Tài liệu Kc029 tính chất và vai trò của nhà nước trong quá trình cnh - hđh ở vn hiện nay

1 Më §Çu Trong thêi ®¹i ngµy nay, Nhµ n-íc nµo còng cã vai trß nhÊt ®Þnh trong sù ph¸t triÓn cña mét quèc gia, ®Æc biÖt lµ trong sù nghiÖp c¶i tæ vµ x©y dùng nÒn kinh tÕ. ViÖt Nam ®ang thùc hiÖn c«ng cuéc c«ng nghiÖp hãa – hiÖn ®¹i hãa ®Êt n-íc víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng víi nhiÒu thµnh phÇn cïng tham gia. Trong ®iÒu kiÖn nh- vËy th× vai trß qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n-íc lµ kh¸ch quan, mét nhu cÇu néi t¹i cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, thÓ hiÖn ë viÖc Nhµ ®iÒu tiÕt nÒn kinh th«ng qua viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch. V× vËy, n©ng cao vai trß cña Nhµ n-íc trong qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa – hiÖn ®¹i hãa lµ vÊn ®Ò mang tÝnh thêi sù vµ lµ ®Ò tµi nghiªn cøu cña nhiÒu cÊp, ngµnh, nhiÒu c¸n bé vµ sinh viªn. Nhµ n-íc thùc hiÖn tèt vai trß kinh tÕ cña m×nh ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ t¨ng tr-ëng víi hiÖu qu¶ cao vµ bÒn v÷ng, t¹o tiÒn ®Ò rót ng¾n qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, tr¸nh nguy c¬ tôt hËu vµ ®uæi kÞp c¸c n-íc kinh tÕ ph¸t triÓn trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. §©y lµ mét vÊn ®Ò lín cÇn ®-îc nghiªn cøu kü l-ìng, song do kiÕn thøc cßn h¹n chÕ, bµi bµi viÕt nµy chØ nªu lªn nh÷ng néi dung c¬ b¶n vµ mét sè thùc tr¹ng vai trß cña Nhµ n-íc ®èi víi c«ng nghiÖp hãa trong nh÷ng n¨m qua, ®ång thêi ®-a ra mét sè ý kiÕn nh»m n©ng cao vai trß cña Nhµ n-íc trong thêi gian tíi. Bµi viÕt ®· ®-îc hoµn thµnh d-íi sù h-íng dÉn tËn t×nh cña thÇy c« gi¸o h-íng dÉn, ®ång thêi ®-îc sù gióp ®ì cña Th- viÖn tr-êng vÒ nhiÒu tµi liÖu tham kh¶o bæ Ých. Bµi viÕt nµy ®-îc chia thµnh 2 ch-¬ng, bao gåm: Ch-¬ng 1: "TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vai trß Nhµ n-íc trong trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa". Ch-¬ng 2: Thùc tr¹ng vÒ vai trß cña nhµ n-íc trong qu¸ tr×nh CNH-H§H vµ nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao vai trß cña nhµ n-íc ®èi víi qu¸ tr×nh CNHH§H ë n-íc ta trong thêi gian tíi Em xin tr©n thµnh c¶m ¬n sù h-íng dÉn vµ quan t©m cña thÇy ®· gióp em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy. Em c¶m ¬n thÇy! 1 2 Néi dung Ch-¬ng 1 TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vµ vai trß cña Nhµ n-íc ®èi víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. 1.1. Vai trß cña nhµ nhµ n-íc ®èi víi qu¸ tr×nh CNH-H§H 1. 1. 1 Th-c chÊt CNH-H§H. m«i quan hÖ gi÷a CNH-H§H? Tr-íc ®©y chóng ta cho r»ng c«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh trang bÞ kÜ thuËt hiÖn ®¹i cho toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n thay thÕ lao ®éng thñ c«ng b»ng lao ®äng c¬ khÝ ho¸ biÕn mét n-íc kÐm ph¸t triÓn thµnh mét n-íc cã c¬ cÊu c«ng n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i khoa häc kÜ thuËt tiªn tiÕn. Theo quan niÖm cña Liªn hîp quèc c«ng nghiÖp ho¸ lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ trong ®ã mét bé phËn nguån lùc quèc gia ngµy cµng lín ®-îc huy ®éng ®Ó x©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu nghµnh víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i... C¸c quan niÖm nãi trªn dï c¸ch diÔn ®¹t cã thÓ kh¸c nh-ng ®Òu cã néi dung nãi chung ®ã lµ kÜ thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i c¬ cÊu kinh tÕ theo h-íng hiÖn ®¹i, nÒn kinh tÕ ®¹t tr×nh ®é ph¸t triÓn. KÕt hîp quan niÖm truyÒn thèng víi quan niÖm hiÖn §¹i Héi nghÞ lÇn thø VII ban chÊp hµnh Trung -¬ng §¶ng Céng s¶n ®· ®-a ra quan niÖm míi vÒ c«ng nghiÖp hãa hiÖn ®¹i ho¸. Theo t- t-ëng nµy c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b¶n toµn diÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh dÞch vô vµ qu¶n lÝ kinh tÕ x· héi tõ s¶n xuÊt thñ c«ng lµ chÝnh sang sö dông phæ biÕn søc lao ®éng cïng c«ng nghÖ, ph-¬ng tiÖn cïng ph-¬ng ph¸p tiªn tiÕn hiÖn ®¹i dùa trªn sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp vµ tiÕn bé khoa häc t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cao. Quan niÖm trªn ®· g¾n c«ng nghiÖp ho¸ víi hiÖn ®¹i ho¸ ®ång thêi x¸c ®Þnh ®-îc vai trß cña c«ng nghiÖp trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸. Tr-íc ®æi míi c«ng nghiÖp ho¸ ®-îc tiÕn hµnh theo c¬ chÕ cò tËp trung bao cÊp ngµy nay chóng ta tiÕn hµnh theo c¬ chÕ míi ®ã lµ c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lÝ cña nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. Tr-íc ®©y c«ng nghiÖp ho¸ ®-îc hiÓu lµ viÖc cña nhµ n-íc th«ng qua hai khu vùc quèc doanh vµ tËp thÓ, ngµy nay lµ sù nghiÖp cña toµn d©n víi sù tham gia cña tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. ChiÕn l-îc c«ng nghiÖp ho¸ tr-íc ®©y lµ c«ng nghiÖp ho¸ h-íng néi thay thÕ nhËp khÈu lµ chñ yÕu gÇn nh- c« lËp víi thÞ tr-êng thÕ giíi cßn b©y giê lµ chiÕn l-îc h-íng vÒ xuÊt khÈu trong ®iÒu kiÖn më cöa víi c¸c n-íc kh¸c trªn thÕ giíi. 2 3 1. 1. 2 Vai trß cña nhµ n-íc ®èi víi sù nghiªp CNH-H§H ë n-íc ta a- X©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ hîp lÝ. C¬ cÊu kinh tÕ lµ tæng thÓ c¸c quan hÖ kinh tÕ hay c¸c bé phËn hîp thµnh cña nÒn kinh tÕ ;g¾n víi vÞ trÝ tr×nh ®é kÜ thuËt c«ng nghÖ quy m« tØ träng t-¬ng øng víi tõnh bé phËn vµ mèi quan hÖ t-¬ng t¸c gi÷a c¸c bé phËn g»n víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn nh»m thùc hiÖn môc tiªu kinh tÕ ®· ho¹ch ®Þnh. CÊu tróc cña c¬ cÊu kinh tÕ bao gåm : - C¬ cÊu nghµnh kinh tÕ. - C¬ cÊu vïng kinh tÕ - C¬ cÊu gi÷a thÞ x·, thÞ trÊn, thÞ tø, thµnh phè vµ ®« thÞ - C¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ. VÒ c¬ cÊu nghµnh kinh tÕ. Thø nhÊt, khai th¸c tèt tiÒm n¨ng n«ng l©m ngnghiÖp. Thø hai ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng n«ng l©m thuû s¶n. Thø ba ph¸t huy lîi thÕ nh©n c«ng vµ truyÒn thèng s¶n xuÊt ®Èy m¹nh s¶n xuÊt hµng tiªu dïng xuÊt khÈu. Thø t- c¶i t¹o vµ n©ng cÊp hÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng phôc vô ph¸t triÓn cña c¸c nghµnh kinh tÕ. Thø n¨m x©y dùng cã chän läc mét sè c¬ së c«ng nghiÖp nÆng träng yÕu vµ hÕt søc cÊp thiÕt cã ®iÒu kiÖn vÒ vèn c«ng nghÖ ®Ó ph¸t huy nhanh vµ cã hiÖu qu¶ cao. Thø s¸u ph¸t triÓn dÞch vô khai th¸c cã hiÖu qu¶ lîi thÕ vÒ tù nhiªn. VÒ c¬ cÊu vïng kinh tÕ t¹o ®iÒu kiÖn cho tÊt c¶ c¸c vïng ®Òu ph¸t triÓn trªn c¬ së khai th¸c tèt thÕ m¹nh vµ tiÒm n¨ng cña mçi vïng. VÒ c¬ cÊu thÞ tø, thÞ x·, thÞ trÊn, thµnh phè vµ ®« thÞ. Tuú ®iÒu kiÖn tõng n¬i, tÊt c¶ c¸c thÞ x· thÞ trÊn ®Òu ph¶i ®-îc ph¸t triÓn trªn c¬ së ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp dÞch vô mang ý nghÜa tiÓu vïng. h×nh thµnh c¸c thÞ tø lµm trung t©m kinh tÕ v¨n ho¸ cña mçi x· hoÆc côm x·. VÒ c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ. LÊy viÖc gi¶i phãng søc s¶n xuÊt ®éng viªn tèi ®a mäi nguån lùc bªn trong vµ bªn ngoµi cho viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h-íng c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. Ph¸t huy vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n-íc. b- §Èy m¹nh cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®i ®«i víi tiÕp nhËn chuyÓn giao c«ng nghÖ míi tõ n-íc ngoµi 1. 2 – Véi dung vai trß cña nhµ n-íc ®«Ý víi qu¸ tr×nh CNH_H§H 3 4 1.2.1.Vai trß cña nhµ n-íc trong viÖc ®Þnh h-íng cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸: Vai trß qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhµ n-íc b¾t ®Çu tõ sù cÇn thiÕt ph¶i phèi hîp lao ®éng chung vµ do tÝnh chÊt x· héi ho¸ cao cña s¶n xuÊt quy ®Þnh Lùc l-îng s¶n xuÊt cµng ph¸t triÓn tr×nh ®é x· héi ho¸ cña s¶n xuÊt cµng cao th× ph¹m vi thùc hiÖn vai trß nµy cµng cÇn thiÕt vµ møc ®é ®ßi hái cña nã cµng chÆt chÏ vµ nghiªm ngÆt. NÒn kinh tÕ hµng ho¸ víi c¬ chÕ thÞ tr-êng lµ b-íc ph¸t triÓn tÊt yÕu cña kinh tÕ tù cÊp tù tóc, mét tr×nh ®é x· héi ho¸ cao cña s¶n xuÊt. Tuú theo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, møc ®é ®¹t ®-îc cña sù x· héi ho¸ s¶n xuÊt trong mçi n-íc vµ trong mçi thêi k× mµ gi÷a chóng cã nh÷ng quan hÖ tØ lÖ nhÊt ®Þnh ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn c©n ®èi, khai th¸c vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc bªn trong còng nh- bªn ngoµi. Sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña lùc l-îng s¶n xuÊt, sù t¸c ®éng th-êng xuyªn cña c¸c nh©n tè tù nhiªn x· héi, kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ ®èi ngo¹i lµm cho c¸c tØ lÖ ®ã lu«n lu«n thay ®æi. C¸c quan hÖ tØ lÖ ®ã cã thÓ phï hîp víi yªu cÇu cña quy luËt vµ tÝnh quy luËt ho¹t ®éng kh¸ch quan ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho kinh tÕ t¨ng tr-ëng. Ng-îc l¹i c¸c quan hÖ tØ lÖ ®ã cã thÓ kh«ng phï hîp vµ lµm cho nÒn kinh tÕ r¬i vµo t×nh tr¹ng yÕu kÐm. §Æc biÖt khi c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ ®-îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn th× c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ trong vµ ngoµi n-íc x©m nhËp, t¸c ®éng lÉn nhau :c¸c nguån lùc bªn trong vµ bªn ngoµi cã thÓ di chuyÓn phï hîp hoÆc kh«ng phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ trong n-íc :quy m« vµ c¬ cÊu kinh tÕ cã thÓ di chuyÓn theo h-íng tiÕn bé, hîp lÝ tèi -u hoÆc l¹c hËu bÊt hîp lÝ nÒn kinh tÕ cña mçi quèc gia lµ mét m¾t xÝch trong hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. T×nh h×nh ®ã ®· ®Æt lªn vai c¸c nhµ n-íc kh«ng chØ lµ ng-êi b¶o vÖ trËt tù x· héi vµ an ninh quèc gia mµ cßn lµ ng-êi hiÓu biÕt quy luËt vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, n¾m v÷ng vµ dù b¸o ®-îc diÕn biÕn kinh tÕ trong vµ ngoµi n-íc, cã kh¶ n¨ng sö dông c¸c ®ßn b¶y kinh tÕ, thÓ chÕ ho¸ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ thµnh hÖ thèng c¸c luËt lÖ c¸c quy chÕ ®ång bé ®Ó trùc tiÕt t¸c ®éng khèng chÕ ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, ®Þnh h-íng sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc, c¸c vïng vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nh»m ®¶m b¶o nhu cÇu c©n ®èi trong sù ph¸t triÓn do chÝnh c¸c quy luËt vµ tÝnh quy luËt kh¸ch quan cña ®êi sèng kinh tÕ quyÕt ®Þnh. Cã thÓ kh¼ng ®Þng r»ng, yªu cÇu c©n ®èi trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ lµ c¬ së kh¸ch quan, s©u xa cña vai trß qu¶n lÝ Nhµ n-íc vÒ kinh tÕ. 4 5 1.2.2. Nhµ n-íc t¹o nh÷ng tiÒn ®Ò ®Ó thùc hiÖn céng nghiÖp ho¸: 1.2.2.1.ChÝnh s¸ch vÒ vèn: Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi chÝnh s¸ch vÒ vèn lµ mét trong c¸c yÕu tè quan träng ®Ó thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. Sau hai cuéc chiÕn tranh khèc liÖt n-íc ta b-íc vµo c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n-íc. Thêi k× tr-íc 1986 n-íc ta häc tËp m« h×nh c¸c n-íc x· héi chñ nghÜa cò x©y dùng mét nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. Vµ hËu qu¶ lµ n-íc ta l©m vµo khñng ho¶ng trÇm träng l¹m ph¸t phi m·, nÒn kinh tÕ tr× trÖ. B¾t ®Çu tõ n¨m 1986 n-íc ta thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi x©y dùng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. Sau h¬n m-êi n¨m ®æi míi n-íc ta ®· tho¸t khái khñng ho¶ng vµ cã møc t¨ng tr-ëng kh¸. Tuy nhiªn thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ cßn rÊt nhiÒu ®iÒu bÊt cËp nguy c¬ tôt hËu vÉn cßn ®ã nh- mét th¸ch thøc. D©n sè ®«ng, lao ®éng nhiÒu nh-ng tr×nh ®é kÜ thuËt chuyªn m«n thÊp, tr×nh ®é c«ng nghÖ l¹c hËu, c¬ së h¹ tÇng cho ph¸t triÓn kinh tÕ thÊp kÐm. Nh÷ng ®iÒu trªn kh«ng thÓ mét doanh nghiÖp hay mét c¸ nh©n cã thÓ gi¶i quyÕt ®-îc mµ ph¶i lµ nhµ n-íc. Do ®ã ph¶i n©ng cao vai trß cña nhµ n-íc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ nh»m ®-a ®Êt n-íc ®i lªn, nÒn kinh tÕ t¨ng tr-ëng bÒn v÷ng, h¹n chÕ nh÷ng nh-îc ®iÓm cña thÞ tr-êng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan 1.2.2.2. ChÝnh s¸ch vÒ ph¸t triÓn céng nghÖ: Sau hai cuéc chiÕn tranh kÐo dµi VIÖT NAM b-íc vµo c«ng cuéc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ víi xuÊt ph¸t ®iÓm rÊt thÊp vÒ mÆt c«ng nghÖ. Tr×nh ®é c«ng nghÖ n-íc ta nãi chung rÊt thÊp so víi c¸c n-íc trªn thÕ giíi. Trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp hÖ thèng m¸y mãc thiÕt bÞ l¹c hËu tõ 2-4 thÕ hÖ vµ ®-îc h×nh thµnh ch¾p v¸ tõ nhiÒu nguån. C¸c chØ tiªu chñ yÕu nh- møc tiªu hao nguyªn nhiªn vËt liÖu th-êng gÊp tõ 1, 5 ®Õn 2 lÇn møc trung b×nh chung cña thÕ giíi, gi¸ thµnh s¶n phÈm cao do nhiÒu yÕu tè nh-ng tr-íc hÕt lµ do c«ng nghÖ l¹c hËu. Tr×nh ®é c«ng nghÖ l¹c hËu còng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr-êng. Trong mét cuéc ®iÒu tra vÒ t×nh tr¹ng c«ng nghÖ cho thÊy chØ cã kho¶ng 45% lao ®éng trong khu vùc kinh tÕ trung -¬ng vµ 25% lao ®éng trong khu vùc kinh tÕ ®Þa ph-¬ng ®· ®-îc c¬ khÝ ho¸ tù ®éng ho¸. C«ng nghÖ l¹c hËu ®Én ®Õn hao phÝ lín n¨ng l-îng vµ nguyªn liÖu hiÖu qu¶ sö dông thiÕt bÞ vµ c«ng nghÖ thÊp. ChÝnh nh÷ng ®iÒu nµy ®· t¹o mét søc Ðp lín ®èi víi nhiÖm vô ®æi míi c«ng nghÖ trong ®ã chuyÓn giao c«ng nghÖ tõ n-íc ngoµi cã ý nghÜa v« cïng quan träng. §Ó kh«ng ngõng n©ng cao n¨ng lùc c«ng nghÖ trong n-íc thóc ®Èy sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ ngµy 5-12-1988 Héi ®ång Nhµ n-íc ®· th«ng qua 5 6 ph²p lÖnh chuyÓn giao c«ng nghÖ. §iÒu 1 cða ph²p lÖnh quy ®Þnh râ: ‚ Nh¯ n­íc ViÖt Nam khuyÕn khÝch c¸c tæ chøc, c¸ nh©n ë n-íc ngoµi chuyÓn giao c«ng nghÖ vµo ViÖt Nam trªn nguyªn t¾c b×nh ®¼ng, hai bªn cïng cã lîi. Nhµ n-íc ViÖt Nam b¶o ®¶m quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc ë n-íc ngoµi chuyÓn giao c«ng nghÖ vµo ViÖt Nam, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc chuyÓn giao ®ã ‛. ChuyÓn giao cã thÓ thùc hiÖn b»ng nhiÒu con ®-êng kh¸c nhau, ë n-íc ta trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghÖ ®-îc chuyÓn giao b»ng c¸c kªnh th-¬ng m¹i th«ng qua c¸c dù ¸n ®Çu t- 100% vèn n-íc ngoµi, liªn doanh, hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh, c¸c doanh nghiÖp tù bá vèn mua thiÕt bÞ. LuËt ®Çu t- n-íc ngoµi ban hµnh ngµy 29-12-1987 cho phÐp bªn n-íc ngoµi tham gia xÝ nghiÖp liªn doanh gãp vèn. C¸c nhµ ®Çu t- ®-îc phÐp chuyÓn lîi nhuËn vÒ n-íc hoÆc sang n-íc thø ba. KÓ tõ khi thùc hiÖn LuËt ®Çu t- n-íc ngoµi vµ ph¸p lÖnh chuyÓn giao c«ng nghÖ viÖc ®æi míi b»ng chuyÓn giao c«ng nghÖ ®· ®-îc thùc hiÖn víi quy m« lín, tèc ®é nhanh h¬n c¸c thêi k× tr-íc kh¸ nhiÒu. Tr×nh ®é c«ng nghÖ trong nhiÒu lÜnh vùc s¶n xuÊt ®· cã sù c¶i thiÖn râ rÖt. ViÖt Nam nhËn ®-îc nhiÒu c«ng nghÖ h¬n ®· cã h¬n 700 c«ng ty tõ h¬n 50 quèc gia vµ vïng l·nh thæ ®Çu t- vµo ViÖt Nam. Nguån c«ng nghÖ s«i ®éng ch¶y vµo ViÖt Nam ®· cã t¸c dông kÝch thÝch lµm s«i ®éng ®êi sèng c«ng nghÖ ViÖt Nam. Qua thÈm ®Þnh dù ¸n cho thÊy mét sè dù ¸n trong c¸c lÜnh vùc dÇu khÝ viÔn th«ng..c«ng nghÖ chuyÓn giao vµo ViÖt Nam thuéc lo¹i hiÖn ®¹i nhÊt thÕ giíi. Trong c¸c c¬ së thùc hiÖn c¸c dù ¸n nµy ®iÒu kiÖn lao ®éng ®-îc n©ng lªn râ rÖt, ng-êi lao ®éng ®-îc gi¶m nhÑ c¸c c«ng viÖc thñ c«ng, bít tiÕp xóc víi c¸c yÕu tè nguy hiÓm ®éc h¹i. M«i tr-êng lao ®éng còng ®-îc c¶i thiÖn Ýt « nhiÔm m«i tr-êng h¬n tr-íc. Ngµnh v« tuyÕn viÔn th«ng lµ ngµnh ®-îc ®¸nh gi¸ thùc hiÖn cã kÕt qu¶ viÖc hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghÖ ®i th¼ng vµo sè ho¸, tù ®éng ho¸ vµ ®a dÞch vô, sö dông vÖ tinh viÔn th«ng m¹ng truyÒn dÉn b»ng c¸p quang vµ vi ba b¨ng réng, tæng ®µi tù ®éng trªn c¶ n-íc, hÖ thèng th«ng tin di ®éng vµ m¹ng chuyÓn m¹ng gãi d÷ liÖu. M¹ng l-íi b-u chÝnh viÔn th«ng tuy cãn Ýt vÒ sè l-îng nh-ng hiÖn ®¹i t-¬ng thÝch víi m¹ng l-íi c¸c n-íc ph¸t triÓn. Thùc tÕ qua ngµnh v« tuyÕn viÔn th«ng ®· chøng minh c¸c c¸n bé khoa häc c«ng nghÖ cña chóng ta hoµn toµn cã thÓ lµm chñ c«ng nghÖ nhËp ho¹t ®éng vµ ph¸t huy hiÖu qu¶ kinh tÕ kÜ thuËt cao. Ngµnh c¬ khÝ kÓ tõ sau khi thùc hiÖn luËt ®Çu t- n-íc ngoµi vµ ph¸p lÖnh chuyÓn giao c«ng nghÖ vµo ViÖt Nam ®· vµ ®ang dÇn ®-îc phÞc håi vµ cã sù 6 7 t¨ng tr-ëng kh¸. Víi c¸c thiÕt bÞ gia c«ng khu«n mÉu hiÖn ®¹i cña NhËt, Anh, §øc ngµnh c«ng nghiÖp c¬ khÝ ViÖt Nam ®· chÕ t¹o ra ®-îc c¸c s¶n phÈm dïng cho nh÷ng c«ng viÖc chÕ biÕn th«. C¸c ph©n ngµnh c¬ khÝ n«ng nghiÖp, m¸y c«ng cô, m¸y phôc vô c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ cã gi¸ trÞ s¶n l-îng t¨ng gÊp ®«i n¨m 1990. C«ng nghÖ trong ngµnh ®iÖn vµ thiÕt bÞ ®iÖn thuéc lo¹i tiªn tiÕn trªn thÕ giíi. T¹i c«ng ty ®o ®iÖn nhê hîp ®ång chuyÓn giao c«ng nghÖ víi Thôy SÜ chÊt l-îng c«ng t¬ ®iÖn cña c«ng ty ®¹t chÊt l-îng cao ®é chÝnh x¸c tõ 0, 1 trë lªn c«ng t¬ ®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ IEC®-îc kh¸ch hµng trong vµ ngoµi n-íc ®Æt mua víi sè l-îng lín. Nh×n chung c¸c nguån c«ng nghÖ nhËp ®· c¶i thiÖn c«ng nghÖ trong n-íc n©ng cao chÊt l-îng, ®a d¹ng mÉu m·, gãp phÇn n©ng cao kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. §¸ng gi¸ tr×nh ®é c«ng nghÖ kh«ng chØ dùa trªn phÇn cøng lµ thiÕt bÞ v× thiÕt bÞ chØ lµ mét trong bèn yÕu tè cÊu thµnh kh¸i niÖm c«ng nghÖ ®ã lµ thiÕt bÞ, con ng-êi, th«ng tin, qu¶n lÝ. BiÕt ph¸t triÓn ®ång bé 3 yÕu tè cßn l¹i th× dï thiÕt bÞ ch-a ph¶i lµ tiªn tiÕn nhÊt vÉn cã thÓ t¹o ra ®-îc hiÖu qu¶ kinh tÕ x± héi cao nh­ NghÞ quyÕt Trung ­¬ng 7 nªu râ ‚ ph²t huy nguån lùc con ng­êi l¯m yÕu tè c¬ b°n cho sù ph²t triÓn nhanh v¯ bÒn v÷ng ‛. B½ng nhiÒu nguån kh²c nhau chïng ta ®· cã trong tay l-îng thiÕt bÞ c«ng nghÖ trÞ gi¸ hµng chôc ngµn tØ ®ång. Tuy vËy thêi gian ®Çu ®i vµo hîp t¸c vµ ®Çu t- viÖc ®æi míi c«ng nghÖ cßn ch-a kh¶ quan, yÕu tè chuyÓn giao c«ng nghÖ trong c¸c liªn doanh cßn thÊp, thËm chÝ kh«ng tr-êng hîp nhËp c¶ c¸c thiÕt bÞ l¹c hËu th¶i lo¹i g©y ¶nh h-ëng m«i tr-êng lµm viÖc vµ søc khÎo c«ng nh©n. Mét cuéc kh¶o s¸t víi h¬n 700 thiÕt bÞ, 3 d©y chuyÒn nhËp t¹i 42 nhµ m¸y 76% sè m¸y míi nhËp thuéc thÕ hÖ nh÷ng n¨m 1950-1960 70% sè m¸y nhËp ®· hÕt khÊu hao 50% lµ m¸y cò t©n trang. Do sö dông nhiÒu m¸y mãc qu¸ l¹c hËu -íc tÝnh ë ViÖt Nam hiÖn nay cã kho¶ng 300-400 th-¬ng tËt dÉn ®Õn chÕt ng-êi vµ h¬n 20000 tai n¹n nghÒ nghiÖp x¶y ra mçi n¨m. NhiÒu c¬ së kh«ng xö lÝ chÊt th¶i trong s¶n xuÊt còng g©y nguy h¹i trùc tiÕp cho ng-êi lao ®éng vµ g©y « nhiÔm m«i tr-êng xung quanh. VÝ dô c«ng ty bét ngät Vª®an do trùc tiÕp th¶i n-íc th¶i c«ng nghiÖp cã chøa chÊt ®éc kh«ng qua xö lÝ vµo s«ng ThÞ V¶i g©y « nhiÔm nÆng, lóa ë ven s«ng bÞ óa vµng vµ lµm chÕt t«m c¸ hµng lo¹t cña bµ con ng- d©n trªn diÖn tÝch hµng tr¨m ha. Nguyªn nh©n chñ yÕu cña t×nh h×nh trªn lµ phÝa ViÖt Nam thiÕu th«ng tin vÒ c¸c lo¹i c«ng nghÖ cÇn thiÕt cã thÓ chuyÓn giao vµ nh÷ng tiªu cùc n¶y sinh trong qu¸ tr×nh chuÈn bÞ vµ thùc hµnh chuyÓn giao c«ng nghÖ. Ngoµi ra cßn nhiÒu nh©n tè kh¸c t¹o søc c¶n nhÊt ®Þnh ®èi víi chuyÓn giao c«ng nghÖ ë ViÖt Nam 7 8 - C¬ së vËt chÊt phôc vô cho qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ ch-a ®-îc n©ng cÊp ®Õn møc cÇn thiÕt. - C¸c ho¹t ®éng hç trî chuyÓn giao c«ng nghÖ, ®µo t¹o båi d-ìng lao ®éng còng ch-a ®-îc t¨ng c-êng. - ChuyÓn giao c«ng nghÖ kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò kÜ thuËt ®¬n thuÇn mµ nã cßn liªn quan ®Õn vÊn ®Ò c«ng ¨n viÖc lµm, thu nhËp cña c«ng nh©n viªn nªn th«ng th-êng c¸c doanh nghiÖp Ýt d¸m ®æi míi triÖt ®Ó. - Sù h¹n chÕ vÒ vèn còng lµm gi¶m tèc ®é, gi¶m quy m« vµ hiÖu qu¶ cña chuyÓn giao c«ng nghÖ. V× Nhµ n-íc h¹n chÕ cÊp vèn, nªn doanh nghiÖp chØ cßn liªn doanh víi n-íc ngoµi vµ vay vèn cña chÝnh ®èi t¸c liªn doanh nh»m chuyÓn giao c«ng nghÖ. Trong tr-êng hîp nµy phÝa VIÖT NAM th-êng ph¶i chÊp nhËn nh÷ng c«ng nghÖ cã tr×nh ®é kÜ thuËt kh«ng cao do chÝnh ®èi t¸c chuyÓn giao hoÆc giíi thiÖu. - Thùc lùc c¸n bé khoa häc kh«ng Ýt nh-ng ch-a m¹nh. ViÖt Nam cã kho¶ng 10000 c¸n bé ®¹i häc trªn 1 triÖu d©n. Sè c¸n bé khoa häc c«ng nghÖ vÒ c¸c nghµnh khoa häc kÜ thuËt chØ chiÕm 15, 4% trªn tæng sè. ChÊt l-îng ®µo t¹o c¸n bé khoa häc thÊp, ch-a ®-îc cËp nhËt tri thøc hiÖn ®¹i cña thÕ giíi, thiÕu c¸n bé chñ chèt thùc hiÖn nh÷ng ch-¬ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc cã t×nh ®ét ph¸ cao. Lùc l-îng chuyªn gia th-êng chØ n¾m lÝ thuyÕt mµ thiÕu thùc hµnh. NghÞ quyÕt 26-NQ/TW ngµy 30/3/1991cña Bé ChÝnh trÞ Ban chÊp hµnh Trung -¬ng §¶ng vÒ khoa häc ®· chØ râ : ®éi ngò c¸n bé khoa häc ®«ng nh-ng kh«ng ®ång bé thiÕu nh÷ng c¸n bé khoa häc th¹o c«ng nghÖ giái qu¶n lÝ. ViÖc ®µo t¹o, b«× d-ìng vµ sù dông c¸n bé khoa häc cßn nhiÕu thiÕu sãt. §Çu t- tµi chÝnh cho c«ng nghÖ cña Nhµ n-íc thÊp. NghÞ quyÕt 26/NQ-TW ng¯y 30/3/1991 c°u bé chinhd trÞ ®± nªu râ : ‚t¨ng m³nh ®Çu t­ cho cho c²c ho³t ®éng khoa häc v¯ c«ng nghÖ tõ nhiÒu nguån..‛. Ph¸t biÓu t¹i Héi nghÞ lÇn 7 ban chÊp hµnh Trung -¬ng §¶ng kho¸ VII, Tæng bÝ th­ §ç M­êi nhÊn m³nh ‚ ph°i cã ®Çu t­ tho° ®²ng vÒ ph­¬ng diÖn t¯i chÝnh th× míi cã thÓ t³o ra tiÒm lùc m³nh vÒ khoa häc v¯ c«ng nghÖ‛. Chi phÝ b×nh qu©n cho mét hµng n¨m cho mçi c¸n bé khoa häc vµ c«ng nghÖ tõ ng©n s¸ch ë VIÖT NAM chØ ®¹t 1000 USD so víi møc b×nh qu©n trªn thÕ giíi lµ 55324 USD. §iÒu ®ã cã nhiÒu nguyªn nh©n do khã kh¨n chung cña nÒn kinh tÕ, do sù eo hÑp cña ng©n s¸ch. Song cÇn nhÊn m¹nh lµ c¬ chÕ qu¶n lÝ huy ®éng cßn mang nÆng tÝnh tËp trung quan liªu, kÐm hiÖu qu¶. §Ó cã thÓ tr¸nh ®-îc nguy c¬ trë thµnh b¶i th¶i c«ng nghÖ VIÖT NAM cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch cô thÓ ®-îc ho¹ch ®Þnh mét c¸ch cô thÓ thÝch hîp víi 8 9 nh÷ng yªu cÇu míi hoµn c¶nh míi. Tr-íc thùc tr¹ng trªn viÖc nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p, chÝnh s¸ch ®Ó t¨ng c-êng hiÖu qu¶ ®æi míi vµ qu¶n lÝ c«ng nhÖ nhËp cµng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc. Ngoµi c¸c luËt vµ ph¸p lÖnh ®· cã nh- luËt ®Çu t- n-íc ngoµi, ph¸p lÖnh chuyÓn giao c«ng nghÖ, ph¸p lÖnh b¶o hé së h÷u quyÒn c«ng nghiÖp ®· cã mét sè v¨n b¶n cña ChÝnh phñ. Nh-ng vÉn cßn thiÕu nh÷ng v¨n b¶n cô thÓ vµ ®iÒu quan träng lµ c¸c v¨n b¶n ®· cã ch-a ®-îc chÊp hµnh nghiªm tóc. Tr-íc hÕt Nhµ n-íc ph¶i gi÷ ®-îc vai trß kiÓm so¸t chÆt chÏ ®èi víi viÖc ®æi míi thiÕt bÞ b»ng con ®-êng nhËp. Nhµ n-íc cÇn chñ ®éng ®Çu t- hoÆc khuyÕn khÝch ®Çu t- ®Ó cã nh÷ng doanh nghiÖp ®ñ m¹nh thùc hiÖn c«ng viÖc ph©n biÖt thËt gi¶ tèt xÊu, tËp hîp ph©n tÝch, tæng hîp th«ng tin vÒ thiÕt bÞ c«ng nghÖ thÕ giíi tõ c¸c kªnh cã thÓ cã. ViÖc kiÓm so¸t lµ cÊp b¸ch nh-ng ph¶i ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan vµ chÆt chÏ. Trong giai ®o¹n ®Çu viÖc chuyÓn giao vÉn lµ nhËp vµ thÝch nghi víi c«ng nghÖ nhËp. V× vËy c«ng t¸c nghiªn cøu triÓn khai vµ ®µo t¹o c¸n bé còng tËp trung theo h-íng nµy, ¸p dông cã hiÖu qu¶ c«ng nghÖ nhËp còng lµ thµnh qu¶ khoa häc ®¸ng biÓu d-¬ng vµ kÝnh träng. Theo kinh nghiÖm nhiÒu n-íc, ®Ó ph¸t huy hiÖu qu¶ c«ng nghÖ nhËp cã thÓ thùc hiÖn sao chÐp nh©n b¶n võa tiÕt kiÖm ngo¹i tÖ v-µ n©ng cao tr×nh ®é thiÕt kÕ chÕ t¹o, thiÕt bÞ cã thÓ ®-îc c¶i tiÕn n©ng cao tÝnh n¨ng ®-a n¨ng suÊt hiÖu qu¶ cao h¬n. §ã còng chÝnh lµ qu¸ tr×nh n©ng cao n¨ng lùc néi t¹i cña c«ng nghiÖp trong qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ. 1.2.2.3.ChÝnh s¸ch vÒ ®èi ngo¹i: C«ng t¸c ®èi ngo¹i ®· gióp c¸c n-íc tõ ®èi ®Çu chuyÓn sang ®èi vµ më ra nhiÒu c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi. §ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c quèc gia trong ®ã cã ViÖt Nam t¹o ra nhiÒu hµng ho¸. §èi víi n-íc ta trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc ®Ó t¹o ra sù ph¸t triÓn kinh tÕ tõg mét n-íc cã nÒn kinh tÕ l¹c hËu trë thµnh mét quèc gia cã tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao. Do ®ã chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ph¶i ®Æt lªn hµng ®Çu. 1.2.3. Vai trß cña nhµ n-íc trong viÖc tæ chøc thùc hiÖn CNH-H§H : §Èy m¹nh cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®i ®«i víi tiÕp nhËn chuyÓn giao c«ng nghÖ míi tõ n-íc ngoµi. ViÖc nghiªn cøu c¸c m« h×nh vµ kinh nghiÖm cña c¸c n-íc trong qu¸ tr×nh céng nghiÖp ho¸ rÊt cÇn thiÕt cho chóng ta. Mçi m« h×nh cô thÓ vµ nh÷ng kinh nhgiÖm cô thÓ ®Òu xuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn cô thÓ cña mçi n-íc trong bèi c¶nh quèc tÕ. Tõ nh÷ng kinh nghiÖm cña c¸c n-íc, nhµ n-íc cã nh÷ng chÝnh s¸ch thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ mét c¸ch cã hiÖu qu¶. 9 10 Ch-¬ng 2 Thùc tr¹ng vÒ vai trß cña nhµ n-íc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ thêi gian qua vµ mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao vai trß cña nhµ n-íc ®èi víi qu¸ tr×nh CNH – H§H ë n-íc ta trong thêi gian tíi 2.1. Thùc tr¹ng vÒ vai trß cña nhµ n-íc trong qu¸ tr×nh CNH – H§H ë n-íc ta thêi gian qua. 2. 1.1. Thùc tr¹ng vÒ x¸c ®Þnh môc tiªu, ®Þnh h-íng cho b-íc ®i cña CNH – H§H. Vai trß kinh tÕ cña Nhµ n-íc lµ vai trß kh«ng thÓ thiÕu ®-îc cña mçi Nhµ n-íc trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n-íc,. Vai trß cña Nhµ n-íc ®-îc biÓu hiÖn ë c¸c néi dung sau: Thø nhÊt, Nhµ n-íc cã vai trß ®Þnh h-íng sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Vai trß qu¶n lÝ cña Nhµ n-íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®-îc thÓ hiÖn tr-íc hÕt vµ quan träng ë chiÕn l-îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, x¸c ®Þnh môc tiªu Nhµ n-íc cô thÓ ho¸ ®-êng lèi kinh tÕ cña §¶ng thµnh nh÷ng môc tiªu, tèc ®é ph¸t triÓn cÇn ph¶i ®¹t tíi vµ x¸c ®Þnh thø tù môc tiªu. Do ®ã kh«ng nh÷ng cÇn coi träng mµ ph¶i n©ng cao kÕ ho¹ch ho¸ nÒn kinh tÕ quèc d©n. Thø hai, Nhµ n-íc t¹o m«i tr-êng, ®iÒu kiÖn cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. §iÒu kiÖn quan träng hµng ®Çu lµ sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ kinh tÕ x· héi ®Ón c¸c tæ chøc kinh tÕ, c¸c chñ thÓ kinh doanh hµng ho¸ yªn t©m bá vèn ®Çu t-, më réng s¶n xuÊt.. X©y dùng ph¸t triÓn ®ång bé c¸c lo¹i thÞ tr-êng bao gåm thÞ tr-êng hµng tiªu dïng, t- liÖu s¶n xuÊt, søc lao ®éng, tiÒn tÖ s¶n phÈm khoa häc, dÞch vô... Ph¸t triÓn hÖ thèng th«ng tin kinh tÕ, khoa häc c«ng nghÖ, c¸c dù b¸o vÒ mÆt hµng gi¸ c¶ c¸c nhu cÇu cña thÞ tr-êng trong vµ ngoµi n-íc. X©y dùng míi vµ n©ng cÊp dÇn c¬ së h¹ tÇng cïng víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸. Bao gåm c¬ së h¹ tÇng vÒ tµi chÝnh tiÒn tÖ vµ c¬ së h¹ tÇng x· héi. Thø ba, Nhµ n-íc ®iÒu tiÕt thÞ tr-êng b»ng c¸c c«ng cô nh- : Ph¸p luËt:qu¶n lÝ Nhµ n-íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng chñ yÕu b»ng ph¸p luËt. Ph¸p luËt, quan träng lµ hÖ thèng ph¸p luËt kinh tÕ, t¹o hµnh lang an toµn cho c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, b¶o ®¶m kØ c-¬ng cho c¸c ho¹t ®éng cña ®êi sèng kinh tÕ x· héi. Do ®ã cÇn cã hÖ thèng ph¸p luËt ®ång bé, thèng nhÊt vµ 10 11 tõng b-íc hoµn chØnh kh¾c phôc t×nh tr¹ng thiÕu ph¸p luËt g©y nhiÒu kÏ hë trong qu¶n lÝ. §ã lµ mét nguyªn nh©n quan träng cña nh÷ng hµnh vi l¹m dông tiªu cùc tham nhòng bu«n lËu, ¨n c¾p tµi s¶n quèc gia g©y hçn lo¹n trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. C¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ :trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸, chÝnh s¸ch kinh tÕ lµ mét c«ng cô cùc k× s¾c bÐn vµ tr-íc hÕt lµ chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ tÝn dông, chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i vµ thuÕ quan, chÝnh s¸ch c«ng nghÖ vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ... Thø t-, sù kiÓm so¸t cña Nhµ n-íc ®èi víi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. KiÓm so¸t lµ nh»m thiÕt lËp c¸c trËt tù kØ c-¬ng trong ho¹t ®éng kinh tÕ, b¶o vÖ tµi s¶n quèc gia, lîi Ých cña ng-êi lao ®éng vµ gãp phÇn thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi, Nhµ n-íc thùc hiÖn kiÓm kª kiÓm so¸t ®¨ng kÝ kinh doanh, ho¹t ®éng kinh doanh, chÊt l-îng s¶n phÈm, tµi chÝnh... ®èi víi mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt l-u th«ng. Trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ th× vai trß ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ ®¶m b¶o nÒn kinh tÕ theo ®óng môc tiªu ®· ®Þnh lµ quan träng nhÊt. 2. 1.2. Thùc tr¹ng vÒ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. NhËn thøc ®-îc vai trß to lín cña gi¸o dôc trong sù nghiÖp ®æi míi vµ ph²t triÓn, nghÞ quyÕt lÇn thø 4 BCHTW §°ng kho² VII ®± chØ râ ‚ cïng víi khoa häc vµ c«ng nghÖ, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o lµ quèc s¸ch hµng ®Çu, lµ ®éng lùc thóc ®Èy vµ lµ mét®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó b¶o ®¶m viÖc thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu kinh tÕ x· héi. Gi¸o dôc lµ quèc s¸ch hµng ®Çu thÓ hiÖn ë c¸c quan ®iÓm c¬ b¶n sau : Thø nhÊt, ®Çu t- cho gi¸o dôc lµ mét d¹ng ®Çu t- ph¸t triÓn v× nã lµ ®éng lùc ®Ó t¨ng tr-ëng kinh tÕ. Gi¸o dôc cung cÊp cho nÒn kinh tÕ mét lùc l-îng lao ®éng cã tay nghÒ giái cã trÝ tuÖ cao cã n¨ng lùc thùc sù. §Ó thùc hiÖn ®-îc th× ph¶i ®æi míi liªn tôc m« h×nh gi¸o dôc. Khi gi¸o dôc trë thµnh ®éng lùc t¨ng tr-ëng kinh tÕ th× ng©n s¸ch cho gi¸o dôc kh«ng cßn lµ g¸nh nÆng cho x· héi n÷a. Thø hai, ®ã lµ quan ®iÓm x· héi ho¸ gi¸o dôc ®µo t¹o. Ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ph¶i mang tÝnh chÊt x· héi ho¸ cao lµ sù nghiÖp cña toµn d©n. Khi gi¸o dôc cã tÝnh x· héi th× mäi thµnh viªn trong céng ®ång ®Òu cã tr¸ch nhiÖm quan t©m gãp søc lùc tiÒn cña ph¸t triÓn gi¸o dôc. MÆt kh¸c mäi thµnh viªn ®Òu ph¶i cã nghÜa vô häc tËp v× nã mang l¹i lîi Ých trùc tiÕp cho b¶n th©n, cho c¸c 11 12 doanh nghiÖp vµ cho toµn x· héi. Cho nªn ng-êi ®i häc ph¶i cã nghÜa vô ®ãng gãp häc phÝ, ng-êi sö dông lao ®éng qua ®µo t¹o ph¶i ®ãng gãp chi phÝ ®µo t¹o. Thø ba trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cã sù ph©n ho¸ giµu nghÌo do ®ã ®Ó c«ng b»ng trong c¬ héi gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, t¹o nªn sù ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng §¶ng vµ Nhµ n-íc cã c¸c chÝnh s¸ch -u tiªn ph¸t triÓn. Thø t-, -u tiªn x©y dùng c¸c c¬ së ®µo t¹o cã chÊt l-îng cao. Bëi v× khi quy m« gi¸o dôc më réng th× kh«ng thÓ ph¸t triÓn ®Òu kh¾p trªn diÖn réng c¸c tr-êng cã chÊt l-îng nh- nhau. Do ®ã ph¶i tËp trung ph¸t triÓn mét bé phËn nhá gi¸o dôc cã chÊt l-îng cao. Bé phËn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o cã chÊt l-îng cao sÏ lµ h¹t nh©n ®Ó tõ ®ã gióp cho viÖc n©ng cao chÊt l-îng cña c¶ hÖ thèng gi¸o dôc. Gi¸o dôc VIÖT NAM ®ang ®øng tr-íc nh÷ng th¸ch thøc to lín tr-íc yªu cÇu ®æi míi kinh tÕ x· héi vµ tr-íc yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®aÞ ho¸ tr-íc søc Ðp vÒ nguy c¬ tôt hËu so víi c¸c n-íc trong khu vùc. Trong vßng 20 n¨m tíi gi¸o dôc VIÖT NAM ph¶i thùc hiÖn ®-îc c¸c môc tiªu c¬ b¶n : n©ng cao d©n trÝ, ®µo t¹o nh©n lùc vµ båi d-ìng nh©n tµi. Môc tiªu thø nhÊt lµ n©ng cao mÆt b»ng d©n trÝ. VËn ®éng thanh thiÕu niªn d-íi 23 tuæi ®i häc ®Ó n©ng sè n¨m ®i häc trung b×nh cña ng-êi d©n ë møc 5 hiÖn nay lªn 9 vµo n¨m 2020. MÆt b»ng d©n trÝ ®-îc n©ng lªn vµ biÓu hiÖn cña nã lµ ng-êi cã tr×nh ®é v¨n ho¸ phæ th«ng n¾m ®-îc kiÕn thøc khoa häc c«ng nghÖ c¬ b¶n. Thø hai lµ t¨ng häc sinh c¸c cÊp häc liªn tôc. Thø ba lµ n©ng tØ lÖ nh÷ng ng-êi cã tr×nh ®é cö nh©n tiÕn sÜ ngang b»ng víi c¸c n-íc trong khu vùc. Môc tiªu thø hai lµ ®µo t¹o nguån nh©n lùc. TËp trung tr-íc hÕt vµo ®µo t¹o h-íng nghiÖp cho häc sinh mét c¸ch thiÕt thùc. §Ó cho mäi ng-êi cã kÜ n¨ng lao ®éng kÜ thuËt liªn tôc t¨ng lªn 30% vµo n¨m 2020. T¨ng tØ lÖ lao ®éng ®-îc ®µo t¹o nghÒ ë møc 60% n¨m 2020. Môc tiªu thø ba lµ båi d-ìng nh©n tµi v× nh©n tµi lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn, lµ ®éng lùc t¹o nªn c¸c thÕ m¹nh trong hîp t¸c vµ c¹nh tranh quèc tÕ. §Ó båi d-ìng nh©n tµi Nhµ n-íc chñ tr-¬ng thµnh lËp mét bé phËn gi¸o dôc cã chÊt l-îng cao cã quy m« vµ chÊt l-îng ®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ ®ã lµ c¸c tr-êng ®iÓm ë bËc häc phæ th«ng vµ mét sè tr-êng ®¹i häc quèc gia ®µo t¹o ®a nghµnh. N©ng dÇn tØ lÖ häc sinh ë c¸c tr-êng nµy lªn 20% vµo n¨m 2020. Song song víi ®µo t¹o ë trong n-íc båi d-ìng ®µo t¹o ë n-íc ngoµi còng rÊt quan träng, ph¶i th-êng xuyªn cö c¸c c¸n bé khoa häc qu¶n lÝ chñ chèt ®i ®µo t¹o ë n-íc ngoµi. Quy m« gi¸o dôc kh«ng ngõng ph¸t triÓn ë c¸c nghµnh häc, c¸c cÊp häc. Nh-ng sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu qua c¸c thêi k×. Thêi k× tr-íc ®æi míi gi¸o dôc, gi¸o dôc ViÖt Nam tu©n theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. Gi¸o dôc vµ 12 13 ®µo t¹o ®-îc nhµ n-íc cÊp ng©n s¸ch hoµn toµn c¸c chØ tiªu gi¸o dôc ®-îc ®Ò ra trong kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nhµ n-íc cã kÕ ho¹ch ph©n bæ vµ sö dông lùc l-îng lao ®éng ®· qua ®µo t¹o. Do ®ã møc t¨ng quy m« gi¸o dôc do nhµ n-íc ho¹ch ®Þnh vµ n¨m sau lu«n cao h¬n n¨m tr-íc. Thêi k× ®æi míi quy m« gi¸o dôc cã nh÷ng biÕn ®éng lín lóc ®Çu cã sù gi¶m sót ®ét ngét vµ sau ®ã t¨ng dÇn nh-ng møc t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ. Theo sè liÖu cña Tæng Côc thèng kª th× n¨m häc 1986-1987 c¶ n-íc cã 12482, 9 ngh×n häc sinh phæ th«ng th× n¨m häc 1990-1991 con sè ®ã lµ 11882, 9 ngh×n gi¶m 5%. Nh÷ng n¨m sau sè häc sinh phæ th«ng ®· t¨ng lªn. So víi tØ lÖ t¨ng d©n sè trong ®é tuæi ®i häc th× møc t¨ng l-îng häc sinh ®Õn tr-êng kh«ng ®¸ng kÓ. Nãi kh¸c ®i lµ tØ lÖ häc sinh trong ®é tuæi ®i häc gi¶m ®i, thÝ dô n¨m häc 86-87 c¶ n-íc cã 910, 6 ngh×n th× n¨m 90-91 chØ cßn 524, 2 ngh×n, gi¶m 73%. Sè häc sinh trong ®é tuæi ®i häc trung häc liªn tôc gi¶m tõ n¨m 90-93, phÇn lín nh÷ng ng-êi bá häc lµ con em lao ®éng nghÌo hoÆc con em n«ng d©n hä trë thµnh lao ®éng chÝnh, mét bé phËn kh¸c lµ con em c¸c gia ®×nh thµnh thÞ hä cÇn cã viÖc lµm ®Ó n©ng cao møc sèng t×m viÖc lµm trong c¸c c¬ së t- nh©n. N¨m 1991-1992 lµ n¨m häc chÆn ®øng t×nh tr¹ng xuèng cÊp vÒ quy m« gi¸o dôc ë c¸c cÊp häc. Trong hai n¨m häc sau ®ã sè l-îng häc sinh c¸c cÊp häc phæ th«ng ®· t¨ng lªn víi møc t¨ng hµng n¨m lµ 5%vµ 7%. §iÓm næi bËt cña nÒn gi¸o dôc ViÖt Nam lµ tØ lÖ häc sinh n÷ so víi tØ lÖ häc sinh nam trong nhiÒu n¨m lµ kh«ng thay ®æi ë c¸c bËc häc phæ th«ng vµ lµ 93-94%. §ã lµ thùc tÕ ®· cã t¹i VIÖT NAM trong khi ë c¸c n-íc ®«ng d©n kh¸c nh- Trung Quèc, ¢n §é kh«ng cã. So víi thêi k× tr-íc n¨m 1986 th× sè häc sinh trung häc chuyªn nghiÖp vµ c¸c tr-êng d¹y nghÒ gi¶m nhanh n¨m 86-87 cã 156 ngh×n th× n¨m 90-91 lµ 135, 4 ngh×n gi¶m 15%. Quy m« häc sinh trung häc chuyªn nghiÖp ®· t¨ng tõ n¨m 90-91 ®Õn nay nh-ng xu thÕ kh«ng râ rµng. Quy m« ®µo t¹o sinh viªn ®¹i häc vµ cao ®¼ng cã nhiÒu biÕn ®éng lín. Mçi n¨m cã kho¶ng 20 ngh×n sinh viªn ®¹i häc cao ®¼ng chÝnh quy tèt nghiÖp. TØ lÖ sinh viªn ®¹i häc cao ®¼ng trong ®é tuæi ®i häc cña ViÖt Nam lµ 2, 3-2, 5%. TØ lÖ nµy cao h¬n møc 2% cña Trung Quèc nh-ng l¹i thÊp h¬n so víi møc 16% cña Th¸i Lan, 10% cña In®«nªxia vµ 40% cña Hµn Quèc. Thêi k× ®Çu sè l-îng sinh viªn gi¶m sót nh-ng t¨ng nhanh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. NhiÒu nghiªn cøu cho thÊy t×nh h×nh trªn cã hai lÝ do. Thø nhÊt h×nh thøc gi¸o dôc phong phó vµ cã nhiÒu ®æi míi. Thø hai møc sèng cña nhiÒu tÇng líp d©n c- ®· t¨ng lªn nhiÒu ng-êi cã nguyÖn väng häc cao h¬n ®Ó n©ng cao ®Þa vÞ x· héi cña m×nh. 13 14 HÖ thèng gi¸o dôc më réng. HÖ thèng gi¸o dôc ViÖt Nam bao gåm gi¸o dôc mÇm non mÉu gi¸o, gi¸o dôc phæ th«ng, gi¸o dôc ®¹i häc vµ trung häc chuyªn nghiÖp. Sau gi¸o dôc ®¹i häc vµ hÖ thèng gi¸o dôc cao häc tõ 3 ®Õn 5 n¨m ®Ó ®µo t¹o th¹c sÜ vµ tiÕn sÜ. Sè tr-êng häc ph¸t triÓn nhanh mçi lµng x· cã Ýt nhÊt mét tr-êng tiÓu häc hoÆc trung häc c¬ së. Tr-íc t×nh h×nh ph¶i t¨ng sè l-îng ng-êi cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao, Nhµ n-íc chñ tr-¬ng ph¸t triÓn hÖ thèng ®µo t¹o ®¹i häc vµ cao ®¼ng. Trong ®iÒu kiÖn thiÕu gi¸o viªn ®¹i häc, gi¸o dôc ViÖt Nam chñ tr-¬ng lÊy ng-êi tr×nh ®é ®¹i häc d¹y ®¹i häc vµ ®©y lµ tr-êng hîp ngo¹i lÖ bëi v× hÇu hÕt c¸c n-íc trong khu vùc th-êng mêi c¸c gi¸o s- n-íc ngoµi. B»ng con ®-êng ®ã gi¸o dôc ®¹i häc cao ®¼ng ViÖt Nam ®· më réng quy m« mét c¸ch nhanh chãng vµ cã kh¶ n¨ng ®µo t¹o ®a nghµnh. HiÖn nay ViÖt Nam cã 109 tr-êng ®¹i häc, cao ®¼ng vµ ®µo t¹o h¬n 200 nghµnh häc. Quy m« gi¸o dôc vµ ®µo t¹o më réng trong suèt 50 n¨m qua ®ßi hái sè gi¸o viªn t¨ng lªn ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ®ã HiÖn t¹i c¶ n-íc cã 467, 4 ngh×n gi¸o viªn phæ th«ng, trong ®ã cã 288, 2 ngh×n tiÓu häc, 142, 2 trung häc c¬ së vµ 37 ngh×n phæ th«ng trung häc. C¶ n-íc cã kho¶ng 9, 7 ngh×n gi¸o viªn trung häc chuyªn nghiÖp 6, 2 ngh×n gi¸o viªn d¹y nghÒ vµ 22 ngh×n gi¶ng viªn ®¹i häc vµ cao d¼ng. Tr-íc t×nh h×nh chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng biªn chÕ gi¸o dôc kh«ng t¨ng ®êi sèng mét bé phËn ®éi ngò gi¸o viªn gÆp khã kh¨n do ®ã mét sè bá nghÒ. N¨m häc 94-95 ®· cã 20 ngh×n gi¸o viªn phæ th«ng xin th«i viÖc cã nghÜa lµ n¨m ®â thiÕu 60 ngh×n gi¸o viªn phæ th«ng chñ yÕu lµ gi¸o viªn ë bËc tiÓu häc. ThiÕu gi¸o viªn phæ th«ng ®· trë thµnh vÊn ®Ò bøc xóc trong nhiÒu n¨m. HÖ thèng ®µo t¹o t¹i chøc. Trong chÝnh s¸ch gi¸o dôc vµ ®µo t¹o h×nh thøc gi¸o dôc t¹i chøc rÊt ®-îc Nhµ n-íc quan t©m h×nh thøc nµy sÏ ®¸p øng ®-îc 3 yªu cÇu cÊp b¸ch. Thø nhÊt ph¸t triÓn nguån nh©n lùc bæ sung vµo lùc l-îng lao ®éng nh÷ng ng-êi cã tr×nh ®é cao h¬n. Thø hai t¹o ®iÒu kiÖn cho ng-êi nghÌo hoÆc nh÷ng ng-êi ®ang lµm viÖc t¹i c¸c c¬ quan kh«ng cã ®iÒu kiÖn häc tËp chÝnh quy tËp trung cã thÓ häc tËp ®¹i häc vµ sau ®¹i häc. Thø ba kh¾c phôc t×nh tr¹ng thiÕu hôt ®éi ngò cã chuyªn m«n cao ®Ó x©y dùng ®Êt n-íc sau nh÷ng n¨m bÞ chiÕn tranh tµn ph¸. Sè sinh viªn ®¹i häc t¹i chøc liªn tôc t¨ng tõ 91 ®Õn 95. N¨m 91-92 chØ cã kho¶ng 17 ngh×n häc viªn ®Õn n¨m 94-95 con sè ®ã lµ 66, 4 ngh×n tèc ®é t¨ng kh¸ nhanh so víi c¸c n¨m tr-íc ®ã. H×nh thøc ®µo t¹o t¹i chøc còng rÊt quan t©m ®Õn yªu cÇu ®µo t¹o nghÒ míi vµ ®µo t¹o l¹i nghÒ. HÖ thèng ®µo t¹o t¹i chøc ®· cã nh÷ng 14 15 ®ãng gãp to lín ph¸t triÓn ®éi ngò c¸n bé, trÝ thøc v-¬n lªn tr×nh ®é cao ®Ó lµm chñ c¸c lÜnh vùc khoa häc c«ng nghÖ. Hîp t¸c quèc tÕ trong lÜnh vùc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. Trong suèt thêi k× 51-90 c¸c n-íc Liªn X« vµ §«ng ¢u, Trung Quèc ®· ®µo t¹o cho ViÖt Nam h¬n 52000 sinh viªn, nghiªn cøu sinh, thùc tËp sinh. Trong cïng thêi gian ®ã cã mét sè Ýt sinh viªn ViÖt Nam ®-îc c¸c n-íc Ph¸p Thuþ §iÓn NhËt B¶n gióp ®µo t¹o. §Õn cuèi 1994 do sù më réng giao l-u quèc tÕ ViÖt Nam ®· cã 1900 sinh viªn 394sinh viªn cao häc 715 nghiªn cøu sinh 298 thùc tËp sinh ®ang häc tËp vµ nghiªn cøu t¹i 25 n-íc trªn thÕ giíi. NhiÒu n-íc trªn thÕ giíi vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ ®· gióp ViÖt Nam x©y dùng hµng ngh×n phßng häc, thiÕt bÞ vµ ®å dïng häc tËp. Sù hîp t¸c trªn ®· gióp ViÖt Nam b¾t kÞp víi nh÷ng thµnh tùu khoa häc kÜ thuËt míi. So víi c¸c n-íc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng-íi thÊp nh- ViÖt Nam th× nÒn gi¸o dôc nh- ViÖt Nam vÉn ®-îc xÕp vµo lo¹i kh¸. Tuy nhiªn vÉn cßn béc lé mét sè mÆt yÕu kÐm sau: - M« h×nh gi¸o dôc ®a nghµnh vµ chuyªn m«n hÑp kh«ng thÝch nghi kÞp vêi xu thÕ ®æi míi. NhiÒu n¨m ®· x¶y ra sù mÊt c©n ®èi gi÷a ®µo t¹o vµ sö dông. Sè l-îng lín sinh viªn ra tr-êng kh«ng cã viÖc lµm l·ng phÝ ghª gím nguån tri thøc vµ ¶nh h-ëng tiªu cùc ®Õn môc tiªu häc tËp vµ dÉn ®Õn tØ lÖ bá häc cao cña häc sinh phæ th«ng. - C¬ cÊu ®µo t¹o kh«ng hîp lÝ gi÷a ®µo t¹o ®¹i häc vµ ®µo t¹o nghÒ. Trong khi cÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm th× më réng quy m« d¹y nghÒ mh-ng quy m« ®µo t¹o ®¹i häc l¹i më réng do xu thÕ thanh niªn vµo ®¹i häc t¨ng. - ChÊt l-îng gi¸o dôc nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã sù gi¶m sót ë nhiÒu cÊp cã nhiÒu lÝ do nh- : häc sinh bá häc, chÊt l-îng gi¸o viªn c¸c cÊp ®Òu yÕu theo ®¸nh gi¸ cña Bé gi¸o dôc th× gi¸o viªn kh«ng ®¹t tiªu chuÈn lµ 60-70%, t×nh tr¹ng thiÕu s¸ch gi¸o khoa ë tÊt c¶ c¸c cÊp vµ gi¸o tr×nh ®¹i häc kh«ng ®-îc cËp nhËt th«ng tin tri thøc hiÖn ®¹i. 2.1.3. Thùc tr¹ng vÒ vai trß huy ®éng vèn vµ qu¶n lÝ vèn cña nhµ n-íc: Tr-íc ®æi míi trong c¬ chÕ qu¶n lÝ kinh tÕ quan liªu bao cÊp cña mét nÒn kinh tÕ chØ huy ViÖt Nam kh«ng cã thÞ tr-êng tµi chÝnh víi mét hÖ thèng tµi chÝnh tËp trung mäi nguån vèn vµo tay Nhµ n-íc ®Ó ph©n phèi theo kÕ ho¹ch cho tõng dù ¸n ®Çu t- tõng xÝ nghiÖp. Khi c«ng cuéc ®æi míi ®-îc tuyªn bè vµo cuèi n¨m 1986 vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn th× chÝnh s¸ch tµi chÝnh ®· cã sù chuyÓn ®æi mét c¸ch m¹nh mÏ tõ c¬ chÕ ®Çu t- trùc tiÕp b»ng 15 16 Ng©n s¸ch sang tÝn dông ®Çu t- më réng liªn doanh liªn kÕt huy ®éng mäi nguån vèn trong vµ ngoµi n-íc. Sù chuyÓn biÕn vÒ chÝnh s¸ch tµi chÝnh ®· lµm thay ®æi lín trong c¬ cÊu vèn ®Çu t- n-íc ta. Tr-íc kia nguån vèn chØ toµn tõ ng©n s¸ch nh-ng khi sang kinh tÕ thÞ tr-êng th× c¸c nguån vèn ®-îc gi¶i phãng vµ lµn sãng ®Çu t- d©ng lªn m¹nh mÏ ë tÊt c¶ c¸c khu vùc. NÕu nh- n¨m 1988 tØ lÖ ®Çu t- cña nÒn kinh tÕ chØ ®¹t 8, 9%GDP th× ®Õn n¨m 1991 tØ lÖ tiÕt kiÖm lµ 10, 1%vµ tØ lÖ ®Çu t- lµ 15%. N¨m 1994 tØ lÖ t-¬ng øng lµ 16, 7 vµ 24%. TØ lÖ tiÕt kiÖm vµ ®Çu t- ®Òu t¨ng nhanh vµ m¹nh ë c¶ hai khu vùc Nhµ n-íc vµ t- nh©n. NÕu nh- n¨m 1991 phÇn thu ng©n s¸ch cña chÝnh phñ vÊn ch-a ®ñ chi th-êng xuyªn th× n¨m 1992 ®· b¾t ®Çu cã tiÕt kiÖm va n¨m 1994 tØ lÖ tiÕt kiÖm lµ 4, 5 % GDP. khu vùc t- nh©n n¨m 1994 tØ lÖ tiÕt kiÖm cña hé gia ®×nh ®¹t trªn 11% GDP trong ®ã tù ®Çu tcña khu vùc nµy ®¹t 6, 5% GDP phÇn cßn l¹i ®-îc cung cÊp cho khu vùc doanh nghiÖp vµ chÝnh phñ. Tuy nhiªn mét phÇn ®¸ng kÓ 5%GDP ®-îc ®Çu t- vµo x©y dùng nhµ ë do ®ã phÇn chi cho ®Çu t- ph¸t triÓn kinh tÕ cßn thÊp. Trong 5 n¨m 1991- 1995 -íc tÝnh huy ®éng vèn nguèn vèn ®Çu t- cho ph¸t triÓn cña toµn x· héi ®¹t 15- 16 tØ USD trong ®ã Nhµ n-íc chiÕm 43% (bao gåm ®Êu t- tõ ng©n s¸ch Nhµ n-íc tÝn dông ®Çu t- Nhµ n-íc vµ doanh nghiÖp Nhµ n-íc tù ®Çu t- ) phÇn vèn tõ ®Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi chiÕm 37% ®Çu t- cña d©n lµ 20%. ChÝnh phñ ®Çu t- nhiªu h¬n cho h¹ tÇng kinh tÕ x· héi. §Çu t- cña nh©n d©n dÉn tíi nhiÒu cë së s¶n xuÊt cña t- nh©n ®-îc h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ phÇn lín lµ cã quy m« nhá vµ võa nh-ng còng cã mét sè doanh nghiÖp t- nh©n lín thu hót nhiÒu lao ®éng. So s¸nh víi mét sè c¸c n-íc Asean tØ lÖ tÝch luü vµ ®Çu t- cña ViÖt Nam ®Òu thÊp h¬n nhiÒu. §iÒu ®ã cho thÊy viÖc huy ®éng vèn ®Çu t- cho ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam tuy cã nh÷ng kÕt qu¶ ban ®Çu nh-ng vÉn lµ mét lÜnh vùc nãng báng vµ th¸ch thøc lín, l©u dµi ®èi víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. ThÞ tr-êng tµi chÝnh. ThÞ tr-êng tµi chÝnh ViÖt Nam gåm 3 yÕu tè cÊu thµnh lµ: thÞ tr-êng ngÇm, tÝn dông th«ng qua hÖ thèng Ng©n hµng vµ thÞ tr-êng ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, cæ phiÕu. ThÞ tr-êng ngÇm ®-îc h×nh thµnh mét c¸ch tù ph¸t ®Ó ®¸p øng c¸c quan hÖ cung cÇu vÒ vèn trong néi bé khu vùc d©n c-. ThÞ tr-êng nµy ph¸t triÓn m¹nh vµo 1988- 1992 do hÖ thèng ng©n hµng ch-a ph¸t triÓn kÞp ®Ó gi¶i quyÕt nhu cÇu vÒ vèn ®ét ngét t¨ng trong qu¸ tr×nh ®æi míi. §Æc ®iÓm cña thÞ tr-êng nµy lµ thêi 16 17 thêi gian cho vay ng¾n, l·i suÊt cao nh-ng viÖc vay vµ cho vay ®¬n gi¶n thuËn tiÖn. Tuy nhiªn ®é rñi ro cao v× vËy giai ®o¹n 1990-1993 ®· x¶y ra t×nh tr¹ng ®æ vì cða c²c tæ chøc ‚hä ‛ v¯ ‚hôi ‛ do viÖc nh÷ng ng­êi vay tiÒn mÊt kh° n¨ng thanh to¸n hoÆc lÊy tiÒn råi bá trèn. Tíi nay thÞ tr-êng nµy ®· thu hÑp vµ chiÕm mét tØ lÖ nhá. ThÞ tr-êng tÝn dông ng©n hµng. ThÞ tr-êng tÝn dông th«ng qua ng©n hµng lµ thÞ tr-êng vèn chñ yÕu vèn chñ yÕu hiÖn nay t¹i ViÖt Nam. HÖ thèng ng©n hµng ®· cã b-íc tiÕn ®¸ng kÓ trong nh÷ng n¨m ®æi míi n¨m 1988 ph¸p lÖnh ng©n hµng, hîp t¸c x· tÝn dông vµ c«ng ty tµi chÝnh ®-îc ban hµnh vµ cã hiÖu lùc tõ n¨m 1990 ®· cho phÐp thµnh lËp c¸c lo¹i ng©n hµng sau ng©n hµng th-¬ng m¹i quèc doanh, ng©n hµng th-¬ng m¹i cæ phÇn, chi nh¸nh ng©n hµng n-íc ngoµi më t¹i ViÖt Nam, ng©n hµng liªn doanh, hîp t¸c x· tÝn dông. Tõ khi cã ph¸p lÖnh nµy hÖ thèng ng©n hµng ®· m¹nh c¶ vÒ sè l-îng vµ chÊt l-îng. TÝnh b×nh qu©n cø 20000 ng-êi d©n cã mét chi nh¸nh ng©n hµng. Con sè nµy so víi c¸c n-íc trªn thÕ giíi cßn thÊp nh-ng lµ b-íc tiÕn ®¸ng kÓ cña ViÖt Nam. HÖ thèng ng©n hµng huy ®éng tiÒn göi cña c¸c tæ chøc kinh tÕ vµ cña c¸c tÇng líp d©n c- th«ng qua hÖ thèng quü tiÕt kiÖm vµ hîp t¸c x· tÝn dông. Ng©n hµng ®· ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc huy ®éng vèn víi nhiÒu h×nh thøc hÊp dÉn. Møc t¨ng huy ®éng vèn cña n¨m hÖ thèng ng©n hµng n¨m 1994 ®¹t 160% n¨m 1993 chiÕm 70% tæng nguån vèn huy ®éng n¨m 1994 ®· chiÕm 20% GDP. ThÞ tr-êng tr¸i phiÕu cæ phiÕu. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y víi chñ tr-¬ng cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n-íc lµ mét sù thóc ®Èy thÞ tr-êng tr¸i phiÕu cæ phiÕu ph¸t triÓn. ViÖc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, cæ phiÕu dùa trªn c¸c v¨n b¶n ph¸p lÝ sau : - LuËt c«ng ty ban hµnh 1990 quy ®Þnh vÒ viÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu tr¸i phiÕu cña c¸c c«ng ty cæ phÇn. - QuyÕt ®Þnh 202 Ttg 8-6-1991 ban hµnh quy chÕ t¹m thêi vÒ ph¸t hµnh cæ phiÕu tr¸i phiÕu doanh nghiÖp nhµ n-íc - LuËt doanh nghiÖp ban hµnh th¸ng 4- 1995. - NghÞ ®Þnh 23CP ngµy 22 - 3 –1995 vÒ viÖc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu quèc tÕ. ThÞ tr-êng tr¸i phiÕu cæ phiÕu ®· cã sù ph¸t triÓn cao h¬n nh-ng cho tíi nay quy m« thÞ tr-êng cßn nhá bÐ. Sè l-îng cæ phiÕu cßn Ýt gi¸ trÞ cæ phiÕu ch-a ®Õn 1% GDP thêi h¹n c¸c lo¹i tr¸i phiÕu tíi 90% lµ ng¾n h¹n (d-íi 1 n¨m ) cßn l¹i tõ 1-3 n¨m. 17 18 Th¸ng 7-2000 n-íc ta thµnh lËp së giao dÞch chøng kho¸n ®Çu tiªn t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh ®©y lµ mét b-íc tiÕn v-ît bËc tuy nhiªn hµng ho¸ cho thÞ tr-êng nµy cßn qu¸ Ýt thÞ tr-êng ch-a cã sù s«i ®éng. Ch-a cã sù chuÈn mùc vÒ c«ng khai ho¸, vÕ kÕ to¸n kiÓm to¸n ®èi víi c¸c c«ng ty ph¸t hµnh tr¸i phiÕu cæ phiÕu ®iÕu ®ã lµm cho ng-êi ®©u t- lo ng¹i v× sù rñi do cña c¸c cæ phiÕu tr¸i phiÕu do c¸c c«ng ty ph¸t hµnh. §Çu t- trùc tiÕp (FDI). Tæng vèn ®Çu t- tuy t¨ng nhanh t¨ng 50% hµng n¨m trong thêi k× 19891995 nh-ng vÉn ch-a ®¸p øng ®-îc nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn thÞ tr-êng vèn cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam. Tæng vèn ®Çu t®-îc thùc hiÖn chiÕm tØ träng 34% vèn ®¨ng kÝ t-¬ng ®èi kh¸ nh-ng ®ã ch-a ph¶i lµ tØ träng cao nhÊt cã thÓ ®¹t ®-îc do nhiÕu nguyªn nh©n g©y chËm trÔ viÖc thùc hiÖn dù ¸n nh- kÐo dµi thêi gian xÐt cÊp ®Êt gi¶i phãng mÆt b»ng vµ nhiÒu thñ tôc r-êm rµ kh¸c. HÖ thèng chÝnh s¸ch ch-a hoµn thiÖn thiÕu ®ång bé, kh«ng ®ñ møc cô thÓ th-êng hay thay ®æi, ®Æc biÖt viÖc thi hµnh ph¸p luËt cßn tuú tiÖn. Quy ho¹ch kinh tÕ vµ l·nh thæ kªu gäi vèn ®Çu t- n-íc ngoµi ch-a ®-îc x¸c ®Þnh cô thÓ triÓn khai chËm ch¹p g©y bÞ ®éng cho c¶ hai phÝa ®Çu t- vµ xÐt duyÖt dù ¸n. HiÖn nay ViÖt Nam ch-a cã nhiÒu ®èi t¸c m¹nh cã ý nghÜa chiÕn l-îc l©u dµi. ViÖc gãp vèn cña bªn ViÖt Nam trong nhiÒu dù ¸n qu¸ thÊp, chñ yÕu b»ng quyÒn sö dông ®Êt. Trong mét sè dù ¸n bªn n-íc ngoµi gãp vèn b»ng thiÕt bÞ c«ng nghÖ l¹c hËu víi gi¸ cao vµ bªn ViÖt Nam cßn cã nhiÒu s¬ hë trong tiªu thô s¶n phÈm. ViÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA ). Thêi k× 1991-1995 gi¸ trÞ ODA cho ViÖt Nam b×nh qu©n mçi n¨m ®¹t kho¶ng 480 triÖu USD. Thùc tÕ cho thÊy tiÒm n¨ng vèn n-íc ngoµi tuy lín nh-ng viÖc khai th¸c huy ®éng cßn nhiÒu khã kh¨n vµ cßn ®ang ë møc thÊp. Th¸ng 11-1993 c¸c nhµ tµi trî t¹i Héi nghÞ quèc tÕ t¹i Pari cam kÕt hç trî ph¸t triÓn 1, 86 tØ USD vµo th¸ng 11-1994 nhãm t- vÊn cam kÕt hç trî ph¸t triÓn 1, 95 tØ USD. VÊn ®Ò lµ ph¶i gi¶i ng©n, tiÕp nhËn nhanh chãng vµ sù dông cã hiÖu qu¶ ViÖt Nam vÉn trong t×nh tr¹ng thiÕu quy ho¹ch chung vÒ kªu gäi ODA lµm c¬ së cho viÖc vËn ®éng c¸c dù ¸n cô thÓ. Ph©n bè dµn tr¶i thêi gian thÈm ®Þnh kÐo dµi, gi¶i phãng ®Òn bï di d©n chËm ch¹p nhÊt lµ ®èi víi c¸c dù ¸n cÇn diÖn tÝch mÆt b»ng lín HiÖn nay ch-a cã sè liÖu thèng kª chÝnh thøc cho phÐp nghiªn cøu tin cËy vµ chi tiÕt vÒ c¬ cÊu vµ hiÖu qu¶ vèn ®Çu t- t¹i ViÖt Nam. Theo nhiÒu tµi liÖu th× 18 19 thêi k× 1989-1994 hÖ sè ICOR cña ViÖt Nam vµo kho¶ng 1, 8-2, 4 trong n«ng nghiÖp 1, 5 ®Õn 2, 0 trong c«ng nghiÖp 2, 5 ®Õn 3, 0 vµ trong dÞch vô vµ kÕt cÊu h¹ tÇng 3, 0 ®Õn 4, 0 hoÆc h¬n n÷a. HÖ sè ICOR cña ViÖt Nam ®-îc ®µnh gi¸ lµ thÊp so víi nhiÒu n-íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c. C¸c chuyªn gia cña ng©n hµng thÕ giíi ®-a ra 3 lÝ do gi¶i thÝch cho ®iÒu trªn lµ :  Mét lµ nhiÒu dù ¸n ®Çu t- lín tõ thËp kØ tr-íc ®Õn giai ®o¹n ph¸t huy hÕt c«ng suÊt.  Hai lµ do t¸c ®éng cña c¬ chÕ míi lµm cho c¸c tiÒm n¨ng ®-îc ph¸t huy tèt h¬n mµ kh«ng cÇn thªm vèn.  Ba lµ c¸c ngµnh s¶n xuÊt cÇn nhiÒu lao ®éng mµ kh«ng cÇn nhiÒu vèn ®· cã b-íc ph¸t triÓn kh¸ trong nh÷ng n¨m qua. 2.1.4. Thùc tr¹ng vÒ vai trß qu¶n lý cña nhµ n-íc vÒ th-¬ng m¹i vµ thuÕ quan Trong thêi k× tr-íc ®æi míi chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i vµ thuÕ quan bÞ chi phèi bëi nguyªn t¾c Nhµ n-íc ®éc quyÒn vÒ ngo¹i th-¬ng, mäi ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu ®Òu do c¸c tæng c«ng ty cña Bé ngo¹i th-¬ng thùc hiÖn trªn c¬ së kÕ ho¹ch ®· ®-îc cÊp trªn duyÖt, c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt cã nghÜa vô thùc hiÖn c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch ®· ®-îc giao. Trong kho¶ng thêi gian tõ n¨m 1986 ®Õn nay víi chÝnh s¸ch ®æi míi ho¹t ®éng ngo¹i th-¬ng ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn râ rÖt. Trong giai ®o¹n 86-90 kinh tÕ ®èi ngo³i ®­îc coi l¯ l¯ mét ‘mñi nhän’. §Æc ®iÓm cða thêi k× n¯y l¯ níi láng c¬ chÕ qu¶n lÝ ngo¹i th-¬ng vµ b¾t ®Çu mét chÝnh s¸ch më c-¶. LuËt ®Çu t- n-íc ngoµi ®-îc quèc héi th«ng qua 12-1987 lµ v¨n b¶n ph¸p lÝ ®Çu tiªn ®¸nh dÊu sù chuyÓn h­íng thùc sù sang chÝnh s²ch ‘më cöa’. NghÞ ®Þnh 64/H§BT ng¯y 16 th¸ng 6-1989 cña Héi ®ång bé tr-ëng vÒ chÕ ®é tæ chøc qu¶n lÝ kinh doanh ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu lµ c¬ së cña chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i thêi k× nµy. Tuy nhiªn nh×n chung c¸c chÝnh s¸ch vÒ c¬ b¶n vÉn ch-a tho¸t khái quan ®iÓm Nhµ n-íc ®éc quyÒn ngo¹i th-¬ng. §¹i héi ®¶ng lÇn VII ®· kh¼ng ®Þnh quan ®iÓm :VIÖT NAM muån lµm b¹n víi tÊt c¶ c¸c n-íc. VIÖT NAM thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®a ph-¬ng ho¸, ®a d¹ng c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i. Trªn tinh thÇn ®ã nghÞ ®Þnh 114/H§BT 7-4-92 vÒ qu¶n lÝ cña nhµ n-íc vÒ ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu ®· ®¸nh dÊu mét b-íc tiÕn míi trong chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng cña VIÖT NAM LuËt thuÕ xuÊt nhËp khÈu ®-îc ban hµnh 1-3-92 sau ®ã ®-îc söa ®æi cã hiÖu lùc 1-993 ®· t¹o c¬ së v÷ng ch¾c cho viÖc xö lÝ thuÕ trong giao dÞch th-¬ng m¹i quèc tÕ. 19 20 Theo quy ®Þnh cña c¸c v¨n b¶n nµy, trõ c¸c lo¹i hµng cÊm mäi hµng ho¸ ®-îc xuÊt nhËp khÈu mµ kh«ng ph¶i chÞu sù h¹n chÕ nµo. Trong xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng cÊm xuÊt khÈu bao gåm :vò khÝ, ®å cæ c¸c lo¹i ma tuý, gç trßn, ®éng vËt hoang d· vµ ®éng thùc vËt quý hiÕm. Cho ®Õn 1994 ChÝnh phñ cßn ¸p dông h¹n ngh¹ch ®èi víi 3 mÆt hµng nh-ng ®Õn 1995 chØ cßn l¹i mét mÆt hµng lµ g¹o. Bªn c¹nh h¹n ngh¹ch xuÊt khÈu, VIÖT NAM cßn ¸p dông chÕ ®é cÊp giÊy phÐp xuÊt nhËp khÈu, thËm chÝ cho tõng chuyÕn hµng. ChÕ ®é nµy ®· g©y khã kh¨n cho ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu. Tõ ngµy 1-7-1994 ChÝnh phñ chÝnh thøc b·i bá giÊy phÐp cÊp cho tõng chuyÕn hµng, cho phÐp c¸c c«ng ty s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu ®-îc xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu nguyªn liÖu cÇn thiÕt theo chÕ ®é thuÕ xuÊt nhËp khÈu hiÖn hµnh mµ kh«ng cÇn cã giÊy phÐp. Cã thÓ nãi ®©y lµ mét b-íc tiÕn bé c¨n b¶n võa cã t¸c dông khuyÕn khÝch xuÊt khÈu ®ång thêi còng phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ. Trong nhËp khÈu, ViÖt Nam còng quy ®Þnh nh- trong xuÊt khÈu nh-ng víi diÖn réng h¬n nh»m b¶o ®¶m trËt tù an toµn x· héi b¶o vÖ thuÇn phong mÜ tôc vµ b¶o vÖ mét sè ngµnh c«ng nghiÖp trong n-íc. §Õn 1995 theo quyÕt ®Þnh 96TM/XNK chØ cßn 8 mÆt hµng cÊm nhËp : vò khÝ, ma tuý, v¨n ho¸ phÈm ®å trôy, ho¸ chÊt ®éc, ph¸o næ, thuèc l¸ ®iÕu, hµng tiªu dïng ®· qua sö dông, «t« cã tay l¸i nghÞch. Trong nhËp khÈu, Nhµ n-íc còng ¸p dông chÕ ®é cÊp giÊy phÐp nhËp khÈu theo chuyÕn. Trong n¨m 93 ®· c¶i c¸ch ¸p dông giÊy phÐp nhËp khÈu theo chuyÕn cã gi¸ trÞ trong vßng 6 th¸ng. Tõ n¨m 95 c¸c doanh nghiÖp nhËp khÈu hµng tiªu dïng chØ cÇn nép kÕ ho¹ch nhËp khÈu cho bé th-¬ng m¹i 2 lÇn trong n¨m ®ã lµ th¸ng 5 vµ 10. Sau khi kÕ ho¹ch ®-îc duyÖt th× cã thÓ tiÕn hµnh nhËp khÈu. DiÖn mÆt hµng nhËp khÈu qu¶n lÝ b»ng h¹n ngh¹ch còng gi¶m dÇn. N¨m 94 cã tíi 15 mÆt hµng th× sang n¨m 95 chØ cßn 7 mÆt hµng :x¨ng dÇu thÐp xi m¨ng ph©n bãn. §ã ®-îc coi lµ c¸c mÆt hµng nh¹y c¶m ®èi víi thÞ tr-êng ViÖt Nam do ®ã chÝnh phñ kh«ng nh÷ng quy ®Þnh h¹n ngh¹ch mµ cßn ph¶i ®¹t ®-îc nh÷ng tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh ®Ó giao h¹n ngh¹ch. *ChÝnh s¸ch thuÕ quan. LuËt thuÕ xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam ®-îc ban hµnh n¨m 1987 vµ ®· qua nhiÒu lÇn söa ®æi. BiÓu thuÕ suÊt cña ViÖt Nam biÕn thiªn tõ 0-200% víi 28 møc thuÕ suÊt kh¸c nhau. ThuÕ suÊt ®-îc x¸c ®Þnh theo th«ng lÖ :thuÕ suÊt thÊp ®èi víi thiÕt bÞ c¬ b¶n, t- liÖu s¶n xuÊt, t¨ng dÇn víi hµng tiªu dïng vµ cao nhÊt ®èi víi hµng xa xØ vµ th-êng cã møc chªnh lÖch rÊt lín gi÷a c¸c møc thuÕ suÊt. ThuÕ nhËp khÈu cßn bao gåm c¶ thuÕ doanh thu vµ thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt nªn thuÕ suÊt rÊt cao. BiÓu thuÕ suÊt trªn ®· ®-îc söa ®æi vµo th¸ng 5-92 vµ th¸ng 1-93 nh-ng vÉn cßn 28 20