Môc lôc
A.PhÇn më ®Çu………………………………………………………….3
Ch-¬ng 1:
Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ doanh nghiÖp………………
1.1. Kh¸I niÖm chung vÒ doanh nghiÖp………………………………….5
1.2. Tiªu thøc x¸c ®Þnh……………………………………………………5
1.2.1. Quan ®IÓm 1:……………………………………………….………...6
1.2.2. Quan ®IÓm 2:……………………………………………….………...6
1.2.3. Quan ®IÓm 3:………………………………………………………….6
1.3. Vai trß vµ xu h-íng ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp…………………..7
1.3.1. Vai trß:………………………………………………………………...7
1.3.2. Xu h-íng ph¸t triÓn…………………………………………………...7
1.4. C¸c ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña doanh nghiÖp ë ViÖt Nam……………….8
1.4.1. C¸c h×nh thøc ph¸p lý…………………………………………………8
1.4.2. H×nh thøc ph¸p lý……………………………………………………..8
1.4.3. LÜnh vùc vµ ®Þa bµn ho¹t ®éng………………………………………..8
1.4.4. C«ng nghÖ vµ thÞ tr-êng………………………………………………8
1.4.5. Tr×nh ®é tæ chøc ph¸p lý………………………………………………9
1.5. Nh÷ng lîi thÕ vµ bÊt lîi cña doanh nghiÖp………………………….9
1.5.1. Lîi thÕ…………………………………………………………………9
1.5.2. BÊt lîi………………………………………………………………...10
1.6. C¸c nh©n tè ¶nh h-ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp……..10
1.6.1. C¸c nh©n tè thuéc nÒn kinh tÕ quèc d©n……………………………..10
1.6.2. C¸c nh©n tè quèc tÕ………………………………………………….12
1.7.TÝnh tÊt yÕu ph¶I ®Çu t- vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp………………..12
1.7.1. §Çu t-,ph¸t triÓn DN chÝnh lµ ®Ó huy ®éng mäi nguån vèn,t¹o thªm
nhiÒu viÖc lµm,gãp phÇn thùc hiÖn chiÕn l-îc CNH-H§H…………………12
1.7.2. §Çu t- ph¸t triÓn DN t¹o ra sù n¨ng ®éng linh ho¹t cho toµn bé nÒn
kinh tÕ,trong viÖc thÝch nghi víi nh÷ng thay ®æi cña thÞ tr-êng trong n-íc vµ
quèc tÕ………………………………………………………………………13
1.7.3. §Çu t- ph¸t triÓn DN nh»m ®¶m b¶o cho sù c¹nh tranh trong nÒn kinh
tÕ…………………………………………………………………………….13
1
.Ch-¬ng 2:
Thùc tr¹ng ph¸t triÓn Doanh NghiÖp ë ViÖt Nam
2.1. §¸nh gi¸ kh¸I qu¸t…………………………………………………………14
2.1.1. Qui m« vèn…………………………………………………………..14
2.1.2. C¬ cÊu vèn ®Çu t-…………………………………………………….15
a. C¬ cÊu vèn ®Çu t- ph©n chia theo tõng lo¹i DN…………………….15
b. C¬ cÊu vèn ®Çu t- ph¸t triÓn DN trong ngµnh kinh tÕ………………16
c. Nguån h×nh thµnh vèn ®Çu t-……………………………………….16
d. NhÞp ®é thu hót vèn…………………………………………………17
2.1.3. §¸nh gi¸ cô thÓ…………………………………………………..18
a. VÒ mÆt sè l-îng…………………………………………………17
b. VÒ mÆt ngµnh nghÒ…………………………………………...…22
c. VÒ mÆt c«ng nghÖ……………………………………………….24
d. Nguån nh©n lùc…………………………………………………24
2.1.4. Mét sè -u nh-îc ®IÓm chñ yÕu……………………………..24
a. ¦u ®IÓm:…………………………………………………….24
b. Nh-îc ®IÓm………………………………………………….25
Ch-¬ng 3:
Mét sè gi¶i ph¸p hç trî Doanh NghiÖp ë ViÖt Nam…
3.1. §æi míi quan ®IÓm, ph-¬ng thøc hç trî……………………………..27
3.1.1. §æi míi quan ®IÓm hç trî…………………………………………...27
3.1.2.§æi míi ph-¬ng thøc hç trî …………………………………………29
3.2. T¨ng c-êng vai trß cña nhµ n-íc trong viÖc hç trî………………….31
3.2.1. H×nh thøc khung khæ ph¸p lý…………………………………….….31
3.2.2. KiÖn toµn hÖ thèng tæ chøc ,qu¶n lý cña DN………………………...33
3.2.3. KhuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c tæ chøc hç trî DN……………..……….34
3.2.4. KhuyÕn khÝch thµnh lËp c¸c hiÖp héi vµ c¸c tæ chøc cña DN………..34
3.2.5.Hoµn thiÖn chÝnh s¸ch………………………………………………...34
3.2.6. C¸c gi¶I ph¸p thùc hiÖn chÝnh s¸ch hç trî …………………………..39
C.KÕt luËn…………………………………………………………...41
D.TµI liÖu tham kh¶o……………………………………………...42
2
PhÇn më ®Çu
Trong sù nghiÖp ®æi míi ®Ó ®Èy m¹nh CNH-H§H thùc hiÖn chiÕn l-îc
ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n-íc, c¸c doanh nghiÖp (DN) cã vÞ trÝ , vai
trß ®Æc biÖt quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n . Nã gãp phÇn ®Èy nhanh
tèc ®é ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh vµ cña c¶ nÒn kinh tÕ; t¹o thªm hµng ho¸ dÞch
vô; t¹o thªm nhiÒu viÖc lµm cho ng-êi lao ®éng ; t¨ng thu nhËp vµ n©ng cao
®êi sèng; t¹o nguån thu quan träng cho ng©n s¸ch nhµ n-íc vµ ®Æc biÖt ®-îc
coi l¯ “chiÕc ®Öm gi°m sãc” cña thÞ trêng .
NhËn thøc ®-îc tÇm quan träng cña c¸c DN, §¶ng vµ nhµ n-íc ta ®·
vµ ®ang cã nh÷ng chñ tr-¬ng, chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p, ph-¬ng ph¸p qu¶n lÝ
nh»m t¨ng c-êng khuyÕn khÝch ®Çu t- ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp V&N.
Ph¸t triÓn tèt c¸c DN kh«ng nh÷ng gãp phÇn to lín vµo sù ph¸t triÓn kinh
tÕ, mµ cßn t¹o sù æn ®Þnh chÝnh trÞ, x· héi trong n-íc. H¬n n÷a c¸c DN V&N
cã lîi thÕ lµ chi phÝ ®Çu t- kh«ng lín dÔ thÝch øng vèi sù thay ®æi cña thÞ
tr-êng, phï hîp víi sù qu¶n lÝ cña phÇn lín c¸c chñ doanh nghiÖp ë n-íc ta
hiÖn nay.
ë mét n-íc mµ phÇn lín lao ®éng lµm n«ng nghiÖp nh- n-íc ta th× chÝnh
DN lµ t¸c nh©n vµ ®éng lùc thóc ®Èy sù nghiÖp chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ
theo h-íng c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸.
ë n-íc ta, c¸c DN tuy còng ®· cã m«i tr-êng ®Ó ®Çu t- ph¸t triÓn kh¸
thuËn lîi vµ ®¹t ®-îc nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh, song nh÷ng kÕt qu¶ Êy ch-a
t-¬ng xøng víi vÞ trÝ vµ vai trß cña DN, do phÇn lín c¸c doanh nghiÖp ®ã võa
h×nh thµnh, cßn yÕu kÐm, sù ph¸t triÓn cña chóng cho ®Õn nay vÉn mang tÝnh
tù nhiªn, ch-a theo mét chiÕn l-îc víi nh÷ng b-íc ®i phï hîp víi chiÕn l-îc
ph¸t triÓn chung cña ®Êt n-íc .
Tr-íc t×nh h×nh ®ã vµ ®Ó thùc hiÖn nghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng lÇn thø IX
nh»m ph¸t huy nh÷ng thÕ m¹nh , tiÒm n¨ng cña c¸c DN , thùc hiÖn CNH
,H§H ®Êt n-íc ,viÖc cô thÓ ho¸ nh÷ng chÝnh s¸ch hç trî nh»m khuyÕn khÝch
®Çu t- ph¸t triÓn nh÷ng DN ngµy cµng trë thµnh nhu cÇu cÊp thiÕt .§Ó ®ãng
gãp phÇn nµo nhá bÐ cña m×nh vµo viÖc t×m kiÕm nh÷ng gi¶i ph¸p tÝch cùc hç
3
trî ph¸t triÓn c¸c DN nh»m thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp nµy ph¸t triÓn , gãp
phÇn thùc hiÖn sù CNH,H§H ®Êt n-íc . Do vËy em ®· chän ®Ò tµi : "Thùc
tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNNN ë ViÖt Nam".
Do thêi gian nghiªn cøu vµ thu thËp tµi liÖu cã h¹n, kinh nghiÖm thùc tÕ
cßn h¹n chÕ, vÊn ®Ò nghiªn cøu cßn míi mÎ phong phó vµ rÊt phøc t¹p, th«ng
tin l¹i ch-a ®Çy ®ñ vµ b-íc ®Çu míi lµm quen víi c«ng t¸c nghiªn cøu nªn
bµi viÕt nµy ch¾c ch¾n sÏ kh«ng khái cã nh÷ng khiÕm khuyÕt. Em hy väng
bµi viÕt sÏ phÇn nµo ph¸c th¶o ®-îc nh÷ng nÐt c¬ b¶n nhÊt vÒ thùc tr¹ng ®Çu
t- ph¸t triÓn c¸c DN ë ViÖt Nam trong thêi gian qua, chØ ra nh÷ng yÕu kÐm,
v-íng m¾c, tõ ®ã ®-a ra mét sè gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ nh»m hç trî cho c¸c
DN m¹nh mÏ h¬n trong m«i tr-êng c¹nh tranh kh¾c nghiÖt cña nÒn kinh tÕ
thÞ tr-êng.
4
Ch-¬ng 1
Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ doanh nghiÖp
1.1.Kh¸i niÖm chung vÒ doanh nghiÖp:
DN lµ ®¬n vÞ tæ chøc kinh doanh cã t- c¸ch ph¸p nh©n nh»m thùc hiÖn c¸c
ho¹t ®éng s¶n xuÊt, cung øng, trao ®æi hµng hãa vµ dÞch vô trªn thÞ tr-êng ®Ó
tèi ®a ho¸ lîi nhuËn cña doanh nghiÖp cña chñ së h÷u tµi s¶n.
Qua kh¸i niÖm nµy ta thÊy DN cã c¸c ®Æc ®iÓm sau:
-Lµ mét ®¬n vÞ tæ chøc kinh doanh cña nÒn kinh tÕ
-Cã ®Þa vÞ ph¸p lý (cã t- c¸ch ph¸p nh©n)
-NhiÖm vô: S¶n xuÊt cung øng, trao ®æi hµng ho¸ dÞch vô trªn thÞ
tr-êng
-Môc tiªu : Tèi ®a ho¸ lîi nhuËn cho chñ së h÷u tµi s¶n cña doanh
nghiÖp th«ng qua tèi ®a ho¸ lîi Ých ng-êi tiªu dïng
1.2.Tiªu thøc x¸c ®Þnh
Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i doanh nghiÖp : ph©n theo tÝnh chÊt ho¹t ®éng
kinh doanh, theo ngµnh nh-: C«ng nghiÖp, th-¬ng m¹i, dÞch vô, n«ng l©m
ng- nghiÖp vv.. ph©n theo quy m« tr×nh ®é s¶n xuÊt kinh (doanh doanh
nghiÖp lín, ..) §èi víi DN cÇn ph¶i x¸c ®Þnh vµ ph©n lo¹i theo nh÷ng tiªu
thøc riªng míi x¸c ®Þnh ®-îc ®óng b¶n chÊt, vÞ trÝ vµ nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn
quan ®Õn nã.
HiÖn nay trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam cßn cã nhiÒu bµn c·i, tranh luËn vµ
cã nhiÒu ý kiÕn, quan ®iÓm kh¸c nhau khi ®¸nh gi¸, ph©n lo¹i qui m« DN,
nh-ng th-êng tËp trung vµo c¸c tiªu thøc chñ yÕu nh-: vèn, doanh thu, lao
®éng, lîi nhuËn, thÞ phÇn . Cã hai tiªu thøc phæ biÕn th-êng dïng: Tiªu thøc
®Þnh tÝnh vµ tiªu thøc ®Þnh l-îng.
Tiªu thøc ®Þnh tÝnh nh- tr×nh ®é chuyªn m«n ho¸, sè ®Çu mèi qu¶n lÝ
vv..Tiªu thøc nµy nªu râ ®-îc b¶n chÊt vÊn ®Ò, song khã x¸c ®Þnh trong thùc
tÕ nªn Ýt ®-îc ¸p dông.
Tiªu thøc ®Þnh l-îng nh- sè l-îng lao ®éng, gi¸ trÞ tµi s¶n, doanh thu lîi
nhuËn.
5
Ngoµi hai tiªu thøc trªn cßn c¨n cø vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, tÝnh
chÊt ngµnh nghÒ, vïng l·nh thæ, tÝnh lÞch sö..
Nãi chung cã 3 tiªu thøc ®Ênh gi¸ vµ ph©n lo¹i DN:
1.2.1. Quan ®iÓm 1:
Tiªu thøc ®¸nh gia xÕp lo¹i DN ph¶i g¾n víi ®Æc ®iÓm tõng ngµnh vµ
ph¶i tÝnh ®Õn sè l-îng vèn vµ lao ®éng ®-îc thu hót vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt
kinh doanh. C¸c n-íc theo quan ®iÓm nµy gåm NhËt B¶n, Malayxia, Th¸i
Lan..v..v..trong bé luËt c¬ b¶n vÒ luËt doanh nghiÖp ë NhËt B¶n qui ®Þnh:
Trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp vµ chÕ biÕn khai th¸c, c¸c DN lµ nh÷ng doanh
nghiÖp thu hót vèn kinh doanh d-íi 100 triÖu Yªn ( t-¬ng ®-¬ng víi kho¶ng
1triÖu USD) . ë Malayxia doanh nghiÖp võa vµ nhá cã vèn cè ®Þnh h¬n
500.000 Ringgit (kho¶ng 145.000 USD) vµ d-íi 50 lao ®éng.
1.2.2. Quan ®iÓm 2:
DN ®-îc ®¸nh gi¸ theo ®Æc ®iÓm kinh tÕ kÜ thuËt cña ngµnh tÝnh ®Õn
3 yÕu tè vèn, lao ®éng vµ doanh thu. Theo quan ®iÓm nµy cña §µi Loan lµ
n-íc sö dông nã ®Ó ph©n chia DN cã møc vèn d-íi 4 triÖu tÖ §µi Loan
(t-¬ng ®-¬ng 1.5 triÖu USD) ,tæng tµi s¶n kh«ng v-ît qu¸ 120 triÖu tÖ vµ thu
hót d-íi 50 lao ®éng.
1.2.3. Quan ®iÓm 3:
Tiªu thøc ®¸nh gi¸ dùa vµo nghµnh nghÒ kinh doanh vµ sè l-îng lao
®éng .Nh- vËy theo quan ®iÓm nµy ngoµi tÝnh ®Æc thï cña nghµnh cÇn ®Õn
l-îng lao ®éng thu hót .§ã lµ quan ®iÓm cña c¸c n-íc thuéc khèi EC ,Hµn
Quèc , Hong Kong v.v... ë Céng hoµ liªn bang §øc c¸c doanh nghiÖp cã
d-íi 9 lao ®éng ®-îc gäi lµ doanh nghiÖp nhá, cã tõ 10 ®Õn 499 lao ®éng gäi
lµ doanh nghiÖp võa vµ trªn 500 lao ®éng lµ doanh nghiÖp lín.
Trong c¸c n-íc kh¸c thuéc EC, c¸c doanh nghiÖp cã d-íi 9 lao ®éng gäi
lµ doanh nghiÖp siªu nhá,tõ 10 ®Õn 99 lao ®éng lµ doanh nghiÖp nhá, tõ 100
®Õn 499 lao ®éng lµ doanh nghiÖp võa vµ c¸c doanh nghiÖp trªn 500 lao ®éng
lµ doanh nghiÖp lín.
ë ViÖt Nam,cã nhiÒu quan ®iÓm vÒ tiªu thøc ®¸nh gi¸ DN.Theo qui ®Þnh
cña chÝnh phñ th× doanh nghiÖp lµ nh÷ng doanh nghiÖp cã sè vèn d-íi 5 tØ
®ång vµ d-íi 20 lao ®éng.
6
Ng©n hµng c«ng th-¬ng ViÖt Nam ®· ph©n lo¹i DN ®Ó thùc hiÖn viÖc cho
vay:DN cã vèn ®Çu t- tõ 5 tØ ®Õn 10 tØ ®ång vµ sè lao ®éng tõ 500 ®Õn 1000
lao ®éng.
Héi ®ång liªn minh c¸c hîp t¸c x· ViÖt Nam cho r»ng c¸c DN cã vèn ®Çu
t- tõ 100 ®Õn 300 triÖu ®ång vµ cã lao ®éng tõ 5 ®Õn 50 ng-êi.
Theo ®Þa ph-¬ng ë thµnh phè Hå ChÝ Minh x¸c ®Þnh doanh nghiÖp võa lµ
nh÷ng doanh nghiÖp cã vèn ph¸p ®Þnh trªn 1 tØ ®ång,lao ®éng trªn 1000
ng-êi vµ doanh thu hµng n¨m trªn 10 tØ ®ång.D-íi 3 tiªu chuÈn trªn c¸c
doanh nghiÖp ®Òu xÕp vaß doanh nghiÖp nhá.
NhiÒu nhµ kinh tÕ ®Ò xuÊt ph-¬ng ph¸p ph©n lo¹i DN cã vèn ®Çu t- tõ
100 triÖu ®Õn 300 triÖu ®ång vµ lao ®éng tõ 5 ®Õn 50 ng-êi ,cßn nh÷ng doanh
nghiÖp võa cã møc vèn trªn 300 triÖu vµ sè lao ®éng trªn 50 ng-êi.
1.3. Vai trß vµ xu h-íng ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp .
1.3.1. Vai trß:
C¸c DN gãp phÇn ®Èy nhanh tèc ®é ph¸t triÓn cña c¸c nghµnh vµ c¶ nÒn
kinh tÕ,t¹o thªm nhiÒu hµng ho¸ dÞch vô vµ ®¸p øng ngµy cµng cao nhu cÇu
thÞ tr-êng(kh«ng ph¶i nhu cÇu nµo cña doanh nghiÖp lín ®Òu ®¸p øng
®îc).V× vËy , DN ®îc coi nh l¯ “ChiÕc ®Öm gi°m sãc cña thÞ trêng”.
C¸c DN cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng vµo viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x·
héi nh- t¹o nhiÒu viÖc lµm cho ng-êi lao ®éng,cã thÓ sö dông lao ®éng t¹i
nhµ, lao ®éng th-êng xuyªn vµ lao ®éng thêi vô;h¹n chÕ tÖ n¹n ,tiªu cùc (Do
kh«ng cã viÖc lµm); t¨ng thu nhËp ,n©ng cao chÊt l-îng ®êi sèng ;t¹o nguån
thu quan träng cho ng©n s¸ch nhµ n-íc; thu hót nhiÒu nguån vèn nhµn rçi
trong d©n c-; khai th¸c ®-îc tiÒm n¨ng s½n cã.
C¸c DN ph¸t triÓn trong mèi quan hÖ chÆt chÏ víi c¸c doanh nghiÖp lín,
®ãng vai trß lµm vÖ tinh ,hç trî ,gãp phÇn t¹o mèi quan hÖ víi c¸c lo¹i h×nh
doanh nghiÖp ,còng nh- ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c...
DN cã thÓ ph¸t huy ®-îc mäi tiÒm lùc cña thÞ tr-êng trong n-íc vµ ngoµi
n-íc (c¶ thÞ tr-êng ngh¸ch) dÔ dµng t¹o ra sù ph¸t triÓn c©n b»ng gi÷a c¸c
vïng kinh tÕ trong n-íc .
1.3.2. Xu h-íng ph¸t triÓn
Víi vÞ trÝ vµ lîi thÕ cña DN cÇn tËp trung ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp nµy
7
theo ph¬ng híng “®a h×nh thøc , ®a s°n phÈm v¯ ®a lÜnh vùc”. Chó ý ph²t
triÓn m¹nh h¬n n÷a c¸c DN ho¹t ®éng trong lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn
.Tr-íc ®©y chØ tËp trung vµo dÞch vô th-¬ng m¹i(bu«n b¸n). DN ph¶i lµ n¬i
th-êng xuyªn s¸ng t¹o s¶n phÈm ®Ó ®¸p øng mäi nhu cÇu míi.
1.4. C¸c ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña doanh nghiÖp ë ViÖt Nam
DN cã 5 ®Æc tr-ng c¬ b¶n sau:
1.4.1. H×nh thøc së h÷u
Cã ®ñ c¸c h×nh thøc së h÷u: Nhµ n-íc ,tËp thÓ ,t- nh©n vµ hçn hîp.
1.4.2. H×nh thøc ph¸p lý
C¸c DN ®-îc h×nh thµnh theo luËt doanh nghiÖp vµ nh÷ng v¨n b¶n d-íi
luËt .§©y lµ nh÷ng c«ng cô ph¸p lý x¸c ®Þnh t- c¸ch ph¸p nh©n rÊt quan
träng ®Ó ®iÒu chØnh hµnh vi c¸c doanh nghiÖp nãi chung trong ®ã cã c¸c DN,
®ång thêi x¸c ®Þnh vai trß cña Nhµ n-íc ®èi víi doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ.
Mét ®iÒu quan träng n÷a ®-îc ph¸p luËt kh¼ng ®Þnh vµ b¶o ®¶m quyÒn lîi
cña c¸c doanh nghiÖp (luËt ®Çu t- n-íc ngoµi söa ®æi,luËt khuyÕn khÝch ®Çu
t- trong n-íc) lµ nhµ n-íc thùc hiÖn hµng lo¹t c¸c biÖn ph¸p hç trî vµ
khuyÕn khÝch ®Çu t- trong n-íc,®Çu t- n-íc ngoµi nh- giao hoÆc cho thuª
®Êt ,x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng c¸c khu c«ng nghiÖp, lËp vµ khuyÕn khÝch quÜ
hç trî ®Çu t- ®Ó cho vay ®Çu t- trung vµ dµi h¹n ,gãp vèn ,b¶o l·nh tÝn dông
®Çu t- hç trî t- vÊn,th«ng tin ®µo t¹o vµ c¸c -u ®·i kh¸c vÒ tµi chÝnh...
Cã thÓ nãi m«i tr-êng ph¸p lý ,m«i tr-êng kinh tÕ còng nh- m«i tr-êng
t©m lý ®ang ®-îc ®æi míi sÏ cã t¸c dông thóc ®Èy vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ c¸c
DN, më ra mét triÓn väng cho sù hîp t¸c víi c¸c n-íc trong khu vùc Ch©u ¸
mµ ®Æc biÖt lµ NhËt B¶n.
1.4.3. LÜnh vùc vµ ®Þa bµn ho¹t ®éng
DN chñ yÕu ph¸t triÓn ë nghµnh dÞch vô,th-¬ng m¹i(bu«n b¸n).ë lÜnh vùc
s¶n xuÊt chÕ biÕn vµ giao th«ng (tËp trung ë 3 ngµnh: X©y dùng, c«ng
nghiÖp,n«ng l©m nghiÖp, th-¬ng m¹i ,dÞch vô) ®Þa bµn ho¹t ®éng chñ yÕu ë
c¸c thÞ trÊn thÞ tø vµ ®« thÞ.
1.4.4. C«ng nghÖ vµ thÞ tr-êng
C¸c DN phÇn lín cã n¨ng lùc tµi chÝnh rÊt thÊp,cã c«ng nghÖ thiÕt bÞ l¹c
hËu,chñ yÕu sö dông lao ®éng thñ c«ng.S¶n phÈm cña c¸c DN hÇu hÕt tiªu
8
thô ë thÞ tr-êng néi ®Þa,chÊt l-îng s¶n pÈm kÐm;mÉu m· ,bao b× cßn ®¬n
gi¶n,søc c¹nh tranh yÕu.Tuy nhiªn cã mét sè Ýt DN ho¹t ®éng trong lÜnh vùc
chÕ biÕn n«ng l©m h¶i s¶n cã s¶n phÈm xuÊt khÈu víi gi¸ trÞ kinh tÕ cao.
1.4.5. Tr×nh ®é tæ chøc qu¶n lý
Tr×nh ®é tæ chøc qu¶n lý vµ tay nghÒ cña ng-êi lao ®éng cßn thÊp vµ
yÕu(thuª lao ®éng th-êng xuyªn vµ thêi vô th-êng ch-a qua líp ®µo t¹o,båi
d-ìng ). HÇu hÕt c¸c DN ho¹t ®éng ®éc lËp ,viÖc liªn doanh liªn kÕt cßn h¹n
chÕ vµ cã nhiÒu khã kh¨n.
1.5. Nh÷ng lîi thÕ vµ bÊt lîi cña doanh nghiÖp :
1.5.1. Lîi thÕ
DN dÔ dµng khëi sù vµ ho¹t ®éng nh¹y bÐn theo c¬ chÕ thÞ tr-êng do vèn
Ýt,lao ®éng kh«ng ®ßi hái chuyªn m«n cao,dÔ ho¹t ®éng còng nh- dÔ rót lui
ra khái lÜnh vôc kinh doanh.NghÜa l¯ “®²nh nhanh th¾ng nhanh v¯ chuyÓn
híng nhanh”.Víi ®Æc tÝnh chu kú s°n phÈm ng¾n,c²c doanh nghiÖp cã thÓ
sö dông vèn tù cã ,vay m-în b¹n bÌ ,c¸c tæ chøc tÝn dông ®Ó khëi sù doanh
nghiÖp.Tæ chøc qu¶n lý trong c¸c DN còng rÊt gän nhÑ,v× vËy khi gÆp khã
kh¨n ,néi bé doanh nghiÖp dÔ dµng bµn b¹c ®i ®Õn thèng nhÊt.
DN dÔ ph¸t huy b¶n chÊt hîp t¸c s¶n xuÊt.Mçi doanh nghiÖp chØ s¶n xuÊt
mét vµi chi tiÕt hay mét vµi c«ng ®o¹n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt mét s¶n phÈm
hoµn chØnh.Nguy c¬ nhËp cuéc lu«n ®e do¹ , v× v¹y c¸c doanh nghiÖp ph¶i
tiÕn hµnh hîp t¸c s¶n xuÊt ®Ó tr¸nh bÞ ®µo th¶i.H×nh thøc th-êng thÊylµ t¹i
c¸c n-íc trªn thÕ giíi c¸c DN th-êng lµ c¸c doanh nghiÖp vÖ tinh cho c¸c
doanh nghiÖp lín .
DN dÔ dµng thu hót lao ®éng víi chi phÝ thÊp do ®ã t¨ng hiÖu suÊt sö dông
vèn.§ång thêi do tÝnh dÔ dµng thu hót lao ®éng nªn c¸c DN gãp phÇn ®¸ng
kÓ t¹o c«ng ¨n viÖc lµm ,gi¶m bít thÊt nghiÖp cho x· héi.
DN cã thÓ sö dông lao ®éng t¹i nhµ do ®ã gãp phÇn t¨ng thªm thu nhËp
cho mét bé phËn d©n c- cã møc sèng thÊp .
DN th-êng sö dông nguyªn liÖu s½n cã t¹i ®Þa ph-¬ng .T¹i c¸c doanh
nghiÖp Ýt x¶y ra xung ®ét gi÷a ng-êi lao ®éng vµ ng-êi sö dông lao ®éng.
Chñ doanh nghiÖp cã ®iÒu kiÖn ®i s©u ,®i s¸t t×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh
cña doanh nghiÖp còng nh- cã thÓ hiÓu râ t©m t- nguyÖn väng cña tõng lao
®éng.Gi÷a chñ vµ ng-êi lµm c«ng cã nh÷ng t×nh c¶m g¾n bã , Ýt cã kho¶ng
9
c¸ch nh- víi c¸c doanh nghiÖp lín , nÕu x¶y ra xung ®ét th× còng dÔ gi¶i
quyÕt .
DN cã thÓ ph¸t huy tiÒm lùc cña thÞ tr-êng trong n-íc .N-íc ta ®ang ë
trong giai ®o¹n h¹n chÕ nhËp khÈu , v× vËy c¸c doanh nghiÖp cã c¬ héi ®Ó lùa
chän c¸c mÆt hµng s¶n xuÊt thay thÕ ®-îc hµng nhËp khÈu víi chi phÝ thÊp vµ
vèn ®Çu t- thÊp.S¶n phÈm lµm ra víi chÊt l-îng ®¶m b¶o nh-ng l¹i hîp víi
tói tiÒn cña ®¹i bé phËn d©n c-,tõ ®ã n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊtvµ søc mua
cña thÞ tr-êng.
Cuèi cïng DN cßn lµ n¬i ®µo luyÖn c¸c nhµ doanh nghiÖp vµ cßn lµ c¸c c¬
së kinh tÕ ban ®Çu ®Ó ph¸t triÓn thµnh c¸c doanh nghiÖp lín.Thùc tÕ cho thÊy
nhiÒu doanh nghiÖp ®øng ®Çu c¸c ngµnh cña quèc gia hay liªn quèc gia ®Òu
khëi ®Çu tõ nh÷ng doanh nghiÖp rÊt nhá.
1.5.2. BÊt lîi
DN khã kh¨n trong ®Çu t- c«ng nghÖ míi , ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ ®ßi hái
vèn ®Çu t- lín , tõ ®ã ¶nh h-ëng ®Õn n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶, h¹n chÕ søc c¹nh
tranh trªn thÞ tr-êng.
Cã nhiÒu h¹n chÕ vÒ ®µo t¹o c«ng nh©n vµ chñ doanh nghiÖp dÉn ®Õn tr×nh
®é thµnh th¹o cña c«ng nh©n vµ tr×nh ®é qu¶n lý cña doanh nghiÖp ë møc ®é
thÊp .
C¸c DN th-êng bÞ ®éng trong c¸c quan hÖ thÞ tr-êng,kh¶ n¨ng tiÕp
thÞ,khã kh¨n trong viÖc thiÕt lËp vµ më réng hîp t¸c víi bªn ngoµi....Ngoµi ra
do nÒn kinh tÕ n-íc ta cßn khã kh¨n vµ chËm ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ giai ®o¹n
chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, tr×nh ®é qu¶n lý cña nhµ n-íc cßn h¹n
chÕ cho nªn c¸c doanh nghiÖp cßn béc lé nh÷ng khiÕm khuyÕt trong ho¹t
®éng s¶n xuÊt kinh doanh:
Kh«ng ®¨ng kÝ kinh doanh ,trèn thuÕ…
Lµm hµng gi¶, kÐm chÊt l-îng , gian lËn th-¬ng m¹i
Ho¹t ®éng ph©n t¸n khã qu¶n lÝ
Kh«ng tu©n theo ph¸p luËt hiÖn hµnh ..v..v..
1.6.C¸c nh©n tè ¶nh h-ëng ®Õn sù ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp
1.6.1.C¸c nh©n tè thuéc nÒn kinh tÕ quèc d©n
N-íc ta ®ang trong qu¸ tr×nh hoµ nhËp víi c¸c n-íc trong khu vùc vµ
10
trªn thÕ giíi th«ng qua viÖc tham gia khèi ASEAN vµ c¸c tæ chøc trong khu
vùc vµ quèc tÕ kh¸c.§©y võa lµ mét th¸ch thøc,võa lµ mét c¬ héi ,mét ®iÒu
kiÖn thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam , trong ®ã cã DN , thuËn lîi lµ
ë chç nhê ®ã doanh nghiÖp ViÖt Nam cã c¬ héi tiÕp cËn víi thÕ giíi bªn
ngoµi ®Ó thu nhËn th«ng tin , ph¸t triÓn c«ng nghÖ , t¨ng c-êng hîp t¸c cïng
cã lîi.Tuy nhiªn cïng víi sù hoµ nhËp vµo khu vùc th× sù b¶o hé s¶n xuÊt
trong n-íc th«ng qua c¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan sÏ gi¶m dÇn
®Õn møcbÞ xo¸ bá hoµn toµn,trong khi kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh
nghiÖp ViÖt Nam trªn thÞ tr-êng quèc tÕ cßn rÊt h¹n chÕ.NÕu kh«ng v-ît qua
®-îc thö th¸ch nµy ®Ó tr-ëng thµnh th× c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam sÏ khã
tån taÞ ngay c¶ trªn chÝnh thÞ tr-êng trong n-íc , ch-a nãi ®Õn thÞ tr-êng
n-íc ngoµi.
Chóng ta ®ang x¸c ®Þnh vèn tr«ng n-íc lµ quyÕt ®Þnh , vèn n-íc ngoµi lµ
quan träng , hiÖn nay vµ trong nh÷ng n¨m tíi sÏ cã sù mÊt c©n ®èi lín gi÷a
nhu cÇu vÒ vèn vµ kh¶ n¨ng vÒ vèn ®Çu t- ë kh¾p c¸c n-íc .V× vËy viÖc tiÕp
thu vèn n-íc ngoµi vµo ViÖt Nam lµ khã kh¨n, ®ßi hái ph¶i huy ®éng vèn ë
trong n-íc vµ nhµ n-íc ta sÏ tiÕp tôc dµnh cho c¸c DN sù chó ý thÝch ®¸ng
nh»m thu hót mäi nguån lùc.
Chóng ta ®ang tiÕp tôc ®æi míi toµn bé nÒn kinh tÕ theo h-íng x©y dùng
mét nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ tr-êng , cã sù
qu¶n lý cña nhµ n-íc .Trong nh÷ng n¨m võa qua ,thùc hiÖn chñ tr-¬ng nµy
nÒn kinh tÕ n-íc ta ®· cã nh÷ng biÕn ®æi ®¸ng kÓ.§Õn nay tuy vÉn ch-a tho¸t
khái lµ mét n-íc nghÌo , nh-ng ®· v-ît qua ®-îc giai ®oan khñng
ho¶ng.NÒn kinh tÕ ®ang t¨ng tr-ëng liªn tôc, l¹m ph¸t ®-îc kiÒm chÕ, gi¸ trÞ
®ång tiÒn trong n-íc t-¬ng ®èi æn ®Þnh...§i ®«i víi nã lµ c¸c chÝnh s¸ch cña
nhµ n-íc ngµy cµng hoµn thiÖn, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp
( ®Æc biÖt lµ DN)
* DN ®-îc -u tiªn ®Çu t- ph¸t triÓn trªn c¬ së thÞ tr-êng trong mét sè
ngµnh cã lùa chän lµ :
+C¸c ngµnh s¶n xuÊt hµng tiªu dïng , hµng thay thÕ nhËp khÈu vµ hµng
xuÊt khÈu
+ C¸c ngµnh t¹o ®Çu vµo cho c¸c doanh nghiÖp
+C¸c ngµnh thuéc lÜnh vùc c«ng nghiÖp n«ng th«n
11
-¦u tiªn ®Çu t- ph¸t triÓn DN ë n«ng th«n, c«ng nghiÖp vµ c¸c ngµnh dÞch
vô,coi DN lµ bé phËn quan träng nhÊt cña chiÕn l-îc CNH-H§H n«ng
nghiÖp vµ n«ng th«n
- DN ®-îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn trong mét sè ngµnh nhÊt ®Þnh mµ c¸c
doamh mghiÖp lín kh«ng cã lîi thÕ tham gia
-§Çu t- ph¸t triÓn DNtrong mèi liªn kÕt chÆt chÏ víi c¸c doanh nghiÖp lín
-Ph¸t triÓn mét sè khu c«ng nghiÖp tËp trung ë c¸c thµnh phè lín dµnh
riªng cho DN.
1.6.2.C¸c nh©n tè quèc tÕ
Tõ n¨m 1997 ®Õn nay cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ®· t¸c ®éng rÊt
m¹nh ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë c¸c n-íc trong khu vùc trong ®ã cã ViÖt
Nam .V× cuéc khñng ho¶ng mµ c¸c nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi ®· rót ra khái dù
®Þnh ®Çu t-,hµng ho¸ s¶n xuÊt ra trong n-íc khã cã thÓ c¹nh tranh ®-îc trªn
thÞ tr-êng.Cho ®Õn thêi ®iÓm nµy cuéc khñng ho¶ng ®· t¹m thêi l¾ng xuèng
nh-ng hËu qu¶ nã ®Ó l¹i th× vÉn cßn vµ rÊt khã kh¾c phôc.
MÆt kh¸c trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi xuÊt hiÖn nhiÒu n-íc cã ®iÒu kiÖn
thuËn lîi h¬n ViÖt Nam .§iÒu ®ã ®· lµm cho c¸c nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi
kh«ng chó ý ®Õn m«i tr-êng cña ViÖt Nam n÷a vµ hä kh«ng ®Çu t- ë ViÖt
Nam.
1.7.TÝnh tÊt yÕu ph¶i ®Çu t- vµ ph¸t triÓn DN
1.7.1.§Çu t- ph¸t triÓn DN chÝnh lµ ®Ó huy ®éng mäi nguån
vèn, t¹o thªm nhiÒu viÖc lµm, gãp phÇn thùc hiÖn chiÕn l-îc
CNH-H§H ®Êt n-íc
N-íc ta lµ n-íc ®ang ph¸t triÓn, chóng ta ®ang cÇn nhiÒu vèn ®Ó ®Çu t-,nhµ
n-íc chØ cã kh¶ n¨ng dïng ng©n s¸ch ®Ó ®Çu t- vµo c¬ së h¹ tÇng lµ
chÝnh.C¸c ngµnh s¶n xuÊt cÇn ®-îc ®Çu t- tõ c¸c nguån kh¸c ,ph¸t triÓn DN
chÝnh lµ c¸ch huy ®éng thªm c¸c nguån vèn ®Çu t- cña nh©n d©n ,®Ó ph¸t
triÓn kinh tÕ.N-íc ta l¹i ®ang rÊt thõa lao ®éng mµ DN l¹i rÊt cã -u thÕ trong
viÖc t¹o viÖc lµm v× :vèn ®Çu t- cho mçi chç lµm thÊp h¬n ,t¹o ra viÖc lµm
míi nhanh chãng h¬n so víi doanh nghiÖp lín,tæng vèn ®Çu t- kh«ng qu¸
lín nªn tÝnh kh¶ thi cao,cã thÓ ph¸t triÓn ë mäi n¬i ®Ó thu hót lao ®éng,yªu
cÇu vÒ tay nghÒ tr×nh ®é lao ®éng kh«ng cao.Do ®ã, ph¸t triÓn DN lµ rÊt thÝch
12
hîp víi hoµn c¶nh cña ViÖt Nam hiÖn nay.
§Çu t- ph¸t triÓn DN chÝnh lµ c¸ch ®Ó thùc hiÖn CNH-H§H n«ng th«n,
chuyÓn dÇn lao ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp sang c¸c ngµnh c«ng nghiÖp cã
quy m« ®-îc ph¸t triÓn ë vïng n«ng th«n, chuyÓn dÇn lao ®éng s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp sang c¸c ngµnh c«ng nghiÖp cã quy m« ®-îc ph¸t triÓn ë vïng
n«ng th«n tr¸nh g©y sø Ðp vÒ lao ®éng , viÖc lµm vµ c¸c vÊn ®Ò x· héi do t×nh
tr¹ng di c- vµo c¸c thµnh phè vµ trung t©m t¹o nªn.
1.7.2.§Çu t- ph¸t triÓn DN t¹o ra sù n¨ng ®éng ,linh ho¹t cho
toµn bé nÒn kinh tÕ, trong viÖc thÝch nghi víi nh÷ng thay ®æi
cña thÞ tr-êng trong n-íc vµ quèc tÕ
C¸c DN cã -u thÕ lµ n¨ng ®éng, dÔ thay ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt , thÝch
øng nhanh víi t×nh h×nh, ®ã lµ nh÷ng yÕu tè rÊt quan träng trong kinh tÕ thÞ
tr-êng ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ tÝnh hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt kinh
doanh.§Çu t- ph¸t triÓn DN cßn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh hoµ nhËp cña n-íc ta
víi c¸c n-íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi.
1.7.3.§Çu t- ph¸t triÓn DN lµ nh»m ®¶m b¶o sù c¹nh tranh
trong nÒn kinh tÕ
C¹nh tranh lµ søc sèng lµ ®éng lùc vµ lµ mét ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña kinh
tÕ thÞ tr-êng so víi c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung.§Ó c¹nh tranh th× trªn thÞ
tr-êng ph¶i cã nhiÒu chñ thÓ tham gia ,trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng tù do , c¸c
doanh nghiÖp, tËp ®oµn lín lu«n cã xu h-íng bµnh tr-íng, th«n tÝnh c¸c
doanh nghiÖp nhá.§Ó tr¸nh bÞ th«n tÝnh trong ®iÒu kiÖn nh- vËy, c¸c DN
còng cã xu thÕ liªn kÕt l¹i ®Ó trë thµnh c¸c doanh nghiÖp lín h¬n nh»m c¹nh
tranh trªn thÞ tr-êng. KÕt qu¶ lµ nÒn kinh tÕ chiÕm ®a sè nh÷ng chñ thÓ ®éc
quyÒn do ®ã ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ vµ ng-êi tiªu dïng bÞ thiÖt h¹i.Ph¸t
triÓn DN chÝnh lµ ®Ó duy tr× sù c¹nh tranh cÇn thiÕt trong nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng, tr¸nh nh÷ng mÐo mã do ®éc quyÒn g©y ra, duy tr× ®-îc tÝnh n¨ng
®éng vµ linh ho¹t cña c¸c chñ thÓ trong mét m«i tr-êng kinh doanh mµ tÝnh
n¨ng ®éng vµ linh ho¹t cã vai trß quyÕt ®Þnh cho sù sèng cßn cña mét doanh
nghiÖp.
13
Ch-¬ng 2
Thùc tr¹ng ph¸t triÓn doanh nghiÖp ë ViÖt Nam
2.1.§¸nh gi¸ kh¸i qu¸t
HiÖn nay ë n-íc ta c¸c DN tuyÓn dông gÇn 1 triÖu lao ®éng, chiÕm
gÇn mét nöa (49%) lùc l-îng lao ®éng trong tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh doanh
nghiÖp .C¸c DN chiÕm 65,9% so víi tæng sè doanh nghiÖp nhµ n-íc, chiÕm
33,6% so víi doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t- ë n-íc ngoµi.
S¶n phÈm cña khu vùc kinh tÕ t- nh©n (hÇu hÕt lµ DN ) kho¶ng 25-28%
GDP. Nép ng©n s¸ch, chØ tÝnh riªng kho¶n thu thuÕ c«ng,th-¬ng nghiÖp
ngoµi quèc doanh hµng n¨m b»ng 30% thu thuÕ tõ kinh tÕ quèc doanh
(kho¶ng 8000 tû ®ång n¨m 1999).
DN chiÕm kho¶ng 31% gi¸ trÞ s¶n xuÊt toµn ngµnh c«ng nghiÖp h»ng n¨m
.ChiÕm 78% tæng møc b¸n lÎ cña ngµnh th-¬ng nghiÖp vµ 64% tæng l-îng
vËn chuyÓn hµnh kh¸ch vµ hµng ho¸.
Gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ , t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ ,t¨ng tèc ®é ¸p
dông c«ng nghÖ míi trong s¶n xuÊt.
2.1.1. Quy m« vèn
Theo tÝnh to¸n cña c¸c nhµ nghiªn cøu kinh tÕ, em thÊy trong thêi gian qua ,
c¸c DN ph¸t triÓn rÊt m¹nh mÏ , sè l-îng c¸c doanh nghiÖp t¨ng nh-ng hÇu
hÕt ®ã lµ c¸c doanh nghiÖp cã quy m« vèn kh«ng lín nªn nguån vèn ®Çu thµng n¨m cã t¨ng m¹nh vÒ tèc ®é nh-ng vÒ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi th× kh«ng lín
l¾m.
Theo sè liÖu tÝnh to¸n gÇn ®©y nhÊt cña Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t- th× tÝnh
tõ ngµy 1/1/1992 ®Õn 31/12/1997 ®· cã 38.423 doanh nghiÖp ®-îc thµnh lËp
theo LuËt c«ng ty vµ LuËt doanh nghiÖp t- nh©n víi tæng sè vèn ®Çu t- lªn
tíi 84.396 tû VND. N¨m 1993 lµ n¨m t¨ng nhanh nhÊt vÒ c¶ sè l-îng vµ chÊt
l-îng vèn ®Çu t-. Møc vèn ®Çu t- n¨m 1993 lµ 21.221 tØ ®ång ®· t¨ng 13.519
tØ ®ång so víi n¨m 1992 t-¬ng øng víi tèc ®é t¨ng so víi n¨m 1992 lµ 275%.
Tõ n¨m 1993 ®Õn nay, nh×n chung hµng n¨m nÒn kinh tÕ còng thu thªm ®-îc
l-îng vèn kh«ng nhá. Tuy nhiªn møc ®é t¨ng thªm cã gi¶m dÇn bëi nh÷ng
n¨m ®Çu ph¸t triÓn, nhiÒu nhµ ®Çu t- thÊy c¬ chÕ chÝnh s¸ch th«ng tho¸ng,
14
thÊy ®Çu t- vµo ®ã thuËn l¬i , nh-ng sau vµi n¨m ®i vµo ho¹t ®éng nhiÒu
doanh nghiÖp lµm ¨n kh«ng hiÖu qu¶, kh«ng ®øng v÷ng ®-îc trong m«i
tr-êng c¹nh tranh khèc liÖt cña c¬ chÕ thÞ tr-êng, mét sè doanh nghiÖp ®· bÞ
ph¸ s¶n, lµm cho mét sè nhµ ®Çu t- gi¶m sót lßng tin vµo c¸c doanh nghiÖp
nµy. MÆt kh¸c lóc nµy, thÞ tr-êng trong nh÷ng lÜnh vùc bÐo bë ®· dÇn dÇn bÞ
thu hÑp, nhu cÇu vèn cho c¸c ho¹t ®éng kinh doanh ng¾n h¹n chíp nho¸ng ®·
t-¬ng ®èi b·o hßa. Tuy nhiªn do vèn nhu cÇu dµi h¹n cho nªn nÒn kinh tÕ
vÉn cßn rÊt cao.
Còng trong thêi gian nµy, Nhµ n-íc ®· cã chñ tr-¬ng s¾p xÕp l¹i c¸c doanh
nghiÖp Nhµ n-íc, do ®ã ®· rÊt h¹n chÕ viÖc thµnh lËp míi c¸c doanh nghiÖp
cã qui m« võa vµ nh, do ®ã vèn ®Çu t- cña Nhµ n-íc vµo khu vùc nµy gi¶m.
ChÝnh v× vËy mµ ®ång vèn ®Çu t- vµo c¸c DN cã xu h-íng gi¶m vµ ®Õn n¨m
1997 con 9.612 tØ ®ång.
2.1.2 C¬ cÊu vèn ®Çu t-:
a. C¬ cÊu vèn ®Çu t- ph©n chia theo lo¹i h×nh doanh nghiÖp:
Qua sè liÖu nghiªn cøu cho thÊy n¨m 1991 vèn dµnh cho doanh nghiÖp
Nhµ n-íc chiÕm 1.428 tØ ®ång trong tæng sè vèn ®Çu t- c¶ n¨m lµ 1.543 tØ
®ång, t-¬ng ®-¬ng 93.57% tæng vèn ®Çu t- trong n¨m. Nh-ng ®Õn n¨m
1994, c¬ cÊu nµy ®· thay ®æi theo h-íng gi¶m dÇn tØ träng vèn cña c¸c doanh
nghiÖp Nhµ n-íc chuyÓn sang t¨ng dÇn vèn ®Çu t- cña c¸c thµnh phÇn kinh
tÕ kh¸c. Tõ 6,4% n¨m 1991 ®Õn n¨m 1994 t¨ng lªn 14,2% trong ®ã doanh
nghiÖp Nhµ n-íc vµ c¸c c«ng ty TNHH t¨ng m¹nh nhÊt. §Õn n¨m 1997 møc
vèn cña doanh nghiÖp t- nh©n ®· chiÕm tíi 18,6% t¨ng vèn ®Çu t- trong n¨m
vµ ng-îc l¹i nguån vèn cña Nhµ n-íc gi¶m tõ 17.420 tØ n¨m 1994 xuèng cßn
7.828 tØ n¨m 1997 hay tØ träng gi¶m tõ 93.5% n¨m 1991 xuèng 85,8% n¨m
1994 vµ xuèng 81,4% n¨m 1997.
HiÖn nay, Nhµ n-íc ta vÉn ®ang tiÕn hµnh s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp
Nhµ n-íc, xu h-íng chØ gi÷ l¹i c¸c doanh nghiÖp ®ãng vai trß then chèt trong
nÒn kinh tÕ hay nh÷ng doanh nghiÖp mµ t- nh©n kh«ng tham gia ®-îc hoÆc
t- nh©n ho¹t ®éng kh«ng cã hiÖu qu¶…nªn trong nh÷ng n¨m tíi tØ träng vèn
thuéc së h÷u Nhµ n-íc sÏ tiÕp tôc gi¶m vµ thay vµo ®ã lµ sù t¨ng thªm m¹nh
mÏ vÒ vèn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c.
15
b. C¬ cÊu vèn ®Çu t- ph¸t triÓn doanh nghiÖp cho ngµnh kinh tÕ:
Qua tµi liÖu em thÊy, vèn ®Çu t- cña c¸c DN trong 6 n¨m (1992-1997) tËp
trung chñ yÕu vµo lÜnh vùc th-¬ng m¹i - dÞch vô vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn.
Riªng trong hai lÜnh vùc nµy sè doanh nghiÖp chiÕm 77,2% vµ vèn ®Çu tchiÕm 69,2% tæng sè vèn ®Çu t- c¶ thêi kú. Sau ®ã lµ tËp trung vèn cho
ngµnh x©y dùng chiÕm 4.338 tØ ®ång t-¬ng øng 15,6% tæng sè vèn ®Çu t- c¶
thêi kú. ChØ cßn l¹i mét l-îng vèn nhá cho c¸c ngµnh kh¸c, ®iÒu ®ã chøng tá
c¬ cÊu ph©n bè doanh nghiÖp vµ ph©n bæ vèn ®Çu t- lµ ch-a hîp lý. §ßi hái
Nhµ n-íc cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch thÝch hîp ®Ó thu hót vèn ®Çu t- cho c¸c
ngµnh kh¸c.
§©y lµ mét h¹n chÕ cho trong thùc tr¹ng ®Çu t- ph¸t triÓn cña c¸c hÖ thèng
c¸c DN, nã ®· phÇn nµo h¹n chÕ vai trß cña khu vùc kinh tÕ nµy trong toµn
bé nªn kinh tÕ quèc d©n. §iÒu ®ã cßn ph¶n ¸nh sù bÊt cËp trong c¸c chÝnh
s¸ch cña Nhµ n-íc. Nhµ n-íc vÉn ch-a h-íng ®-îc nhµ ®Çu t- bá tiÒn vµo
nh÷ng lÜnh vùc kh«ng chØ mang l¹i lîi Ých cho nhµ ®Çu t- mµ cßn cho nªn
kinh tÕ.
c. Nguån h×nh thµnh vèn ®Çu t-:
Nh- ta ®· biÕt, nguån vèn ®Çu t- cã thÓ h×nh thµnh tõ nguån vèn trong
n-íc vµ nguån vèn tõ n-íc ngoµi. V× sè l-îng c¸c DN cã vèn ®Çu t- n-íc
ngoµi chiÕm tØ lÖ nhá trong tæng sè doanh nghiÖp ë n-íc ta. Do vËy ë ®©y ta
chØ nghiªn cøu c¸c DN cã nguån vèn ®Çu t- trong n-íc.
Nguån vèn ®Çu t- trong n-íc còng ®-îc chia ra thµnh nguån vèn tõ ng©n
s¸ch, vèn tù cã cña doanh nghiÖp, vèn tù cã cña t- nh©n, hé gia ®×nh vµ vèn
cña c¸c tæ chøc tÝn dông
Víi doanh nghiÖp Nhµ n-íc th× nguån vèn tr-íc ®©y chñ yÕu lµ do ng©n
s¸ch Nhµ n-íc cÊp, nh-ng kÓ tõ khi chuyÓn sang h¹ch to¸n kinh doanh ®éc
lËp th× nguån vèn cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc kinh doanh th-êng ®-îc
huy ®éng tõ ng©n s¸ch Nhµ n-íc 30%, vèn tÝn dông 45%, vµ vèn tù cã cña
doanh nghiÖp kho¶ng 25%
Víi c¸c doanh nghiÖp t- doanh th× hoµn toµn ph¶i kinh doanh theo h×nh
thøc h¹ch to¸n kinh doanh ®éc lËp. Nguån vèn ®Ó ®Çu t- cña c¸c doanh
nghiÖp chñ yÕu lµ do sù vay m-în cña b¶n th©n chñ ®Çu t-. Nguån vèn nµy
®-îc huy ®éng tõ c¸c th©n h÷u, b¹n bÌ th«ng qua h×nh thøc ®i vay m-în víi
16
l·i suÊt tháa thuËn. ChÝnh v× h×nh thøc nµy tuy ®· huy ®éng ®-îc nguån vèn
nhµn rçi rÊt lín trong d©n mµ kÕt qu¶ lµm cho thÞ tr-êng bÞ lòng ®o¹n trong
nh÷ng n¨m võa qua do sù kiÓm so¸t thiÕu chÆt chÏ cña Nhµ n-íc. NhiÒu
ng-êi ®· bÞ mÊt c¸c kho¶n tiÒn rÊt lín do c¸c con nî cña hä – c¸c c«ng ty
lµm ¨n kh«ng hiÖu qu¶ bÞ ph¸ s¶n… mµ còng chÝnh ®iÒu nµy lµm cho nguån
vèn ®Çu t- cho n¨m 1994 bÞ gi¶m sót.
Ngoµi ra cßn nguån vèn tÝn dông vay ng©n hµng nµy cßn rÊt h¹n chÕ v× ®Ó
®-îc vay ph¶i tr¶i qua nhiÒu thñ tôc nghiªm ngÆt, phiÒn hµ vµ thÕ chÊp chÆt
chÏ, doanh nghiÖp ph¶i cã luËn chøng cô thÓ cña ph-¬ng ¸n kinh doanh míi
®-îc vay vèn. §©y chÝnh lµ mét h¹n chÕ lín trong chÝnh s¸ch hç trî cña Nhµ
n-íc cho c¸c DN
Do c¸c nguyªn nh©n trªn mµ vÊn ®Ò cÇn ®Æt ra lµ Nhµ n-íc ph¶i khuyÕn
khÝch c¸c doanh nghiÖp huy ®éng vèn tõ thÞ tr-êng tµi chÝnh chÝnh thøc vµ
lµm gi¶m bít c¸c thñ tôc, c¸c kh©u trong qu¸ tr×nh cho vay. Nh- vËy míi
®¶m b¶o ®-îc sù ph¸t triÓn æn ®Þnh cho nÒn kinh tÕ
d. NhÞp ®é thu hót vèn:
Tõ thêi k× ®æi míi ®Õn nay, tèc ®é t¨ng vèn ®Çu t- t¨ng m¹nh nhÊt trong 2
n¨m: 1993, 1994, t-¬ng øng lµ 275,5% vµ 263,7% so víi n¨m 1992. Tuy
nhiªn sau ®ã gi¶m dÇn vµ ®Õn n¨m 1997 vèn ®Çu t- chØ t¨ng 24,8% so víi
vèn ®Çu t- n¨m 1992.
NÕu xÐt ë tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn vèn ®Çu t- th× nhÞp ®é thu hót vèn ®Çu
t- cña c¸c DN t¨ng kh¸ nhanh tõ n¨m 1992 ®Õn 1997. Tèc ®é vèn t¨ng b×nh
qu©n chung lµ 22,68% /n¨m. Tuy nhiªn c¸c n¨m cã tèc ®é t¨ng gi¶m kh¸c
nhau. N¨m 1993 so víi n¨m 1992 t¨ng lªn 275,5%, n¨m 1994 b»ng 95,7% so
víi n¨m 1993, n¨m 1995 b»ng 59,6% so víi n¨m 1994, n¨m 1996 b»ng
11,1% so víi n¨m 1995, n¨m 1997 b»ng 71,5% so víi n¨m 1996.
NÕu xÐt riªng tõng lo¹i doanh nghiÖp th× thÊy c«ng ty cæ phÇn vÉn cã vèn
®Çu t- trung b×nh h»ng n¨m t¨ng nhanh nhÊt lµ 94,1%.
Qua ®©y mét lÇn n÷a ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng vèn ®Çu t- cña c¸c doanh
nghiÖp t- nh©n t¨ng rÊt m¹nh. Tuy nhiªn víi qui m« vèn trong c¸c doanh
nghiÖp nµy kh«ng nhiÒu lµm cho møc vèn ®Çu t- cña c¸c DN nãi chung chØ
t¨ng ë møc trung b×nh.
17
2.1.3. §¸nh gi¸ cô thÓ:
a.VÒ mÆt sè l-îng:
B¶ng 1 chØ ra xu thÕ ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp ®-îc thµnh
lËp míi tõ 1991-1997. Qui m« trung b×nh cña doanh nghiÖp gi¶m tõ 1991
(1073 triÖu /doanh nghiÖp) ®ªn 1994 (361 triÖu /doanh nghiÖp) vµ sau ®ã l¹i
t¨ng ®Õn 956 triÖu /doanh nghiÖp n¨m 2000
B¶ng 1: Sè l-îng vµ vèn ®¨ng kÝ kinh doanh cña doanh nghiÖp ngoµi
quèc doanh giai ®o¹n 1991-2000
N¨m
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
Sè l-îngDN
110
3985
7493
7175
6158
5490
3657
3022
3601
14417
Vèn(tû ®ång)
118
3015
3458
2588
2880
25806
1784
2204
3435
13783
757
461
361
468
456
488
729
954
956
Vèn trunng b×nh 1 1073
Doanh nghiÖp (triÖu
®ång)
Nguån:Vô Doanh nghiÖp, Bé kÕ ho¹ch vµ §Çu tC¬ cÊu vèn cña c¸c doanh nnghiÖp míi thµnh lËp. Theo sè liÖu
b¶ng6(d-íi ®©y), c«nng ty TNHH vµ doanh nghiÖp t- nh©n (lo¹i h×nh chñ
yÕu cña c¸c DN) ®ang t¨ng lªn m¹nh mÏ vÒ sè l-îng vµ quy m« vèn.Trong
sè gÇn 41000 doanh nghiÖp ®-îc thµnh lËp míi tõ n¨m 1991-1997, gÇn
34000 doanh nghiÖp lµ doanh nghiÖp t- nh©n(24000)vµ c«ng ty
TNHH(10000), chiÕm 83%.VÒ vèn cña c¸c doanh nghiÖp thµnh lËp míi,
trong giai ®o¹n 1991-1997 víi tæng sè vèn 120.688.874 (tr.®) trong ®ã doanh
nghiÖp t- nh©n vµ c«ng ty TNHH (Lo¹i h×nh chñ yÕu cña DN) chiÕm 11.19%
t-¬ng øng víi sè vèn 13.515.874(tr.®).
18
B¶ng 2 Sè l-îng vµ vèn cña c¸c doanh nghiÖp míi thµnh lËp.
Tæng
C«ng ty TNHH
C«ng ty CP
Sè
l-îng
Vèn (tr
®ång)
Sè l-îng
Vèn (tr
®ång)
Sè
l-î
ng
Vèn
®ång)
N¨m
sè
l-îng
Vèn
®ång)
1991
109
119791
69
12059
36
27141
4
78600
1992
5170
8239292
2858
608722
1064
1506826
56
1993
10670
33055123
5265
975901
2104
1930378
1994
7527
17817942
5306
846088
1840
1995
6592
31925856
4076
830892
1996
6172
20899686
3696
1997
4277
8630623
14433
40517
2000(a)
Tæng
(b)
(tr
DNT- nh©n
DNNN
(tr
Sè
l-îng
Vèn
®ång
925456
1192
5196096
40
569015
3261
29577836
1452289
25
1240739
356
14276832
2047
1658290
35
402226
434
29032453
659893
1753
1433781
39
428123
684
18375893
2607
475176
1064
1098438
22
229066
584
6825946
13854696
6450
2799683
7242
7923986
723
3059307
16
71720
120688313
23877
4408731
9908
9107143
221
3837225
6511
103285256
Nguån: Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t-:
(a): 1 c«ng ty hîp danh víi sè vèn lµ 600 triÖu ®ång; (b) kh«ng kÓ sè
liÖu cña n¨m 2000.
B¶ng 3: Quy m« vèn trung b×nh cña c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp (triÖu ®ång)
N¨m
Tæng
DNTN
Cty TNHH Cty cæ phÇn DNNN
1991
1.080,73
174,77
753,92
19.650,00
1992
1.583,16
212,99
1.416,19
16.526,00
4.359,31
1993
2.947,81
185,36
917,48
14.225,38
9.070,17
1994
2.323,57
159,46
789,29
49.492,17
40.103,46
1995
4.796,52
203,85
810,11
11.492,17
66.895,05
1996
3.301,78
178,54
817,90
10.977,51
26.865,34
1997
2.017,00
182,27
1.032,37
10.412,09
11.688,26
2000 (a)
959,93
434,06
1094,17
4231,41
4482,50
184,64
919,17
17.525,90
15.863,256
tæng thÓ (b) 2.979,95
Nguån: TÝnh to¸n theo sè liÖu b¶ng 6
(a): 1 c«ng ty hîp danh víi sè vèn lµ 600 triÖu ®ång; (b) kh«ng kÓ sè
liÖu cña n¨m 2000.
Trong giai ®o¹n tõ 1991-1997, quy m« vèn trung b×nh cña c¸c doanh
nghiÖp t- nh©n ®-îc thµnh lËp míi lµ 184 triÖu ®ång; c«ng ty TNHH thµnh
19
(tr
lËp míi lµ 920 triÖu ®ång; c«ng ty cæ phÇn thµnh lËp míi lµ trªn 17,5 tû ®ång
vµ DNNN lµ kho¶ng 15,9 tû ®ång.
Theo tiªu chÝ ph©n lo¹i dùa vµo tæng gi¸ trÞ vèn, trong tæng sè 23.078
doanh nghiÖp trªn ph¹m vi c¶ n-íc t¹i thêi ®iÓm 01/7/1995, cã tíi 20.856
doanh nghiÖp lµ DN, chiÕm tû lÖ 87,97%. Xem b¶ng 4 d-íi ®©y:
B¶ng 4: Tû träng c¸c DN theo tiªu chÝ vèn trong c¸c lo¹i h×nh
doanh nghiÖp.
DN
Doanh nghiÖp
Tæng sè
DN
Sè l-îng
DN
Tû träng DN
trªn tæng sè
DN (%)
Tæng sè
23.708
20.856
87,97
1. DN trong n-íc
23.016
20.623
89,61
1.1. DNNN
5.873
3.869
65,88
1.2. Hîp t¸c x·
1.867
1.818
97,37
1.3. DN t- nh©n
10.916
10.868
99,56
118
50
42,37
4.242
4.018
94,72
2. DN cã vèn ®Çu t- n-íc ngoµi
692
233
33,67
2.1. DN 100% vèn n-íc ngoµi
150
45
30,0
2.2. DN liªn doanh
542
188
34,68
1.4. C«ng ty cæ phÇn
1.5. C«ng ty TNHH
Nguån: Mét sè chØ tiªu chñ yÕu vÒ quy m« vèn vµ hiÖu qu¶ cña 1,9 triÖu
c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh trªn l·nh thæ ViÖt Nam, Tæng côc Thèng kª,
Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª, Hµ Néi, 1997, BiÓu 21, trang 158-159.
XÐt c¶ sè t-¬ng ®èi lÉn sè tuyÖt ®èi th× c¸c DN tËp trung nhiÒu 0nhÊt ë
khu vùc ngoµi quèc doanh víi lo¹i h×nh doanh nghiÖp t- nh©n cã 10.868
doanh nghiÖp trong tæng sè 20.856 DN chiÕm 52,11%, sau ®ã lµ c«ng ty
TNHH víi 4.018 doanh nghiÖp chiÕm 19,26%.
20
- Xem thêm -