Tài liệu Hoàn thiện quy trình kiểm soát nội bộ đối với hoạt động cho vay tại chi nhánh nhnn&ptnt tp hà tĩnh

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ KHOA KẾ TOÁN TÀI CHÍNH ------ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: HOÀN THIỆN QUY TRÌNH KIỂM SOÁT NỘI BỘ ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG CHO VAY TẠI CHI NHÁNH NHNo&PTNT TP HÀ TỈNH Giảng viên hướng dẫn: Th.s Hồ Phan Minh Đức Sinh viên thực hiện: Lê Thị Thủy Lớp: K42 Kiểm toán Huế, 5/2012 Để hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này, trong quá trình nghiên cứu và thực hiện ngoài sự nổ lực của bản thân, tôi còn nhận đươc sự giúp đỡ của thầy cô, gia đình, bạn bè cùng quý cô chú cán bộ chi nhánh NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh. Trước tiên tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới quý thầy, cô giáo trường Đại học Kinh Tế Huế đã dạy bảo tôi trong bốn năm qua. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến thầy giáo Ths Hồ Phan Minh Đức, người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi hoàn thành khóa luận này. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn ban lãnh đạo cùng quý cô chú, anh chị NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh đã nhiệt tình giúp đỡ, tạo điều kiện cho tôi trong thời gian thực tập tại Ngân hàng. Cuối cùng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn gia đình và bạn bè đã động viên, tạo điều kiện về mọi mặt để tôi có thể hoàn thành khóa luận này. Xin chân thành cảm ơn! Huế, tháng 5 năm 2012 Sinh viên thực hiện: Lê Thị Thủy 2 MỤC LỤC PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ.............................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài..................................................................................... 7 2. Mục tiêu nghiên cứu.......................................................................................... 8 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...................................................................... 8 4. Phương pháp nghiên cứu................................................................................... 9 5. Kết cấu khóa luận.............................................................................................. 9 PHẦN II: NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ..................................................................... 11 CHƯƠNG I: LÝ LUẬN CHUNG VỀ HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ TRONG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI................................................................. 11 1.1. Khái quát về hệ thống kiểm soát nội bộ....................................................... 11 1.1.1. Các khái niệm về kiểm soát nội bộ..............................................................11 1.1.2. Mục tiêu KSNB trong hoạt động của NHTM..............................................12 1.1.3. Nhiệm vụ của hệ thống kiểm soát nội bộ trong hoạt động Ngân hàng.........13 1.1.4. Sự cần thiết của hệ thống KSNB tại các NHTM..........................................14 1.2. Hoạt động tín dụng và rủi ro hoạt động tín dụng......................................... 15 1.2.1. Hoạt động tín dụng......................................................................................15 1.2.2. Rủi ro rín dụng.............................................................................................17 1.3. Những vấn đề cơ bản về kiểm soát nội bộ hoạt động cho vay.....................20 1.3.1. Các bộ phận cấu thành của hệ thống kiểm soát nội bộ hoạt động cho vay. ..21 1.3.2. Sự cần thiết của hệ thống kiểm soát nội bộ đối với hoạt động cho vay..........25 1.3.3. Các yếu tố đánh giá chất lượng công tác kiểm soát hoạt động cho vay...........27 1.3.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác kiểm soát hoạt động cho vay...............29 CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG CHO VAY TẠI CHI NHÁNH NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN TP HÀ TĨNH....................................................................... 32 2.1. Tổng quan về chi nhánh NHNo&PTNT thành phố Hà Tĩnh.......................32 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của NHNo&PTNT chi nhánh TP Hà Tĩnh ...32 2.1.2. Chức năng và nhiệm vụ.......................................................................34 3 2.1.3. Các lĩnh vực kinh doanh..............................................................................35 2.1.4. Nguồn lực....................................................................................................37 2.1.4.1. Lao động.................................................................................................37 2.1.4.2. Vốn.........................................................................................................41 2.1.5. Tổ chức quản lý...........................................................................................44 2.2. Thực trạng hoạt động cho vay tại chi nhánh NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh......47 2.2.1. Quy trình cho vay khách hàng doanh nghiệp và các rủi ro tiềm ẩn tại chi nhánh NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh...........................................................................47 2.2.2. Tình hình dư nợ và nợ quá hạn.....................................................................55 2.3. Thực trạng công tác kiểm soát nội bộ hoạt động cho vay tại chi nhánh NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh......................................................................................60 2.3.1. Tóm tắt quy trình kiểm soát nội bộ đối với hoạt động cho vay tại chi nhánh NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh......................................................................................60 2.3.2. Thực trạng công tác kiểm soát tại chi nhánh NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh....61 2.4. Đánh giá quy trình KSNB đối với hoạt động cho vay tại chi nhánh NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh......................................................................................77 2.4.1. Ưu điểm.......................................................................................................77 2.4.2. Nhược điểm.................................................................................................82 CHƯƠNG III: MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG CHO VAY TẠI CHI NHÁNH NHNo&PTNT TP HÀ TĨNH.............................................................................................................. 86 3.1. Chi nhánh cần thực hiện các giải pháp góp phần nâng cao chất lượng môi trường kiểm soát như...............................................................................................86 3.2. Nâng cao chất lượng đánh giá rủi ro trong quy trình kiểm soát hoạt động cho vay........................................................................................................................... 89 3.3. Hoàn thiện các thủ tục kiểm soát......................................................................91 3.4. Nâng cao tính hiệu quả của hệ thống trao đổi thông tin trong Ngân hàng.........93 PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................95 KẾT LUẬN.............................................................................................................95 KIẾN NGHỊ............................................................................................................. 96 4 Danh mục các từ viết tắt NHNo&PTNT TP Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn thành phố NHNo&PTNT VN Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam NH Ngân hàng NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại TCTD Tổ chức tín dụng PGD Phòng giao dịch KT-XH Kinh tế - xã hội KH, TCKT Khách hàng, tổ chức kinh tế GTCG Giấy tờ có giá Cty TNHH Công ty trách nhiệm hữu hạn DNTN Doanh nghiệp tư nhân SXKD Sản xuất kinh doanh RRTD Rủi ro tín dụng DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ Danh mục sơ đồ, đồ thị: Sơ đồ 2.1: Tình hình huy động vốn tại chi nhánh NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh. Sơ đồ 2.2: Cơ cấu tổ chức của Chi nhánh NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh. Sơ đồ 2.3: Tình hình cho vay tại chi nhánh NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh Sơ đồ 2.4: Cơ cấu tổ chức các bộ phận quản lý rủi ro tín dụng tại chi nhánh. Sơ đồ 2.5: Hệ thống thông tin tín dụng của hệ thống NHNo Danh mục bảng, biểu: Bảng 2.1: Tình hình lao động của Ngân hàng từ 2009 đến 2011 Bảng 2.2: Tình hình huy động vốn tại chi nhánh NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh Bảng 2.3: Dư nợ cho vay theo thời hạn vay Bảng 2.4: Dư nợ cho vay theo thành phần kinh tế. Bảng 2.5: Tình hình dư nợ, nợ xấu của chi nhánh NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh từ 2009 đến 2011. PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong nền kinh tế thị trường hệ thống Ngân hàng được ví như hệ thần kinh của cả nền kinh tế, hệ thống Ngân hàng quốc gia hoạt động thông suốt lành mạnh và hiệu quả là tiền đề để các nguồn lực tài chính luân chuyển, phân bổ và sử dụng hiệu quả, kích thích tăng trưởng kinh tế một cách bền vững. Hiện nay, khi Việt Nam đã gia nhập WTO và đang trong quá trình tự do hóa tài chính, sự cạnh tranh giữa các tổ chức tín dụng trong và ngoài nước là điều không tránh khỏi. Hầu hết các Ngân hàng đều mở rộng quy mô hoạt động, các chi nhánh và phòng giao dịch xuất hiện ngày càng nhiều. Sự xuất hiện nhiều chi nhánh làm nảy sinh vấn đề là các Ngân hàng cạnh tranh nhau, dùng mọi cách để chiếm lĩnh thị phần, thu hút khách hàng. Hơn nữa Ngân hàng là loại hình kinh doanh đặc biệt, một khi để xảy ra rủi ro nghiêm trọng thì nó có phản ứng dây chuyền, tác động tới các lĩnh vực kinh tế khác, ảnh hưởng tới hiệu quả của quá trình phân bổ, sử dụng vốn đầu tư và an toàn xã hội. Vì vậy việc đảm bảo tính bền vững và ổn định trong phát triển trở thành mục tiêu quan trọng nhất trong quản lý và điều hành của các NHTM. Một trong những giải pháp mang tính chiến lược và cấp thiết là tổ chức lại, nâng cấp hệ thống kiểm soát nội bộ của mỗi Ngân hàng thương mại, hệ thống kiểm soát nội bộ trở thành cơ chế tự phòng chống rủi ro quan trọng nhất của Ngân hàng. Hoạt động tín dụng tại chi nhánh NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh thời gian qua đã đạt được những thành tựu không nhỏ đóng góp vào sự phát triển chung của nền kinh tế đất nước. Ngân hàng đã quan tâm hơn tới việc kiểm soát tốc độ tín dụng, tập trung vào tính hiệu quả của các hoạt động tín dụng. Tuy nhiên, tỷ lệ nợ xấu, nợ quá hạn trong tổng dư nợ của Ngân hàng vẫn còn đang ở mức cao, hệ thống thông tin tín dụng vẫn còn ở mức yếu, việc phân tích, đánh giá khách hàng vẫn còn nhiều bất cập chưa hỗ trợ hiệu quả cho việc ra quyết định cho vay và thu hồi nợ vay. Nguyên nhân của tình trạng này là do công tác kiểm soát tín dụng, đặc biệt là kiểm soát hoạt động cho vay còn chưa được thực hiện tốt: rủi ro tín dụng chưa được xác định, đo lường và kiểm soát một cách chặt chẽ, các biện pháp kiểm soát rủi ro tín dụng chưa thực sự hữu hiệu,... Khi phỏng vấn bà Trịnh Thị Nguyệt – Giám đốc của chi nhánh về tình hình kiểm soát nội bộ đối với hoạt động cho vay, bà nói: “Tình hình kinh doanh của chi nhánh trong ba năm qua còn gặp một số khó khăn, lợi nhuận kinh doanh bị âm. Bộ máy điều hành đã gặp không ít khó khăn trong quá trình tìm ra nguyên nhân và hướng khắc phục. Một lý do quan trọng làm ảnh hưởng xấu đến tình hình kinh doanh của chi nhánh là do kiểm soát tín dụng không tốt”. Trên cơ sở nhận thức sự cần thiết phải cải thiện hoạt động kiểm soát nội bộ đối với hoạt động tín dụng tại chi nhánh NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh, tôi tiến hành nghiên cứu một lĩnh vực được coi là quan trọng nhất trong các lĩnh vực kiểm soát là công tác kiểm soát hoạt động cho vay với đề tài “Hoàn thiện quy trình kiểm soát nội bộ đối với hoạt động cho vay tại chi nhánh NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh”. Kiểm soát nội bộ là một đề tài không mới, nhưng cái mới mà tôi muốn nói trong bài khóa luận của mình là: Tại Chi nhánh TP Hà Tĩnh chưa có ai nghiên cứu đề tài này, mặt khác hoạt động kiểm soát ít được đề cập tới hoặc đề cập tới nhưng chưa chặt chẽ, quy trình kiểm soát hoạt động cho vay được tìm hiểu tại thời điểm hiện tại có những khác biệt so với những tài liệu đã tìm hiểu về kiểm soát nội bộ trước đó. 2. Mục tiêu nghiên cứu. a. Mục tiêu ngắn hạn. - Nhận diện được các rủi ro tín dụng tại chi nhánh NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh. - Đánh giá thực trạng hệ thống KSNB đối với hoạt động cho vay tại chi nhánh NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh. - Đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ đối với hoạt động cho vay tại chi nhánh NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh. b. Mục tiêu dài hạn. - Nâng cao chất lượng công tác kiểm soát nội bộ tại chi nhánh NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh. - Nâng cao chất lượng cho vay và khả năng thu hồi đối với các khoản nợ tại chi nhánh. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu. a. Nội dụng nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu công tác kiểm soát nội bộ đối với hoạt động cho vay tại chi nhánh NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh. b. Về không gian: Đề tài được tiến hành tại chi nhánh Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn TP Hà Tĩnh c. Về thời gian: Đề tài nghiên cứu quy trình kiểm soát nội bộ đối với hoạt động cho vay tại chi nhánh Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn thành phố Hà Tĩnh từ năm 2009 đến 2011. Thời gian nghiên cứu từ tháng 2/2012 đến tháng 5/2012 khi tôi kết thúc đợt thực tập. 4. Phương pháp nghiên cứu.  Phương pháp thu thập số liệu. - Phương pháp quan sát: Tiến hành quan sát nhân viên Ngân hàng làm việc xem có đúng với các văn bản đã quy định không? - Phương pháp phỏng vấn trực tiếp hoặc gián tiếp (qua điện thoại, email...) các nhân viên Ngân hàng như ban Giám đốc, các giao dịch viên, nhân viên phòng kế toán, tín dụng, kiểm soát viên và các đối tượng liên quan khác. - Tham khảo các tài liệu, các văn bản quy định của Ngân hàng và các quy định của Ngân hàng nhà nước mà Ngân hàng nông nghiệp đang thực hiện. - Ngoài ra tài liệu thứ cấp còn được thu thập bằng cách tham khảo thông tin trên báo, đài, mạng internet, các khóa luận, luận văn thạc sỹ của các năm trước.  Phương pháp xử lý số liệu. - Phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử: Phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, đó là phương pháp nghiên cứu các hiện tượng kinh tế - xã hội trong trạng thái vận động và có các mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Nó cho phép phân tích tổng hợp một cách khách quan các yếu tố ảnh hưởng đến cảm nhận đánh giá khách hàng về cách thức tổ chức hoạt động sản xuất và phân phối sản phẩm của doanh nghiệp. - Căn cứ vào số liệu thực tế và các thông tin tìm hiểu được tiến hành tổng hợp, so sánh với các văn bản, các quy định để đánh giá xem chi nhánh NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh đã chấp hành tốt hay chưa? hệ thống kiểm soát nội bộ đã thưc sự hữu hiệu hay chưa? từ đó đưa ra các nhận xét thích hợp. 5. Kết cấu khóa luận. 9 Ngoài phần mục lục, danh mục tài liệu tham khảo, các sơ đồ, bảng biểu, khóa luận gồm 3 phần:  Đặt vấn đề: Nêu lý do chọn đề tài, khái quát về vấn đề nghiên cứu, các mục tiêu và phương pháp tiến hành nghiên cứu.  Nội dung và kết quả nghiên cứu: Gồm 3 chương: - Chương I: Lý luận chung về hệ thống kiểm soát nội bộ trong Ngân hàng thương mại - Chương II: Thực trạng công tác kiểm soát nội bộ hoạt động cho vay tại Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn - chi nhánh TP Hà Tĩnh. - Chương III: Các giải pháp hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ đối với hoạt động cho vay tại chi nhánh NHNo&PTNT TP Hà Tĩnh.  Kết luận và kiến nghị 10 PHẦN II: NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ CHƯƠNG I: LÝ LUẬN CHUNG VỀ HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ TRONG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. Khái quát về hệ thống kiểm soát nội bộ 1.1.1. Các khái niệm về kiểm soát nội bộ Hệ thống kiểm soát nội bộ là toàn bộ các chính sách, thủ tục kiểm soát do ban Giám đốc của đơn vị thiết lập nhằm đảm bảo việc quản lý chặt chẽ và hiệu quả của các hoạt động trong khả năng có thể (IAS 400). 1 2 Kiểm soát nội bộ theo định nghĩa của COSO , là một quá trình chịu ảnh hưởng của Hội đồng quản trị, các nhà quản lý và các nhân viên khác của một tổ chức, được thiết kế để cung cấp một sự đảm bảo hợp lý trong việc thực hiện các mục tiêu sau: - Hiệu lực và hiệu quả của các hoạt động. - Tính chất đáng tin cậy của Báo cáo tài chính. - Sự tuân thủ các luật lệ và quy định hiện hành. Còn theo liên đoàn kế toán Quốc tế (IFAC), Hệ thống kiểm soát nội bộ là một hệ thống chính sách và thủ tục được thiết lập nhằm thực hiện 4 mục tiêu sau: Bảo vệ tài sản của đơn vị; Bảo đảm độ tin cậy của các thông tin; Bảo đảm việc thực hiện các chế độ pháp lý và bảo đảm hiệu quả của hoạt động. Hay nói cách khác, hệ thống kiểm soát nội bộ hay kiểm soát nội bộ thực chất là sự tích hợp một loạt hoạt động, biện pháp, kế hoạch, quan điểm, nội quy, chính sách và nỗ lực của mọi thành viên trong tổ chức để đảm bảo tổ chức đó hoạt động hiệu quả, đạt được mục tiêu đặt ra một cách hợp lý. Có thể hiểu đơn giản là hệ thống kiểm soát 1 Định nghĩa này được đưa ra vào năm 1992 bởi Committee of Sponsorning organization (viết tắt là COSO). COSO là một ủy ban thuộc hội đồng quốc gia Hoa Kỳ về việc chống gian lận về báo cáo tài 2 Chuẩn mực kế toán quốc tế nội bộ là hệ thống của tất cả những gì mà một tổ chức cần làm để có được những điều muốn có và tránh những điều muốn tránh. Như vậy, bất kỳ hoạt động nào của tổ chức cũng có thể là đối tượng của kiểm soát nội bộ, kể cả kiểm toán nội bộ - một hệ thống kiểm tra, đo lường, đánh giá tính xác thực của các thông tin tài chính và tính khả thi của các quyết định quản lý trong nội bộ doanh nghiệp. Có nhiều trường hợp, hoạt động kiểm toán nội bộ có thể mở rộng sang các lĩnh vực khác nhưng quan trọng nhất vẫn là các hoạt động tài chính - kế toán. Trong khi kiểm toán nội bộ hoạt động theo các chuẩn mực của Luật kiểm toán, hệ thống kiểm soát nội bộ vận hành theo các chuẩn mực do tổ chức tự ban hành phù hợp với phông pháp luật chung. 1.1.2. Mục tiêu KSNB trong hoạt động của NHTM. Đối với bất kỳ một loại hình nghiệp vụ kinh tế nào, trong một doanh nghiệp nói chung và các NHTM nói riêng đều có thể xảy ra một vài loại sai sót của quá trình ghi sổ. Có ba mục tiêu mà một cấu súc KSNB phải thỏa mãn để ngăn ngừa các sai sót như vậy. Cụ thể là: - Sự hữu hiệu và hiệu quả của các hoạt động. - Sự tin cậy, đầy đủ và kịp thời của thông tin tài chính và quản trị. - Sự tuân thủ luật pháp và các quy định có liên quan. Với mục tiêu thứ nhất, nhà quản lý ngân hàng mong muốn các chính sách mà họ đưa ra phải được đảm bảo tính hiệu lực và hiệu quả nghĩa là đảm bảo việc sử dụng các nguồn lực của ngân hàng, kể cả nguồn nhân lực một cách tối ưu; đảm bảo sự trung thực và độ tin cậy của các thông tin hoạt động của ngân hàng việc bảo vệ tài sản và thông tin của ngân hàng; đảm bảo việc bảo quản tài sản; thực hiện thành công các chính sách, hoàn thành các mục tiêu hoạt động của ngân hàng. Với mục tiêu thứ hai, các nhà quản lý ngân hàng mong muốn là các báo cáo tài chính phải được lập và trình bày theo đúng quy định của pháp luật. Đây là một vấn đề thuộc trách nhiệm của các nhà quản lý. Nếu thông tin tài chính không trung thực, nhà quản lý có thể phải chịu trách nhiệm trước nhà nước hoặc bên thứ ba về các tổn thất gây cho họ. Mục tiêu thứ ba, các nhà quản lý ngân hàng mong muốn là mọi hoạt động của ngân hàng phải được đảm bảo tính tuân thủ theo luật pháp và các quy định hiện hành. Tính tuân thủ mà các nhà quản lý đòi hỏi ở đây bao gồm hai vấn đề lớn là tuân thủ luật pháp, quy định của nhà nước cũng như là chấp hành các chính sách thủ tục của đơn vị. 1.1.3. Nhiệm vụ của hệ thống kiểm soát nội bộ trong hoạt động Ngân hàng. Với những mục tiêu thiết kế trên, hệ thống KSNB trong ngân hàng có các nhiệm vụ sau: - Ngăn ngừa thiếu sót trong hệ thống xử lý nghiệp vụ. - Bảo vệ ngân hàng trước những thất thoát tài sản có thể tránh. - Đảm bảo việc chấp hành các chính sách kinh doanh. a, Ngăn ngừa thiếu sót trong hệ thống xử lý nghiệp vụ. Các thủ tục kiểm soát phải được thiết kế sao cho có thể hướng các nghiệp vụ kinh tế xảy ra đúng nguyên tắc quy định, nhằm ngăn chặn kịp thời sai sót, nhầm lẫn vô tình hay cố ý có thể gấy thất thoát tiền bạc hoặc tài sản của ngân hàng, gây ra thiệt hại trong kinh doanh. b , Bảo vệ ngân hàng trước những thất thoát tài sản có thể tránh. Ngân hàng phải giữ gìn một lượng tiền đủ loại bao gồm tiền mặt và các phương tiện chuyển nhượng, chúng đòi hỏi phải được quản lý về mặt vật chất, cả trong khâu lưu trữ cũng như khi chuyển tiền. Ngoài ra, hầu hết các tài sản của ngân hàng đều không thể kiểm đếm được. Những tài sản này, phần lớn bao gồm một phần lớn các khoản phải thu (phải thu tiền vay, phải thu tiền lãi, khoản dự phòng nợ khó đòi), các tài sản ngoại bảng (cam kết bão lãnh, cam kết cho vay) đòi hỏi ngân hàng phải đặc biệt chú trọng đến việc thiết một quy trình chặt chẽ bảo đảm kiểm soát đầy đủ các tài sản nợ và tài sản có của ngân hàng. c, Đảm bảo việc chấp hành các chính sách kinh doanh. Cơ cấu KSNB cần được thiết lập bao gồm những thủ tục để đảm bảo chính sách kinh doanh của ngân hàng được tất cả các nhân viên ngân hàng chấp hành. Chẳng hạn, cần phải thiết kế các biện pháp kiểm tra để đảm bảo các cán bộ tín dụng sẽ thực hiện các khoản cho vay theo đúng quy định của ngân hàng, các kế toán giao dịch thực hiện đúng quy trình ngân hàng đã quy định về mở tài khoản, chuyển tiền… 1.1.4. Sự cần thiết của hệ thống KSNB tại các NHTM. NHTM và những trung gian tài chính lớn, nói chung cũng giống như những doanh nghiệp khác trong nền kinh tế thị trường: chúng đều được tổ chức ra để kinh doanh kiếm lợi cho mình và chủ nợ. Tuy nhiên khác với các doanh nghiệp bình thường, NHTM là một loại hình doanh nghiệp đặc biệt, hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực tiền tệ tín dụng, thanh toán liên quan đên toàn bộ nền kinh tế và có những đặc thù riêng: - Các ngân hàng thường có số lượng lớn các nghiệp vụ và giao dịch trực tiếp bằng tiền mặt, chứng từ có giá,… Điều này dẫn đến rủi cao về thất thoát tài sản và gian lận cả trong việc bảo quản tài sản và thực hiện giao dịch. - Các NHTM tham gia vào các giao dịch lớn, với số lượng tiền tệ rất lớn nên thường được sử dụng phương pháp xử lý dữ liệu trên mạng máy vi tính. Sự phát triển của hệ thống xử lý dữ liệu điện tử, trên thực tế đã nâng cao rất nhiều năng lực kiểm soát của ngân hàng nhưng điều này đang làm nảy sinh nhiều loại rủi ro khác xuất phát từ lỗi máy tính và gian lận máy tính gây nên. Từ đó đặt ra yêu cầu phải có một hệ thống kế toán tốt và tổ chức hệ thống KSNB chặt chẽ, với đội ngũ cán bộ tinh thông nghề nghiệp để hạn chế mức tối đa những rủi ro có thể xảy ra. - Các ngân hàng thường tổ chức hoạt động kinh doanh với mạng lưới các chi nhánh, các phòng giao dịch trải rộng theo các khu vực hành chính, khó tránh khỏi tình trạng vượt quyền, sự tác động của chính quyền địa phương trong hoạt động kinh doanh, sự phân tán về hoạt động hạch toán kế toán, hoạt động kiểm tra, kiểm soát, từ đó dẫn đến khó khăn trong việc duy trì tính đồng bộ, tính thống nhất của hoạt động nghiệp vụ. - Các ngân hàng thường thực hiện nhiều cam kết và bảo lãnh lớn. Đây là những nghiệp vụ cần được báo cáo trong “Các chỉ tiêu ngoại bảng Cân đối kế toán”, các nghiệp vụ này khó phát hiện nếu chúng không được ghi chép đầy đủ trong hệ thống sổ sách và kế toán ngân hàng. Từ những đặc thù đã nêu trên, trong hoạt động kinh doanh của NHTM, muốn phát hiện sai sót kịp thời nhằm nâng cao chất lượng kinh doanh, ngoài các biện pháp thanh tra, kiểm tra, giám sát của các cơ quan quản lý Nhà nước, trước hết đòi hỏi ngân hàng phải có những biện pháp hữu hiệu mà biện pháp quan trọng 1.2. Hoạt động tín dụng và rủi ro hoạt động tín dụng 1.2.1. Hoạt động tín dụng a. Khái niệm tín dụng Ngân hàng 3 Theo Lê Văn Tề (2010) , “tín dụng Ngân hàng là một giap dịch về tài sản (tiền hoặc là hàng hóa) giữa bên cho vay (Ngân hàng và các định chế tài chính khác) và bên đi vay (cá nhân,doanh nghiệp và các chủ thể khác).Trong đó bên cho vay chuyển giao tài sản cho bên đi vay sử dụng trong một thời hạn nhất định theo thõa thuận, bên đi vay có trách nhiệm hoàn trả vô điều kiện vốn gốc và lãi cho bên cho vay khi đến hạn thanh toán”. (theo Lê Văn Tề (2010), Tín dụng ngân hàng, NXB Giao thông vận tải, Tr.8) “Tín dụng Ngân hàng là quan hệ chuyển nhượng quyền sử dụng vốn tờ Ngân 4 hàng cho khách hàng trong thời hạn nhất định với một khoản chi phí nhất định” . Cũng như quan hệ tín dụng khác, tín dụng Ngân hàng chứa đựng ba nội dung: - Có sự chuyển nhượng từ người sở hữu sang cho người sử dụng. - Sự chuyển nhượng này mang tính tạm thời hay nói cách khác là có thời hạn. - Sự chuyển nhượng này có kèm theo chi phí nhất định. 4 (Nguyễn Minh Kiều (2008), Tín dụng và thẩm định tín dụng Ngân hàng, NXB Tài chính, TP HCM, Tr. 23) b. Đặc điểm của tín dụng ngân hàng - Huy động vốn và cho vay vốn đều thực hiện dưới hình thức tiền tệ. - Ngân hàng đóng vai trò trung gian trong quá trình huy động vốn và cho vay. - Quá trình vận động và phát triển của tín dụng ngân hàng không hoàn toàn phù hợp với quy mô phát triển sản xuất và lưu thông hàng hóa. - Tín dụng ngân hàng thúc đẩy quá trình tập trung và điều hòa vốn giữa các chủ thể trong nền kinh tế. c. Công cụ lưu thông của tín dụng ngân hàng Công cụ lưu thông của tín dụng ngân hàng là kỳ phiếu ngân hàng; là một loại chứng từ có giá của ngân hàng hay là một giấy nhận nợ của ngân hàng phát hành cho các pháp nhân và thể nhân, nó được lưu hành không thời hạn trên thị trường. d. Kỳ phiếu ngân hàng do ngân hàng phát hành dựa trên quan hệ tín dụng giữa ngân hàng với doanh nghiệp, cư dân và nhà nước. Nó được ra đời trên hai cơ sở bảo đảm bằng vàng và tín dụng. Kỳ phiếu ngân hàng còn được gọi là giấy bạc ngân hàng và trở thành tiền tệ. e. Ưu, nhược điểm của tín dụng ngân hàng  Ưu điểm của tín dụng ngân hàng - Thời hạn cho vay linh hoạt - ngắn hạn, trung hạn, dài hạn đáp ứng mọi nhu cầu vay vốn của khách hàng; - Về khối lượng tín dụng lớn; - Về phạm vi được mở rộng với mọi ngành, mọi lĩnh vực.  Nhược điểm của tín dụng ngân hàng - Tín dụng ngân hàng có độ rủi ro cao - gắn liền với chính ưu điểm do việc ngân hàng có thể cho vay số tiền lớn hơn nhiều so với số vốn tự có, hoặc có sự chuyển đổi thời hạn và phạm vi tín dụng rộng. 1.2.2. Rủi ro rín dụng 1.2.2.1. Khái niệm rủi ro tín dụng Hoạt động của NHTM xoay quanh việc kinh doanh tiền tệ mà kinh doanh tiền tệ luôn chứa đựng nhiều rủi ro. Trong kinh doanh của NHTM luôn chứa đựng những rủi ro như sau:  Rủi ro thanh khoản: là rủi ro xảy ra do kỳ hạn sử dụng vốn dài hơn kỳ hạn của nguồn vốn. Hay nói cụ thể rằng nếu những người gửi tiền đồng loạt rút tiền thì Ngân hàng sẽ không có đủ tiền mặt thanh toán cho họ.  Rủi ro hối đoái: là rủi ro do sự biến động về tỷ giá giữa đồng tiền trong nước và đồng tiền nước ngoài. Trong nên kinh tế toàn cầu hóa, các Ngân hàng luôn phải nắm giữ một lượng ngoại tệ để đáp ứng nhu cầu thị trường. Tỷ giá hối đoái luôn biến động không ngừng, nó có thể mang đến rủi ro lớn cho Ngân hàng bất kỳ lúc nào mà Ngân hàng không thể kiểm soát được.  Rủi ro lãi suất: Là loại rủi ro mà khi lãi suất thị trường thay đổi, những nguồn thu chính từ danh mục cho vay và đầu tư chứng khoán cũng như chi phí trả lãi đối với tiền gửi và các nguồn vay của Ngân hàng cũng bị tác động. Rủi ro lãi suất đặc biệt quan trọng khi Ngân hàng huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu, hoặc đầu tư tài chính khá lớn và theo lãi suất thị trường.  Rủi ro hoạt động: Là rủi ro dẫn đến tổn thất do hậu quả của việc không có đầy đủ quy trình, nhân lực, hệ thống hoặc các hệ thống, quy trình nội bộ không hiệu quả hoặc rủi ro do các sự kiện bên ngoài gây ra. Rủi ro hoạt động tiềm ẩn trong hầu hết các hoạt động kinh doanh của Ngân hàng, từ hoạt động ngân hàng bán lẻ cho đến hoạt động NHTM, các dịch vụ của đại lý và quản lý tài sản. Có rất nhiều công việc liên quan đến loại rủi ro hoạt động là do nhiên viên gây ra. Ví dụ như: Việc tuân thủ các quy định, quản lý tài chính, gian lận, pháp chế. Các tổn thất về tài chính cũng có thể nảy sinh từ các sự kiện bên ngoài như hỏa hoạn và các thảm họa khác.  Rủi ro tín dụng; là loại rủi ro xảy ra nhiều nhất, nó ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận của Ngân hàng. 5 Theo quyết định 493/2005/QĐ-NHNN , “rủi ro tín dụng trong hoạt động Ngân hàng là khả năng xảy ra tổn thất do khách hàng không thực hiện hoặc không có khă năng thực hiện nghĩa vụ của mình như cam kết ”. “Rủi ro tín dụng là rủi ro phát sinh do khách hàng nợ không có khả năng chi trả. Trong hoạt động Ngân hàng, rủi ro tín dụng xảy ra khi khách hàng vay nợ có thể mất khả năng trả một khoản vay nào đó. Rủi ro tín dụng thể hiện khả năng hay xác suất hoàn 6 thành giao dịch tín dụng đó”. (Nguyễn Minh Kiều, 2007)  Rủi ro hoạt động ngọai bảng: Hoạt động ngoại bảng là các hoạt động không thuộc bảng cân đối tài sản (nội bảng) nhưng các hoạt động ngoại bảng có ảnh hưởng đến trạng thái tương lai của bảng cân đối tài sản nội bảng, bởi vì hoạt động ngoại bảng có thể tạo ra tài sản nợ và tài sản có bổ sung cho bảng cân đối tài sản nội bảng. Tuy nhiên những hoạt động này cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro và khi rủi ro xảy ra thì có ảnh hưởn rất lớn đến Ngân hàng, trong trường hợp nghiêm trọng có thể là nguyên nhân chính gây phá sản cho Ngân hàng.  Các loại rủi ro khác: như rủi ro do lạm phát gia tăng (giá trị đồng tiền bị trượt giá làm cho nguồn vốn huy động bị giảm sút), do trộm cắp, lừa đảo, hỏa hoạn, sự sụp đổ đột ngột của thị trường chứng khoán,... 1.2.2.2. Nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng a. Rủi ro tín dụng do nguyên nhân khách quan  Rủi ro do môi trường kinh tế không ổn định  Do sự biến động của nền kinh tế như suy thoái, biến động tỷ giá, lạm phát gia tăng đã ảnh hưởng tới doanh nghiệp cũng như Ngân hàng. 5 Khoản 01 điều 02 của Quy định về phân loại nợ và trích lập dự phòng để xử lý rủi ro tín dụng trong hoạt động Ngân hàng của TCTD (Ban hành theo quyết định số 493/2005/QĐ-NHNN ngày 22/5/2005 của thống đốc NHNN). 6 TS. Nguyễn Minh Kiều, Nghiệp vụ ngân hàng hiện đại, NXB Thống kê, Tr. 1048  Do sự vận động không ngừng của cơ chế thị trường nên các dự báo, dự đoán đều có thể sai lệch dẫn đến quyết định sai lầm kéo theo rủi ro trong hoạt động kinh doanh gây khó khăn trong việc trả nợ. Ngân hàng không theo kịp đà phát triển xã hội, nhất là sự bất cập trong chuyên môn, nghiệp vụ Ngân hàng.  Những rủi ro từ môi trường thiên nhiên như bão lụt, hạn hán,... tác động xấu tới phương án đầu tư cảu khách hàng, làm giảm lợi nhuận và gây khó khăn trong việc trả nợ.  Rủi ro tất yếu của quá trình tự do hóa tài chính, hội nhập quốc tế.  Thiếu sự quy hoạch, phân bổ đầu tư một cách hợp lý đã dẫn đến khủng hoảng thừa về đầu tư trong một số ngành.  Rủi ro do môi trường pháp lý chưa thuận lợi.  Sự kém hiệu quả của cơ quan pháp luật cấp địa phương.  Sự thanh tra, kiểm tra, giám sát chưa hiệu quả của NHNN.  Hệ thống thông tin quản lý còn bất cập. b. Rủi ro tín dụng do nguyên nhân từ phía Ngân hàng Một là, chính sách và quy trình cho vay chưa chặt chẽ, chưa có quy trình kiểm soát rủi ro hữu hiệu, chưa chú trọng đến phân tích khách hàng, xếp hạng RRTD để tính toán điều kiện và khả năng trả nợ. Hai là, thiếu thông tin về khách hàng hay thiếu thông tin tín dụng đáng tin cậy, kịp thời, chính xác để xem xét, phân tích trước khi cấp tín dụng. Hoặc là các thông tin về khách hàng còn sơ sài, các sổ sách khách hàng cung cấp còn chưa trung thực. Ba là, trình độ cán bộ bị hạn chế, nhất là cán bộ tín dụng người trực tiếp nhận hồ sơ khách hàng, phân tích, thẩm định khách hàng cũng như dự án vốn.