Lêi më ®Çu
hñ nghÜa t- b¶n víi t- c¸ch lµ mét ph-¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi tõ
khi ra ®êi cho ®Õn nay, nã ®· tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n ph¸t triÓn. Mç
giai ®o¹n ph¸t triÓn nã ®Òu dùa trªn nÒn t¶ng cña giai ®o¹n tr-íc nã,
nã võa kÕ thõa cña giai ®o¹n tr-íc, võa lµ sù v-¬n lªn hoÆc phñ ®Þnh
l¹i giai ®o¹n tr-íc. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®ã ta ®· thÊy r»ng sù
can thiÖp cña nhµ n-íc vµo nÒn kinh tÕ lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan,
vai trß cña nhµ n-íc ngµy cµng trë nªn quan träng. Bëi v×, x· héi
míi mµ chóng ta muèn x©y dùng trong chñ nghÜa t- b¶n lµ mét nhµ n-íc t- s¶n
hiÖn ®¹i – ph¶i tÝnh ®Õn mét c¸ch ®Çy ®ñ nh÷ng ®Æc ®iÓm míi vÒ sè l-îng vµ
chÊt l-îng cña sù ph¸t triÓn x· héi hoÆc nãi réng h¬n cña nÒn v¨n minh tri thøc,
ph¸t triÓn cao nhÊt vÒ con ng-êi tri thøc, cña nh÷ng khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i.
Nh-ng ®Ó ®¸p øng vµ ®iÌu khiÓn nÒn kinh tÕ x· héi mµ khoa häc kü thuËt c«ng
nghÖ ngµy cµng ph¸t triÓn, t×nh h×nh chÝnh trÞ thÕ giíi ngµy cµng phøc t¹p, bÊt
æn cña chñ nghÜa t- b¶n hiÖn ®¹i ®ã th× nhµ n-íc t- s¶n hiÖn ®¹i ph¶i tù ®iÌu
chØnh vai trß cña m×nh trong sù ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ. Sù ®iÒu tiÕt cañ nhµ n-íc
t- s¶n hiÖn ®¹i ®ã ph¶i dùa trªn nh÷ng mèi t-¬ng quan kh¸ch quan gi÷a lùc s¶n
xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Sù ®iÒu tiÕt kinh tÕ ®ã còng chÝnh lµ néi dung cña §Ò
¸n Kinh tÕ chÝnh trÞ nµy. Do tr×nh ®é vµ kiÕn thøc cµn h¹n chÕ, trong bµi viÕt
nµy t«i chØ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh cña sù thay ®æi trong sù ®iÒu tiÕt
kinh tÕ cña nhµ n-íc t- s¶n hiÖn nay, bµi viÕt ch¾c kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n
chÕ vµ thiÕu sãt, kÝnh mong thÇy c« vµ c¸c b¹n gãp ý ®Ó kiÕn thøc cña t«i vÒ vÊn
®Ò nµy ®-îc hoµn chØnh h¬n.
§Ò tµi: Sù ®iÒu tiÕt kinh tÕ cña nhµ n-íc t- s¶n hiÖn ®¹i
c
1
Ch-¬ng 1
Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t- b¶n
1. Chñ nghÜa T- b¶n.
Trong qóa tr×nh ra ®êi vµ ph¸t triÓn, chñ nghÜa t- b¶n ®· thùc hiÖn ®-îc
sù ph¸t triÓn vÒ ph©n c«ng lao ®éng, hiÖp t¸c lao ®éng, tËp trung ho¸ vµ liªn
hiÖp ho¸ s¶n xuÊt. KÕt qu¶ lµ biÕn nhiÒu qua s tr×nh kinh tÕ riªng lÎ thµnh qu¸
trïnh kinh tÕ thèng nhÊt h÷u c¬ víi nhau.
Cïng víi ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt
còng ®¹t nh÷ng b-íc tiÕn lín, víi tr×nh ®ä cao. HiÖp t¸c ®¬n gi¶n, c«ng tr-êng
thñ c«ng, nÒn ®Ëi c«ng nghiÖp c¬ khÝ lµ nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn x· héi ho·
s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa. Lùc l-îng s¶n xuÊt vµ x· héi ho¸ s¶n xuÊt ®· ®-a
n¨ng su¸t lao ®éng t¨ng lªn ch-a tõng cã trong lÞch sö. Nhê®ã sù ho¹t ®éng cña
quy luËt gi¸ trÞ thÆng d-, quy luËt tÝch luü cïng víi c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸c, ®·
lµm c¬ chÕ thÞ tr-êng vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. Chñ nghÜa t- b¶n vqcµng cã nhiÒu
®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng lîi dông nh-ng thµnh tùu khoa häc kü thuËt ®Ó ph¸t triÓn
lùc l-îng s¶n xuÊt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, sö dông cã hiÖu qu¶ h¬n n÷a c ¬ së
vËt ch¸t kü thuËt ®· ®ùoc t¹o ra. C.M¸c ®· nhËn xÐt x¸c ®¸ng r»ng tronh vßng
ch-a ®Çy mét thÕ kû thèng trÞ cña m×nh, chñ nghÜa t- b¶n ®· t¹o ®-íc mét søc
s¶n xuÊt khæng lå b»ng tÊt c¶ c¸c thÕ hÑ loµi ng-êi tr-íc ®ã ®· t¹o ra.
Bªn c¹nh mÆt tÝch cùc nãi trªn, chñ nghÜa t- b¶n trong qua tr×nh ph¸t sinh
vµ ph¸t triÓn cña nã ®· g©y ra khoong Ýt hËu qu¶. Chñ nghÜa t- b¶n lµ thñ ph¹m
g©y ra hµng tr¨m cuéc chiÕn tranh, ®¸ngchó ý lµ hai cuéc chiÕn tranh thÕ giíi
lÇn thø nh¸t vµ lÇn thø hai. Trong qu¸ tr×nh c«ng ngiÖp ho¸ vµ ch¹y dua vò
trang, chñ nghÜa t- b¶n lµm cho m«i tr-êng bÞ « nhiÔm. Chñ nghÜa t- b¶n còng
ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ n¹n nghÌo ®ãi, bÖnh tËt cña hµng tr¨m triÖu ng-êi,
nhÊt lµ cña c¸c n-íc ph¸t triÓn.
Cã thÓ nãi, loµi ng-ßi ®· sèng l©u dµi trong nÒn s¶n xuÊt nhá vµ l¹c hËu
ph©n t¸n vµ thñ cùc, víi n¨ng suÊt v« cïng th¸p kÐm, kh«ng ®¶m b¶o duy tr× t¸i
s¶n xuÊt gi¶n ®¬n. Tõ ®Çu thÐ kû XVI ®Õn nay, lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö, chñ
nghÜa t- b¶n víi nhngx ®Æc tr-ng kh¸c vÒ chÊt so víi s¶n xuÊt nhá. Sù th¾ng lîi
nµy diÔn ra ®Çu tiªn ë n-íc Anh råi lÇn l-ît sang c¸c n-íc kh¸c. NÒn s¶n xuÊt
2
lín hiÖn ®¹i ®· vµ ®ang lµ niÒm m¬ øoc cña hµng tr¨m n-íc trªn hµnh tinh
chóng ta.
2.Chñ nghÜa ®Õ quèc
Khi x¸c ®Þnh ®Þa vÞ cña chñ nghÜa ®Õ quèc trong lÞch sö V.I.Lªnin cho
r»ng chñ nghÜa ®Õ quèc lµ mét giai ®o¹n ®Æc biÖt cña chñ nghÜa t- b¶n, tÝnh chÊt
®Æc biÖt ®ã thÓ hiÖn trªn ba mÆt sau ®©y :
2.1.Chñ nghÜa ®Õ quèc lµ chñ nghÜa t- b¶n ®éc
quyÒn.
Ph-¬ng thøc s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa ®· ph¸t triÓn qua hai giai ®o¹n :tù
do canh tranh vµ ®Õ quèc chñ nghÜa. G×ai ®o¹n ®Õ quèc chñ nghÜa cßn gäi lµ ®éc
quyÒn, lµ giai ®o¹n cao nhÊt vµ lµ giai ®o¹n cuèi cïng cña chñ nghÜa t- b¶n,
2.1.1.Sù h×nh thµnh cña chñ nghÜa t- b¶n ®éc quyÒn.
Khi nghiªn cøu b°n chÊt cða chð nghÜa ®Õ quèc Lªnin ®± nâi “... tù do
canh tranh ®Î ra tËp trung s¶n xuÊt vµ sù tËp trung s¶n xuÊt nµy khi ph¸t triÓn tíi
mét møc ®ã nhÊt ®Þnh l³i dÉn tíi ®éc quyÒn. ..”
Nh- vËy sù h×nh thµnh cña chñ nghÜa t- b¶n ®éc quyÒn lµ mét tÊt yÕu v× :
do thµnh tùu cña tiÕn bé khoa häc kü thuËt lµm cho lùc løîng s¶n xuÊt ph¸t
triÓn, h×nh thµnh ngµy cµng nhiÒu nghµnh míi, cã tr×nh ®é tÝch tô cao, ®ßi hái
nh÷ng hinh thøc kinh tÕ tæ chøc míi, ®ã lµ nh÷ng xÝ nghiÖp lín, do n¨ng só©t ®·
n©ng cao tû suÊt vµ khèi l-îng gi¸ trÞ thÆng d- nªn ®· má réng kh¶ n¨ng tÝch
luü t- b¶n, thóc ®Èy s-j ph¸t triÓn s¶n xuÊt lín, t¨ng tÝch luü t- b¶n vµ s¶n xuÊt.
H¬n n÷a kh¶ n¨ng c¹nh tranh ®Ó giµnh lîi nhuËn cao ®-îc ®o b»ng sù tiÕn bé
cña khoa häc, c¸c xÝ nghiÖp lín ra søc c¶i tiÕn kü thuËt, lµm cho c¸c xÝ nghiÖp
nhá ph¸ s¶n, c¸c xÝ nghiÖp cã tr×nh ®é kü thuËt kÐm ph¸t triÓn liªn kÕt víi nhau,
do vËy chØ cßn mét sè Ýt nh÷ng nhµ t- b¶n lín l¾m ®i¹ vÞ thèng trÞ trong nghµnh
hay trong mét sè nghµnh c«ng nghiÖp. Cïng víi qu¸ tr×nh tËp trung s¶n xuÊt th×
tÝn dông t- b¶n chñ nghÜa më réng h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn, t¹o tiÒn ®Ò cho
sù ra ®êi cña tæ chøc ®éc quyÒn. MÆt kh¸c c¸c c«ng ty, xÝ nghiÖp cã tiÒm lùc
kinh tÕ m¹nh tiÕp tôc c¹nh tranh víi nhau th× v« cïng khèc liÖt, khã ph©n th¾ng
b¹i mµ hËu qu¶ thiÖt h¹i vÒ kinh tÕ lµ rÊt lín, v× thÕ nÈy sinh xu h-íng tho¶ hiÖp,
tõ ®ã h×nh thµnh c¸c tæ chøc ®éc quyÒn.
2.1.2 §Æc ®iÓm kinh tÕ c¬ b¶n cña chñ nghÜa t- b¶n ®éc
quyÒn.
3
Nh- ®· ph©n tÝch ë trªn chñ nghÜa t- b¶n lµ sù tËp trung s¶n xuÊt vµ c¸c
tæ chøc ®éc quyÒn víi h×nh thøc kinh tÕ thèng trÞ lµ c«ng ty cæ phÇn, h×nh thµnh
së h÷u tËp thÓ cña chñ nghÜa t- b¶n. Nhê l¾m ®-îc ®Þa vÞ thèng tri trong lÜnh
vùc s¶n xuÊt vµ l-u th«ng, c¸c tæ chøc ®éc quyÒn cã kh¶ n¨ng ®Þnh gi¸ c¶ ®éc
quyÒn cao h¬n gi¸ c¶ s¶n xuÊt ®èi víi nh÷ng hµng hãa mµ hä b¸n ra vµ gi¸ c¶
®éc quyÒn thÊp d-íi gÝa c¶ s¶n xuÊt ®èi víi nh÷ng hµng ho¸ mµ hä mua, qua ®ã
mµ hä thu ®-îc lîi nhuËn ®éc quyÒn. Nh÷ng gÝa c¶ ®éc quyÒn còng gÆp ph¶i
giíi h¹n kinh tÕ ®ã lµ sù tån t¹i cña c¹nh tranh nãi chung, ®éc quyÒn v¶ c¹nh
tranh tån t¹i song song vµ thèng nhÊt víi nhau mét c¸ch biÖn chøng
Cïng víi qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt trong c«ng nghiÖp, cÜng
diÔn ra qu¸ tr×nh tÝch tuj vµ tËp trung t- b¶n trong ng©n hµng dÉn ®Õn h×nh thµnh
c¸c t« chøc ®éc quyÒn trong ng©n hµng. Ng©n hµng ®· chi phèi toµn bé ho¹t
®éng kinh tÕ, x· héi , nã kÕt hîp víi t- b¶n c«ng nghiÖp do cã cïng lîi Ých kinh
tÕ h×nh thµnh nªn t- b¶n tµi chÝnh. Sù ph¸t triÓn cña t- b¶n tµi chÝnh dÉn ®Õn sh×nh thµnh mét nhãm nhá ®éc quyÒn chi phèi toµn b« ®êi sèng kinh tÕ vµ chinh
trÞ cña x· héi t- b¶n
MÆt kh¸c ë c¸c n-íc t- b¶n ph¸t triÓn ®· tÝch l÷y ®-îc mét khèi l-îng tb°n lín v¯ n°y sinh t×nh tr³ng “tha t b°n”, do kh«ng t×m ®îc ¬i ®©u t câ lîi
nhuËn cao ë trong n-íc. TiÕn bé kü thuËt ë c¸c n-íc nµy ®· dÉn ®Õn t¨ng cÊu
t¹o h÷u c¬ cña t- b¶n vµ h¹ thÊp tû suÊt lîi nhuËn, trong khi ë c¸c n-íc kÐm
ph¸t triÓn dåi dµo nhiªn liÖu, nh©n c«ng rÎ nh-ng l¹i thiÕu vèn vµ kü thuËt nªn
®· h×nh thµnh sù xuÊt khÈu t- b¶n t- n-íc t- b¶n ph¸t triÓn sang n-íc kÐm ph¸t
triÓn. Lµm më réng quan hÖ s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa ra n-íc ngoµi, c¸c n-íc
t- b¶n ph¸t triÓn ra søc bãc lét nÒn kinh tÕ ë c¸c n-íc kem ph¸t triÓn. ViÖc xuÊt
khÈu vÒ t- b¶n tang nªn vµ më réng ph¹m vi tÊt yÕu dÉn ®Õn ph©n chia thÕ giíi
vÒ mÆt kinh tÕ nghÜa lµ ph©n chia lÜnh vùc ®Çu t- t- b¶n dÉn ®Õn cuéc ®Êu tranh
giµnh thÞ tr-êng tiªu thô, nguån nguyªn liÑu vµ lÜnh vùc ®Çu t- cã lîi nhuËn
cao, cuéc ®Êu tranh khèc liÖt tÊt yÕu dÉn ®Õn tho¶ hiÖp ®Ó cñng cè ®Þa vÞ ®éc
quyÒn cña chóng, tõ ®ã h×nh thµnh c¸c liªn minh ®éc quyÒn quèc tÕ. Chñ nghÜa
t- b¶n còng do ®ã më réng l·nh thæ ®Ó khai th¸c vµ ®Çu t- dÉn ®Õn sù ph©n
chia thÕ giíi gi÷a c¸c c-êng quèc lín vÒ l·nh thæ vµ thÞ tr-êng.
2.2. Chñ nghÜa T- b¶n lµ chñ nghÜa ¨n b¸m thèi n¸t
Sù thèng trÞ cña c¸c tæ chøc ®éc quyÒn ®íi víi toµn x· héi lµm cho chñ
nghÜa ®Õ quèc co ®Æc tÝnh ¨n b¸m hay thèi n¸t. §Æc tÝnh ®ã mét sè biÓu hiÖn
sau:
4
Thø nhÊt :xu h-íng k×m h·m sù tiÕn bé, c¸c tæ chøc ®éc quyÒn cã thÓ
kh«ng cÇn c¶i tiÕn kü thuËt mµ vÉn thu ®-îc lîi nhuËn ®éc quyÒn cao.Trong
nhiÒu tr-êng hîp, bon ®éc quyÒn sî c¸c ph¸t minh s¸ng chÕ lµm cho chóng, mÊt
®Þa vÞ ®éc quyÒn hoÆc ph¶i ®Çu t- thªm nhiÒu t- b¶n, hoÆc lµm cho t- b¶n ®« sé
cña chóng mÊt gi¸ v× hao mßn v« h×nh, nªn ®· t×m c¸ch b¸c bá hoÆc thñ tiªu cÊc
ph¸t minh s¸ng chÕ. Nh-ng trong tõng nghµnh, tõng thêi kú, ë nh÷ng n-íc nhÊt
®Þnh kü thuËth vÉn ph¸t triÓn do viÖc theo ®uæi lîi nhuËn ®éc quyÒn cao, vµ viÖc
ch¹y dua vò trang.
Thø hai :tÇng líp ¨n b¸m vµ sè ng-ßi kh«ng lao ®éng ngµy cµng t¨ng.
Do sù tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt, do nÒn s¶n xuÊt ®ùoc x· héi ho¸ cao, nªn
trùc tiÕp qu¶n lý s¶n xuÊt dÇn dÇn ®-îc giao cho mét sè ®èc c«ng, kü s-, nh©n
viªn kü thuËt lµm thªu ®¶m nhiÖm, cßn hÇu hÕt bän t- b¶n trê thµnh kÎ thô lîi,
nghÜa lµ nh÷ng kÎ chuyªn sèng vÌ tiÒn l·i cæ phÇn. MÆt kh¸c, viÖc xuÊt khÈu tb¶n, nh÷ng sè tiÒn lêi khæng lå tõ c¸c n¬i ïn ïn chµy vÒ chÝnh quèc, lµm cho
c¸c tÇng líp htùc lîi t¨ng nªn. Bän nµy ¨n kh«ng ngåi råi biÕn thµnh ký sinh
trïng ¨n b¸m vµo c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc.
Thø ba : qu©n sù ho¸ nÒn kinh tÕ, ch¹y ®ua vò trang ®e.§Ó ®µn ¸p c¸c
phong trao tiÕn bé cu¶ d©n nh©n, ®Ó c-íp giËt thÞ tr-êng vµ l·nh thæ thÕ giíi bän
t- b¶n tµi chÝnh ra søc ch¹y ®ua vò trang, qu©n sù ho¸ nÒn kinh tÕ vµ ph¸t triÓn
chñ nghÜa qu©n phiÖt. Do ®ã c¸c nghµnh c«ng nghiÖp trùc tiÕp phôc vô chiÕn
tranh t¨ng nhanh, c¸c nghµnh s¶n xuÊt d©n dông gi¶m bít, khiÕn nÒn kinh tÕ
cang mÊt c©n ®èi.
Th- t- : sù ph¶n ®éng toµn diÖn vÒ chÝnh trÞ t- t-ëng. ë ®©u cã sù thèng
trÞ cña t- b¶n ®éc quyÒn th× ë ®ã quyÒn sèng cña con ng-êi chñ nghÜa cña c¸c
d©n téc bÞ chµ ®¹p. Chóng ®· chia rÏ giai cÊp c«ng nh©n b»ng c¸ch t¹o ra mét
tÇng líp c«ng nh©n quý téc, lµm suy yÕu phong trµo c¸ch m¹ng v« s¶n
TÊt c¶ nh÷ng biÎu hiÖn trªn ®©y ch-ng tá r»ng chñ nghÜa ®Õ quèc ®· trë thµnh
lùc l-îng k×m h·m sù tiÕn bé cña loµi ng-êi.
2.3. Chñ nghÜa ®Õ quèc lµ chñ nghÜa t- b¶n g·y chÕt.
§éc quyÒn ch¼ng nh÷ng lµm cho chñ nghÜa t- b¶n trá thµnh ¨n b¸m hay
thèi n¸t mµ cßn dÉn chñ nghÜa t- b¶n ®Õn ch«ç g·y chÕt do nh÷ng m©u thuÉn x·
héi cña nã ph¸t triÓn cùc kú gay g¾t,
- M©u thuÉn gi÷a t- b¶n v µ v« s¶n.
§©y lµ m©u thuÉn giai cÊp c¬ b¶n trong x· héi t- b¶n,. D-íi ¸ch thèng trÞ cña
t- b¶n tµi chÝnh, giai cÊp v« s¶n ngµy cµng bÞ bãc nét nÆng nÒ vÒ kinh tÕ vµ bÞ
bãc nét tµn nhÉn vÒ chÝnh trÞ vµ tinh thÇn. ChÝnh phñ c¸c n-íc ®Õ quãc kh«ng
5
ngõng tiÕn c«ng vµo quyÒn d©n sinh d©n chñ cña giai cÊp c«ng nh©n, ®µn ¸p vµ
t×m c¸ch thñ tiªu phong trµo ®Êu tranh cña hä. T×nh h×nh ®ã lµm cho m©u thuÉn
giai cÊp ngay cangs s©u s¾c, ®Êu tranh ngµy cµng quyÕt liÖt. C¸ch m¹ng v« s¶n,
vÒ kh¸ch quan trë thµnh nhiÖm vô trùc tiÕp tr-íc m¾t cña giai cÊp v« s¶n.
- M©u thuÉn gi÷a mét nhãm bän ®Õ quèc vµ ®«ng ®¶o quÇn chóng bÞ ¸p
bøc trong hÖ thèng thuéc ®Þa.
Sù thèng tri vµ bãc lét tµn b¹o cña c¸c n-íc ®Õ quèc ®èi víi hÖ thèng
thuéc ®Þa lµm cho quÇn chóng lao ®éng vµ c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc ngµy c©ng
kh«ng chuÞ næi, ph¶i ®øng dËy ®Êu tranh. C¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc xuÊt
hiÖn vµ ph¸t triÓn kh«ng søc g× ng¨n c¶n ®-îc. C¸ch m¹ng gi¶i phãng dan téc
biÕn thuéc ®Þa tõ chç lµ hËu bÞ qu©n cña chñ nghÜa ®Õ quèc thµnh hËu qu©n cña
c¸ch m¹ng v« s¶n, lµm cho hËu ph-¬ng cña chñ nghÜa ®Õ quèc bÞ lung lay.
-M©u thuÉn gi÷a ®Õ quèc vµ ®Õ quèc.
Khi nghiªn cøu ®Æc ®iÓm kinh tÕ c¬ b¶n cña chñ nghÜa ®Õ quèc ta ®· thÊy
r»ng trong qu¸ tr×nh xuÊt khÈu t- b¶n, giµnh giËt nguyªn vËt liÖu cïng víi viÖc
ph©n chia thi trêng “khu vùc °nh hëng “ v¯ ph©n chia l±nh thå thÕ giíi, c²c
tËp ®oµn t- b¶n tµi chÝnh vµ c¸c nhµ n-íc ®éc quyÒn ®· m©u thu©n víi nhau hÕt
søc gay g¾t. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh nh÷ng cuéc ®Êu tranh gay g¾t ®ã
dÉn ®Õn chiÕn tranh thÕ giíi, g©y nhiÒu ®au khæ cho nh©n lo¹i.
Nh- vËy, ba m©u thuÉn nµy cã nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c nhau, nh-ng ®Òu
ph¸t triÓn cùc kú gay g¾t, t¸c ®éng lÉn nhau, ®ang thóc ®Èy chñ nghÜa ®Õ quèc
®i vµo con ®-êng suy sôp vµ kh«ng g× cøu v·n næi.
3.Chñ nghÜa t- b¶n ®éc quyÒn nhµ n-íc.
3.1Qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn tõ chñ nghÜa t- b¶n ®éc quyÒn
thµnh chñ nghÜa t- b¶n ®éc quyÒn nhµ n-íc.
Chñ nghÜa t- b¶n ®éc quyÒn ra ®êi trong mét thêi kú lÞch sö hÕt søc ng¾n
ngñi, h×nh thøc ®éc quyÒn t- nh¸n t- b¶n chñ nghÜa kh«ng ®¸p ®-îc yªu cÇu
ph¸t triÓn cña lùc l-äng s¶n xuÊt, tõ ®ã sù ph¸t triÓn tÊt yÕu cña sù thèng trÞ cña
c¸c tæ chøc ®éc quyÒn ®ã lµ chñ nghÜa t- b¶n ®éc quyÒn nhµ n-íc.
ViÖc chuyÓn sang chñ nghÜa t- b¶n ®éc quyÒn nhµ n-íc lµ do:
TÝch tô vµ tËp trung t- b¶n cang lín th× tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt cµng
cao, dÉn ®Õn yªu cÇu kh¸ch quan lµ nhµ n-íc ph¶i ®¹i biÓu cho toµn bé x· héi
qu¶n lý nÒn s¶n xuÊt. Khi ®ã lùc l-îng s¶n xuÊt x· héi ho¸ ngµy cµng cao m©u
thuÉn gay g¾t víi h×nh thøc chiÕm h÷u t- nh©n t- b¶n chñ nghÜa do ®ã tÊt yÕu
®ßi hái mét h×nh míi cña quan hÖ t- b¶n chñ nghÜa ®Ó lùc l-îng s¶n xuÊt tiÕp
6
tôc ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn cßn sù thèng trÞ cña chñ nghÜa t- b¶n, h×nh thøc
míi ®ã lµ chñ nghÜa t- b¶n ®éc quyÒn nhµ n-íc.
Sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµm xuÊt hiÖn mét nghµnh
mµ c¸c tæ chøc ®éc quyÒn t- b¶n t- nh©n kh«ng thÓ hoÆc kh«ng muèn kinh
doanh v× ®Çu t- lín, thu håi vèn chËm. Nhµ n-íc T- s¶n trong khi ®¶m nhiÖm
kinh doanh nh÷ng nghµnh ®ã, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c tæ chøc ®éc quyÒn t- nh©n
kinh doanh nh÷ng c¸c nghµnh kh¸c cã lîi,
Sù thèng trÞ cña ®éc quyÒn lµm s©u s¾c thªm m©u thuÉn gi÷a giai cÊp Ts¶n víi giai cÊp v« s¶n vµ nh©n d©n lao ®éng nhµ n-íc ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch
®Ó xoa dôi nh÷ng m©u thuÉn ®ã nh- :trî cÊp thÊt nghiÖp, ®iÒu tiÕt thu nhËp quèc
d©n, ph¸t triÓn phóc lîi x· héi ,
Sù bµnh tr-íng cña c¸c liªn minh ®éc quyÒn quèc tÕ vÊp ph¶i nh÷ng
phong trµo quèc gia d©n téc vµ xung ®ét lîi Ých víi cÊc ®èi thñ trªn thi tr-êng
thÕ giíi. T×nh h×nh ®ã ®ßi hái ph¶i cã sù ®iÒu tiÕt cña c¸c quan hÖ chÝnh trÞ vµ
kinh tÕ quèc tÕ, nhµ n-íc t- s¶n cã vai trß quan träng ®Ó gi¶i quyÕt c¸c quan hÖ
®ã.
3.2.§Æc ®iÓm kinh tÕ cña chñ nghÜa t- b¶n ®éc quyÒn nhµ n-íc.
Tõ sù ph©n tÝch nh÷ng ng-yªn nh©n h×nh thµnh cña chñ nghÜa t- b¶n ®éc
quyÒn nhµ n-íc ë trªn ®· cho ta thÊy r»ng :
Chñ nghÜa t- b¶n ®éc quyÒn nhµ n-íc lµ sù kÕt hîp søc m¹nh cña c¸c tæ
chøc ®éc quyÒn t- nh©n víi m¹nh cña nhµ n-íc t- b¶n thµnh mét thiÕt chÕ vµ
thÓ chÕ thèng nhÊt nh»m phôc vô lîi Ých cña c¸c tæ chøc ®éc quyÒn vµ cøu nguy
cho chñ nghÜa t- b¶n. Trong chñ nghÜa t- b¶n ®éc quyÒn nhµ n-íc, nhµ n-íc ts¶n xuÊt hiÖn nh- mét chñ së h÷u t- b¶n, mét nhµ t- b¶n x· héi , ®ång thêi lµ
ng-êi qu¶ lý x· héi b»n ph¸p luËt vµ bé m¸y b¹o lùc to lín.
Nhµ n-íc t- s¶n xuÊt hiÑn kÕt hîp vÒ nh©n sù víi c¸c tæ chøc ®éc quyÒn
®-îc thùc hiªn th«ng qua c¸c d¶ng ph¸i t- s¶n thèng tri vµ trøc tiÕp xay dùng
®éi ngò cho bé m¸y nhµ n-íc. Cïng víi c¸c ®¶ng ph¸i t- s¶n lµ c¸c héi chñ xÝ
nghiÖp, nã trë thµnh lùc l-îng chÝnh trÞ to lín, cung cÊp kinh phÝ cho c¸c ®¶ng
ph¸i tham gia vµo viÖc lËp ph¸p.
Chñ nghÜa t- b¶n ®éc quyÒn nhµ n-íc ra ®êi dÉn ®Õn sù h×nh thµnh cña së
h÷u t- b¶n ®éc quyÒn nhµ n-íc, nã ®an kÕt vµo së h÷u ®éc quyÒn t- nh©n, bao
gåm nh÷ng ho¹t ®éng s¶n vµ bÊt ®éng s¶n cña nhµ n-íc, nh÷ng doanh nghiÖp
trong c«ng nghiÖp vµ trong lÜnh vùc kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ –x· héi , nh- giao
th«ng vËn t¶i, gi¸o dôc, y tÕ. Ph¹m vi møc ®é ph¸t triÓn cña s¬ h÷u t- b¶n nhµ
n-íc tuú thuéc vµo lîi Ých cña giai cÊp T- s¶n thèng trÞ.
7
Do sù ph¸t triÓn cña tr×nh ®é x· héi ho¸ lùc l-îng s¶n xuÊt ®· vuît qua
sù ®iÒu tiÕt cña c¬ chÕ thi tr-êng vf ®éc quyÒn t- nh©n ®ßi hái ph¶i ®-îc bæ
sung b»ng sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n-íc. Nh-ng sù ®iÒu tiÕt nµy l¹i cã mÆt tÝch cùc
vµ h¹n chÕ :thÞ tr-¬ng, ®éc quyÒn t- nh©n vµ ®iÒu tiÕt cña nhµ n-íc. Nã nh- mét
tæng thÓ nh÷ng thiÕt chÕ kinh tÕ cña nhµ n-íc, ®iÒu tiÕt sù vËn ®éng cña toµn bé
nªn kinh tÕ quèc d©n, toµn bé cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi .
Nh- vËy chñ nghÜa t- b¶n ®éc quyÒn nhµ n-íc n¶y sinh nh- mét tÊt yÕu
kinh tÕ, ®¸p øng yªu cÇu x· héi hãa cao ®é cña l-c l-îng s¶n xuÊt trong khu«n
khæ chÕ ®é t- b¶n, ®ãng vai trß quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa tb¶n ®éc quyÒn nh-ng vÉn vÊp ph¶i nh÷ng gi¬i h¹n m©u thuÉn mµ chñ nghÜa tb¶n kh«ng thÓ v-ît qua khái.
4.Chñ nghÜa t- b¶n hiÖn ®¹i.
Khi nâi tíi “hiÖn ®³i “ ngêi ta thêng nghÜ tíi tr×nh ®é ph²t triÓn cao
nhÊt câ thÓ ®³t ®îc v¯ trong thùc tÕ ®± ®³t tíi.ThËt ra “hiÖn ®³i “ câ nghÜa l¯
“thuéc vÒ h«m nay”, nhng ®â l¯ c²ch hiÓu th«ng th-ßng, ch-a mang ®Çy ®ñ
tÝnh khoa hãc. Trong nh÷ng nghiªn cøu vÒ “chð nghÜa t b°n hiÖn ®³i “, phÇn
lín c¸c t¸c gi¶ trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp muèn nãi tíi chñ nghÜa t- b¶n mang bé
mÆt míi cña nã. Nh÷ng ®Æc ®iÓm míi cña nã g¾n liÒn víi nh÷ng biÕn ®éng vÒ
tr×nh ®é s¶n xuÊt cao ch-a tõng thÊy do c¸ch m¹ng khoa häc míi ®em l¹i. Noi
c²ch kh²c “chð nghÜa t b°n hiÖn ®³i “ l¯ chð nghÜa t b°n tù biÕn ®åi trªn c¬ së
¸p dông nh÷ng thµnh tùu cña c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt, kinh
doanh cña nã trªn quy m« thÕ giíi. Nh-ng ph-¬ng h-íng chÝnh cña c¸ch m¹ng
khoa häc kü thuËt lµ tù ®éng ho¸ tæng hîp cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kiÓm tra vµ
qu¶n lý b»ng c¸ch ¸p dông réng r·ihÖ thèng m¸y tÝnh ®iÖn tö, kh¸m ph¸ vµ sö
dông nh÷ng lo¹i n¨ng l-îng míi, t¹o ra vµ sö dông ng÷ng lo¹i v¹t liÖu x©y dùng
míi, cèt lái cða nâ l¯ “tin hãc ho²” to¯n bé ®êi sèng x± héi. Chð nghÜa t b°n
hiÖn ®¹i –nhµ n-íc t- s¶n hiÖn ®¹i, mét mÆt g¾n liÒn víi lîi Ých cña t- b¶n lín
( nhÊt lµ cña t- b¶n ®éc quyÒn) vµ mÆt kh¸c g¾n víi lîi Ých c¶u toµn x· héi ts¶n,. Nã kh«ng chØ phôc vô gai cÊp cÇm quyÒn mÇ cßn phôc vÞ toµn x· héi
Chñ nghÜa t- b¶n hiÖn ®¹i b¾t ®Çu sù v¹n vµ ph¸t triÓn cña nã trªn mét c¬
së vËt chÊt kü thuËt míi vÒ chÊt kü thuËt cña x· héi sau nã ®ang ®-îc h×nh
thµnh, Víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc kü thuËt, cïng vãi sù xuÊt hiÑn
cña m¸y tÝnh ®iÖn tö, lao ®«ngj trÝ ãc ngµy cang gi÷ vai trß quan träng ®èi víi
sù ph¸t triÓn cña løc l-îng s¶n xuÊt x· héi, së h÷u trÝ tuÖ ®ang ngµy gi÷ vÞ trÝ
quan träng trong mèi t-¬ng quan víi sá h÷u t- b¶n vµ së quyÒn lùc.
8
Nhµ n-íc ph¸t triÓn nh÷ng chøc n¨ng víi mét trung tam ®iÒu tiÕt vÜ m«,
nh- ng-êi tæ chøc ®êi sèng kinh tÕ x· héi. Nhµ n-íc ®· kÕt hîp th-êng xuyªn,
chÆt chÏ víi t- b¶n ®äc quyÒn thµnh bé m¸y thèng nhÊt ®iÒu tiÕt kinh tÕ x· héi
b»ng mét hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ, hµnh chÝnh. luËt ph¸p …Nhµ n-íc can
thiÖp vµo mäi nghµnh kinh tÕ, mäi linh vùc t¸i s¶n xuÊt x· héi, mäi ho¹t ®éng
kinh tÕ trong vµ ngoµi n-íc nh»m thóc ®Èy nghµnh kinh tÕ x· héi. Duy tr× chñ
nghÜa t- b¶n, thùc hiÖn ch¾c n¨ng giai cÊp vµ chøc n¨ng x· héi cña nhµ n-íc.
HÖ thèng tµi chÝnh, tÝn dông ng©n hµnh ph¸t triÓn ch-a tõng cã, ¶nh
h-ëng quan träng ®Õn sù ®iÒu tiÕt vÜ må cña nhµ n-íc.
Trong giai ®äan cña chñ nghÜa t- b¶n hiÖn ®¹i, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm vµ
c¸c c¬ quan tµi chÝch ®· ph¸t triÓn rÊt m¹nh, ng©n hµng vµ c¸c c¬ quan tµi chÝnh
ngµy cµng ®-îc chuyªn nghiÖp ho¸ vµ ph©n c«ng chi tiÕt, h×nh thµnh hÖ thèng
tµi chÝnh lín m¹nh. C¸c tËp ®oµn truyÒn thèng ph©n ho¸ m¹nh, mµu s¾c gia téc
nh¹t dÇn, ph¸p nh©n cã nhiÒu cã cæ phiÒu ngµy mét nhiÒu, xu h-íng liªn kÕt
gi÷a c¸c tËp ®oµn tµi chÝnh t¨ng nhanh, ho¹t ®éng nghiÖp vô ng©n hµng l¬n
còng v-ît khái ranh giíi quèc gia trë thµnh c¸c ng©n hang xuyªn quèc gia.
C¸c tæ chøc ®éc quyÒn t- nh©n ph¸t triÓn m¹nh mÏ, quy m« cña chóng
lín h¬n tr-íc rÊt nhiÒu, ho¹t ®éng kinh doanh cña chóng ®· v-ît qua giíi h¹n
cña nghµnh nghÒ, quèc gia, trë thµnh c¸c c«ng ty xuyªn quècgia
§Çu t- trùc tiÕp ra n-íc ngoµi ph¸t triÓn ch-a tõng thÊy, thÕ giíi thùc t¹i
b-íc vµo qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ s¶n xuÊt, bu«n b¸n quèc tÕ, xuÊt khÈu lao ®éng,
chuyÓn nh-îng kü thuËt quèc tÕ, ho¹t ®éng tµi chÝnh quèc tÕ, trao ®æi th«ng tin
quèc tÕ, trao ®æi nh©n viªn gi÷a c¸c n-íc …®Òu ®¹t tíi quy m« ch-a tõng cã,
chñ thÓ tiÕn hµnh nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ quèc tÕ lµ c¸c c«ng ty quèc gia.
-C¸c n-íc tÝch cùc tham gia c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ quèc tÕ h×nh thµnh c¸c
tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ vµ tËp ®oµn kinh tÕ m¶ng khu vùc. MÆt kh¸c c¸c n-íc
nµy kh«ng ngõng ho¹t ®éng ®Êu tranh giµnh thi tr-êng, më rénh ph¹m vi quyÒn
lùc dÉn ®Õn h×nh thµnh c¸c khu v-vj kinh tÕ do c¸c nhµ n-íc lín lµm trung t©m
-C¸c n-íc t- b¶n hiÖn ®¹i kh«ng ngõng bãc lét vµ khèng chÕ c¸c n-íc
®ang ph¸t triÓn, má réng ph¹m vi b¨ng nhiÒu biÖn ph¸p kit nh- xuÊt khÈu t- b¶n
viÑn trî kinh tÕ …biÕn c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn trë thµnh thÞ tr-êng tiªu thô
hµng ho¸, cung cÊp nguyªn liÖu rÎ ….
9
Ch-¬ng 2
Sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n-íc T- s¶n hiÖn ®¹i
1. C¬ së thùc tiÔn cña ®iÒu chinh kinh tÕ cua nha n-íc ts¶n hiÖn ®¹i
1.1.Nh÷ng chØ tiªu vÒ l-îng thÓ hiÖn vai trß ngµy cµng t¨ng
cña nhµ n-íc ®èi víi qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa
Qua sù biÕn ®æi vÒ sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ vµ chinh trÞ ta ®· thÊy râ vai
trß ®iÒu tiÕt cña nhµ n-íc. Ngay sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai ë cac t- b¶n
ph¸t triÓn chñ chèt, cac xÝ nghiÖp nhµ n-íc do chinh phñ quèc h÷u ho¸ vµ trùc
tiÕp ®Çu t- x©y dùng, t¹i Ph¸p sè cong nh©n viªn chøc trong khu vùc quèc
doanh chiÕm 11% tæng sè cong nh©n viªn chøc nhµ n-íc, sè doanh nghiÖp
quèc doanh chiÕm 10% trong tæng sè doanh nghiÖp c«ng thu¬ng toµn quèc.
Nhµ n-íc chuyÓn mét phÇn lín thu nhËp tµi chÝnh thµnh t- b¶n tµi chÝnh, vµ nã
trë thµnh mét bé phËn quan träng trong cÊu thµnh t- b¶n nhµ n-íc, theo thèng
kª cða “quü tiÒn tÖ quèc tÕ “ ®Õn n¨m 1989 sè thu nhËp t¯i chÝnh do chÝnh phð
trung -¬ng cña n-íc t- b¶n ph¸t triÓn n¾m gi÷ chiÕm tØ träng 27% tæng sè gi¸
trÞ s¶n xuÊt cac n-íc nµy, Mü lµ 20, 5%.Ngoµi ra th«ng qua ng©n hµng trung
-ong nhµ n-íc t- b¶n ph¸t hµnh tiÒn vµ kiÓm so¸t trong l-u th«ng tiÒn tÖ. Nhµ
n-íc sö dông c¸c c«ng cô tµi chÝnh tiÒn tÖ ®Ó can thiÖp vµ ®iÒu chØnh kinh tÕ.
GNP cña cac nøoc t- b¶n ph¸t triÓn ngµy cµng tËp trung trong tay nhµ n-íc nhmét cong cô m¹nh mÏ ®Ó ®iÒu chØnh kinh tÕ (t¨ng tõ 1/3 lªn 1/2 GNP ).Nhµ
kinh tÕ hãc ngêi Anh A.Carncross nâi :”trø¬c nh÷ng n¨m 70, quy m« ho¹t
®éng cña chÝnh phñ Anh rÊt h¹n chÕ, cã thÓ thÊy râ ®iÒu ®ã qua ng©n s¸ch n¨m
1911.LeoydGeorge t¨ng thuÕ tõ 1 siling lªn siling 2 pªx«...chØ tiªu c«ng céng
mçi n¨m 200 triÖu b¶ng Anh, chiÕm 10%GNP…
1.2Nh÷ng chØ tiªu chÊt l-îng ph¶n ¸nh ®iÒu chØnh kinh tÕ cña nhµ n-íc
ngµy cµng trá thµnh nh©n tè quyÕt ®Þnh ®èi víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t- b¶n
chñ nghÜa
Nhµ n-íc tu s¶n ®· tÝch côc can thiÖp vµo ®êi s«ng kinh tÕ, x· héi, vµo thêi kú
khñng ho¶ng kinh tÕ, nhµ n-íc ra tang nhau cñaÇu x· héi, lµm dÞu m©u thuÉn
gi÷a s¶n vµ tiªu dïng, sau ®ã nhµ n-íc tu s¶n ®· can thiÖp toµn diÖn vµo ®¬if
sèng kinh tÕ x· héi, mäi nghµnh kinh tÕ, mäi lÜnh vùc vµ mäi kh©u cña taÝ s¶n
10
xuÊt x· héi, bao trïm c¶ ho¹t ®éng kinh tÕ trong n-íc vµ quan hÖ kinh tÕ quèc
te. Nhµ n-íc ®· ®Æt ra mét thÓ chÕ can thiÖp vµo kinh tÕ nh- thÓ chÕ tµi chÝnh
tiÒn tÖ, kÕt hîp s¾c lÖnh hµnh chÝnh vµ ®¹o luËt kinh doanh. Nhµ n-íc ®iÒu tiÕt
kinh tÕ theo ch-¬ng tr×nh, kÐ ho¹ch trung h¹n vµ dai h¹n kÕt hîp víi ®iÒu tiÕt
ng¾n h¹n, ®ßng thêi tang cu¬ng phèi hîp kinh tÕ quèc tÕ
Do cã sù hoµ b×nh l©u, c¸c n-íc t- b¶n ph¸t triÓn ®· chuyÓn c¸c gi¶i ph¸p hµnh
chÝnh, qu¶n chª sang dïng gi¶i ph¸p kinh tÕ vµ kÕt hîp kinh tÕ víi gi¶i ph¸p
hµnh chÝnh, ®Æc biÖt víi khu vùc kinh tÕ t- nh©n, nhµ n-íc chñ yÕu dïng c¸c
c«ng cô vµ ®ong bÈy kinh tÕ h-íng ®Én kinh doanh theo ®Þnh h-íng cña nhµ
n-íc. Do h×nh thøc ®iÒu tiÕt kinh tÕ nhµ n-íc ®· ®æi míi nªn nhµ n-íc ®iÒu
tiÕt kinh tÕ cã hiÖu qu¶ râ rÖt, t¨ng søc sèng kinh tÕ cho c¸c xÝ nghiÖp t- nh©n,
võa ®¶m b¶o cho kÕ ho¹ch kinh tÕ ®-îc thùc hiÖn c¸ch thu©n lîi.
1.3 Nh÷ng nguyªn nh©n kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi ®Én ®Õn t¨ng c-êng vai
trß kinh tÕ c nhµ n-íc t- s¶n
Sù suy yÕu vÒ kinh tÕ cña c¸c n-íc t- b¶n sau chiÕn tranh thÐ giíi thø
hai. Tho¸t khái nÒn kinh tÕ cña ®Êt ®ßi hái sù cè g¾ng v-ît bËc cña toµn x· h«Þ,
sù tËp trung cao ®é c¸c tiÒm n¨ng cña ®Êt n-íc vµ sù thèng nhÊt trªn quy m« x·
héi. Ngoµi nhµ n-íc, kh«ng cßn mét tæ chøc t- b¶n nµo thùc hiÖn ®-îc, cho dï
®ã lµ mét tËp toµn t- b¶n khæng l«
Phong trµo ®éc lËp ®©n téc trªn thÕ giíi n©ng cao, hÖ thèng thùc ®©n cò
tan r·. C¸c cuéc c¸ch m¹ng x· héi ®· næ ra, c¸c ®©n téc ®· cã xu h-íng b-íc
lªn con ®-êng X¨ héi chñ nghÜa lµm cho lùc l-îng thÕ giíi x¨ héi chñ nghÜa
còng lín m¹nh, lóc nµy c¸n c©n søc m¹nh ®· gÇn nh- ngang b»ng, mét th¸c
thøc câ tÝnh “sèng cßn “ “ai th¾ng ai “ ®ßi hài tÊt c° níc t b°n chð nghÜa ph°i
liªn kÕt nh»m chèng l¹i c¸c lùc l-îng ph¸ vì hÖ thèng t- b¶n chñ nghÜa, ®ßng
thêi chèng l³i “khðng b« “ ng¯y c¯ng ph²t triÓn v¯ ®ang ®e do³ sù hoµ b×nh vµ
an toµn, æn ®Þnh chÝnh trÞ cho c¸c n-íc t- b¶n. C¸c n-íc t- b¶n ph¶i cã ssù liÖn
minh quèc tÕ toµn diÖn c¶ vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, qu©n sù gi÷a c¸c quèc gia, nhµ
n-íc t- b¶n ph¶i chñ ®éng c¶i c¸ch l¹i mèi quan hÖ kinh tÕ truyÒn thèng ®ång
thêi thóc ®Êþ sù hîp t¸c víi c¸c khu vùc ®Ó chèng khñng b«
Do sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña søc s¶n xuÊt x· h«Þ. Cuéc c¸ch m¹ng
khoa häc c«ng nghÖ lÇn thø ba vµ b-íc nh¶y vät míi cu¶ lùc l-îng s¶n xuÊt
khiÕn tr×nh ®« x· héi ho¸ s¶n xuÊt t¨ng lªn m¹nh mÏ lµm cho ®éc quyÒn t- nh©n
kh«ng thÎ thÝch øng næi, ®ång thêi do sù xuÊt hiÖncña hµng lo¹t nghµnh s¶n
xuÊt míi, ®iÖn tö n¨ng l-îng h¹t nh©n hµng kh«ng vò trô. .ph¸t triÓn nh÷ng
nghµnh nµy ®ßi hái cã nguån vèn khæng l«, c¬ së h¹ tÇng hiÖn ®¹i, cã ®éi ngò
11
c«ng nh©n lµnh nghÒ...Nh- vËy lµ trong c¬ chÕ thi tr-êng, hoµn c¶nh cña sù
c¹nh tranh l¶ quyÕt liÖt, ®Ó cã ®-îc nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®ã cho qu¸ tr×nh
s¶n xu¸t, t¸i s¶n xu¸t t- b¶n c¸c nµh t- b¶n ph¶i ®ùa vµo nhµ n-íc, ñng hé nhµ
n-íc nh- ng-êi ®¹i diÖn chung cho l¬ik Ých cña m×nh vµ chÊp nhËn vµ ®iÒu phèi
kinh tÕ cña nhµ n-íc nh- mét yÕu tè cÇn thiÕt cho sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña hä.
§Æc biÖt, ®Çu t- vµo nghiªn cøu khoa häc, ph¸t triÓn sù nghiÖp gi¸o dôc vµ ®µo
t¹o ®ßi hái mét kho¶n ®Çu t- v« cïng lín. Lîi Ých mµ c¸ ho¹t ®éng nµy mang
l¹i, xÐt trªn gãc ®é kinh doanh t- nh©n l¹i rÊt nhá, do ®ã t- b¶n t- nh©n chuyÓn
sang vai nhµ nøoc víi t- c¸ch ®¹i biÓu cho x· héi g¸ch tr¸ch nghiÖp x©y ®ùng
kÕt cÊu h¹ tÇng, ph¸t triÓn khoa häc, gi¸o dôc. .
Lîi nhuËn cao vµ sù ®iÒu chØnh kÕt cÊu cña c¸c tËp ®oµn t- nh©n.§Ó thu
®-îc lîi nhuËn cao, c¸c tËp ®oµn ®éc quyÒn t- nh©n ra søc ¸p dông kü thuËt
míi, ®iÒu chØnh kÕt cÊu néi b« c¸c xÝ nghiÖp vµ t¨ng cøêng quyÓn lý kinh
doanh, t¨ng c-¬ng tÝnh t« chøc vµ tÝnh kÕ ho¹ch s¶n xuÊt cña xÝ nghiÖp. T×nh
h×nh ®ã ®ßi hái ph¶i cã ®Þnh h-íng ë tÇm vÜ m«, tøc lµ ph¶i h¹n chÕ tù ph¸t vi
m« b»n ho¹t ®éng ®iÒu chØnh kinh tÕ cña nhµ n-íc ®Î ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn
cã tÝnh c©n ®èi c¶ vÒ chÊt vµ l-îng cña nÒn kinh tÕ
Do lùc l-äng s¶n xu¸t ph¸t triÓn ch-a tõng thÊy, n¨ng suÊt lao ®äng t¨ng
lªn rÊt cao lµm n¶y sinh m©u thuÉn gi÷a s¶n xuÊt ®-îc më réng mét c¸ch tuyÖt
®«Ý víi thÞ tr-êng bij thu hÑp t-¬ng ®èi. Nhµ n-íc ph¶i can thiÖp vµo c¸c kh©u
cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi nh»m b¶o ®¶m sù vËn ®éng binhg th-êng cña
ná
Sù ph©n c«ng lao ®éng vµ më réng quan hÖ kinh tÕ lµm cho m«Ý quan hÖ
gi÷a c¸c n-íc xo¾n xuýt vµo nhau, phô thuéc, ®Êu tranh lÉn nhau. §Ó t¨ng
c-êng vÞ trÝ kinh tÕ, chiÕm lÜnh thÞ tr-ßng réng lín h¬n, ®ång thêi t¨ng c-êng
phèi hîp vµ hîp t¸c, c¸c nhµ n-íc t- b¶n ph¶i ®øng ra ¸p dông c¸c ph-¬ng ph¸p
phèi hîp quèc tÕ
§¹i khñng bè toµn cÇu. Tr-íc sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt, th× sù
ph¸t triÓn cña kinh tÕ lµ rÊt m¹nh mÏ, ngµy cµng lµm cho nh÷ng m©u thuÉn vèn
cã cña chñ nghÜa t- b¶n trë nªn gay g¾t, ®ång tthêi sù xuÊt hÞªn cñ© chiÕn tranh
hiÖn ®¹i, diÔn biÕn hoµ b×nh thÕ giíi, sù m©u thuÉn s¾c téc l¹i cµng m¹nh mÏ, ®·
lµm xuÊt hiÖn c¸c bän khñng bè. Sù khæng bè toµn cÇu ®ã ®· g©y lªn sù bÊtæn
®Þnh x· héi, còng nh- sù bÊt an toµn s¶n.Nhµ n-íc c¸c t- s¶n ph¶i ph¸t triÓn
kinh tÕ kÕt hîp víi quèc phßng, an ninh chÝnh trÞ quèc gia, cã nghÜa lµ sù ph¸t
triÓn kinh tÕ ph¶i phôc vô cho quèc phßng an ninh.
12
2.C¬ së lý luËn
2.1. Quan ®iÓm maxÝt vÒ vai trß kinh tÕ cña nhµ n-íc trong chñ
nghÜa t- b¶n
Trong t²c phÈm “sù ph²t triÓn cða chð nghÜa x± héi tõ kh«ng tëng ®Õn
khoa hãc “ F.¡ngghen ®± luËn gi°i chøc n¨ng x± héi cða nh¯ níc ngêi viÕt :.
. tõ tr-íc tíi nay c¸c x· héi vËn ®éng trong nh÷ng sù ®èi lËp gai cÊp ®· dÉn ®Õn
nhµ n-íc, nghÜa lµ mét t« chóc cña giai cÊp bãc lét ®Ó duy tr× nh÷ng ®iÒu kiÖn
s¶n xuÊt bªn ngoµi cña nã. ..nhµ n-íc lµ ®¹i biÓu chÝnh thøc cña toµn thÓ x· héi,
lµ sù tæng hîp toµn cña thÓ x· héi thµnh mét nghiÖp ®oµn cã thÓ tr«ng thÊy
®-îc, nh-ng nã chØ nh- thÕ chõng nµo nã lµ nhµ n-íc cña b¶n th©n c¸c giai cÊp
®¹i biÓu trong thêi ®¹i cña m×nh, cho toµn thÓ mét x· héi . X· héi ®Î ra mét
chøc n¨ng trung nhÊt ®Þnh mµ thiÕu chóng th× kh«ng thÓ ®-îc. ..nhµ n-íc xuÊt
hiÖn... lùc l-îng míi xuÊt hiÖn cã tÝnh ®éc lËp míi nµy t¸c ®éng ng-îc l¹i
nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nhê tÝnh ®éc lËp t-¬ng ®èi cña m×nh
“...Qua ph©n tÝch cða Angghen, ta câ thÓ rót ra t tëng quan trãng sau :
Nhµ n-íc sinh ra nh»m thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng x· héi chung, nh-ng
khi tån t¹i lµ mét lùc l-îng chÝnh trÞ míi nã kh«ng chØ cã ®-îc nhê nh÷ng lîi
Ých ®Æc biÖt, mµ cßn cã tÝnh ®éc lËp t-¬ng ®èi trong quan hÖ víi c¸c lùc l-îng
x· héi , ng-êi ®· giao tr¸ch nhiÖm cho nã.
Nhê cã tÝnh ®éc lËp t-¬ng ®èi nµy, nhµ n-íc cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng trë l¹i
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi. Do lùc l-îng ph¸t triÓn m¹nh mÏ, qu¸ tr×nh tÝch tô vµ
tËp trung t- b¶n ®· d¹t tíi quy m« to lín, tÝnh x· héi ho¸ cña s¶n xuÊt ®¹t tíi
tr×nh ®«é cao, trong nÒn s¶n xuÊt diÔn ra nhiÒu qu¸ tr×nh kinh tÕ x· héi v-ît
khái tÇm tay cña c¸c nhµ t- s¶n, lµm cho nÒn kinh tÕ x· héi mÊt æn ®Þnh, l¹m
ph¸t gia t¨ng, ®ång thêi thÊt nghiÖp còng t¨ng, buéc nhµ n-íc ph¶i can thiÖp
s©u vµo sù vËn cña nÒn kinh tÕ, ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh kinh tÕ, æn ®Þnh trËt tù x· héi
2.2.Quan ®iÓm t- s¶n vÒ vai trß kinh tÕ cña nhµ n-íc trong chñ
nghÜa t- b¶n hiÖn ®¹i
Kh¸c víi nhµ lý luËn macxÝt, nh÷ng ng-êi c¨n nguyªn sù t¨ng c-êng vai
trß kinh tÕ lµ sù chÝn muåi c¸c chøc n¨ng kinh tÕ vi m« cña nhµ n-íc t- b¶n ë
c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ néi t¹i cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa.
J.M.Key t×mn nâ ë “quy luËt t©m lý x± héi c¬ b°n “ tøc l¯ ë c²c mèi liªn hÑ
kinh tÕ x· héi nãi nªn bÒ mÆt cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trùc tiÕp vµ ë thÞ tr-êng,
trong c¸c hµnh vi ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ do quy luËt t©m lý chi phèi,.
trong t²c phÈm : ‘ lý thuyÕt tång qu²t vÒ viÖc l¯m, lîi tøcv¯ tiÒn tÖ “. J.Key cho
r»ng : chñ nghÜa t- b¶n ph¸t triÓn ®Õn mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh th× c¬ chÕ tù ®iÒu
13
chØnh cña thi tr-êng dËp t¾t khñng ho¶ng kinh tÕ vµ thÊt nghiÖp, Tai ho¹ do
khñng ho¶ng kinh tÕ vµ thÊt nghiÖp ®æ lªn ®Çu ng-ßi lao ®éng ®· thóc ®Èy hä
næi dËy lËt ®æ chÕ ®é t- b¶n
Nguyªn nh©n ®Çu tiªn cña tai ho¹ nµy lµ sù t¨ng tr-ëng cña nÒn lµm cho
thu nhËp t¨ng nªn vµ cïng víi nã lµ t¨ng tiªu dïng, nh-ng møc tiªu dïng t¨ng
lªn khong cïng møc t¨ng thu nhËp. Nguyªn nh©n thø hai d½n ®Õn t×nh tr¹ng
táng cÇu kh«ng ®ñ lµ tû suÊt lîi nhuËn thÊp h¬n tû suÊt lîi tóc lµm cho c¸c nhµ
t- b¶n thÝch duy tr× t- b¶n cña m×nh d-íi h×nh thøc tiÒn tÖ.¤ng cßn cho r»ng :Sù
vËn ®éng cña nÒn s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa cã nh¹y c¶m rÊt cao ®«Ý víi møc lîi
tøc . NÒn kinh tÕ sÏ g¸nh chÞu hËu qu¶ ngay nÕu lîi tøc t¨ng cao, sè d- tiÕt kiÖm
lín, ®Çu t- gi¶m vµ thÊt nghiÖp t¨ng lªn, ®iÒu ®ã g©y ra nguy c¬ bïng næ x· héi
. Muèn cho x· héi æn ®Þnh, nhµ n-íc ph¶i can thiÖp vµo nÒn kinh tÕ lµm cho nã
vËn nhÞp nhµng vµ t¨ng tr-áng theo chiÒu h-íng lµnh m¹nh. Sù can thiÖp nµy
ph¶i t¸c ®éng vµo c¸c nh©n tè kÝch thÝch tæng cÇu ®Çy ®ñ.
T¸n thµnh víi quan ®iÓm cña J.Keynes vÒ viÖc nhµ n-íc ph¶i can thiÖp
s©u vµo qu¸ tr×nhvËn ®éng cña nÒn kinh tÕ song M.Friedman cho r»ng :sù vËn
®éng cña nÒn kinh tÕ t- b¶n chñ nghÜa cã mèi quan hÖ t-¬ng hç víi sù vËn ®éng
cña khèi l-îng tiÒn trong l-u th«ng. Së dÜ nÒn kinh tÕ l©m vµo tr¹ng th¸i tr× trÖ
hoÆc th-êng xuyªn x¶y ra c¸c cuéc khñng ho¶ng vµ c¸c có sèc kinh tÕ lµ do nhµ
n-íc ®-a vµo l-u th«ng mét kh«Ý l-îng tiÒn qu¸ lín hoÆc qóa nhá. Muèn kh¾c
phôc nh÷ng sai lÖnh nµy cÇn ph¶i v¹ch râ mèi quan hÖ gi÷a sù c¸u thµnh nhu
cÇu tiÌn tÖ cÇn thiÕt cho l-u th«ng. M.Friedman nhËn xÐt :nÕu trong thùc tiÔn,
nhµ n-íc ®-a vµo l-u th«ng mét khèi l-îng tiÒn tÖ lín h¬n khèi l-îng cÇn thiÕt
sÏ lµm cho thu nhËp danh nghÜa t¨ng cao h¬n thu nhËp thùc tÕ, do ®ã sÏ kich l·i
suÊt thÞ tr-êng t¨ng cao, lµm biÕn d¹ng tû lÖ l·i suÊt. Tõ ®ã dÉn ®Õn ®ång tiÒn
mÊt gi¸, t¨ng tèc ®é l¹m ph¸t vµ gi¸ c¶. HÖ qu¶ nµykh«ng chØ lµm xÊu ®i nhanh
®iÒu kiÖn t¸i s¶n xuÊt x· héi , mµ cßn l¶m m©t æn ®Þnh x· héi . MÆt kh¸c, «ng
®-a ra nhËn xÐt :bèn yÕu t« t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn sù thay ®æi cña khoèi l-îng
tiÒn tÖ trong l-u th«ng vµ cã ¶nh h-ëng trùc tiÕp sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ, lµ
møc gi¸ c¶ hµng hãa, dÞch vô, møc thu nhËp thùc tÕ vµ s¶n l-îng trong nÒn kinh
tÕ, nã n¹n ®éng cïng chiÒu víi khèi l-îng tiÒn tÖ trong l-u th«ng vµ cã ý nghÜa
quyÕt ®Þnh víi sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ. Vµ hai yÕu tè l·i suÊt thùc tÕ vµ chØ
sè t¨ng cña gi¸ c¶, nã vËn ®éng ng-îc chiÒu. Tr¸i víi J.Keynes, ng-êi cho r»ng
nhu cÇu tiÒn tÖ cã nh¹y c¶m cao ®èi víi tû lÖ l·i suÊt, cßn M.Friedman quan
niÖm nã nh¹y c¶m cao víi nhu cµu vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô. Nh-ng sau
M.Friedma, thÕ giíi t- b¶n thËt sù l©m vµo khñng ho¶ng ®iÒu chØnh kinh tÕ do
14
nÒn kinh tÕ d· l©m vµo suy th¸i s©u s¾c. Lóc nµy giai cÊp t- s¶n ®· ph¶n øng
gay g¾t tr-íc sù bÊt lùc cña nhµ n-íc trong viÖc chÌo l¸i kinh tÕ vµ sù ph¸t triÓn
hîp logich cña c¸c quan ®iÓm toµn diÖn thùc dông trong lý luËn ®iÒu chØnh kinh
tÕ trªn, nhËn thÊy vÊn ®Ò cÊp b¸ch nµy Willam Bolepat ®· ®ù¬c ®-a ra quan
®iÓm:lý thuyÕt kú väng trong m« h×nh kinh tÕ macr«, «ng d· ph¸t triÓn quan
®iÓm nµy t- Thomas Sargent vµ Neil Wallance.C¸c «ng cho r»ng, c¸c ho¹ch
®Þnh cña vµ thùc hÞªn trong nhiÒu thêi kú tr-íc ®©y ®Òu dùa hoµn toµn vµo mét
h-íng lý thuyÕt nh-;träng cÇu, träng tiÒn, träng cung nªn rÊt cùc ®oan vµ kh«ng
phï hîp víi sù vËn ®éng thùc tÕ cña nÒn kinh tÕ, do ®ã bÞ thÊt b¹i. Lý do cña sù
thÊt b¹i lµ ë chç :mçi h-íng lý thuyÕt chØ tËp trung ®-a ra c¸c gi¶i ph¸p nh»m
vµo mét môc tiªu. VÝ dô m« h×nh träng cÇu chØ nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm
vô ng¾n h¹n (t×nh thÕ ).cßn m« h×nh träng cung lÊy nh÷ng môc tiªu dµi h¹n ®Ó
x¸c ®Þnh nhiÖn vô cho ®iÒu chØnh kinh tÕ. Trong thùc tÕ, ®Ó nÌn kinh tÕ ph¸t
triÓn æn ®Þnh ®ßi hái nhµ n-íc ph¶i cã ®èi s¸ch toµn diÖn.
H¬n n÷a, c¸c chñ thÓ ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng lu«n lu«n
chÞu nhiÒu biÕn ®éng vµ rñi ro, hä cÇn ®-îc cung cÊp c¸c th«ng tin kÞp thêi vµ
chÝnh x¸c.Trø¬c hÕt c¸c th«ng tin ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c vµ sù thay ®æi cña c¸c
chÝnh s¸ch cña nhµ n-íc ®-a ra ®Ó ®iÒu chØnh kinh tÕ. Thø n÷a lµ nh÷ng biÕn
®éng cña thÞ tr-êng vµ nhµ n-íc ë tÇm vÜ m« cã thÓ biÕt vµ dù ®o¸n ®-îc còng
cÇn ph¶i th«ng b¸o kÞp thêi cho c¸c chñ thÓ kinh tÕ. V×, ®èi víi c¸c nhµ kinh
doanh, ®iÒu ®ã sÏ gióp hä ®-a ra c¸c quyÕt ®Þnh kÞp thêi ®Ó chØ ®¹o s¶n xuÊt.
Cßn ng-êi tiªu dïng, th«ng tin ®ã còng hä thu xÕp viÖc chi tiªu, mua s¾m hîp
lý, ®Æc biÖt gióp hä l-êng tr-íc ®-îc nh÷ng nguy c¬ mÊt viÖc lµm ®Ó cã nh÷ng
øng phã kÞp thêi, Nhµ n-íc, ngoµi viÖc thu nhËp th«ng tin cho c¸c chñ kinh tÕ
biÕt vÒ ho¹t ®«ng kinh tÕ cña m×nh, còng cµn ph¶i n¾m ®-îc ý kiÕn cña cÊc nha
kinh doanh vµ nguyÖn väng kinh tÕ cña nh©n d©n ®Ó ra c¸c quyÕt ®Þnh kÞp th¬i,
§ã lµ c¸c quan hÖ kinh tÕ hµi hoµ, hîp lý, b¶o ®¶m cho nÒn kinh tÕ vËn ®éng
ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh.
§Æc ®iÓm quan träng nhÊt trong qu¸ tr×nh tiÕn triÓn cña t- tö¬ng kinh tÕ
t- s¶n vÒ ®iÒu chØnh kinh tÕ b¨ng nhµ n-íc hiÖn nay lµ sù phôc hå vµ t«n träng
c¸c nguyªn t¾c tù ®iÒu tiÕt cña thi tr-êng, §ã lµ kÕt qu¶ kh«ng chØ do qu¸ tr×nh
t- duy logÝch mµ cßn do kinh nghiÖp thùc tiÔn ®au ®ín v× më réng th¸i qu¸ sù
can thiÖp cña nhµ n-íc vao qu¸ tr×nh vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ, VÊn ®Ò ë ®©y
kh«ng ph¶i lµ viÖc nhµ n-íc can thiÖp vµo nÒn kinh tÕ nhiÒu hay Ýt, t¨ng c-êng
hay níi láng mµ lµ nhµ n-íc can thiÖp b»ng c¸c biÖn ph¸p trùc tiÕp th× cµng lµm
sÊu ®i c¸c ®iÒu kiÖn cña t¸i s¶n xuÊt x· héi mµ khong mang l¹i hiÖu qu¶ tÝch
15
cùc, ChÝnh v× vËy, c¸c lý thuyÕt hiÖn ®¹i vÌ ®iÒu chØnh kinh tÕ ngµy nay ®· t¹p
trung h¼n vµo h-íng x¸c ®Þnh kÞp thêi c¸c m« h×nh ®iÒu chØnh kinh tÕ thÝcnh
hîp vµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ cã hiÖu qu¶ kh¸c.
3. M« h×nh ®iÒu tiÕt cña nhµ n-íc t- s¶n hiÖn ®¹i
3.1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh hÑ thèng ®iÒu tiÕt kinh tÕ cña nhµ n-íc ts¶n
3.1.1. C¬ chÕ thi tr-êng trong chñ nghÜa t- b¶n hiÖn ®¹i
C¬ chÕ thi tr-êng lµ c¬ chÕ vËn ®éng cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸, nã ra
dêi vµ ph¸t triÓn cïng nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ trong lÞch sö. Nã ®· t¹o ra trong
nÒn s¶n xuÊt x· héi nh÷ng h×nh thøc s¶n xuÊt, l-u th«ng hµng ho¸ ngµy mét
hoµn thiÖn b»ng c¸ch ®µo th¶i, lo¹i bá nh÷ng h×nh thøc nçi thêi, yÕu kÐm, g¹n
läc lùa chän vµ gi÷a l¹i nh÷ng h×nh thøc phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng
s¶n xuÊt vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi .
C¬ chÕ thÞ tr-êng lµ sù thÓ hiÖn cña quy luËt gi¸ trÞ lµ bÒ mÆt cña nÒn s¶n
xuÊt x· héi . Quy luËt nµy ®-îc xem lµ trung t©m ®iÒu chØnh kinh tÕ v« h×nh
nh-ng ®Çy quyÒn lùc vµ hiÖn thùc, trong ®ã gi¸ c¶ thÞ tr-êng ®-îc xem lµ c«ng
cô ®iÒu chØnh kinh tÕ chñ yÕu cña c¬ chÕ hti tr-êng. Ho¹t ®éng cña c¬ chÕ thÞ
truêng diÔn ra sau l-ng nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt kinh doanh, song nã lai
®-a ra nh÷ng tÝn hiÖu trÖn thÞ tr-êng, lµm cho c¸c chñ thÓ kinh tÕ kÞp thêi
®-a ra nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó gi¶m bít chi phÝ s¶n xuÊt, n©ng cao ch¸t l-îng hoÆc
thay ®æi mÉu m· vµ dÞch vô.
Khi quy m« tÝch tô vµ tËp trung t- b¶n trong mçi chñ thÓ ho¹t ®éng trªn
thÞ tr-êng ®· ®¹t tíi mét møc ®é cao th× do nguyªn nh©n tù ph¸t cña c¬ chÕ thi
tr-êng v× vËy mµ bæ sung vµo hÖ thèng ®iÒu chØnh t¸i s¶n xuÊt x· héi c¬ chÕ
®iÒu tiÕt ®èc quúªn t- b¶n lµ mét kh¸ch quan do yªu cÇu cña nÒn s¶n xuÊt tb¶n chñ nghÜa.
3.1.2.C¬ chÕ ®éc quyÒn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng t- b¶n chñ nghÜa
hiÖn ®¹i
Ta biªt r»ng, khi qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung t- b¶n ®¹t tíi mét ®«é cao,
th× së h÷u t- b¶n vµ sö dông t- b¶n t¸ch rêi nhau, t¹o ®iÒu kiÖn cho t- b¶n tµi
chÝnh ra ®êi vµ trë thµnh h×nh thøc phá biÕn trong nÒn kinh tÕ t- b¶n chñ nghÜa.
§¼c tr-ng kÕt cÊu ®éc quyÒn cña t- b¶n tµi chÝnh lµ tËp ®oµn kinh tÕ khæng lå
th«ng qua chÕ ®ä tham dù t- b¶n tµi chÝnh ®· cuèn hót ngµy cµng nhiÒu chñ thÓ
kinh tÕ ho¹t ®éng riªng lÎ ë tÊt c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt vµo guång
m¸y khèng chÕ cña m×nh. Nh- vËy ®éc quyÒn t- nh©n ®· thu hÑp vµ lµm gi¶m
bít tÝnh biÖt lËp trong ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ thÞ tr-êng, nh-ng l¹i lµm t¨ng
16
thªm tÝnh ¸c liÖt vµ søc c¹nh tranh len cao h¬n vµ do ®ã g©y ra sù sôp ®« vì
nÆng nÒ h¬n, nhanh chãng ®Èy nÒn kinh tÕ l©m vµo khñng ho¶ng c¬ cÊu vµ t×nh
tr¹ng ph¸ s¶n cña c¸c tËp ®oµn lín.
3.1.3. M©u thuÉn trong ho¹t ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr-êng, c¬ chÕ ®éc
quyÒn lµ sù suÊt hiÖn hÖ thèng ®iÒu tiÕt cña nhµ n-íc T- S¶n.
Trong sù ®iÒu tiÕt kinh tÕ do cã sù ®iÒu tiÕt ®ång thêi cña hai c¬ chÕ : ®éc
quyÒn vµ thÞ tr-êng ®· lµm cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa buéc
ph¶i vËn ®éng d-íi sù khèng chÕ cña hai nguyªn t¾c tr¸i ng-îc nhau :tù do vµ
®éc ®o¸n. Mét mÆt ®éc quyÒn kh«ng ngõng bµnh tr-íng vµ më réng sù khèng
chÕ c¶u m×nh ®íi víi tõng m¶ng réng cña thÞ tr-êng. MÆ kh¸c c¬ chÕ thäi
tr-êng nh- mét c¬ chÕ vËn ®éng tù nhiªn cuc¶ nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸, tù më
®-êng v-ît qua c¸c nguyªn t¾c cña ®éc quyÒn, thóc ®Èy nÒn s¶n xuÊt vËn ®éng
thoe yªu cÇu cña c¸c quy luËt thÞ tr-êng. Sù xung ®ét vµ m©u thÉun ®ã kh«ng
chØ lµm gi¶m hiÖu lùc ®iÒu chØnh cu¶ hai c¬ chÕ, mµ cßn lµm lu mê ®i nh÷ng
dÊu hiÖu tÝch cùc cu¶ thÞ tr-ßng vµ lµm t¨ng thªm tÝnh gay go cña c¹nh tranh,
®Èy nÒn s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa vµo tr¹ng th¸i ph¸t triÓn mÊt c©n ®èi trÇm
träng h¬n. Tr-íc thùc tr¹ng ®ã, sù can thiÖp cña nhµ n-íc vµo qu¸ trÞnh t¸i s¶n
xuÊt t- b¶n chñ nghÜa lµ mét nhu cÇu kh¸ch quan nh»m kh«i phôc l¹i nh÷ng mÊt
c©n ®èi, ®Æc biÖt lµ mÆt c©n ®èi cã tÝnh c¬ cÊu, ®Ó më ®-êng cho søc s¶n xuÊt
ph¸t triÓn. Nh-ng trªn gi¸c ®é tæng thÓ :kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi th× ®éc quyÒn
t- nh©n vµ nhµ n-íc t- b¶n ®· hoµ nhËp vµo nhau t¹o thµnh mét khèi liªn kÕt
chÆt chÏ.§ã lµ sù liªn kÕt søc m¹nh cña ®éc quyÒn víi søc m¹nh cña nhµ n-íc
thµnh mét c¬ chÕ thèng nhÊt nh»m lµm giµu cho t- b¶n ®éc quyÒn. Nh-ng do sù
®iÒu tiÕt cña nhµ n-íc chÞu ¸p lùc tõ nhiÒu phÝa, nhiÒu lùc l-îng s¶n xuÊt do ®ã
nã ph¶i dung hoµ ®-îc lîi Ých cña mäi tÇng líp x· héi ®Ó b¶o ®¶m cho nÒn
kinh tÕ ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn x· héi æn ®Þnh.
3.2. HÖ thèng ®iÒu tiÕt cña nhµ n-íc T- s¶n hiÖn ®¹i.
HÖ thèng ®iÒu chØnh kinh tÕ lµ tæng thÓ cña nh÷ng thiÕt chÕ cña nhµ n-íc
®-îc tæ chøc chÆt chÏ víi hÖ thèng c«ng cô chÝnh s¸ch cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn
chøc n¨ng ®iÒu chØnh ®èi víi sù vËn ®éng cña toµn bé nÒn kinh tÕ x· héi . Nã ®·
hoµ nhËp mét c¸ch h÷u c¬ vµo c¬ chÐ t¸i s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa tån t¹i nhmét bé phËn thóc ®Èy kiÓm so¸t vµ qu¶n lý toµn bé qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi
b¨ng nh÷ng c«ng cô :tiÒn tÖ, gi¸ c¶ kÕ ko¹ch, tµi chÝnh, tÝn dông, chøng kho¸n.
3.2.1NhiÖm vô cña hÖ thèng ®iÒu chØnh kinh tÕ cña nhµ n-íc t- s¶n
hiÖn ®¹i
17
Nh- ®· biÕt, nhiÖm vô kinh tÕ cña nhµ n-íc t- b¶n hiÖn ®¹i lµ ®iÌu chØnh
sù vËn ®éng cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa, thóc dÈy, ®iÒu tiÕt vµ
qu¶n lý kinh tÕ x· héi. MÆt kh¸c do nÒn kinh tÕ dùa trªn c¬ së së h÷u t- nh©n tb¶n chñ nghÜa vÒ t- liÖu s¶n xuÊt, nªn nhiÖm vô thóc ®©y nªn kinh tÕ cña nhµ
n-íc lµ hç trîvµ kÝch thÝch khu vùc kinh tÕ t- nh©n ph¸t triÓn theo ®Þnh h-íng
cña m×nh vµo mét môc tiªu nhÊt ®Þnh, tøc lµ ph¶i cã h-íng dÉn kiÓm so¸t uèn
n¾n b»ng c¶ c«ng cô kinh tÕ vµ ph¸p luËt, tøc lµ b»ng c¶ -u ®·i vµ trõng ph¹t
hay cßn gäi lµ ®iÒu chØnh kinh tÕ.
Do ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng vµ c¬ chÕ thÞ tr-êng ®-îc chÊp
nhËn nh- m«t c¬ cÊu h÷u c¬ cña hÖ thèng ®iÓu chØnh kinh tÕ cña nhµ n-íc, nªn
sù ®iÒu chØnh cña nhµ n-íc chØ cÇn tËp trung vµo nh÷ng kh©u chÝnh yÕu cã tÝnh
quyÕt ®Þnh sù vËn ®éng cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. Do ®ã ®iÒu chØnh cña nhµ
n-íc chØ ®Æt c¸c chñ thÓ thÞ tr-êng tr-íc sù lùa chän chÝnh yÕu cßn nh÷ng lùa
chän b×nh th-êng do hä tù s¸ng t¹o, t×m kiÕm vµ nã ®-îc thÞ tr-êng ph¸n xÐt
3.2.2 Bé m¸y ®iÒu tiÕt kinh tÕ cña nhµ n-íc t- s¶n hiÖn ®¹i
Ho¹t ®éng ®iÒu chØnh ®-îc thùc hiÖn b»ng nh÷ng tæ chøc hµnh ph¸p mµ
nh÷ng tæ chøc nay ®-îc chia lµm hai lo¹i. Mét lµ : C¬ quan hµnh ph¸p cña
chÝnh phñ, vöa lµm chøc n¨ng hµnh chÝnh võa lµm chøc n¨ng ®iÒu chØnh kinh tÕ
ë tÇm tæng thÓ. Hai lµ: Nh÷ng c¬ quan ®iÒu chØnh kinh tÕ do luËt ®Þnh, chuyªn
tr¸ch thanh tra, kiÓm so¸t, uèn n¾n hµnh vi kinh tÕ cña tÊt c¶ c¸c chñ thÓ ho¹t
®éng s¶n xuÊt kinh doanh theo luËt. Bé m¸y hµnh ph¸p ë c¸c n-íc t- b¶n ph¸t
triÓn ®-îc tæ chøc d-íi hai h×nh thøc, c¸c c¬ quan ®iÒu hµnh qu¶n lý kinh tÕ
truyÒn thèng vµ m×nh uan ®iÒu tiÕt kinh tÕ. T¹i Mü, c¸c bé phËn trong chÝnh
phñ cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn qu¶n lý kinh tÕ lµ bé tµi chÝnh, y tÕ, gi¸o dôc vµ
phuc lîi lao ®éng, th-¬ng m¹i, n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i,
néi chÝnh, nhµ ë vµ ph¸t triÓn ®« thÞ. .vv.
Trong kÕt cÊu bé m¸y hµnh ph¸p ë c¸c n-íc t- b¶n ph¸t triÓn, ng-êi ta
cßn quan s¸t thÊy sù xuÊt hiÖn nhanh chãng cña c¸c c¬ quan ®iÒu tiÕt kinh tÕ.
Kinh phÝ ho¹t ®éng cu¶ c¸c c¬ quan nµy do chÝnh phñ cung cÊp, nh-ng kiÓn
so¸t viÖc sö dông kinh phÝ l¹i do quèc héi tiÕn hµnh.
3.2.3 HÖ thèng c¸c c«ng cô vµ gi¶i ph¸p ®iÒu tiÕt kinh tÕ cu¶ nhµ
n-íc t- s¶n hiªn ®¹i
Khu vùc s¶n xuÊt thuéc së h÷u nhµ n-íc : Trªn gi¸c ®é kinh tÕ th×
nã lµ ®èi t-îng diÒu chØnh kinh tÕ, nã thóc ®Èy sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ,
nhµ n-íc cã thÓ h-íng ho¹t ®éng kinh tÕ vµo viÖc t¹o ra m«i trêng “kinh
doanh thuËn lîi vµ c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn ®Ó thóc ®Èy qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi
18
m¯ kh«ng cÇn lîi nhuËn cao ho³c kh«ng mang l³i lîi nhuËn”. VÝ dô, nh¯ níc
sö dông nguån tµi chÝnh vµ c¸c ph-¬ng tiÖn ®Çu t- vµ x©y dùng: ®-êng, cÇu,
c¶ng, hÖ thèng th«ng tin liªn l¹c…nhµ n-íc cßn më réng hoÆc thu hÑp khu vùc
s¶n xuÊt cña m×nh ®Ó n©ng ®ì vµ hç trî kinh doanh t- nh©n, t¹o ra mét c¬ së æn
®Þnh h¬n cho sù ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c
nghµnh dÞch vô quan träng, nh- ®-¬ng s¾t, hµng kh«ng, bÕn c¶ng, truyÒn
th«ng, nghiªn cøu khoa häc c«ng nghÖ. Nhµ n-íc ®Çu t- c¶i t¹o kü thuËt vµ hiÖn
®¹i ho¸ c¸c xÝ nghiÖp cña m×nh ®Ó thóc ®Èy toµn bé nÒn kinh tÕ qu¸ lín ph¸t
triÓn. B¶n th©n c¸c xÝ nghiÖp nhµ n-íc kh«ng lÊy lîi nhuËn lµm môc ®Ých mµ lµ
sù c©n ®èi c¶ vÒ mÆt chÊt l-îng vµ sè l-îng.
Tµi chÝnh nhµ n-íc, lµ mét ph-¬ng tiÖn vµ c«ng cô c¬ b¶n n»m trong tay
nhµ n-íc, n¾m 30-40% thu nhËp quèc d©n th«ng qua chøc n¨ng t¹o nguån thu
cho ng©n s¸ch vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp quèc d©n, nhµ n-íc ®· t¸c ®éng vµo tÊt
c¶ c¸c kh©u cña qua tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi. C«ng cô chñ yÕu cña tµi chÝnh lµ
hÖ thèng thÕu vµ tµi trî nhµ n-íc. B»n c¸ch ®Þnh ra c¸c môc tiªu kh¸c nhau vµ
®Þnh ra c¸c kho¶n tµi trî chñ yÕu, nhµ n-íc cã thÓ ®iªu chØnh dùoc dong ®Çu tt- b¶n, khoa häc –c«ng nghÖ, ®iÒu hoµ thu nhËp gi-a c¸c tÇng líp d©n c-…T¹i
Mü, trong vßng 20 n¨m (1930-1970) ®Çu t- cña nhµ n-íc chiÕm kho¶ng 30%
GDP. T¹i Céng Hoµ Liªn Bang §øc tõ 1950-1976 ®Çu t- cña chÝnh phñ trªn
20%GDP.
TiÒn tÖ vµ tÝn dông, trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-¬ng hiÖn ®¹i, tiÒn tÖ –tÝn
dông vµ hÖ thèng ng©n hµng lµ hÖ thÇn kinh cña nÒn kinh tÕ, chinh phñ c¸c
n-íc t- b¶n ph¸t triÒn n¾nm gi÷ khèng chÕ c¸c ng©n hµng trung -¬ng vµ hÖ
thèng c¸c ng©n hµng lín, ®ång th-ßi ®äc quyÒn ph¸t hµnh tiÒn giÊy d· biÕn hÖ
thèng nµy thµnh c¸c ph-¬ng tiÖn vµ céng cô ®Ó ®iÒu chØnh nÒn kinh tÕ. Nhµ
n-íc chñ ®éng diÒu chØnh khèi l-îng tiÒn tÖ cÇn thiÕt trong l-u th«ng b»ng ba
c«ng cô m¹nh :thay ®æi tû lÖ dù tr÷ ph¸p ®Þnh, tû lÖ triÕt khÊu vµ ho¹t ®éng thÞ
tr-êng më. T¹i Mü, h¹n møc tiªng giöi dù tr÷ ph¸p ®Þnh do côc dù tr÷ liªn bang
(Fed) ®iÒu chØnh, côc nµy quy ®Þnh c¸c kho¶n tiÒn giöi cña ng©n hµng thµnh
viªn ph¶i ®-îc gi÷ l¹i tû lÖ nhÊt ®Þnh lµm tiÒn dù tr÷. N¨m 1975, Fed quy ®Þnh
c¸c kho¶n tiÒn giöi cña ng©n hµng thµnh viªn tõ 2-10 triÖu ph¶i trÝch nép 10%
tiÒn dù tr÷ ph¸p ®Þnh, 10-100 triªu USD th× nép 13%.
Trong ho¹t ®éng thÞ tr-êng më, á thêi kú kinh tÕ tiªu ®iÒu vµ khi cÇn më
réng tÝn dông, c¸c ng©n hµng trung -¬ng, c¸c n-íc mua chøng kho¸n cã mÖnh
gÝa vµ c¸c chøng chØ cã thÓ chuyÓn ®æi trªn thÞ tiÒn tÖ, cßn khi l¹m phat t¨ng lªn
19
hoÆc cÇn th¾t chÆt tÝn dông, ng©n hang trung -¬ng c¸c n-íc b¸n chøng kho¸n cã
mÖnh gi¸ trªn thÞ tr-êng tiÒn tÖ ®Ó th¾t chÆt tÝn dông vµ ng¨n chÆn l¹m ph¸t.
Gi¸ c¶, nhµ n-íc t- b¶n hiÖn ®¹i ®· sö dông gi¸ c¶ nh- mét c«ng cô chñ
yÕu trong ®iÒu chØnh kinh tÕ. Trªn bÒ mÆt thÞ tr-êng, gi¸ c¶ liªn quan chÆt chÏ
víi viÖc lµm vµ thu nhËp cña c¸c tÇng líp d©n c-, ®Çu thËp niªn 80 chÝnh phñ
Ph²p thi h¯nh chÝnh s²ch “®äng kÕt gi² c°” triÓn khai “chÝnh s²ch ån ®Þnh vËt
gi² “, ®äng thêi quy ®Þnh møc l¬ng tèi thiÓu ®Î ån ®Þnh thÞ trêng t³o ®iÒu
kiÖn cho s¶n xuÊt ph¸t triÓn. .vv..
KÕ ho¹ch ho¸ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-¬ng hiÖn ®¹i c¸c quan hÖ kÕ ho¹ch
ho¸ lÊy quan hÖ thÞ tr-êng lµm ®èi t-îng ph¶n ¸nh, nh-ng c¸c qua hÖ thi tr-êng
®· ®-îc nhËn thøc, uèn n¾n cho phï hîp víi sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh cña nÒn
kinh tÕ. Trong qu¸ tr×nh ®iÒu tiÕt nhµ n-íc d· kh¾c phôc sù tr× trÖ do duy tr×
nh÷ng tû lÖ c©n ®èi theo kÕ ho¹ch ®· lçi thêi vµ h¹n chÕ tÝnh tù ph¸t do c¸c lùc
l-îng thÞ tr-êng t¸c ®éng. §Æc tr-ng cña ch-¬ng tr×nh vµ kÕ ho¹ch cña nhµ
n-íc t- b¶n lµ kh«ng mang tÝnh ph¸p lÖnh ®èi víi c¸c doanh nghiÖp, nhÊt lµ ®èi
víi c¸c xÝ nghiÖp t- nh©n. Nã ®· ®Þnh hø¬ng kinh doanh vµ n©ng ®ì, hç trî tb¶n t- nh©n ….coi s¸ng kiÕn cña t- nh©n lµ nguån lùc quan träng cña t¨ng
tr-ëng kinh tÕ.
C¸c c«ng cô hµnh ph¸p, lµ c¬ quan hµnh ph¸p tèi cao, nhµ n-íc t- b¶n ra
c¸c v¨n b¶n hµnh chÝnh ®Ó tæ chøc h-íng d·n thi hµnh ®¹o luËt kinh tÕ :LuËt
®Çu t-, luËt tæ chøc xÝ nghiÖp, luËt ph¸ s¶n, luËt kiªmr so¸t l-u th«ng tiÒn tÖ
hµng ho¸ …Khi cÇn thiÕt nhµ n-íc ra s¾c lÖnh ®×nh chØ s¶n xuÊt, l-u th«ng, hay
mét sè hµng ho¸ nµo ®ã, ®×nh chØ t¨ng gÝa ë mét sè mÆt hµng, ®×nh chØ t¨ng s¶n
l-îng trong mét thêi gian x¸c ®Þnh …C¸c v¨n b¶n ph¸p lÖnh nhµ n-íc cïng víi
bé m¸y tæ chøc thi hµnh thanh tra, gi¸m s¸t, xö lý t¹o thµnh mét hÖ thèng c«ng
cô hµnh ph¸p m¹nh ®Î nhµ n-íc ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ
theo môc tiªu ®Þnh trøoc cña m×nh. Nh-ng theo xu h-íng hiÖn ®¹i, nhµ n-íc Ýt
sö dông c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh cøng r¾n trong ®iÒu chØnh ho¹t ®éng kinh tÕ
cña m×nh.
C¸c c«ng cô kü thuËt. Cïng víi víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt,
th× hÖ thèng m¸y mãc thu nhËp th«ng tin ph©n tÝch c¸c t×nh huèng, xö lý th«ng
tin vµ truyÒn tin kinh tÕ, nhê hÖ thèng c«ng cô hiÖn ®¹i nµy mµ hiÖu qu¶ ®iÒu
chØnh kinh tÕ cña nhµ n-íc t¨ng cao. Nã cho phÐp nhµ n-íc n¾m vµ xö lý c¸c
t×nh huèng kinh tÕ kÞp thêi. Toµn bé c¸c c«ng cô ®iÒu tiÕt kinh tÕ trªn ®· t¹o
thµnh mét kÕt cÊu h÷u c¬ trong hÖ thèng ®iÒu chØnh kinh tÕ cña nhµ n-íc t- b¶n
hiÖn ®¹i.
20
- Xem thêm -
.PDF 
35 
20173 
113 
