Lêi nãi ®Çu
N-íc ta hiÖn nay ®ang ë trong giai ®o¹n ®Çu cho sù cÊt c¸nh cña nÒn kinh
tÕ. Lùa chän con ®-êng m« h×nh kinh tÕ ®Ó b¶o ®¶m cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn
theo h-íng c«ng nghiÖp ho¸,hiÖn ®¹i ho¸, ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa lµ vÊn ®Ò
kh«ng hÒ ®¬n gi¶n.
N-íc ta cßn cã nhiÒu h¹n chÕ trong qu¶n lý nhµ n-íc nãi chung vµ trong
c¬ chÕ chÝnh s¸ch nãi riªng. ViÖc nhËn thøc ®óng vÒ vai trß, nhiÖm vô cña nhµ
n-íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ph¶i lµ viÖc ®Çu tiªn. Nghiªn cøu vai trß kinh tÕ
nhµ n-íc lµ viÖc cÇn thiÕt vµ quan träng.
Néi dung chÝnh cña ®Ò tµi gåm cã 4 phÇn:
PhÇn 1 – Quan niÖm vÒ kinh tÕ nhµ n-íc
PhÇn 2 - Vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n-íc
PhÇn 3 - §Æc tr-ng kinh tÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë
ViÖt Nam
PhÇn 4 - Ph-¬ng h-íng c¶i c¸ch kinh tÕ nha n-íc
Víi t- c¸ch lµ sinh viªn cña tr-êng §HKTQD, t«i xin ®-a ra ®Ò ¸n cña m×nh víi
néi dung trªn. “Kinh tÕ nhµ n-íc vµ vai trß chñ ®¹o cña nã trong nÒn kinh tÕ thÞ
trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa” Tuy nhiªn do kinh nghiÖm nghiªn cøu
cßn ch-a nhiÒu nªn t«i kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. T«i xin ch©n thµnh
c¶m ¬n thÇy gi¸o: Mai H÷u Thùc ®· h-íng dÉn t«i hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy.
i. Quan niÖm vÒ kinh tÕ nhµ n-íc
1. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ nhµ n-íc
Nhµ n-íc lµ mét thiÕt chÕ quyÒn lùc chÝnh trÞ lµ c¬ quan thèng trÞ giai
cÊp cña mét nhãm giai cÊp víi c¸c giai cÊp kh¸c, b¶m ®iÓm quyÒn lîi cña giai cÊp
thèng trÞ. Tuy nhiªn lÞch sö c¸ch m¹ng c«ng nghÖ qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n-íc
lu«n g¾n liÒn víi chøc n¨ng qu¶n lý hµnh chÝnh.
Chøc n¨ng c¶u nhµ n-íc ®-îc ph«i thai ngay tõ lóc ban ®Çu nhµ n-íc xuÊt
hiÖn
1.1. Trong giai ®o¹n tù do c¹nh tranh cña chñ nghÜa t- b¶n: (Häc thuyÕt
cña c¸c tr-êng ph¸i cæ ®iÓn, d©n cæ ®iÓn).
Thêi kú CNTT h-íng (XV - XVII) vai trß qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n-íc rÊt
®-îc coi träng. Nhµ n-íc t- s¶n ®· thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ hÕt søc nghiªm
ngÆt, hä t×m mäi c¸ch tÝch luü tiÒn tÖ, kh«ng cho tiÒn ch¹y ra n-íc ngoµi, nhµ n-íc
cßn quy ®Þnh nh÷ng n¬i ®-îc phÐp bu«n b¸n. Trong chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng hä
dïng hµng rµo, thuÕ quan b¶o hé, ®¸nh thuÕ nhËp khÈu cao vµ thuÕ xuÊt nhËp khÈu
thÊp, quy ®Þnh nghiªm ngÆt tØ gi¸ hèi ®o¸i.
ThuyÕt cña Adan Smith (726 - 1790) “ ThuyÕt b¯n tay v« h×nh” l³i cho r´ng
ho¹t ®éng cña toµn bé nÒn kinh tÕ lµ do c¸c quy luËt kh¸ch quan tù chi phèi, vµ
®a ra nguyªn lý “Nh¯ níc kh«ng can thiÕp” v¯o ho³t ®éng kinh tÕ nhng «ng
kh«ng chèng l¹i vai trß kinh tÕ nhµ n-íc mµ chØ chèng l¹i sù can thiÖp sai tr¸i cña
nhµ n-íc mµ th«i.
ThuyÕt c©n b´ng tæng qu²t “ cña Leon Wleas lêi khuyªn nghÞ nhµ n-íc cÇn
can thiÖp vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, t¹o ra sù c¹nh tranh lµnh m¹nh, h¹n chÕ ®Çu c¬,
æn ®Þnh gi¸ phï hîp víi tiÒn l-¬ng.
1.2. Trong giai ®o¹n cña chñ nghÜa t- b¶n ®éc quyÒn nhµ n-íc.
Häc thuyÕt “b¯n tay h÷u h×nh cña J. M. KeYneS: ®¸nh gi¸ cao vai trß cña
KTNN; c¸c chÝnh s¸ch KTNN tíi nÒn KTTT.
Quan ®iÓm cña CN M¸c - Lªnin vÒ KTNN.
+ C¬ chÕ thÞi tr-êng lµ c¬ chÕ tèt nhÊt ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ hµng ho¸ mét
c¸ch cã hiÖu qu¶, tuy nhiªn cã nhiªn khuyÕt tËt v× vËy cÇn cã sù qu¶n lý cña nhµ
n-íc.
* Tõ c¸c sù ph©n tÝch trªn cho phÐp rót ra kÕt luËn.
TÊt c¶ c¸c nhµ n-íc ®· vµ ®ang tån t¹i kh«ng cã nhµ n-íc nµo phi kinh tÕ,
®øng bªn ngoµi hay bªn trªn nÒn kinh tÕ. Sù ra ®êi cña nhµ n-íc bao giê còng cã
nguån gèc tõ nguyªn nh©n kinh tÕ. BÊt kú víi ho¹t ®éng cña nhµ n-íc hoÆc k×m
h·m hoÆc thóc ®Èy kinh tÕ.
Mçi thÓ chÕ kinh tÕ ®ßi hái mét tæ chøc nhµ n-íc riªng phï hîp víi yªu cÇu
cña nã.
Nhµ n-íc ph¶i tæ chøc bé m¸y hoµn thiÖn chøc n¨ng nhiÖm vô cña m×nh
víi sù vËn ®éng kiÕn ®èi cña nÒn kinh tÕ.
1.3. Thµnh phÇn KTNN
Khu vùc KTNN lµ mét kh¸i niÖm t-¬ng ®èi.
NÕu xÐt vÒ khÝa cd¹nh h×nh thøc tæ chøc th× khu vùc KTNN bao gåm.
+ C¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc ho¹t ®éng kinh doanh vµ c¸c doanh nghiÖp
nhµ n-íc ho¹t ®éng c«ng Ých.
+ C¸c doanh nghiÖp cã cæ phÇn nhµ n-íc chi phèi hoÆc cæ phÇn ®Æc biÖt
cña nhµ n-íc (theo quy ®Þnh cña luËt doanh nghiÖp nhµ n-íc.
+ C¸c doanh nghiÖp cã vèn gãp cña nhµ n-íc.
+ C¸c tæ chøc sù nghiÖp kinh tÕ cña nhµ n-íc.
NÕu xÐt vÒ khÝa c¹nh cña lÜnh vùc ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ, th× khu vùc
kinh tÕ nhµ n-íc bao gåm c¸c ho¹t ®éng cña nhµ n-íc trong viÖc:
+ Qu¶n lý vµ khai th¸c c¸c nguån tµi nguyªn tù nhiªn.
+ §Çu t-, qu¶n lý vµ khai th¸c c¸c c«ng tr×nh h¹ tÇng kü thaôat (®-êng s¸,
bÕn, b·i cd¶ng, c¸c khu c«ng nghiÖp tËp trung v.v...).
+ C¸c tæ chøc kinh tÕ ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc c«ng nghiÖp, n«ng
nghiÖp, th-¬ng m¹i, dÞch vô; trong lÜnh v÷ tµi chÝnh, tÝn dông, ng©n hµng v.v...
2. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ n-íc ë ViÖt Nam.
ë ViÖt Nam môc tiªu ®éc l©p d©n téc bån liÒn víi chñ nghÜa x· héi trong g
Çn thÕ kû qua ®· trë thµnh ®éng lùc th«i thóc giµnh ®éc lËp vµ x©y dùng mét cuéc
sèng Êm no vµ h¹nh phóc cho nh©n d©n.
Dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ nh÷ng t- liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu chóng ta hoµn
toµn kh¶ n¨ng x©y dùng mét ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý vµ lao ®éng trong c¸c doanh
nghiÖp nhµ n-íc cã lý ®¶ng céng s¶n s©u s¾c) lµm giµu kh«ng chØ cho b¶n than mµ
cßn ph¶i lµm giµu cho ®Êt n-íc.
Sù ra ®êi kinh tÕ nhµ n-íc ë ViÖt Nam thÓ hiÖn qua c¸c b-íc: Quèc c÷i ho¸
x· héi chñ nghÜa, c¶i t¹o x· héi cò vµ ®Çu t- x©y dùng míi x· héi chñ nghÜa.
M« h×nh kinh tÕ chØ huy: KTNN bao trñm lªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc KINH TÕ.
M« h×nh KT thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. §a d¹ng
ho¸ së h÷ tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, trng ®ã KTNN gi÷ vai trß chñ ®¹o
2.2.Thùc tr¹ng doanh nghiÖp nhµ n-íc ë ViÖt Nam.
VÊn ®Ò hiÖu qu¶ cña DNNN lµ ®Æc biÖt quan träng, v× ®· lµ doanh nghiÖp
kinh doanh ®-¬ng nhiªn ph¶i cã hiÖu qu¶ th× míi tån t¹i, ph¸t triÓn. VeÞec xem
xÐt, ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña DNNN cÇn cã quan ®iÓm toµn diÖn c¶ vÒ kinh tÕ, chÝnh
trÞ, x· héi; trong ®ã, lÊy suÊt sinh lêi trªn vèn lµm mét trong nh÷ng tiªu chuÈn chñ
yÕu ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña doanh nghiÖp kinh doanh, lÊy kÕt qu¶ thùc hiÖn c¸c
chÝnh s¸ch x· héi lµm tiªu chuÈn chñ yÕu ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña doanh nghiÖp
c«ng Ých.
Trªn thùc tÕ, nh÷ng hoµi ngi, thiÕu niÒm tin cña mét bé phËn c¸n bé, ®¶ng
viªn vµo hiÖu qu¶ cña DNNN còng kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã c¨n cø nhÊt ®Þnh. Thùc
tÕ cho thÊy, c¸c DNNN cña chóng ta bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu to lín ®· vµ ®ang
béc lé nh÷ng yÕu kÐm kh¸ nghiªm träng.
Quy m« c¸c DNNN cßn ná (vèn b×nh qu©n chØ lµ 12 tØ ®ång), c¬ cÊu cã
nihÒu bÊt hîp lý, c«ng nghÖ l¹c hËu, qu¶n lý yÕu kÐm, ch-a thËt sù tù chñ, tù chÞu
tr¸ch nhiÖm trong s¶n xuÊt thÊy ngoµi mét sè doanh nghiÖp cã tr×nh ®é c«ng nghÖ
hiÖn ®¹i hoÆc trung b×nh cña thÕ giíi tõ 10 ®Õn 20 n¨m, thËm cÝ 30 n¨m. §Õn th¸ng
5/2001 míi chØ cã 4,1% tæng sè DNNN ®-îc chøng nhËn ®¹t tiªu chuÈn chÊt
l-îng quèc tÕ. KÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c DNNN còng ch-a t-¬ng xøng
víi c¸c nguån lùc ®· cã vµ sù hç trî ®Çu t- cña Nhµ n-íc: Trong 4 n¨m (1997 2000) ng©n s¸ch nhµ n-íc ®· ®Çu t- thªm cho DNNN gÇn 82000 tØ ®ång; ngoµi ra,
miÔn gi¶m thuÕ 1351 tØ ®ång, xo¸ nî 1.088 tØ ®ång, khoang nî 3392 tØ ®ång, gi·n
nî 540 tØ ®ång, gi¶m tÝnh khÊu hao 200 tØ ®ång vµ cho vay -u ®·i ®Çu t- 9000 tØ
®ång. §Õn n¨m 2000, sè DNNN kinh doanh cã hiÖu qu¶ míi chØ lµ 40%, bÞ lç liªn
tôc chiÕm tíi 29%.
T×nh h×nh ®óng nh- vËy, nh-ng tõ ®ã ®Ó ®i ®Õn kh¼ng ®Þnh chØ cã c¸c
DNTN míi cã l·i vµ DNNN chØ cã thua lç, kÐm hiÖu qu¶ lµ hoµn toµn kh«ng ®óng.
NhËn ®Þnh nµy thiÕu c¶ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn, coi mét sè hiÖn t-îng trïng víi
b¶n chÊt, bëi nÕu ®i s©u nghiªn cøu chóng ta còng dÔ thÊy kh«ng chØ DNNN míi
thua lç, mµ còng cã nhiÒu DNTN thua lç. Khñng ho¶ng kinh tÕ - tµi chÝnh khu vùc
víi nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cã thÓ ®-îc coi lµ khñng
ho¶ng cña kinh tÕ t- nh©n. Thùc tÕ ë thµnh phè H¶i Phßng (còng nh- ë nhiÒu ®Þa
ph-¬ng kh¸c) cho thÊy, tû lÖ nî qu¸ h¹n cña c¸c kho¶n vay tÝn dông ng©n hµng cña
DNTN (vµo kho¶ng 36% tÝnh ®Õn th¸ng 6/2001), cao gÊp ®«i so víi DNNN, trong
®ã phÇn lín lµ nî khã cã kh¶ n¨ng thanh to¸n. Trong tæng sè DNNN cã tíi 70% lµ
ho¹t ®éng cã l·i vµ khi l·i khi lç; sè DNNN thua lç tuy cßn nhiÒu song chØ lµ thiÓu
sè.
Nh- vËy, thua lç, hiÖu qu¶ thÊp lµ ®ång hµnh cña c¶ DNNN vµ DNTN,
kh«ng cã sù ph©n biÖt chñ së h÷u. Thùc tÕ ë n-íc ta cho thÊy, sù thua lç hiÖu qu¶
kinh tÕ thÊp cña mét bé phËn ®¸ng kÓ DNNN vµ DNTN cã nhiÒu nguyªn nh©n
kh«ng cã liªn quan ®Õn së h÷u doanh nghiÖp, trong ®ã cã nguyªn nh©n rÊt c¬ b¶n
lµ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh cua n-íc ta nhiÒu khã kh¨n, biÕn ®éng rñi ro lín,
c¸c doanh nghiÖp cßn nhiÒu h¹n chÕ yÕu kÐm, nhÊt lµ vÒ tr×nh ®é qu¶n lý, kinh
nghiÖm th-¬ng tr-ên
ii. vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n-íc.
§¸nh gi¸ thµnh tùu 10 n¨m thùc hiÖn chiÕn l-îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi (1991 - 2000), B¸o c¸o ChÝnh trÞ t¹i §¹i héi IX ®· nhËn ®Þnh r»ng mét trong
nh÷ng chuyÓn biÕn quan träng nhÊt cña nÒn kinh tÕ trong nh÷ng n¨m võa qua lµ : "
Tõ chç chØ cã hai thµnh phÇn kinh tÕ lµ kinh tÕ Nhµ n-íc vµ kinh tÕ tËp thÓ ®·
chuyÓn sang cã nhiÒu thµnh phÇn trong ®ã kinh tÕ Nhµ n-íc gi÷ vai trß chñ ®¹o ".
ë mét ®o¹n kh¸c vÒ ®-êng lèi vµ chiÕn l-îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, B¸o c¸o
ChÝnh trÞ l¹i kh¼ng ®Þnh quyÕt t©m cña §¶ng ta : " Thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch
ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn" vµ nãi râ thªm : " C¸c thµnh phÇn kinh tÕ
kinh doanh theo ph¸p luËt ®Òu lµ bé phËn cÊu thµnh quan träng cña nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa cïng ph¸t triÓn l©u dµi , hîp t¸c vµ c¹nh tranh
lµnh m¹nh, trong ®ã kinh tÕ Nhµ n-íc gi÷ vai trß chñ ®¹o; kinh tÕ Nhµ n-íc cïng
kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cña nÒn kinh tÕ quèc d©n".
Nh÷ng ®iÒu trªn thùc sù chøa ®ùng nhiÒu c¸i míi ®-îc tæng kÕt tõ thùc tiÔn ®ßi
hái ph¶i cã mét sù nghiªn cøu c«ng phu míi thùc sù n¾m b¾t ®-îc. PhÇn nµy lµm
râ ba vÊn ®Ò sau:
Mét lµ, c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ph¸t triÓn ë n-íc ta hiÖn nay.
Hai lµ, tÝnh tÊt yÕu vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ Nhµ n-íc.
Ba lµ, vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ Nhµ n-íc biÓu hiÖn nh- thÕ nµo.
1. C¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ph¸t triÓn ë n-íc ta hiÖn nay.
Ta ®· biÕt c-¬ng lÜnh n¨m 1991 cña §¶ng ta nªu lªn s¸u ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña
x· héi chñ nghÜa mµ nh©n d©n ta x©y dùng, trong ®ã cã ®Æc tr-ng vÒ nÒn kinh tÕ
dùa trªn c¬ së chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt lµ chñ yÕu. ChÕ ®é c«ng h÷u
hay chÕ ®é c«ng céng bao gåm c¶ së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ. ChÕ ®é c«ng
h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu tõng b-íc ®-îc x¸c lËp vµ sÏ chiÕm -i thÕ tuyÖt ®èi
khi chñ nghÜa x· héi ®-îc x©y dùng xong vÒ c¬ b¶n. §ã lµ chuyÖn l©u dµi, cßn
chuyÖn tr-ín m¾t chóng ta vÉn ®ang lµ thêi kú qu¸ ®é. Thêi kú qu¸ ®é lµ mét thêi
kú kh«ng ng¾n cho nªn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn còng lµ mét tÊt yÕu
kh¸ch quan nh»m khai th¸c tèi ®a mäi n¨ng lùc s¶n xuÊt trong x· héi ®Ó ph¸t triÓn
lùc l-îng s¶n xuÊt, n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ v¨n ho¸, tinh thÇn cña nh©n d©n.
Tr-íc ®©y, do duy ý chÝ, chñ quan vµ nãng véi ®· cã ý nghÜ r»ng cã thÓ x©y
dùng nhanh x· héi chñ nghÜa th«ng qua c¸c biÖn ph¸p c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa ,
xo¸ bá c¸c thµnh phÇn kinh tÕ t- nh©n ®-îc coi lµ " phi chñ nghÜa x· héi". Sù thùc
kh«ng ph¶i nh- vËy, thùc tiÔn 10 n¨m ®æi míi cho thÊy r»ng ®i lªn chñ nghÜa x·
héi tõ mét nÒn kinh tÕ cßn nghÌo nµn, chËm ph¸t triÓn tr-íc hÕt ph¶i lÊy viÖc ph¸t
triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt lµm -u tiªn. Cßn viÖc x©y dùng quan hÖ s¶n suÊt míi ®Æc
biÖt lµ x©y dùng chÕ ®é së h÷u c«ng céng vÒ t- liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu lµ mét qu¸
tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi l©u dµi, nhiÒu b-íc, nhiÒu h×nh thøc tõ thÊp ®Õn
cao. Theo tinh thÇn ®ã, B¸o c¸o ChÝnh trÞ chØ râ : " Tiªu chuÈn c¨n b¶n ®Ó ®n¸h gi¸
hiÖu qu¶ x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa lµ thóc ®Èy
ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, thùc hiÖn c«ng b»ng x·
héi". Lµm kh¸c ®i lµ cã h¹i cho sù ph¸t triÓn.
VÒ c¬ cÊu ngµnh:
Tõ c¸c h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n : "Së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ vµ së h÷u tnh©n h×nh thµnh nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ víi nh÷ng h×nh thøc sö h÷u kinh doanh
®a d¹ng, ®an xen, hçn hîp". C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®-îc nªu lªn gåm : kinh tÕ
Nhµ n-íc, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ, kinh tÕ t- b¶n t- nh©n, kinh tÕ tb¶n Nhµ n-íc. Thµnh phÇn kinh tÕ hîp t¸c ®· ®-îc thay b»ng thµnh phÇn kinh tÕ
tËp thÓ nãi râ h¬n vÒ b¶n chÊt cña së h÷u. Vµ thµnh phÇn nµy vÉn ®-îc hiÓu lµ bao
gåm nhiÒu h×nh thøc hîp t¸c ®a d¹ng, trong ®ã hîp t¸c x· lµ nßng cèt. Thµnh phÇn
kinh tÕ cã vèn ®Çu t- n-íc ngoµi gãp phÇn quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n.
Thµnh phÇn nµy xuÊt hiÖn vµ ngµy cµng lín lªn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, bao
gåm vèn do n-íc ngoµi ®Çu t- vµo n-íc ta, hoÆc 100% hoÆc trong c¸c h×nh thøc
liªn doanh, liªn kÕt.
Nh×n chung kinh tÕ ViÖt Nam cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc, tØ lÖ ngµnh c«ng
nghiÖp vµ dich vô trong GDP cã xu h-íng t¨ng vµ tØ lÖ ngµnh n«ng nghiÖp cã xu
h-íng gi¶m. Tuy nhiªn cèt lâi vÉn lµ c«ng - n«ng - dÞch vô.
VÒ kinh tÕ ®èi ngo¹i:
N-íc ta ®· më cöa nÒn kinh tÕ liªn kÕt víi kinh tÕ khu vùc vµ kinh tÕ thÕ giíi
víi xu h-íng ngµy cµng m¹nh mÏ. Ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu ph¸t triÓn kh¸. N¨n
2000, kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu ®¹t trªn 186 USD/ng-êi, tuy cßn ë møc thÊp,
nh-ng ®· thuéc lo¹i c¸c n-íc cã nÒn ngo¹i th-¬ng ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, tû träng
kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu cña nhãm hµng n«ng, l©m, thuû s¶n cßn chiÕm 30%.
C¸c mÆt hµng xuÊt khÈu ë n-íc ta vÉn ë d¹ng th«, gi¸ trÞ thÊp, søc c¹nh tranh kÐm.
H¬n n÷a c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu ch-a lµm tèt c«ng t¸c xóc tiÕn th-¬ng m¹i,
ch-a cã chiÕn l-îc xuÊt khÈu dµi h¹n æn ®Þnh l©u dµi, th-¬ng m¹i ®iÖn tö vÉn cßn
míi mÎ. Nh- vËy, hiÖn t¹i kh¶ n¨ng tham gia héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi cña c¸c
doanh nghiÖp n-íc ta cßn thÊp, ®ßi hái Nhµ n-íc còng nh- mçi doanh nghiÖp ph¶i
cã gi¶i ph¸p trong qu¸ tr×nh héi nhËp thu ®-îc nhiÒu hiÖu qu¶.
2. TÝnh tÊt yÕu vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ Nhµ n-íc.
NÒn kinh tÕ c¬ cÊu nhiÒu thµnh phÇn lµ ®Æc tr-ng phæ biÕn cña mäi nÒn kinh tÕ
thÞ tr-êng. Kh¸c nhau lµ ë chç trong kinh tÕ thÞ tr-êng t- b¶n chñ nghÜa, kinh tÕ tnh©n nãi ®óng h¬n lµ kinh tÕ t- b¶n t- nh©n gi÷ vai trß thèng trÞ; cßn trong kinh tÕ
thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, nh- ë n-íc ta, th× kinh tÕ Nhµ n-íc gi÷ vai
trß chñ ®¹o, vµ kinh tÕ Nhµ n-íc cïng víi kinh tÕ tËp thÓ ®-îc x©y dùng vµ ph¸t
triÓn ®Ó ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c.
Do cã sù nhÇm lÉn gi÷a Nhµ n-íc vµ kinh tÕ Nhµ n-íc nªn cã ý kiÕn cho r»ng
chØ cã Nhµ n-íc míi lµm chøc n¨ng chñ ®¹o, chø kinh tÕ Nhµ n-íc th× kh«ng thÓ
gi÷ vai trß chñ ®¹o ®-îc. Còng do cã sù ®ång nhÊt gi÷a doanh nghiÖp Nhµ n-íc vµ
kinh tÕ Nhµ n-íc nãi chung, nªn ý kiÕn kh¸c cho r»ng doanh nghiÖp Nhµ n-íc
kh«ng thÓ gi÷ vai trß chñ ®¹o ®-îc bëi nã cã hµng lo¹t nh÷ng khuyÕt ®iÓm vµ
nh-îc ®iÓm trong ho¹t ®éng. ThËt ra, doanh nghiÖp Nhµ n-íc lµ bé phËn trô cét
nhÊt cña kinh tÕ Nhµ n-íc chø kh«ng ph¶i lµ toµn bé kinh tÕ Nhµ n-íc. Nãi ®Õn
kinh tÕ Nhµ n-íc th× ph¶i nãi ®Õn tÊt c¶ c¸c së h÷u trong tay Nhµ n-íc, kÓ c¶ tµi
nguyªn, ®Êt ®ai, ng©n s¸ch Nhµ n-íc, dù tr÷ quèc gia... Kinh tÕ Nhµ n-íc kh«ng
lµm chøc n¨ng qu¶n lý cña Nhµ n-íc nh-ng chÝnh nã lµ c«ng cô quan träng, lµ søc
m¹nh kinh tÕ mµ Nhµ n-íc n¾m lÊy vµ ®-a vµo ®Ó lµm chøc n¨ng qu¶n lý cña
m×nh. B¸o c¸o ChÝnh trÞ viÕt: " Kinh tÕ Nhµ n-íc ph¸t huy vai trß chñ ®¹o trong
nÒn kinh tÕ, lµ lùc l-îng vËt chÊt quan träng vµ lµ c«ng cô ®Ó Nhµ n-íc ®Þnh h-íng
vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ, doanhnghiÖp Nhµ n-íc gi÷ vÞ trÝ then chèt, ®i ®Çu
øng dông tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ, nªu g-¬ng vÒ n¨ng suÊt, chÊt l-îng, hiÖu
qu¶ kinh tÕ - x· héi vµ chÊp hµnh ph¸p luËt.
ë thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n-íc ta tr×nh ®é lùc l-îng s¶n xuÊt cßn
thÊp, quan hÖ së h÷u cßn tån t¹i nhiÒu h×nh thøc, lµ nÒn kinh tÕ hçn hîp nhiÒu
thµnh phÇn nh-ng c¬ chÕ thÞ tr-êng ch-a hoµn h¶o, doanh nghiÖp Nhµ n-íc h¹ot
®éng cßn nhiÒu khuyÕt tËt. V× vËy, ph¶i tiÕp tôc ®æi míi c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ®èi víi
doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®Ó t¹o ®éng lùc ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng
theo ®Þnh h-íng : xo¸ bao cÊp, doanh nghiÖp c¹nh tranh b×nh ®¼ng trªn thÞ tr-êng,
tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ s¶n xuÊt kinh doanh, nép ®ñ thuÕ vµ cã l·i, thùc hiÖn tèt
quy chÕ d©n chñ trong doanh nghiÖp. Cã c¬ chÕ phï hîp vÒ kiÓm tra, kiÓm so¸t,
thanh tra cña Nhµ n-íc ®èi víi doanh nghiÖp, kinh tÕ Nhµ n-íc cã gi÷ ®-îc vai trß
chñ ®¹o th× míi cã thÓ ®¶m b¶o ®-îc ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa cña kinh tÕ thÞ
tr-êng. Do ®ã ph¶i cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc.
Kinh tÕ Nhµ n-íc dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt, do ®ã ®Çu tph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ n-íc lµ t¹o ra nÒn t¶ng kinh tÕ cho x· héi chñ nghÜa, t¹o ra
søc m¹nh vËt chÊt ®Ó Nhµ n-íc ®iÒu tiÕt vµ qu¶n lý thÞ tr-êng.
Kinh tÕ Nhµ n-íc c¸c vÞ trÝ then chèt nªn cã kh¶ n¨ng chi phèi c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ kh¸c.
3. Nh÷ng biÓu hiÖn cñavai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ Nhµ n-íc.
3.1 Lµm lùc l-îng vËt chÊt ®Ó Nhµ n-íc thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt vµ
qu¶n lý vÜ m«.
Nhµ n-íc sö dông chung tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p cã thÓ can thiÖp vµo kinh tÕ
nh»m h¹n chÕ nh÷ng khuyÕt tËt cña kinh tÕ thÞ tr-êng, t¹o m«i tr-êng kinh doanh
lµnh m¹nh, ph©n bæ nguån lùc tèi -u vµ thóc ®Èy t¨ng tr-ëng kinh tÕ, ph¸t triÓn x·
héi mét c¸ch hµi hoµ phï hîp víi gi¸ trÞ truyÒn thèng vµ v¨n ho¸ ®Êt n-íc.
Trong kinh tÕ, mçi ®¬n vÞ kinh doanh lµ mét chñ thÓ kinh tÕ, trùc tiÕp ®èi mÆt
víi thÞ tr-êng ®Ó quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n : s¶n xuÊt c¸i g×? s¶n xuÊt
nh- thÕ nµo? s¶n xuÊt cho ai? theo môc tiªu tèi ®a ho¸ lîi nhuËn. §iÒu nµy tÊt yÕu
dÉn ®Õn kÕt côc lµ ë ®©u, khi nµo, ®èi víi mÆt hµng nµo cã thÓ ®em l¹i lîi nhuËn
cao th× ë ®ã, khi ®ã c¸c doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng sÏ ®æ x« vµo s¶n xuÊt vµ kinh
doanh mÆt hµng ®ã. Ng-îc l¹i, nÕu ë ®©u, khi nµo vµ ®èi víi mÆt hµng nµo kh«ng
cã l·i hoÆc lç vèn th× ë ®ã, khi ®ã sÏ cã nhiÒu doanhngiÖp cã kh¶ n¨ng sÏ rót khái
thÞ tr-êng s¶n xuÊt vµ kinh doanh mÆt hµng ®ã. Do sù h¹n chÕ cña mçi dÞch vô vÒ
viÖc thu thËp còng nh- xö lý c¸c th«ng tin cÇn thiÕt vÒ thÞ tr-êng ®Ó quyÕt ®Þnh cã
tham gia hay rót khái mét thÞ tr-êng nµo ®ã, tÊt c¶ sÏ dÉn ®Õn nguy c¬ cã thÓ ph¸t
sinh m©u thuÉn gi÷a cung vµ cÇu ë mäi lóc, mäi n¬i vµ ®èi víi mäi mÆt hµng. §Ó
chèng l¹i nguy c¬ ®ã Nhµ n-íc ph¶i thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÕu tiÕt b»ng nhiÒu c«ng
cô kh¸c nhau. Trong ®ã doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®-îc coi lµ mét c«ng cô.
Víi t- c¸ch lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt lu«n ®-îc Nhµ n-íc thùc hiÖn theo ph-¬ng
ch©m : ë ®au, khi nµo nÒn kinh tÕ quèc d©n ®ang më réng s¶n xuÊt kinh doanh mét
mÆt hµng cô thÓ nµo ®ã mµ c¸c doanh nghiÖp d©n doanh hoÆc kh«ng cã ®ñ søc
kinh doanh hoÆc tõ chèi th× ë ®ã vµ khi ®ã cÇn sù cã mÆt cña doanh nghiÖp
Nhµn-íc. §Õn lóc nµo ®ã, khi c¸c doanh nghiÖp d©n doanh ®· ®ñ søc ®¸p øng nhu
cÇu thÞ tr-êng, doanh nghiÖp Nhµ n-íc cã thÓ rót khái thÞ tr-êng ®ã, nh-êng chç
cho c¸c doanh nghiÖp d©n doanh. Qu¸ tr×nh diÔn ra liªn tôc, lÆp l¹i ë mäi lÜnh vùc
cña nÒn kinh tÕ quèc d©n h×nh thµnh vai trß ®iÒu tiÕt cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc.
Chøc n¨ng nµy cßn thÓ hiÖn ë trong ph¹m vi tõng vïng ®Æc biÖt quan träng víi c¸c
vïng xa, vïng s©u.
Nh- vËy, chøc n¨ng ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ quèc d©n ®ßi hái Nhµ n-íc ph¶i sö
dông doanh nghiÖp Nhµ n-íc nh- mét c«ng cô cÇn thiÕt b¶o ®¶m cho nÒn kinh tÕ
ho¹t ®éng mét c¸ch th«ng suèt, ®¶m b¶o lîi Ých x· héi.
3.2 Lµm ®ßn bÈy nhanh t¨ng tr-ëng kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi.
§Ó nÒn kinh tÕ n-íc ta ph¸t triÓn mét c¸ch nhanh chãng th× cÇn ph¶i cã nh÷ng
b-íc t¨ng tr-ëng. Do vËy, cÇn cã mét lùc l-îng cã søc m¹nh kinh tÕ lµm ®ßn bÈy
®Ó thóc ®Èy c¸c lùc l-îng kh¸c cïng ph¸t triÓn.Doanh nghiÖp Nhµ n-íc hiÖn nay
ch-a ®ñ kh¶ n¨ng chi phèi toµn bé nÒn kinh tÕ nh-ng cã mét thùc lùc to lín nªn
chØ cã doanh nghiÖp Nhµ n-íc míi cã thÓ thùc hiÖn ®-îc chøc n¨ng ®ßn bÈy.
Nh÷ng vÊn ®Ò x· héi ®ang lµ mét h¹n chÕ lín cña n-íc ta. Muèn ph¸t triÓn
kinh tÕ - x· héi Nhµ n-íc ph¶i gi¶i quyÕt triÖt ®Ó nh÷ng vÊn ®Ò ®ã. §Ó thùc hiÖn
®-îc ®iÒu nµy chóng ta cÇn cã thùc lùc vÒ kinh tÕ. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ
nhiÒu thµnh phÇn nh- hiÖn nay th× chØ cã thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n-íc míi cã thÓ
®¶m nhËn ®-îc vai trß lµm lùc l-îng chñ lùc cho Nhµ n-íc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò
x· héi.
3.3 Më ®-êng h-íng dÉn, hç trî cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cïng ph¸t
triÓn; T¹o nÒn t¶ng cho chÕ ®é x· héi míi.
KTNN kiÓm so¸t c¸c thÞ tr-êng cña ho¹t ®éng vèn vµ thÞ tr-êng tiÒn tÖ ®Ó b¶o
®¶m kh¶ n¨ng æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« cña nhµ n-íc. C¸c c«ng cô tµi chÝnh tiÒn tÖ,
tÝn dông lµ c¸c c«ng cô chÝnh yÕu cña nhµ n-íc trong qu¶n lý kinh tÕ vÜ m«.
Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n-íc thÓ hiÖn vai trß chñ ®¹o chi phèi c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ kh¸c, lµm biÕn ®æi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c theo ®Æc tÝnh cña m×nh, t¹o
c¬ së h¹ tÇng cho mçi kinh tÕ hµng ho¸, chiÕm gi÷ c¸c ngµnh then chèt vµ träng
yÕu x· héi, lµm ®ßn b¶y nhanh t¨ng tr-ëng kinh tÕ g¾n víi c«ng b»ng x· héi. §ãng
gãp phÇn lín vµo tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) cña toµn x· héi.
III. §Æc tr-ng kinh tÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng XHCN ë ViÖt Nam
NhiÖm vô hiÖn nay lµ x¸c ®Þnh néi dung ®Þnh h-íng XHCN
§ã lµ thÓ chÕ kinh tÕ mµ trong ®ã thÞ tr-êng vµ quan hÖ thÞ tr-êng ngµy cµng
®-îc xx¸c lËp lµ vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi s¶n xuÊt kinh doanh. NÒn kinh tÕ cã
nhiÒu thµnh phÇn c¹nh tranh, cã tr×nh ®é x· héi cao, thóc ®Èy sù kÕt hîp hµi hoµ
gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. Nhµ n-íc dïng luËt ph¸p, kÕ ho¹ch ®Þnh h-íng vµ
chÝnh s¸ch kinh tÕ dÉn d¾t thÞ tr-êng ph¸t triÓn lµnh m¹nh, dïng chÝnh s¸ch ®iÒu
tiÕt, ph©n phèi ®¶m b¶o phóc lîi cho toµn d©n thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi.
1. NÒn kinh tÕ n-íc ta lµ nªn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, trong ®ã kinh
tÕ nhµ n-íc ®ãng vai trß chñ ®¹o.
NÒn kinh tÕ n-íc ta tån t¹i ba lo¹i h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n: së h÷u toµn d©n,
së h÷u t- nh©n, së h÷u tËp thÓ. Tõ ba lo¹i h×nh së h÷u c¬ b¶n ®ã h×nh thµnh nhiÒu
thµnh phÇn kinh tÕ, nhiÒu h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh. Do ®ã kh«ng chØ
ra søc ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thuéc chÕ ®ä c«ng h÷u, mµ cßn ph¶i
khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thuéc së h÷u t- nh©n ®Ó h×nh thµnh
nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng réng lín bao gåm c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ thuéc chÕ ®é c«ng h÷u,
c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ t- doanh, c¸c h×nh thøc hîp t¸c liªn doanh gi÷a trong vµ ngoµi
n-íc, c¸c h×nh thøc ®an xen vµ th©m nhËp vµo nhau gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
®Òu cã thÓ tham gia thÞ tr-êng b×nh ®¼ng.
Trong c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thanh phÇn ë n-íc ta, kinh tÕ nhµ n-íc gi÷ vai
trß chñ ®³o. “Kinh tÕ nh¯ níc ph²t huy vai trß chñ ®³o trong nÒn kinh tÕ, l¯ lùc
l-îng vËt chÊt quan träng vµ lµ c«ng cô ®Ó Nhµ n-íc ®Þnh h-íng vµ ®iÒu tiÕt vÜ m«
nÒn kinh tÕ. Doanh nghiÖp nhµ n-íc gi÷ vÞ trÝ then chèt; ®i ®Çu øng dông tiÕn bé
khoa häc vµ c«ng nghÖ; nªu g-¬ng vÒ n¨ng suÊt, chÊt l-îng, hiÖu qu¶ kinh tÕ – x·
héi v¯ chÊp h¯nh ph²p luËt”. ViÖc x²c lËp vai trß chñ ®³o cña nÒn kinh tÕ nh¯ níc
lµ vÊn ®Ò cã tÝnh nguyªn t¾c vµ lµ sù kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh
h-íng x· héi chñ nghÜa víi kinh tÕ thÞ tr-êng t- b¶n. TÝnh ®Þnh h-íng x· héi chñ
nghÜa cña kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta ®· quy u®Þnh kinh tÕ nhµ n-íc ph¶i gi÷ vai
trß chñ ®¹o trong c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Bëi lÏ, mçi mét chÕ ®é x· héi
®Òu cã mét c¬ së kinh tÕ t-¬ng øng víi nã, kinh tÕ nhµ n-íc, nãi ®óng ra kinh tÕ
dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u bao gåm nhµ n-íc vµ kinh tÕ hîp t¸c, t¹o c¬ së kinh tÕ
cho chÕ ®é x· héi míi – x· héi chñ nghÜa.
ViÖc vin vµo t×nh tr¹ng ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ nhµn n-íc
trong thêi gian qua ®Ó phñ ®Þnh sù cÇn thiÕt kinh tÕ nhµ n-íc ph¶i gi÷ vai trß chñ
®¹o lµ sai lÇm vÒ lý luËn. VÊn ®Ì chñ yÕu kh«ng ph¶i lµ phñ ®Þnh vai trß chñ ®¹o
cña kinh tÕ nhµ n-íc, mµ lµ c¬ cÊu l¹i kinh tÕ nhµ n-íc vµ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý
doanh nghiÖp nhµ n-íc ®Ó chóng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. Cæ phÇn hãa doanh
nghiÖp nhµ n-íc lµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó c¬ cÊu l¹i khu cùc kinh tÕ
nhµ n-íc vµ c¶i thiÖn c¨n b¶n c¬ chÕ qu¶n lý doanh nghiÖp. Nhµ n-íc th«ng qua
chÕ ®é tham dù cæ phÇn ®Ó khèng chÕ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp theo ®Þnh
h-íng cña nhµ n-íc.
2. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ g¾n víi gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi .
§©y lµ ®¹c tr-ng næi bËt nhÊt cuÈ thÓ chÕ thÞ tr-êngXHCN. Hai mÆt kinh tÕ
vµ x· héi cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng chñ ®éng kÕt hîp víi nhau qua luËt ph¸p,
chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ chÝh s¸ch x· héi. Thùc hiÖn phóc lîi x· héi th«ng qua ng©n
s¸ch ®Ò ra võa khuyÕn khÝch mäi ng-êi lµm giµu chÝnh ®¶ng vµ t¨ng thu nhËp cho
nªn kinh tÕ quèc d©n. Chóng ta ph¶i g¾n kinh tÕ, x· héi, quèc phßng thµnh m« t¶
thèng nhÊt b¶o ®¶m æn ®Þnh chÝnh nh÷ng quèc gia, tõng b-íc tho¸t khái khñng
ho¶ng kinh tÕ x· héi vµ c«ng b»ng x· héi, kh«ng ngõng n©ng cao chÊt l-îng cuéc
sèng nh©n d©n.
Sù thµnh c«ng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa kh«ng
chØ dõng l¹i ë tèc ®é t¨ng tr-ëng mµ cßn ph¶i kh«ng ngõng n©ng cao chÊt l-îng
cuéc sèng, tiÒn l-¬ng, thu nhËt thùc tÕ t¨ng m¹nh y tÕ, gi¸o dôc ph¸t triÓn); sù
ph©n ho¸ giµu nghÌo kh«ng lµm ¶nh h-ëng tíi phóc lîi x· héi kh«ng lµm ®¶o lén
vÞ trÝ x· héi t-¬ng ®èi cña ®a sè d©n chóng, c¬ chÕ thÞ tr-êng kh«ng thÓ dÉn tíi sù
xuèng cÊp thËm chÝ tho¸i ho¸ trong lÜnh vùc v¨n ho¸ x· héi vµ c¸c quan hÖ ®¹o
®øc trong x· héi. V× thÕ ®Æc tr-ng quan träng vµ kh«ng thÓ thiÕu ®-îc cña kinh tÕ
thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam lµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi.
3. T¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng:
Thùc hiÖn môc tiªu t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë mét n-íc kÐm ph¸t
triÓn nh- n-íc ta lµ ®iÒu kh«ng ®¬n gi¶n. Kh«ng t¨ng tr-ëng vµ kh«ng ph¸t triÓn
bÒn v÷ng th× kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc môc tiªu “d©n gi¯u, níc m³nh”, “x± héi
c«ng b´ng v¨n minh” v¯ XHCN ®îc.
T¨ng tr-ëng kinh tÕ g¾n liÒn víi sù lín m¹nh cña nhµ n-íc, cã t¨ng tr-ëng
kinh tÕ míi cã t¨ng thªm thu nhËp cho nÒn kinh tÕ, nhµ n-íc cã ®iÒu kiÖn n©ng cao
vai trß cñ m×nh trong c¸c ho¹t ®éng x· héi. Suy cho cïng bÊt cø nhµ n-íc còng
muèn lín m¹nh do vËy rÊt cÇn cã tiÒm lùc vÒ kinh tÕ. Nhøng ®Ó t¨ng tr-ëng æn
®Þnh th× cÇn yÕu tè ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Ngµy nay ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®-îc ®Æt ra
cÊp b¸ch h¬n bao giê hÐt, næi lªn hai môc tiªu c¬ b¶n: t¨ng tr-ëng kinh tÕ vµ b¶o
vÖ m«i tr-êng sinh th¸i. Kinh nghiÖm c¸c n-íc ®i tr-íc cho thÊy cÇn gi¶i quyÕt
vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr-êng sinh th¸i ngay tõ buæi ®Çu cña ph¸t triÓn kinh tÕ.
4.Tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao
§©y lµ yªu cÇu rÊt quan träng cña ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, nh-ng còng
kh«ng ph¶i l µ ®iÒu kiÖn ®ñ bëi lÏ nhiÒu n-íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cao nh-ng
l¹i kh«ng ph¶i cã nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, hÖ thèng thÞ tr-êng ph¶i ®-îc ph¸t huy ®Çy ®ñ
mçi thøc thÓ kinh tÕ cã lîi Ých riªng vµ lµ chñ thÓ cña thÞ tr-êng, tham gia ho¹t
®éng c¹nh tranh víi nhau vµ h×nh thµnh mét thÞ tr-êng, mét m¹ng l-íi s¶n xuÊt x·
héi cã trËt tù. Do ®Æc tr-ng cña c¬ chÕ thÞ tr-êng, lÊy lîi nhuËn lµm môc tiªu c¹nh
tranh lµ m«i tr-êng c¹nh tranh, v× vËy b¾t buéc tÊt c¶ c¸c thÓ chÕ kinh tÕ ®Òu ph¶i
ho¹t ®éng víi tèc ®é cao ®Ó cã thÓ ®øng v÷ng trªn thÞ tr-êng ®Çy tÝnh c¹nh tranh
nµy.
5. Vai trß l·nh ®¹o, qu¶n lý cña nhµ n-íc.
§©y lµ mét ®iÒu kiÖn quan träng b¶o ®¶m ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa nÒn
kinh tÕ n-íc ta. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ch¹y theo lîi nhuËn, trong m«i tr-êng
c¹nh tranh, cho nªn n¶y sinh rÊt nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p mµ cÇn cã nhµ n-íc míi cã
thÓ gi¶i quyÕt ®-îc. V× thÕ chóng t a muèn x©y dùng thµnh c«ng nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa chóng ta kh«ng thÓ kh«ng nãi tíi vai trß
qu¶n lý cña nhµ n-íc. Vai trß nµy ®-îc thÓ hiÖn b»ng hÖ thèng ph¸p luËt b¶o vÖ
quyÒn tù do, d©n chñ, c«ng b»ng x· héi b»ng ph©n phèi vµ më réng phóc lîi x· héi
cho toµn d©n, b»ng hÖ thèng hµng ho¸ c«ng céng; ®ång thêi më réng vµ h-íng dÉn
hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cïng ph¸t triÓn.
6. NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng n-íc ta lµ nÒn kinh tÕ më, héi nhËp víi kinh tÕ thÕ
giíi vµ khu vùc.
Thùc ra ®©y kh«ng ph¶i chØ lµ ®Æc tr-ng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh
h-íng x· héi chñ nghÜa, mµ xu h-íng chung cña c¸c nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi hiÖn
nay. “Kh«ng cã d©n téc n¯o bÞ ph² s°n v× th¬ng m³i”. Nhng ë ®©y muèn nhÊn
m¹nh sù kh¸c biÖt nÒn kinh tÕ mµ chóng ta ®ang x©y dùng víi nÒn kinh tÕ ®ãng,
khÐp kÝn tr-íc ®æi míi. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ hiÖn nay chØ cã më cña kinh tÕ héi
nhËp vµo kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi míi thu hót ®-îc vèn, kü thuËt c«ng nghÖ
hiÖn ®¹i, kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn ®Ó khai th¸c tiÒm n¨ng vµ thÕ m¹nh cña
n-íc ta, thùc hiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng theo kiÓu rót ng¾n.
Thùc hiÖn më cña kinh tÕ theo h-íng ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc kinh tÕ ®èi
ngo¹i, thÞ tr-êng trong n-íc g¾n víi thÞ tr-êng khu vùc vµ thÕ giíi, thù hiÖn
nh÷ng th«ng lÖ trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, nh-ng vÉn gi÷ ®-îc ®éc lËp chñ
quyÒn vµ b¶o vÖ ®-îc lîi Ých quèc gia, d©n téc trong quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i.
Thùc hiÖn chÝnh s¸ch h-íng m¹nh vÒ xuÊt khÈu, ®ång thêi thay thÕ nhËp khÈu
nh÷ng s¶n phÈm mµ trong n-íc s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶. §iÒu nµy ®· ®-îc §¶ng
ta kh¶ ®Þnh trong v¨n kiÖn ®¹i héi §¶ng VIII: ”X©y dùng mét nÒn kinh tÕ më,
héi nhËp víi khu vùc vµ thÕ giíi, h-íng m¹nh mÏ vÒ xuÊt khÈu, ®ång thêi thay
thÕ nhËp khÈu b»ng nh÷ng s¶n phÈm trong n-íc s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶.
§Ó héi nhËp ®Çy ®ñ vµo khu vùc mËu dÞch tù do §«ng Nam ¸ (AFTA ASEAN Free Trade Area) vµ tæ chøc th-¬ng m¹i thÕ giíi (WTO - World Trade
Organization), cÇn cã sù chuÈn bÞ tÝch cùc ngay tõ b©y giê kh«ng chØ ë cÊp trung
-¬ng, mµ c¶ ë cÊp c¬ së, c¸c doanh nghiÖp ph¶i tÝnh ®Õn ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng khi
héi nhËp ®Ó cã biÖn ph¸p n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh, nhê ®ã tån t¹i vµ ph¸t
triÓn.
7. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng g¾n liÒn víi viÖc gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c
d©n téc.
Khi chuyÓn nÒn kinh tÕ n-íc ta sang kinh tÕ hµng ho¸ vËn ®éng theo c¬ chÕ
thÞ tr-êng, th× còng n¶y sinh trong ®êi sèng thùc tÕ nh÷ng hiÖn t-îng nh-: th-¬ng
m¹i ho¸ c¶ nh÷ng quan hÖ x· héi, sèng vô lîi, sïng b¸i ®ång tiÒn, coi th-êng c¸c
gi¸ trÞ nh©n v¨n lµm sãi mßn truyÒn thèng v¨n ho¸ vµ ®¹o ®øc d©n téc. ViÖc më
cña vµ héi nhËp nh÷ng yÕu tè v¨n ho¸ lai c¨ng, mÊt gèc, xa l¹ thuÇn phong mü tôc
cña d©n téc.
Chóng ta coi viÖc v©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng lµ ph-¬ng tiÖn,
con ®-êng thùc hiÖn môc tiªu x· héi chñ nghÜa, chø kh«ng ph¶i ph¸t triÓn kinh tÕ
thÞ tr-êng t- b¶n chñ nghÜa. V× vËy, khi x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng vµ më
réng giao l-u quèc tÕ, héi nhËp víi khu vùc vµ thÕ giíi ph¶i ®Æc biÖt quan t©m gi÷
g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc, ®ång thêi tiÕp thu cã chän läc tinh hoa
v¨n ho¸ c¸c d©n téc trªn thÕ giíi lµm giµu ®Ñp thªm v¨n ho¸ ViÖt Nam. Nh- cè
tæng bÝ th §ç Mêi ®± nãi: “Trong ®iÒu kiÖn më réng c²c quan hÖ ®èi ngo³i,
cµng ph¶i coi träng gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc ®i víi tiÕp thu tinh hoa v¨n
ho¸ nh©n lo¹i ®Ó lµm giµu v¨n ho¸ cña ta, ng¨n chÆn sù x©m nhËp cña c¸c s¶n
phÈm v¨n ho¸ ®éc h¹i, lai c¨ng, mÊt gèc.
IV. Ph-¬ng h-íng c¶i c¸ch kinh tÕ nhµ n-íc
1. §èi víi doanh nghiÖp nhµ n-íc:
Kinh tÕ Nhµ n-íc cã vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc gi÷ v÷ng ®Þnh h-íng XHCN,
æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi cña ®Êt n-íc. Doanh nghiÖp Nhµ
n-íc (gåm DNNN gi÷ 100% vèn vµ DNNN gi÷ cæ phÇn chi phèi) ph¶i kh«ng
ngõng ®-îc ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶, gi÷ vÞ trÝ then chèt trong nÒn
kinh tÕ, lµm c«ng cô vËt chÊt quan träng ®Ó kinh tÕ Nhµ n-íc gi÷ vai trß chñ ®¹o
trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng XHCN. ViÖc tiÕp tôc søp xÕp, ®æi míi vf
n©ng coa hiÖu qu¶ doanh nghiÖp nhµ n-íc lµ nhiÖm vô cÊp b¸ch vµ còng lµ nhiÖm
vô chiÕn l-îc, l©u dµi vµ nhiÒu khã kh¨n, phøc t¹p, míi mÏ.........
1.1.§Þnh h-íng s¾p xÕp, ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhµ n-íc ho¹t ®éng kinh
doanh vµ ho¹t ®éng c«ng Ých.
a. §èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh.
- Nhµ n-íc gi÷ 100% vèn ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh
trong lÜnh vùc ®éc quyÒn nhµ n-íc: vËt liÖu næ, ho¸ chÊt ®éc, chÊt phãng x¹, hÖ
thèng truyÒn t¶i quèc gia, m¹ng trôc th«ng tin quèc gia vµ quèc tÕ, s¶n xuÊt thuèc
l¸ ®iÕu.
- Nhµ n-íc gi÷ cæ phÇn chi phèi hoÆc gi÷ 100% vèn ®èi víi doanh nghiÖp nhµ
n-¬c ho¹t ®éng kinh doanh trong c¸c ngµnh vµ lÜnh vùc: b¸n bu«n l-¬ng thùc, b¸n
bu«n x¨ng dÇu, s¶n xuÊt ®iÖn, khai th¸c c¸c kho¸ng s¶n quan träng, s¶n xuÊt mét
sè s¶n phÈm c¬ khÝ, ®iÖn tö, c«ng nghÖ th«ng tin, s¶n xuÊt kim lo¹i ®en, kim lo¹i
mµu, s¶n xuÊt ho¸ chÊt c¬ b¶n, ph©n ho¸ häc, thuèc b¶o vÖ thùc vËt, s¶n xuÊt xi
m¨ng, c«ng nghiÖp x©y dùng, s¶n xuÊt mét sè hµng tiªu dïng vµ c«ng nghiÖp thùc
phÈm quan träng, s¶n xuÊt ho¸ ®éc, thuèc ch÷a bÖnh, vËn t¶i hµng kh«ng, ®-êng
s¾t, viÔn ®«ng, kinh doanh tiÒn tÖ, b¶o hiÓm, xæ sè kiÕn thiÕt, dÞch vô viÔn th«ng c¬
b¶n, chñ yÕu lµ c¸c doanh nghiÖp quy m« lín, cã ®ãng gãp lín cho ng©n s¸ch, ®i
- Xem thêm -