Lêi më ®Çu
TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi:
B-íc vµo thiªn niªn kû thø ba, khoa häc vµ c«ng nghÖ ®· trë thµnh yÕu tè
cèt tö cña sù ph¸t triÓn, lµ lùc l-îng s¶n xuÊt trùc tiÕp cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu.
§iÒu nµy ®-îc ph¶n ¸nh râ trong viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch vµ chiÕn l-îc
ph¸t triÓn khoa häc, c«ng nghÖ vµ kinh tÕ cña nhiÒu n-íc trªn thÕ giíi. Tuy
nhiªn tuú thuéc vµo tr×nh ®é sù ph¸t triÓn cô thÓ cña tõng n-íc mµ x©y dùng
chiÕn l-îc, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ mang tÝnh ®a d¹ng vµ ®Æc
thï ®èi víi tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cô thÓ phï hîp víi hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn c¬
së vËt chÊt cña mçi quèc gia. Vµ ®iÒu nçi bËt rót ra ë c¸c chiÕn l-îc, chÝnh s¸ch
®ã ë tÊt c¶ c¸c n-íc trªn thÕ giíi tõ nh÷ng n-íc cã nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i ®øng
hµng ®Çu thÕ giíi nh- Mü, NhËt, Ph¸p,...cho ®Õn nh÷ng n-íc cã nÒn kinh tÕ
chËm ph¸t triÓn vµ l¹c hËu nh- ViÖt Nam , Lµo , Campuchia, mét sè n-íc Trung
§«ng ...®ã chÝnh lµ quan ®iÓm:"Sù ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ mét
ph-¬ng h-íng quan träng míi , cã tÝnh quyÕt ®Þnh trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ
quèc gia…"Bëi vËy viÖc nghiªn cøu kinh nghiÖm x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch vµ
chiÕn l-îc ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ cña c¸c n-íc trªn thÕ giíi vµ trong
khu vùc ®Ó ¸p dông vµ ph¸t huy mét c¸ch s¸ng t¹o vµo hoµn c¶nh cña ®Êt n-íc
m×nh cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng ®èi víi c¸c n-íc trªn con ®-êng c«ng nghiÖp
ho¸- hiªn ®¹i ho¸ nãi chung vµ ®èi víi ViÖt Nam nãi riªng hiÖn nay.
Trong thêi ®¹i ngµy nay, khi nÒn v¨n minh n«ng nghiÖp dÇn dÇn nh-êng
chç cho nÒn v¨n minh c«ng nghiÖp th× t-¬ng øng víi nã thuËt ng÷ ''c«ng nghiÖp
ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸" còng Ýt ®-îc sö dông mµ thay thÕ vµo ®ã lµ c¸c thuËt ng÷
khoa häc mang tÝnh chÊt hiÖn ®¹i ,phï hîp víi xu thÕ cña mét thêi ®¹i míi "thêi
®¹i tri thøc" nh- "t¨ng tr-ëng", "ph¸t triÓn"," cÊt c¸nh theo lèi ho¸ rång"…MÆc
dï vËy,chóng ta kh«ng thÓ phñ nhËn c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ lu«n lu«n lµ
vÊn ®Ò hµng ®Çu trong c¸c lÝ luËn vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c quèc gia trªn
thÕ giíi .ThËt vËy ,lÞch sö ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i trong vµi tr¨m n¨m tr-íc ®ã ®·
cho thÊy con ®-êng mµ c¸c n-íc chËm tiÕn cÇn ph¶i ®i theo,kh«ng thÓ lµ c¸i g×
kh¸c ngoµi viÖc biÕn ®æi nÒn kinh tÕ theo c¬ cÊu hîp lý ,ph¸t triÓn n¨ng ®éng
dùa trªn c¬ së khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i .§Ó ®¹t ®-îc môc ®Ých ®ã,®iÒu tÊt
yÕu lµ ph¶i ®-a ®Êt n-íc ®i lªn con ®-êng c«ng nghiÖp ho¸- hiªn ®¹i ho¸ bëi ®ã
lµ ph-¬ng thøc duy nhÊt ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi, vµ bÊt k× mét quèc gia nµo
bá qua qu¸ tr×nh nµy ®Òu sÏ trë nªn qu¸ chËm , qu¸ l¹c hËu so víi b-íc ®i cña
thÕ giíi.Cã thÓ coi ®ã lµ quy luËt ViÖt Nam kh«ng thÓ ®øng ngoµi.
Chóng ta ®Òu biÕt ,c«ng nghiÖp ho¸ ®-îc coi lµ s¶n phÈm trùc tiÕp cña
cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp cuèi thÕ kû XVII, cßn hiÖn ®¹i ho¸ lµ s¶n phÈm tÊt
yÕu cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt gi÷a thÕ kû XX. Ngµy nay, trong bèi
c¶nh cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, c«ng nghiÖp ho¸ g¾n
liÒn víi hiÖn ®¹i ho¸ ®-îc xem lµ nÊc thang ®¸nh dÊu tr×nh ®é ph¸t triÓn míi cña
nÒn v¨n minh nh©n lo¹i. Chóng ta kh«ng thÓ phñ nhËn nh÷ng thµnh tùu vÒ khoa
häc còng nh- nhiÒu lÜnh vùc kh¸c trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi .Ch¼ng h¹n, viÖc
sö dông n¨ng l-îng nguyªn tö, n¨ng l-îng mÆt trêi ®· lµm gi¶m sù phô thuéc
cña con ng-êi vµo nguån n¨ng l-îng kho¸ng s¶n, viÖc chÕ t¹o ra c¸c tªn löa víi
c«ng suÊt cùc lín dïng nhiªn liÖu ho¸ häc, hçn hîp ë d¹ng láng hoÆc r¾n. Víi hÖ
thèng ®éng lùc míi nµy, con ng-êi ®· t¹o ra ®-îc tèc ®é vò trô cÊp mét
(7,9km/s),phãngvÖ tinh nh©n t¹o ®Çu tiªn cña tr¸i ®Êt (n¨m 1957), tèc ®é vò trô
cÊp hai (11,2 km/s) phãng c¸c tµu vò trô th¸m hiÓm c¸c hµnh tinh thuéc hÖ mÆt
trêi nh- mÆt tr¨ng, Sao ho¶, Sao kim…(n¨m 1959) vµ ®Æc biÖt lµ ®-a con ng-êi
®Æt ch©n lªn mÆt tr¨ng (n¨m 1981) më ra kû nguyªn chiÕn l-îc chinh phôc vò
trô. Sù ra ®êi cña c¸c vËt liÖu tæng hîp kh«ng nh÷ng gióp con ng-êi gi¶m sù phô
thuéc vµo tµi nguyªn thiªn nhiªn kh«ng t¸i sinh ®-îc mµ cung cÊp cho con ng-êi
nguån vËt liÖu míi cã tÝnh n¨ng -u viÖt h¬n vµ t¸i sinh ®-îc…Do ®ã vÊn ®Ò ®Æt
ra cho mçi quèc gia trªn con ®-êng thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸- hiªn ®¹i ho¸ lµ ë
chç cÇn n¾m b¾t xu thÕ ph¸t triÓn tÊt yÕu, kh¸ch quan cña thêi ®¹i, khai th¸c tèi
®a nh÷ng thêi c¬, thuËn lîi vµ h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt mäi nguy c¬, bÊt lîi ®Ó
thùc hiÖn thµnh c«ng nghiÖp sù nghiÖp ®ã.
§èi víiViÖt Nam hiÖn nay, c«ng nghiÖp ho¸- hiªn ®¹i ho¸ kh«ng chØ lµ
qu¸ tr×nh mang tÝnh tÊt yÕu mµ ®ã cßn lµ mét ®ßi hái bøc thiÕt. §øng tr-íc thùc
tr¹ng ®Êt n-íc tõ mét nÒn kimh tÕ tiÓu n«ng ®ang phÊn ®Êu v-¬n lªn ®¹t ®Õn
môc tiªu:" D©n giµu ,n-íc m¹nh,x· héi c«ng b»ng d©n chñ v¨n minh" l¹i vèn lµ
mét n-íc nghÌo bÞ chiÕn tranh tµn ph¸ nhiÒu n¨m, t×nh tr¹nh khñng kho¶ng kinh
tÕ x· héi vÉn ch-a chÊm døt, l¹m ph¸t cßn ë møc cao, s¶n xuÊt ch-a æn ®Þnh, béi
chi ng©n s¸ch lín, lao ®éng thÊt nghiÖp hoÆc kh«ng ®ñ viÖc lµm ngµy cµng t¨ng
(riªng ë thµnh thÞ chiÕm tíi 7%), tæng s¶n phÈm quèc d©n (GNP) tÝnh theo ®Çu
ng-êi thÊp nhÊt thÕ giíi: 220$ (th¸ng9/1993) thÊp h¬n c¶ Lµo, B¨ngladesh, chØ
1
b»ng 1/9 Th¸i Lan, b»ng 1/4 cña Malaixia, b»ng 1/45 cña §µi Loan…G¾n liÒn
víi nÒn kinh tÕ ®ã l¹i lµ lèi lµm ¨n t¶n m¹n, tuú tiÖn cña s¶n xuÊt nhá; nh÷ng
thãi quen cò cña thêi k× bao cÊp trong s¶n xuÊt, kinh doanh vÉn cßn tån t¹i cho
tíi ngµy nay, ¶nh h-ëng kh«ng nhá tíi sù t¨ng tr-ëng cña nÒn kinh tÕ ®Êt n-íc
trong qu¸ tr×nh toµ cÇu ho¸. V× vËy c«ng nghiÖp ho¸- hiªn ®¹i ho¸ cßn lµ quy
luËt tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi nh»m ®¸p øng nhu cÇu, lîi Ých
cña c¸c tÇng líp nh©n d©n vµ c¶ d©n téc.
NhËn thøc râ vai trß ®ã, §¶ng vµ nhµ n-íc, ta ®· cã nhiÒu nghÞ quyÕt quan
träng vÒ khoa häc - c«ng nghÖ vµ kh¼ng ®Þnh: "Cïng víi gi¸o dôc, ®µo t¹o khoa
häc vµ c«ng nghÖ lµ quèc s¸ch hµng ®Çu, lµ ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ -x· héi, lµ
®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó gi÷ v÷ng ®éc lËp d©n téc vµ x©y dùng thµnh c«ng chñ
nghÜa x· héi. C«ng nghiÖp ho¸- hiªn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc b»ng c¸ch dùa vµo khoa
häc, c«ng nghÖ" Nh- vËy, vai trß ®éng lùc, lµ lùc l-îng s¶n xuÊt hµng ®Çu cña
khoa häc vµ c«ng nghÖ ®· ®-îc §¶ng ta nhÊt qu¸n kh¼ng ®Þnh vµ lµ ®iÒu tÊt yÕu
kh«ng thÓ thay ®æi ®-îc. Song vÊn ®Ò ®Æt ra lµ lµm sao ®Ó khoa häc vµ c«ng
nghÖ ®¶m nhËn ®-îc vai trß ®ã? Hay nãi c¸ch kh¸c, trong ®iÒu kiÖn ®Êt n-íc ta
hiÖn nay ®Ó ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ phï hîp víi vµi trß "Lµ lùc l-îng
s¶n xuÊt hµng ®Çu trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸- hiªn ®¹i ho¸ " th× chóng ta
ph¶i lµm g×? §ã lµ mét vÊn ®Ò rÊt bøc b¸ch hiÖn nay tr-íc thùc trang khoa häc c«ng nghÖ cña ®Êt n-íc cßn ph¸t triÓn chËm vµ ch-a ®i vµo cuéc sèng mÆc dï
tiÒm n¨ng lµ kh«ng nhá.
Nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò khoa häc vµ c«ng nghÖ trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp
ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ kh«ng chØ lµ c«ng tr×nh khoa häc cña c¸c c¬ quan, tæ chøc, c¸
nh©n, mµ cßn lµ cña toµn thÓ x· héi. Vµ cho tíi nay, chóng ta còng ®· thu ®-îc
nhiÒu kÕt qu¶ kh«ng nhá trong viÖc nghiªn cøu, gãp phÇn gióp cho ®Êt n-íc
hoµn thµnh môc tiªu lµ mét n-íc c«ng nghiÖp vµo nh÷ng n¨m 2020. Lµ mét sinh
viªn, em còng muèn gãp mét phÇn nhá c«ng søc cña m×nh vµo sù nghiÖp nghiªn
cøu khoa häc cña ®Êt n-íc. Nghiªn cøu vÒ ®Ò tµi "Khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ
lùc l-îng s¶n xuÊt hµng ®Çu trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸- hiªn ®¹i ho¸
ë n-íc ta" lµ mét vÊn ®Ò lín cÇn cã thêi gian vµ sù hiÓu biÕt còng nh- sù ®Çu tnhiÒu. MÆc dï rÊt cè g¾ng nh-ng em kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt trong
viÖc thu thËp th«ng tin . Song víi sù gióp ®ì tËn t×nh cña thÇy em ®· hoµn thµnh
bµi viÕt nµy.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy !
2
ch-¬ng i
Nguån gèc vµ c¬ së lý luËn
1. Lùc l-îng s¶n xuÊt trong lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi cña
M¸c:
XuÊt ph¸t tõ quan niÖm cho r»ng lÞch s÷ x· héi loµi ng-êi lµ qu¸ tr×nh
con ng-êi th-êng xuyªn s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt, M¸c ®· x©y dùng nªn häc
thuyÕt vÒ h×nh th¸i kinh tÕ -x· héi . Ho¹t ®éng s¶n xuÊt bao gåm: s¶n xuÊt vËt
chÊt, s¶n xuÊt tinh thÇn vµ s¶n xuÊt ra chÝnh b¶n th©n con ng-êi lµ ®Æc tr-ng
vèn cã cña x· héi loµi ng-êi mµ trong ®ã s¶n xuÊt vËt chÊt ®ãng vai trß cùc k×
quan träng. Nã lµ ®éng lùc, lµ nÒn t¶ng cña c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt cßn l¹i cña
x· héi. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt, con ng-êi sö dông c¸c c«ng cô lao
®éng thÝch hîp vµ t¸c ®éng c¶i t¹o giíi tù nhiªn nh»m t¹o ra cña c¶i vËt chÊt
®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña m×nh. Trong s¶n xuÊt, con ng-êi kh«ng chØ quan hÖ
víi giíi tù nhiªn mµ gi÷a nh÷ng con ng-êi cÇn ph¶i cã mèi liªn hÖ vµ quan hÖ
nhÊt ®Þnh víi nhau, tøc lµ viÖc s¶n xuÊt chØ diÔn ra trong khu«n khæ cña nh÷ng
mçi liªn hÖ vµ quan hÖ x· héi. Cã nh- vËy con ng-êi míi cã thÓ biÕn ®æi ®-îc
giíi tù nhiªn, biÕn ®æi ®êi sèng x· héi ®ång thêi biÕn ®æi chÝnh b¶n th©n con
ng-êi.Trong biÖn chøng tù nhiªn, ¡nghen ®· viÕt "Lao ®éng lµ ®iÒu kiÖn c¬
b¶n ®Çu tiªn cña toµn bé ®êi sèng loµi ng-êi vµ nh- thÕ ®Õn mét møc mµ trªn
mét ý nghÜa nµo ®ã ta ph¶i nãi :lao ®éng ®· s¸ng t¹o ra b¶n th©n con ng-êi ".
Nh- vËy theo quan niÖm cña c¸c nhµ s¸ng lËp chñ nghÜa M¸c, trong lÞch sö
s¶n xuÊt vËt chÊt cña nh©n lo¹i ®· h×nh thµnh nªn mèi quan hÖ phæ biÕn ®ã lµ:
lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh ph-¬ng thøc s¶n xuÊt. Trong
®ã lùc l-îng s¶n xuÊt "biÓu hiÖn cho mèi quan hÖ gi÷a con ng-êi víi tù nhiªn,
thÓ hiÖn n¨ng lùc thùc tiÔn cña con ng-êi trong qóa tr×nh s¶n xuÊt ra cña c¶i
vËt chÊt". Lùc l-îng s¶n xuÊt bao gåm ng-êi lao ®éng víi kÜ n¨ng lao ®éng
cña hä vµ t- liÖu s¶n xuÊt mµ tr-íc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng . Søc lao ®éng cña
con ng-êi vµ t- liÖu s¶n xuÊt, kÕt hîp víi nhau t¹o thµnh lùc l-îng s¶n xuÊt.
Vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ "quan hÖ gi÷a ng-êi víi ng-êi trong qóa tr×nh s¶n
xuÊt". Mçi ph-¬ng thøc s¶n xuÊt ®Æc tr-ng cho mét h×nh th¸i kinh tÕ -x· héi
nhÊt ®Þnh, nã lµ sù thèng nhÊt gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt ë mét tr×nh ®é nhÊt
®Þnh vµ quan hÖ s¶n xuÊt t-¬ng øng, ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi tÊt c¶ c¸c
mÆt cña ®êi sèng x· héi: kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸ vµ x· héi. Vµ lÞch sö x·
3
héi loµi ng-êi ch¼ng qua lµ lÞch sö ph¸t triÓn kÕ tiÕp nhau cña c¸c ph-¬ng
thøc s¶n xuÊt. Ph-¬ng thøc s¶n xuÊt cò, l¹c hËu ®-îc thay thÕ b»ng ph-¬ng
thøc s¶n xuÊt míi tiÕn bé h¬n. Trong mçi ph-¬ng thøc s¶n xuÊt th× lùc l-îng
s¶n xuÊt lµ yÕu tè ®éng ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. Lùc l-îng s¶n xuÊt lµ th-íc
®o n¨ng lùc thùc tiÔn cña con ng-êi trong qu¸ tr×nh c¶i t¹o tù nhiªn nh»m ®¶m
b¶o cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn x· héi loµi ng-êi, lµm thay ®æi mèi quan hÖ
gi÷a ng-êi víi ng-êi vµ tõ ®ã dÉn tíi sù thay ®æi c¸c mèi quan hÖ x· héi.
Trong t¸c phÈm "Sù khèn cïng cña triÕt häc", M¸c viÕt: " Nh÷ng quan hÖ x·
héi ®Òu g¾n liÒn mËt thiÕt víi nh÷ng lùc l-îng s¶n xuÊt míi, loµi ng-êi thay
®æi ph-¬ng thøc s¶n xuÊt, c¸ch kiÕm sèng cña m×nh, loµi ng-êi thay®æi tÊt c¶
nh÷ng mèi quan hÖ x· héi cña m×nh". Khi lùc l-îng s¶n xuÊt tr-íc hÕt lµ tliÖu s¶n xuÊt thay ®æi vµ ph¸t triÓn th× quan hÖ s¶n xuÊt tÊt yÕu còng thay ®æi
vµ ph¸t triÓn theo, khi ®ã b¾t ®Çu thêi ®¹i cña mét cuéc c¸ch m¹ng x· héi.
Nh- vËy, lùc l-îng s¶n xuÊt kh«ng chØ lµ yÕu tè kh¸ch quan, n¨ng ®éng nhÊt
cña ph-¬ng thøc s¶n xuÊt mµ cßn lµ yÕu tè cÊu thµnh nÒn t¶ng vËt chÊt cña
toµn thÓ nh©n lo¹i.
Trong sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, khoa häc ®ãng vai trß ngµy
cµng to lín. Sù ph¸t triÓn cña khoa häc g¾n liÒn víi s¶n xuÊt vµ lµ ®éng lùc m¹nh
mÏ thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Ngµy nay, khoa häc ph¸t triÓn vµ ®¹t ®-îc nhiÒu
thµnh tùu to lín. Khi mµ con ng-êi ®· tr¶i qua ba cuéc ®¹i c¸ch m¹ng c«ng
nghiÖp lÇn thø nhÊt, lÇn thø hai vµ lÇn thø ba th× khoa häc trë thµnh nguyªn
nh©n trùc tiÕp cña nhiÒu biÕn ®æi to lín trong s¶n xuÊt, trong ®êi sèng vµ trë
thµnh "lùc l-îng s¶n xuÊt hµng ®Çu", lµ yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®-îc ®Ó lµm cho
lùc l-îng s¶n xuÊt cã ®éng lùc ®Ó t¹o nªn nh÷ng b-íc ph¸t triÓn nh¶y vät t¹o
thµnh cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. Cã thÓ nãi r»ng :"khoa
häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i lµ ®Æc tr-ng cho lùc l-îng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i. CacM¸c
®· tõng dù b¸o: " Theo ®µ ph¸t triÓn cña ®¹i c«ng nghiÖp, viÖc t¹o ra cña c¶i thùc
tÕ trë nªn Ýt phô thuéc vµo tr×nh ®é chung cña khoa häc vµ vµo sè l-îng lao ®éng
®· chi phÝ h¬n vµo søc m¹nh cña nh÷ng t¸c nh©n ®-îc khëi ®éng trong thêi gian
lao ®éng, vµ b¶n th©n nh÷ng t¸c nh©n, ®Õn l-ît chóng ( hiÖu qu¶ to lín cña
chóng ) tuyÖt ®èi kh«ng t-¬ng øng víi thêi gian lao ®éng trùc tiÕp cÇn thiÕt ®Ó
s¶n xuÊt ra chóng mµ ®óng ra chóng phô thuéc vµo tr×nh ®é chung cña khoa häc
vµ vµo sù tiÕn bé cña kü thuËt, hay lµ phô thuéc vµo viÖc øng dông khoa häc Êy
vµo s¶n xuÊt …" vµ trong thêi ®¹i ngµy nay ®· kh¼ng ®Þnh: ph¸t triÓn x· héi héi
kh«ng thÓ dùa trªn nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cña khoa häc- c«ng nghÖ hiÖn ®¹i.
4
Theo quan niÖm cña M¸c, mçi h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi ®-îc h×nh thµnh tõ
nhiÒu yÕu tè, nhiÒu mèi quan hÖ nh-: mèi quan hÖ gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ
quan hÖ s¶n xuÊt, gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng…C¸c yÕu tè, c¸c
mèi quan hÖ nµy lu«n cã sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau t¹o thµnh ®éng lùc néi t¹i
cña sù ph¸t triÓn x· héi, thóc ®Èy tiÕn bé x· héi. XuÊt ph¸t tõ quan niÖm ®ã,
CacM¸c ®· cho r»ng ngay trong cïng mét h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi th× kh«ng ph¶i
bÊt cø lóc nµo nã còng ®-îc thÓ hiÖn d-íi mét h×nh thøc gièng nhau. ChÝnh v× lÏ
®ã, M¸c ®ßi hái ph¶i vËn dông ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch lÞch sö cô thÓ khi sö dông
ph¹m trï h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi vµo vÖc xem xÐt, ph©n tÝch mét x· héi cô thÓ,
ph¶i lµm râ ®-îc vai trß, vÞ trÝ vµ sù t¸c ®éng cña nh÷ng quan hÖ x· héi ®ã trong
®êi sèng x· héi. ChØ cã nh- vËy chóng ta míi cã thÓ rót ra nh÷ng kÕt luËn cã tÝnh
quy luËt cña mét x· héi cô thÓ khi ¸p dông ph¹m trï h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi vµo
viÖc nghiªn cøu x· héi ®ã. Vµ xÐt cho ®Õn cïng, th× sù s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt
ra ®êi sèng hiÖn thùc x· héi míi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh tiÕn tr×nh ph¸t lÞch sö cña
nh©n lo¹i hµng ngh×n n¨m qua. Ph.Anghen nãi: '' Theo quan niÖm duy vËt vÒ lÞch
sö, nh©n tè quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh lÞch sö xÐt ®Õn cïng lµ s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n
xuÊt ®êi sèng hiÖn thùc. C¶ t«i lÉn M¸c ch-a bao giê kh¼ng ®Þnh g× h¬n thÕ…".
LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng-êi tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n kh¸c nhau, øng
víi mçi giai ®o¹n cña sù ph¸t triÓn ®ã lµ mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh,
vµ sù tiÕn bé x· héi chÝnh lµ sù vËn ®éng theo h-íng hoµn thiÖn dÇn cña c¸c h×nh
th¸i kinh tÕ x· héi, lµ sù thay ®æi h×nh th¸i kinh th¸i kinh tÕ l¹c hËu lçi thêi b»ng
h×nh th¸i kinh tÕ x· héi tiÕn bé, hiÖn ®¹i h¬n mµ gèc rÔ s©u xa cña nã lµ sù ph¸t
triÓn kh«ng ngõng cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Nã lµ nÒn t¶ng, lµ c¬ së vËt chÊt-kÜ
thuËt, lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ thay thÕ lÉn nhau cña c¸c
h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi. M¸c viÕt: ''T«i coi sù ph¸t triÓn cña nh÷ng h×nh th¸i
kinh tÕ-x· héi lµ mét qóa tr×nh lÞch sö tù nhiªn" nh-ng sù ph¸t triÓn x· héi ch¼ng
nh÷ng cã thÓ diÔn ra b»ng con ®-êng ph¸t triÓn tuÇn tù tõ h×nh th¸i kinh tÕ-x·
héi nµy lªn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi kh¸c, mµ cßn cã thÓ diÔn ra b»ng con ®-êng
bá qua mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nµo ®ã, mét h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi nµo ®ã trong
nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ.
Dùa trªn nh÷ng t- t-ëng cô thÓ cña häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ-x·
héi víi vai trß then chèt cña lùc l-îng s¶n xuÊt lµ c¬ së lý luËn cho phÐp chóng
ta kh¼ng ®Þnh sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ theo ®Þnh h-íng XHCN lµ
nhiÖm vô trung t©m xuyªn suèt trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH bá qua giai ®o¹n
ph¸t triÓn CNTB, lµ quy luËt kh¸ch quan trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña d©n téc ta.
5
2. Khoa häc vµ c«ngnghÖ trong nÒn kinh tÕ toµn cÇu.
Trong nöa thÕ kû qua, viÖc duy tr× tèc ®é t¨ng tr-ëng kinh tÕ vµ t¹o ra c«ng
¨n viÖc lµm lu«n lu«n ®øng ë vÞ trÝ cao trong trong danh môc nh÷ng -u tiªn hµng
®Çu cña nhiÒu n-íc trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. KÕt qu¶
cña nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c nhµ khoa häc ®· cho thÊy r»ng Ýt nhÊt
mét nöa møc t¨ng tr-ëng kinh tÕ toµn cÇu lµ nhê nh÷ng tiÕn bé khoa häc-c«ng
nghÖ ®em l¹i th«ng qua viÖc chóng gãp phÇn lµm t¨ng thªm hiÖu qu¶ ®Çu t- cña
c¸c nguån vèn vµ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi còng nh- t¹o ra s¶n phÈm vµ dÞch vô
míi tho¶ m·n nhu cÇu ngµy cµng cao cña x· héi. ChÝnh v× vËy khoa häc vµ c«ng
nghÖ ®ãng vai trß rÊt lín trong c¸c chiÕn l-îc t¨ng tr-ëng kinh tÕ cña c¸c n-íc
ph¸t triÓn va ®ang ph¸t triÓn. Sù thµnh c«ng cña c¸c n-íc trong viÖc ®¹t tíi
nh÷ng môc tiªu vÒ khoa häc c«ng nghÖ ®Ó t¹o ra t¨ng tr-ëng kinh tÕ ®· t¸c ®éng
trùc tiÕp tíi søc c¹nh tranh vµ dÉn tíi kÕt qu¶ lµ lµm t¨ng tèc ®é t¨ng tr-ëng kinh
tÕ. NÕu nh- trong thiªn niªn kû thø nhÊt, than ®¸, søc giã, søc n-íc, søc m¹nh c¬
b¾p cña ng-êi vµ gia sóc lµ nguån n¨ng l-îng chñ yÕu th× tíi gÇn thiªn niªn kû
thø hai, ®ã lµ dÇu khÝ, m¸y h¬i n-íc, ®iÖn, n¨ng l-îng nguyªn tö ph©n h¹ch.
HiÖn nay nh©n lo¹i ®ang tiÕn vµo thiªn niªn kû thø ba dùa trªn nÒn t¶ng cña c¸c
nghµnh c«ng nghiÖp cao nh- c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ n¨ng l-îng h¹t
nh©n, tæng hîp nhiÖt h¹ch, c«ng nghÖ nan«…Cã thÓ nãi r»ng tõ vÞ trÝ ®i sau, tæng
hîp c¸c kinh nghiÖm ë hai thiªn niªn kû ®Çu, khoa häc vµ c«ng nghÖ ®· trë
thµnh ®éng lùc ph¸t triÓn hµng ®Çu cña nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi, lµ lùc l-îng
dÉn ®-êng vµ lµ lùc l-îng s¶n xuÊt trùc tiÕp cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu ho¸. Cã thÓ
nãi ®©y lµ cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ míi nhÊt trong khoa häc tù
nhiªn, lµ cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. §Ó lµm râ vai trß cña
khoa häc c«ng nghÖ trong nÒn kinh tÕ toµn cÇu, ta cÇn t×m hiÓu thÕ nµo lµ khoa
häc, c«ng nghÖ, lµ cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i.
Khoa häc lµ mét kh¸i niÖm thÓ hiÖn ë nhiÒu néi dung kh¸c nhau: khoa
häc lµ mét h×nh th¸i ý thøc x· héi, lµ mét c«ng cô nhËn thøc; khoa häc lµ mét
lÜnh vùc ho¹t ®éng x· héi; khoa häc lµ mét hÖ thèng tri thøc cña nh©n lo¹i ®-îc
thÓ hiÖn b»ng nh÷ng kh¸i niÖm, ph¸n ®o¸n, häc thuyÕt…Tuy nhiªn ®Þnh nghÜa
cho r»ng khoa häc lµ mét hÖ thèng chØnh thÓ c¸c tri thøc cña tiÕn tr×nh lÞch sö x·
héi ®-îc coi lµ ®Þnh nghÜa ®Çy ®ñ nhÊt d-íi gãc ®é lÞch sö ph¸t triÓn cña khoa
häc. Ngoµi ra, khoa häc cßn ®-îc hiÓu lµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña con ng-êi ®Ó
cã ®-îc hÖ thèng tri thøc vÒ thÕ giíi víi chøc n¨ng lµm cho con ng-êi n¾m ®-îc
6
nh÷ng quy luËt cña hiÖn thùc kh¸ch quan ,ngµy cµng lµm chñ ®-îc nh÷ng ®iÒu
kiÖn sinh ho¹t tù nhiªn vµ x· héi
C«ng nghÖ tr-íc hÕt lµ tËp hîp tri thøc g¾n liÒn vµ t-¬ng øng víi mét
tËp hîp kü thuËt (Nh- m¸y mãc, thiÕt bÞ, ph-¬ng tiÖn…)bao gåm c¸c tri thøc vÒ
ph-¬ng ph¸p, kü n¨ng, bÝ quyÕt, kinh nghiÖm…®-îc sö dông theo mét quy tr×nh
hîp lý ®Ó vËn hµnh, tËp hîp kü thuËt ®ã, t¸c ®éng vµo ®èi t-îng lao ®éng t¹o ra
s¶n phÈm phôc vô cho nhu cÇu cña con ng-êi. C«ng nghÖ tõ chç chØ dïng trong
c¸c ho¹t ®éng lao ®éng s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt theo sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ
cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu th× giê ®©y kh¸i niÖm ®ã ®-îc sö dông víi nghÜa réng
h¬n vµ trong nhiÒu lÜnh vùc ho¹t ®éng cña con ng-êi .
NÕu nh- trong nhiÒu thÕ kû tr-íc ®©y khoa häc chØ ph¸t triÓn mét c¸ch
®éc lËp riªng rÏ th× tíi ®Çu thÕ kû 20 mèi quan hÖ mËt thiÕt gi÷a khoa häc- c«ng
nghÖ ®· t¹o nªn cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cña x· héi loµi
ng-êi, ®¸nh dÊu "qu¸ tr×nh khoa häc c«ng nghÖ biÕn thµnh lùc l-îng s¶n xuÊt
trùc tiÕp lµ ®iÒu kiÖn cÇn ®Ó ®-a lùc l-îng s¶n xuÊt lªn mét b-íc ph¸t triÓn míi".
Cho tíi nay ch-a cã mét c«ng tr×nh nµo ®-a ra ®Þnh nghÜa cô thÓ vÒ cuéc c¸ch
m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, song vÒ ®¹i thÓ ta cã thÓ hiÓu ®ã lµ sù thay
®æi c¨n b¶n trong b¶n th©n c¸c lÜnh vùc khoa häc c«ng nghÖ còng nh- mèi quan
hÖ vµ chøc n¨ng x· héi cña chóng, khiÕn cho c¬ cÊu vµ ®éng th¸i ph¸t triÓn cña
c¸c lùc l-îng s¶n xuÊt còng bÞ thay ®æi hoµn toµn. ë nÐt kh¸i qu¸t nhÊt cã thÓ
®Þnh nghÜa cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i lµ sù biÕn ®æi tËn gèc
lùc l-îng s¶n xuÊt cña x· héi hiÖn ®¹i, ®-îc thùc hiÖn víi vai trß dÉn ®-êng cña
khoa häc c«ng nghÖ trong toµn bé chu tr×nh: "khoa häc - c«ng nghÖ - s¶n xuÊtcon ng-êi - m«i tr-êng ". Cã thÓ nãi r»ng sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ
®· ®-a v¨n minh nh©n lo¹i qu¸ ®é sang mét giai ®o¹n ph¸t triÓn míi vÒ chÊt. §ã
lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh tÝch luü l©u dµi c¸c kiÕn thøc khoa häc cña viÖc ®æi míi
c«ng nghÖ s¶n xuÊt, vµ viÖc t¨ng quy m« sö dông kü thuËt míi. Trong ®ã sù
ph¸t triÓn cã tÝnh tiÕn ho¸ vµ c¸c dÞch chuyÓn cã tÝnh chÊt cã tÝnh c¸ch m¹ng ®·
cïng t¹o ®iÒu kiÖn cho nhau ph¸t triÓn. Trong lÜnh vùc s¶n xuÊt còng nh- trong
c¸c ngµnh tri thøc khoa häc ®Òu cã thÓ quan s¸t thÊy nh÷ng sù lu©n phiªn ®Æc s¾c
cña cuéc nh¶y vät vµ sù ph¸t triÓn tuÇn tù trong nhiÒu lÜnh vùc nh- :
7
Trong ngµnh n¨ng l-îng, sö dông n¨ng l-îng n-íc, c¬ b¾p, giã, than,
®iÖn, dÇu löa råi n¨ng l-îng nguyªn tö vµ hiÖn nay chÝnh lµ n¨ng l-îng nhiÖt
h¹ch.
Trong lÜnh vùc s¶n xuÊt, tõ hîp t¸c lao ®éng gi¶n ®¬n qua giai ®o¹n c«ng
tr-êng thñ c«ng råi tiÕn lªn ph-¬ng thøc s¶n xuÊt ®¹i c¬ khÝ víi c¸c quy tr×nh
s¶n xuÊt vµ c«ng nghÖ ®-îc c¬ giíi ho¸ tæng hîp, xuÊt hiÖn c¸c hÖ thèng m¸y
mãc, t¹o ra c¸c m¸y tù ®éng, tù ®éng ho¸ ®ång bé, hÖ thèng s¶n xuÊt linh ho¹t.
Trong s¶n xuÊt vËt liÖu, chuyÓn tõ nguyªn liÖu n«ng nghiÖp, c¸c lo¹i vËt
liÖu x©y dùng truyÒn thèng ( nh- gç, g¹ch, ®¸…), sö dông kim lo¹i ®en ( nh- s¾t
gang…) lµ chñ yÕu sang sö dông kim lo¹i mµu, chÊt dÎo, bª t«ng, c¸c vËt liÖu kÕt
cÊu (omposite), vËt liÖu th«ng minh vËt liÖu siªu dÉn…
Trong c«ng nghÖ s¶n xuÊt, chÕ t¹o tõ s¶n xuÊt thñ c«ng, tiÕn lªn b¸n tù
®éng råi tíi c«ng nghÖ tù ®éng ho¸( tù ®éng ho¸ thiÕt kÕ - chÕ t¹o…), c«ng nghÖ
th«ng tin ( tin häc, viÔn th«ng vò trô…) c«ng nghÖ nano, c«ng nghÖ sinh häc,
c«ng nghÖ h¹t nh©n, c«ng nghÖ kh«ng gian, c«ng nghÖ vËt liÖu míi…
Sù khëi ®Çu cña c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®· ®-a con ng-êi
tiÕn vµo mét kØ nguyªn míi, kØ nguyªn cña tri thøc. §©y lµ b-íc qu¸ ®é trong sù
ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ hoµn toµn chØ dùa trªn c¬ së khoa häc trong
mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi vµ c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt, biÕn b¶n th©n
khoa häc thµnh nÒn c«ng nghiÖp tri thøc trong thêi ®¹i tri thøc, nÒn kinh tÕ c«ng
nghiÖp sÏ trë thµnh nÒn kinh tÕ th«ng tin (hay cßn gäi lµ nÒn kinh tÕ tri thøc, nÒn
kinh tÕ tin häc, nÒn kinh tÕ m¹ng…)
Nh- vËy cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i dùa trªn c¬ së cèt
lâi lµ cuéc c¸ch m¹ng vi ®iÖn tö diÔn ra tõ ®Çu thËp niªn 60 vµ c¸c thµnh tùu
khoa häc kÜ thuËt lín nhÊt cña thÕ kØ XX th× ®ã lµ "b-íc qu¸ ®é d-íi sù chØ ®¹o
víi vai trß dÉn ®-êng cña khoa häc sang qu¸ tr×nh tæ chøc l¹i vÒ c¨n b¶n c«ng
nghÖ s¶n xuÊt, ®iÒu tiÕt c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ víi quy m« ngµy cµng t¨ng, tæ
chøc l¹i tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ®êi sèng x· héi dùa trªn c¬ së nh÷ng ngµnh c«ng
nghÖ cao mµ c¸c cuéc c¸ch m¹ng tr-íc ®ã ch-a ®ñ ®iÒu kiÖn t¹o ra mét c¸ch
hoµn chØnh nh- :C«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ vËt liÖu
míi, c«ng nghÖ n¨ng l-îng míi c«ng nghÖ tù ®éng ho¸ trªn c¬ së kØ thuËt v×
®iÖn tö ". Th©m nhËp vµo tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, cuéc c¸ch
8
m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®· t¹o ®iÒu kiÖn tiÕt kiÖm tµi nguyªn thiªn
nhiªn vµ c¸c nguån lùc x· héi. Cho phÐp chi phèi t-¬ng ®èi c¸c ph-¬ng tiÖn s¶n
xuÊt ®Ó cïng t¹o ra cïng mét khèi l-îng hµng ho¸ tiªu dïng. KÕt qu¶ lµ kÐo theo
sù thay ®çi c¬ cÊu cña nÒn s¶n xuÊt x· héi ,lµm thay ®æi tËn gèc lùc l-îng s¶n
xuÊt mµ khoa häc c«ng nghÖ lµ yÕu tè hµng ®Çu. Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng
nghÖ hiÖn ®¹i ®· t¸c ®éng s©u s¾c mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi loµi
ng-êi,®-a con ng-êi tiÕn vµo thêi ®¹i míi- thêi ®¹i cña nÒn kinh tÕ tri thøc.
9
ch-¬ng II
c«ng nghiÖp ho¸ -hiÖn ®¹i ho¸ ë viÖt nam
I: sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ho¸ -hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt
Nam.
1.1 C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ lµ g× ?
LÞch sö loµi ng-êi tr¶i qua 5 -6 ngµn n¨m (Tr-íc thÕ kû XVIII) thêi kú
c«ng tr-êng thñ c«ng, gÇn 300 n¨m thêi kú ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ nh-ng chØ
mÊt gÇn 120 n¨m ®Ó hoµn thµnh thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ ®Çu tiªn, sau ®ã ë
c¸c n-íc Mü, T©y ¢u chØ tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ trong vßng 80 n¨m, NhËt
B¶n 60 n¨m…vµ ngµy nay ViÖt Nam còng nh- nhiÒu quèc gia kh¸c trªn thÕ
giíi ®ang tÝch cùc rót ng¾n kho¶ng c¸ch, tiÕn dÇn tíi nÒn v¨n minh nh©n lo¹i
còng chÝnh b»ng C«ng nghiÖp ho¸-hiÖn ®¹i ho¸. C¸c n-íc ®· ®i qua giai ®o¹n
ph¸t triÓn TBCN ®i vµo thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH tiÕn hµnh thùc hiÖn qu¸
tr×nh t¸i c«ng nghiÖp nh»m ®iÒu chØnh, bæ sung vµ hoµn thiÖn c¬ së vËt chÊt
kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i theo yªu cÇu cña chÕ ®é x· héi héi míi. C¸c
n-íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn chËm nhÊt lµ c¸c n-íc n«ng nghiÖp l¹c hËu th×
tiÕn lªn CNXH ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt nhÊt thiÕt ph¶i c«ng
nghiÖp ho¸ ®Ó t¹o ra c¬ së vËt chÊt kü thuËt lµm tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn kinh
tÕ-X· héi.VËy ta nªn hiÓu vÒ ph¹m trï c«ng nghiÖp ho¸nh- thÕ nµo ?
Quan niÖm ®¬n gi¶n nhÊt vÒ c«ng nghiÖp ho¸ cho r»ng: "c«ng nghiÖp
ho¸ ®-a ®Æc tÝnh c«ng nghiÖp cho mét ho¹t ®éng, trang bÞ (cho mét vïng, mét
n-íc), c¸c nhµ m¸y, c¸c lo¹i c«ng nghiÖp…".Quan niÖm mang tÝnh triÕt tù
nµy ®-îc h×nh thµnh dùa trªn c¬ së kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh h×nh thµnh lÞch sö
c«ng nghiÖp ho¸ ë c¸c n-íc T©y ¢u, B¾c Mü.
Nghiªn cøu ®Þnh nghÜa vÒ ph¹m trï c«ng nghiÖp ho¸ cña c¸c nhµ kinh tÕ
Liªn X« (cò), Cuèn "Gi¸o khoa vÒ kinh tÕ chÝnh trÞ "cña Liªn X« ®-îc dÞch
sang tiÕng ViÖt ®· ®Þnh nghÜa: "c«ng nghiÖp ho¸ XHCN lµ ph¸t triÓn ®¹i c«ng
nghiÖp, tr-íc hÕt lµ c«ng nghiÖp nÆng, sù ph¸t triÓn cÇn thiÕt cho viÖc c¶i t¹o
toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n dùa trªn c¬ së vËt chÊt kü thuËt tiªn tiÕn. Cuèn
tõ ®iÓn tiÕng ViÖt ®· gi¶i thÝch: "C«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn
s¶n xuÊt c¬ khÝ lín trong tÊt c¶ c¸c ngµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ ®Æc
10
biÖt c«ng nghiÖp nÆng dÇn tíi sù t¨ng nhanh tr×nh ®é trang bÞ kü thuËt cho lao
®éng vµ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Quan ®iÓm c«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh
x©ydùng vµ ph¸t triÓn ®¹i c«ng nghiÖp tr-íc hÕt lµ c«ng nghiÖp nÆng cña c¸c
nhµ kinh tÕ häc Liªn X« (cò) ®-îc chóng ta tiÕp nhËn, ¸p dông vµo C«ng
nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ cña ®Êt n-íc ngay tõ nh÷ng n¨m 1960 víi néi dung
chñ ®¹o lµ "¦u tiªn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng mét c¸ch hîp lý, ®ång thêi
gia søc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nhÑ...nh»m x©y dùng c¬ së vËt
chÊt kü thuËt cho CNXH". Nh-ng trªn thùc tÕ, chóng ta ®· ph¶i tr¶ gi¸ cho sù
nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ XHCN theo kiÓu ®ã khi ¸p ®Æt m« h×nh c«ng nghiÖp
ho¸ XHCN ë Liªn x« vµo n-íc ta mµ kh«ng xuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng ®Êt n-íc
lµ mét n-íc n«ng nghiÖp l¹c hËu. Tuy nhiªn, dï kh«ng ®¹t ®-îc môc tiªu ®Ò
ra trong nh÷ng n¨m ®Çu tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ nh-ng còng nhê ®ã mµ
chóng ta ®· x©y dùng ®-îc mét c¬ së vËt chÊt kü thuËt nhÊt ®Þnh, t¹o ra tiÒm
lùc míi vÒ nhiÒu mÆt ®Æc biÖt lµ kinh tÕ, quèc phßng, v¨n ho¸, chÝnh trÞ…gãp
phÇn cho cuéc kh¸ng chiÕn tr-êng kú cña d©n téc, b¶o ®¶m ®-îc phÇn nµo ®êi
sèng vËt chÊt cña nh©n d©n.
§Õn n¨m 1963, tæ chøc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña liªn hiÖp quèc ®·
®-a ra ®Þnh nghÜa vÒ C«ng nghiÖp ho¸ lµ: "C«ng nghiÖp ho¸ mét qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn kinh tÕ". Trong qu¸ tr×nh nµy, mét bé phËn ngµy cµng t¨ng c¸c
nguån cña c¶i quèc d©n ®-îc ®éng viªn ®Ó ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu
ngµnh ë trong n-íc víi kü thuËt hiÖn ®¹i. §Æc ®iÓm cña c¬ cÊu kinh tÕ nµy lµ
"cã mét bé phËn lu«n thay ®æi ®Ó s¶n xuÊt ra t- liÖu s¶n xuÊt, hµng tiªu dïng
vµ cã kh¶ n¨ng ®¶m b¶o cho toµn bé nÒn kinh tÕ vµ x· héi ".Theo quan ®iÓm
nµy, qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ®-îc hiÓu lµ qu¸ tr×nh réng lín vµ s©u s¾c víi
nhiÒu môc tiªu chø kh«ng ph¶i chØ nh»m thùc hiÖn mét môc tiªu duy nhÊt lµ
kinh tÕ kü thuËt nh- tr-íc kia. Dùa trªn c¬ së kü thuËt ®ã, chóng ta nhËn thøc
râ ®-îc sai lÇm cña m×nh trªn con ®-êng c«ng nghiÖp ho¸ XHCN theo kiÓu
cò, cøng nh¾c vµ kÐm hiÖu qu¶. C¶ lý luËn vµ thùc tiÔn ®Òu chØ ra r»ng: Qu¸
tr×nh ph¸t triÓn ®Çy khã kh¨n, thö th¸ch tõ t×nh tr¹ng kinh tÕ l¹c hËu sang
tr¹ng th¸i kinh tÕ ph¸t triÓn hiÖn ®¹i kh«ng thÓ kh«ng tiÕn hµnh c«ng nghiÖp
ho¸ vµ cïng víi c«ng nghiÖp ho¸ lµ hiÖn ®¹i ho¸. C«ng nghiÖp ho¸ ph¶i g¾n
liÒn víi hiÖn ®¹i ho¸ vµ lµ hai qu¸ tr×nh nèi tiÕp vµ ®an xen lÉn nhau. Tr-íc
®ã, ë c¸c n-íc Mü vµ T©y ¢u, hä ®· tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ kh¸ l©u råi
míi ®i vµo hiÖn ®¹i ho¸ vµ cho tíi nay, qu¸ tr×nh nµy vÉn cßn ®ang tiÕp tôc.
Ta cã thÓ hiÓu: HiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh chèng l¹i sù tôt hËu cñ¹ sù bïng næ
11
cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ ®ang diÔn ra trªn thÕ giíi. Nh- vËy,
xÐt vÒ mÆt lÞch sö qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ diÔn ra tr-íc qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i
ho¸. Kinh nghiÖm cña cuéc ®æi míi ®Êt n-íc theo ®Þnh h-íng XHCN ë n-íc
ta cho thÊy r»ng: "c«ng nghiÖp ho¸ nhÊt thiÕt ph¶i g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i ho¸
".T¹i héi nghÞ Trung -¬ng kho¸ VII (Th¸ng7/1994) vµ kho¸ VIII(Th¸ng
6/1995) §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh: "C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh
chuyÓn ®æi c¨n b¶n, toµn diÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, dÞch vô vµ
qu¶n lý kinh tÕ, x· héi tõ sö dông lao ®éng thñ c«ng lµ chÝnh sang sö dông
mét c¸ch phæ biÕn søc lao ®éng cïng víi c«ng nghÖ vµ ph-¬ng ph¸p tiªn tiÕn,
hiÖn ®¹i dùa trªn sù ph¸t triÓn cña cång nghiÖp vµ tiÕn bé khoa häc - c«ng
nghÖ, t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cao "(V¨n kiÖn héi nghÞ lÇn thø 7 Ban
chÊp hµnh Trung ¦¬ng kho¸ VIII ).
Víi quan niÖm nµy, vÒ c¬ b¶n ®· ph¶n ¸nh ®-îc ph¹m vi réng cña qu¸
tr×nh C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸, chØ ra ®-îc c¸i cèt lâi cña nã lµ c¶i biÕn
lao ®éng thñ c«ng, l¹c hËu thµnh lao ®éng sö dông lao ®éng tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i
®Ó ®¹t ®-îc n¨ng suÊt lao ®éng cao, g¾n c«ng nghiÖp ho¸ víi hiÖn ®¹i ho¸,
x¸c ®Þnh râ vai trß cña c«ng nghiÖp, cña khoa häc - c«ng nghÖ trong sù nghiÖp
c«ng nghiÖp ho¸. Nh- vËy vÒ c¬ b¶n c«ng nghiÖp ho¸ theo ®Þnh h-íng
XHCN: "lµ mét cuéc c¸ch m¹ng s©u s¾c trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng
x· héi."
1.2 C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh tÊt yÕu kh¸ch quan
Ngay tõ nh÷ng n¨m 60, khi b¾t ®Çu tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n-íc,
§¶ng vµ nhµ n-íc ta ®· nhËn râ tÝnh quy luËt vµ vai trß C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn
®¹i ho¸ trong tiÕn hµnh vËn ®éng, ph¸t triÓn cña c¸c n-íc trªn thÕ giíi nãi
chung,ViÖt Nam nãi riªng vµ x¸c ®Þnh: "C«ng nghiÖp ho¸ lµ nhiÖm vô trung t©m
thêi k× qu¸ ®é lªn CNXH". Víi ®-êng lèi c«ng nghiÖp ho¸ XHCN chñ tr-¬ng
ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng mµ träng t©m lµ ngµnh c¬ khÝ chÕ t¹o ®· dÉn ®Õn
nh÷ng sai lÇm c¬ b¶n vÒ mÆt lý luËn lÉn thùc tiÔn. Trong suèt h¬n mét phÇn tthÕ kØ, chóng ta ®· ®Æt c«ng nghiÖp ho¸ XHCN ë vÞ trÝ ®èi lËp hoµn toµn víi
"c«ng nghiÖp ho¸ TBCN", coi viÖc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp lµ gi¶i ph¸p ®óng ®¾n
®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho CNXH mµ "quªn" mÊt vai trß cña n«ng
nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nhÑ trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Chóng ta chØ ®¬n gi¶n
coi c«ng nghiÖp ho¸ lµ "Mét qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn s¶n xuÊt ®-îc c¬ khÝ hãa
12
trong tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n ". Quan niÖm nµy b¾t nguån tõ nhËn thøc
gi¸o ®iÒu, m¸y mãc cña §¶ng vµ nhµ n-íc ta vÒ m« h×nh c«ng nghiÖp ho¸
XHCN cña Liªn X« mµ kh«ng xuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng kinh tÕ x· héi cña ®Êt
n-íc còng nh- bèi c¶nh quèc tÕ lóc bÊy giê. Trong nh÷ng n¨m ®Çu tiÕn hµnh
c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt n-íc, tuy nÒn c«ng nghiÖp cña n-íc ta ®· ®-îc ®Çu t- kh¸
lín nh-ng víi quan niÖm nh- vËy vÒ c«ng nghiÖp ho¸ ®· dÉn ®Õn hiÖu qu¶ cña
qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ rÊt thÊp ,thËm chÝ cßn kÐo theo c¶ n«ng nghiÖp vµ
c«ng nghiÖp nhÑ còng r¬i vµo t×nh tr¹ng ®×nh trÖ nghiªm träng. NhiÒu nhµ m¸y,
xÝ nghiÖp quèc d©n lµm ¨n thua lç kÐo dµi, tû träng cu¶ ngµnh c«ng nghiÖp trong
tæng s¶n phÈm quèc d©n kh«ng ®¸ng kÓ, nî n-íc ngoµi chång chÊt, ®êi sèng cña
nh©n d©n gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. Nghiªm träng h¬n, nÒn kinh tÕ l©m vµo t×nh
tr¹ng thiÕu hôt lín, mÊt c©n ®èi mét c¸ch c¨n b¶n, kh«ng cã tÝch luü vµ r¬i vµo
t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ -x· héi kÐo dµi. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ chØ chó
träng vµo chiÒu réng ®· kh«ng t¹o ra ®-îc nh÷ng yÕu tè cÇn thiÕt ®Ó ph¸t triÓn
theo chiÒu s©u, tÝnh n¨ng ®éng vµ s¸ng t¹o cña c¸ nh©n còng nh- tËp thÓ bÞ k×m
h·m vµ kh«ng cã c¬ héi ®-îc thÓ hiÖn vµ ®iÒu tÊt yÕu lµ chóng ta ph¶i tr¶ mét
gi¸ qu¸ ®¾t cho ®-êng lèi c«ng nghiÖp ho¸ XHCN theo kiÓu ®ã .
NhËn thøc ®-îc hËu qu¶ ®ã, §¶ng vµ nhµ n-íc ta ®· kÞp thêi ®-a ra
chiÕn l-îc c«ng nghiÖp ho¸ míi phï hîp víi hoµn c¶nh ®Êt n-íc. ThÕ nh-ng
khi lo¹i bá ®-êng lèi "c«ng nghiÖp ho¸XHCN" theo lèi cò, ng-êi ta bá lu«n
c¶ c«ng nghiÖp ho¸ chØ nh¾c ®Õn "ph¸t triÓn ", "t¨ng tr-ëng", "cÊt c¸nh "…chø
kh«ng ®Ò cËp tíi c«ng nghiÖp ho¸ n÷a. Nh-ng thö hái nh÷ng kh¸i niÖm ®ã
®Æt trong ®iÒu kiÖn cô thÓ cña n-íc ta hiÖn nay sÏ lµ g× nÕu kh«ng ph¶i chÝnh
lµ c«ng nghiÖp ho¸. ViÖc chóng ta tõ bá mét quan ®iÓm sai lÇm vÒ c«ng
nghiÖp ho¸ vµ c¸ch thøc tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ theo lèi chñ quan duy ý
chÝ, kÐm hiÖu qu¶ hoµn toµn kh«ng cã ý nghÜa lµ phñ nhËn tÝnh tÊt yÕu kh¸ch
quan cña c«ng nghiÖp ho¸. Mäi lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn trªn thÕ giíi hiÖn thêi
®Òu kh«ng bá qua mét trong nh÷ng néi dung chñ yÕu kh«ng thÓ thiÕu cña nã
lµ c«ng nghiÖp ho¸. §¶ng vµ nhµ n-íc ta x¸c ®Þnh: "X©y dùng ®Êt n-íc ta
thµnh mét n-íc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ
hîp lý, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng
s¶n xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, an ninh quèc phßng v÷ng ch¾c,
d©n giµu n-íc m¹nh, x· hé c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. V× vËy ®èi víi mét
n-íc nghÌo nh- ViÖt Nam, kh«ng cßn con ®-êng ph¸t triÓn nµo kh¸c ngoµi
con ®-êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Ngµy nay trªn thÕ giíi, c«ng nghiÖp
13
ho¸ vÉn ®-îc coi lµ ph-¬ng h-íng chñ ®¹o, lµ con ®-êng tÊt yÕu ph¶i tr¶i qua
cña c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. ë n-íc ta khi nh÷ng t- t-ëng c¬ b¶n trong häc
thuyÕt cña CacM¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi ®-îc nhËn thøc l¹i mét c¸ch
s©u s¾c víi t- c¸ch lµ c¬ së lý luËn cho c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n-íc. C«ng
nghiÖp ho¸ ®-îc xem lµ mét qu¸ tr×nh thùc hiÖn chiÕn l-îc ph¸t triÓn kinh tÕx· héi nh»m c¶i biÕn x· héi, g¾n víi viÖc h×nh thµnh b¶n chÊt -u viÖt cña chÕ
®é míi. So víi c¸c n-íc trong khu vùc cã ®iÓm xuÊt ph¸t t-¬ng tù nh- n-íc ta
hiÖn nay, chóng ta ®ang ë t×nh tr¹ng tôt hËu xa h¬n. Trong bèi c¶nh quèc tÕ vµ
khu vùc hiªn thêi, chóng ta cÇn vµ cã thÓ tiÕn hµnh "c«ng nghiÖp ho¸ ®uæi kÞp
", ®ång thêi "c«ng nghiÖp ho¸ g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i ho¸ " ®· më ra con ®-êng
t¾t, rót ng¾n kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn víi c¸c n-íc tiªn
tiÕn. Thùc tÕ lÞch sö ®· cho thÊy: NhiÒu n-íc ch©u ¸ nh-: Singapo, §µi Loan,
Hµn Quèc…chØ trong mét thêi gian ng¾n tõ mét n-íc kÐm ph¸t triÓn ®· trë
thµnh mét n-íc c«ng nghiÖp míi (NIC). §ã lµ nh÷ng tÊm g-¬ng kinh nghiÖm
cho chóng ta häc hái vµ v-¬n lªn .C«ng nghiÖp ho¸ ®i ®«i víi hiÖn ®¹i ho¸ kÕt
hîp nh÷ng b-íc tiÕn tuÇn tù vÒ c«ng nghÖ víi viÖc tranh thñ nh÷ng c¬ héi ®i
t¾t ®ãn ®Çu h×nh thµnh nh÷ng mòi nhän ph¸t triÓn theo tr×nh ®é tiÕn tiÕn cña
khoa häc - c«ng nghÖ thÕ giíi. Mét ®iÒu râ rµng lµ chóng ta kh«ng thÓ thùc
hiÖn tèt qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ víi néi dung c¨n b¶n lµ c¬ khÝ ho¸ c¸c
ngµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n råi míi tiÕn hµnh hiÖn ®¹i ho¸. MÆt kh¸c khi
thùc hiÖn c¬ khÝ ho¸ c¸c ngµnh s¶n xuÊt, ta kh«ng thÓ dùa trªn c¬ së sñ dông
m¸y mãc l¹c hËu mµ ph¶i sö dông kü thuËt vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt hiÖn ®¹i
.Víi ý nghÜa ®ã, c«ng nghiÖp ho¸ ph¶i g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i ho¸. Trong thêi
®¹i hiÖn nay, C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ ë n-íc ta cã nhiÒu ®Æc ®iÓm
kh¸c víi C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ ë nhiÒu n-íc kh¸c, nh-ng xÐt vÒ
tæng thÓ nã lµ mét qu¸ tr×nh réng lín, phøc t¹p bao hµm nh÷ng néi dung c¬
b¶n sau:
Mét lµ : C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ qóa tr×nh trang bÞ vµ trang bÞ
l¹i c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cho tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n, tr-íc hÕt lµ c¸c
ngµnh chiÕm vÞ trÝ träng yÕu. LÞch sö c«ng nghiÖp ho¸ trªn thÕ giíi cho thÊy
r»ng, qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ g¾n liÒn víi cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kÜ
thuËt vµ c«ng nghÖ. §Õn gi÷a thÕ kØ XX, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng
nghÖ hiÖn ®¹i l¹i t¹o ra nh÷ng b-íc ®ét ph¸ míi trong sù ph¸t triÓn cña lùc
l-îng s¶n xuÊt, ®em l¹i tÝnh chÊt hiÖn ®¹i cho c¸c t- liÖu s¶n xuÊt, cho kÜ
14
thuËt, tr×nh ®é tæ chøc vµ qu¶n lý tiªn tiÕn vv…§ã lµ nh÷ng yÕu tè cÊu thµnh
néi dung c«ng nghÖ mµ sù ph¸t triÓn cña nã lµ vÊn ®Ò cèt lâi cña C«ng nghiÖp
ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸. ChÝnh v× vËy trong thêi ®¹i ngµy nay, c«ng nghiÖp ho¸
lu«n ®ßi hái ph¶i trang bÞ vµ trang bÞ l¹i c«ng nghÖ cho c¸c ngµnh kinh tÕ g¾n
liÒn víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ë c¶ phÇn cøng lÉn phÇn mÒm cña c«ng
nghÖ. Tuy nhiªn, c¸ch thøc tiÕn hµnh ë c¸c n-íc l¹i kh«ng gièng nhau, cã
n-íc tiÕn hµnh b»ng c¸ch tù nghiªn cøu , s¸ng chÕ, tù trang bÞ c«ng nghÖ míi
cho c¸c ngµnh kinh tÕ trong n-íc ,mét sè n-íc kh¸c l¹i tiÕn hµnh th«ng qua
chuyÓn giao c«ng nghÖ, cã n-íc th× kÕt hîp gi÷a hai h×nh thøc tù nghiªn cøu
vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ. Nh- vËy cã thÓ nãi c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸
lµ qu¸ tr×nh chuyÓn nÒn s¶n xuÊt x· héi tõ tr×nh ®é c«ng nghÖ thÊp lªn tr×nh
®é c«ng nghÖ hiªn ®¹i cïng víi sù dÞch chuyÓn lao ®éng thÝch øng c¬ cÊu
ngµnh, nghÒ.
Hai là : Qóa tr×nh c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ kh«ng chØ liªn quan
tíi ph¸t triÓn c«ng nghiÖp mµ lµ qu¸ tr×nh bao hµm tÊt c¶ c¸c ngµnh ,c¸c lÜnh
vùc ho¹t ®éng cña mét n-íc. Nã thóc ®Èy viÖc h×nh thµnh mét c¬ cÊu kinh tÕ
míi, hîp lý cho phÐp khai th¸c tèt nhÊt nguån lùc vµ lîi thÕ cña ®Êt n-íc. NÒn
kinh tÕ cña mçi n-íc lµ mét thÓ thèng nhÊt c¸c ngµnh, c¸c lùc l-îng quan hÖ
biÖn chøng v¬Ý nhau,sù thay ®æi ë ngµnh kinh tÕ, sù thay ®æi ë ngµnh kinh tÕ,
ë lÜnh vùc ho¹t ®éng nµy sÏ kÐo theo sù thay ®æi ë c¸c ngµnh c¸c lÜnh vùc
kh¸c vµ ng-îc l¹i. V× thÕ, qu¸ tr×nh C«ng nghiÖp ho¸- HiÖn ®¹i ho¸ g¾n liÒn
víi qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng x· héi víi nh÷ng ®Æc ®iÓm mang tÝnh quy
luËt. XÐt vÒ tæng thÓ, c¬ cÊu kinh tÕ cña mçi n-íc ®-îc cÊu thµnh bëi ë bé
phËn n«ng nghiÖp - c«ng nghiÖp vµ dÞch vô.
Trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ sù chuyÓn dÞch c¸c ngµnh
diÔn ra theo xu h-íng tõ n«ng nghiÖp - c«ng nghiÖp - dÞch vô ®Õn c«ng nghiÖp n«ng nghiÖp dÞch vô. ë giai ®o¹n ®Çu n«ng nghiÖp gi÷ vÞ trÝ then chèt nh-ng ®Õn
mét tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh khi nhu cÇu vÒ l-¬ng thùc, thùc phÈm ®-îc b¶o
®¶m th× c«ng nghiÖp sÏ ®-îc ®Èy lªn trªn.Tuy c«ng nghiÖp ho¸ kh«ng ®ång nhÊt
víi ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nh-ng kh«ng thÓ tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ nÕu
kh«ng ph¸t triÓn c«ng nghiÖp v÷ng m¹nh , chiÕm vÞ trÝ hµng ®Çu trong c¬ cÊu
nÒn kinh tÕ quèc d©n. Bªn c¹nh ®ã, c¸c ho¹t ®éng dÞch vô cßn lµ ®iÒu kiÖn ®Ó
ph¸t triÓn c¸c ngµnh kinh tÕ vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n
15
Ba lµ: C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh kinh tÕ, kü thuËt võa
qu¸ tr×nh kinh tÕ-x· héi.Trong qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i
ho¸,qu¸ tr×nh kinh tÕ-x· héi cã quan hÖ biÖn chøng víi nhau ë c¶ tÇm vÜ m« lÉn
vi m«, vµ víi c¶ qua tr×nh kinh tÕ -kü thuËt. Víi ý nghÜa ®ã khi xem xÐt sù t¸c
®éng vµ hiÖu qu¶ cña c«ng nghiÖp ho¸ ph¶i cã quan ®iÓm toµn diÖn kh«ng dõng
l¹Ø ë khÝa c¹nh kinh tÕ-kü thuËt mµ ph¶i xem xÐt khÝa c¹nh kinh tÕ-x· héi cña nã.
Do ®ã xÐt cho ®Õn cïng C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh x©y dùng vµ
ph¸t triÓn v¨n ho¸, trong ®ã nguån lùc con ng-êi, gia t¨ng gi¸ trÞ vµ vai trß con
ng-êi lµ néi dung cèt lâi .
Bèn lµ: C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ còng ®ång thêi lµ qu¸ tr×nh më
réng kinh tÕ quèc tÕ trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay nÒn kinh tÕ n-íc ta kh«ng thÓ t¨ng
tr-ëng vµ ph¸t triÓn m¹nh nÕu kh«ng thiÕt lËp mèi quan hÖ kinh tÕ víi n-íc
ngoµi. Bëi vËy C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ theo h-íng héi nhËp quèc tÕ
nh»m thu hót vèn ®Çu t-, c«ng nghÖ thÞ tr-êng, kinh nghiÖm cña c¸c n-íc ®i
tr-íc ®Èy m¹nh chiÕn l-îc xuÊt khÈu, n¨ng lùc c¹nh tranh ®· trë thµnh mét xu
thÕ chung cña thêi ®¹i. Mçi n-íc trë thµnh mét bé phËn cña hÖ thèng kinh tÕ thÕ
giíi cã t¸c ®éng t-¬ng hç lÉn nhau vµ chÞu sù biÕn ®éng kinh tÕ-x· héi chung
cña thÕ giíi. V× thÕ, cÇn ph¶i tÝnh ®Õn viÖc g¾n C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸
víi viÖc x©y dùng hÖ thèng kinh tÕ më, t¨ng c-êng quan hÖ th-¬ng m¹i, tÝch cùc
liªn kÕt kinh tÕ quèc tÕ .
N¨m lµ: C«ng nghiÖp ho¸-HiÖn ®¹i ho¸ kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých tù th©n
mµ lµ mét ph-¬ng thøc cã tÝnh phæ biÕn ®Ó thùc hiÖn môc tiªu ph¸t triÓn cña
mçi n-íc. B¶n th©n c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ mét hiÖn t-îng cã tÝnh
phæ biÕn, nghÜa lµ tõ kÐm ph¸t triÓn trë thµnh ph¸t triÓn, tõ l¹c hËu trë thµnh
tiªn tiÕn hiÖn ®¹i, c¸c n-íc ®Òu ph¶i tiÕn hµnh C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i
ho¸ víi nh÷ng nÐt chung lµ qu¸ tr×nh trang bÞ kü thuËt hiÖn ®¹i cho c¸c ngµnh
kinh tÕ, x©y dùng c¬ së vËt chÊt-kü thuËt hiÖn ®¹i, khai th¸c cã hiÖu qu¶ c¸c
nguån lùc cña ®Êt n-íc t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cao, b¶o ®¶m nhÞp ®é
ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nhanh vµ bÒn v÷ng.
Cã thÓ nãi r»ng, C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ ë n-íc ta hiÖn nay lµ mét
cuéc c¸ch m¹ng toµn diÖn vµ s©u s¾c trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng cña
x· héi, mµ nhiªm vô lín lao cña cuéc c¸ch m¹ng ®ã lµ" t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn
thiÕt yÕu vÒ vËt chÊt-kü thuËt, vÒ con ng-êi vµ khoa häc-c«ng nghÖ. Thóc ®Èy
16
chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, nh»m huy ®éng vµ sö dông cã hiÖu qu¶ mäi nguån
lùc, kh«ng ngõng t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, lµm t¨ng hiÖu qu¶ thùc hiÖn
c«ng b»ng vµ tiÕn bé x· héi, b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i tr-êng sinh th¸i.
2: TÝnh ®Æc thï cña C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ ë n-íc ta.
Trong nh÷ng n¨m qua sù nghiÖp C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ vÒ c¬
b¶n ®· lµm thay ®æi bé mÆt ®Êt n-íc vµ cuéc sèng nh©n d©n, còng cè v÷ng ch¾c
®éc lËp d©n téc vµ chÕ ®é XHCN, n©ng cao vÞ thÕ vµ uy tÝn cña n-íc ta trªn thÞ
tr-êng quèc tÕ. Nh-ng bªn c¹nh ®ã ,nÒn kinh tÕ n-íc ta vÉn ch-a cã sù ph¸t triÓn
v÷ng ch¾c,hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh thÊp, c¸c vÊn ®Ò vÒ v¨n ho¸-x· héi ngµy
cµng trë nªn bøc xóc, gay g¾t, c¬ chÕ chÝnh s¸ch kh«ng ®ång bé vµ ch-a t¹o
®-îc ®éng lùc m¹nh mÏ ®Ó ph¸t triÓn…Trong hoµn c¶nh ®ã, §¶ng ta vÉn kiªn
®Þnh thùc hiÖn ®-êng cèi ®Èy m¹nh C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸, x©y dùng
nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ ®Ó nhanh chãng ®-a n-íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét
n-íc c«ng nghiÖp theo h-íng hiÖn ®¹i .
NhËn ®Þnh vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn cña thÕ giíi trong thÕ kØ XXI. NghÞ
quyÕt ®¹i héi cña §¶ng ®· nªu râ: "ThÕ kØ XXI sÏ tiÕp tôc cã nhiÒu biÕn ®æi
,khoa häc vµ c«ng nghÖ sÏ cã b-íc nh¶y vät. Kinh tÕ tri thøc cã vai trß ngµy
cµng nçi bËt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt. Toµn cÇu ho¸ kinh tÕ
lµ mét xu thÕ kh¸ch quan". Nh÷ng nÐt míi Êy trong t×nh h×nh thÕ giíi vµ khu vùc
t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn t×nh h×nh n-íc ta. Tr-íc m¾t nh©n d©n ta cã c¶ c¬ héi lÉn
th¸ch thøc lín. MÆc dï chóng ta cßn nhiÒu thiÕu sãt trong thùc tiÔn tiÕn hµnh
C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ mµ chóng ta cÇn kh¾c phôc vµ s÷a ch÷a nh-ng
nh×n chung, c¶ thÕ vµ lùc cña n-íc ta ®Òu cã sù biÕn ®æi râ rÖt vÒ chÊt. Chóng ta
®· tho¸t khái c¸c cuéc khñng kho¶ng nghiªm träng kÐo dµi, t¹o ra ®-îc tiÒn ®Ò
cÇn thiÕt ®Ó chuyÓn sang giai ®o¹n míi, ®Èy m¹nh C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i
ho¸ ®Êt n-íc. Kh«ng nh÷ng vËy ®Êt n-íc cßn cã nhiÒu tiÒm n¨ng lín vÒ tµi
nguyªn còng nh- nguån lùc con ng-êi, t×nh h×nh chÝnh trÞ x· héi c¬ b¶n æn ®Þnh,
nh©n d©n ®Æt niÒm tin vµo sù l·nh ®¹o cña §¶ng, m«i tr-êng hoµ b×nh sù hîp t¸c
quèc tÕ vµ nh÷ng xu thÕ tÝch cùc trªn thÕ giíi t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó chóng ta tiÕp tôc
ph¸t huy néi lùc vµ lîi thÕ so s¸nh, tranh thñ ngo¹i lùc, nguån vèn, c«ng nghÖ
míi, kinh nghiÖm qu¶n lý, më réng thÞ tr-êng. Bªn c¹nh ®ã lµ nh÷ng th¸ch thøc
mµ c¸c n-íc ®ang tiÕn hµnh C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ nh- n-íc ta ph¶i
tÝnh ®Õn lµ -u thÕ vÒ nguån lao ®éng vµ nguyªn liÖu ngµy cµng gi¶m so víi sù
17
ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ tù ®éng ho¸, chÊt l-îng lao ®éng æn ®Þnh ®ang lµm
gi¶m -u thÕ vÒ viÖc xuÊt khÈu lao ®éng sang c¸c n-íc ph¸t triÓn .MÆt kh¸c, c«ng
nghÖ tiªn tiÕn ®· n©ng tû träng chÊt x¸m trong gi¸ thµnh s¶n phÈm khiÕn cho gi¸
thµnh cña c¸c nguån nguyªn liÖu th« vµ nguyªn liÖu s¬ chÕ cã kÌm theo l-îng
chÊt x¸m thÊp gi¶m ®i nhanh chãng. §iÒu nµy ®· vµ ®ang ®e do¹ nghiªm träng
tíi xu h-íng xuÊt khÈu nguyªn liÖu ë c¸c n-íc, trong ®ã cã ViÖt Nam .V× vËy
viÖc lùa chän ®i theo con ®-êng C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ tÊt yÕu ph¶i gi¶i
quyÕt nh÷ng th¸ch thøc ®ã. Tr-íc hÕt, khã kh¨n trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng
th¸ch thøc nµy lµ do ®éi ngò c¸n bé chuyªn m«n nghiÖp vô cña chóng ta cßn
thiÕu vµ yÕu, bÊt cËp víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc -c«ng nghÖ. Ngoµi ra §¶ng
ta cßn ph¶i x©y dùng c¬ vËt chÊt kü thuËt v÷ng m¹nh, kÕt cÊu h¹ tÇng t-¬ng xøng
®Ó tiÕn hµnh c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu thùc nghiÖm, sö dông c«ng nghÖ vµ mét
hÖ thèng th«ng tin cho viÖc ®Þnh h-íng, lùa chän c«ng nghÖ. ViÖc nµy cÇn rÊt
nhiÒu vèn trong khi ®ã t×nh h×nh ng©n s¸ch n-íc ta hÕt søc h¹n hÑp, t×nh tr¹ng
thiÕu vèn lµ phæ biÕn. V× vËy trong ®iÒu kiÖn: "ThuËn lîi vµ khã kh¨n, thêi c¬ vµ
nguy c¬ ®an xen nhau. Chóng ta ph¶i chñ ®éng n¾m thêi c¬, v-¬n lªn ph¸t triÓn
m¹nh vµ v÷ng m¹nh, t¹o ra c¸c thÕ lùc míi, ®ång thêi lu«n lu«n tØnh t¸o, kiªn
quyÕt ®Èy lïi vµ kh¾c phôc c¸c nguy c¬, kÓ c¶ nh÷nh nguy c¬ míi n¶y sinh, ®¶m
b¶o ph¸t triÓn ®óng h-íng.ViÖc n¾m b¾t c¬ héi, v-ît qua th¸ch thøc, ph¸t triÓn
m¹nh mÏ trong thêi kú míi,®ã lµ vÊn cã ý nghÜa sèng cßn ®èi víi §¶ng vµ nh©n
d©n ta".(V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII, NXB chÝnh trÞ quèc
giaHµ Néi n¨m 1996 , trang 79-80 vµ v¨n kiÖn ®ai héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn
IX,. NXB chÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi n¨m 2001 trang 67-68)
Nh- vËy, ®èi víi ®Êt n-íc ta hiÖn nay, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ cÇn tiÕn hµnh
C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ nh- thÕ nµo cho thÝch hîp? Trong bèi c¶nh mµ
cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ
trªn ph¹m vi toµn cÇu vµ xu thÕ quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ ngµy cµng s©u
réng, m« h×nh c«ng nghiÖp ho¸ hçn hîp (kÕt hîp gi÷a thay thÕ nhËp khÈu víi
®Èy m¹nh xuÊt khÈu) theo h-íng héi nhËp quèc tÕ lµ xu h-íng cã triÓn väng
rÊt lín ë n-íc ta, vÒ c¬ b¶n C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc còng vËn
®éng theo h-íng ®ã. Nh-ng xÐt theo cô thÓ, víi ph-¬ng ch©m "rót ng¾n
kho¶ng c¸ch, võa cã nh÷ng b-íc tuÇn tù võa cã nh÷ng b-íc nh¶y vät" c«ng
cuéc C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ë n-íc ta kh«ng nh÷ng kh¸c c¸c n-íc
kh¸c vÒ néi dung, h×nh thøc, quy m«, c¸ch thøc tiÕn hµnh mµ kh¸c c¶ vÒ môc
18
tiªu chiÕn l-îc. ChÝnh sù kh¸c biÖt nµy ®· lµm nªn tÝnh ®Æc thï cña sù nghiÖp
C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ë n-íc ta :
Thø nhÊt: C«ng nghiÖp ho¸ g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i ho¸. KÕt hîp c«ng nghÖ
truyÒn thèng víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, tranh thñ ®i s©u vµo hiÖn ®¹i ho¸ ë
nh÷ng kh©u quyÕt ®Þnh.Trong ®iÒu kiÖn c¸ch m¹ng khoa häc-c«ng nghÖ hiÖn
®¹i ®ang cã nh÷ng b-íc ph¸t triÓn nhanh chãng víi xu thÕ quèc tÕ ho¸ nÒn
kinh tÕ hiÖn nay, c«ng nghiÖp ho¸ ph¶i g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i ho¸. Thùc chÊt
cña qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ lµ kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é ph¸t
triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt theo tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña khoa häc vµ c«ng
nghÖ trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, nÕu ta kh«ng kÞp thêi sö dông c¸c kü thuËt vµ
c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®Ó hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ th× nguy c¬ tôt hËu sÏ rÊt cao.
Nh-ng nÕu dån mäi sù ®Çu t- cho viÖc trang bÞ kü thuËt vµ c«ng nghÖ th× l¹i
cã nguy c¬ l·ng phÝ vÒ tiÒn n¨ng vµ n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò x· héi kh¸c. §Ó
kh¾c phôc nghÞch lý nµy, chóng ta cÇn ¸p dông ®ång thêi nhiÒu tr×nh ®é khoa
häc vµ c«ng nghÖ mµ c¸c n-íc ®i tr-íc ®· thùc hiÖn ë nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c
nhau. Cã nh- vËy chóng ta míi cã thÓ tõng b-íc hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ võa
khai th¸c ®-îc c¸c nguån lùc vµ lîi thÕ cña ®Êt n-íc. Cô thÓ h¬n, chóng ta
cÇn biÕt kÕt hîp gi÷a nh¶y vät thñ c«ng lªn hiªn ®¹i, víi b-íc ®i tuÇn tù tõ thñ
c«ng: Nöa c¬ khÝ, c¬ khÝ, tù ®éng ho¸…®ång thêi ph¸t huy tÝnh -u viÖt, hiÖn
®¹i ho¸ nÒn c«ng nghÖ truyÒn thèng, gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc. ë n-íc
ta viÖc tiÕp nhËn chuyÓn giao vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ cho qu¸ tr×nh C«ng
nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ lµ hÕt søc cÇn thiÕt song quan träng h¬n lµ ph¶i cã
c¬ chÕ chÝnh s¸ch hîp lý ®Ó viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ ®¹t ®-îc môc tiªu
khai th¸c vµ sö dông cã hiÖu qu¶ kinh tÕ, võa b¶o vÖ m«i tr-êng sinh th¸i. Cã
nh- vËy, chóng ta míi cã ®-îc c«ng nghÖ míi, hiÖn ®¹i cã hµm l-îng chÊt
x¸m cao, c«ng nghÖ s¹ch kÕt hîp ®-îc c¸c môc tiªu kinh tÕ vµ sinh th¸i.
Thø hai: C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®-îc thùc hiÖn trong bèi c¶nh nÒn
kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng XHCN lÊy hiÖu qu¶ kinh tÕ-x· héi lµm tiªu
chuÈn c¬ b¶n. Tr-íc ®©y, c«ng nghiÖp ho¸ ®-îc tiÕn hµnh theo c¬ chÕ tËp
trung, quan liªu bao cÊp kÕ ho¹ch ho¸ cao ®é th× giê ®©y, c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®-îc thùc hiÖn theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ
n-íc. C¬ chÕ thÞ tr-êng t¹o ra c¬ héi vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho con ng-êi
tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ-x· héi ®a d¹ng, cho sù dÞch chuyÓn c¬ cÊu
lao ®éng, t¹o cho con ng-êi cã thÓ chñ ®éng lùa chän lao ®éng vµ viÖc lµm…
19
- Xem thêm -