Ch¬ng Viii
kÕ to¸n thu nhËp - chi phÝ
vµ kÕt qu¶ kinh doanh cña nhtm
1. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ kÕ to¸n thu nhËp, chi phÝ vµ kÕt qu¶ kinh doanh
cña NHTM
1.1. Kh¸i qu¸t vÒ c¬ chÕ tµi chÝnh cña NHTM
C¸c NHTM lµ nh÷ng doanh nghiÖp kinh doanh trªn lÜnh vùc tiÒn tÖ, tÝn
dông vµ dÞch vô ng©n hµng víi nhiÖm vô c¬ b¶n cña c¸c NHTM lµ kinh doanh vµ
phôc vô cho c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ cña ®Êt níc. NHTM lµ nh÷ng ®¬n vÞ h¹ch
to¸n kinh tÕ ®éc lËp, cã quyÒn tù chñ vÒ tµi chÝnh, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ kÕt qu¶
kinh doanh cña m×nh. Ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c h¹ch to¸n kinh tÕ trong toµn hÖ
thèng, lÊy thu nhËp bï ®¾p chi phÝ vµ ®¶m b¶o cã l·i.
Ho¹t ®éng tµi chÝnh cña NHTM võa ph¶i tu©n thñ theo c¬ chÕ tµi chÝnh
cña c¸c doanh nghiÖp theo LuËt doanh nghiÖp, võa tu©n theo c¬ chÕ tµi chÝnh cña
ng©n hµng theo quy ®Þnh cña LuËt c¸c TCTD.
Tuy nhiªn, do tÝnh chÊt ho¹t ®éng kinh doanh cña NHTM lµ kinh doanh
trªn lÜnh vùc tiÒn tÖ, ho¹t ®éng tµi chÝnh cña ng©n hµng còng mang nh÷ng ®Æc
®iÓm sau ®©y
- Nguån vèn cña ng©n hµng ®îc h×nh thµnh tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, do
ng©n s¸ch cÊp, vèn cæ phÇn, vèn tù bæ sung, vèn huy ®éng, vèn liªn doanh liªn
kÕt... trong ®ã nguån vèn huy ®éng chiÕm tû träng chñ yÕu. ViÖc qu¶n lý vèn
trong ng©n hµng ®îc thùc hiÖn theo nguyªn t¾c ®iÒu hoµ trong toµn hÖ thèng,
gi÷a c¸c chi nh¸nh vµ héi së chÝnh cã c¸c nghiÖp vô vÒ ph©n phèi, ®iÒu chuyÓn
vèn.
- Doanh thu cña NHTM ®îc t¹o ra trªn c¬ së c¸c nghiÖp vô kinh doanh
tiÒn tÖ nh ho¹t ®éng tÝn dông, kinh doanh ngo¹i tÖ, kim khÝ quý, ®¸ quý, ®Çu t,
gãp vèn liªn doanh liªn kÕt, nghiÖp vô ®¹i lý vµ tõ dÞch vô thanh to¸n... Thu nhËp
cña ng©n hµng chÝnh lµ mét bé phËn thu nhËp cña c¸c nhµ s¶n xuÊt, kinh doanh
kh¸c ph¶i nhêng l¹i do nhËn tÝn dông hoÆc sö dông c¸c dÞch vô cña ng©n hµng.
Trong ®ã, kho¶n thu chñ yÕu lµ thu l·i tõ ho¹t ®éng tÝn dông, ®Çu t vµ chÞu ¶nh
hëng bëi quy m«, chÊt lîng ho¹t ®éng tÝn dông, ®Çu t. Tuy nhiªn, víi xu thÕ ph¸t
triÓn c¸c s¶n phÈm dÞch vô ng©n hµng hiÖn nay nªn c¸c kho¶n thu tõ dÞch vô
®ang ngµy mét t¨ng ë c¸c ng©n hµng hiÖn ®¹i.
- Chi phÝ cña ng©n hµng chñ yÕu lµ chi phÝ cho huy ®éng vèn tr¶ cho c¸c
tæ chøc, c¸c nh©n cã tiÒn göi, ®Çu t hoÆc cho ng©n hµng vay. Trong ®ã chi tr¶ l·i
tiÒn göi vµ tiÒn vay thêng lµ kho¶n chi phÝ lín nhÊt vµ phô thuéc vµo nhiÒu yÕu
tè nh chÝnh s¸ch kinh doanh cña ng©n hµng, l·i suÊt thÞ trêng, l¹m ph¸t... C¸c
kho¶n chi trong ng©n hµng chñ yÕu mang tÝnh chÊt chi phÝ ho¹t ®éng dÞch vô vµ
g¾n liÒn víi kÕt qu¶ kinh doanh, nªn viÖc qu¶n lý c¸c kho¶n chi phÝ trong ng©n
hµng cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi môc tiªu t¨ng lîi nhuËn cña ng©n hµng.
- Mçi NHTM lµ mét ®¬n vÞ h¹ch to¸n kinh tÕ ®éc lËp, c¸c chi nh¸nh lµ
nh÷ng ®¬n vÞ h¹ch to¸n phô thuéc, kÕt qu¶ kinh doanh ®îc tÝnh chung cho toµn
hÖ thèng. §Ó x¸c ®Þnh kÕt qu¶ kinh doanh, ngêi ta ph©n chia ®êi sèng ng©n hµng
ra lµm nhiÒu giai ®o¹n, mçi giai ®o¹n g¾n víi mét n¨m ho¹t ®éng (n¨m tµi
chÝnh) vµ ®îc coi lµ mét chu kú kinh doanh. ViÖc tÝnh to¸n kÕt qu¶ kinh doanh
cña ng©n hµng chØ ®îc x¸c ®Þnh chÝnh thøc vµo cuèi n¨m tµi chÝnh vµ cho toµn hÖ
thèng.
- Lîi nhuËn cña ng©n hµng lµ chªnh lÖch gi÷a tæng thu nhËp vµ tæng chi
phÝ trong n¨m, sau khi lµm xong nghÜa vô nép Ng©n s¸ch Nhµ níc, ng©n hµng
ph¶i trÝch lËp c¸c quü bæ sung nguån vèn chñ së h÷u vµ dù phßng cho c¸c rñi ro
trong kinh doanh, lËp quü ®Çu t ph¸t triÓn nghiÖp vô, sau ®ã míi ®îc trÝch lËp
quü khen thëng, quü phóc lîi. C¸c quü ®îc trÝch lËp theo c¸c tû lÖ quy ®Þnh vµ sö
dông theo ®óng tÝnh chÊt cña tõng quü.
- C¸c NHTM ph¶i lËp b¸o c¸o tµi chÝnh theo ®óng quy ®Þnh cña chÕ ®é kÕ
to¸n thèng kª vµ c¸c chuÈn mùc kÕ to¸n ®Ó göi cho c¸c c¬ quan tµi chÝnh vµ
NHNN trong thêi h¹n quy ®Þnh sau khi ®· ®îc kiÓm to¸n.
1.2. Tµi kho¶n vµ chøng tõ sö dông
1.2.1. Tµi kho¶n sö dông
Trong kÕ to¸n thu chi vµ kÕt qu¶ kinh doanh cña NHTM sö dông c¸c nhãm tµi
kho¶n sau:
1.2.1.1. Tµi kho¶n ph¶n ¸nh kÕt qu¶ kinh doanh
Ph¶n ¸nh kÕt qu¶ kinh doanh cña ng©n hµng lµ tµi kho¶n lîi nhuËn cha
ph©n phèi (TK 69). Khi h¹ch to¸n tµi kho¶n nµy cÇn t«n träng mét sè quy ®Þnh
sau:
- ViÖc ph©n phèi kÕt qu¶ kinh doanh cña ng©n hµng ph¶i ®¶m b¶o râ rµng,
minh b¹ch theo ®óng chÕ ®é tµi chÝnh.
- Ph¶i h¹ch to¸n chi tiÕt kÕt qu¶ kinh doanh cña tõng niªn ®é kÕ to¸n,
®ång thêi theo dâi chi tiÕt theo tõng néi dung ph©n phèi.
- Trêng hîp ph¸t hiÖn c¸c sai sãt ¶nh hëng ®Õn kÕt qu¶ kinh doanh cña
n¨m tríc th× viÖc söa ch÷a c¸c sai sãt ®ã ®îc ®iÒu chØnh h¹ch to¸n vµo tµi kho¶n
lîi nhuËn ®Ó l¹i n¨m tríc.
Tµi kho¶n lîi nhuËn cha ph©n phèi ®îc ph©n chia thµnh hai tµi kho¶n cÊp
2 lµ:
Tµi kho¶n lîi nhuËn n¨m nay - TK 691
Tµi kho¶n lîi nhuËn n¨m tríc - TK 692
KÕt cÊu tµi kho¶n lîi nhuËn cha ph©n phèi:
Bªn Cã ghi: - Sè d cuèi kú cña c¸c tµi kho¶n thu nhËp chuyÓn sang
- NhËn l¹i phÇn thuÕ nép thõa
Bªn Nî ghi: - Sè d cuèi kú cña c¸c tµi kho¶n chi phÝ chuyÓn sang
- Nép bæ sung sè thuÕ cßn thiÕu
- TrÝch lËp c¸c quü
- Chia lîi nhuËn cho c¸c bªn tham gia liªn doanh, cho c¸c cè
®«ng
Sè d Cã ph¶n ¸nh sè lîi nhuËn cha ph©n phèi hoÆc cha sö dông
Sè d Nî ph¶n ¸nh sè lç ho¹t ®éng kinh doanh cha xö lý
H¹ch to¸n chi tiÕt: Më mét tµi kho¶n chi tiÕt
1.2.1.2. Nhãm tµi kho¶n ph¶n ¸nh thu nhËp cña ng©n hµng
Bao gåm c¸c tµi kho¶n ph¶n ¸nh c¸c kho¶n thu nhËp cña ng©n hµng nh thu
tõ ho¹t ®éng tÝn dông, kinh doanh, thu vÒ dÞch vô ng©n hµng vµ thu nhËp bÊt thêng. Mçi lo¹i thu nhËp ®îc më mét tµi kho¶n riªng, cô thÓ lµ:
- Tµi kho¶n thu nhËp tõ ho¹t ®éng tÝn dông (TK 70
- Tµi kho¶n thu nhËp phÝ tõ ho¹t ®éng dÞch vô (TK 71)
- Tµi kho¶n thu nhËp tõ ho¹t ®éng kinh doanh ngo¹i hèi (TK 72)
- Tµi kho¶n thu nhËp tõ ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c (TK 74)
- Tµi kho¶n thu l·i gãp vèn, mua cæ phÇn (TK 78)
- Tµi kho¶n thu nhËp kh¸c (TK 79)
KÕt cÊu cña c¸c tµi kho¶n thu nhËp:
Bªn Cã ghi : C¸c kho¶n thu vÒ ho¹t ®éng kinh doanh trong n¨m.
Bªn Nî ghi : - ChuyÓn tiÒn sè d cã cuèi n¨m vµo tµi kho¶n lîi
nhuËn n¨m nay khi quyÕt to¸n
- §iÒu chØnh h¹ch to¸n sai sãt trong n¨m
Sè d Cã ph¶n ¸nh c¸c kho¶n thu nhËp trong n¨m cha kÕt chuyÓn
H¹ch to¸n chi tiÕt: Më mét tµi kho¶n chi tiÕt
1.2.1.3. Nhãm tµi kho¶n ph¶n ¸nh chi phÝ cña ng©n hµng
Nhãm tµi kho¶n nµy ph¶n ¸nh c¸c kho¶n chi phÝ cña ng©n hµng bao gåm:
- TK Chi phÝ ho¹t ®éng tÝn dông (TK80)
- TK Chi phÝ ho¹t ®éng dÞch vô (TK81)
- TK Chi ho¹t ®éng kinh doanh ngo¹i hèi (TK82)
- TK Chi nép thuÕ, c¸c kho¶n phÝ vµ lÖ phÝ (TK83)
- TK Chi ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c (TK84)
- TK Chi phÝ nh©n viªn (TK85)
- TK Chi c«ng vô vµ qu¶n lý (TK86)
- TK Chi vÒ tµi s¶n (87)
- TK Chi dù phßng, b¶o toµn vµ b¶o hiÓm tiÒn göi (TK88)
- TK Chi phÝ kh¸c (TK 89).
KÕt cÊu cña c¸c tµi kho¶n chi phÝ:
Bªn Nî ghi: C¸c kho¶n chi vÒ ho¹t ®éng kinh doanh trong n¨m.
Bªn Cã ghi : - Sè tiÒn thu gi¶m chi trong n¨m.
- ChuyÓn sè d nî cuèi n¨m vµo tµi kho¶n lîi nhuËn
n¨m nay khi quyÕt to¸n.
Sè d Nî ph¶n ¸nh c¸c kho¶n chi phÝ trong n¨m cha kÕt chuyÓn
H¹ch to¸n chi tiÕt: Më mét tµi kho¶n chi tiÕt
1.2.2. Chøng tõ
Chøng tõ dïng trong kÕ to¸n kÕ to¸n thu chi tµi chÝnh vµ kÕt qu¶ kinh
doanh cña ng©n hµng chñ yÕu lµ c¸c chøng tõ néi bé nh phiÕu chuyÓn kho¶n,
phiÕu thu, phiÕu chi ®îc lËp trªn c¬ së c¸c nghiÖp vô ph¸t sinh. Ngoµi ra, cßn sö
dông mét sè c¸c chøng tõ kh¸c nh c¸c b¶ng kª tÝnh l·i, c¸c chøng tõ thanh to¸n
kh«ng dïng tiÒn mÆt.
C¸c chøng tõ dïng trong nghiÖp vô thu, chi vµ ph©n phèi lîi nhuËn ®îc
qu¶n lý vµ s¾p xÕp riªng. Trªn c¸c chøng tõ nµy ph¶i cã ®Çy ®ñ ch÷ ký cña gi¸m
®èc ng©n hµng, kÕ to¸n trëng míi cã gi¸ trÞ ®Ó thùc hiÖn bót to¸n.
2. Quy tr×nh kÕ to¸n thu nhËp, chi phÝ vµ kÕt qu¶ kinh doanh
2.1. KÕ to¸n doanh thu cña ng©n hµng
2.1.1. ChuÈn mùc kÕ to¸n vÒ kÕ to¸n doanh thu
Thu nhËp cña NHTM gåm nhiÒu lo¹i kh¸c nhau, mçi lo¹i cã néi dung,
tÝnh chÊt riªng. NÕu xÐt trong mèi quan hÖ víi chÝnh s¸ch thuÕ cña Nhµ níc th×
cã nh÷ng lo¹i thu nhËp ph¶i chÞu thuÕ GTGT theo ph¬ng ph¸p tÝnh thuÕ trùc tiÕp
hoÆc khÊu trõ, cã nh÷ng lo¹i thu kh«ng thuéc ®èi tîng chÞu thuÕ GTGT. NÕu xÐt
theo tÝnh chÊt ph¸t sinh vµ mèi quan hÖ víi l·i suÊt th× trong ho¹t ®éng kinh
doanh ng©n hµng cã nh÷ng kho¶n thu nhËp mang tÝnh chÊt thêng xuyªn, cã
kho¶n thu mang tÝnh chÊt bÊt thêng; cã kho¶n thu tÝnh theo l·i suÊt vµ nh÷ng
kho¶n thu kh«ng dùa trªn c¬ së l·i suÊt. Tõ ®ã, trong kÕ to¸n ph¶i ph©n ®Þnh râ
tÝnh chÊt vµ néi dung cña tõng lo¹i thu ®Ó ¸p dông ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n phï
hîp víi qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hµng.
Trong h¹ch to¸n doanh thu cña ng©n hµng ph¶i tu©n thñ ChuÈn mùc kÕ
to¸n ViÖt Nam sè 14 vÒ doanh thu vµ thu nhËp kh¸c, ChuÈn mùc kÕ to¸n quèc tÕ
sè 18 vÒ doanh thu.
Doanh thu cña giao dÞch ®îc ghi nhËn khi kÕt qu¶ giao dÞch vÒ cung cÊp
dÞch vô ®îc x¸c ®Þnh mét c¸ch ®¸ng tin cËy. Trêng hîp giao dÞch liªn quan ®Õn
nhiÒu kú thi doanh thu ®îc ghi nhËn trong kú theo kÕt qu¶ phÇn c«ng viÖc ®·
hoµn thµnh vµo ngµy lËp b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n cña kú ®ã. KÕt qu¶ cña giao dÞch
®îc x¸c ®Þnh khi tho¶ m·n tÊt c¶ 4 ®iÒu kiÖn sau:
(1) Doanh thu ®îc x¸c ®Þnh t¬ng ®èi ch¾c ch¾n
(2) Cã kh¶ n¨ng thu ®îc lîi Ých kinh tÕ tõ giao dÞch cung cÊp dÞch vô ®ã
(3) X¸c ®Þnh ®îc phÇn c«ng viÖc ®· hoµn thµnh vµo ngµy lËp b¶ng c©n ®èi
kÕ to¸n
(4) X¸c ®Þnh ®îc chi phÝ ph¸t sinh cho giao dÞch vµ chi phÝ ®Ó hoµn thµnh
giao dÞch cung cÊp dÞch vô ®ã.
Ngoµi ra, trong kÕ to¸n doanh thu cña NHTM cßn ph¶i tu©n thñ mét sè
quy ®Þnh sau:
- C¸c tµi kho¶n thu nhËp lu«n ph¶n ¸nh sè ph¸t sinh bªn Cã vµ d Cã, cuèi
kú sè d cã ®îc kÕt chuyÓn toµn bé sang tµi kho¶n kÕt qu¶ kinh doanh vµ kh«ng
cßn sè d.
- §èi víi c¸c kho¶n thu nhËp tõ c¸c ho¹t ®éng mua b¸n chøng kho¸n,
vµng, ngo¹i tÖ... chØ h¹ch to¸n phÇn chªnh lÖch gi÷a gi¸ mua vµ b¸n (kh«ng ph¶n
¸nh tæng sè tiÒn b¸n thu ®îc), sè l·i vÒ tr¸i phiÕu, tÝn phiÕu hoÆc cæ phiÕu.
- §èi víi kho¶n tiÒn l·i ®Çu t nhËn ®îc tõ kho¶n ®Çu t cæ phiÕu, tr¸i phiÕu
th× chØ cã phÇn tiÒn l·i cña c¸c kú mµ ng©n hµng mua l¹i kho¶n ®Çu t nµy míi ®îc ghi nhËn lµ thu nhËp ph¸t sinh trong kú; cßn kho¶n l·i ®Çu t dån tÝch tríc khi
ng©n hµng mua l¹i kho¶n ®Çu t ®ã th× ghi gi¶m gi¸ trÞ kho¶n ®Çu t tr¸i phiÕu, cæ
phiÕu ®ã.
- L·i ph¸t sinh do thanh lý, nhîng b¸n TSC§ ®îc x¸c ®Þnh b»ng sè chªnh
lÖch d¬ng gi÷a thu nhËp víi chi phÝ thanh lý, nhîng b¸n céng gi¸ trÞ cßn l¹i cña
TSC§. Sè l·i nµy ®îc ghi nhËn lµ thu nhËp tõ nhîng b¸n, thanh lý TSC§.
- Nh÷ng kho¶n ®· ghi vµo thu nhËp nhng sau ®ã kh«ng thu ®îc ph¶i bï
®¾p b»ng kho¶n dù phßng ®· lËp hoÆc h¹ch to¸n vµo chi phÝ ph¸t sinh trong kú
(nÕu cha ®îc lËp dù phßng hoÆc sè dù phßng nhá h¬n sè nî kh«ng thu ®îc) mµ
kh«ng ghi gi¶m thu nhËp.
- Cuèi n¨m, khi lËp b¸o c¸o tµi chÝnh th× c¸c kho¶n ph¸t sinh tõ giao dÞch
néi bé (l·i tiÒn göi, cho vay néi bé) ph¶i lo¹i trõ.
- §èi víi thu nhËp tõ c¸c cam kÕt ngo¹i b¶ng ph¶i ph©n bæ trong suèt thêi
h¹n thùc hiÖn cam kÕt.
2.1.2. Néi dung vµ ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n c¸c kho¶n thu nhËp cña ng©n
hµng
Néi dung c¸c kho¶n thu nhËp cña ng©n hµng bao gåm:
- Thu nhËp tõ ho¹t ®éng tÝn dông bao gåm thu l·i tiÒn göi, thu l·i cho vay,
thu l·i tõ ®Çu t chøng kho¸n, thu l·i cho thuª tµi chÝnh vµ thu l·i kh¸c.
- Thu nhËp phÝ tõ ho¹t ®éng dÞch vô gåm thu tõ dÞch vô thanh to¸n, thu tõ
nghiÖp vô b¶o l·nh, thu tõ dÞch vô ng©n quü, thu tõ nghiÖp vô uû th¸c vµ ®¹i lý,
thu tõ dÞch vô t vÊn, thu tõ kinh doanh vµ dÞch vô b¶o hiÓm, thu phÝ nghiÖp vô
chiÕt khÊu, thu tõ cung øng dÞch vô b¶o qu¶n tµi s¶n, cho thuª tñ, kÐt vµ thu
kh¸c.
- Thu nhËp tõ ho¹t ®éng kinh doanh ngo¹i hèi gåm thu vÒ kinh doanh
ngo¹i tÖ vµ thu vÒ kinh doanh vµng.
- Thu nhËp tõ ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c nh thu vÒ kinh doanh chøng
kho¸n thu tõ nghiÖp vô mua b¸n nî vµ thu vÒ ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c
- Thu l·i gãp vèn, mua cæ phÇn lµ sè l·i thu ®îc tõ viÖc gãp vèn mua cæ
phÇn, gãp vèn liªn doanh cña ng©n hµng víi tæ chøc kh¸c.
- Thu nhËp bÊt thêng lµ c¸c kho¶n thu nhËp cña ng©n hµng ngoµi c¸c
kho¶n thu nhËp nãi trªn, nh÷ng kho¶n thu nhËp ph¸t sinh do chñ quan hoÆc
kh¸ch quan ®a tíi mµ ng©n hµng kh«ng dù tÝnh tríc hoÆc dù tÝnh tríc nhng Ýt cã
kh¶ n¨ng thùc hiÖn, nh÷ng kho¶n thu kh«ng mang tÝnh chÊt thêng xuyªn.
Khi h¹ch to¸n c¸c kho¶n thu nhËp cã thÓ ¸p dông mét sè ph¬ng ph¸p h¹ch
to¸n sau:
- Ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n thu trùc tiÕp khi ph¸t sinh kho¶n thu nhËp kh«ng
qua dù thu hoÆc doanh thu chê ph©n bæ.
- H¹ch to¸n theo ph¬ng ph¸p dù thu
- Ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n qua doanh thu chê ph©n bæ
- Ngoµi ra, trong qu¸ tr×nh h¹ch to¸n thu nhËp, cã nh÷ng kho¶n thu chÞu
thuÕ GTGT cÇn ph©n ®Þnh râ phÇn ®îc ghi vµo thu nhËp cña ng©n hµng vµ phÇn
thuÕ ph¶i nép ®Ó h¹ch to¸n riªng lµm c¨n cø nép thuÕ cho NSNN.
2.1.2.1. KÕ to¸n c¸c kho¶n thu trùc tiÕp
Ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n thu trùc tiÕp lµ h¹ch to¸n th¼ng vµo tµi kho¶n thu
nhËp mµ kh«ng h¹ch to¸n qua tµi kho¶n dù thu hoÆc doanh thu chê ph©n bæ. Ph¬ng ph¸p nµy thêng ¸p dông trong h¹ch to¸n c¸c kho¶n thu:
- C¸c kho¶n thu kh«ng thêng xuyªn nh thu phÝ dÞch vô theo mãn
- Thu l·i tõ ho¹t ®éng tÝn dông, ®Çu t, tiÒn göi t¹i NHNN vµ TCTD kh¸c
®èi víi nh÷ng trêng hîp mµ ng©n hµng kh«ng ¸p dông dù thu.
- C¸c kho¶n thu nhËp bÊt thêng nh thu vÒ thanh lý tµi s¶n, thu tiÒn ph¹t vi
ph¹m hîp ®ång, thu tiÒn b¶o hiÓm ®îc båi thêng, thu c¸c kho¶n nî ®· xo¸, thõa
quü, thu c¸c kho¶n thuÕ ®îc gi¶m hoÆc ®îc hoµn l¹i.
Tuú theo néi dung, tÝnh chÊt cña kho¶n thu ®Ó tÝnh to¸n, x¸c ®Þnh chÝnh
x¸c sè tiÒn thu theo c¸c ph¬ng ph¸p:
+ Dùa vµo biÓu phÝ quy ®Þnh ®Ó tÝnh theo tû lÖ hoÆc thu theo møc tèi thiÓu,
møc tèi ®a.
+ Dùa vµo l·i suÊt tho¶ thuËn ®Ó tÝnh theo tÝch sè d nî hµng th¸ng hoÆc
theo mãn nî.
+ LËp chøng tõ ®Ó thu hoÆc chøng tõ do ngêi kh¸c chuyÓn ®Õn ®Ó h¹ch
to¸n.
Khi ph¸t sinh c¸c kho¶n thu, kÕ to¸n c¨n cø vµo c¸c chøng tõ ®Ó h¹ch to¸n
vµo sæ kÕ to¸n hoÆc nhËp d÷ liÖu vµo m¸y theo bót to¸n:
Nî: TK thÝch hîp (tiÒn mÆt, tiÒn göi cña kh¸ch hµng...)
Cã: TK thu nhËp theo néi dung, tÝnh chÊt cña kho¶n thu
2.1.2.2. KÕ to¸n c¸c kho¶n dù thu
Dù thu hay cßn gäi lµ thu theo ph¬ng ph¸p dån tÝch lµ nh÷ng kho¶n thu
nhËp sÏ ®îc thu trong t¬ng lai nhng g¾n liÒn víi nh÷ng ho¹t ®éng kinh doanh
hiÖn t¹i ®ang diÔn ra. C¸c kho¶n thu nµy ®îc ghi nhËn lµ doanh thu khi ®ång thêi
tho¶ m·n hai ®iÒu kiÖn:
- Cã kh¶ n¨ng thu ®îc lîi Ých kinh tÕ tõ ho¹t ®éng nµy
- Doanh thu ®îc x¸c ®Þnh t¬ng ®èi ch¾c ch¾n
Ph¬ng ph¸p nµy thêng ¸p dông ®èi víi thu l·i cho vay, thu l·i tiÒn göi, l·i
®Çu t chøng kho¸n... mµ nh÷ng ho¹t ®éng nµy ®· tho¶ thuËn thu l·i sau hoÆc theo
®Þnh kú kh«ng trïng khíp víi c¸c kú kÕ to¸n cña ng©n hµng. Tríc khi ghi chÐp
vµo tµi kho¶n, kÕ to¸n viªn ph¶i tiÕn hµnh tÝnh to¸n hoÆc sö dông ch¬ng tr×nh
m¸y tÝnh ®Ó x¸c ®Þnh møc l·i ph¶i thu vµ lËp c¸c chøng tõ thu l·i hîp lÖ lµm c¬
së ®Ó h¹ch to¸n. ViÖc tÝnh vµ thu l·i ®îc ghi nhËn trªn c¬ së thêi gian vµ l·i suÊt
thùc tÕ tõng kú. Tuú theo ®iÒu kiÖn c«ng nghÖ vµ c¸ch thøc qu¶n lý, viÖc h¹ch
to¸n l·i dù thu t¹i c¸c NHTM cã thÓ ®îc thùc hiÖn theo ngµy, th¸ng, quý hoÆc
cuèi n¨m tµi chÝnh; th«ng thêng nhiÒu ng©n hµng thùc hiÖn h¹ch to¸n dù thu
hµng th¸ng. C¸c bót to¸n h¹ch to¸n dù thu sÏ lµ:
- Khi tÝnh vµ h¹ch to¸n dù thu:
Nî: Tµi kho¶n l·i ph¶i thu thÝch hîp
Cã: Tµi kho¶n thu l·i
- Khi sè tiÒn l·i ®îc tr¶ sÏ ghi:
Nî: TK thÝch hîp
Cã: TK l·i ph¶i thu
- NÕu qu¸ thêi h¹n quy ®Þnh vÒ tr¶ l·i (hoÆc sè nî gèc cho vay bÞ chuyÓn
sang qu¸ h¹n) th× kÕ to¸n ph¶i h¹ch to¸n dù phßng sè l·i ®· céng dån vµ theo dâi
trªn tµi kho¶n ngo¹i b¶ng:
Nî: TK chi dù phßng
Cã: TK dù phßng rñi ro l·i ph¶i thu
§ång thêi ghi nhËp tµi kho¶n l·i cha thu ®îc
- Khi sè l·i ®· dù phßng rñi ro nµy ®îc thanh to¸n th× sÏ h¹ch to¸n trùc
tiÕp vµo tµi kho¶n thu nhËp vµ tÊt to¸n sè dù phßng rñi ro ®· trÝch vµ xuÊt tµi
kho¶n ngo¹i b¶ng. Trêng hîp kh«ng thu ®îc, sau mét thêi gian quy ®Þnh ng©n
hµng sö dông sè dù phßng ®· trÝch ®Ó bï ®¾p vµ tiÕp tôc theo dâi ë ngo¹i b¶ng.
2.1.2.3. KÕ to¸n c¸c kho¶n thu chê ph©n bæ
Thu chê ph©n bæ lµ nh÷ng kho¶n thu tÝnh tríc vµ gi¸ trÞ lín tõ c¸c nghiÖp
vô kinh doanh diÔn ra trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh nh ®Çu t chøng kho¸n tr¶ l·i
tríc, thu phÝ chiÕt khÊu tríc, sè tiÒn gãp vèn nhá h¬n mÖnh gi¸ cæ phiÕu... §Ó
phï hîp víi qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kinh doanh, c¸c kho¶n thu nµy ph¶i ®îc ph©n bæ
®Òu vµo thu nhËp theo diÔn biÕn cña nghiÖp vô kinh doanh.
Sè thu nhËp theo ®Þnh kú
=
Tæng sè tiÒn thu ®îc
Sè kú ph©n bæ
- Khi ph¸t sinh kho¶n thu nhËp chê ph©n bæ, c¨n cø vµo chøng tõ hîp lÖ,
kÕ to¸n ghi:
Nî: TK thÝch hîp
Cã: TK doanh thu chê ph©n bæ (TK 488)
- §Þnh kú, lËp phiÕu chuyÓn kho¶n ®Ó ph©n bæ vµo thu nhËp:
Nî: TK doanh thu chê ph©n bæ (TK 488)
Cã: TK thu nhËp thÝch hîp
2.1.2.4. KÕ to¸n thu thuéc ®èi tîng chÞu thuÕ GTGT
Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hµng, cã c¸c kho¶n thu
thuéc ®èi tîng chÞu thuÕ GTGT ph¶i nép theo LuËt thuÕ cña Nhµ níc. Trong ®ã,
cã nh÷ng kho¶n thu chÞu thuÕ theo ph¬ng ph¸p tÝnh thuÕ trùc tiÕp vµ cã nh÷ng
kho¶n thu chÞu thuÕ theo ph¬ng ph¸p khÊu trõ. Víi nh÷ng kho¶n thu thuéc ®èi tîng tÝnh thuÕ theo ph¬ng ph¸p khÊu trõ nh thu lÖ phÝ, hoa hång, thu phÝ tõ viÖc
cung cÊp c¸c dÞch vô mang l¹i cÇn ph¶i x¸c ®Þnh vµ h¹ch to¸n riªng sè thuÕ
GTGT. Víi nh÷ng kho¶n thu kh«ng sö dông ho¸ ®¬n thuÕ GTGT th× kÕ to¸n ph¶i
tÝnh thªm phÇn thuÕ ph¶i nép ®Ó h¹ch to¸n.
Khi ph¸t sinh c¸c kho¶n thu kÕ to¸n sÏ ghi:
Nî: Tµi kho¶n thÝch hîp (sè tiÒn NH ®îc hëng vµ sè VAT ph¶i nép)
Cã: Tµi kho¶n thuÕ GTGT ph¶i nép (TK 4531) sè VAT
Cã: Tµi kho¶n thu nhËp thÝch hîp (sè tiÒn NH ®îc hëng)
2.1.2.5. KÕ to¸n c¸c kho¶n thu nhËp b»ng ngo¹i tÖ
Thu nhËp b»ng ngo¹i tÖ cã nhiÒu néi dung (c¸c kho¶n thu nµy phô thuéc
vµo ph¹m vi ho¹t ®éng kinh doanh ngo¹i tÖ cña tõng ng©n hµng th¬ng m¹i). HiÖn
nay t¹i c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i, kho¶n thu b»ng ngo¹i tÖ chñ yÕu lµ thu l·i cho
vay, ®Çu t b»ng ngo¹i tÖ, thu tõ ho¹t ®éng kinh doanh ngo¹i tÖ, thu thñ tôc phÝ
trong c¸c nghiÖp vô thanh to¸n quèc tÕ... Nh vËy kÕ to¸n ph¶i x¸c ®Þnh ®îc tÝnh
chÊt cña c¸c kho¶n thu nµy ®Ó h¹ch to¸n vµo tµi kho¶n thÝch hîp.
Theo nguyªn t¾c, c¸c kho¶n thu b»ng ngo¹i tÖ, hµng ngµy ng©n hµng ph¶i
quy ®æi ra §ång ViÖt Nam ®Ó hoµ nhËp vµo kÕt qu¶ kinh doanh chung cña ng©n
hµng. Tuú theo t×nh h×nh ho¹t ®éng ngo¹i tÖ, c¸c kho¶n thu nhËp, chi phÝ b»ng
ngo¹i tÖ cã thÓ dîc quy ®æi ra §ång ViÖt Nam theo tõng nghiÖp vô hoÆc tiÕn
hµnh vµo cuèi ngµy. Khi quy ®æi kÕ to¸n sö dông c¸c tµi kho¶n mua b¸n ngo¹i tÖ
kinh doanh ®Ó quy ®æi theo tû gi¸ mua.
- Ph¬ng ph¸p quy ®æi theo tõng nghiÖp vô
+ Khi ph¸t sinh kho¶n thu, ghi:
Nî: TK thÝch hîp
Cã: TK mua b¸n ngo¹i tÖ kinh doanh (4711)
+ TÝnh quy ®æi ra VND theo tû gi¸ mua vµ h¹ch to¸n:
Nî: TK Thanh to¸n mua b¸n ngo¹i tÖ kinh doanh (4712)
Cã: TK thu nhËp thÝch hîp
- Ph¬ng ph¸p quy ®æi mét lÇn vµo cuèi ngµy:
+ Trong ngµy ph¸t sinh c¸c kho¶n thu b»ng ngo¹i tÖ, ghi:
Nî: TK thÝch hîp
Cã: TK thu nhËp thÝch hîp b»ng ngo¹i tÖ
+ Cuèi ngµy, tÊt to¸n sè thu b»ng ngo¹i tÖ vµ quy ®æi ra VND theo tû gi¸
mua, ghi:
Cã (®á): TK thu nhËp thÝch hîp b»ng ngo¹i tÖ
Cã: TK Mua b¸n ngo¹i tÖ kinh doanh (sè ngo¹i tÖ thu trong ngµy)
§ång thêi ghi:
Nî: TK Thanh to¸n mua b¸n ngo¹i tÖ kinh doanh
Cã: TK thu nhËp thÝch hîp (sè VND tÝnh theo tû gi¸ mua)
2.2.2.6. KÕ to¸n khi tho¸i thu
KÕ to¸n tho¸i thu hay gi¶m thu x¶y ra trong c¸c trêng hîp:
- Do tÝnh to¸n sai sè häc dÉn ®Õn thu thõa, nay ph¶i hoµn tr¶
- Do h¹ch to¸n nhÇm tµi kho¶n nªn ph¶i ®iÒu chØnh cho ®óng
Khi ph¸t hiÖn ra nh÷ng sai sãt, nhÇm lÉn, kÕ to¸n ph¶i kiÓm tra cÈn thËn
tríc khi ®iÒu chØnh. Khi tho¸i thu, kÕ to¸n lËp chøng tõ tr×nh Gi¸m ®èc ng©n
hµng vµ trëng phßng kÕ to¸n kiÓm so¸t tríc khi ghi:
Nî: TK thu nhËp (tríc ®©y ®· ghi cã)
Cã: TK thÝch hîp
2.2. KÕ to¸n c¸c kho¶n chi phÝ cña ng©n hµng
2.2.1. Nguyªn t¾c vµ ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ trong NHTM
Khi h¹ch to¸n c¸c kho¶n chi phÝ ph¶i tu©n thñ c¸c quy ®Þnh sau:
- C¸c ng©n hµng ph¶i chÊp hµnh nghiªm tóc chÕ ®é qu¶n lý tµi chÝnh cña
Nhµ níc trong qu¸ tr×nh chi tiªu. X©y dùng vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch, ®Þnh møc chi
tiªu hîp lý ®Ó ®¶m b¶o tiÕt kiÖm nhng vÉn kh«ng ¶nh hëng tíi ho¹t ®éng kinh
doanh cña ng©n hµng.
- Lo¹i tµi kho¶n ph¶n ¸nh chi phÝ trong kú kÕ to¸n lu«n ph¶n ¸nh sè ph¸t
sinh bªn Nî vµ d Nî, cuèi kú sè d cã ®îc kÕt chuyÓn toµn bé sang tµi kho¶n kÕt
qu¶ kinh doanh vµ kh«ng cßn sè d.
- Lç ph¸t sinh do thanh lý, nhîng b¸n TSC§ ®îc x¸c ®Þnh b»ng sè chªnh
lÖch ©m gi÷a thu nhËp víi chi phÝ thanh lý, nhîng b¸n céng gi¸ trÞ cßn l¹i cña
TSC§. Sè lç nµy ®îc ghi nhËn lµ chi phÝ nhîng b¸n, thanh lý TSC§.
- §èi víi c¸c kho¶n thu nhËp tõ c¸c ho¹t ®éng mua b¸n chøng kho¸n,
vµng, ngo¹i tÖ... chØ h¹ch to¸n phÇn chªnh lÖch gi÷a gi¸ mua vµ b¸n (kh«ng ph¶n
¸nh tæng sè tiÒn b¸n thu ®îc), sè l·i vÒ tr¸i phiÕu, tÝn phiÕu hoÆc cæ phiÕu.
- Cuèi n¨m, khi lËp b¸o c¸o tµi chÝnh th× c¸c kho¶n ph¸t sinh tõ giao dÞch
néi bé (chi tr¶ l·i tiÒn göi, tiÒn vay néi bé) ph¶i lo¹i trõ. Tæng chi tiÒn l·i néi bé
ph¶i b»ng tæng thu tiÒn l·i néi bé trong hÖ thèng.
- C¸c kho¶n sau ®©y kh«ng ®îc h¹ch to¸n vµo chi phÝ mµ ph¶i sö dông
®óng nguån ®Ó bï ®¾p:
+ TiÒn ph¹t ph¶i nép Ng©n s¸ch Nhµ níc do vi ph¹m luËt thuÕ hoÆc vi
ph¹m c¸c chÕ ®é kh¸c (nghÜa vô b¸o c¸o, nghÜa vô kh¸c...)
+ C¸c kho¶n ph¶i tr¶ kh¸ch hµng vÒ nh÷ng thiÖt h¹i vËt chÊt do ng©n hµng
g©y ra (chËm trÔ trong viÖc chi tr¶ tiÒn, vi ph¹m hîp ®ång ®· tho¶ thuËn ...)
+ C¸c kho¶n mÊt m¸t, tæn thÊt tµi s¶n do lçi cña c¸c c¸ nh©n, tËp thÓ ng©n
hµng g©y ra.
+ C¸c kho¶n mua s¾m TSC§, x©y dùng c¬ b¶n thuéc nguån vèn XDCB.
+ C¸c kho¶n chi vît chÕ ®é, vît ®Þnh møc hoÆc kh«ng hîp lý
+ C¸c kho¶n chi thuéc nguån vèn kh¸c (bï ®¾p rñi ro, khen thëng, chi
phóc lîi, ñng hé c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n...).
Trong h¹ch to¸n c¸c kho¶n chi phÝ còng cã thÓ ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p
h¹ch to¸n trùc tiÕp khi ph¸t sinh nghiÖp vô, h¹ch to¸n dån tÝch hoÆc h¹ch to¸n
qua chi phÝ chê ph©n bæ. Tuy nhiªn, do tÝnh chÊt ®a d¹ng cña c¸c kho¶n chi phÝ
vµ yªu cÇu qu¶n lý nªn ph¶i c¨n cø vµo tÝnh chÊt cô thÓ cña tõng kho¶n chi ®Ó
h¹ch to¸n theo ®óng chÕ ®é. Trong qu¸ tr×nh h¹ch to¸n ph¶i ®¶m b¶o phï hîp víi
qu¸ tr×nh ph¸t sinh chi phÝ mµ ng©n hµng ph¶i bá ra ®Ó thùc hiÖn nghiÖp vô còng
nh ®¸nh gi¸ ®óng kÕt qu¶ kinh doanh cña ng©n hµng qua c¸c thêi kú.
Tõ ®ã, nhiÖm vô c¬ b¶n cña kÕ to¸n chi tiªu lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®óng néi
dung, tÝnh chÊt c¸c kho¶n chi ®Ó h¹ch to¸n ®óng, kÞp thêi vµo tµi kho¶n thÝch
hîp, chÊp hµnh tèt kÕ ho¹ch tµi chÝnh, gi¸m ®èc c¸c kho¶n chi theo ®óng chÕ ®é
cña Nhµ níc vµ c¸c quy ®Þnh cña ngµnh víi môc tiªu tiÕt kiÖm chi phÝ ®Ó gãp
phÇn t¨ng lîi nhuËn cho ng©n hµng.
2.2.2. Néi dung c¸c kho¶n chi phÝ cña NHTM
C¸c kho¶n chi phÝ cña ng©n hµng rÊt phong phó, ®a d¹ng. Cã c¸c kho¶n
chi thuéc vÒ nghiÖp vô kinh doanh tiÒn tÖ nh tr¶ l·i tiÒn göi, tr¶ l·i tiÒn vay, cã
nh÷ng kho¶n chi mang tÝnh chÊt chi dÞch vô (chi dÞch vô thanh to¸n, ng©n quü,
chi uû th¸c...), chi cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gia c«ng, chÕ t¸c vµng b¹c, ®¸ quý vµ
c¸c kho¶n chi cho ho¹t ®éng néi bé cña bé m¸y ng©n hµng (chi vÒ tµi s¶n, chi
phÝ nh©n viªn, c«ng vô, chi qu¶n lý...). Sau d©y ®Ò cËp ®Õn c¸c kho¶n chi chñ yÕu
cña NHTM hiÖn ®ang ¸p dông:
a. Chi phÝ cho nghiÖp vô kinh doanh: Bao gåm c¸c kho¶n chi phÝ ph¸t sinh
trong nghiÖp vô kinh doanh tiÒn tÖ cña ng©n hµng. Cô thÓ lµ:
- Tr¶ l·i tiÒn göi vµ c¸c giÊy tê cã gi¸ lµ kho¶n chi phÝ chiÕm tû träng lín
trong tæng sè chi phÝ cña ng©n hµng. Kho¶n chi nµy phô thuéc vµo quy m«, c¬
cÊu vèn huy ®éng vµ møc l·i suÊt ph¶i tr¶.
- Tr¶ l·i tiÒn vay lµ sè l·i ph¶i tr¶ cho c¸c kho¶n vay tõ NHNN hoÆc c¸c tæ
chøc tÝn dông kh¸c trong níc vµ níc ngoµi.
- Chi cho ho¹t ®éng dÞch vô nh dÞch vô thanh to¸n vµ ng©n quü; cíc phÝ
tham gia m¹ng viÔn th«ng; chi uû th¸c, ®¹i lý; chi cho dÞch vô t vÊn, m«i giíi...
- Chi vÒ ho¹t ®éng kinh doanh ngo¹i hèi bao gåm c¸c kho¶n chi trùc tiÕp
cho ho¹t ®éng kinh doanh vµng, ngo¹i tÖ; phÝ nhê tiªu thô ngo¹i tÖ, mua b¸n c¸c
b¶n tin phôc vô cho viÖc kinh doanh ngo¹i tÖ, chi phÝ vËn chuyÓn, ®ãng gãi, b¶o
qu¶n, chÕ t¸c vµng, b¹c, ...
- Chi vÒ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c nh kinh doanh chøng kho¸n, cho
thuª tµi chÝnh,...
b. Chi phÝ cho nh©n viªn vµ chi phÝ qu¶n lý: Bao gåm c¸c kho¶n chi cho
c¸c ho¹t ®éng cña bé m¸y ng©n hµng. Néi dung c¸c kho¶n chi nµy lµ:
- Chi l¬ng vµ phô cÊp cho c¸n bé c«ng nh©n viªn ng©n hµng theo chÕ ®é
quy ®Þnh.
- C¸c kho¶n chi ®Ó ®ãng gãp theo l¬ng nh chi nép b¶o hiÓm x· héi, ®ãng
b¶o hiÓm y tÕ, b¶o hiÓm lao ®éng, nép kinh phÝ c«ng ®oµn vµ c¸c kho¶n chi ®ãng
gãp kh¸c theo chÕ ®é.
- Chi trî cÊp nh trî cÊp khã kh¨n, trî cÊp th«i viÖc vµ trî cÊp kh¸c theo
quy ®Þnh.
- Chi trang phôc giao dÞch vµ ph¬ng tiÖn b¶o hé lao ®éng.
- Chi ho¹t ®éng qu¶n lý vµ c«ng vô nh chi vÒ vËt liÖu giÊy tê in, chi c«ng
t¸c phÝ, chi ®µo t¹o huÊn luyÖn nghiÖp vô, chi nghiªn cøu vµ øng dông khoa häc
c«ng nghÖ, chi bu phÝ vµ ®iÖn tho¹i, chi xuÊt b¶n tµi liÖu tuyªn truyÒn qu¶ng c¸o,
chi phÝ qu¶n lý kh¸c.
c. Chi vÒ tµi s¶n: Bao gåm chi khÊu hao c¬ b¶n tµi s¶n cè ®Þnh, b¶o dìng
vµ söa ch÷a tµi s¶n, x©y dùng nhá, mua s¾m c«ng cô lao ®éng, b¶o hiÓm tµi s¶n,
thuª tµi s¶n.
d. Chi nép thuÕ vµ c¸c kho¶n phÝ, lÖ phÝ: Gåm chi nép thuÕ vµ c¸c kho¶n
phÝ, lÖ phÝ.
e. Chi phÝ dù phßng, b¶o toµn, b¶o hiÓm tiÒn göi: Bao gåm c¸c kho¶n chi
dù phßng gi¶m gi¸ vµng, ngo¹i tÖ, gi¶m gi¸ chøng kho¸n, gi¶m gi¸ hµng tån kho,
dù phßng nî khã ®ßi, dù phßng cho dÞch vô thanh to¸n, chi nép b¶o hiÓm tiÒn
göi cho kh¸ch hµng
f. Chi phÝ kh¸c: Thêng lµ c¸c kho¶n chi phÝ bÊt thêng nh chi vÒ thanh lý
tµi s¶n, c¸c kho¶n lç do c¸c sù kiÖn hay nghiÖp vô riªng biÖt cña ®¬n vÞ, c¸c
kho¶n chi bÞ bá sãt tõ n¨m tríc...
2.2.3. KÕ to¸n to¸n c¸c kho¶n chi
2.2.3.1. KÕ to¸n c¸c kho¶n chi phÝ trùc tiÕp
C¸c kho¶n chi phÝ trùc tiÕp thêng ph¸t sinh theo tõng lÇn vµ ®îc h¹ch to¸n
trùc tiÕp vµo chi phÝ cña ng©n hµng mµ kh«ng qua tµi kho¶n dù tr¶ hoÆc chê ph©n
bæ nh tr¶ l·i tõng lÇn theo th¸ng hoÆc theo mãn víi thêi h¹n ng¾n, chi khÊu hao
TSC§, chi l¬ng hµng th¸ng cho c¸n bé CNV, chi qu¶n lý vµ c«ng vô, chi nép
thuÕ vµ lÖ phÝ... C¸c kho¶n chi nµy g¾n liÒn víi ho¹t ®äng kinh doanh hµng ngµy
cña c¸c NHTM. Khi h¹ch to¸n c¸c kho¶n chi phÝ nµy ®åi hái ph¶i kiÓm so¸t chÆt
chÏ ®Ó ®¶m b¶o ®óng chÕ ®é tµi chÝnh cña ng©n hµng vµ cña Nhµ níc. C¨n cø
vµo c¸c chøng tõ hîp lÖ, hîp ph¸p sau khi ®· ®îc gi¸m ®èc ng©n hµng vµ trëng
kÕ to¸n duyÖt, kÕ to¸n ghi:
Nî: TK chi phÝ thÝch hîp (theo ®óng néi dung, tÝnh chÊt cña kho¶n chi)
Cã: TK thÝch hîp (theo h×nh thøc thanh to¸n)
Trong trêng hîp t¹m øng cho c¸n bé ng©n hµng ®Ó tiÕn hµnh c¸c kho¶n chi
mua s¾m, ®i c«ng t¸c... ph¶i h¹ch to¸n vµo tµi kho¶n t¹m øng ®øng tªn ngêi ®·
t¹m øng. Khi hoµn thµnh c«ng viÖc, ngêi t¹m øng ph¶i nép ®Çy ®ñ kÞp thêi chøng
tõ ®Ó thanh to¸n t¹m øng. C¨n cø vµo chøng tõ vµ chÕ ®é tµi chÝnh, kÕ to¸n tÝnh
to¸n chÝnh x¸c sè chi phÝ ®îc thanh to¸n ®Ó h¹c to¸n vµo tµi kho¶n chi phÝ thÝch
hîp. Sè ®· t¹m øng thõa, c¸ nh©n ngêi t¹m øng ph¶i hoµn tr¶ kÞp thêi; nÕu sè ®îc
thanh to¸n lín h¬n sè ®· t¹m øng, sÏ chi tr¶ tiÕp cho ngêi ®îc hëng.
2.2.3.2. KÕ to¸n c¸c kho¶n chi phÝ dù tr¶
Ph¬ng ph¸p nµy thêng ¸p dông ®Ó h¹ch to¸n ®èi víi sè l·i ph¶i tr¶ cho sè
tiÒn göi, c¸c giÊy tê cã gi¸ mµ ng©n hµng ®· ph¸t hµnh, l·i tiÒn vay, l·i tr¶ cho
vèn tµi trî, uû th¸c ®Çu t, cho c¸c c«ng cô tµi chÝnh ph¸i sinh... trong trêng hîp
tr¶ l·i sau hoÆc ®Þnh kú tr¶ l·i kh«ng trïng víi kú h¹ch to¸n. Trong ®ã, l·i dù tr¶
®îc ghi nhËn trªn c¬ së thêi gian vµ l·i suÊt thùc tÕ tõng kú, thÓ hiÖn sè l·i dån
tÝch mµ ng©n hµng ®· h¹ch to¸n vµo chi phÝ nh÷ng cha chi tr¶ cho kh¸ch hµng.
Theo ph¬ng ph¸p nµy, ®Þnh kú (ngµy, th¸ng hoÆc cuèi kú kÕ to¸n) dùa trªn sè d
nî hoÆc gi¸ trÞ c¸c c«ng cô tµi chÝnh ph¸i sinh, thêi gian tÝnh l·i vµ l·i suÊt thùc
tÕ tõng kú ®Ó x¸c ®Þnh sè l·i ph¶i tr¶ vµ h¹ch to¸n
Nî: TK chi tr¶ l·i thÝch hîp
Cã: TK l·i ph¶i tr¶ (cho tiÒn göi, cho ph¸t hµnh GTCG, cho tiÒn vay, cho
vèn tµi trî uû th¸c, cho c«ng cô tµi chÝnh ph¸i sinh)
§Õn h¹n tr¶ l·i, c¨n cø vµo sè l·i thùc tr¶, kÕ to¸n ghi:
Nî: TK l·i ph¶i tr¶ (cho tiÒn göi, cho ph¸t hµnh GTCG, cho tiÒn vay, cho
vèn tµi trî uû th¸c, cho c«ng cô tµi chÝnh ph¸i sinh)
Cã: TK thÝch hîp (tiÒn göi cña KH, tiÒn mÆt...)
Trêng hîp ®¸o h¹n sè tiÒn göi hoÆc giÊy tê cã gi¸ ®Õn h¹n nhng kh¸ch
hµng kh«ng ®Õn rót tiÒn, th× sè l·i dù tr¶ sÏ ®îc nhËp vµo gèc vµ kÕ to¸n sÏ
chuyÓn sang kú h¹n tiÒn göi cã thêi h¹n t¬ng øng.
Trêng hîp kh¸ch hµng rót tiÒn göi tríc h¹n, tuú theo quy ®Þnh cña ng©n
hµng vµ thêi gian göi thùc tÕ ®Ó ¸p dông møc l·i suÊt phï hîp (thÊp h¬n møc l·i
suÊt ®· tho¶ thuËn - l·i suÊt ph¹t rót tríc h¹n). Sau khi x¸c ®Þnh ®îc sè l·i thùc tÕ
ph¶i tr¶, sè l·i dù tr¶ ®· tÝnh lín h¬n th× kÕ to¸n lËp chøng tõ ®Ó h¹ch to¸n gi¶m
chi sè chªnh lÖch l·i cßn l¹i:
Nî: TK tiÒn göi, ph¸t hµnh GTCG (sè tiÒn gèc)
Nî: TK l·i ph¶i tr¶ (sè l·i tr¶ cho KH)
Cã: TK thÝch hîp (sè tiÒn gèc vµ sè l·i KH ®îc hëng)
§ång thêi ghi:
Nî: TK l·i ph¶i tr¶
Cã: TK chi tr¶ l·i (sè chªnh lÖch gi¶m chi)
2.2.3.3. KÕ to¸n chi phÝ chê ph©n bæ
Ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ chê ph©n bæ ¸p dông ®Ó ph©n bæ ®Òu cho
c¸c kú kÕ to¸n (thêng lµ theo th¸ng) c¸c kho¶n chi phÝ tÝnh hoÆc tr¶ tríc cho mét
nghiÖp vô ph¸t sinh t¹i mét thêi ®iÓm nhng cã liªn quan tíi mét kho¶ng thêi gian
trong t¬ng lai. Ch¼ng h¹n nh l·i tr¶ tríc cho giÊy tê cã gi¸ mµ ng©n hµng ph¸t
hµnh ra ®Ó huy ®éng vèn, xuÊt mét sè lîng lín c«ng cô lao ®éng ra sö dông, l·i
tÝnh tríc cho kho¶n ®i thuª tµi chÝnh... ViÖc tÝnh ph©n bæ thêng lµ tÝnh b×nh qu©n
cho sè kú cÇn ph©n bæ.
- Khi ph¸t sinh sè chi phÝ chê ph©n bæ, c¨n cø vµo chøng tõ kÕ to¸n sÏ ghi:
Nî: TK chi phÝ chê ph©n bæ
Cã: TK thÝch hîp (tiÒn mÆt, tiÒn göi cña KH, nî ph¶i tr¶...)
- C¨n cø vµo sè kú ph©n bæ, ®Ó x¸c ®Þnh sè chi phÝ ph©n bæ cho mçi kú
theo c«ng thøc:
Sè chi phÝ ph©n bæ hµng kú
=
Tæng sè chi phÝ thùc tÕ ph¸t sinh
Sè kú ph©n bæ
Nî: TK chi phÝ thÝch hîp
Cã: TK chi phÝ chê ph©n bæ
2.2.3.4. KÕ to¸n chi dù phßng, b¶o hiÓm
Trong ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng thêng ph¸t sinh nh÷ng rñi ro g©y
thÊt tho¸t tµi s¶n ®e do¹ tíi sù æn ®Þnh ho¹t ®éng cña ng©n hµng. Rñi ro trong
ho¹t ®éng ng©n hµng rÊt ®a d¹ng, nh÷ng cã mét sè rñi ro mµ ng©n hµng cã thÓ dù
®o¸n tríc ®îc tõ nhËn biÕt nh÷ng dÊu hiÖu tõ phÝa ®èi t¸c, tõ biÕn ®éng thÞ trêng
nh rñi ro tÝn dông, rñi ro gi¶m gi¸ chøng kho¸n ®Çu t, gi¶m gi¸ ngo¹i tÖ, rñi ro
trong c¸c nghiÖp vô thanh to¸n... §Ó tr¸nh nh÷ng t¸c ®éng bÊt thêng do nh÷ng
rñi ro nµy g©y ra, c¸c ng©n hµng cÇn trÝch lËp mét kho¶n dù phßng tho¶ ®¸ng ®Ó
bï ®¾p tÝnh vµo chi phÝ ho¹t ®éng cña m×nh. Tuy nhiªn, c¸c lo¹i rñi ro cã nguyªn
nh©n vµ mang ®Æc ®iÓm kh¸c nhau theo sù vËn ®éng cña ®èi tîng kinh doanh.
Rñi ro tÝn dông khi sè tiÒn ng©n hµng cÊp cho mét kh¸ch hµng nµo ®ã nhng
kh«ng thu håi ®îc, rñi ro kinh doanh chøng kho¸n vµ ngo¹i tÖ ph¸t sinh khi sè
chøng kho¸n hoÆc ngo¹i tÖ mµ ng©n hµng mua vµo nh÷ng cha b¸n ra bÞ gi¶m gi¸,
rñi ro ®Çu t khi gi¸ thÞ trêng cña kho¶n môc ®Çu t nµy gi¶m gi¸ trÞ... Tõ ®ã, viÖc
trÝch lËp vµ sö dông sè dù phßng rñi ro còng cã néi dung vµ ph¬ng ph¸p tÝnh
to¸n, h¹ch to¸n kh¸c nhau.
a- KÕ to¸n dù phßng rñi ro nî ph¶i thu khã ®ßi
Lo¹i rñi ro nµy chñ yÕu liªn quan ®Õn c¸c kho¶n nî khã ®ßi trong ho¹t
®éng tÝn dông vµ tõ nh÷ng tµi s¶n cã kh¸c mµ ng©n hµng cã nguy c¬ kh«ng thu
håi ®îc. ViÖc tÝnh to¸n sè dù phßng cho lo¹i rñi ro nµy ph¶i trªn c¬ së ®¸nh gi¸
chÊt lîng tÝn dông vµ ph©n lo¹i c¸c tµi s¶n theo tõng nhãm ®Ó trÝch dù phßng
theo nh÷ng tû lÖ thÝch hîp. Th«ng lÖ quèc tÕ, ®Þnh kú ngêi ta ph©n lo¹i tµi s¶n
cña ng©n hµng ra lµm c¸c lo¹i: Tµi s¶n chÊt lîng b×nh thêng, kÐm chÊt lîng, chÊt
lîng xÊu cßn kh¶ n¨ng thu håi, khã thu håi vµ kh«ng thÓ thu håi ®Ó tiÕn hµnh
trÝch dù phßng. ë ViÖt Nam hiÖn nay, viÖc dù phßng còng ®ang tõng bíc tiÕp cËn
víi th«ng lÖ vµ chuÈn mùc quèc tÕ, bao gåm dù phßng chung vµ dù phßng cô thÓ.
Trong ®ã, dù phßng chung lµ sè tiÒn ®îc trÝch lËp ®Ó dù phßng cho nh÷ng tæn
thÊt cha x¸c ®Þnh ®îc trong qu¸ tr×nh ph©n lo¹i nî vµ trÝch lËp dù phßng rñi á cô
thÓ vµ trong c¸c trêng hîp khã kh¨n vÒ tµi chÝnh cña NHTM khi chÊt lîng c¸c
kho¶n nî suy gi¶m. Dù phßng cô thÓ lµ kho¶n tiÒn ®îc trÝch lËp trªn c¬ së ph©n
lo¹i nî c¸c kho¶n nî cô thÓ ®Ó dù phßng cho nh÷ng tæn thÊt cã thÓ x¶y ra. Ng©n
hµng ph©n c¸c kho¶n nî tÝn dông lµm 5 nhãm:
- Nhãm 1: Bao gåm c¸c kho¶n nî ®ñ tiªu chuÈn gåm c¸c kho¶n nî trong
h¹n mµ ng©n hµng ®¸nh gi¸ lµ cã ®ñ kh¶ n¨ng thu håi ®Çy ®ñ c¶ gèc vµ l·i ®óng
thêi h¹n. Trêng hîp kh¸ch hµng tr¶ ®Çy ®ñ nî gèc vµ l·i theo kú h¹n ®· ®îc c¬
cÊu l¹i tèi thiÓu trong vßng 1 n¨m ®èi víi c¸c kho¶n nî trung vµ dµi h¹n vµ 3
th¸ng ®èi víi nî ng¾n h¹n vµ ®îc ®¸nh gi¸ lµ cã kh¶ n¨ng tr¶ ®Çy ®ñ c¶ gèc vµ
l·i ®óng thêi h¹n ®· ®îc c¬ cÊu l¹i. Tû lÖ trÝch dù phßng cho nhãm nµy lµ 0%,
- Nhãm 2: Lµ nhãm nî cÇn chó ý gåm c¸c kho¶n nî qu¸ h¹n díi 90 ngµy;
c¸c kho¶n nî c¬ cÊu l¹i thêi h¹n tr¶ theo thêi h¹n nî ®· c¬ cÊu l¹i vµ c¸c kho¶n
nî kh¸c theo quy ®Þnh ph¶i ph©n lo¹i l¹i vµo nhãm nµy. Tû lÖ dù phßng cho
nhãm nî nµy lµ 5%.
- Nhãm 3: Tû lÖ dù phßng lµ 20%, gåm c¸c kho¶n nî qu¸ h¹n tõ 90 ®Õn
180 ngµy; c¸c kho¶n nî c¬ cÊu l¹i thêi h¹n tr¶ nî qu¸ h¹n díi 90 ngµy theo thêi
h¹n ®· c¬ cÊu l¹i vµ c¸c kho¶n nî kh¸c ph¶i ph©n lo¹i vµo nhãm nµy theo quy
®Þnh.
- Nhãm 4: Tû lÖ dù phßng lµ 50%, gåm c¸c kho¶n nî qu¸ thêi h¹n tõ 181
®Õn 360 ngµy; kho¶n nî c¬ cÊu l¹i thêi h¹n tr¶ nî qu¸ h¹n tõ 90 ®Õn 180 ngµy
theo thêi h¹n ®· c¬ cÊu l¹i; c¸c kho¶n nî kh¸c bÞ ph©n lo¹i vµo nhãm nµy theo
quy ®Þnh.
- Nhãm 5: Tû lÖ dù phßng lµ 100%, gåm c¸c kho¶n nî qu¸ thêi h¹n trªn
360 ngµy; nî khoanh chê ChÝnh phñ xö lý; kho¶n nî c¬ cÊu l¹i thêi h¹n tr¶ nî
qu¸ h¹n trªn 180 ngµy theo thêi h¹n ®· c¬ cÊu l¹i; c¸c kho¶n nî kh¸c bÞ ph©n
lo¹i vµo nhãm nµy theo quy ®Þnh. Riªng c¸c kho¶n nî khoanh chê ChÝnh phñ xö
lý th× ®îc trÝch lËp dù phßng theo kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña ng©n hµng.
Trêng hîp mét kh¸ch hµng cã nhiÒu h¬n mét kho¶n nî víi ng©n hµng mµ
cã bÊt kú kho¶n nî bÞ chuyÓn sang nhãm nî rñi ro cao h¬n th× c¸c kho¶n nî cßn
l¹i cña kh¸ch hµng ®ã ph¶i chuyÓn sang c¸c nhãm nî rñi ro cao h¬n t¬ng øng víi
møc ®é rñi ro. Trêng hîp c¸c kho¶n nî, kÓ c¶ nî trong h¹n vµ nî c¬ cÊu l¹i thêi
h¹n tr¶ nî trong h¹n theo thêi h¹n ®· c¬ cÊu l¹i mµ ng©n hµng cã ®ñ c¬ së ®Ó
®¸nh gi¸ lµ kh¶ n¨ng tr¶ nî cña kh¸ch hµng bÞ suy gi¶m th× ng©n hµng chñ ®éng
quyÕt ®Þnh ph©n lo¹i vµo nhãm nî rñi ro cao h¬n t¬ng øng víi møc ®é rñi ro.
Nh÷ng ng©n hµng cã ®ñ kh¶ n¨ng vµ ®iÒu kiÖn thùc hiÖn ph©n lo¹i nî theo
ph¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh ph¶i x©y dùng chÝnh s¸ch ph©n lo¹i nî ®Ó trÝch lËp dù
phßng rñi ro theo hÖ thèng xÕp h¹ng tÝn dông néi bé vµ ®îc NHNN chÊp thuËn.
Trêng hîp nµy, viÖc ph©n lo¹i nî còng gåm 5 nhãm nh sau:
- Nhãm 1: Lµ nhãm nî ®ñ tiÒu chuÈn, bao gåm c¸c kho¶n nî mµ ng©n
hµng ®¸nh gi¸ lµ cã kh¶ n¨ng thu håi ®Çy ®ñ c¶ gèc vµ l·i ®óng h¹n. Tû lÖ trÝch
dù phßng cho nhãm nµy lµ 0%,
- Nhãm 2: Lµ nhãm nî cÇn chó ý, gåm c¸c kho¶n nî ®îc ng©n hµng ®¸nh
gi¸ lµ cã kh¶ n¨ng thu håi ®Çy ®ñ c¶ gèc vµ l·i nhng cã dÊu hiÖu kh¸ch hµng suy
gi¶m kh¶ n¨ng tr¶ nî. Tû lÖ dù phßng cho nhãm nî nµy lµ 5%
- Nhãm 3: Nî díi tiªu chuÈn, tû lÖ dù phßng lµ 20%. Gåm c¸c kho¶n nî
®îc ng©n hµng ®¸nh gi¸ lµ kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi nî gèc vµ l·i khi ®Õn h¹n
vµ ®îc ®¸nh gi¸ lµ cã kh¶ n¨ng tæn thÊt mét phÇn nî gèc vµ l·i.
- Nhãm 4: Nî nghi ngê, tû lÖ dù phßng lµ 50%. Gåm c¸c kho¶n nî ®îc
ng©n hµng ®¸nh gi¸ lµ kh¶ n¨ng tæn thÊt cao.
- Nhãm 5: Lµ nî cã kh¶ n¨ng mÊt vèn gåm c¸c kho¶n nî ®îc ng©n hµng
®¸nh gi¸ lµ kh«ng cßn kh¶ n¨ng thu håi, mÊt vèn. Tû lÖ dù phßng lµ 100%.
Ngoµi viÖc ph©n lo¹i nî theo c¸c nhãm, ng©n hµng ph¶i x¸c ®Þnh gi¸ trÞ tµi
s¶n b¶o ®¶m trªn c¬ së tÝch sè gi÷a tû lÖ quy ®Þnh víi gi¸ trÞ ®îc sö dông ®Ó tÝnh
theo tõng lo¹i tµi s¶n b¶o ®¶m. Tõ ®ã, x¸c ®Þnh sè tiÒn dù phßng cô thÓ ph¶i trÝch
theo c«ng thøc:
R = max {0, (A- C)} x r
Trong ®ã: R lµ sè tiÒn dù phßng cô thÓ ph¶i trÝch; A lµ gi¸ trÞ cña kho¶n
nî; C lµ gi¸ trÞ tµi s¶n b¶o ®¶m; r lµ tû lÖ trÝch lËp dù phßng cô thÓ.
§èi víi kho¶n dù phßng chung, ng©n hµng trÝch lËp b»ng 0,75% tæng gi¸
trÞ cña c¸c kho¶n nî tõ nhãm 1 ®Õn nhãm 4. Ngoµi ra, sè l·i ph¶i thu mµ ng©n
hµng ®· tÝnh dù thu nhng qu¸ h¹n kh«ng thu ®îc còng ph¶i trÝch dù phßng. §èi
víi c¸c kho¶n thanh to¸n ®îc x¸c ®Þnh theo tû lÖ chung tÝnh trªn sè nî ph¶i thu
tõ dÞch vô nµy.
Sau khi tÝnh to¸n sè dù phßng ph¶i trÝch, kÕ to¸n h¹ch to¸n sè dù phßng
ph¶i trÝch vµo chi phÝ cña ng©n hµng, ghi:
Nî: TK chi dù phßng
Cã: TK dù phßng (ph¶i thu khã ®ßi; dù phßng l·i ph¶i thu,...).
Sè dù phßng ®· trÝch, tuú theo quy ®Þnh cña tõng ng©n hµng cã thÓ ®îc
chuyÓn vÒ qu¶n lý tËp trung t¹i héi së chÝnh hoÆc giao cho chi nh¸nh qu¶n lý nhng viÖc sö dông sè dù phßng ®Ó bï ®¾p rñi ro vÉn ph¶i ®îc Héi ®ång xö lý rñi ro
phª duyÖt. §Þnh kú theo quy ®Þnh, kÕ to¸n tÝnh to¸n l¹i sè dù phßng ph¶i trÝch vµ
so s¸nh víi sè dù phßng ®· trÝch ®Ó xö lý. NÕu sè ph¶i trÝch lín h¬n sè ®· trÝch
sÏ trÝch thªm sè chªnh lÖch cßn thiÕu, nÕu sè ph¶i trÝch thÊp h¬n sè ®· trÝch, tuú
theo quy ®Þnh cña NHNN vµ Bé Tµi chÝnh sè chªnh lÖch thõa nµy ph¶i hoµn
nhËp hoÆc ®îc gi÷ l¹i ®Ó lµm nguån vèn kinh doanh sau nµy. Riªng sè dù phßng
l·i ph¶i thu vµ dù phßng cho thanh to¸n khi thu ®îc ph¶i hoµn nhËp sè dù phßng
®· trÝch. Khi c¸c NHTM ph¶i hoµn nhËp l¹i sè chªnh lÖch dù phßng thõa hoÆc sè
dù phßng l·i ph¶i thu, dù phßng thanh to¸n kh«ng sö dông ®Õn sÏ h¹ch to¸n:
Nî: TK dù phßng (ph¶i thu khã ®ßi, dù phßng l·i ph¶i thu...)
Cã: TK chi dù phßng
ViÖc sö dông sè dù phßng ®Ó bï ®¾p rñi ro ®îc thùc hiÖn khi sè nî bÞ thÊt
tho¸t kh«ng thu håi ®îc vµ ®îc x¸c ®Þnh theo tõng ®Þnh kú trªn c¬ së sù phª
chuÈn cña héi ®ång xö lý rñi ro. C¨n cø vµo biªn b¶n xö lý rñi ro vµ c¸c kho¶n
nî ®îc xö lý, kÕ to¸n lËp chøng tõ h¹ch to¸n:
Nî: TK dù phßng (ph¶i thu khã ®ßi, l·i ph¶i thu)
Cã: TK thÝch hîp (nî qu¸ h¹n, nî ph¶i thu, l·i ph¶i thu)
Trêng hîp quü dù phßng ®îc qu¶n lý tËp trung t¹i héi së chÝnh, th× chi
nh¸nh sÏ ®îc héi së chuyÓn tiÒn ®Ó xö lý sè nî ®îc xö lý. Sè nî ®· xö lý vÉn
ph¶i tiÕp tôc ®îc theo dâi trªn c¸c tµi kho¶n ngo¹i b¶ng ®Ó ®«n ®èc thu, sau thêi
gian quy ®Þnh kh«ng thÓ thu ®îc míi ®îc xem xÐt ®Ó xuÊt khái sæ s¸ch. Trêng
hîp sè nî ®· xö lý, sau ®ã thu ®îc sÏ ghi nhËn nh mét kho¶n thu nhËp bÊt thêng
cña ng©n hµng.
b- KÕ to¸n dù phßng gi¶m gi¸
Lo¹i dù phßng rñi ro nµy xuÊt ph¸t tõ biÕn ®éng thÞ trêng dÉn ®Õn sè tµi
s¶n mµ ng©n hµng ®ang n¾m gi÷ bÞ gi¶m gi¸ trÞ so víi gi¸ mua vµo. Trong ®ã phæ
biÕn lµ gi¶m gi¸ chøng kho¸n, gi¶m gi¸ ngo¹i tÖ kinh doanh, gi¶m gi¸ c¸c kho¶n
®Çu t, gi¶m gi¸ hµng tån kho vµng, b¹c ®¸ quý.... §Þnh kú ®¸nh gi¸ theo quy ®Þnh
hoÆc tríc khi lËp c©n ®èi kÕ to¸n, ng©n hµng ph¶i c¨n cø vµo gi¸ thÞ trêng cña sè
chøng kho¸n kinh doanh, sè ngo¹i tÖ mua vµo cha b¸n ra, kho¶n môc ®Çu t vµ lîng hµng tån kho ®Ó so s¸nh víi gi¸ khi mua vµo. NÕu gi¸ thÞ trêng gi¶m thÊp
h¬n gi¸ mua vµo, kÕ to¸n ph¶i trÝch lËp dù phßng gi¶m gi¸ cho nh÷ng tµi s¶n nµy
theo c«ng thøc:
Sè dù phßng
gi¶m gi¸ hµng
tån kho, ngo¹i
tÖ, CK, kho¶n
®Çu t
=
Lîng hµng tån
kho, sè ngo¹i tÖ,
CK mua vµo cha
b¸n ra, kho¶n
®Çu t
x
Gi¸ thÞ trêng cña
HH, CK, tû gi¸ thÞ
trêng, gi¸ thÞ trêng cña kho¶n
®Çu t
-
Gi¸ thùc tÕ khi
mua vµo cña sè
HH, CK, ngo¹i
tÖ, gi¸ trÞ thùc tÕ
khi ®Çu t
NÕu gi¸ thÞ trêng cña c¸c kho¶n môc trªn gi¶m thÊp h¬n gi¸ thùc tÕ mua
vµo, kÕ to¸n h¹ch to¸n trÝch dù phßng bëi bót to¸n:
Nî: TK chi dù phßng (gi¶m gi¸ vµng, ngo¹i tÖ, CK, hµng tån kho...)
Cã: TK dù phßng gi¶m gi¸ thÝch hîp
Khi sè vµng, b¹c, ngo¹i tÖ, chøng kho¸n, hµng ho¸ ®îc b¸n ra, kho¶n môc
®Çu t ®îc chuyÓn nhîng sÏ xö lý:
- NÕu gi¸ b¸n thÊp h¬n gi¸ mua th× sö dông sè dù phßng ®· trÝch ®Ó bï ®¾p:
Nî: TK dù phßng gi¶m gi¸
Cã: TK thÝch hîp (TT mua b¸n ngo¹i tÖ, mua b¸n CK....)
- NÕu gi¸ b¸n cao h¬n gi¸ mua th× ph¶i hoµn nhËp sè dù phßng ®· trÝch:
Nî: TK Dù phßng gi¶m gi¸
Cã: TK chi dù phßng gi¶m gi¸
c- KÕ to¸n chi b¶o hiÓm, b¶o toµn tiÒn göi cña kh¸ch hµng
Theo quy ®Þnh cña LuËt c¸c TCTD, ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cña ngêi göi tiÒn
c¸c NHTM vµ TCTD ph¶i cã tr¸ch nhiÖm tham gia b¶o toµn hoÆc b¶o hiÓm tiÒn
göi. §èi tîng vµ møc b¶o hiÓm tuú theo quy ®Þnh cña Nhµ níc cho phï hîp víi
mçi thêi kú. HiÖn nay, ®èi tîng b¶o hiÓm tiÒn göi chñ yÕu lµ c¸c tÇng lîp d©n c
vµ møc b¶o hiÓm tèi ®a lµ 30 triÖu ®ång. §Ó tham gia b¶o hiÓm, c¸c NHTM ph¶i
nép phÝ b¶o hiÓm theo quy ®Þnh trªn c¬ së sè tiÒn cÇn ®îc b¶o hiÓm vµ møc phÝ
b¶o hiÓm theo quy ®Þnh. Th«ng lÖ quèc tÕ, møc phÝ b¶o hiÓm phô thuéc vµo
chÝnh s¸ch b¶o hiÓm vµ t×nh tr¹ng lµnh m¹nh cña tõng ng©n hµng hay TCTD.
§Õn kú nép b¶o hiÓm, kÕ to¸n tÝnh to¸n tæng sè tiÒn göi cÇn b¶o hiÓm vµ phÝ b¶o
hiÓm ®Ó x¸c ®Þnh sè phÝ ph¶i nép:
Sè phÝ b¶o hiÓm ph¶i
nép trong kú
=
Tæng sè tiÒn gØ cÇn
b¶o hiÓm
x
Tû lÖ phÝ
Khi nép b¶o hiÓm, kÕ to¸n ghi:
Nî: TK chi b¶o hiÓm, b¶o toµn tiÒn göi
Cã: TK thÝch hîp (TG t¹i NHNN, TT bï trõ...)
2.2.3.5. KÕ to¸n chi phÝ b»ng ngo¹i tÖ:
Còng gièng nh c¸c kho¶n thu nhËp b»ng ngo¹i tÖ, hµng ngµy kÕ to¸n ph¶i
quy ®æi sè chi phÝ tÝnh b»ng ngo¹i tÖ ra ®ång ViÖt Nam th«ng qua nghiÖp vô b¸n
ngo¹i tÖ ®Ó hoµ vµo c©n ®èi chung theo mét trong hai ph¬ng ph¸p:
- NÕu quy ®æi theo tõng nghiÖp vô, khi ph¸t sinh chi phÝ ghi:
Nî: TK mua b¸n ngo¹i tÖ kinh doanh
Cã: TK thÝch hîp (sè ngo¹i tÖ chi ra)
§ång thêi quy ®æi ra sè VND theo tû gi¸ mua vµ ghi:
Nî: TK chi phÝ thÝch hîp
Cã: TK TT mua b¸n ngo¹i tÖ kinh doanh (sè VND theo tû gi¸ mua)
- NÕu quy ®æi mét lÇn vµo cuèi ngµy, khi ph¸t sinh chi phÝ ghi:
Nî: TK chi phÝ b»ng ngo¹i tÖ thÝch hîp
Cã: TK thÝch hîp (sè ngo¹i tÖ)
Cuèi ngµy quy ®æi ra VND theo tû gi¸ mua vµ h¹ch to¸n:
Nî: TK mua b¸n ngo¹i tÖ KD
Nî (®á): TK chi phÝ b»ng ngo¹i tÖ (tæng sè ngo¹i tÖ chi trong ngµy)
§ång thêi ghi:
Nî: TK chi phÝ thÝch hîp
Cã: TK TT mua b¸n ngo¹i tÖ KD (sè VND tÝnh theo tû gi¸ mua)
2.2.3.6. KÕ to¸n chi nép thuÕ, phÝ vµ lÖ phÝ
Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kinh doanh, c¸c NHTM thêng ph¸t sinh c¸c
kho¶n phÝ, lÖ phÝ ph¶i nép cho ng©n s¸ch nh phÝ ®¨ng ký, phÝ giao th«ng cho c¸c
ph¬ng tiÖn vËn t¶i vµ c¸c kho¶n thuÕ nh thuÕ GTGT, thuÕ m«n bµi, thuÕ sö dông
®Êt, thuÕ tríc b¹... theo luËt thuÕ cña Nhµ níc.
a- KÕ to¸n chi nép thuÕ GTGT
ThuÕ GTGT lµ lo¹i thuÕ tÝnh trªn gi¸ trÞ t¨ng thªm cña c¸c hµng ho¸ vµ
dÞch vô mµ ng©n hµng ®· cung øng (tiªu thô) trªn thÞ trêng vµ do ngêi mua c¸c
s¶n phÈm dÞch vô nµy chÞu. C¨n cø vµo LuËt thuÕ GTGT vµ quy ®Þnh cña Bé Tµi
chÝnh, trong ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng c¸c ®èi tîng chÞu thuÕ GTGT nh
c¸c dÞch vô thu phÝ, ho¹t ®éng kinh doanh ngo¹i tÖ, vµng b¹c, kim lo¹i quý, ®¸
quý, kinh doanh chøng kho¸n. Trong ®ã, c¸c ho¹t ®éng dÞch vô thuéc ®èi tîng
nép thuÕ theo ph¬ng ph¸p khÊu trõ; ho¹t ®éng kinh doanh vµng b¹c, ®¸ quý,
ngo¹i tÖ thuéc ®èi tîng nép thuÕ GTGT theo ph¬ng ph¸p trùc tiÕp. §Ó x¸c ®Þnh
sè thuÕ theo ph¬ng ph¸p khÊu trõ, c¸c ng©n hµng ph¶i x¸c ®Þnh chÝnh x¸c sè thuÕ
®Çu ra vµ sè thuÕ ®Çu vµo ®Ó tÝnh to¸n sè thuÕ ph¶i nép sau khi ®· khÊu trõ.
- KÕ to¸n thuÕ GTGT ®Çu vµo: ThuÕ GTGT ®Çu vµo lµ sè thuÕ mµ ng©n
hµng ®· ph¶i tr¶ cho c¸c vËt t, hµng ho¸, tµi s¶n hoÆc dÞch vô khi mua ®Ó ®a vµo
ho¹t ®éng. Tuú theo tõng trêng hîp cô thÓ ®Ó h¹ch to¸n trùc tiÕp sè thuÕ vµo tµi
kho¶n thuÕ GTGT ®Çu vµo hoÆc tÝnh theo møc thuÕ suÊt trªn tæng gi¸ trÞ thanh
to¸n. Trêng hîp mua vËt t, hµng ho¸ sö dông ho¸ ®¬n thuÕ GTGT theo quy ®Þnh
cña Bä Tµi chÝnh, trªn ho¸ ®¬n cÇn x¸c ®Þnh râ sè thuÕ GTGT. Trêng hîp mua
vËt t hµng ho¸ kh«ng sö dông ho¸ ®¬n thuÕ GTGT th× c¨n cø vµo thuÕ suÊt cña
lo¹i vËt t hµng ho¸ ®Ó x¸c ®Þnh sè thuÕ ®Çu vµo theo c«ng thøc:
Sè thuÕ GTGT ®Çu vµo
=
Tæng gi¸ trÞ thanh to¸n
1 + Tû lÖ thuÕ
x ThuÕ suÊt
Sau khi x¸c ®Þnh ®îc sè thuÕ ®Çu vµo, kÕ to¸n h¹ch to¸n:
Nî: TK thÝch hîp (gi¸ thanh to¸n cha cã thuÕ)
Nî: TK thuÕ GTGT ®Çu vµo (thuÕ GTGT)
Cã: TK thÝch hîp (tæng gi¸ trÞ thanh to¸n)
Trêng hîp yÕu tè ®Çu vµo chØ sö dông cho ®èi tîng kh«ng chÞu thuÕ vµ
chÞu thuÕ tÝnh trùc tiÕp th× sè thuÕ ®Çu vµo ®îc tÝnh vµo gi¸ trÞ cña yÕu tè ®Çu vµo
®ã (TSC§, vËt liÖu). NÕu yÕu tè ®Çu vµo sö dông cho nhiÒu ®èi tîng th× sè thuÕ
GTGT ®Çu vµo ®îc h¹ch to¸n vµo tiÓu kho¶n thuÕ ®Çu vµo riªng, sau ®ã c¨n cø
vµo møc ®é tham gia cña yÕu tè nµy trong c¸c ho¹t ®éng ®Ó ®Þnh kú tiÕn hµnh
ph©n bæ sè thuÕ ®îc khÊu trõ vµ kÕt chuyÓn vµo tµi kho¶n thÝch hîp sè thuÕ
kh«ng ®îc khÊu trõ.
- KÕ to¸n thuÕ GTGT ®Çu ra: ThuÕ GTGT ®Çu ra lµ sè thuÕ mµ c¸c kh¸ch
hµng mua c¸c s¶n phÈm hµng ho¸ vµ dÞch vô cña ng©n hµng ph¶i tr¶ ®îc tÝnh vµo
sè tiÒn mµ kh¸ch hµng ph¶i thanh to¸n.
Trong c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hµng cã nh÷ng ho¹t ®éng thuéc
®èi tîng kh«ng chÞu thuÕ (ho¹t ®éng tÝn dông), ho¹t ®éng chÞu thuÕ trùc tiÕp
(kinh doanh vµng b¹c, ngo¹i tÖ, chøng kho¸n) vµ ho¹t ®éng chÞu thuÕ theo ph¬ng
ph¸p khÊu trõ (c¸c ho¹t ®éng dÞch vô).
+ §èi víi ho¹t ®éng kinh doanh ngo¹i tÖ, vµng b¹c vµ chøng kho¸n... lµ
®èi tîng kinh doanh chÞu thuÕ GTGT theo ph¬ng ph¸p trùc tiÕp, th× sè thuÕ
GTGT tÝnh trªn phÇn gi¸ trÞ t¨ng thªm vµ møc thuÕ suÊt cho tõng ®èi tîng.
Sè thuÕ GTGT
®Çu ra
=
Sè tiÒn thu ®îc
theo gi¸ b¸n
-
Sè tiÒn ®· tr¶
theo gi¸ mua
x
ThuÕ
suÊt
C¨n cø vµo sè thuÕ tÝnh ®îc, kÕ to¸n h¹ch to¸n:
Nî: TK chi nép thuÕ
Cã: TK thuÕ GTGT ph¶i nép
NÕu doanh thu b¸n hµng nhá h¬n gi¸ mua vµo th× phÇn chªnh lÖch ®îc
chuyÓn sang kú tiÕp theo ®Ó tÝnh GTGT.
+ §èi víi c¸c ho¹t ®éng dÞch vô lµ ®èi tîng chÞu thuÕ theo ph¬ng ph¸p
khÊu trõ, c¨n cø vµo sè thuÕ tÝnh trªn tõng kho¶n thu theo biÓu thuÕ suÊt, vµ h¹ch
to¸n:
Nî: TK thÝch hîp (tæng gi¸ trÞ ®îc thanh to¸n)
Cã: TK thuÕ GTGT ph¶i nép (sè thuÕ GTGT)
Cã: TK thu nhËp thÝch hîp (sè tiÒn ®îc h¹ch to¸n vµo thu nhËp)
- QuyÕt to¸n thuÕ GTGT
Cuèi kú, c¸c ng©n hµng ph¶i x¸c ®Þnh chÝnh thøc sè thuÕ GTGT ph¶i nép
®Ó quyÕt to¸n vµ thanh to¸n víi Kho b¹c Nhµ níc. §Ó x¸c ®Þnh sè thuÕ ph¶i nép
ng©n s¸ch, kÕ to¸n tiÕn hµnh kÕt chuyÓn sè thuÕ ®Çu vµo ®îc khÊu trõ kú nµy, sè
thuÕ ®Çu vµo ph¶i ph©n bæ vµo chi phÝ trong kú, sè thuÕ ®Çu vµo tÝnh ph©n bæ cho
kú sau ®Ó h¹ch to¸n:
Nî: TK chi phÝ thÝch hîp (sè thuÕ ®Çu vµo kh«ng ®îc khÊu trõ vµ tÝnh vµo
chi phÝ trong kú)
Nî: TK chi phÝ chê ph©n bæ (sè thuÕ ®Çu vµo tÝnh cho kú sau)
Nî: TK ThuÕ GTGT ph¶i nép (sè thuÕ ®îc khÊu trõ kú nµy)
Cã: TK ThuÕ GTGT ®Çu vµo
Sau khi x¸c ®Þnh chÝnh x¸c sè thuÕ GTGT ph¶i nép, kÕ to¸n lËp chøng tõ
nép thuÕ cho Ng©n s¸ch qua Kho b¹c vµ h¹ch to¸n:
Nî: TK thuÕ GTGT ph¶i nép
Cã: TK thÝch hîp (tiÒn göi t¹i NHNN, TTBT, tiÒn mÆt, tiÒn göi cña Kho
b¹c, TTBT)
Trêng hîp sè thuÕ ®Çu vµo ®îc khÊu trõ lín h¬n sè thuÕ ®Çu ra sÏ ®îc tÝnh
trõ vµo sè thuÕ ph¶i nép kú sau hoÆc ®îc Ng©n s¸ch hoµn l¹i. Sè chªnh lÖch chê
NSNN thanh to¸n sÏ ®îc h¹ch to¸n vµo tµi kho¶n chê NSNN thanh to¸n:
Nî: TK chê NSNN thanh to¸n
Cã: TK thuÕ GTGT ph¶i nép
NÕu ®îc hoµn thuÕ GTGT, c¨n cø vµo chøng tõ chuyÓn tiÒn cña Kho b¹c,
kÕ to¸n ghi:
Nî: TK thÝch hîp (tiÒn mÆt, tiÒn göi t¹i NHNN, tiÒn göi cña Kho b¹c...)
Cã: TK chê NSNN thanh to¸n
Trêng hîp ng©n hµng t¹m øng nép thuÕ GTGT th× khi t¹m øng nép thuÕ sÏ
h¹ch to¸n vµo tµi kho¶n t¹m øng nép NSNN, sau khi x¸c ®Þnh sè thuÕ GTGT
ph¶i nép sÏ tÊt to¸n tµi kho¶n t¹m øng nép Ng©n s¸ch vµ nép tiÕp sè thuÕ cßn
thiÕu hoÆc thu håi sè thuÕ ®· nép thõa.
b- KÕ to¸n chi nép c¸c kho¶n phÝ, lÖ phÝ vµ thuÕ kh¸c
C¸c kho¶n thuÕ kh¸c, phÝ vµ lÖ phÝ mµ ng©n hµng ph¶i nép cho ng©n s¸ch
bao gåm thuÕ sö dông ®Êt, thuÕ tríc b¹, lÖ phÝ giao th«ng, phÝ ®¨ng kiÓm, ®¨ng
ký cho c¸c ph¬ng tiÖn vËn t¶i, phÝ chuyÓn quyÒn së h÷u tµi s¶n....
- Trêng hîp chi nép trùc tiÕp th× khi ph¸t sinh nghiÖp vô, kÕ to¸n x¸c ®Þnh sè
thuÕ, phÝ hoÆc lÖ phÝ ph¶i nép, c¨n cø vµo chøng tõ tÝnh thuÕ nép cho Ng©n s¸ch, kÕ
to¸n ghi:
Nî: TK chi nép thuÕ (sè thuÕ ph¶i nép)
Nî: TK chi nép c¸c kho¶n phÝ, lÖ phÝ (sè phÝ vµ lÖ phÝ ph¶i nép)
Cã: TK thÝch hîp (tiÒn mÆt, tiÒn göi t¹i NHNN, tiÒn göi cña Kho b¹c,...)
- Trêng hîp t¹m øng nép Ng©n s¸ch th× c¨n cø vµo møc thuÕ hoÆc phÝ cña
c¬ quan tµi chÝnh sÏ t¹m øng nép cho Ng©n s¸ch:
Nî: TK t¹m øng nép NSNN
Cã: TK thÝch hîp (tiÒn mÆt, TG t¹i NHNN, tiÒn göi cña Kho b¹c...)
Khi quyÕt to¸n sè thuÕ, phÝ vµ lÖ phÝ ph¶i nép theo th«ng b¸o cña c¬ quan
tµi chÝnh ®Ó x¸c ®Þnh sè cßn ph¶i nép hoÆc thu håi sè nép thõa
- NÕu sè ph¶i nép lín h¬n sè ®· nép, h¹ch to¸n:
Nî: TK chi nép thuÕ hoÆc chi nép phÝ, lÖ phÝ (sè ph¶i nép)
Cã: TK t¹m øng nép Ng©n s¸ch Nhµ níc (sè ®· nép)
Cã: TK thÝch hîp (tiÒn mÆt, TG t¹i NHNN, TG cña Kho b¹c...) (sè ph¶i
nép thªm)
- NÕu sè ®· t¹m øng nép lín h¬n sè ph¶i nép, h¹ch to¸n:
Nî: TK chi nép thuÕ hoÆc chi nép phÝ, lÖ phÝ (sè ph¶i nép)
Nî: TK chê NSNN thanh to¸n (sè chªnh lÖch nép thõa)
Cã: TK t¹m øng nép Ng©n s¸ch Nhµ níc (sè ®· nép)
2.2.3.7. KÕ to¸n gi¶m chi
Thùc chÊt cña kho¶n gi¶m chi lµ thu håi sè tiÒn tríc ®©y ®· h¹ch to¸n vµo
chi phÝ nhng kh«ng ®óng chÕ ®é hoÆc chi thõa nay ph¶i hoµn l¹i. Khi x¸c ®Þnh ®îc sè tiÒn cÇn thu ®Ó gi¶m chi, kÕ to¸n lËp chøng tõ qua trëng phßng kÕ to¸n vµ
gi¸m ®èc ng©n hµng duyÖt ®Ó h¹ch to¸n:
Nî: TK thÝch hîp
Cã: TK chi phÝ (tríc ®©y ®· ghi nî)
2.3. KÕ to¸n kÕt qu¶ kinh doanh vµ ph©n phèi lîi nhuËn
KÕt qu¶ kinh doanh cña ng©n hµng ®îc x¸c ®Þnh vµo cuèi n¨m tµi chÝnh, lµ
chªnh lÖch gi÷a tæng thu nhËp vµ tæng chi phÝ trong n¨m. Khi kÕt thóc n¨m tµi
chÝnh, kÕ to¸n ng©n hµng cã nhiÖm vô:
- X¸c ®Þnh vµ kÕt chuyÓn sè d cña c¸c tµi kho¶n kho¶n thu - chi cuèi n¨m
sang tµi kho¶n lîi nhuËn n¨m nay mét c¸ch chÝnh x¸c, kÞp thêi. Trªn c¬ së ®ã ®Ó
tÝnh to¸n chÝnh x¸c t×nh h×nh l·i, lç cña ng©n hµng.
- Ph¸t hiÖn c¸c c¸c nguån thu æn ®Þnh, cã kh¶ n¨ng khai th¸c ®îc vµ
nh÷ng kho¶n chi kh«ng cÇn thiÕt cã thÓ tiÕt kiÖm ®îc ®Ó tham mu cho l·nh ®¹o
x©y dùng kÕ ho¹ch tµi chÝnh cho n¨m tiÕp theo.
- LËp b¸o c¸o tµi chÝnh ®Ó b¸o c¸o t×nh h×nh l·i, lç kÞp thêi, chÝnh x¸c,
®óng chÕ ®é göi cho ng©n hµng cÊp trªn, NHNN vµ c¬ qu¶n tµi chÝnh.
- KÕt chuyÓn sè l·i (hoÆc lç) kÞp thêi vÒ ng©n hµng cÊp trªn
- Ph¶n ¸nh chÝnh x¸c t×nh h×nh ph©n phèi lîi nhuËn, trÝch lËp vµ sö dông
c¸c quü. Gi¸m ®èc viÖc thùc hiÖn chÕ ®é ph©n phèi lîi nhuËn theo ®óng quy ®Þnh
cña Bé Tµi chÝnh vµ NHNN.
2.3.1. KÕ to¸n kÕt qu¶ kinh doanh
XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm kinh doanh cña ng©n hµng lµ h¹ch to¸n kinh tÕ toµn
hÖ thèng, viÖc tÝnh to¸n kÕt qu¶ kinh doanh chØ ®îc chÝnh thøc x¸c ®Þnh cho toµn
hÖ thèng t¹i héi së chÝnh cña ng©n hµng. V× vËy, khi quyÕt to¸n n¨m c¸c chi
nh¸nh ng©n hµng ph¶i x¸c ®Þnh kÕt qu¶ kinh doanh t¹i ®¬n vÞ m×nh vµ chuyÓn vÒ
héi së chÝnh ®Ó tÝnh to¸n kÕt qu¶ kinh doanh chung cho c¶ ng©n hµng.
2.3.1.1. KÕ to¸n t¹i c¸c chi nh¸nh ng©n hµng
Khi kÕ thóc n¨m tµi chÝnh, kÕ to¸n ph¶i x¸c ®Þnh l¹i chÝnh x¸c sè d cña
c¸c tµi kho¶n thu nhËp, chi phÝ ®Õn cuèi ngµy 31 th¸ng 12. Sau khi lªn c©n ®èi
tµi kho¶n th¸ng 12 sÏ lËp phiÕu chuyÓn kho¶n ®Ó kÕt chuyÓn sè d c¸c tµi kho¶n
thu nhËp, chi phÝ sang tµi kho¶n lîi nhuËn n¨m nay.
- §èi víi c¸c tµi kho¶n thu nhËp kÕ to¸n h¹ch to¸n:
Nî: TK thu nhËp
Cã: TK lîi nhuËn n¨m nay.
- §èi víi c¸c tµi kho¶n chi phÝ, h¹ch to¸n:
Nî: TK lîi nhuËn n¨m nay
Cã: TK chi phÝ
Sau khi kÕt chuyÓn toµn bé thu nhËp vµ chi phÝ sang tµi kho¶n lîi nhuËn
n¨m nay, kÕ to¸n tÝnh to¸n vµ rót sè d tµi kho¶n lîi nhuËn n¨m nay ®Ó x¸c ®Þnh
sè l·i hoÆc lç cña ®¬n vÞ m×nh. NÕu tµi kho¶n lîi nhuËn n¨m nay cã sè d cã th×
ng©n hµng cã l·i, d nî th× ng©n hµng bÞ lç.
Sang ngµy ®Çu cña n¨m míi, sè d cña tµi kho¶n lîi nhuËn n¨m nay sÏ ®îc
chuyÓn thµnh sè d cña tµi kho¶n lîi nhuËn n¨m tríc. Khi nhËn ®îc lÖnh cña ng©n
hµng chñ qu¶n, c¸c chi nh¸nh sÏ lËp phiÕu chuyÓn kho¶n vµ chøng tõ chuyÓn
tiÒn ®Ó chuyÓn kÕt qu¶ kinh doanh vÒ ng©n hµng cÊp trªn, h¹ch to¸n.
- NÕu chi nh¸nh ng©n hµng cã l·i, kÕ to¸n sÏ h¹ch to¸n:
Nî : TK lîi nhuËn n¨m tríc
Cã : TK chuyÓn tiÒn ®i
- NÕu chi nh¸nh bÞ lç, kÕ to¸n ghi:
Nî : TK chuyÓn tiÒn ®i
Cã : TK lîi nhuËn n¨m tríc
2.3.1.2. KÕ to¸n tËp hîp kÕt qu¶ kinh doanh t¹i héi së chÝnh
Khi nhËn c¸c chuyÓn tiÒn vÒ viÖc chuyÓn l·i hoÆc lç tõ c¸c chi nh¸nh göi
vÒ, sau khi kiÓm so¸t kÕ to¸n t¹i héi së sÏ ghi:
- §èi víi chuyÓn tiÒn cña chi nh¸nh cã l·i
Nî : TK chuyÓn tiÒn ®Õn
Cã : TK ph¶i tr¶ (tiÓu kho¶n cña chi nh¸nh)
- §èi víi chuyÓn tiÒn cña chi nh¸nh bÞ lç:
Nî : TK ph¶i thu (tiÓu kho¶n cña chi nh¸nh)
Cã : TK chuyÓn tiÒn ®Õn.
Sau khi tËp trung toµn bé c¸c kho¶n l·i, lç tõ c¸c chi nh¸nh cÊp díi
chuyÓn lªn vµ x¸c ®Þnh kÕt qu¶ kinh doanh t¹i héi së, kÕ to¸n t¹i Héi së kÕt
chuyÓn c¸c tµi kho¶n ph¶i thu, ph¶i tr¶ cña tõng chi nh¸nh sang tµi kho¶n lîi
nhuËn n¨m tríc cña toµn hÖ thèng vµ x¸c ®Þnh chÝnh thøc kÕt qu¶ kinh doanh cña
toµn ng©n hµng. NÕu tµi kho¶n lîi nhuËn n¨m tríc toµn hÖ thèng d cã tøc lµ ng©n
hµng cã l·i, nÕu d nî th× ng©n hµng bÞ lç. Trªn c¬ së kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh
doanh c¶ n¨m, ng©n hµng lËp b¸o c¸o tµi chÝnh ®Ó göi NHNN vµ c¬ quan tµi
chÝnh xin duyÖt quyÕt to¸n.
2.3.2. KÕ to¸n ph©n phèi lîi nhuËn, trÝch lËp vµ sö dông c¸c quü
2.3.2.1. Nguyªn t¾c ph©n phèi lîi nhuËn
Lîi nhuËn cña NHTM lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh thu nhËp cña chñ së h÷u, tiÒn
l¬ng kinh doanh cho c¸n bé c«ng nh©n viªn vµ lµ nguån bæ sung vèn tõ néi bé
cña mçi ng©n hµng. Còng nh c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c, sè lîi nhuËn thu
®îc c¸c ng©n hµng ph¶i nép thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp cho ng©n s¸ch nhµ níc
theo quy ®Þnh. Sè lîi nhuËn sau khi lµm nghÜa vô víi Ng©n s¸ch, trÝch lËp quü bæ
sung nguån vèn sÏ ®îc ph©n phèi theo chÕ ®é tµi chÝnh cña Nhµ níc hoÆc theo
quyÕt ®Þnh cña §¹i héi cæ ®«ng. ViÖc ph©n phèi lîi nhuËn cña NHTM cÇn tu©n
thñ mét sè nguyªn t¾c sau:
- ViÖc ph©n phèi lîi nhuËn chØ ®îc thùc hiÖn sau khi ®· ®îc c¬ quan tµi
chÝnh duyÖt quyÕt to¸n.
- Sè lîi nhuËn sau khi nép thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp cho NSNN sÏ ®îc
ph©n phèi nh sau:
a. §èi víi c¸c NHTM Nhµ níc
1- TrÝch lËp Quü dù tr÷ bæ sung vèn ®iÒu lÖ (5%), quü nµy tèi ®a kh«ng
qu¸ sè vèn ®iÒu lÖ thùc cã.
2- Bï c¸c kho¶n lç n¨m tríc kh«ng ®îc trõ vµo lîi nhuËn tríc thuÕ.
3- Nép c¸c kho¶n thu vÒ sö dông vèn NSNN, bï ®¾p kho¶n ph¹t cho ng©n
s¸ch, cho kh¸ch hµng do vi ph¹m ph¸p luËt, vi ph¹m hîp ®ång; c¸c kho¶n ph¶i
båi thêng thuéc tr¸ch nhiÖm cña ng©n hµng.
4- PhÇn cßn l¹i ®îc trÝch lËp c¸c quü theo tû lÖ vµ møc quy ®Þnh, gåm:
- TrÝch lËp quü ®Çu t vµ ph¸t triÓn
- TrÝch lËp c¸c quü dù phßng tµi chÝnh
- TrÝch lËp quü khen thëng
- TrÝch lËp quü phóc lîi
- TrÝch lËp c¸c quü kh¸c
Sau khi trÝch lËp c¸c quü ®ñ møc quy ®Þnh nÕu cßn thõa sÏ ®îc bæ sung
vµo quü ®Çu t ph¸t triÓn hoÆc xö lÝ theo quy ®Þnh cña Bé Tµi chÝnh.
b. §èi víi c¸c NHTM cæ phÇn vµ NHTM kh¸c
C¸c NHTM cæ phÇn vµ c¸c NHTM kh«ng ®îc NSNN cÊp vèn th× sau khi
trÝch lËp quü bæ sung vèn ®iÒu lÖ, nép c¸c kho¶n tiÒn ph¹t, tiÒn båi thêng vµ bï
cho sè lç n¨m tríc còng ph¶i trÝch lËp quü dù phßng tµi chÝnh theo quy ®Þnh cña
c¬ quan tµi chÝnh míi ®îc trÝch lËp quü chia l·i cæ phÇn vµ c¸c quü kh¸c. Sè
trÝch lËp quü chia l·i cæ phÇn vµ c¸c quü kh¸c sÏ do Héi ®ång qu¶n trÞ quyÕt ®Þnh
theo §¹i héi cæ ®«ng.
2.3.2.2. KÕ to¸n ph©n phèi lîi nhuËn vµ sö dông c¸c quü
a. KÕ to¸n nép thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp
- Hµng quý, theo th«ng b¸o cña c¬ quan tµi chÝnh c¸c ng©n hµng ph¶i t¹m
øng ®Ó nép thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp. Khi t¹m øng nép thuÕ, kÕ to¸n lËp
chøng tõ chuyÓn tiÒn thanh to¸n víi Kho b¹c, h¹ch to¸n:
Nî: TK T¹m øng nép NSNN
Cã: TK thÝch hîp (TiÒn göi t¹i NHNN, tiÒn göi cña Kho b¹c...)
- Cuèi n¨m khi x¸c ®Þnh ®îc chÝnh thøc sè thuÕ ph¶i nép, kÕ to¸n lËp
chøng tõ h¹ch to¸n:
Nî: TK lîi nhuËn n¨m tríc
Cã: TK thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp
- KÕt chuyÓn sè thuÕ ®· nép hµng quý vµ sè thuÕ ®îc miÔn gi¶m ®Ó x¸c
®Þnh sè thuÕ cßn ph¶i nép hoÆc sè ®· nép thõa cÇn thu håi tõ NSNN:
Nî: TK ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp
Cã: TK t¹m øng nép NSNN (sè thuÕ ®· nép)
Cã: TK thÝch hîp (sè thuÕ ®îc miÔn gi¶m)
+ NÕu sè thuÕ nép cßn thiÕu th× nép thªm sè chªnh lÖch cßn thiÕu:
Nî: TK thuÕ TNDN
Cã: TK thÝch hîp (tiÒn göi t¹i NHNN, tiÒn göi cña Kho b¹c...)
+ NÕu sè thuÕ ®· nép thõa th× tÊt to¸n tµi kho¶n t¹m øng nép NSNN
chuyÓn sang theo dâi trªn tµi kho¶n chê NSNN thanh to¸n sè chªnh lÖch nép
thõa, h¹ch to¸n:
Nî: TK chê NSNN thanh to¸n
Cã: TK t¹m øng nép NSNN
Sè chªnh lÖch nµy sÏ ®îc Ng©n s¸ch hoµn tr¶ hoÆc sÏ trõ vµo sè thuÕ ph¶i
nép n¨m sau.
b. KÕ to¸n trÝch lËp c¸c quü
- Cuèi n¨m c¨n cø vµo kÕt qu¶ kinh doanh ®· ®îc duyÖt quyÕt to¸n, ng©n
hµng x¸c ®Þnh sè chÝnh thøc ®îc trÝch c¸c quü, héi së chÝnh sÏ h¹ch to¸n:
Nî: TK Lîi nhuËn n¨m tríc
Cã: TK quü thÝch hîp
- Trong c¸c quü ®· trÝch, cã nh÷ng quü ®îc qu¶n lý tËp trung t¹i héi së
chÝnh nh quü bæ sung vèn ®iÒu lÖ, quü dù phßng tµi chÝnh, quü ®Çu t ph¸t triÓn;
cã quü ®îc gi÷ l¹i mét phÇn t¹i héi së, sè cßn l¹i ®îc ph©n phèi cho c¸c chi
nh¸nh theo kÕt qu¶ kinh doanh cña tõng chi nh¸nh nh quü khen thëng, quü phóc
lîi. Khi héi së ph©n phèi c¸c quü khen thëng, phóc lîi cho c¸c chi nh¸nh theo
quy ®Þnh cña c¬ chÕ tµi chÝnh, kÕ to¸n t¹i héi së sÏ chuyÓn tiÒn cho c¸c chi
nh¸nh vµ ghi:
Nî: TK quü khen thëng, quü phóc lîi
Cã: TK chuyÓn tiÒn ®i
- T¹i c¸c chi nh¸nh khi nhËn ®îc chuyÓn tiÒn ph©n phèi lîi nhuËn cña héi
së chuyÓn vÒ sÏ h¹ch to¸n:
Nî: TK chuyÓn tiÒn ®Õn
Cã: TK quü khen thëng, quü phóc lîi
c. KÕ to¸n sö dông c¸c quü
C¸c quü ng©n hµng mang tÝnh chÊt lµ nh÷ng quü chuyªn dïng nªn ph¶i ®îc qu¶n lý chÆt chÏ vµ sö dông theo ®óng chÕ ®é. Mçi lo¹i quü ®îc sö dông cho
mét môc ®Ých nhÊt ®Þnh, c¸c ng©n hµng kh«ng ®îc sö dông c¸c quü ®Ó ®Çu t ra
níc ngoµi hoÆc sö dông tr¸i quy ®Þnh cña Nhµ níc.
- Quü dù tr÷ bæ sung vèn ®iÒu lÖ ®îc sö dông nh nguån vèn ®iÒu lÖ cña
ng©n hµng, khi ®îc c¬ qu¶n tµi chÝnh vµ NHNN cho phÐp chuyÓn sang vèn ®iÒu
lÖ sÏ h¹ch to¸n
Nî: TK Quü dù tr÷ bæ sung vèn ®iÒu lÖ
Cã: TK Vèn ®iÒu lÖ
- Quü ®Çu t ph¸t triÓn sö dông cho môc ®Ých ®Çu t ph¸t triÓn nghiÖp vô
ng©n hµng, khi sö dông quü c¨n cø vµo sè tiÒn chi cho môc ®Ých ph¸t triÓn
nghiÖp vô ng©n hµng, kÕ to¸n ghi:
Nî: TK quü ®Çu t ph¸t triÓn
Cã: TK thÝch hîp
- Quü dù phßng tµi chÝnh sö dông ®Ó bï ®¾p cho nh÷ng rñi ro tµi chÝnh sau
khi ®· sö dông sè dù phßng rñi ro trÝch lËp nhng kh«ng ®ñ bï ®¾p. Khi sö dông
quü ®Ó bï ®¾p rñi ro, kÕ to¸n ghi:
Nî: TK quü dù phßng tµi chÝnh
Cã: TK thÝch hîp
- Quü khen thëng sö dông ®Ó khen thëng cho c¸n bé CNV, quü phóc lîi sö
dông cho sù nghiÖp phóc lîi. NÕu sö dông quü phóc lîi ®Ó mua s¾m tµi s¶n cè
®Þnh cho môc ®Ých phóc lîi cña c¸n bé CNV th× ph¶i chuyÓn sè quü t¬ng øng
sang tµi kho¶n quü phóc lîi ®· h×nh thµnh tµi s¶n cè ®Þnh. Khi sö dông quü ®Ó
chi khen thëng, phóc lîi, kÕ to¸n ghi:
Nî: TK quü khen thëng (quü phóc lîi)
Cã: TK thÝch hîp (tiÒn mÆt, quü phóc lîi ®· h×nh thµnh TSC§, ...)
C©u hái vµ bµi tËp:
1- Ph©n tÝch nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ chÕ tµi chÝnh cña NHTM? T¹i sao viÖc x¸c ®Þnh
kÕt qu¶ kinh doanh cña NHTM l¹i chØ ®îc tÝnh vµo cuèi n¨m tµi chÝnh? Tõ ®ã,
nh×n vµo sè l·i (hoÆc lç) cña mét NHTM cã thÓ ®¸nh gi¸ ®îc hiÖu qu¶ kinh
doanh cña NH ®ã kh«ng? T¹i sao?
2- H¹ch to¸n doanh thu cña NHTM cã thÓ thùc hiÖn theo nh÷ng ph¬ng ph¸p nµo
vµ trêng hîp ¸p dông cho mçi ph¬ng ph¸p? C¸c ph¬ng ph¸p ®ã dùa trªn c¸c
chuÈn mùc kÕ to¸n ViÖt Nam vµ quèc tÕ vÒ doanh thu nh thÕ nµo?
3- Dùa vµo néi dung vµ c¸ch ph©n lo¹i c¸c kho¶n thu nhËp vµ chi phÝ ®ang ¸p
dông cho ng©n hµng ViÖt Nam, h·y nªu c¸c biÖn ph¸p t¨ng thu nhËp, tiÕt kiÖm
chi phÝ mµ b¹n cho lµ hîp lý nhÊt trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay?
4- Bµi tËp:
H·y xö lý vµ h¹ch to¸n c¸c nghiÖp vô sau ®©y t¹i NHTM Y
(1) Thu l·i cho vay kh¸ch hµng A theo ph¬ng ph¸p céng dån 3 triÖu ®ång, thu
l·i tiÒn göi t¹i NHNN trùc tiÕp theo b¸o cã cña NHNN 0,5 triÖu ®ång.
(2) Sè l·i cho vay céng dån cña kh¸ch hµng B lµ 3 triÖu ®ång, nay sè nî gèc ®·
chuyÓn sang qu¸ h¹n.
(3) Kh¸ch hµng C nép tiÒn mÆt 12 triÖu ®ång tr¶ nî cho ng©n hµng, trong ®ã: sè
l·i vay qu¸ h¹n tríc ®©y ®· ®îc trÝch dù phßng rñi ro lµ 2 triÖu ®ång; sè nî
qu¸ h¹n ®· ®îc xö lý tõ nguån dù phßng rñi ro 10 triÖu ®ång.
(4) Ph©n bæ sè l·i cho thuª tµi chÝnh ®· h¹ch to¸n vµo doanh thu chê ph©n bæ
kú nµy lµ 2 triÖu ®ång; thu phÝ chuyÓn tiÒn cña kh¸ch hµng B tõ tiÒn göi 1
triÖu ®ång cïng víi sè VAT ph¶i nép 10% tÝnh trªn sè phÝ ph¶i thu.
(5) TÝnh tr¶ kh¸ch hµng D sè l·i tiÒn göi tiÕt kiÖm b»ng tiÒn mÆt theo l·i suÊt
kh«ng kú h¹n lµ 0,2%/th¸ng. Sè tiÒn göi tiÕt kiÖm nµy theo tho¶ thuËn ban
®Çu lµ göi 6 th¸ng theo l·i suÊt 0,7%/th¸ng; nhng kh¸ch hµng míi göi ®îc 2
th¸ng 5 ngµy ®· xin rót ra. BiÕt r»ng sè tiÒn gèc lµ 50 triÖu ®ång vµ NH ®·
h¹ch to¸n l·i céng dån ®îc 2 th¸ng.
(6) KÕt chuyÓn sè thuÕ GTGT ®Çu vµo ®îc khÊu trõ ®ît nµy lµ 3 triÖu ®ång,
tæng sè thuÕ GTGT ®Çu ra 22 triÖu ®ång. Sau ®ã qua TTBT víi Kho b¹c ®Ó
nép sè thuÕ cßn ph¶i nép cho ng©n s¸ch.
(7) NH tÝnh to¸n x¸c ®Þnh sè dù phßng rñi ro ph¶i trÝch quý nµy lµ 450 triÖu
®ång, sè dù phßng cßn l¹i lµ 430 triÖu ®ång. §ång thêi chi nép b¶o hiÓm
tiÒn göi qua NHNN 15 triÖu ®ång.
(8) Trong qu¸ tr×nh ph¸ rì mét nhµ lµm viÖc, NH ®· chi ra 11 triÖu ®ång tiÒn
mÆt ®Ó thuª lao ®éng tõ bªn ngoµi, sè phÕ liÖu b¸n cho kh¸ch hµng B lµ 9
triÖu ®ång (kh¸ch hµng lËp UNC trÝch tiÒn göi ®Ó tr¶).
(9) Trëng phßng kÕ to¸n ph¸t hiÖn vµ yªu cÇu ph¶i ®iÒu chØnh trêng hîp ®·
h¹ch to¸n nhÇm sè thu l·i cho vay C«ng ty tµi chÝnh F vµo tµi kho¶n thu l·i
tiÒn göi lµ 5 triÖu ®ång; chi tr¶ l·i tiÒn göi cho kh¸ch hµng A thõa 0,5 triÖu
®ång.
(10) Chi khen thëng cho CBNV 145 triÖu ®ång (b»ng tiÒn mÆt) vµ chuyÓn 30
triÖu ®ång sang quü phóc lîi ®Ó n©ng cÊp nhµ thi ®Êu thÓ thao cho CBNV
ng©n hµng.
- Xem thêm -
.DOC 
20 
290 
53 
