lùc mµ ng-êi ®ã ®em ra vËn dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ
sö dông.
Søc lao ®éng lµ rÊt cÇn thiÕt, nã lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt. Søc lao
®éng chØ biÕn thµnh hµng ho¸ trong ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh.
Mét lµ, ng-êi lao ®éng tù do vÒ th©n thÓ. Søc lao ®éng chØ xuÊt hiÖn trªn
thÞ tr-êng nh- mét hµng ho¸ nÕu nã do b¶n th©n con ng-êi cã søc lao ®éng
®-a ra b¸n.
Hai lµ, ng-êi lao ®éng bÞ t-íc ®o¹t hÕt t- liÖu s¶n xuÊt, chØ trong ®iÒu
kiÖn Êy ng-êi lao ®éng míi b¸n søc lao ®éng cña m×nh. V× kh«ng cßn c¸ch
nµo kh¸c ®Ó sinh sèng.
Sù tån t¹i cña hai ®iÒu kiÖn trªn cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®Ó søc lao ®éng
trë thµnh hµng ho¸ vµ khi søc lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ nã lµ ®iÒu kiÖn lÞch
sö nhÊt ®Þnh.
Mét lµ, ng-êi lao ®éng tù do vÒ th©n thÓ. Søc lao ®éng chØ xuÊt hiÖn trªn
thÞ tr-êng nh- mét hµng ho¸ nÕu nã do b¶n th©n con ng-êi cã søc lao ®éng
®-a ra b¸n.
Hai lµ, ng-êi lao ®éng bÞ t-íc ®o¹t hÕt t- liÖu s¶n xuÊt, chØ trong ®iÒu
kiÖn Êy ng-êi lao ®éng míi b¸n søc lao ®éng cña m×nh, v× kh«ng cßn c¸ch nµo
kh¸c ®Ó sinh sèng.
Sù tån t¹i cña hai ®iÒu kiÖn trªn cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®Ó søc lao ®éng
trë thµnh hµng ho¸ vµ khi søc lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ nã lµ ®iÒu kiÖn
quyÕt ®Þnh ®Ó tiÒn biÕn thµnh t- b¶n.
* Gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ - søc lao ®éng.
Còng nh- mäi hµng kh¸c, hµng ho¸ søc lao ®éng còng cã hai thuéc tÝnh
®ã lµ: gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông.
4
VÒ gi¸ trÞ hµng ho¸ søc lao ®éng: còng nh- mäi hµng ho¸ kh¸c nã ®-îc
quy ®Þnh bëi thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt mµ ë ®©y nã ®-îc
quy ®Þnh bëi thêi gian t¸i s¶n xuÊt ra søc lao ®éng. Muèn t¸i s¶n xuÊt ra søc
lao ®éng ng-êi c«ng nh©n ph¶i tiªu hao mét l-îng t- liÖu sinh ho¹t. Nh- vËy
thêi gian t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng chÝnh b»ng thêi gian s¶n xuÊt ra t- liÖu sinh
ho¹t. Hay nãi c¸ch kh¸c gi¸ trÞ søc lao ®éng b»ng gi¸ trÞ cña nh÷ng t- liÖu
sinh ho¹t.
Gi¸ trÞ t- liÖu sinh ho¹t cña mét ng-êi c«ng nh©n bao gåm cã gi¸ trÞ
nh÷ng t- liÖu sinh ho¹t vËt chÊt vµ tinh thÇn cÇn thiÕt cho b¶n th©n ng-êi c«ng
nh©n; phÝ tæn häc viÖc cña c«ng nh©n, gi¸ trÞ nh÷ng t- liÖu sinh ho¹t vËt chÊt
vµ tinh thÇn cÇn thiÕt cho gia ®×nh ng-êi c«ng nh©n.
VÒ sö dông hµng ho¸ søc lao ®éng: Hµng ho¸ søc lao ®éng kh«ng chØ cã
gi¸ trÞ mµ cßn cã gi¸ trÞ sö dông. Gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ søc lao ®éng
chØ thÓ hiÖn khi ng-êi c«ng nh©n lao ®éng. Khi lao ®éng t¹o ra gi¸ trÞ hµng
ho¸ lín h¬n gi¸ trÞ cña søc lao ®éng.
b. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d-.
Trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ dùa vµo chÕ ®é t- h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt
môc ®Ých s¶n xuÊt ra hµng ho¸ kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ sö dông mµ lµ gi¸ trÞ. Nhµ
t- b¶n lu«n muèn s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ lín h¬n gi¸ trÞ cña c¸c t- liÖu s¶n
xuÊt cã gi¸ trÞ søc lao ®éng mµ nhµ t- b¶n ®· mua, nghÜa lµ nhµ t- b¶n muèn
s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d-.
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña chñ nghÜa t- b¶n lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ sö dông vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d-. C.M¸c viÕt
“ víi t- c¸ch lµ sù thèng nhÊt gi÷a hai qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸
trÞ th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng ho¸, víi t- c¸ch lµ sù
thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh lµm t¨ng gi¸ trÞ th× qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa, lµ h×nh th¸i t- b¶n chñ
nghÜa cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸” .
c. Kh¸i niÖm vÒ t- b¶n.
c.1) T- b¶n lµ quan hÖ s¶n xuÊt.
T- b¶n chÝnh lµ c¸c c«ng cô lao ®éng, t- liÖu s¶n xuÊt. §Þnh nghÜa nhvËy nh»m che dÊu thùc chÊt viÖc nhµ t- b¶n bãc lét c«ng nh©n lµm thuª.
5
Thùc chÊt t- liÖu s¶n xuÊt kh«ng ph¶i lµ t- b¶n mµ nã chØ lµ mét ®iÒu
kiÖn cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt trong bÊt cø mét x· héi nµo. T- liÖu s¶n xuÊt chØ trë
thµnh t- b¶n khi nã trë thµnh vËt së h÷u cña c¸c nhµ t- b¶n vµ ®-îc dïng ®Ó
bãc lét lao ®éng lµm thuª. Nh- vËy t- b¶n kh«ng ph¶i lµ vËt mµ lµ mèi quan
hÖ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh gi÷a ng-êi víi ng-êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
Tõ qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d- ta cã ®Þnh nghÜa vÒ t- b¶n. “ T- b¶n lµ
gi¸ trÞ ®em l¹i gi¸ trÞ thÆng d- b»ng c¸ch bãc lét c«ng nh©n lµm thuª” . T- b¶n
thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a giai cÊp t- s¶n vµ giai cÊp v« s¶n. Trong ®ã giai cÊp
t- s¶n lµ ng-êi së h÷u t- liÖu s¶n xuÊt cßn giai cÊp v« s¶n lµ lao ®éng lµm thuª
bÞ giai cÊp t- s¶n bãc lét.
c.2) T- b¶n bÊt biÕn vµ t- b¶n kh¶ biÕn.
Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c¸c bé phËn kh¸c nhau cña t- b¶n cã t¸c dông
kh¸c nhau. Cã bé phËn t- b¶n th× sö dông qua nhiÒu qu¸ tr×nh cã bé phËn tb¶n l¹i vµ tiªu hao toµn bé vµ chuyÓn biÕn gi¸ trÞ cña nã vµo s¶n phÈm trong
mét chu kú s¶n xuÊt.
Tr-íc hÕt ta xÐt bé phËn t- b¶n tån t¹i d-íi h×nh thøc t- liÖu s¶n xuÊt. TliÖu s¶n xuÊt cã nhiÒu lo¹i cã lo¹i ®-îc sö dông toµn bé trong qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt nh-ng chØ hao mßn mét phÇn, do ®ã chuyÓn gi¸ trÞ cã nã vµo gi¸ trÞ s¶n
phÈm mét phÇn, cã lo¹i th× chuyÓn hÕt gi¸ trÞ cña nã vµo gi¸ trÞ cña s¶n phÈm.
Tõ ®ã ta cã ®Þnh nghÜa vÒ t- b¶n bÊt biÕn: Bé phËn t- b¶n biÕn thµnh tliÖu s¶n xuÊt mµ gi¸ trÞ ®-îc b¶o tån vµ chuyÓn vµo s¶n phÈm tøc lµ gi¸ trÞ
kh«ng biÕn ®æi vÒ l-îng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®-îc C.M¸c gäi lµ t- b¶n bÊt
biÕn vµ ký hiÖu lµ C theo nh- ®Þnh nghÜa trªn t- b¶n bÊt biÕn bao gåm: M¸y
mãc, nhµ x-ëng, nguyªn vËt liÖu...
Bé phËn t- b¶n dïng ®Ó mua søc lao ®éng th× l¹i kh¸c, lao ®éng cña c«ng
nh©n t¹o ra l-îng gi¸ trÞ lín h¬n gi¸ trÞ søc lao ®éng viÖc lµm t¨ng l-îng gi¸
trÞ gióp cho bé phËn dïng ®Ó mua søc lao ®éng kh«ng ngõng chuyÓn ho¸ tõ
mét l-îng bÊt biÕn thµnh kh¶ biÕn. Tõ ®ã ta cã kh¸i niÖm vÒ t- b¶n kh¶ biÕn.
Bé phËn t- b¶n biÕn thµnh søc lao ®éng kh«ng t¸i hiÖn ra, nh-ng kh«ng
th«ng qua lao ®éng trõu t-îng cña c«ng nh©n lµm thuª mµ t¨ng lªn tøc lµ biÕn
®æi vÒ l-îng ®-îc C.M¸c gäi lµ t- b¶n kh¶ biÕn ký hiÖu lµ V.
6
Nh- vËy t- b¶n bÊt biÕn lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®-îc ®Ó s¶n xuÊt ra
gi¸ trÞ thÆng d- cßn t- b¶n kh¶ biÕn cã vai trß quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh nµy.
2. TuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t- b¶n.
a. TuÇn hoµn t- b¶n. Ba h×nh thøc vËn ®éng cña t- b¶n.
a.1) T- b¶n vËn ®éng qua 3 giai ®o¹n:
T- b¶n lu«n lu«n vËn ®éng, trong qu¸ tr×nh vËn ®éng cña nã t- b¶n lín
lªn kh«ng ngõng.
+ Giai ®o¹n thø nhÊt: T - H
C«ng thøc vËn ®éng T - H biÓu thÞ viÖc chuyÓn mét mãn tiÒn thµnh mét
sè hµng ho¸: §èi víi ng-êi mua lµ viÖc chuyÓn ho¸ tiÒn cña ng-êi Êy thµnh
hµng ho¸, cßn ®èi víi ng-êi b¸n lµ viÖc chuyÓn hµng ho¸ cña ng-êi Êy thµnh
tiÒn. Hµnh vi l-u th«ng ®ã kh«ng ph¶i lµ mét hµnh vi l-u th«ng hµng ho¸ b×nh
th-êng. §©y lµ mét giai ®o¹n ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh trong vßng tuÇn hoµn ®éc
lËp cña mét t- b¶n c¸ biÖt. Dùa vµo néi dung vËt chÊt cña hµnh vi tøc lµ do
tÝnh chÊt ®Æc thï cña nh÷ng hµng ho¸ do tiÒn chuyÓn thµnh. Hµng ho¸ nµy mét
mÆt lµ c¸c t- liÖu s¶n xuÊt mÆt kh¸c nã lµ søc lao ®éng. Tøc lµ nh÷ng nh©n tè
vËt vµ ng-êi cña s¶n xuÊt hµng ho¸. NÕu chóng ta ký hiÖu søc lao ®éng lµ SL§
vµ t- liÖu s¶n xuÊt TLSX th× sè hµng ho¸ H = SL§ + TLSX.
SL§
§Ó gän h¬n ta viÕt
H
TSLS
Do vËy khi xÐt vÒ néi dung T - H ta cã T - H
SL§
TLSX
Nh- vËy T - H lóc nµy sÏ ph©n ra lµm hai phÇn: T - SL§ vµ T - TLSX
Sè T chi lµm 2 phÇn mét phÇn dïng mua søc lao ®éng, cßn mét phÇn
dïng ®Ó mua t- liÖu s¶n xuÊt. Hai hµnh vi mua b¸n nµy nã diÔn ra trªn thÞ
tr-êng kh¸c nhau. Mét lo¹ilµ thÞ tr-êng hµng ho¸ theo ®óng nghÜa lµ mét lo¹i
lµ thÞ tr-êng lao ®éng.
Ngoµi viÖc ph©n chia vÒ chÊt Êy cña sè hµng ho¸ do T chuyÓn thµnh th×
7
SL§
T-H
TLSX cßn biÓu hiÖn mèi quan hÖ vÒ l-îng cã tÝnh chÊt
rÊt ®Æc tr-ng. Nh- chóng ta ®· biÕt gi¸ c¶ cña søc lao ®éng tr¶ cho ng-êi së
h÷u søc lao ®éng ®-îc thÓ hiÖn d-¬Ý h×nh th¸i tiÒn c«ng. ë ®©y nã bao gåm c¶
lao ®éng thÆng d-. ë ®©y nã biÓu hiÖn mét mèi quan hÖ gi÷a c¸i phÇn tiÒn bá
ra mua søc lao ®éng vµ c¸c phÇn tiÒn bá ra ®Ó mua t- liÖu s¶n xuÊt. C¸c c«ng
nh©n viªn ph¶i bá phÇn søc lao ®éng ra ®Ó øng víi phÇn tiÒn mµ c¸c nhµ tb¶n bá ra, lao ®éng cña ng-êi c«ng nh©n ë ®©y cã mét l-îng lao ®éng thÆng
d-.
Trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp kh¸c nhau, viÖc sö dông lao
®éng phô thªm ®ßi hái ph¶i bá thªm mét gi¸ trÞ phô ®Õn møc nµo d-íi h×nh
th¸i t- liÖu s¶n xuÊt, ®iÒu ®ã lµ kh«ng quan träng. Nh-ng nh÷ng t- liÖu s¶n
xuÊt do hµnh vi T - TLSX mua vµo ph¶i ®ñ dïng do ®ã chóng ta ph¶i ®-a ra
mét tØ lÖ nhÊt ®Þnh. Nãi c¸ch kh¸c ph¶i cã ®ñ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ®Ó thu hót hÕt
khèi l-îng lao ®éng. Ph¶i ®¸p øng ®Çy ®ñ t- liÖu s¶n xuÊt, øng víi lùc l-îng
lao ®éng ®ã khi hµnh vi
T- H
SL§ ®· hoµn thµnh, ng-êi mua kh«ng nh÷ng chi phèi ®-îc
TLSX
t- liÖu s¶n vµ søc lao ®éng cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra mét vËt phÈm mµ
cßn chi phèi ®-îc mét søc lao ®éng ®ang ho¹t ®éng hay mét lao ®éng lín h¬n
møc cÇn thiÕt ®Ó hoµn l¹i gi¸ trÞ cña søc lao ®éng. §ång nhÊta ng-êi mua cßn
cã nh÷ng t- liÖu s¶n xuÊt cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn ®Ó vËt ho¸ sè lao ®éng Êy.
Nh- vËy gia trÞ øng ra ban ®Çu ®-îc biÓu hiÖn d-íi h×nh th¸i lµ tiÒn tÖ th× b©y
giê tån t¹i d-íi h×nh th¸i hiÖn vËt, gi¸ trÞ hiÖn vËt ®ã lín h¬n gi¸ trÞ ®Çu, cã thÓ
nã ®· ®Î ra gi¸ trÞ thÆng d- d-íi h×nh th¸i hµng ho¸.
Gi¸ trÞ cña s¶n xuÊt b»ng gi¸ trÞ cña TLSX + SL§ vµ b»ng T. T tån t¹i ë
®©y mang tÝnh chÊt lµ t- b¶n tiÒn tÖ. SL§
V× vËy hµnh vi T - H TLSX hay d-íi c«ng thøc chung T - H lµ tæng
hîp sè hµnh vi mua hµng ho¸ vèn lµ hµnh vi l-u th«ng chung cña hµng ho¸, lµ
giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh tuÇn hoµn ®éc lËp cña t- b¶n, lµ qu¸ tr×nh chuyÓn gi¸
gi¸ trÞ cña t- b¶n tõ h×nh th¸i tiÒn tÖ chuyÓn sang h×nh th¸i hµng ho¸. Hay nãi
c¸ch kh¸c lµ sù chuyÓn ho¸ cña t- b¶n tiÒn tÖ thµnh t- b¶n s¶n xuÊt.
8
+ Giai ®o¹n 2:
§©y lµ giai ®o¹n sau khi nhµ t- b¶n ra thÞ tr-êng lao ®éng vµ thÞ tr-êng
t- liÖu s¶n xuÊt ®Ó mua, TLSX vµ SL§ xong ®· trót bá h×nh thøc tiÒn tÖ cña
m×nh ®Ó chuyÓn sang mét h×nh thøc kh¸c, mang tÝnh chÊt hiÖn vËta. Víi h×nh
thøc nµy nã kh«ng thÓ l-u ®éng ®-îc vµ nhµ t- b¶n còng kh«ng thÓ ®em b¸n
c«ng nh©n nh- hµng ho¸ ®-îc. MÆt kh¸c nhµ t- b¶n chØ cã thÓ buéc c«ng nh©n
lao ®éng trªn t- liÖu s¶n xuÊt cña m×nh. Nh- vËy kÕt thóc giai ®o¹n thø nhÊt lµ
tiÒn ®Ò, ®iÒu kiÖn b¾t buéc ®Ó b-íc vµo giai ®o¹n thø hai, giai ®o¹n cña s¶n
xuÊt. Sù vËn ®éng cña nã ®-îc thÓ hiÖn b»ng c«ng thøc:
T-H
SL§ ... SX trong c«ng thøc nµy ta thÊy cã giai ®o¹n l-u
TLSX
th«ng cña t- b¶n chÊm døt nh-ng kh«ng tuÇn hoµn cña t- b¶n cÇn tiÕp
tôc v× nã ®i tõ lÜnh vùc l-u th«ng sang lÜnh vùc s¶n xuÊt. Giai ®o¹n mét chØ lµ
giai ®o¹n ®Çu më ®-êng cho giai ®o¹n thø hai, tøc lµ cho sù ho¹t ®éng cña tb¶n s¶n xuÊt.
T - SL§. Ng-êi c«ng nh©n chØ sèng b»ng c¸ch b¸n søc lao ®éng. ViÖc
duy tr× søc lao ®éng ®ã, ®ßi hái ng-êi c«ng nh©n ph¶i tiªu dïng hµng ngµy.
Do vËy viÖc tr¶ c«ng cho ng-êi c«ng nh©n ph¶i lu«n diÔn ra trong thêi gian
ng¾n, ®Ó ng-êi c«ng nh©n duy tr× søc lao ®éng cña m×nh. Do ®ã nhµ t- b¶n
lu«n ph¶i ®èi diÖn víi ng-êi c«ng nh©n víi t- c¸ch lµ nhµ t- b¶n tiÒn tÖ. MÆt
kh¸c ®Ó cho ®«ng ®¶o nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt trùc tiÕp, tøc lµ ng-êi c«ng nh©n
lµm thuª cã thÓ hoµn thµnh hµnh vi SL§ - T - H th× c¸c t- liÖu sinh ho¹t cÇn
thiÕt ph¶i lu«n ®èi diÖn víi hä d-íi h×nh thøc cã thÓ mua ®-îc. Do ®ã nã ®ßi
hái ph¶i cã mét nÒn s¶n xuÊt réng r·i ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, vµ sù ph©n
c«ng lao ®éng ph¸t triÓn. Cïng víi sù ph¸t triÓn ®ã lµ TLSX ph¶i ®-îc cung
cÊp vµ ph¸t triÓn theo SL§. ViÖc s¶n xuÊt ra t- liÖu s¶n xuÊt t¸ch rêi víi viÖc
s¶n xuÊt ra hµng ho¸ dïng t- liÖu s¶n xuÊt ©ý lµm t- liÖu s¶n xuÊt. Nh÷ng tliÖu s¶n xuÊt Êy ®-îc lµm ra tõ nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt hoµn toµn t¸ch rêi víi
ngµnh s¶n xuÊt hµng ho¸ ®ã vµ ®-îc kinh doanh mét c¸ch ®éc lËp.
Trong mäi h×nh th¸i cña s¶n xuÊt x· héi th× t- liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao
®éng bao giê còng lµ nh©n tè cña s¶n xuÊt. V× vËy chøc n¨ng chñ yÕu cña tb¶n ë ®©y lµ ph¶i kÕt hîp gi÷a nh©n tè ng-êi vµ vËt ®Ó h×nh thµnh nªn gi¸ trÞ
9
cña hµng ho¸ trong gi¸ trÞ cña hµng ho¸ ®ã ph¶i cã c¶ gi¸ trÞ lao ®éng thÆng dcña ng-êi c«ng nh©n.
Do sù kh¸c nhau trong vai trß mµ t- liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng chuyÓn
vµo gi¸ trÞ hµng ho¸ kh¸c nhau. Tõ ®ã chóng ta ®-a ra thµnh hai lo¹i t- b¶n bÊt
biÕn vµ t- b¶n kh¶ biÕn. Ta thÊy t- liÖu s¶n xuÊt dï trong giai ®o¹n nµo vÉn lµ
tµi s¶n cña nhµ t- b¶n cßn hµng ho¸ søc lao ®éng chØ trong tay nhµ t- b¶n khi
trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËy. Søc lao ®éng vµ t- liÖu s¶n xuÊt chØ trë thµnh tb¶n trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh cña lÞch sö.
Trong khi lµm chøc n¨ng cña m×nh t- b¶n s¶n xuÊt sö dông c¸c thµnh
phÇn b¶n th©n nã ®Ó biÕn c¸c thµnh phÇn Êy thµnh mét khèi l-îng s¶n phÈm
cã gi¸ trÞ lín h¬n. V× lao ®éng cña c«ng nh©n chØ t¸c ®éng nh- mét khhÝ quan
cña t- b¶n, nªn thµnh phÇn t¨ng lªn cña s¶n phÈm lµ do lao ®éng thÆng d- lµm
ra. Nhµ t- b¶n ®· thu ®-îc mét l-îng gi¸ trÞ thÆng d- mµ kh«ng ph¶i tr¶ b»ng
vËt ngang gi¸. §ã lµ môc ®Ých cña nhµ t- b¶n khi thùc hiÖn chøc n¨ng lµ tb¶n s¶n xuÊt, c«ng thøc chung lµ:
SL§
H
...SX...H’
TLSX
(+) Giai ®o¹n 3. H’ ...T’
Hµng ho¸ H’ ë cuèi mçi giai ®o¹n 2 b©y giê chuyÓn sang giai ®o¹n 3
víi mét h×nh th¸i míi ®ã lµ t- b¶n - hµng ho¸. Hµng ho¸ nµy ®· t¨ng thªm mét
l-îng gi¸ trÞ do chÝnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t¹o ra. D-íi h×nh th¸i hµng ho¸ cña
m×nh t- b¶n nhÊt ®Þnh ph¶i hoµn thµnh chøc n¨ng hµng ho¸. TÊt c¶ c¸c vËt
phÈm cÊu thµnh t- b¶n ®ã ngay tõ ®Çu ®Òu ®-îc s¶n xuÊt cho thÞ tr-êng, cÇn
ph¶i ®em b¸n chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn. Do ®ã ph¶i th«ng qua vËn ®éng H - T.
Nh-ng ®©y chØ lµ c«ng thøc vËn ®éng cña mét gi¸ trÞ kh«ng thay ®æi, sù
chuyÓn ho¸ gi¶n ®¬n. ë ®©y víi t- c¸ch ®Æc thï lµ mét giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh
tuÇn hoµn , hµnh vi l-u th«ng Êy l¹i thùc hiÖn mét gi¸ trÞ t- b¶n hµng ho¸ céng
thªm víi mét l-îng gi¸ trÞ thÆng d- còng n»m trong hµng ho¸ Êy, do ®ã hµnh
vi ®ã ph¶i lµ H’ - T’ , sù chuyÓn ho¸ cña t- b¶n hµng ho¸ tõ h×nh th¸i hµng ho¸
sang h×nh th¸i tiÒn tÖ.
H’ ®-îc s¶n xuÊt ra víi chøc n¨ng cña mét s¶n phÈm hµng ho¸, nã ®-îc
chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn qua qu¸ tr×nh l-u th«ng H - T. Khi t- b¶n hµng ho¸ vÉn
10
n»m bÊt ®éng trªn thÞ tr-êng th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt bÞ thu hÑp. Tèc ®é l-u
th«ng hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng ¶nh h-ëng ®Õn quy m« s¶n xuÊt, tèc ®é nhanh
th× quy m« s¶n xuÊt lµ më réng, tèc ®é chËm quy m« s¶n xuÊt lµ thu hÑp vµ
còng tuú tèc ®é b¸n mµ t- b¶n hµng ho¸ trót bá h×nh th¸i cña m×nh ®Ó thµnh tb¶n tiÒn tÖ.
Ta thÊy toµn bé khèi l-îng hµng ho¸ H’ mang mét gi¸ trÞ míi, ®ã lµ
t¨ng thªm mét l-îng gi¸ trÞ, ph¶i th«ng qua qu¸ tr×nh l-u th«ng ®Ó thu vÒ gi¸
trÞ míi H’ - T’ lín h¬n gi¸ trÞ ®Çu T’ TT.
ViÖc b¸n H’ th× lµ trùc tiÕp trong H’ - T’ , nh-ng viÖc mua l¹i ph¶i thùc
hiÖn ë phÝa kia lµ T - H. Hµng ho¸ nµy ®-îc chØ ®Ó dïng cho tiªu dïng, ®ã lµ
tiªu dïng c¸ nh©n hay lµ tiªu dïng cho s¶n xuÊt, tuú thuéc vµo tÝnh chÊt cña
vËt phÈm mua vÒ. Nh-ng sù tiªu dïng ®ã kh«ng ®i vµo tuÇn hoµn cña t- b¶n
c¸ biÖt mµ H’ lµ s¶n phÈm, s¶n phÈm ®ã bÞ ®Èy ra khái tuÇn hoµn víi t- c¸ch
lµ hµng ho¸ cÇn ph¶i b¸n ®i.
H’ dï ë môc ®Ých nµo nã còng n»m trong qu¸ tr×nh H’ - T’ , ®Ó lÊy vÒ
l-îng tiÒn T’ trong ®ã T’ >T ban ®Çu.
a.2) TuÇn hoµn cña t- b¶n.
T- b¶n vËn ®éng qua 3 giai ®o¹n, qua mçi giai ®o¹n t- b¶n tån t¹i d-íi
mét h×nh thøc vµ lµm trªn mét chøc n¨ng nhÊt ®Þnh. ë giai ®o¹n I t- b¶n tån
t¹i d-íi h×nh thøc t- b¶n tiÒn tÖ mµ chøc n¨ng cña nã lµ mua hµng ho¸. Cô thÓ
h¬n chÝnh lµ mua t- liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng. ë giai ®o¹n hai, t- b¶n tån
t¹i d-íi h×nh thøc t- b¶n s¶n xuÊt mµ chøc n¨ng cña nã lµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ
thÆng d-. Cô thÓ h¬n ë giai ®o¹n nµy nhµ t- b¶n sö dông søc lao ®éng t¸c
®éng lªn t- liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o nªn s¶n phÈm. Lao ®éng cña c«ng nh©n lµm
thuª sÏ t¹o ra mét l-îng s¶n phÈm mµ nhµ t- b¶n kh«ng ph¶i tr¶ b»ng vËt
ngang gi¸ ®ã lµ s¶n phÇm thÆng d-. ë giai ®o¹n III t- b¶n tån t¹i d-íi h×nh
thøc t- b¶n hµng ho¸ chøc n¨ng cña nã lµ thùc hiÖn gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d-.
ë giai ®o¹n nµy nhµ t- b¶n ®em hµng ho¸ ra thÞ tr-êng b¸n, trong hµng ho¸
c«ng nh©n lµm thªm. Nhµ t- b¶n ®em vÒ gi¸ trÞ b¸n ®-îc lín h¬n l-îng gi¸ trÞ
bá ra ban ®Çu.
Tõ qu¸ tr×nh vËn ®éng cña nhµ t- b¶n ta rót ra ®Þnh nghÜa vÒ sù tuÇn
hoµn cña t- b¶n.
11
TuÇn hoµn cña t- b¶n lµ sù chuyÓn biÕn liªn tiÕp cña t- b¶n qua ba giai
®o¹n, tr¶i qua ba h×nh th¸i, thùc hiÖn ba chøc n¨ng h-ëng øng ®Ó trë vÒ h×nh
thøc ban ®Çu víi l-îng gi¸ trÞ lín h¬n.
VËy qu¸ tr×nh tuÇn hoµn cña t- b¶n lµ sù thèng nhÊt gi÷a l-u th«ng vµ
s¶n xuÊt, nã bao hµm c¶ hai. Trong nh÷ng kh©u, nh÷ng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh nã
thùc hiÖn mét chøc n¨ng nhÊt ®Þnh. Giai ®o¹n I vµ giai ®o¹n III sù vËn ®éng
cña tuÇn hoµn diÔn ra trong l-u th«ng. ë hai giai ®o¹n nµy nã thùc hiÖn chøc
n¨ng mua c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vµ b¸n hµng ho¸ cã chøa ®ùng c¶ gi¸ trÞ thÆng
d-.
Giai ®o¹n II diÔn ra trong s¶n xuÊt, thùc hiÖn chøc n¨ng s¶n xuÊt gi¸ trÞ
vµ gi¸ trÞ thÆng d-. Giai ®o¹n II mang tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh vµ chØ trong giai
®o¹n nµy míi s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d-. Nh-ng còng kh«ng v× vËy
mµ ta phñ nhËn vai trß cña l-u th«ng v× nÕu kh«ng cã l-u th«ng viÖc s¶n xuÊt
hµng ho¸ sÏ bÞ ®×nh trÖ, chóng ta kh«ng thÓ nµo t¸i s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa
do ®ã t- b¶n còng kh«ng tån t¹i ®-îc.
T- b¶n chØ cã thÓ tuÇn hoµn mét c¸ch b×nh th-êng trong ®iÒu kiÖn c¸c
giai ®o¹n ph¶i kÕ tiÕp nhau liªn tôc, kh«ng ngõng. NÕu mµ gi¸n ®o¹n ë ®©u th×
sÏ ¶nh h-ëng ®Õn toµn bé qu¸ tr×nh tuÇn hoµn cña t- b¶n. MÆt kh¸c t- b¶n
còng chØ tuÇn hoµn mét c¸ch b×nh th-êng nÕu tÊt c¶ t- b¶n cña c¸c nhµ t- b¶n
ph¶i tån t¹i ë ba h×nh thøc: t- b¶n tiÒn tÖ, t- b¶n s¶n xuÊt vµ t- b¶n hµng ho¸,
vµ mét bé phËn thø ba lµ t- b¶n hµng ho¸ ph¶i biÕn thµnh t- b¶n tiÓn tÖ.
Kh«ng chØ tõng t- b¶n c¸ biÖt míi thÕ mµ ®iÒu nµy ®ßi hái tÊt c¶ c¸c t- b¶n
trong x· héi còng ph¶i thÕ. C¸c t- b¶n kh«ng ngõng vËn ®éng, kh«ng ngõng
trót bá h×nh thøc nµy ®Ó mang h×nh thøc kh¸c, th«ng qua qu¸ tr×nh vËn ®éng
nµy t- b¶n lín lªn. Chóng ta kh«ng thÓ quan niÖm t- b¶n nh- mét vËt tÜnh.
b. Chu chuyÓn t- b¶n.
b.1) Chu chuyÓn t- b¶n. Thêi gian chu chuyÓn cña t- b¶n.
+ Chu chuyÓn cña t- b¶n.
Sù tuÇn hoµn cña t- b¶n, nÕu xÐt nã lµ mét qu¸ tr×nh ®Þnh kú ®æi míi
vµ lÆp ®i lÆp l¹i, chø kh«ng ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh c« lËp riªng lÎ th× gäi lµ chu
chuyÓn cña t- b¶n.
12
Khi chóng ta nghiªn cøu sù tuÇn hoµn cña t- b¶n, tøc lµ chóng ta ®ang
nghiªn cøu vÒ ba h×nh th¸i biÓu hiÖn cña t- b¶n qua ba giai ®o¹n kh¸c nhau th×
khi nghiªn cøu vÒ chu chuyÓn cña t- b¶n chóng ta nghiªn cøu vÒ tèc ®é vËn
®éng cña t- b¶n nhanh hay chËm vµ nghiªn cøu ¶nh h-ëng cña tèc ®é ®èi víi
viÖc s¶n xuÊt vµ thùc hiÖn gi¸ trÞ thÆng d-.
+ Thêi gian chu chuyÓn cña t- b¶n.
Thêi gian chu chuyÓn cña t- b¶n lµ kho¶ng thêi gian kÓ tõ khi t- b¶n
øng ra d-íi mét h×nh thøc nhÊt ®Þnh (tiÒn tÖ, s¶n xuÊt, hµng ho¸) cho ®Õn khi
nã trë vÒ tay nhµ t- b¶n do cïng d-íi h×nh thøc nh- thÕ nh-ng cã thªm gi¸ trÞ
thÆng d-.
Thêi gian chu chuyÓn cña t- b¶n lµ th-íc ®o thêi h¹n ®æi míi, thêi h¹n
lÆp l¹i qu¸ tr×nh t¨ng thªm gi¸ trÞ cña t- b¶n.
Nh- vËy thêi gian chu chuyÓn cña t- b¶n nhÊt ®Þnh b»ng thêi gian l-u
th«ng vµ thêi gian s¶n xuÊt cña nã céng l¹i. §ã lµ thêi gian kÓ tõ khi gi¸ trÞ tb¶n ®-îc øng ra d-íi mét h×nh th¸i nhÊt ®Þnh, cho nªn khi gi¸ trÞ t- b¶n ®ang
vËn ®éng quay vÒ còng d-íi h×nh th¸i Êy.
Môc ®Ých quyÕt ®Þnh cña nÒn s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa lµ lµm t¨ng gi¸
trÞ t- b¶n øng tr-íc. Kh«ng kÓ lµ gi¸ trÞ nµy ®-îc øng ra d-íi h×nh th¸i ®éc lËp
cña nã, tøc lµ h×nh th¸i tiÒn tÖ hay ®-îc øng ra d-íi h×nh th¸i hµng ho¸. Trong
c¶ hai tr-êng hîp tuÇn hoµn cña nã, gi¸ trÞ - t- b¶n ®Òu tr¶i qua nh÷ng h×nh
th¸i kh¸c nhau. Do ®ã dï cho ®øng d-íi h×nh thøc T...T’ hay h×nh thøc
SX...SX th× c¶ hai ®Òu nãi lªn r»ng: 1. Gi¸ trÞ t- b¶n øng tr-íc ®· lµm chøc
n¨ng gi¸ trÞ t- b¶n, vµ ®· tù t¨ng thªm; 2. Khi kÕt thóc tuÇn hoµn cña nã gi¸ trÞ
øng tr-íc l¹i quay vÒ víi h×nh th¸i ban ®Çu mµ nã mang khi më ®Çu tuÇn
hoµn. ViÖc gi¸ trÞ øng tr-íc T t¨ng thªm mét l-îng, ®ång thêi víi viÖc t- b¶n
quay l¹i h×nh th¸i ban ®Çu biÓu lé râ trong h×nh th¸i T...T’ . Nh-ng ®iÒu dods
còng ®-îc diÔn ra trong h×nh th¸i hai, h×nh th¸i nµy mang tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh
cho h×nh th¸i 1. Nã lµ yÕu tè ®Ó t¨ng gi¸ trÞ b»ng c¸ch sö dông lao ®éng thÆng
d- cña c«ng nh©n t¹o ra gi¸ trÞ t¨ng thªm.
Ba h×nh th¸i: I>T... T’ ; II>SX...SX; III>H’ ...H’ kh¸c nhau nh- sau.
Trong h×nh th¸i II (SX...SX) lµ sù lÆp l¹i cña qu¸ tr×nh cô thÓ lµ qu¸ tr×nh t¸i
s¶n xuÊt, biÓu hiÖn thµnh mét sù lÆp l¹i hiÖn thùc, cßn trong h×nh th¸i I th× sù
lÆp l¹i chØ mang tÝnh kh¶ n¨ng c¶ hai ®Òu kh¸c víi h×nh th¸i III ë chç gi¸ trÞ t13
b¶n øng tr-íc kh«ng kÓ øng ra d-íi h×nh thøc tiÒn tÖ hay d-íi h×nh th¸i c¸c
yÕu tè s¶n xuÊt vËt chÊt - lµ ®iÓm xuÊt ph¸t, do ®ã lµ ®iÓm quay vÒ. H×nh th¸i
I, II gi¸ trÞ t- b¶n mang t- c¸ch lµ t- b¶n øng tr-íc, h×nh th¸i III, gi¸ trÞ më
®Çu qu¸ tr×nh kh«ng ph¶i víi t- c¸ch lµ gi¸ trÞ øng tr-íc mµ víi t- c¸ch lµ gi¸
trÞ t¨ng thªm. Lµ tÊt c¶ nh÷ng cña c¶i n»m d-íi h×nh th¸i hµng ho¸, mµ gi¸ trÞ
t- b¶n øng tr-íc chi lµ mét bé phËn th«i.
Nh÷ng h×nh th¸i nµy kh«ng thÝch hîp cho viÖc nghiªn cøu sù chu
chuyÓn cña mét t- b¶n bao giê còng b¾t ®Çu b»ng viÖc t- b¶n øng tr-íc vµ bao
giê còng ®ßi hái gi¸ trÞ t- b¶n ®ang l-u th«ng ph¶i quay trë vÒ h×nh th¸i mµ nã
®· øng ra. NÕu xem xÐt ¶nh h-ëng cña chu chuyÓn ®Õn gi¸ trÞ thÆng d- trong
tuÇn hoµn I vµ II th× nªn xem xÐt trong tuÇn hoµn I, nÕu nãi ®Õn ¶nh h-ëng cña
sù chu chuyÓn ®èi víi viÖc t¹o ra s¶n phÈm th× cÇn xem xÐt tuÇn hoµn II.
Sau khi toµn bé gi¸ trÞ t- b¶n mµ mét nhµ t- b¶n c¸ biÖt bá vµo mét
ngµnh s¶n xuÊt nµo ®ã, hoµn thµnh tuÇn hoµn trong sù vËn ®éng cña nã, th× nã
l¹i trë vÒ h×nh th¸i ban ®Çu cña nã vµ l¹i cã thÓ diÔn l¹i cïng mét qu¸ tr×nh
nh- thÕ. Muèn cho gi¸ trÞ ®-îc b¶o tån m·i m·i vµ tiÕp tôc t¨ng thªm gi¸ trÞ
víi t- c¸ch lµ gi¸ trÞ t- b¶n th× nã ph¶i lÆp l¹i tuÇn hoµn Êy.
TuÇn hoµn cña t- b¶n khi ®-îc coi lµ mét qu¸ tr×nh ®Þnh kú chø kh«ng
ph¶i lµ mét hµnh vi c¸ biÖt th× gäi lµ vßng chu chuyÓn cña t- b¶n. Thêi gian
chu chuyÓn Êy ®-îc quyÕt ®Þnh bëi tæng sè thêi gian s¶n xuÊt vµ thêi gian l-u
th«ng céng l¹i. Tæng sè thêi gian Êy lµ thêi gian chu chuyÓn cña t- b¶n. Thêi
gian chu chuyÓn cña t- b¶n bao qu¸t kho¶ng thêi gian tõ mét ®Þnh kú tuÇn
hoµn cña tæng gi¸ trÞ t- b¶n ®Õn ®Þnh kú tuÇn hoµn tiÕp theo.
NÕu kh«ng nãi ®Õn sù ngÉu nhiªn riªng rÏ cã thÓ ®Èy m¹nh hay rót
ng¾n thêi gian chu chuyÓn ®èi v¬Ý mét t- b¶n c¸ biÖt th× thêi gian chu chuyÓn
Êy nãi chung sÏ kh¸c nhau tuú theo nh÷ng sù kh¸c nhau cña c¸c lÜnh vùc ®Çu
t- c¸ biÖt cña t- b¶n.
b.2) T- b¶n cè ®Þnh, t- b¶n l-u ®éng.
Khi nghiªn cøu tèc ®é chu chuyÓn cña t- b¶n chóng ta xem c¸c bé phËn
t- b¶n chu chuyÓn nh- nhau. Nh-ng trong thùc tÕ, gi¸ trÞ c¸c bé phËn t- s¶n
s¶n xuÊt chuyÓn vµo s¶n phÈm theo ph-¬ng thøc kh¸c nhau.
14
Nh- chóng ta ®· biÕt mét bé phËn cña t- b¶n bÊt biÕn nÕu ®em ®èi
chiÕu nã víi nh÷ng s¶n phÈm mµ nã gãp phÇn ®Ó chÕ t¹o, th× râ rµng lµ gi÷
nguyªn h×nh th¸i sö dông nhÊt ®Þnh cña nã nh- lóc míi b-íc vµo qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt. Bé phËn t- b¶n bÊt biÕn ®ã chuyÓn vµo gi¸ trÞ cho s¶n phÈm theo
møc ®é mµ b¶n th©n nã hao phÝ mÊt gi¸ tù trao ®æi, song song víi gÝa trÞ sö
dông cña nã.
§Æc tr-ng cña bé phËn t- b¶n bÊt biÕn ®ã lµ:
Mét bé phËn cña t- b¶n ®· ®-îc øng ra d-íi h×nh th¸i t- b¶n bÊt biÕn,
nghÜa lµ d-íi h×nh th¸i nh÷ng t- liÖu s¶n xuÊt ®Ó tõ ®ã, ho¹t ®éng lµm mét
yÕu tè cña qu¸ tr×nh lao ®éng, trong suèt thêi gian nã gi÷ ®-îc h×n th¸i sö
dông ®Æc thï cña nã nh- khi míi gia nhËp qu¸ tr×nh lao ®éng Êy. C¸c t- liÖu
s¶n xuÊt khi ®· vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th× kh«ng bao giê ra khái qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt. Mét bé phËn cña gi¸ trÞ t- b¶n øng ra ®-îc cè ®Þnh d-íi h×nh th¸i Êy,
h×nh th¸i Êy lµ do chøc n¨ng cña t- liÖu lao ®éng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
quyÕt ®Þnh. Do ho¹t ®éng khi lao ®éng mét bé phËn ®i vµo vËt phÈm mét bé
phËn nã bÞ hao mßn cßn mét bé phËn vÉn cè ®Þnh trong t- liÖu lao ®éng. TliÖu lao ®éng cµng bªn l©u, cµng Ýt hao mßn th× gi¸ trÞ t- b¶n bÊt biÕn sÏ ®-îc
cè ®Þnh d-íi h×nh th¸i sö dông Êy trong mét thêi gian cµng l©u. Nh-ng bÊt
luËn thÕ nµo th× sè l-îng nh-îng ®i tØ lÖ nghÞch víi thêi gian ho¹t ®éng cña
nã.
Bé phËn t- b¶n cè ®Þnh trong t- liÖu s¶n xuÊt còng l-u th«ng, nã l-u
th«ng kh«ng ph¶i d-íi h×nh th¸i sö dông mµ nã l-u th«ng d-íi h×nh th¸i gia
trÞ. Gi¸ trÞ cña nã l-u th«ng dÇn dÇn theo nhÞp ®é ®Ó chuyÓn vµo s¶n phÈm.
Trong suèt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ cña nã n»m trong nã mét c¸ch cè ®Þnh,
®éc lËp víi hµng ho¸ mµ nã gãp phÇn s¶n xuÊt ra. §©y lµ ®Æc ®iÓm khiÕn tb¶n bÊt biÕn mang h×nh th¸i t- b¶n cè ®Þnh. Tõ ®ã ta cã ®Þnh nghÜa vÒ t- b¶n
cè ®Þnh.
T- b¶n cè didnhj lµ bé phËn t- b¶n s¶n xuÊt mµ b¶n th©n nã tham gia
hoµn toµn vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh-ng gi¸ trÞ cña nã l¹i kh«ng chuyÓn hÕt
mét lÇn mµ chuyÓn dÇn tõng phÇn vµo s¶n phÈm.
T- b¶n cè ®Þnh cã h×nh th¸i l-u th«ng ®Æc biÖt th× còng cã mét c¸ch chu
chuyÓn ®Æc biÖt phÇn gi¸ trÞ bÞ mÊt do hao mßn tù nhiªn th× giê l-u th«ng
chuyÓn nã thµnh tiÒn, mét phÇn n÷a lµ gi¸ trÞ cña t- liÖu lao ®éng. Nh- vËy t15
b¶n cè ®Þnh tån t¹i hai h×nh th¸i gi¸ trÞ. Mét bé phËn g¾n liÒn víi h×nh th¸i sö
dông, mét bé phËn chuyÓn thµnh tiÒn.
Ta thÊy mét bé phËn cña gi¸ trÞ t- b¶n, øng ra d-íi h×nh th¸i t- liÖu s¶n
xuÊt, nã cã mang b¶n chÊt lµ t- b¶n cè ®Þnh hay kh«ng cßn phô thuéc vµo
p-h¬ng thøc l-u th«ng. Chóng ta biÕt mét s¶n phÈm khi b-íc ra khái víi h×nh
th¸i hµng ho¸ mµ l¹i quay trë vÒ víi s¶n xuÊt mang tÝnh h×nh th¸i t- liÖu s¶n
xuÊt, chÝnh v× ho¹t ®éng nµy nªn chóng ta trë thµnh t- b¶n cè ®Þnh. Nh-ng khi
chóng míi chØ b-íc ra khái mét qu¸ tr×nh th× nã kh«ng ph¶i lµ t- b¶n cè ®Þnh.
MÆt kh¸c, t- liÖu s¶n xuÊt khi nhµ t- b¶n ®-a vµo s¶n xuÊt th× nã chuyÓn hÕt
gi¸ trÞ cña nã vµo gi¸ trÞ cu¶ s¶n phÈm. Do ®ã ta thÊy t- liÖu s¶n xuÊt kh«ng
ph¶i kÓ t- b¶n cè ®Þnh.
B©y giê ta nãi ®Õn yÕu tè kh¶ biÕn cña t- b¶n s¶n xuÊt, tøc lµ t- b¶n chi
ra ®Ó mua søc lao ®éng. Søc lao ®éng ®-îc mua trong thêi gian nhÊt ®Þnh. Khi
nhµ t- b¶n ®· mua søc lao ®éng vµ ®-a nã vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th× søc lao
®éng trë thµnh mét yÕu tè cña t- b¶n. Khi ®-a søc lao ®éng vµo qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt, trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh søc lao ®éng kh«ng nh÷ng lµm ra mét
l-îng gi¸ trÞ b»ng víi l-îng gi¸ trÞ cña vËt ngang gi¸ mµ nhµ t- b¶n tr¶ c«ng
cho ng-êi c«ng nh©n ®ã th× søc lao ®éng cßn lµm ra mét l-îng gi¸ trÞ t¨ng
thªm kh«ng ®-îc tr¶ c«ng b»ng vËt giang gi¸. L-îng gi¸ trÞ th¨m thªm ®ã gäi
lµ gi¸ trÞ thÆng d-.
Søc lao ®éng khi ®· ®-îc mua vµ ho¹t ®éng. Gi¸ trÞ cña nã kh«ng
ngõng chuyÓn vµo gi¸ trÞ cña s¶n phÈm. Theo mét thêi gian nhÊt ®Þnh, søc lao
®éng l¹i ®-îc mua tiÕp, nã ®-îc mua liªn tôc vµ kh«ng ngõng. C¸i ngang gi¸
víi gi¸ trÞ cña søc lao ®éng mµ nã chuyÓn vµo s¶n phÈm trong khi ho¹t ®éng
®Ó chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn trong qu¸ tr×nh l-u th«ng cña s¶n phÈm. C¸i gi¸ trÞ
®ã nhÊta thiÕt ph¶i kh«ng ngõng ®-îc chuyÓn ho¸ tõ tiÒn thµnh søc lao ®éng,
ph¶i kh«ng ngõng ®i qua toµn bé vßng tuÇn hoµn cña c¸c h×nh th¸i cña nã, nãi
mét c¸ch kh¸c ph¶i kh«ng ngõng lu©n chuyÓn th× vßng tuÇn hoµn cña s¶n xuÊt
míi cã thÓ tiÕp tôc kh«ng bÞ gi¸n ®o¹n.
Nh- vËy, bé phËn gi¸ trÞ cña t- b¶n s¶n xuÊt bá ra ®Ó mua søc lao ®éng
®-îc chuyÓn toµn bé vµo s¶n phÈm vµ cïng víi s¶n phÈm th«ng qua hai biÕn
ho¸ h×nh th¸i thuéc lÜnh vùc l-u th«ng, do sù ®æi míi kh«ng ngõng, nªn bé
phËn ®ã lu«n lu«n g¾n vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. MÆc dï vÒ mÆt h×nh thµnh gi¸
16
trÞ, gi÷a søc lao ®éng vµ nh÷ng yÕu tè bÊt biÕn kh«ng lµ ph¶i lµ t- b¶n cè ®Þnh,
cã sù kh¸c nhau thÕ nµo ch¨ng n÷a th× ph-¬ng thøc chu chuyÓn l¹i gièng nhau
vµ ®èi lËp víi t- b¶n cè ®Þnh. Nh÷ng yÕu tè cña t- b¶n s¶n xuÊt ®èi lËp víi tb¶n cè ®Þnh do c¸c tÝnh chÊt chung ®ã cña ph-¬ng thøc chu chuyÓn cña chóng
v× chóng lµ t- b¶n lu©n chuyÓn hay t- b¶n l-u ®éng. Tõ ®ã ta cã ®Þnh nghÜa vÒ
t- b¶n cè l-u ®éng.
T- b¶n l-u ®éng lµ mét bé phËn t- b¶n s¶n xuÊt mµ gi¸ trÞ cña nã sau
mét thêi kú s¶n xuÊt cã thÓ hoµn l¹i hoµn toµn cho nhµ t- b¶n d-íi h×nh thøc
tiÒn tÖ sau khi hµng ho¸ ®· b¸n xong.
Gi¸ trÞ cña søc lao ®éng vµ t- liÖu s¶n xuÊt chØ bá ra trong thêi gian cÇn
thiÕt ®Ó chÕ t¹o ra s¶n phÈm. C¨n cø vµo quy m« s¶n xuÊt do khèi l-îng tb¶n cè ®Þnh quyÕt ®Þnh. Gi¸ trÞ nµy nhËp toµn bé vµo s¶n phÈm, do viÖc b¸n
s¶n phÈm toµn bé gi¸ trÞ ®ã tõ trong l-u th«ng quay trë vÒ vµ l¹i cã thÓ øng ra
lÇn n÷a. Søc lao ®éng vµ t- liÖu s¶n xuÊt ph¶i kh«ng ngõng thay thÕ vµ ®æi
míi b»ng c¸ch mua l¹i vµ chuyÓn chóng tõ h×nh th¸i tiÒn tÖ thµnh yÕu tè s¶n
xuÊt. Søc lao ®éng vµ t- liÖu s¶n xuÊt kh«ng ngõng tr¶i qua toµn bé vßng tuÇn
hoµn cña c¸c biÕn ho¸ h×nh th¸i; chóng kh«ng ngõng chuyÓn hµng ho¸ trë l¹i
c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vµ l¹i chuyÓn ho¸ trë l¹i cïng thø hµng ho¸ ®ã.
Khi chia t- b¶n ra thµnh t- b¶n cè ®Þnh vµ t- b¶n l-u ®éng còng lµ mét
bé phËn chia khoa häc, hîp lý. Sù ph©n chia nµy rÊt cÇn thiÕt cho qu¶n lý kinh
tÕ, tuy nhiªn chóng ta kh«ng nªn nhÇm lÉn víi sù ph©n chia thµnh t- b¶n bÊt
biÕn vµ t- b¶n kh¶ biÕn lµ dùa trªn t¸c dông kh¸c nhau cña c¸c bé phËn kh¸c
nhau cña c¸c bé phËn t- b¶n trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d-.
T- b¶n cè ®Þnh chu chuyÓn chËm h¬n t- b¶n l-u ®éng. Khi t- b¶n cè
®Þnh chu chuyÓn ®-îc mét vßng th× t- b¶n l-u ®éng chu chuyÓn ®-îc nhiÒu
vßng. Ngay trong t- b¶n cè ®Þnh thêi gian chu chuyÓn cña c¸c yÕu tè lµ kh«ng
gièng nhau.
Chóng ta ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò hao mßn ë trªn. Cã hai h×nh thøc ph©n chia
hao mßn cña t- b¶n cè ®Þnh: hao mßn h÷u h×nh vµ hao mßn v« h×nh.
Hao mßn h÷u h×nh lµ hao mßn do sù sö dông vµ do t¸c ®éng cña thiªn
nhiªn lµm cho nh÷ng bé phËn cu¶ t- b¶n cè ®Þnh dÇn hao ®i ®Õn chç háng,
kh«ng sö dông ®-îc n÷a.
17
Hao mßn v« h×nh lµ nãi vÒ nh÷ng tr-êng hîp m¸y mãc tuy cßn tèt
nh-ng bÞ mÊt gi¸ v× cã nh÷ng m¸y mãc míi tèt h¬n, tèi t©n h¬n xuÊt hiÖn.
§Ó kh«i phôc l¹i t- b¶n cè ®Þnh ®· hao mßn nhµ t- b¶n ph¶i lËp quü
khÊu hao. Sau tõng thêi kú b¸n hµng hä ®Òu trÝch ra mét sè tiÒn ngang víi
møc ®é hao mßn cña t- b¶n cè ®Þnh ®Ó bæ vµo quü khÊu hao ®-îc dïng vµo
viÖc söa ch÷a c¬ b¶n mét phÇn kh¸c ®-îc ®em vµo göi ng©n hµng, chê ®Õn
thêi kú mua m¸y mãc hoÆc x©y dùng nhµ x-ëng míi.
b.3) Chu chuyÓn chóng vµ chu chuyÓn thùc tÕ cña t- b¶n øng tr-íc.
Sau khi nghiªn cøu t- b¶n cè ®Þnh vµ t- b¶n l-u ®éng C.M¸c ph©n chu
chuyÓn cña t- b¶n øng tr-íc thµnh chu chuyÓn chung (chu chuyÓn trung b×nh)
vµ chu chuyÓn thùc tÕ.
Chu chuyÓn chung cña t- b¶n øng tr-íc lµ con sè chu chuyÓn trung
b×nh cña nh÷ng thµnh phÇn kh¸c nhau cña t- b¶n.
Chu chuyÓn thùc tÕ lµ thêi gian ®Ó tÊt c¶ c¸c bé phËn cña t- b¶n øng
tr-íc ®-îc kh«i phôc toµn bé vÒ mÆt gi¸ trÞ, còng nh- vÒ mÆt hiÖn vËt.
Chu chuyÓn thùc tÕ do thêi gian tån t¹i cña t- b¶n cè ®Þnh ®Çu t- quy
®Þnh. Chu chuyÓn thùc tÕ kh«ng ¨n khíp víi chu chuyÓn chung cña nã. Chu
chuyÓn thùc tÕ th-êng rót ng¾n l¹i h¬n so víi chu chuyÓn chung do ¶nh h-ëng
cña hao mßn v« h×nh.
Sau khi nghiªn cøu chu chuyÓn chung vµ chu chuyÓn thùc tÕ cña t- b¶n
øng tr-íc ta ®· hiÓu chu chuyÓn mét c¸ch cô thÓ h¬n vµ cã thÓ ph©n biÖt ®-îc
râ h¬n sù kh¸c nhau gi÷a tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn cña t- b¶n.
b.4) Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d- hµng n¨m. Nh÷ng ph-¬ng ph¸p t¨ng tèc ®é
chu chuyÓn cña t- b¶n.
+ Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d-.
Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d- lµ tû sè tÝnh theo phÇn tr¨m gi÷a gi¸ trÞ thÆng dvµ t- b¶n kh¶ biÕn cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d- ®ã, tøc lµ tØ sè theo
®ã t- b¶n kh¶ biÕn t¨ng thªm gi¸ trÞ C.M¸c ®· dïng ký hiÖu m’ ®Ó chØ tØ suÊt
gi¸ trÞ thÆng d-.
C«ng thøc tÝnh tØ suÊt gi¸ trÞ thÆng d- lµ.
18
m
m’ = V x 100%
TØ suÊt gi¸ trÞ thÆng d- ph¶n ¸nh tr×nh ®é bãc lét c«ng nh©n vÒ thùc chÊt
tØ lÖ nµy lµ tØ lÖ ph©n chia ngµy lao ®éng thµnh thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt vµ
thêi gian lao ®éng thÆng d-. Tuy nhiªn tû suÊt nµy kh«ng biÓu hiÖn l-îng
tuyÖt ®èi cña sù bãc lét.
+ T¨ng tû suÊt chu chuyÓn cña t- b¶n lµ ®Ó n¨ng suÊt cao tû suÊt gi¸ trÞ
thÆng d- hµng n¨m, tøc lµ n©ng cao tû sè gi÷a khèi l-îng gi¸ trÞ thÆng d- t¹o
ra mét n¨m víi t- b¶n kh¶ biÕn øng ra tr-íc.
Tuy r»ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d- thùc tÕ kh«ng ®æi nh-ng t- b¶n chu
chuyÓn cµng nhanh, sè vßng chu chuyÓn cña t- b¶n kh¶ biÕn trong n¨m cµng
nhiÒu th× gi¸ trÞ thÆng d- cµng lín, tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d- hµng n¨m cµng cao.
Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d- hµng n¨m che dÊu mèi quan hÖ thùc sù gi÷a tb¶n víi lao ®éng, g©y ¶o t-ëng lµ tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d- kh«ng nh÷ng chØ phô
thuéc vµo sù bãc lét søc lao ®éng mµ cßn phô thuéc vµo tèc ®é l-u th«ng cña
t- b¶n n÷a. C. M¸c nãi “ HiÖn nay cã thÓ lµm cho ng-êi ta cã Ên t-îng r»ng tû
suÊt gi¸ trÞ thÆng d- kh«ng ph¶i chØ phô thuéc vµo khèi l-îng vµ tr×nh ®é bãc
lét søc lao ®éng do t- b¶n kh¶ biÕn lµm cho ho¹t ®éng, mµ cßn phô thuéc vµo
nh÷ng ¶nh h-ëng kh«ng thÓ gi¶i thÝch ®-îc do qu¸ tr×nh l-u th«ng ®Î ra” .
Do ®ã nhµ t- b¶n ra søc rót ng¾n thêi gian s¶n xuÊt vµ thêi gian l-u
th«ng ®Ó t¨ng tèc ®é chu chuyÓn cña t- b¶n. Sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n
xuÊt, sù tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt gióp cho nhµ t- b¶n lµm viÖc ®ã.
Tuy nhiªn còng cã c¸c yÕu tè lµm cho tèc ®é chu chuyÓn cña t- b¶n
chËm xuèng.
Kü thuËt cµng ph¸t triÓn th× t- b¶n cè ®Þnh cµng lín, mµ t- b¶n cè ®Þnh
th× chu chuyÓn chËm, do ®ã ¶nh h-ëng ®Õn tèc ®é chu chuyÓn cña toµn bé tb¶n.
Sù bè trÝ s¶n xuÊt kh«ng hîp lý cho nguyªn vËt liÖu vµ hµng ho¸ vËn t¶i
loanh quanh, tèn thêi gian.
Sù tiªu thô hµng ho¸ gÆp khã kh¨n hµng ho¸ hay bÞ ø ®äng. §ã lµ
nh÷ng m©u thuÉn mµ t- b¶n gÆp ph¶i trong qu¸ tr×nh chu chuyÓn cña nã. V×
vËy, tèc ®é chu chuyÓn cña t- b¶n cã xu h-íng chËm l¹i.
19
- Xem thêm -