Môc lôc
Trang
A. PhÇn më ®Çu .............................................................................................. 4
B. Néi dung ....................................................................................................... 6
Ch-¬ng 1: TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vÒ vai trß cña Nhµ n-íc trong
qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ........................................................................................... 6
1.1. Vai trß cña Nhµ n-íc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ............................... 6
1.1.1. Quan niÖm c«ng nghiÖp ho¸- Thùc chÊt c«ng nghiÖp ho¸ .............................. 6
1.1.2. V× sao hiÖn nay c«ng nghiÖp ho¸ l¹i g¾n víi hiÖn ®¹i ho¸ .............................. 7
1.1.3. Vai trß cña Nhµ n-íc trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ............ 8
1.2. TÊt yÕu kh¸ch quan vai trß cña Nhµ n-íc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp
ho¸ ............................................................................................................................. 9
1.2.1. Vai trß cña Nhµ n-íc trong viÖc ®Þnh h-íng cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ .... 9
1.2.2. Vai trß cña Nhµ n-íc trong viÖc ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ .................. 11
1.2.3. Nhµ n-íc víi vai trß ph¸t triÓn nguån vèn .................................................... 13
1.2.4. Vai trß cña Nhµ n-íc trong qu¶n lý qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ...... 14
Ch-¬ng 2: Thùc tr¹ng vai trß cña Nhµ n-íc trong qu¸ tr×nh c«ng
nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ë n-íc ta ........................................................................ 16
2.1. §Þnh h-íng cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸................................................. 16
2.1.1. ViÖc ®Ò ra môc tiªu chiÕn l-îc kÕ ho¹ch b-íc ®i cña c«ng nghiÖp ho¸ ....... 16
2.1.2. Thùc tr¹ng viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ phï hîp víi b-íc ®i cña qu¸ tr×nh
c«ng ngiÖp ho¸......................................................................................................... 16
2.1.3. T¹o nguån lùc cho tiÕn tr×nh ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt
n-íc ......................................................................................................................... 17
2.1.3.1. Thùc tr¹ng nguån nh©n lùc n-íc ta hiÖn nay ............................................. 18
2.1.4. Ph¸t triÓn gi¸o dôc ®¹i häc ®¸p øng yªu cÇu nguån nh©n lùc cho sù nghiÖp
c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc ................................................................... 20
2.2. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn c«ng nghÖ .................................................................. 21
2.2.1. Ph¸t triÓn c«ng nghÖ s¶n xuÊt........................................................................ 21
2.2.2. Ph¸t triÓn ®éi ngò c¸n bé khoa häc ............................................................... 23
2.2.3. N©ng cao hiÖu qu¶ qu¶nlý Nhµ n-íc vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ trong thêi k×
c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ................................................................................. 24
2.2.3.1. Mét sè thµnh tùu vÒ øng dông khoa häc vµ c«ng nghÖ ë n-íc ta trong thêi
k× ®æi míi ................................................................................................................. 24
2.2.3.2. Thùc tr¹ng qu¶n lý Nhµ n-íc vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ .......................... 25
2.3. ChÝnh s¸ch huy ®éng vµ sö dông nguån vèn ............................................... 26
2.3.1. Thùc tr¹ng huy ®éng vèn cña Nhµ n-íc........................................................ 26
2.3.2. Thùc tr¹ng vai trß cña Nhµ n-íc trong viÖc sö dông vµ qu¶n lý vèn ............ 27
2.4. Qu¶n lý qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ .............................................................. 29
2.4.1. Thùc tr¹ng vai trß qu¶n lý cña Nhµ n-íc ...................................................... 29
Ch-¬ng 3: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao vai trß cña Nhµ n-íc
trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ë n-íc ta trong thêi gian tíi ...... 32
3.1. §Þnh h-íng qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ........................................................ 32
1
3.1.1. X¸c ®Þnh mét c¸ch toµn diÖn thÝch hîp h¬n qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ....... 32
3.1.2. ChuyÓn dÞch m¹nh c¬ cÊu kinh tÕ cho phï hîp víi b-íc ®i cña c«ng nghiÖp
ho¸ hiÖn ®¹i ho¸....................................................................................................... 32
3.1.3. Mét sè gi¶i ph¸p cô thÓ nh»m cñng cè vµ n©ng cao chÊt l-îng nguån nh©n
lùc ............................................................................................................................ 33
3.1.4. Mét sè gi¶i ph¸p ph¸t triÓn gi¸o dôc ®¹i häc ®¸p øng yªu cÇu nguån nh©n lùc
cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc ............................................ 36
3.2. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ .................................................. 39
3.2.1. C«ng nghÖ n-íc ngoµi ................................................................................... 39
3.2.2. C«ng nghÖ vµ c¸n bé khoa häc trong n-íc ................................................... 40
3.2.3. Mét sè gi¶i ph¸p t¨ng c-êng hiÖu qu¶ qu¶n lý Nhµ n-íc vÒ KH - CN ......... 42
3.3. Ph¸t triÓn nguån vèn ...................................................................................... 42
3.3.1. Gi¶i ph¸p huy ®éng vèn ................................................................................ 42
3.3.2. Gi¶i ph¸p sö dông vµ qu¶n lý vèn ................................................................. 44
3.3.3. §æi míi tæ chøc bé m¸y tµi chÝnh quèc gia vµ c«ng t¸c kiÓm to¸n kÕ to¸n ...... 45
3.4. Gi¶i ph¸p trong vÊn ®Ò qu¶n lý .................................................................... 48
3.4.1. X¸c ®Þnh ®óng ph-¬ng h-íng cña c¬ chÕ qu¶n lý ........................................ 48
3.4.2. X©y dùng hÖ thèng luËt kinh tÕ ..................................................................... 49
C. KÕt luËn ..................................................................................................... 52
Tµi liÖu tham kh¶o .................................................................................. 53
2
Lêi më ®Çu
BÊt k× mét quèc gia nµo muèn ph¸t triÓn, ®¹t ®-îc tr×nh ®é mét n-íc ph¸t triÓn
®Òu ph¶i tr¶i qua nÊc thang cã tÝnh tÊt yÕu lÞch sö. §ã lµ c«ng nghiÖp ho¸. Trªn thÕ
giíi ®· cã nhiÒu n-íc tiÕn hµnh thµnh c«ng c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn nay còng cßn
nhiÒu n-íc ®ang tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸. Trong c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c
nhau cña lÞch sö loµi ng-êi, c«ng nghiÖp ho¸ ë nh÷ng n-íc kh¸c nhau cã sù kh¸c
nhau vÒ m« h×nh, vÒ thêi gian thùc hiÖn vµ do ®ã cã sù kh¸c nhau vÒ ¶nh h-ëng cña
nã ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. N-íc ta b¾t ®Çu c«ng nghiÖp ho¸ tõ n¨m 1960 theo
®-êng lèi do ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø III cña ®¶ng ®Ò ra. §Õn nay sù
nghiÖp ®ã vÉn tiÕp tôc. Nh-ng hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn quèc tÕ vµ trong n-íc, tr×nh ®é
ph¸t triÓn kinh tÕ n-íc ta hiÖn nay kh¸c nhiÒu so víi n¨m 1960. §iÒu ®ã ®Æt ra
nhiÒu vÊn ®Ò lÝ luËn vµ thùc tiÔn ph¶i gi¶i quyÕt nh-: C«ng nghiÖp ho¸ cã cßn lµ tÊt
yÕu kh¸ch quan n÷a kh«ng? §¸nh gi¸ nh- thÕ nµo vÒ thùc tr¹ng c«ng nghiÖp ho¸ ë
n-íc ta nh÷ng n¨m qua? Môc tiªu, m« h×nh, néi dung c«ng nghiÖp ho¸ g¾n víi
hiÖn ®¹i ho¸ ë n-íc ta hiÖn nay nh- thÕ nµo?
Sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ trong h¬n m-êi n¨m kÓ tõ khi ®æi míi ®Õn nay ®·
thu ®-îc nhiÒu kÕt qu¶ ®¸ng kÓ.Trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn vai trß rÊt quan träng cña
§¶ng vµ Nhµ n-íc. Nhµ n-íc lµ ng-êi ho¹ch ®Þnh ra c¸c chÝnh s¸ch chiÕn l-îc ph¸t
triÓn kinh tÕ, ph¸t huy tèi ®a nh÷ng mÆt tÝch cùc, h¹n chÕ tèi thiÓu nh÷ng mÆt tiªu
cùc cña kinh tÕ thÞ tr-êng. Mµ quan träng nhÊt lµ sù ®Þnh h-íng cña nhµ n-íc ®Ó
kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa mµ nh©n d©n ®· lùa chän. §©y
lµ ®iÓm kh¸c biÖt gi÷a c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta vµ c¸c n-íc kh¸c.
MÆc dï Nhµ n-íc ta ®· ph¸t huy vai trß cña m×nh mét c¸ch cã hiÖu qu¶ trong
sù nghiÖp nµy, nh-ng kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã h¹n chÕ. §ã lµ sù cång kÒnh cña bé
m¸y, ch-a xãa bá ®-îc thãi quen cña c¬ chÕ cò, ch-a thÝch nghi víi c¬ chÕ míi
nªn hiÖu qu¶ ch-a cao. §Ó nhËn thøc râ h¬n vÒ vai trß cña nhµ n-íc trong ph¸t
triÓn kinh tÕ nãi chung vµ trong c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ nãi riªng, trong bµi
viÕt n¯y, em xin chän ®Ò t¯i: “Vai trß cña Nhµ n-íc ®èi víi qu¸ tr×nh c«ng
nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ë n-íc ta”.
Do tr×nh ®é cã h¹n, kh«ng thÓ bao qu¸t ®-îc hÕt mäi khÝa c¹nh cña vÊn ®Ò to
lín vµ khã kh¨n nµy, nªn ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi chØ xoay quanh mét sè vÊn
®Ò vÒ vai trß cña Nhµ n-íc trong viÖc ph¸t triÓn nh÷ng ®iÒu kiÖn chÝnh cña qu¸
tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. Trong bµi viÕt nµy, em xin ®-îc tr×nh bµy c¸c
néi dung c¬ b¶n vÒ ®Ò tµi trªn nh-: T¹i sao c«ng nghiÖp ho¸ l¹i ph¶i cã vai trß cña
nhµ n-íc? Nhµ n-íc ®ãng vai trß quan träng nh- thÕ nµo? Thùc tr¹ng vai trß cña
nhµ n-íc ra sao? Vµ cuèi cïng lµ mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao vai trß cña nhµ
n-íc trong thêi gian tíi.Vµ kinh nghiÖm cña mét sè n-íc trªn thÕ giíi vÒ vai trß
cña Nhµ n-íc ®èi víi c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸
3
Néi dung
Ch-¬ng 1: TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vÒ vai trß cña Nhµ n-íc trong
qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸
1.1. Vai trß cña nhµ n-íc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸
1.1.1. Quan niÖm c«ng nghiÖp ho¸ - Thùc chÊt c«ng nghiÖp
Quan niÖm ®¬n gi°n nhÊt vÒ c«ng nghiÖp ho² cho r´ng: “C«ng nghiÖp ho²l¯
t¹o ®Æc tÝnh c«ng nghiÖp cho mét ho¹t ®éng, trang bÞ (cho vïng, cho mét n-íc) c¸c
nh¯ m²y c«ng nghiÖp”. Quan niÖm n¯y cã nh÷ng mÆt cha hîp lÝ:
Tr-íc hÕt nã kh«ng cho thÊy môc tiªu cña qu¸ tr×nh cÇn thùc hiÖn
Thø hai, trong néi dung tr×nh bµy, quan niÖm nµy gÇn nh- ®ång nhÊt qu¸ tr×nh
c«ng nghiÖp ho¸ víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c«ng nghiÖp. Vµ còng kh«ng thÓ hiÖn ®-îc
tÝnh lÞch sö cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸. V× thÕ nã ®-îc sö dông rÊt h¹n chÕ
trong thùc tiÔn. §Æt biÖt lµ trong s¸ch b¸o cña Liªn X« (tr-íc ®©y) tån t¹i mét ®Þnh
nghÜa phæ biÕn : “C«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh x©y dùng ®¹i c¬ khÝ cã kh¶ n¨ng c¶i
t³o c° n«ng nghiÖp”. §ã l¯ sù ph²t triÓn c«ng nghiÖp nÆng víi ng¯nh trung t©m l¯
chÕ t¹o m¸y. Quan niÖm nµy ®-îc coi lµ hîp lÝ trong ®iÒu kiÖn cña Liªn X« thêi k×
®ã. Nh-ng sÏ lµ rÊt sai lÇm nÕu coi ®ã lµ quan niÖm phæ biÕn ®Ó ¸p dông cho tÊt c¶
c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay.
N¨m 1963 tæ chøc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña Liªn Hîp Quèc ®· ®-a ra ®Þnh
nghÜa sau: “C«ng nghiÖp ho² l¯ qu² tr×nh ph²t triÓn kinh tÕ, trong qu² tr×nh n¯y mét
bé phËn ngµy cµng t¨ng c¸c nguån cña c¶i quèc d©n ®-îc ®éng viªn ®Ó ph¸t triÓn
c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu ngµnh ë trong n-íc víi kÜ thuËt hiÖn ®¹i. §Æt ®iÓm cña c¬ cÊu
nµy lµ cã mét bé phËn chÕ biÕn s¶n xuÊt ra t- liÖu s¶n xuÊt vµ hµng tiªu dïng, cã
kh¶ n¨ng b¶o ®°m ®³t tíi sù tiÕn bé vÒ kinh tÕ x± héi”.
HiÖn nay ë n-íc ta, c«ng nghiÖp ho¸ x· héi chñ nghÜa ®-îc coi lµ nhiÖm vô
trung t©m cña thêi k× qu¸ ®é. §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh thùc chÊt cña c«ng nghiÖp ho¸ x·
4
héi chð nghÜa l¯: “Qu² tr×nh thùc hiÖn c²ch m³ng kÜ thuËt, thùc hiÖn sù ph©n c«ng
míi vÒ lao ®éng x· héi vµ lµ qu¸ tr×nh tÝch luü x· héi chñ nghÜa kh«ng ngõng thùc
hiÖn t²i s°n xuÊt më réng”.
Tõ ®ã cho ta thÊy: “C«ng nghiÖp ho² l¯ qu² tr×nh x©y dùng c¬ së vËt chÊt kÜ
thuËt cña chñ nghÜa x· héi, do giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng thùc hiÖn
d-íi sù chØ ®¹o vµ tæ chøc cña nhµ n-íc chuyªn chÝnh v« s¶n, sù l·nh ®¹o cña ®¶ng
céng s¶n. C«ng nghiÖp ho¸ x· héi chñ nghÜa cã nhiÖm vô ®-a nÒn kinh tÕ n-íc ta
tõ nÒn s¶n xuÊt nhá tiÕn lªn s¶n xuÊt lín trë thµnh mét n-íc c«ng n«ng nghiÖp hiÖn
®¹i, v¨n ho¸ vµ khoa häc tiªn tiÕn, quèc phßng v÷ng m¹nh cuéc sèng Êm no h¹nh
phóc”. §êng lèi c«ng nghiÖp ho² ®îc x²c ®Þnh l¯: “u tiªn ph²t triÓn c«ng n«ng
nghiÖp mét c¸ch hîp lÝ trªn c¬ së ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nhÑ”. §³i
héi lÇn thø VIII cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam l¹i mét lÇn n÷a x¸c ®Þnh môc tiªu
cða c«ng nghiÖp ho² hiÖn ®³i ho² l¯: “X©y dùng níc ta th¯nh mét níc cã c¬ së
vËt chÊt kÜ thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lÝ, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, phï hîp
víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao,
quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c, d©n giµu n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh.
Tõ nay ®Õn n¨m 2020 ra søc phÊn ®Êu ®-a n-íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n-íc c«ng
nghiÖp.
1.1.2. V× sao hiÖn nay c«ng nghiÖp ho¸ l¹i g¾n víi hiÖn ®¹i ho¸
Cho ®Õn nay, thÕ giíi ®· tr¶i qua hai lÇn c¸ch m¹ng vÒ kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ.
LÇn thø nhÊt víi tªn gäi lµ cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kÜ thuËt, diÔn ra vµo cuèi thÕ
kØ 18 ®-îc thùc hiÖn ®Çu tiªn ë n-íc Anh mµ néi dung chñ yÕu lµ thay thÕ lao ®éng
thñ c«ng b»ng lao ®éng c¬ khÝ ho¸. LÇn thø hai víi tªn gäi lµ cuéc c¸ch m¹ng khoa
häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®-îc b¾t ®Çu vµo gi÷a thÕ kØ 20 mµ néi dung chñ yÕu cña
nã kh«ng chØ dõng l¹i ë tÝnh chÊt hiÖn ®¹i cña c¸c yÕu tè t- liÖu s¶n xuÊt, mµ cßn ë
kÜ thuËt c«ng nghÖ s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, ph-¬ng ph¸p s¶n xuÊt tiªn tiÕn... HiÖn nay
cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ cã nhiÒu néi dung phong phó, ®a d¹ng
trong ®ã cã thÓ chØ ra nh÷ng néi dung næi bËt sau ®©y:
M«t lµ, c¸ch m¹ng vÒ ph-¬ng ph¸p s¶n xuÊt: §ã lµ tù ®éng ho¸. Ngoµi ph¹m
vi tù ®éng tr-íc ®©y, hiÖn nay tù ®éng ho¸ cßn bao gåm c¶ viÖc sö dông réng r·i
ng-êi m¸y thay thÕ cho con ng-êi ®Ó ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
Hai lµ, c¸ch m¹ng vÒ n¨ng l-îng: Bªn c¹nh nh÷ng n¨ng l-îng truyÒn thèng
mµ con ng-êi ®· sö dông tr-íc ®©y nh- nhiÖt ®iÖn, thuû ®iÖn, th× ngµy nay con
ng-êi ngµy cµng kh¸m ph¸ ra nhiÒu n¨ng l-îng míi vµ sö dông chóng réng r·i
trong s¶n xuÊt nh-: N¨ng l-îng nguyªn tö, n¨ng l-îng mÆt trêi...
Ba lµ, c¸ch m¹ng vÒ vËt liÖu míi: Ngµy nay ngoµi viÖc sö dông c¸c vËt liÖu tù
nhiªn, con ng-êi ngµy cµng t¹o ra nhiÒu vËt liÖu nh©n t¹o míi thay thÕ hiÖu qu¶
cho c¸c vËt liÖu tù nhiªn.
Bèn lµ, c¸ch m¹ng vÒ c«ng nghÖ sinh häc: C¸c thµnh tùu cña cuéc c¸ch m¹ng
nµy ®-îc ¸p dông réng r·i trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, y tÕ , ho¸ chÊt
vµ nhiÒu lÜnh vùc kh¸c.
N¨m lµ, c¸ch m¹ng vÒ ®iÖn tö tin häc: §©y lµ mét lÜnh vùc mµ hiÖn nay con
ng-êi ®ang ®Æc biÖt quan t©m nhÊt lµ m¸y tÝnh ®iÖn tö.
5
§Êt n-íc ta tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ trong ®iÒu kiÖn thÕ giíi ®· tr¶i qua hai
cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ nh- vËy, v× thÕ nÕu chØ c«ng nghiÖp ho¸
nÒn kinh tÕ th× sÏ kh«ng ®¸p øng ®-îc nhu cÇu ph¸t triÓn cña x· héi, kh«ng thÓ
theo kÞp c¸c n-íc ph¸t triÓn trong khu vùc vµ thÕ giíi. C«ng nghiÖp ho¸ cã thÓ coi
lµ cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ lÇn thø nhÊt, hiÖn ®¹i ho¸ cã thÓ coi lµ cuéc
c¸ch m¹ng khoa häc lÇn thø hai. Muèn rót ng¾n kho¶ng c¸ch tôt hËu gi÷a n-íc ta
víi c¸c n-íc ph¸t triÓn th× chóng ta ph¶i thùc hiÖn ®ång thêi c¶ hai cuéc c¸ch m¹ng
khoa häc kÜ thuËt hay thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i ho¸. Cã nhvËy th× sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ nÒn kinh tÕ quèc d©n míi cã thÓ thµnh c«ng, ®-a
®Êt n-íc ta trë thµnh mét n-íc c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi.
1.1.3. Vai trß cña nhµ n-íc trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸
Tr-íc khi nãi ®Õn vai trß cña nhµ n-íc trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ ph¶i
nãi ®Õn vai trß cña nhµ n-íc trong nÒn kinh tÕ. Nghiªn cøu qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña
c¸c n-íc ASEAN trong mÊy thËp kØ qua cho ta thÊy: Nhµ n-íc cã vai trß ®Æt biÖt
quan träng ®èi víi sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ. Tuy kÕt qu¶ ®¹t ®-îc kh«ng gièng nhau
nh-ng tõ thùc tiÔn cã thÓ rót ra nh÷ng vai trß c¬ b¶n sau cña nhµ n-íc trong qu¶n lÝ
vÜ m«:
Nhµ n-íc ®Þnh h-íng chiÕn l-îc ®óng ®¾n mang tÝnh chÊt tiªn quyÕt ®èi víi
sù ph¸t triÓn kinh tÕ mçi n-íc. Nhµ n-íc cã chÝnh s¸ch thu hót vèn ®Çu t- tõ c¸c
nguån trong vµ ngoµi n-íc, ®Æc biÖt lµ vèn ®Çu t- n-íc ngoµi, khuyÕn khÝch t- b¶n
n-íc ngoµi ®Çu t- b»ng c¸ch cã c¸c chÝnh s¸ch -u ®·i ®¶m b¶o vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho
ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty n-íc ngoµi, lËp ra c¸c khu vùc mËu dÞch tù do. Nhµ n-íc
thùc hiÖn chÝnh s¸ch æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«, kiÓm so¸t l¹m ph¸t æn ®Þnh tiÒn tÖ.
Nhµ n-íc ®iÒu tiÕt thu nhËp, ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.
VÝ dô: chÝnh phð Malaixia b´ng viÖc thùc hiÖn “môc tiªu l¯ xo² ®ãi gi°m nghÌo
tiÕn tíi xo¸ bá nghÌo vµ cÊu tróc l¹i nÒn kinh tÕ x· héi ®· gi¶m tØ lÖ ng-êi sèng
d-íi møc nghÌo khæ tõ 49,3% (n¨m 1970) xuèng 17% (1990) vµ 13,5% (1993).
Nhµ n-íc ®iÒu chØnh kÞp thêi viÖc sö dông c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, nhÊn m¹nh
viÖc sö dông c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nh-ng c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc vÉn gi÷ vai
trß chñ yÕu trong c¸c lÜnh vùc then chèt cña nÒn kinh tÕ. Nhµ n-íc x©y dùng chiÕn
l-îc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, ®Çu t- thÝch ®¸ng cho gi¸o dôc ®µo t¹o, sö dông
hiÖu qu¶ nguån lao ®éng ®· ®-îc ®µo t¹o. T¹i IN§¤N£XIA, chÝ phÝ cña nhµ n-íc
cho gi¸o dôc vµ ®µo t¹o so víi tæng nguån chi t¨ng tõ 9% (1969 - 1974) lªn 17,6%
(1984 - 1989) vµ 21% (1990 - 1995).
Tõ ®ã cho ta thÊy vai trß hÕt søc quan träng cña nhµ n-íc trong sù nghiÖp
c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸.
1.2. TÊt yÕu kh¸ch quan vai trß cña nhµ n-íc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸
1.2.1. Vai trß cña nhµ n-íc trong viÖc ®Þnh h-íng cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp
ho¸
C«ng nghiÖp ho¸ lµ mét qu¸ tr×nh diÔn ra liªn tôc víi nh÷ng néi dung, b-íc ®i
thÝch hîp cho tõng thêi k×, phï hîp víi nÒn kinh tÕ. N-íc ta còng nh- nÒn kinh tÕ
thÕ giíi. Muèn thùc hiÖn thµnh c«ng c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ th× ph¶i cã mét
ph-¬ng h-íng cô thÓ chiÕn l-îc ®óng ®¾n thÝch hîp. Sau khi x¸c ®Þnh ®-îc môc
6
tiªu, quan ®iÓm néi dung cña c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ n-íc ta th×
mét vÊn ®Ò kh«ng kÐm quan träng lµ ®Ò ra nh÷ng b-íc ®i ®Ó ®¹t ®Õn môc tiªu ®ã.
Nh÷ng b-íc ®i trong c«ng nghiÖp ho¸ cã thÓ nªu ra ®¹i thÓ cho mçi thêi k× nh-ng
ph¶i ®-îc mét sè chØ tiªu quan träng nh-: Thu nhËp quèc d©n tÝnh theo ®Çu ng-êi,
tØ träng cña c¸c ngµnh trong c¬ cÊu kinh tÕ, tØ träng ®Çu t-, tØ träng xuÊt khÈu trong
GDP... MÆt kh¸c trong tõng lÜnh vùc còng ph¶i cã nh÷ng b-íc ®i cô thÓ. Cã thÓ
h×nh dung sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho² l¯ mét “C©y môc tiªu” m¯ ®Ønh cða nã ®îc
l-îng ho¸ b»ng GDP tÝnh theo ®Çu ng-êi. C¸c cµnh nh¸nh cña nã lµ nh÷ng môc
tiªu quan träng nh-: c¬ cÊu kinh tÕ, c¬ cÊu së h÷u. Mçi môc tiªu cã vÞ trÝ quan
träng kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, cã t¸c ®éng qua l¹i thóc ®Èy nhau
ph¸t triÓn nh-ng bao trïm nhÊt, quyÕt ®Þnh nhÊt lµ lµm cho d©n giµu n-íc m¹nh x·
héi c«ng b»ng v¨n minh.
Nhµ n-íc cã vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc ®Þnh h-íng còng nh- thùc hiÖn c¸c
b-íc ®i cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ nÒn kinh tÕ. Bëi v× chØ cã nhµ n-íc míi cã
thÓ quyÕt ®Þnh:
Môc tiªu chiÕn l-îc vµ kÕ ho¹ch tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ nÒn
kinh tÕ trong tõng giai ®o¹n. Huy ®éng vµ ph©n bæ tËp trung c¸c nguån lùc cÇn
thiÕt theo yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸, c©n ®èi vµ ®iÒu chØnh th-êng xuyªn qu¸ tr×nh
c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸.
§Ò ra c¸c chÝnh s¸ch cÇn thiÕt ®Ó khai th¸c mäi tiÒm n¨ng, nguån lùc trong vµ
ngoµi n-íc ®Ó thùc hiÖn nhanh, ch¾c qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸.
Nhµ n-íc tæ chøc l¹i, x©y dùng l¹i bé m¸y qu¶n lý ®ñ m¹nh vÒ c¶ chÊt l-îng
vµ sè l-îng ®Ó qu¶n lý cã hiÖu qu¶, kiªn quyÕt thùc hiÖn tiªu chuÈn ho¸ c¸n bé
c«ng chøc nhµ n-íc, lùa chän c¸c c¸n bé cã kh¶ n¨ng, tr×nh ®é kinh nghiÖm ®Ó ®-a
®Êt n-íc ta nhanh chãng tiÕn lªn hiÖn ®¹i ho¸ hÖ thèng qu¶n lý nhµ n-íc theo yªu
cÇu c«ng nghiÖp ho¸.
Nhµ n-íc thøc hiÖn viÖc qu¶n lý qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ b»ng ph¸p luËt vµ
c¸c v¨n b¶n d-íi luËt. Hoµn thiÖn vµ x©y dùng míi c¸c c«ng cô cÇn thiÕt nh- chÕ
®é thèng kª to¸n vµ kiÓm to¸n, chÕ ®é tµi chÝnh vµ bao c¸o tµi chÝnh c«ng khai
chÝnh x¸c ®Ó qu¶n lý thèng nhÊt.
Nhµ n-íc phèi hîp, ®iÒu hoµ c¸c ho¹t ®éng trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸
hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ quèc d©n theo môc tiªu vµ ®Þnh h-íng ®óng ®¾n ®· ®-îc
x¸c ®Þnh, v× qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ chØ cã thÓ thµnh c«ng khi cã sù phèi hîp c¶
vÒ chiÒu ngang vµ chiÒu däc.
Nhµ n-íc tæ chøc viÖc kiÓm tra gi¸m s¸t qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ®Ó ph¸t
hiÖn kÞp thêi nh÷ng sai sãt lÖch l¹c mÊt c©n ®èi. QuyÕt ®Þnh ®óng ®¾n viÖc ®iÒu
chØnh qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ lµ viÖc lµm cÇn thiÕt vµ th-êng xuyªn ®Ó
c©n ®èi l¹i hoµn chØnh n©ng cao chÊt l-îng ho¹t ®éng cña c¸c ngµnh c¸c ®Þa
ph-¬ng vµ c¬ së.
Nhµ n-íc ®¶m b¶o ®ång bé c¸c ®iÒu kiÖn chñ yÕu ®Ó thùc hiÖn thµnh c«ng
c«ng nghiÖp ho¸. Nh÷ng quan ®iÓm ph-¬ng h-íng b-íc ®i cña c«ng nghiÖp ho¸ cã
®-îc thùc hiÖn ®Çy ®ñ ®óng ®¾n hay kh«ng hoµn toµn phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn
chñ yÕu cã ®-îc ®¶m b¶o hay kh«ng. NÕu kh«ng cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn chñ yÕu th×
qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ sÏ kh«ng thÓ thµnh c«ng. Tõ ®ã ta thÊy vai trß hÕt søc
quan träng cña nhµ n-íc trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ.
7
1.2.2. Vai trß cña nhµ n-íc trong viÖc ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ
Tõ tr-íc ®Õn nay ®¶ng vµ nhµ n-íc ta lu«n x¸c ®Þnh khoa häc vµ c«ng nghÖ
cã vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ.
NghÞ quyÕt héi nghÞ trung -¬ng lÇn thø VII (kho¸ VII) ®· coi c«ng nghÖ lµ nÒn
t¶ng cña c«ng nghiÖp ho¸. Theo nh÷ng ®¸nh gi¸ cña bé khoa häc c«ng nghÖ vµ m«i
tr-êng th× tr×nh ®é khoa häc vµ c«ng nghÖ ë n-íc ta l¹c hËu nhiÒu thÕ hÖ so víi thÕ
giíi vµ khu vùc. Trang thiÕt bÞ cò n¸t, ch¾p v¸ vµ c¸c thiÕt bÞ ®o l-êng thö nghiÖm
nãi chung kh«ng ®ång bé, tæ chøc s¶n xuÊt cßn nhiÒu bÊt cËp... Víi thùc tr¹ng
c«ng nghÖ s¶n xuÊt nh- vËy th× chóng ta kh«ng thÓ thùc hiÖn thµnh c«ng sù nghiÖp
c«ng nghiÖp ho¸. Víi nh÷ng n-íc ®ang ph¸t triÓn nh- n-íc ta, c«ng nghiÖp ho¸
kh«ng ph¶i lµ sù ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp víi môc ®Ých tù th©n mµ lµ qu¸ tr×nh
t¹o tÝnh chÊt c«ng nghiÖp cho nÒn kinh tÕ quèc d©n, lµ qu¸ tr×nh t¨ng tr-ëng nÒn
kinh tÕ dùa trªn c¬ së n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. Thùc
chÊt cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ lµ n©ng cao mét c¸ch m¹nh mÏ vµ nhanh chãng
tr×nh ®é c«ng nghÖ nh»m sö dông vµ ph¸t huy tèi ®a mäi nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn
kinh tÕ x· héi. ë n-íc ta qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ®-îc x¸c ®Þnh lµ qu¸ tr×nh
chuyÓn tõ t×nh tr¹ng c«ng nghÖ l¹c hËu víi n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ thÊp lªn
tr×nh ®é c«ng nghÖ tiªn tiÕn hiÖn ®¹i víi n¨ng suÊt lao ®éng cao, lµm chuyÓn biÕn
c¬ cÊu kinh tÕ vµ cí cÊu lao ®éng, c¬ cÊu d©n c- theo h-íng t¨ng tû träng ®èi víi
viÖc hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ quèc d©n. V× thÕ cã thÓ thÊy c«ng nghÖ lµ mét vÊn ®Ò
rÊt quan träng cÇn ph¶i gi¶i quyÕt khi b¾t tay vµo thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn
®¹i ho¸.
§Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®óng ®¾n cña nhµ n-íc,
nh÷ng chÝnh s¸ch ®ã sÏ kÝch thÝch c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ nhanh chãng ®æi míi c«ng
nghÖ s¶n xuÊt.
ChÝnh s¸ch ®æi míi më cöa lµm c¸c doanh nghiÖp ph¶i ®æi míi vµ n©ng cao
tr×nh ®é c«ng nghÖ. C¬ chÕ thÞ tr-êng buéc mäi c¬ së ph¶i t×m c¸ch ®Ó tån t¹i, ®Ó
ph¸t triÓn.
Muèn vËy chØ cã mét con ®-êng lµ ®æi míi vµ n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ.
Nhµ n-íc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c«ng nghÖ b»ng c¸c chÝnh s¸ch: ¦u ®·i trong
viÖc vay vèn ng©n hµng ®Ó ®Çu t- x©y dùng, më réng c¬ së hiÖn cã, mua m¸y mãc
thiÕt bÞ míi cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong xuÊt nhËp khÈu,
nhÊt lµ xuÊt khÈu nh÷ng s¶n phÈm do c¬ së m×nh s¶n xuÊt, nhËp khÈu m¸y mãc
thiÕt bÞ tiªn tiÕn cña n-íc ngoµi, ®-a c¸n bé ra n-íc ngoµi ®Ó tiÕp cËn thÞ tr-êng,
nghiªn cøu häc tËp c«ng nghÖ míi. ChÝnh s¸ch më cöa víi nh÷ng ®iÒu kiÖn -u ®·i
trong viÖc ®Çu t- n-íc ngoµi ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ®Çu t- n-íc ngoµi t×m ®Õn
liªn doanh, ®em theo nh÷ng m¸y mãc thiÕt bÞ phô tïng hiÖn ®¹i, nh÷ng chuyªn gia
kÜ thuËt, chuyªn gia qu¶n lý tiªn tiÕn cña thÕ giíi. ViÖc ®ã ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c
doanh nghiÖp trong n-íc nhanh chãng tiÕp cËn vµ tiÕp nhËn c«ng nghÖ tiªn tiÕn
h¬n nhiÒu so víi c«ng nghÖ hiÖn cã trong n-íc. Nhµ n-íc còng lµ n¬i ban hµnh
nh÷ng chÝnh s¸ch, c¬ chÕ -u ®·i lµm ®éng lùc kÝch thÝch c¸n bé ho¹t ®éng trong
lÜnh vùc khoa häc c«ng nghÖ trong n-íc, kÝch thÝch ph¸t huy tÝnh s¸ng t¹o nghiªn
cøu triÓn khai khoa häc c«ng nghÖ míi phôc vô c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt
n-íc.
8
1.2.3. Nhµ n-íc víi vai trß ph¸t triÓn nguån vèn
Thùc tiÔn c¸ch m¹ng ViÖt Nam cho thÊy nh©n tè hµng ®Çu, nÕu kh«ng muèn
nãi lµ quan träng nhÊt ®èi víi c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ còng nh- ®èi víi s¶n
xuÊt kinh doanh cña nÒn kinh tÕ lµ ph¶i cã vèn lín. VÊn ®Ò huy ®éng vèn cho qu¸
tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ cã ý nghÜa quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ n-íc ta. Tr-íc hÕt
lµ huy ®éng vèn tõ néi bé nÒn kinh tÕ trong n-íc. §©y lµ nguån vèn cã tÝnh quyÕt
®Þnh, lµ nh©n tè néi lùc. Nguån vèn néi bé ®-îc t¹o ra tõ sù liªn doanh liªn kÕt gi÷a
c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc, vïng, miÒn cña nÒn kinh tÕ ®Êt n-íc, tõ sù ph¸t triÓn m¹nh
mÏ cña c¸c c«ng ty cæ phÇn, th«ng qua viÖc huy ®éng tiÒn nhµn rçi cña d©n c-, cña
c¸c c¬ së kinh tÕ, c¸c tæ chøc ®oµn thÓ, c¸c kho¶n thuÕ nép ng©n s¸ch cña nhµ
n-íc.
Nguån vèn néi bé cña nÒn kinh tÕ cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh
c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ nh-ng vÉn cßn h¹n hÑp. C¸c quèc gia kh¸c trªn thÕ
giíi còng nh- n-íc ta ®Òu ph¶i dïng mäi biÖn ph¸p ®Ó thu hót vèn ®Çu t- n-íc
ngoµi th«ng qua c¸c h×nh thøc: Liªn doanh, hîp t¸c kinh doanh, vay víi l·i suÊt
thÊp, viÖn trî. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ tÝch luü vèn cßn chËm th× thu hót ®-îc nhiÒu
vèn ®Çu t- n-íc ngoµi lµ rÊt quan träng. Tõ nguån vèn bªn ngoµi biÕn thµnh nguån
lùc trong n-íc t¹o ®iÒu kiÖn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. §Ó
huy ®éng vèn ®Çu t- n-íc ngoµi cÇn cã c¬ chÕ chÝnh s¸ch tho¶ ®¸ng ®Ó thu hót
ngµy cµng nhiÒu vµ tranh thñ cïng víi c«ng nghÖ tiªn tiÕn. Muèn tiÕp nhËn vèn ®Çu
t- n-íc ngoµi th× cÇn ph¶i cã mét nguån vèn t-¬ng øng trong n-íc. Cßn viÖc vay
vèn th× ph¶i tÝnh ®Õn tr¶ nî. Ngoµi ra cßn ph¶i ®¶m b¶o c¸c yÕu tè kh¸c vÒ ®éc lËp,
chñ quyÒn, kinh tÕ, chÝnh trÞ. V× thÕ mµ nguån vèn néi bé cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh.
Nhµ n-íc ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn cho tõng ®Þa ph-¬ng tõng c¬ së ph¸t triÓn m¹nh mÏ
s¶n xuÊt nh»m huy ®éng nguån vèn nhµn rçi trong d©n phôc vô cã hiÖu qu¶ sù
nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸.
Song song víi viÖc huy ®éng c¸c nguån vèn, vÊn ®Ò b¶o toµn, sö dông vµ ph¸t
triÓn vèn còng cã ý nghÜa rÊt quan träng. Yªu cÇu b¶o toµn vèn ®-îc thÓ hiÖn tr-íc
hÕt trong c«ng t¸c tæ chøc tµi chÝnh. Sù cÇn thiÕt cña chÕ ®é b¶o toµn vµ ph¸t triÓn
vèn tr-íc hÕt xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu cña c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ míi, ph¶i ho¹ch to¸n
kinh tÕ kinh doanh.
XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu cña c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ lµ ph¶i ®¶m b¶o tÝnh
hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. V× vËy, ®Ó qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ vµ s¶n xuÊt
kinh doanh ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, ®Ó nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn bÒn v÷ng tÊt yÕu ph¶i
b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn, ph¶i n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn.
1.2.4. Vai trß cña nhµ n-íc trong qu¶n lý qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i
ho¸
Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ chØ cã thÓ thµnh c«ng khi ®-îc thùc
hiÖn theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc. C«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i
ho¸ lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi vµ phøc t¹p. Nã tu©n theo quy luËt vµ tÝnh quy luËt cña
c¸c quan hÖ cung cÇu trªn thÞ tr-êng. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ c¬ chÕ thÞ tr-êng vµ c¸c
bé phËn cÊu thµnh: Cung cÇu, gi¸ c¶, c¹nh tranh sÏ quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh c«ng
nghiÖp ho¸, quyÕt ®Þnh c¸c ph-¬ng ¸n ph¸t triÓn lùa chän ®Çu t-... Nh-ng c¬ chÕ
thÞ tr-êng cã nh÷ng khuyÕt tËt vµ h¹n chÕ riªng cña nã, cho nªn nÕu qu¸ tr×nh c«ng
9
nghiÖp ho¸ lÖ thuéc vµo c¬ chÕ thÞ tr-êng th× sÏ kh«ng ®¹t ®-îc nh÷ng môc tiªu
c«ng b»ng x· héi, an ninh quèc gia vµ sù bÒn v÷ng cña m«i tr-êng. Thùc tÕ kh¸ch
quan nµy ®ßi hái ph¶i cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc. Sù qu¶n lý cña nhµ n-íc lµ mét
bé phËn kh«ng thÓ thiÕu cña c¬ chÕ qu¶n lý qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i
ho¸.
Nhµ n-íc qu¶n lý qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ph¶i lµ nhµ n-íc
cña d©n do d©n. Nhµ n-íc thùc hiÖn quyÒn qu¶n lý cña m×nh th«ng qua c¸c c«ng cô
chñ yÕu nh-: §Þnh h-íng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn, hÖ thèng luËt ph¸p, c¸c chÝnh s¸ch
kinh tÕ x· héi, c¸c quü quèc gia... Thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ trong
®iÒu kiÖn chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù
qu¶n lý cña nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, nhµ n-íc cã vai trß qu¶n
lý vÜ m« sau:
Mét lµ, t¹o m«i tr-êng vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸
hiÖn ®¹i ho¸ ®¶m b¶o sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ x· héi, thiÕt lËp khu«n khæ luËt ph¸p
thèng nhÊt, cã hÖ thèng chÝnh s¸ch nhÊt qu¸n ®Ó t¹o m«i tr-êng æn ®Þnh vµ t¹o ®iÒu
kiÖn thuËn lîi cho c«ng nghiÖp ho¸.
Hai lµ, ®Þnh h-íng cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸, trùc tiÕp ®Çu
t- vµo mét sè lÜnh vùc ®Ó dÉn d¾t nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo h-íng x· héi chñ
nghÜa, æn ®Þnh m«i tr-êng kinh tÕ vÜ m« nh-: Chèng l¹m ph¸t, chèng khñng ho¶ng,
ng¨n ngõa nh÷ng ®ét biÕn xÊu trong nÒn kinh tÕ.
Ba lµ, x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ x· héi ®¶m b¶o yªu cÇu cña c«ng
nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸, thùc hiÖn ®óng c¸c chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n-íc vÒ kinh tÕ
vµ chøc n¨ng chñ së h÷u tµi s¶n c«ng cu¶ nhµ n-íc.
Bèn lµ, kh¾c phôc h¹n chÕ c¸c m¾t tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr-êng, ph©n phèi
thu nhËp quèc d©n mét c¸ch c«ng b»ng, thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸
g¾n víi tiÕn bé x· héi vµ c«ng b»ng x· héi.
Ngoµi ra vai trß cña nhµ n-íc trong viÖc tæ chøc qu¶n lý qu¸ tr×nh c«ng
nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ cßn thÓ hiÖn trong viÖc lùa chän sö dông nh÷ng c«ng cô
qu¶n lý cã hiÖu qu¶ cao nh- hÖ thèng ph¸p luËt, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi ®Æc
biÖt lµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ nh»m t¹o ra ®éng lùc m¹nh mÏ thóc ®Èy qu¸ tr×nh
c«ng nghiÖp ho¸, lùa chän c¸c ph-¬ng ph¸p qu¶n lý nh-: Gi¸o dôc, thuyÕt phôc,
®éng viªn, ph-¬ng ph¸p tæ chøc hµnh chÝnh, ph-¬ng ph¸p kinh tÕ, bè trÝ hîp lý c¸c
c¸n bé ®Çu ngµnh chñ chèt trong c¸c c¬ quan qu¶n lý, tãm l¹i nhµ n-íc cã vai trß
rÊt quan träng trong viÖc qu¶n lý qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸.
10
Ch-¬ng 2: Thùc tr¹ng vai trß cña nhµ n-íc trong qu¸ tr×nh c«ng
nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ë n-íc ta
2.1. §Þnh h-íng cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸
2.1.1. ViÖc ®Ò ra muc tiªu chiÕn l-îc kÕ ho¹ch b-íc ®i cña c«ng nghiÖp ho¸
Thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ nh»m t¹o ra nh÷ng chuyÓn biÕn c¬ b¶n vÒ kinh tÕ,
trªn c¬ së ®ã gãp phÇn c¶i thiÖn ®êi sèng vËt chÊt tinh thÇn cña nh©n d©n ®¶m b¶o
c«ng b»ng x· héi. Nh-ng viÖc x¸c ®Þnh ph-¬ng h-íng b-íc ®i cña c«ng nghiÖp ho¸
hiÖn nay cßn nhiÒu thiÕu xãt bÊt cËp. Tuy nhµ n-íc ®· -u tiªn ®Çu t- cho ph¸t triÓn
kinh tÕ nh-ng ch-a gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng mèi quan hÖ gi÷a tÝch luü vµ tiªu dïng.
C¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ cña nhµ n-íc ch-a g¾n bã h÷u c¬ víi c¸c chÝnh s¸ch x· héi.
ChÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®· ®-îc triÓn khai nh-ng ph-¬ng ph¸p thùc hiÖn
ch-a h÷u hiÖu, tèc ®é cßn chËm. Ph-¬ng h-íng vµ b-íc ®i thùc hiÖn c«ng nghiÖp
ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ch-a g¾n bã chÆt chÏ víi ph-¬ng h-íng vµ b-íc ®i thùc hiÖn
chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, ch-a ®Þnh h-íng ph¸t triÓn c¸c ngµnh kinh tÕ mòi nhän
®Ó ph¸t huy cã hiÖu qu¶ nguån lùc vµ lîi thÕ cña ®Êt n-íc.
§Þnh h-íng ph¸t triÓn vÉn cßn kh¸ dµn tr¶i, ch-a ®Òu cho c¸c ngµnh, ch-a
khai th¸c vµ ®éng viªn cã hiÖu qu¶ mäi nguån lùc cã s½n trong n-íc. Tuy nhµ n-íc
ta ®· cè g¾ng tÝch cùc tranh thñ c¸c nguån lùc tõ bªn ngoµi phï hîp víi kh¶ n¨ng
tiÕp thu, qu¶n lý vµ sö dông c«ng nghÖ, nh©n lùc nh-ng kh«ng cã chÝnh s¸ch kiÓm
tra gi¸m s¸t chÆt chÏ nªn vÉn cßn nhiÒu l·ng phÝ, kÐm hiÖu qu¶. Nhµ n-íc ch-a
thóc ®Èy nhanh chãng qu¸ tr×nh ®æi míi thiÕt bÞ, c«ng cô lao ®éng trong c¸c ngµnh
kinh tÕ quèc d©n, ®Æc biÖt lµ c¸c ngµnh träng ®iÓm.
ViÖc lùa chän môc tiªu c¸c giai ®o¹n thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸
nÒn kinh tÕ cña nhµ n-íc cßn nhiÒu thiÕu xãt, chñ quan, nãng véi, duy ý chÝ, v-ît
qua kh¶ n¨ng thùc hiÖn.
2.1.2. Thùc tr¹ng viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ phï hîp víi b-íc ®i cña qu¸
tr×nh c«ng nghiÖp ho¸
N-íc ta khi b-íc vµo thêi k× ®æi míi ®· ph¶i tiÕp nhËn thùc tr¹ng cña mét c¬
cÊu kinh tÕ mang nÆng ®Æc tr-ng cña mét n-íc n«ng nghiÖp l¹c hËu. Sau nhiÒu kÕ
ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ lÇn l-ît c¸c m« h×nh c¬ cÊu kinh tÕ ®-îc h×nh thµnh, song
cho ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 80 nÒn kinh tÕ vÒ c¬ b¶n vÉn lµ c¬ cÊu kinh tÕ cò l¹c hËu
vµ kÐm hiÖu qu¶ mµ viÖc cÊu tróc l¹i kh«ng ph¶i lµ ®¬n gi¶n. Qua h¬n 10 n¨m ®æi
míi c¬ cÊu kinh tÕ b-íc ®Çu cã sù chuyÓn biÕn ®¸ng khÝch lÖ: Tû träng c«ng
nghiÖp vµ x©y d-ng trong GDP tõ 22,7% n¨m 1990 t¨ng lªn 30,1% n¨m 1995; tû
träng ngµnh dÞch vô tõ 38,6% n¨m 1990 t¨ng lªn 42,4% n¨m 1995.N-íc ta ®·
chuyÓn h¼n sang mét thêi k× míi, thêi k× ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸,
ph¸t triÓn vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h-íng c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸
®Ó ®Õn n¨m 2000 vÒ c¬ b¶n n-íc ta trë thµnh mét n-íc c«ng nghiÖp.
Tuy vËy nh-ng vÒ c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ, nhµ n-íc ch-a thóc ®Èy nhanh c¸c
vïng tËp chung chuyªn canh, chËm ®-a c«ng nghÖ sinh häc vµ c¸c ph-¬ng ph¸p
canh t¸c tiªn tiÕn vµo n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng l©m thuû s¶n xuÊt
khÈu ch-a ph¸t triÓn, c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng c¬ b¶n thiÕt yÕu cßn Ýt
11
ái nhá bÐ. Ngµnh c¬ khÝ ch-a h-íng vµo s¶n xuÊt c«ng cô thiÕt bÞ phôc vô s¶n xuÊt
n«ng l©m ng- nghiÖp, thiÕt bÞ phôc vô c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng l©m thuû s¶n...
Nhµ n-íc ch-a chuyÓn dÞch m¹nh c¬ cÊu kinh tÕ cho phï hîp víi b-íc ®i cña
c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®aÞ ho¸. Tû träng GDP cña ngµnh n«ng nghiÖp vÉn cßn ë
møc cao, tû suÊt hµng ho¸ n«ng l©m s¶n thÊp, tû träng hµng xuÊt khÈu nhá bÐ manh
món.
Tû träng c«ng nghiÖp vµ dÞch vô trong tæng GDP cßn thÊp. C«ng nghiÖp chÕ
biÕn n«ng l©m h¶i s¶n vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn hµng tiªu dïng ®Ó xuÊt khÈu ph¸t
triÓn chËm
2.1.3. T¹o nguån lùc cho tiÕn tr×nh ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt
n-íc
Chóng ta ®ang b-íc vµo thêi kú ph¸t triÓn míi rÊt quan träng ®Èy m¹nh c«ng
nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc, phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2020 ®-a n-íc ta c¬ b¶n trë
thµnh mét n-íc c«ng nghiÖp. §Ó thùc hiÖn ®-îc ®iÒu ®ã, Héi nghÞ lÇn thø II Ban
chÊp h¯nh trung ¬ng §°ng kho² VIII ®± khµng ®Þnh: “Cïng víi gi²o dôc ®¯o t³o,
khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ quèc s¸ch hµng ®Çu, lµ ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi,
lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó gi÷ v÷ng ®éc lËp d©n téc vµ x©y dùng thµnh c«ng chñ
nghÜa x± héi. V× thÕ cÇn ph°i “ph²t huy nguån lùc con ngêi, yÕu tè ph²t triÓn
m³nh v¯ bÒn v÷ng”.
Kinh nghiÖm cho thÊy, hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ ë c¸c n-íc ph¸t triÓn, thùc
chÊt lµ thay ®æi c¬ cÊu c«ng nghiÖp dùa trªn c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao, trong ®ã
nh÷ng c«ng nghÖ cò, tiªu hao nhiÒu tµi nguyªn vµ lao ®éng, dùa trªn nÒn t¶ng ®iÖn
c¬ khÝ, ®-îc thay thÕ b»ng ngµnh c«ng nghiÖp cao cÊp, dùa trªn nÒn t¶ng c¬ ®iÖn
tö, gi¶m suÊt tiªu hao cña c¸c nguån lùc tÝnh trªn mét ®¬n vÞ tæng s¶n phÈm néi
®Þa. Sù ph¸t triÓn cña khoa häc vµ c«ng nghÖ ®ang ®ßi hái mét nguån nh©n lùc míi
phï hîp víi nÒn v¨n minh trÝ tuÖ. TrÝ tuÖ cã tÝnh s¸ng t¹o sÏ lµ nÒn t¶ng cña sù
thÞnh v-îng, giµu cã cña mçi x· héi, mçi quèc gia vµ ®-îc thÓ hiÖn qua nguån
nh©n lùc cña b¶n th©n quèc ®ã.
2.1.3.1. Thùc tr¹ng nguån nh©n lùc n-íc ta hiÖn nay
Mét trong nh÷ng nguån nh©n lùc quan träng bËc nhÊt cña ®Êt n-íc hiÖn nay
lµ ®éi ngò tri thøc. Theo thèng kª n¨m 1995 cña bé khoa häc c«ng nghÖ vµ m«i
tr-êng cho thÊy so víi mét sè n-íc cã thu nhËp thÊp ë møc ngang b»ng th× lùc
l-îng lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n, nghiÖp vô ®-îc ®µo t¹o ë n-íc ta lµ t-¬ng
®èi lín.Lùc l-îng nµy bao gåm kho¶ng 9.300 tiÕn sÜ vµ phã tiÕn sÜ; 930.000 ng-êi
cã tr×nh ®é ®¹i häc, cao ®¼ng, trªn 3,5 triÖu c¸n bé kÜ thuËt vµ c«ng nh©n kÜ thuËt.
§éi ngò tri thøc ViÖt Nam ®· cã nh÷ng c«ng hiÕn to lín trong hai cuéc kh¸ng
chiÕn chèng ph¸p vµ chèng mü, gãp phÇn tÝch cùc trong c«ng cuéc x©y dùng ®Êt
n-íc hiÖn nay. §éi ngò c¸n bé khoa häc vµ c«ng nghÖ mang b¶n s¾c d©n téc:
Th«ng minh, khiªm tèn, hiÕu häc, kh¶ n¨ng tiÕp thu vµ øng dông c«ng nghÖ míi
nhanh. §iÒu nµy ®-îc c¸c chuyªn gia n-íc ngoµi ®¸nh gi¸ rÊt cao. NhiÒu c«ng
tr×nh kÜ thuËt hiÖn ®¹i, phøc t¹p cña thÕ giíi nh- trong c¸c lÜnh vùc ®iÖn tö, viÔn
th«ng, dÇu khÝ hoÆc l¾p ®Æt nh÷ng c«ng tr×nh c«ng nghÖ lín: Thuû ®iÖn, nhiÖt ®iÖn,
12
xi m¨ng... ThÕ nh-ng thùc tr¹ng ®éi ngò c¸n bé tri thøc ViÖt Nam, ®Æc biÖt c¸n bé
tri thøc bËc cao ®ang lµ mét vÊn ®Ò cÇn quan t©m.
Thø nhÊt, sù giµ ho¸ cña ®éi ngò tri thøc. Trong c¸c viÖn vµ trung t©m khoa
häc, tuæi b×nh qu©n tiÕn sÜ lµ 52,8 ; phã gi¸o s- lµ 56,4 ; cÊp viÖn tr-ëng lµ 55 ; CÊp
viÖn phã lµ 50. Nh- vËy ®Õn n¨m 2000 h¬n 80% sè ng-êi cã häc hµm, häc vÞ sÏ
®Õn tuæi vÒ h-u. Tõ ®ã g©y nªn t×nh tr¹ng hÉng hôt c¸n bé khoa häc kÕ cËn. Nh×n
vµo ®é tuæi cña ®éi ngò c¸n bé gi¸o dôc t¹i c¸c tr-êng ®¹i häc vµ cao ®¼ng ë n-íc
ta cã thÓ thÊy mét thùc tr¹ng lµ sù giµ ho¸ qu¸ nhanh, dÉn tíi sù hôt hÉng c¸n bé
gi¸o dôc vµo cuèi thÕ kØ XX, nhÊt lµ c¸n bé ®Çu ®µn.
Thø hai, viÖc ®Çu t- cho khoa häc vµ c«ng nghÖ còng nh- gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
ch-a ®ñ ®Ó ph¸t triÓn nguån lùc. Chóng ta muèn mau chãng trë thµnh mét n-íc
c«ng nghiÖp, muèn héi nhËp víi thÕ giíi, ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, t¹o nguån
nh©n lùc, nh©n tµi, ph¶i lu«n ®-îc coi lµ quèc s¸ch hµng ®Çu. §¶ng vµ chÝnh phñ ta
®· cã nh÷ng cè g¾ng lín t¨ng nguån ®Çu t- tµi chÝnh cho gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. TØ
träng ng©n s¸ch nhµ n-íc chi cho gi¸o dôc vµ ®µo t¹o t¨ng hµng n¨m vµ t¨ng nhanh
chãng nh÷ng n¨m gÇn ®©y, tõ 5,83% n¨m 1986 víi møc chi 120 tØ ®ång, ®Õn n¨m
1990 t¨ng lªn 8,9% víi møc chi 9186 tØ vµ n¨m 1996 lµ 10,08% víi møc chi lµ
70000 tØ. Tuy vËy tØ lÖ nµy cßn thÊp so víi c¸c n-íc trªn thÕ giíi vµ khu vùc.
Thø ba, c¬ cÊu nguån nh©n lùc cña n-íc ta hiÖn nay ch-a hîp lý: 1 ®¹i häc/
1,6 trung häc chuyªn nghiÖp/ 3 c«ng nh©n. TØ lÖ lao ®éng ®· qua ®µo t¹o ë n-íc ta
míi chØ ®¹t 10% so víi tæng sè lao ®éng lµ qu¸ thÊp. ViÖc ph©n bè c¸n bé theo
ngµnh nghÒ còng cßn rÊt bÊt cËp. Theo con sè cña tæng côc thèng kª n¨m 1997 c¬
cÊu c¸n bé khoa häc vµ c«ng nghÖ cã tr×nh ®é tiÕn sÜ vµ phã tiÕn sÜ theo c¸c ngµnh
khoa häc nh- sau: Tù nhiªn: 38%; x· héi vµ nh©n v¨n: 20%; c«ng nghÖ: 27%;
d-îc: 8%; n«ng nghiÖp: 7%. H¬n thÕ n÷a ®éi ngò nµy n»m trong c¸c c¬ quan trung
-¬ng tíi 94,4%, ë c¸c c¬ quan ®Þa ph-¬ng chØ 5,4%. Cßn trong c¸c doanh nghiÖp,
c¸n bé ®¹i häc vµ cao ®¼ng chØ chiÕm 32% so víi Hµn Quèc lµ 48%, NhËt B¶n lµ
64,4%, Th¸i Lan 58,2%.
Thø t-, hiÖn t-îng ch¶y m¸u chÊt x¸m ®· vµ ®ang x¶y ra ngay trong ®éi ngò
tri thøc. Do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, mét bé phËn c¸n bé khoa häc vµ c«ng
nghÖ kh«ng cßn hµo høng víi c«ng viÖc cña m×nh, xin ®-îc chuyÓn sang nh÷ng
ngµnh nghÒ kh«ng ph¶i ®-îc ®µo t¹o, phÇn lín lµ nh÷ng ng-êi khoÎ,trÎ vµ cã n¨ng
lùc. Cßn sinh viªn ra tr-êng chØ muèn xin vµo lµm cho c¸c liªn doanh, kh«ng muèn
vµo c¸c viÖn nghiªn cøu, tr-êng häc hoÆc c¸c c¬ quan cña ®¶ng vµ nhµ n-íc.
Nh- vËy, khai th¸c tiÒm n¨ng cña ®éi ngò tri thøc ViÖt Nam giµu tÝnh s¸ng
t¹o - mét nguån tµi nguyªn ®Æc biÖt, ®ang cßn nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ph¶i bµn tíi vµ t×m
h-íng gi¶i quyÕt.
2.1.4. Ph¸t triÓn gi¸o dôc ®¹i häc ®¸p øng yªu cÇu nguån nh©n lùc cho sù
nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc
Trong c¬ cÊu hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©nViÖt Nam, cÊp gi¸o dôc nµo còng cã
vÞ trÝ, tÇm quan träng cña nã. Trong tõng giai ®o¹n x¸c ®Þnh, tuú thuéc vµo t×nh
h×nh chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ x· héi cô thÓ mµ ®Æt ra yªu cÇu, nhiÖm vô vµ cã sù s¾p
xÕp, -u tiªn cho mçi cÊp ®µo t¹o.
13
§Ó cã nguån nh©n lùc dåi dµo ®¸p øng yªu cÇu cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp
ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc hiÖn nay, chóng ta ph¶i cã mét nÒn gi¸o dôc ®¹i häc ph¸t
triÓn. V¨n kiÖn ®³i héi IX cða ®°ng ®± khµng ®Þnh trong nh÷ng n¨m tíi ph°i: “Ph²t
triÓn vµ n©ng cao chÊt l-îng ®µo t¹o ®¹i häc, sau ®¹i häc ; tËp trung ®Çu t- x©y
dùng mét sè tr-êng ®¹i häc träng ®iÓm quèc gia ngang tÇm khu vùc, tiÕn tíi ®¹t
tr×nh ®é quèc tÕ”
Kinh nghiÖm cña thÕ giíi cho thÊy, nh÷ng n-íc kinh tÕ l¹c hËu, tµi nguyªn
thiªn nhiªn cã h¹n, vÉn cã thÓ v-¬n nhanh trªn con ®-êng hiÖn ®¹i ho¸ nÕu cã mét
nÒn gi¸o dôc ®¹i häc ph¸t triÓn. Khi tØ lÖ d©n c- cã tr×nh ®é ®¹i häc cao th× kh¶
n¨ng tiÕp thu, n¾m b¾t vµ vËn dông nh÷ng thµnh tùu míi nhÊt cña nh©n lo¹i vÒ kÜ
thuËt, c«ng nghÖ rÊt hiÖu qu¶.
Trong hoµn c¶nh hiÖn nay n-íc ta cßn nghÌo, chóng ta ch-a ®ñ lùc ®Ó thùc
hiÖn ®ång lo¹t nh÷ng yªu cÇu x· héi ®ßi hái, do ®ã ph¶i lùa chän sù -u tiªn ®Ó tiÕn
tõng b-íc v÷ng ch¾c. Sù -u tiªn nµy ph¶i thÓ hiÖn trong tõng ngµnh vµ tõng cÊp.
Ch¼ng h¹n, nhiªm vô cña gi¸o dôc lµ gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ
hoµn thiÖn nh©n c¸ch, c¶ hai nhiÖm vô ®ã ®Òu quan träng, nh-ng nguy c¬ tôt hËu
vÒ kinh tÕ ngµy cµng xa cña ®Êt n-íc ®ßi hái gi¸o dôc ph¶i lÊy nhiÖm vô thóc ®Èy
ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi lµm -u tiªn. Tõ ®ã, trong c¸c chñ tr-¬ng cña tõng cÊp häc,
bËc häc, ngµnh häc, quan hÖ gi÷a c¸c ngµnh häc, trong ®Çu t-, x©y dùng ®éi ngò
ph¶i qu¸n triÖt sù lùa chän -u tiªn nµy.
Nh÷ng n¨m qua, chóng ta ®· nhËn thøc ®-îc vÊn ®Ò nµy vµ cã nh÷ng b-íc
®iÒu chØnh, do ®ã c¬ cÊu hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n n-íc ta ®· cã nh÷ng ®æi míi
nhÊt ®Þnh. Gi¸o dôc ®¹i häc ë n-íc ta gåm hai cÊp: CÊp ®¹i häc vµ sau ®¹i häc.
CÊp ®¹i häc chia lµm hai tr×nh ®é lµ tr×nh ®é cao ®¼ng vµ tr×nh ®é ®¹i häc, cÊp sau
®¹i häc cã hai tr×nh ®é lµ tr×nh ®é th¹c sÜ vµ tr×nh ®é tiÕn sÜ. CÊp sau ®¹i häc tr-íc
®©y ®µo t¹o ba tr×nh ®é: Th¹c sÜ, phã tiÕn sÜ vµ tiÕn sÜ, nh-ng c¸ch tæ chøc nµy sÏ
kÐo dµi thêi gian häc tËp cña häc sinh t¹i tr-êng, thêi gian phôc vô x· héi vµ cèng
hiÕn cho khoa häc sÏ rót ng¾n, do vËy, cÊp sau ®¹i häc bá bít tr×nh ®é phã tiÕn sÜ,
chØ cßn hai tr×nh ®é lµ th¹c sÜ vµ tiÕn sÜ. Sù ®iÒu chØnh ®ã lµ phï hîp, t¹o ra sù
thèng nhÊt vÒ hÖ thèng v¨n b»ng gi÷a n-íc ta víi c¸c n-íc trong khu vùc vµ thÕ
giíi, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong qu¸ tr×nh giao l-u gi¸o dôc ®µo t¹o. Nh÷ng
chuyÓn biÕn cã tÇm chiÕn l-îc ë gi¸o dôc ®¹i häc cã t¸c dông ®Çu tµu ®èi víi toµn
bé hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn m¹nh ë gi¸o dôc phæ th«ng,
trung häc chuyªn nghiÖp vµ d¹y nghÒ. Nh÷ng chuyÓn biÕn b-íc ®Çu sang mét thÕ
míi, mét tr¹ng th¸i míi cña gi¸o dôc ®¹i häc cã t¸c dông to lín vÒ ®µo t¹o c¸n bé,
nghiªn cøu khoa häc, lùc l-îng lao ®éng s¶n xuÊt phôc vô x· héi, gãp phÇn to lín
vµo qu¸ tr×nh æn ®Þnh vµ t¨ng tr-ëng kinh tÕ x· héi ë n-íc ta.
2.2. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn c«ng nghÖ
2.2.1. Ph¸t triÓn c«ng nghÖ s¶n xuÊt
§Êt n-íc ta ®ang chuyÓn h¼n sang ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng víi nÒn
kinh tÕ më, ph¶i c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng trong n-íc vµ thÞ tr-êng thÕ giíi. Chóng
ta ®· thÊy ®-îc chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tËp trung quan liªu, bao cÊp
cña Nhµ n-íc ®· k×m h·m viÖc ®æi míi vµ n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ s¶n xuÊt ë
n-íc ta nh- thÕ nµo. ChÝnh v× vËy mµ nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ c¬ chÕ qu¶n lý
14
kinh tÕ míi ban hµnh nh»m kÝch thÝch ®æi míi vµ n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ ®·
nhanh chãng t×m ®-îc sù h-ëng øng vµ ®ãn nhËn, ®em l¹i kÕt qu¶ ban ®Çu ®¸ng
khÝch lÖ. Nh÷ng chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ míi ban hµnh cña Nhµ n-íc trong thêi gian
qua nh»m t¹o quyÒn chñ ®éng cho c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt trong viÖc øng dông c¸c tiÕn
bé cña khoa häc vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt ®· cã t¸c dông gióp nhiÒu c¬ së s¶n xuÊt
®øng v÷ng ®-îc trong c¹nh tranh m¹nh mÏ trªn thÞ tr-êng, b-íc ®Çu lµm ¨n cã hiÖu
qu¶. VÝ dô nh- nghÞ quyÕt sè 217 - H§BT ngµy 14/11/98 vÒ c¸c chÝnh s¸ch ®æi míi
kÕ ho¹ch ho¸ vµ h¹ch to¸n kinh doanh ®èi víi c¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp quèc
doanh (ban hµnh theo nghÞ ®Þnh sè 50 - HDBT ngµy 22/3/1998) ®· cã nh÷ng t¸c
®éng tÝch cùc, lµm c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®éc lËp h¬n, tù chñ h¬n trong s¶n
xuÊt vµ tiªu thô luËt ®Çu t- n-íc ngoµi vµo ViÖt Nam, luËt b¶o hé quyÒn së h÷u
c«ng nghiÖp; ph¸p lÖnh chuyÓn giao c«ng nghÖ n-íc ngoµi vµo ViÖt Nam vµ mét
lo¹t c¸c th«ng t- quyÕt ®inh cô thÓ kh¸c cña Nhµ n-íc ®· t¹o ®iÒu kiÖn ban ®Çu
thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc nhanh chãng ®æi míi c«ng nghÖ s¶n
xuÊt. Nh÷ng qui ®Þnh trong chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n-íc ®·:
- T¹o ra nhu cÇu bøc thiÕt cho c¸c doanh nghiÖp ph¶i ®æi míi vµ n©ng cao
tr×nh ®é c«ng nghÖ
- T¹o quyÒn chñ ®éng cho chñ thÓ sö dông (c¸c doanh nghiÖp) quyÕt ®Þnh lùa
chän mua b¸n c«ng nghÖ kÓ c¶ viÖc trùc tiÕp quan hÖ víi b¹n hµng n-íc ngoµi.
- T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh chñ ®éng sö
dông cã hiÖu qu¶ h¬n nh÷ng yÕu tè ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
- Më ra nh÷ng h×nh thøc míi kh«ng nh÷ng tiÕp cËn mµ cßn thu hót ®-îc
c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña thÕ giíi.
B¸o c¸o t¹i héi th¶o kinh tÕ ViÖt Nam, bé tr-ëng bé khoa häc c«ng nghÖ vµ
m«i trêng §Æng H÷u ®± ®²nh gi²: “Xem xÐt l³i trong 363 dù ²n víi tæng sè vèn
gåm 2,7 tØ USD vµ c¸c hîp ®ång chuyÒn giao c«ng nghÖ kh¸c thÊy r»ng nhiÒu c«ng
nghÖ míi ®-îc ®-a vµo ViÖt Nam ®· gãp phÇn n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ chung
cða s°n xuÊt, n©ng cao tÝnh c³nh tranh cða s°n phÈm”.
§ång thêi bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc nh÷ng chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ qu¶n lý
kinh tÕ cña nhµ n-íc víi viÖc ®æi míi vµ n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ phôc vô c«ng
nghiÖp ho¸ còng cßn cã nh÷ng mÆt h¹n chÕ tån t¹i ®ã lµ:
- ThiÕu sù ®Þnh h-íng râ rÖt trong ®æi míi vµ n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ.
HiÖn nay, nhµ n-íc vÉn ch-a x¸c ®Þnh ®-îc chiÕn l-îc ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng
nghÖ quèc gia lµm c¬ së ®Þnh h-íng cho c¸c ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ,
ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch c«ng nghÖ .Do thiÕu ®Þnh h-íng ho¹t ®éng vµ chÝnh s¸ch
c«ng nghÖ, cô thÓ ho¸ ®Þnh h-íng thµnh c¸c quy ®Þnh qu¶n lý nªn ph¶i thõa nhËn
r»ng hiÖn t¹i c¸c ho¹t ®éng ®Ó ph¸t triÓn c«ng nghÖ ®ang diÔn ra mét c¸ch tù ph¸t,
thiÕu sù quy ho¹ch vµ phèi hîp tæng thÓ c¶ trong ngµnh lÉn ë ®Þa ph-¬ng.
- ThiÕu sù quan t©m tin t-ëng tõ phÝa ng-êi ®Çu t- cho ph¸t triÓn c«ng nghÖ
®èi víi tÝnh æn ®Þnh nhÊt qu¸n cña c¸c chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ vÜ m«
cña nhµ n-íc. Kinh nghiÖm quèc tÕ cho thÊy sù tin t-ëng an t©m tõ phÝa ng-êi ®Çu
t- trong vµ ngoµi n-íc lµ mét yªu cÇu rÊt quan träng khi hîp t¸c. Nh÷ng ®æi míi
trong nh÷ng chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ thêi gian qua vÉn ch-a ®-îc ®¸p
øng yªu cÇu nµy. NhiÒu v¨n b¶n cña ®¶ng nhµ n-íc, quèc héi ®Òu nhËn xÐt vÒ m«i
trêng kinh tÕ hiÖn nayl¯: “Chinh s²ch qu°nlý vÜ m« cã nhiÒu s¬ hë v¯ thiÕu sãt, kØ
15
luËt phÐp níc kh«ng nghiªm”. Nh¯ níc cÇn ®æi míi v¯ ho¯n thiÖn c¸c chÝnh s¸ch
kinh tÕ nh»m t¹o ra niÒm tin cho c¸c ho¹t ®éng ®Çu t- ph¸t triÓn khoa häc c«ng
nghÖ phôc vô c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸.
- ThiÕu sù khuyÕn khÝch ph¸t triÓn dÞch vô c«ng céng vµ kÕt cÊu h¹ tÇng ®Ó
®¶m b¶o tiÕp nhËn vµ khai th¸c cã hiÖu qu¶ c«ng nghÖ míi phôc vô c«ng nghiÖp
ho¸. Sù yÕu kÐm vÒ hµng ho¸ dÞch vô c«ng céng vµ kÕt cÊu h¹ tÇng ë n-íc ta ®ang
lµ mét trong nh÷ng c¶n trë lín nhÊt trong chuyÓn giao c«ng nghÖ. Nã ®· vµ ®ang
®Ó tuét nhiÒu dù ¸n ®Çu t-, mÆc dï ®· cã nh÷ng -u ®·i ®Æc biÖt so víi th«ng lÖ
chung cña quèc tÕ.
2.2.2. Ph¸t triÓn ®éi ngò c¸n bé khoa häc
C¸c chÝnh s¸ch c¬ chÕ cña nhµ n-íc ch-a t¹o ra ®éng lùc kÝch thÝch ®èi víi
c¸n bé ho¹t ®éng trong lÜnh vùc khoa häc vµ c«ng nghÖ. Sù ph¸t triÓn khoa häc vµ
c«ng nghÖ võa lµ môc tiªu võa lµ ph-¬ng tiÖn cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn
®¹i ho¸. Con ng-êi lµ yÕu tè quan träng cña sù ph¸t triÓn Êy bëi v× con ng-êi lµ yÕu
tè chñ ®éng, n¨ng ®éng cña sù ph¸t triÓn Êy. ThÕ nh-ng hiÖn t¹i lao ®éng lµm viÖc
trong lÜnh vùc nµy ®ang thiÕu sù khuyÕn khÝch, kÝch thÝch cÇn thiÕt. NhËn xÐt vÒ
c¸c chÝnh s¸ch ®èi víi c¸n bé khoa häc c«ng nghÖ, nghÞ quyÕt 26 cña bé chÝnh trÞ
võa qua ®± chØ râ: “ChÝnh s²ch chÕ ®é ®±i ngé trong khoa häc cßn nhiÒu ®iÒu bÊt
hîp lý. TiÒn l-¬ng mang nÆng tÝnh chÊt b×nh qu©n chñ nghÜa. Lao ®éng chÊt x¸m
nãi chung rÎ h¬n lao ®éng gi¶n ®¬n. §iÒu kiÖn tèi thiÕu ®Ó lµm viÖc vµ sinh ho¹t
cða c²n bé khoa häc cha ®îc ®°m b°o”. HiÖn nay, víi yªu cÇu cða c«ng nghiÖp
ho¸ th× chÊt l-îng, tr×nh ®é kÜ thuËt vµ tay nghÒ cña lao ®éng n-íc ta cßn qu¸ thÊp.
Lùc l-îng lao ®éng ViÖt Nam ®-îc gi¸o dôc ®µo t¹o cã hÖ thèng c¬ b¶n chØ chiÕm
11% trong tæng sè lao ®éng toµn x· héi. MÆt b»ng d©n chÝ thÊp, lao ®éng trÝ tuÖ,
lao ®éng ch©n tay cã tr×nh ®é ®¹i häc, sau ®¹i häc cßn Ýt.Nh×n tæng thÓ mµ xÐt th×
vÒ mÆt l-îng nguån lao ®éng cña n-íc ta lµ lín nh-ng vÒ mÆt chÊt th× ch-a ®ñ ®Ó
®¸p øng nhu cÇu cña c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. V× vËy ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p
nh»m n©ng cao tr×nh ®é lao ®éng ph¸t triÓn c¸n bé khoa häc kÜ thuËt ®Ó t¹o ra mét
sù biÕn ®æi vÒ chÊt lùc l-îng lao ®éng n-íc ta.
2.2.3. N©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý Nhµ n-íc vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ trong thêi
kú c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸
2.2.3.1. Mét sè thµnh tùu vÒ øng dông khoa häc vµ c«ng nghÖ ë n-íc ta trong thêi
kú ®æi míi
§Êt n-íc ta, sau 12 n¨m ®æi míi toµn diÖn, ®· chÊn h-ng ®-îc nÒn kinh tÕ,
®ang b-íc vµo thêi k× ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. Khoa häc vµ c«ng
nghÖ ®· vµ ®ang cã mÆt ë hÇu hÕt mäi lÜnh vùc ®êi sèng, sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt cña
x· héi, cã vai trß ®Æc biÖt quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.
C«ng nghÖ sinh häc ®· vµ ®ang c¶i thiÖn chÊt l-îng c¸c gièng c©y con.C«ng
nghÖ sóng b¾n gien ®· ®-îc øng dông thµnh c«ng t¹o ra gièng lóa míi. §ang thö
nghiÖm trªn diÖn réng chÕ phÈm EM hay c¸c c«ng nghÖ ph©n vi sinh Biogas...
trong c«ng nghiÖp.
16
Trong y häc, nhiÒu c«ng nghÖ míi ®ang ®-îc tiÕp tôc ®-a vµo øng dông nh-:
Laze phèi hîp chÊt ph¸t quang ®Ó ®iÒu trÞ ung th-, vËt liÖu c¸c bon trong phÉu thuËt
ghÐp x-¬ng, thay thËn, héi chuÈn tõ xa...
VÒ c«ng nghÖ vËt liÖu míi, nhiÒu lo¹i com-p«-dit, sîi c¸c bon, gåm men sø
cao cÊp ®· ®-îc nghiªn cøu øng dông phôc vô s¶n xuÊt vµ t¨ng søc c¹nh tranh cña
hµng xuÊt khÈu.
Ngµnh n¨ng l-îng ®Èy m¹nh c«ng nghÖ tiÕt kiÖm vµ s¶n xuÊt n¨ng l-îng t¸i
t¹o, h×nh thµnh nhiÒu lµng ë vïng s©u, vïng xa dïng n¨ng l-îng cung cÊp bëi pin
mÆt trêi.
C«ng nghÖ th«ng tin ®· vµ ®ang s¶n xuÊt phÇn mÒm, h×nh thµnh m¹ng m¸y
tÝnh quèc gia. C«ng nghÖ xö lý sù cè m¸y tÝnh n¨m 2000 cßn gäi lµ bµi to¸n Y2K
®ang ®-îc khÈn tr-¬ng tiÕn hµnh nhiÒu kÕt qu¶ tiªn tiÕn cña c«ng nghÖ th«ng tin
nh-: NhËn d¹ng ch÷ viÕt, t¹o m· vµ gi¶i m· ®Ó ®¶m b¶o an toµn trong kh«ng gian
®iÖn tö, thö nghiÖm m¹ng th«ng tin vÖ tinh toµn cÇu (nèi m¹ng trùc tiÕp tõ thuª bao
qua vÖ tinh gäi ®i c¸c thuª bao kh¸c ë trªn toµn hµnh tinh)...Cã nhiÒu høa hÑn øng
dông víi hiÖu qu¶ cao. Bªn c¹nh ®ã, ®· vµ ®ang h×nh thµnh c¸c c¬ së, c¸c khu c«ng
nghiÖp s¶n xuÊt c¸c m¸y mãc thiÕt bÞ tiªn tiÕnnh-: Tæng ®µi sè cì lín, c¸p quang
hay c¸c c«ng nghÖ hiÖn ®¹i trong thi c«ng cÇu, ®-êng, x©y dùng c«ng tr×nh nhµ
cao tÇng, øng dông thµnh c«ng nhiÒu trang thiÕt bÞ c¬ khÝ ®iÒu khiÓn theo ch-¬ng
tr×nh. §Æc biÖt ®· h×nh thµnh m¹ng phßng thÝ nghiÖm quèc gia tõ c¸c trung t©m
nghiªn cøu, viÖn nghiªn cøu, c¸c tr-êng ®¹i häc, mét khu c«ng nghÖ cao cho c¶
n-íc vµ khu vùc ë Hoµ L¹c (Hµ T©y)...
2.2.3.2. Thùc tr¹ng qu¶n lý nhµ n-íc vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ
Cuèi th¸ng 1-1999, héi nghÞ khoa häc vµ c«ng nghÖ toµn quèc ®· ®-îc tæ
chøc nh»m ®¸nh gi¸ kÕt qu¶, tån t¹i vµ kiÕn nghÞ c¸c gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh thùc hiÖn
môc tiªu nhiÖm vô khoa häc vµ c«ng nghÖ mµ nghÞ quyÕt lÇn thø 2 Ban chÊp hµnh
trung -¬ng ®¶ng kho¸ VIII ®· ®Ò ra.
VÒ kÕt qu¶ ®¹t ®¹t ®-îc: TiÒm lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ cã b-íc tiÕn míi,
bao gåm: Nh©nlùc khoa häc vµ c«ng nghÖ ®-îc bæ xung, t¨ng c-êng mçi n¨m
kho¶ng 180 ngh×n ng-êi. Tr×nh ®é c¸n bé khoa häc vµ c«ng nghÖ, nghiªn cøu khoa
häc c¬ b¶n ®-îc n©ng lªn. H×nh thµnh ®-îc mét sè khu c«ng nghiÖp víi c¸c h×nh
thøc ®Çu t- n-íc ngoµi kh¸c nhau.
C¸c ho¹t ®éng khoa häc x· héi nh©n v¨n ®· nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn
c¬ b¶n, cÊp b¸ch, phôc vô sù nghiÖp ®æi míi cña ®¶ng. Héi ®ång lý luËn trung
-¬ng ®-îc thµnh lËp. NhiÒu ®Ò tµi khoa häc trong lÜnh vùc nµy võa c¬ b¶n, chiÕn
l-îc, võa b-íc ®Çu ®i vµo gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cô thÓ cña nhu cÇu ph¸t triÓn kinh
tÕ x· héi.
Khoa häc tù nhiªn, c«ng nghÖ vµ m«i tr-êng ®· thùc hiÖn ®óng tiÕn bé víi
145 ®Ò tµi trong 11 ch-¬ng tr×nh nghiªn c-ó khoa häc cÊp Nhµ n-íc. NhiÒu ®Ò tµi
cÊp bé, tØnh, thµnh phè trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, y häc, tµi nguyªn
vµ m«i tr-êng...§· ®-îc x©y dùng nhiÒu ch-¬ng tr×nh ®Ò tµi øng dông khoa häc vµ
c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao.
Nh÷ng tån t¹i cÇn kh¾c phôc: Qu¶n lý Nhµ n-íc trong kh©u thÈm ®Þnh, gi¸m
®Þnh cßn nhiÒu s¬ hë vµ lóng tóng nªn nhiÒu c¬ së s¶n xuÊt ®· nhËp mét sè c«ng
17
nghÖ l¹c hËu g©y tèn kÐm kh«ng Ýt tiÒn cña nh-: Xi m¨ng lß ®øng, mét sè d©y
chuyÒn mÝa ®-êng...
Trong lÜnh vùc b¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ, quyÒn së h÷u c«ng nghÖ cßn
nhiÒu kÏ hë nªn ®· cã c¸c vô kiÖn vÒ quyÒn t¸c gi¶ trong xuÊt b¶n hay ¨n c¾p kiÓu
d¸ng s¶n phÈm, hiÖn t-îng hµng gi¶, hµng nh¸i vÉn cã chiÒu h-íng gia
t¨ng...NhiÒu ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc ë mét sè c¬ së kh«ng thiÕt thùc, trong thùc
hiÖn thiÕu tÝnh khoa häc, khi nghiÖm thu thiÕu kh¸ch quan, ®«i khi ®-îc ®¸nh gi¸
l¯ “xuÊt s¾c” nhng l³i ph°i xÕp v¯o “lu tr÷” v× kh«ng øng dông ®îc v¯o thùc tÕ.
ViÖc ®µo t¹o, x©y dùng ®éi ngò c¸n bé khoa häc vµ c«ng nghÖ cßn mÊt c©n
®èi, ®Æc biÖt lµ c¸c ngµnh s¶n xuÊt ®ßi hái c«ng nghÖ cao, lùc l-îng khoa häc trong
lao ®éng trùc tiÕp thiÕu trÇm träng nªn viÖc phæ biÕn, ®-a khoa häc vµ c«ng nghÖ
vµo thùc tÕ s¶n xuÊt, ®Õn c¸c vïng s©u, vïng xa cßn rÊt h¹n chÕ vµ cßn nhiÒu khã
kh¨n.
2.3. ChÝnh s¸ch huy ®éng vµ sö dông nguån vèn
2.3.1. Thùc tr¹ng huy ®éng vèn cña nhµ n-íc
N-íc ta còng nh- bÊt kú mét n-íc nµo trªn thÕ giíi muèn thùc hiÖn c«ng
nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ th× cÇn ph¶i cã vèn. Tõ n¨m 1992 trë l¹i, nhê thùc hiÖn
chÝnh s¸ch tµi chÝnh th¾t chÆt, Nhµ n-íc ®· chÊm døt ®-îc t×nh tr¹ng ph¸t hµnh tiÒn
cho tiªu dïng cña ng©n s¸ch, sè thu kh«ng nh÷ng ®· bï ®¾p sè chi th-êng xuyªn
mµ cßn dµnh ra mét phÇn ®Ó tÝch luü ®Çu t- cho c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸.
Nh-ng nÕu chØ dïng sè tiÒn tÝch luü ®ã th× sÏ kh«ng ®ñ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Do ®ã
Nhµ n-íc ®· cã nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó huy ®éng vèn trong vµ ngoµi n-íc. ViÖc huy
®éng vèn trong n-íc b»ng c¸c h×nh thøc tÝn phiÕu, tr¸i phiÕu tuy cã ph¸t triÓn song
sè vèn huy ®éng ®-îc cßn rÊt h¹n chÕ vµ chñ yÕu vÉn lµ nguån vèn ng¾n h¹n
(chiÕm 90% doanh sè ph¸t hµnh). H×nh thøc huy ®éng vèn cßn ®¬n ®iÖu. H×nh thøc
tÝn phiÕu kho b¹c víi thêi h¹n dµi (3 n¨m) hÇu nh- ch-a nhËn ®-îc sù h-ëng øng
nhiÖt t×nh cña d©n c-, vµ chñ yÕu lµ dïng biÖn ph¸p b¾t buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i
mua. Tuy Nhµ n-íc ®· thiÕt lËp ®-îc hÖ thèng ng©n hµng hai cÊp: Ng©n hµng Nhµ
n-íc qu¶nlý Nhµ n-íc vÒ tiÒn tÖ tÝn dông vµ ng©n hµng th-¬ng m¹i lµm nhiÖm vô
kinh doanh tiÒn tÖ trªn nguyªn t¾c ®i vay ®Ó cho vay. Nh-ng tæng sè vèn huy ®éng
trong d©n c- b»ng c¸c h×nh thøc qua kªnh ng©n hµng vµ ng©n hµng nh- tÝn phiÕu,
tr¸i phiÕu kho b¹c, tiÒn tiÕt kiÖm...GÇn ®©y míi chØ ®¹t 8000 tØ ®ång/n¨m, chiÕm
kho¶ng 5% GDP vµ chñ yÕu lµ nguån vèn ng¾n h¹n. Nh- vËy, nÕu so víi c¸c n-íc
cïng khu vùc §«ng Nam ¸ th× tû lÖ vèn trong n-íc ®Ó ®Çu t- cho c«ng nghiÖp ho¸
hiÖn ®¹i ho¸ cña n-íc ta cßn thÊp. Nguyªn nh©n cña t×nh h×nh trªn lµ do mét sè
chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ hiÖn nay ch-a t¹o ®iÒu kiÖn vµ khuyÕn khÝch tho¶ ®¸ng
c¸c doanh nghiÖp tù ®Çu t- ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh nh- chÝnh s¸ch thuÕ, chÕ
®é thu khÊu hao. C¸c h×nh thøc huy ®éng vèn ch-a ®-îc më réng. Ng-êi d©n ch-a
thËt tin t-ëng vµo sù æn ®Þnh kinh tÕ, cßn sù l¹m ph¸t khñng ho¶ng. KÕ ®Õn lµ Nhµ
n-íc ch-a cã nhiÒu h×nh thøc huy ®éng vèn linh ho¹t, cã l·i suÊt hÊp dÉn còng nhch-a t¹o ra ®-îc m«i tr-êng ph¸t lý, m«i tr-êng kinh tÕ vµ bé m¸y nh©n sù ®¸p øng
yªu cÇu cña kinh tÕ thÞ tr-êng.
18
2.3.2. Thùc tr¹ng vai trß cña Nhµ n-íc trong viÖc sö dông vµ qu¶n lý vèn
Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®Çu t- cña Nhµ n-íc b-íc ®Çu ®· cã mét sè thay ®æi
theo chiÒu h-íng tèt, mét sè c«ng tr×nh ®· ph¸t huy t¸c dông lµm t¨ng thªm c¬ së
vËt chÊt kÜ thuËt cho b-íc míi thóc ®Èy sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i
ho¸.Tuy nhiªn nh×n chung viÖc sö dông vèn ®Çu t- cña Nhµ n-íc ®Õn nay vÉn cßn
rÊt l·ng phÝ vµ kÐm hiÖu qu¶. Quan niÖm cña Nhµ n-íc vÒ ®Çu t- cßn ®¬n gi¶n, chØ
chó träng vµo ®Çu t- x©y dùng c¬ b¶n ®Ó lµm t¨ng tµi s¶n cè ®Þnh, ch-a quan t©m
thÝch ®¸ng vµ g¾n bã víi ®Çu t- x©y dùng c¬ së nguyªn liÖu, ®Çu t- vµo con ng-êi
vµ ph¸t triÓn khoa häc kÜ thuËt. §èi víi c¬ cÊu ®Çu t- còng cßn nhiÒu bÊt hîp lý:
Nhµ n-íc ch-a chó ý thÝch ®¸ng ®Õn ®Çu t- cho kÕt cÊu h¹ tÇng, hiÖu qu¶ vèn ®Çu
t- thÊp do kh«ng Ýt tr-êng hîp ®Çu t- sai, c¬ chÕ cÊp ph¸t vèn cña Nhµ n-íc vÉn
cßn mang tÝnh chÊt bao cÊp, thÊt tho¸t, t¨ng phÝ nhiÒu.KÕt qu¶ tÝnh to¸n cho thÊy
hiÖu qu¶ vèn ®Çu t- hiÖn nay lµ rÊt thÊp thÓ hiÖn qua sù so s¸nh gi÷a tæng sè vèn
®Çu t- vµ gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh t¨ng thªm nh- sau: Thêi k× 1986 - 1990 cø bá ra
100 ®ång vèn ®Çu t- th× chØ thu ®-îc kho¶ng 50 ®éng gi¸ trÞ tµi s¶n t¨ng thªm,
n¨m 1991 lµ 51,5 ®ång vµ n¨m 1992 lµ 48,2 ®ång, tØ lÖ thÊt tho¸t lªn ®Õn 30%. Së
dÜ cã sù thÊt tho¸t lín nh- thÕ lµ do c¬ chÕ cÊp ph¸t, thanh to¸n ®Õn giao nhËn thÊu,
nghiÖm thu, quyÕt to¸n c«ng tr×nh cã nhiÒu c¬ quan qu¶n lý nh-ng l¹i thiÕu sù quy
®Þnh tr¸ch nhiÖm cô thÓ, kh«ng c¬ quan nµo chÞu tr¸ch nhiÖm tõ ®Çu ®Õn cuèi vÒ sè
vèn ®Çu t- cña Nhµ n-íc.
T×nh h×nh qu¶n lý vµ sö dông vèn ®Çu t- n-íc ngoµi còng cßn nhiÒu ®iÒu cÇn
ph¶i xem xÐt l¹i. Nh÷ng n¨m qua vèn ®Çu t- trùc tiÕp cña n-íc ngoµi vµo n-íc ta
tuy t¨ng nhanh qua c¸c n¨m, song vÉn cßn cã sù mÊt c©n ®èi vÒ c¬ cÊu ®Çu t-, viÖc
chuyÓn giao c«ng nghÖ míi vµo ViÖt Nam cßn bÞ h¹n chÕ. Trong qu¸ tr×nh thùc
hiÖn luËt ®Çu t- vµ triÓn khai c¸c d- ¸n ®· vµ ®ang xuÊt hiÖn nh÷ng tiªu cùc trong
viÖc lîi dông s¬ hë trong c¬ chÕ chÝnh s¸ch cña Nhµ n-íc. Cã thùc tr¹ng trªn lµ do:
LuËt ®Çu t- cña Nhµ n-íc dï ®· x¸c ®Þnh c¸c lÜnh vùc -u tiªn ph¸t triÓn
nh-ng l¹i chËm ®-a ra danh môc c¸c dù ¸n gäi vèn vµ cßn bÞ ®éng trong gäi vèn.
ChÝnh s¸ch tµi chÝnh ch-a râ rµng trong x¸c ®Þnh -u ®·i theo vïng l·nh thæ
còng nh- ch-a ®ñ hÊp dÉn ®Ó khuyÕn khÝch c¸c nhµ ®Çu t- bá vèn kinh doanh vµo
lÜnh vùc thuéc c¬ së h¹ tÇng phôc vô c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. Mét sè n¨m do
béi chi nªn Nhµ n-íc ®· ph¶i dïng c¶ vèn vay cña n-íc ngoµi ®Ó tiªu dïng cho
ng©n s¸ch, lµm ®ång vèn vay kh«ng ph¸t huy ®-îc hiÖu qu¶. Nhµ n-íc kh¸ chó
träng vay nî nh-ng xem nhÑ hiÖu qu¶ sö dông vèn vay vµ nghÜa vô tr¶ nî. TÝnh
chÊt bao cÊp trong viÖc vay vµ sö dông vèn cßn kh¸ phæ biÕn vµ nghiªm träng. Nhµ
n-íc ch-a cã mét chiÕn l-îc vay nî, tiÕp nhËn vµ sö dông vèn vay n-íc ngoµi mét
c¸ch chñ ®éng, cã tÝnh ®Õn nhu cÇu, kh¶ n¨ng hÊp thô vµ tr¶ nî cña ®Êt n-íc nªn
viÖc vay nî cßn diÔn ra rÊt tuú tiÖn.
T×nh tr¹ng mÊt c©n ®èi trong c¬ cÊu ®Çu t- vÉn cßn tån t¹i, ng-êi d©n ch-a
thËt tin t-ëng vµo ®-êng lèi ®æi míi cña Nhµ n-íc. Trong mét sè chÝnh s¸ch kinh
tÕ tµi chÝnh, nhµ n-íc ch-a cã c¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch m¹nh mÏ ®Çu t- trong
vµ ngoµi n-íc vµo c¸c lÜnh vùc, ngµnh nghÒ mòi nhän cÇn ph¸t triÓn nhanh chãng
®Ó phôc vô c«ng nghiÖp ho¸. Trong nh÷ng n¨m tíi, ®Ó qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸
hiÖn ®¹i ho¸ vµ s¶n xuÊt kinh doanh ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao Nhµ n-íc tÊt yÕu ph¶i
b¶o toµn ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn h¬n n÷a.
19
2.4. Qu¶n lý qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸
2.4.1. Thùc tr¹ng vai trß qu¶n lý cña nhµ n-íc
C¸c biÖn ph¸p qu¶n lý qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ chñ yÕu nh»m
vµo nh÷ng ho¹t ®éng ®iÒu hµnh chØ ®¹o viÖc h×nh thµnh vµ triÓn khai thùc hiÖn chñ
tr-¬ng cña Nhµ n-íc trong nÒn kinh tÕ. C¸c biÖn ph¸p qu¶n lý cña Nhµ n-íc ta
trong thêi gian qua ®· cã nhiÒu thay ®æi tiÕn bé. Trong nhËn thøc vÒ c«ng nghiÖp
ho¸ ®· cã nh÷ng nh×n nhËn míi c¶ vÒ môc tiªu, néi dung, quy m« lÉn biÖn ph¸p
qu¶n lý. Môc tiªu cña c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ trong giai ®o¹n hiÖn nay lµ
t¨ng c-êng c¬ së vËt chÊt kÜ thuËt vµ tr×nh ®é c«ng nghiÖp, n©ng cao tr×nh ®é hiÖn
®¹i ho¸ trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vµ c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n.
Chñ tr-¬ng ®-êng lèi c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®· ®-îc x¸c ®Þnh toµn
diÖn thÝch hîp h¬n. §ã lµ thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ toµn diÖn trong c¸c ngµnh
kinh tÕ quèc d©n, cã träng ®iÓm lµ c«ng nghiÖp, -u tiªn ngµnh c«ng nghiÖp chÕ
biÕn, cã sù kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a trung -¬ng vµ ®Þa ph-¬ng trong ®ã ph¶i -u tiªn
cho c¸c vïng träng ®iÓm. Thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ víi sù ®Çu tph¸t triÓn toµn diÖn nh-ng trong ®ã chó träng nhÊt vÒ c«ng nghÖ vµ tri thøc c«ng
nghÖ.
BiÖn ph¸p thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ còng ®-îc Nhµ n-íc ®iÒu
chØnh trong ®ã râ nhÊt lµ: Thùc hiÖn quy ho¹ch ph¸t triÓn toµn diÖn kinh tÕ x· héi
theo tõng cÊp, c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn vµ lîi thÕ so s¸nh cô thÓ mµ x¸c ®Þnh quy ho¹ch
x¸c ®inh c¸c c«ng tr×nh theo yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸. §iÒu chØnh c¬ cÊu ®Çu ttheo h-íng tËp trung vµ sím døt ®iÓm ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ®Çu t-, c«ng t¸c ®µo
t¹o c¸n bé ®-îc t¨ng c-êng m¹nh ë nh÷ng ngµnh chuyªn m«n ®ang rÊt thiÕu nh-:
C«ng nghÖ, marketing qu¶n trÞ kinh doanh vµ nh÷ng lÜnh vùc kh«ng thÓ thiÕu khi
thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸.
Tuy nhiªn vÉn cßn mét sè vÊn ®Ò ch-a thèng nhÊt trong biÖn ph¸p qu¶n lý
thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. Cô thÓ lµ:
Ph-¬ng h-íng khai th¸c tiÒm n¨ng ch-a râ rµng chÝnh x¸c. Nh×n chung c¸c
®Þa ph-¬ng ®Òu ®· x©y dùng qui ho¹ch ph¸t triÓn, trong ®ã ph©n tÝch kh¸ râ nh÷ng
®iÒu kiÖn vµ lîi thÕ cña ®Þa ph-¬ng m×nh, nh-ng ph©n tÝch ®Ó lµm râ nh÷ng lîi thÕ
so s¸nh trong xu thÕ ph¸t triÓn chung cña n-íc ta vµ thÕ giíi cßn cã nh÷ng ®iÓm
kh¸c xa nhau.
TiÕn tr×nh thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ch-a ®-îc nhµ n-íc dÞch ra
cô thÓ. VÒ tæng qu¸t, qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ sÏ ®-îc thùc hiÖn trong thêi gian
tõ nay ®Õn n¨m 2020 nh-ng c¸c b-íc cô thÓ ch-a ®-îc x¸c ®Þnh râ rµng. Do ®ã
trong tiÕn tr×nh thùc hiÖn c¸c môc tiªu ph¸t triÓn ®· n¶y sinh mét sè vÊn ®Ò. VÝ dô
nh- vÊn ®Ò thùc hiÖn ph¸t triÓn c«ng nghÖ chÕ biÕn nh- thÕ nµo vµ vµo lóc nµo khi
nguån nguyªn liÖu ch-a ®-îc ph¸t triÓn...Gi¶i ph¸p vay vèn vµ sö dông vèn vay
ch-a thËt thuyÕt phôc trong c©n nh¾c vÒ hËu qu¶. Nhu cÇu vèn cho thùc hiÖn c«ng
nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ rÊt lín ph¶i cã sù hç trî tõ bªn ngoµi.Nh-ng Nhµ n-íc vÉn
ch-a tÝnh to¸n kÜ trong viÖc thanh to¸n tr¶ nî sau nµy. ViÖc ph¸t triÓn hiÖn nay víi
søc ®Ì nÆng cña c¸c mãn nî trong 20-25 n¨m n÷a.
Ph-¬ng h-íng chØ ®¹o nhËp c«ng nghÖ ch-a cô thÓ. NhiÒu vÊn ®Ò trong chñ
tr-¬ng nhËp c«ng nghÖ kh«ng ®-îc chØ ®¹o døt kho¸t vµ thùc hiÖn thèng nhÊt nh-:
20
- Xem thêm -
.PDF 
36 
42901 
80 
