DINH DÖÔÕNG VAØ THÖÙC AÊN NUOÂI TOÂM CAÙ
Ths. Nguyeãn Quang Thuûy
Ks. Baïch T.Quyønh Mai
Noäi dung
Ñaëc ñieåm dinh döôõng cuûa ñoäng vaät thuûy saûn
Taäp tính aên
Nhu caàu vaø khaåu phaàn
Nhu caàu duy trì
Nhu caàu taêng tröôûng
Nhu caàu sinh saûn
Nhu caàu döôõng chaát
3.
Nhu caàu dinh döôõng vaø thöùc aên cho toâm suù
4
Nhu caàu dinh döôõng cuûa caù basa (Pangasius bocourti) vaø caù tra
II
Cheá bieán thöùc aên cho nuoâi thuûy saûn
1
Nguyeân lieäu cho saûn xuaát thöùc aên
2
Toå hôïp khaåu phaàn thöùc aên cho toâm caù
3
Phöông phaùp cheá bieán
III
Quaûn lyù thöùc aên trong nuoâi thuûy saûn
1
Quaûn lyù chaát löôïng nguyeân lieäu vaø thöùc aên
Veä sinh vaø an toaøn thöïc phaåm
2
Quaûn lyù cho aên
Söû duïng thöùc aên nhaân taïo
Khaåu phaàn boå sung
Söû duïng thöùc aên hoãn hôïp
Phuï Luïc 1,2
I.
1.
2
189
Dinh döôõng lieân quan ñeán moät loaït tieán trình trong ñoù ñoäng vaät laáy vaø söû duïng
vaät chaát thöùc aên cho duy trì, taêng tröôûng, sinh saûn vaø nhöõng hoaït ñoäng saûn xuaát
khaùc. Dinh döôõng cô baûn lieân quan chuû yeáu ñeán caáu truùc töï nhieân, nhöõng
nguoàn döôõng chaát vaø nhöõng thay ñoåi xaûy ra trong cô theå ñoäng vaät cuõng nhö
nhöõng quaù trình laáy thöùc aên, tieâu hoùa, haáp thu, bieán döôõng vaø thaûi trong oáng
tieâu hoùa cuûa ñoäng vaät. Dinh döôõng öùng duïng bao goàm nhöõng lónh vöïc trong
chaên nuoâi, kinh teá, kyõ thuaät öùng duïng nhöõng nguyeân taéc dinh döôõng cho söï
saûn xuaát thöông maïi nhöõng loaøi nhaát ñònh.
Nghieân cöùu dinh döôõng
Cô baûn
- Nhu caàu dinh döôõng
- Bieán döôõng
- Dinh döôõng vaø moâi tröôøng
- Phaân tích thaønh phaàn
ÖÙng duïng
- Ñaùnh giaù nguyeân lieäu
- Tieâu hoùa cuûa khaåu phaàn
- Tyû leä cho aên
- Taêng tröôûng vaø khaåu phaàn
- Phaân tích khaåu phaàn
Chuaån möïc veà döôõng chaát (dinh döôõng)
Tieâu chuaån nguyeân lieäu
(tieâu chuaån)
Coâng thöùc giaù thaáp
Chuaån möïc cuûa
Quaù trình cheá bieán
quaù trình
Boät
(meal)
Mieáng, taám
Haït nhoû
Vieân
(flake)
(microcapsules)
(pellet)
Vieân noåi
(extrusion)
Macgrath, 1975
Ngaøy nay muïc ñích cuûa dinh döôõng trong nuoâi thuûy saûn laø: (1) Phaùt trieån thöùc
aên cho taêng tröôûng toái öu cuûa caù (yeâu caàu veà maët sinh hoïc), (2) Ñieàu chænh
chaát löôïng saûn phaåm cuoái cuøng (yeâu caàu thò tröôøng), (3) Toái thieåu giaù thöùc aên
nghóa laø duøng nhöõng nguoàn thöùc aên reû tieàn deã kieám (yeâu caàu veà maët kinh teá)
vaø (4) giaûm thieåu vieäc thaûi ra moâi tröôøng (yeâu caàu moâi tröôøng). Nhöõng yeâu
caàu naøy ñaõ vaø ñang coù aûnh höôûng tröïc tieáp vaø caáp thieát cho khaû naêng phaùt
trieån beàn vöõng ngheà nuoâi trong töông lai.
190
I.
ÑAËC ÑIEÅM DINH DÖÔÕNG CUÛA ÑOÄNG VAÄT THUÛY SAÛN
1.
Taäp tính aên
Thuûy saûn bao goàm caùc loaøi caù (finfish) vaø giaùp xaùc (crustacean) coù nhöõng ñaëc
ñieåm dinh döôõng raát chuyeân bieät vaø raát khaùc so vôùi ñoäng vaät treân caïn.
Caù, toâm nuoâi coù nhöõng taäp tính baét moài ñaëc thuø trong cuoäc soáng cuûa chuùng
hay trong nhöõng giai ñoaïn (aáu truøng-haäu aáu truøng-gioáng-tröôûng thaønh-thaønh
thuïc). Veà cô baûn, toâm, caù ñöôïc chia ra caùc nhoùm sau ñaây:
Baûng 1: Phaân loaïi thuûy saûn theo taäp tính aên
Taäp tính baét moài
(%) loaøi
Ví duï
Aên ñoäng vaät
85
löôn, muù, cheõm, toâm suù ..
Aên taïp
4
cheùp, roâ phi, caù da trôn, TCX
Aên thöïc vaät
6
traém coû, meø vinh,
Aên muøn baõ
3
troâi aán, ñoái
Taäp tính aên moài cuûa nhöõng loaøi caù, toâm ñöôïc theå hieän qua hình daïng beân
ngoaøi cuõng nhö heä tieâu hoaù beân trong cuûa chuùng giuùp chuùng ta hieåu ñöôïc
chuùng aên gì vaø aên nhö theá naøo.
Caùc loaøi caù soáng trong nhöõng taàng nöôùc khaùc nhau (taàng maët, giöõa, vaø taàng
ñaùy) vaø chæ baét moài trong nhöõng taàng nöôùc maø chuùng sinh soáng, do vậy seõ coù
hình daïng cô theå thích öùng cho vieäc toàn taïi vaø baét moài trong taàng nöôùc ñoù.
Nhöõng loaøi caù baét moài ôû taàng maët hay taàng giöõa coù mieäng vôùi haøm döôùi naèm
ngang hay ñöa leân. Ngöôïc laïi, nhöõng loaøi baét moài taàng ñaùy thì haøm treân cuûa
chuùng ñöa xuoáng hay ñöa ra taïo söï thích nghi trong vieäc saên moài.
Coù nhöõng loaøi aên moài baèng caùch hôùp nöôùc thuï ñoäng coù löôïc mang raát nhoû vaø
nhieàu nhaèm choïn loïc thöùc aên. Moät soá hôùp nöôùc coù chuû yù ñeán con moài chuùng
muoán baét vaø moät soá loaøi aên thòt hay aên thöïc vaät thaân thaûo thì thöôøng röôït ñuoåi,
vôøn baét, caén xeù con moài, löôïc mang cuûa chuùng raát lôùn vaø ngaén nhöng raêng
haøm hay raêng haàu phaùt trieån giuùp ích cho vieäc caén, xeù nghieàn noùi treân.
Ngoaøi moät soá hình daïng beân ngoaøi cuûa caù toâm lieân quan ñeán taäp tính baét moài
cuûa chuùng thì heä tieâu hoaù cuõng thích nghi vôùi vieäc tieâu hoùa thöùc aên con moài.
Moät soá coù daï daày: tra, loùc vaø ngöôïc laïi moät soá loaøi khoâng coù, hay coù söï töông
quan giöõa tæ leä ruoät vôùi chieàu daøi thaân theå hieän laø chuùng aên ñoäng vaät (<1.5:1),
aên taïp (≤ 2:1), aên thöïc vaät (>3:1).
Caùc yeáu toá xaùc ñònh söï löïa choïn moài
+Söï tieän lôïi cuûa moài: maät ñoä moài lieân quan ñeán söï löïa choïn, tuy nhieân neáu coù
söï tham gia cuûa caùc vaät caûn trôû (raùc, nhöõng giaù theå cho moài laån troán) thì khaû
naêng tieán ñeán gaàn con moài bò haïn cheá.
191
+Ñaëc ñieåm cuûa moài vaø caù: do con moài coù tính laån troán, cho duø caù coù phaùt hieän
ra chuùng nhöng cuõng khoù maø baét ñöôïc moài. Caù phaùt hieän con moài baèng thò löïc,
chuùng xaùc ñònh con moài thoâng qua kích côû, maøu saéc, vaø söï chuyeån ñoäng cuûa
moài vaø aùnh saùng vaø ñoä ñuïc. Kích côû moài caøng lôùn thì khoaûng caùch xaùc ñònh
ñöôïc con moài caøng cao. Trong cuøng kích côû moài nhöng maøu saéc khaùc nhau thì
khaû naêng choïn nhöõng moài coù maøu saéc töông phaûn nhieàu hôn.
+Khaû naêng tieâu hoùa: caù aên thöïc vaät khoâng coù daï coû neân phaûi choïn löïa nhöõng
thöïc vaät coù vi khuaån soáng coäng sinh trong ñaáy.
+Kinh nghieäm saên baét moài: (ví duï huaán luyeän caù muù aên thöùc aên vieân).
+Kích thöôùc mieäng cuûa caù saên moài
Caùc yeáu toá xaùc ñònh tæ leä thöùc aên ñöôïc tieâu thu goàm: maät ñoä, muøi, vò moài,
taùc ñoäng baày ñaøn cuûa caù saên moài, keû ñòch.
Hieåu ñöôïc khaû naêng saên moài vaø taäp tính aên cuûa caù, toâm giuùp cho ngöôøi nuoâi
xaùc ñònh ñöôïc cheá ñoä cho aên phuø hôïp: ñoù laø phaûi chaéc chaén veà loaïi thöùc aên, côõ
moài, soá laàn vaø thôøi ñieåm cho aên.
Ngoaøi ra tuøy theo moâi tröôøng soáng maø caù coù theå ñöôïc xeáp vaøo nhoùm caù nöôùc
maën hoaëc caù nöôùc ngoït. Trong hai nhoùm naøy coøn coù theå phaân nhoû hôn laø nhoùm
caù nöôùc aám khi soáng ôû moâi tröôøng coù nhieät ñoä nöôùc 20 -30oC, hoaëc nhoùm caù
nöôùc laïnh khi soáng ôû moâi tröôøng coù nhieät ñoä döôùi 20oC.
2.
Nhu caàu vaø khaåu phaàn
Nhu caàu dinh döôõng giöõa thuûy saûn vaø ñoäng vaät treân caïn tuy gioáng nhau cô baûn
nhöng coù moät soá ñieåm khaùc bieät sau:
- Caù vaø toâm laø ñoäng vaät bieán nhieät neân nhu caàu naêng löôïng thaáp hôn
nhieàu so vôùi ñoäng vaät treân caïn daãn ñeán tyû leä protein/ naêng löôïng laïi cao
hôn. Maët khaùc thuûy saûn laø sinh vaät baøi tieát amonia raát khaùc vôùi sinh vaät
treân caïn (baøi tieát urea hay uric acid) ñieàu naøy aûnh höôûng raát nhieàu ñeán
giaù trò söû duïng naêng löôïng cuûa protein.
- Thuûy saûn coù khaû naêng haáp thu caùc muoái khoaùng trong nöôùc neân nhu caàu
khoaùng raát khaùc vôùi ñoäng vaät treân caïn. Maët khaùc do giaûm khoái löôïng boä
xöông thích nghi vôùi moâi tröôøng neân nhu caàu Ca vaø P cuûa caù thaáp hôn,
thöôøng chæ baèng ¼ so vôùi ñoäng vaät treân caïn
- Moät soá nhu caàu caùc döôõng chaát khaùc chæ coù ôû thuûy saûn nhö caù coù nhu
caàu caùc acid beùo nhoùm n3 chöùa nhieàu noái ñoâi (PUFA) hay toâm vaø giaùp
xaùc coù nhu caàu sterol.
- Khaû naêng toång hôïp vitamin cuûa thuûy saûn giôùi haïn neân chuùng leä thuoäc
raát nhieàu vaøo nguoàn cung caáp töø thöùc aên.
Nhu caàu naêng löôïng cho toâm caù thöôøng ñöôïc tính nhö möùc naêng löôïng caàn
thieát theo % troïng löôïng cô theå trong 24 giôø, nhaèm ñaùp öùng cho duy trì, taêng
tröôûng vaø caùc hoaït ñoäng saûn xuaát khaùc .
192
Theo Brett (1969) vaø Elliot (1975) tuøy möùc ñoä ñaùp öùng nhu caàu coù theå coù caùc
khaåu phaàn aên - khaåu phaàn toái öu, khaåu phaàn toái ña vaø khaåu phaàn toái thieåu.
Khaåu phaàn aên toái öu laø khaåu phaàn aên ñöôïc caù söû duïng coù hieäu quaû cao vôùi heä
soá thöùc aên thaáp. Khaåu phaàn aên toái ña laø khaåu phaàn aên cung caáp cho caù moät
löôïng thöùc aên thích hôïp nhaát caû veà chaát vaø löôïng ñaùp öùng khaû naêng taêng
tröôûng cao nhaát. Khaåu phaàn aên toái thieåu laø khaåu phaàn aên nhaèm cung caáp cho
caù nhaèm duy trì hoaït ñoäng soáng maø khoâng coù yù nghóa veà maët taêng tröôûng.
Nhu caàu duy trì
Ñaùp öùng cho chuyeån hoùa cô baûn, tieâu hoùa haáp thu, hoaït ñoäng cô vaø söï thay cuõ
ñoåi môùi trong cô theå. Nhöõng keát quaû nghieân cöùu thöïc nghieäm veà naêng löôïng
chuyeån hoùa cô baûn cho thaáy toâm caù ñang lôùn caàn khoaûng 230 kcal/kg theå
troïng, toâm caù tröôûng thaønh caàn 68 kcal/kg theå troïng. Nhu caàu naøy tuøy thuoäc
gioáng loaøi, giôùi tính, giai ñoaïn taêng tröôûng vaø tình traïng söùc khoûe. Naêng löôïng
tieâu hao toång theå caû ngaøy khoaûng 145% naêng löôïng chuyeån hoùa cô baûn (10%
cho tieâu hoùa haáp thu, 25% cho caùc hoaït ñoäng bôi loäi vaø 20% cho moät soá hoaït
ñoäng baát thöôøng). Carbohydrate laø nguoàn naêng löôïng reû nhaát, lipid coù giaù trò
naêng löôïng cao nhaát, protein laø nguoàn naêng löôïng maéc nhaát.
Nhu caàu taêng tröôûng
Cho caù, toâm nhoû vaø giai ñoaïn nuoâi thòt. ÔÛ toâm caù nhoû cô quan tieâu hoùa chöa
hoaøn thieän vaø phaûi traûi qua caùc giai ñoaïn bieán thaùi (toâm) cho neân yeáu toá thöùc
aên laø quan troïng nhaát quyeát ñònh ñeán tyû leä soáng vaø chaát löôïng con gioáng. Neáu
khoâng coù nhöõng thöùc aên nhaân taïo thaät toát thì cho aên thöùc aên töï nhieân laø tuyeät
ñoái caàn thieát.
Nhu caàu sinh saûn
Söï phaùt trieån cuûa tuyeán sinh duïc coù quan heä chaët cheõ vôùi cheá ñoä dinh döôõng.
Kyõ thuaät nuoâi voã hôïp lyù coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán tyû leä thaønh thuïc, tyû leä caù ñeû,
tyû leä thuï tinh, tyû leä nôû vaø tyû leä soáng cuûa caù con. Ñoái vôùi caù cheá ñoä nuoâi voã
ñöôïc chia thaønh 2 giai ñoaïn nuoâi voã tích cöïc vaø giai ñoaïn nuoâi voã thaønh thuïc.
Giai ñoaïn nuoâi voã tích cöïc: thôøi kyø naøy caù boá meï ñöôïc voã beùo tích cöïc ñeå tích
luõy vaät chaát dinh döôõng, hình thaønh caùc saûn phaåm sinh duïc, buoàng tröùng phaùt
trieån töø ñaàu giai ñoaïn ñeán cuoái giai ñoaïn 4. Luùc naøy chaát dinh döôõng ñöôïc
haáp thu töø thöùc aên ñöôïc tích luõy vaøo gan vaø caùc moâ môõ.
ÔÛ giai ñoaïn nuoâi voã thaønh thuïc khaåu phaàn aên seõ giaûm xuoáng. Muïc ñích cuûa
giai ñoaïn naøy laø taïo ñieàu kieän thuùc ñaåy quaù trình thaønh thuïc. Bieän phaùp toång
hôïp laø taêng cöôøng kích thích nöôùc taïo doøng chaûy nhaèm tieâu hao bôùt löôïng môõ
döï tröõ trong cô theå caù. Ñaûm baûo löôïng oxy hoøa tan luoân ôû möùc cao. Ñaây laø
thôøi kyø chaát dinh döôõng ñöôïc tích luõy trong gan vaø moâ môõ. Döôùi söï ñieàu
khieån cuûa 1 soá hormon ñaëc hieäu, chuyeån hoùa caùc chaát dinh döôõng naøy vaøo
193
tuyeán sinh duïc ñeå hình thaønh noaõn baøo, keát thuùc quaù trình tích luõy noaõn hoaøng,
noaõn baøo ñaït tôùi kích thöôùc tôùi haïn.
Nhu caàu döôõng chaát
Noùi chung nhu caàu dinh döôõng cuûa toâm caù töông ñöông vôùi caùc ñoäng vaät khaùc
goàm protid, lipid, carbohydrate ( laø chaát cung caáp naêng löôïng vaø vaät lieäu xaây
döïng cô theå ), khoaùng, vitamin vaø nhöõng chaát khaùc ( laø nhöõng chaát ñieàu hoøa söï
soáng ). Söï thieáu hoaëc thöøa cuûa nhöõng döôõng chaát naøy coù theå laøm giaûm toác ñoä
taêng tröôûng vaø khaû naêng khaùng beänh cuûa ñoäng vaät.
Protein vaø amino acid (chaát ñaïm)
Chaát ñaïm laø nhu caàu quan troïng cuûa taát caû caùc sinh vaät ñeå duy trì vaø phaùt trieån
cô theå. Ñoái vôùi caù nhu caàu protein caàn thieát cho hoaït ñoäng soáng tuøy thuoäc vaøo
loaøi, caùc giai ñoaïn sinh tröôûng, moâi tröôøng soáng… (Lovell,1972) haøm löôïng
protein thích hôïp trong thöùc aên ñoùng vai troø raát quan troïng bôûi leõ haøm löôïng
naøy thaáp hay cao hôn nhu caàu cuûa cô theå ñeàu coù theå gaây ra caùc taùc haïi nhö
taêng tröôûng chaäm, khoâng bình thöôøng hay deã maãn caûm vôùi maàm beänh (Tacon,
1995).
Protein ñöôïc caàn vôùi soá löôïng lôùn nhaát cho duy trì (thay theá caùc toå chöùc), taêng
tröôûng vaø thaønh laäp caùc hoaït chaát sinh hoïc. Protein bao goàm nhöõng nhoùm chaát
höõu cô chính trong cô theå ñoäng vaät (treân cô baûn vaät chaát khoâ). Nhu caàu protein
vaø acid amin ñöôïc xem xeùt treân 3 phöông dieän :
-Nhu caàu soá löôïng acid amin phaûi ñuû veà chaát (10 acid amin thieát yeáu) vaø caân
baèng veà löôïng (acid amin giôùi haïn nhö lysine vaø methionin).
-Söï bieán döôõng acid amin (tyû leä tieâu hoùa hay giaù trò sinh hoïc cuûa protein).
-Tyû leä naêng löôïng protein so vôùi naêng löông toång coäng trong thöùc aên (naêng
löôïng cuûa carbohydrate, lipid vaø protein trong thöùc aên).
Muïc ñích nuoâi toâm caù laø bieán protein thöùc aên thaønh protein cuûa cô theå toâm caù.
Toâm caù coù ñaëc ñieåm öu theá veà moâ cô neân yeâu caàu löôïng protein trong thöùc aên
cao hôn caùc ñoäng vaät nuoâi khaùc.
Nhu caàu lipid vaø acid beùo (chaát beùo)
Lipid trong khaåu phaàn aên coù 2 nhieäm vuï chính: laø nguoàn naêng löôïng thieát yeáu
vaø nguoàn caùc acid beùo (goàm caùc acid beùo chöa no). Cuøng vôùi carbohydrate,
lipid taïo nguoàn naêng löôïng cho hoaït ñoäng cuûa toâm caù. Neáu thöùc aên coù naêng
löôïng quaù thaáp, toâm caù seõ söû duïng protein laøm naêng löôïng cho hoaït ñoäng (toán
protein, ñaét tieàn). Neáu naêng löôïng trong thöùc aên quaù cao seõ laøm giaûm löôïng
thöùc aên laáy vaøo, löôïng protein cuõng seõ giaûm theo laøm sinh tröôûng keùm ñi.
Nhu caàu glucid (Carbohydrate, boät ñöôøng).
Glucid laø moät thaønh phaàn thöùc aên chuû yeáu vaø raát quan troïng ñoái vôùi toâm caù aên
thöïc vaät vaø aên taïp. Glucid ñöôïc söû duïng tröôùc heát nhaèm thoûa maõn nhu caàu
naêng löôïng. Caù vaø toâm khaùc nhau veà khaû naêng tieâu hoùa carbohydrate, toâm
döôøng nhö coù khaû naêng söû duïng tinh boät hieäu quaû hôn so vôùi caùc loaïi ñöôøng
194
ñôn, traùi ngöôïc vôùi caù. Tuy nhieân do coù khaû naêng keát dính vaø laø nguyeân lieäu
reû tieàn neân tinh boät thöôøng ñöôïc söû duïng trong thöùc aên cho thuûy saûn.
Vitamin vaø khoaùng
Boä xöông caù vaø voû toâm do nhieàu nguyeân toá khoaùng taïo thaønh nhöngthaønh
phaàn chuû yeáu laø Ca vaø P. Tyû leä Ca vaø P coù taàm quan troïng ñaëc bieät veà
phöông dieän haáp thu 2 chaát naøy. Maët khaùc thöùc aên caàn coù ñuû vitamin D ñeå
giuùp gia taêng haáp thu Ca vaø huy ñoäng Ca vaøo maùu ñöa ñeán caùc toå chöùc cuûa cô
theå.
Vitamin laø hôïp chaát höõu cô quan troïng trong dinh döôõng ñoäng vaät. Vitamin
tham gia vaøo heä thoáng enzym vaø bieán döôõng cho nhöõng nhieäm vuï khaùc nhau
giuùp cô theå khaùng bònh. Vitamin nhoùm B caàn thieát cho vieäc söû duïng chaát ñaïm,
beùo, ñöôøng. Caùc vitamin khaùc nhö A, C giuùp cô theå khaùng bònh.
Taát caû caùc chaát dinh döôõng caáu thaønh trong thöùc aên coù moái töông taùc raát chaët
cheõ vôùi nhau vaø ñöôïc cô theå söû duïng ñoàng thôøi. Do vaäy ñieàu quan troïng laø taát
caû caùc chaát dinh döôõng keå treân phaûi coù löôïng vaø chaát ñaày ñuû trong thöùc aên.
3.
Nhu caàu dinh döôõng vaø thöùc aên cho toâm suù
Nhu caàu veà nhöõng thaønh phaàn dinh döôõng chính caàn thieát cho toâm suù laø cô sôû
ñeå thieát laäp coâng thöùc thöùc aên cho toâm ôû caùc giai ñoaïn khaùc nhau (toâm aáu
truøng, toâm gioáng, boá meï…).
Protein laø yeáu toá quan troïng haøng ñaàu trong thöùc aên toâm. Toâm aáu truøng caàn
caùc loaïi thöùc aên coù haøm löôïng protein cao, khoaûng 50% (Bautista vaø ctv,
1989), trong thöïc teá chuùng caàn taûo, artemia laø nhöõng thöùc aên giaøu protein ñeå
taêng tröôûng vaø toàn taïi.
Nhu caàu protein cuûa toâm gioáng khoaûng 40% (Alava, 1983) ôû toâm boá meï nhu
caàu naøy laø 50 –53% protein (Millamena, 1986). Ôû toâm thòt nhu caàu protein
khoaûng 35 -37%.
Thöùc aên coù haøm löôïng protein 40-50%, 20% carbohydrate, 50% chaát beùo cho
tyû leä soáng cao vaø toác ñoä taêng tröôûng nhanh nhaát (Bautista, 1986) theo Nezaki,
1986 khaåu phaàn coù 55% protein vaø 15% carbohydrate giuùp toâm taêng tröôûng raát
toát, tuy nhieân neáu taêng haøm löôïng carbohydrate leân 25%, giaûm haøm löôïng
protein xuoáng 45% thì keát quaû taêng tröôûng cuûa toâm vaãn töông ñöông, ñieàu naøy
cho thaáy carbohydrate coù vai troø döï tröõ protein ngoaøi vieäc cung caáp naêng
löôïng.
Trong thaønh phaàn thöùc aên cuûa toâm caàn coù caùc acid amin thieát yeáu vôùi moät tyû
leä caân ñoái töông töï nhö trong cô thòt cuûa toâm thì toâm seõ taêng troïng nhanh,
chuyeån hoùa toát thöùc aên. Caùc nguyeân lieäu boät möïc, boät toâm, boät caù, boät ñaäu
naønh coù chöùa protein giaù trò dinh döôõng cao, thöôøng duøng laøm nguyeân lieäu saûn
xuaát thöùc aên cho toâm ; ñoái vôùi thöùc aên cho toâm boá meï boät möïc, boät toâm ñöôïc
coi laø nguyeân lieäu tuyeät haûo. Lysin vaø methionin laø 2 acid amin ñöôïc chuù yù
nhieàu khi ñaùnh giaù giaù trò dinh döôõng cuûa thöùc aên toâm (boät thòt, boät söõa, tröùng,
195
caùc loaïi ñaäu giaøu lysin. Baép, nguõ coác giaøu methionin). Nhu caàu cuûa moät soá
acid amin thieát yeáu ñoái vôùi toâm suù (tính theo % so vôùi protein) theo Millamena
laø arginin 4,6%; lysin 5,4%; threonine 3,2%.
Chaát beùo vaø caùc acid beùo
Chaát beùo laø nguoàn cung caáp naêng löôïng, laø dung moâi toát cho caùc vitamin A, D,
E, K. Chaát beùo raát quan troïng vaø caàn thieát ñoái vôùi toâm : caùc acid beùo khoâng
no thieát yeáu (HUFA, PUFA), phospholipid, steroid. Chaát beùo taïo höông vò haáp
daãn cho thöùc aên toâm caù. Trong thöùc aên toâm phoái troän baèng nhöõng nguyeân lieäu
thoâng thöôøng ñaõ ñaûm baûo hôn ½ chaát beùo khaåu phaàn, phaàn coøn laïi ñöôïc boå
sung baèng caùc nguyeân lieäu coù nguoàn goác töø ñoäng vaät bieån : daàu gan caù, daàu
möïc. Moät phaàn chaát beùo coøn ñöôïc toâm toång hôïp töø carbohydrate vaø moät phaàn
töø protein. Nhu caàu chaát beùo cho toâm aáu truøng vaø toâm boá meï 12 - 15%, toâm
gioáng 8 - 12%. Thaønh phaàn chính cuûa chaát beùo laø caùc acid beùo : CH3-(CH2)nCOOH (n=024) (acid beùo coù 2 noái ñoâi trôû leân : PUFA, coù 4 noái ñoâi trôû leân :
HUFA). Caùc acid beùo khoâng no thieát yeáu ñoái vôùi toâm suù laø 20 :5n-3; 22 :6n-3
(toâm suù cuõng nhö caù vaø caùc loaøi giaùp xaùc khoâng töï toång hôïp ñöôïc acid beùo
thuoäc nhoùm n-3 vaø n-6 töø nhöõng nguoàn khoâng phaûi laø chaát beùo, do vaäy baét
buoäc phaûi boå sung caùc chaát tieàn thaân cuûa chuùng vaøo thöùc aên. Boå sung caùc acid
beùo khoâng no thieát yeáu nhoùm n-3, n-6 vaøo thöùc aên caàn theo 1 tyû leä thích hôïp.
Ñoái vôùi toâm, caùc nghieân cöùu cho thaáy nhu caàu acid beùo thieát yeáu laø HUFA
thuoäc nhoùm n-3 : 2,6%; 18:2n-6 <5%. Ñoái vôùi toâm aáu truøng caùc HUFA caàn
thieát cho söï taêng tröôûng vaø thuùc ñaåy quaù trình bieán thaùi neân trong caùc thöùc aên
cho aáu truøng caàn phaûi cung caáp ñaày ñuû caùc acid beùo naøy ñeå ñaûm baûo toâm phaùt
trieån toát vaø ñaït tyû leä soáng cao.
Phospholipid coù vai troø quan troïng giuùp toâm phaùt trieån toát, tyû leä soáng cao. Daàu
môõ cuûa ñoäng vaät soáng ôû bieån raát giaøu phospholipid (daàu möïc chöùa tôùi 35-50%
phospholipid). Lecithin ñaäu naønh laø nguoàn cung caáp phospholipid töông ñoái reû
tieàn höõu hieäu.
Nhu caàu phospholipid cuûa toâm thòt laø 2%,neáu phospholipid laø lecithin
(phosphatidyl choline) thì chæ caàn 1-2% ; trong tröôøng hôïp phospholipid coù
20:5n-3 hoaëc 22:6n-3 thì chæ caàn duøng 0,4%. Nhu caàu phospholipid cuûa toâm boá
meï laø 4%.
Do toâm, giaùp xaùc khoâng coù khaû naêng toång hôïp steroid maïch voøng, caùc sterol
vaø nhöõng thaønh phaàn thieát yeáu, acid maät, vitamin D ñeàu ñöôïc toång hôïp töø
cholesterol. Baûn thaân cholesterol cuõng coù nhieäm vuï trong vaän chuyeån vaø haáp
thu caùc acid beùo, vì vaäy cholesterol laø thaønh phaàn thieát yeáu trong thaønh phaàn
thöùc aên cuûa toâm vaø giaùp xaùc. Nhu caàu cholesterol trong thöùc aên cho toâm trong
khoaûng töø 0,3 –1%. Trong boät thòt vaø daàu môõ cuûa caùc loaøi ñoäng vaät bieån nhö
möïc, toâm, cua raát giaøu cholesterol. Haøm löôïng naøy trong boät möïc laø 15-20%
chaát beùo, ôû boät toâm laø 10-15% chaát beùo.
196
Carbohydrate ñöôïc duøng chaát keát dính trong thöùc aên cho toâm. Maëc daàu nhöõng
nghieân cöùu veà khaû naêng söû duïng vaø chuyeån hoùa carbohydrate ôû toâm coøn chöa
nhieàu, caùc nhaø khoa hoïc ñaõ khaúng ñònh ñöôïc hieäu quaû döï tröõ protein cuûa
carbohydrate. Haøm löôïng carbohydrate trong thöùc aên cho toâm suù thöôøng töø
20-25%. Xô laø thaønh phaàn khoâng tieâu hoùa ñöôïc trong thöùc aên, ñoù laø hoãn hôïp
cuûa cellulose, hemicellulose, lignin. Tuy trong cô theå toâm cuõng coù enzym
cellulaza nhöng khaû naêng tieâu hoùa xô raát thaáp do ñoù chaát xô khoâng ñöôïc coi laø
chaát dinh döôõng ñoái vôùi toâm.
Neáu trong thaønh phaàn thöùc aên coù nhieàu xô thöùc aên seõ khoù keát dính nhanh raõ
trong nöôùc. Do vaäy trong caùc coâng thöùc thöùc aên cho toâm
haøm löôïng xô
ñöôïc tính toaùn sao cho xô 3% (thöùc aên toâm nhoû); thöùc aên toâm lôùn 4%.
Vitamin laø nhöõng phöùc chaát höõu cô chæ caàn 1 löôïng raát nhoû nhöng coù taùc duïng
giuùp toâm taêng tröôûng bình thöôøng, trao ñoåi chaát, sinh saûn. Toâm khi ñöôïc nuoâi
ôû maät ñoä cao, do ñieàu kieän töï nhieân trong ao ñaàm khoâng ñuû, caàn thieát phaûi boå
sung theâm vitamin vaøo thöùc aên coâng nghieäp ñeå chuùng taêng tröôûng bình thöôøng.
Toâm cuõng nhö haàu heát caùc sinh vaät coù khaû naêng haáp thu vaø baøi tieát chaát
khoaùng ra moâi tröôøng beân ngoaøi qua mang vaø beà maët cô theå. Do vaäy nhu caàu
khoaùng trong thöùc aên phuï thuoäc raát lôùn vaøo noàng ñoä caùc chaát khoaùng trong
moâi tröôøng nöôùc nuoâi. Do heä thoáng tieâu hoùa cuûa toâm raát ít tính acid neân vieäc
boå sung caùc chaát khoaùng tan trong nöôùc vaøo thöùc aên cho toâm laø raát caàn thieát,
trong ñoù tyû leä Ca/P phaûi duy trì ôû möùc 1:1 ñeán 1,5:1.
Baûng 2:Toùm taét veà nhu caàu dinh döôõng cuûa toâm suù
Döôõng chaát
Nhu caàu
1
Protein
40% cho toâm boät
50% cho aáu truøng
53% cho toâm boá meï
Amino acid thieát yeáu2
Arg
Lys
Thr
Lipid1
Carbohydrate1
Cholesterol1
Lecithin1
Vitamin C
Tham khaûo
Alava & Lim (1983)
Bautista (1989)
Millamena (1986)
Millamena (1986)
4,6%
5,4%
3,2%
8 -12% cho toâm boät
12-15% cho aáu truøng
12-15% cho toâm boá meï
20%
1,0%
1-2%
100 mg/kg diet*
(töông ñöông 50mg
acid ascorbic)
197
Catacutan (1991)
Bautista (1989)
Millamena (1986)
Bautista (1986)
Nalzaro (1982)
Pascual (1989)
Catacutan
Tyû soá Ca/P
Naêng löôïng tieâu hoùa
1,0%
2.850-3.700 Kcal/kg
Bautista (1990)
Bautista (1986)
1
Nhu caàu theo phaàn traêm troïng löôïng khoâ
Nhu caàu theo phaàn traêm protein
* Töông ñöông -ascorbyl-2-phosphate Mg
2
4.
Nhu caàu dinh döôõng cuûa caù basa, caù tra
Caù basa, caù tra laø loaøi caù nuoâi phoå bieán vaø ñaëc tröng nhaát cuûa ngheà nuoâi caù beø
ôû ñoàng baèng Cöûu Long thuoäc hai tænh An giang vaø Ñoàng thaùp. Haøng naêm
haøng traêm ngaøn taán caù tra, caù basa baùn ra thò tröôøng trong vaø ngoaøi nöôùc. ÔÛ
caùc giai ñoaïn nuoâi caù luoân ñöôïc chuù yù ñaàu tö ñaày ñuû veà caùc maët nhaát laø khaâu
thöùc aên. Coù theå noùi ñaây laø loaøi ñöôïc nuoâi ôû möùc ñoä thaâm canh hoùa cao treân
quy moâ lôùn ôû ÑBSCL.
Caù soáng ñaùy aên taïp thieân veà ñoäng vaät. Tyû leä Li/L nhoû thay ñoåi töø 1,78 trong
töï nhieân ñeán 2,36 khi nuoâi beø. Caù gioáng thaû nuoâi trong beø côõ 80 –150 g/con,
ñöôïc nuoâi vôùi khaåu phaàn cho loaøi aên taïp (50% caùm, 30% rau, 20% caù vaø boät
caù) sau 10 – 11 thaùng ñaït troïng löôïng 800 –1500 g/con (Phillip – 1995). Caù
taêng tröôûng nhanh trong töï nhieân, 1 naêm tuoåi 0,7kg, 2 naêm tuoâi 1,2kg, kích côõ
toái ña gaàn 1m, troïng löôïng khoaûng 15 –18kg (Huy – 1990).
Caùc nghieân cöùu böôùc ñaàu veà nhu caàu ñaïm treân caù basa gioáng (Phöông, 1996)
cho thaáy nhu caàu chaát ñaïm cho sinh tröôûng toái ña cuûa caù basa gioáng nhoû töø
16g laø 41,6% vaø caù ba sa lôùn töø 75g laø 34,3%. Trong moät nghieân cöùu khaùc thí
nghieäm vôùi saùu coâng thöùc thöùc aên coù möùc naêng löôïng coá ñònh 20 kj/g vôùi caùc
möùc protein thay ñoåi töø 0%, 10%, …, 50% ñöôïc cho caù basa vaø caù tra aên trong
4 tuaàn leã. Nhu caàu protein tuyeät ñoái laàn löôït laø 16 vaø 17 g/kg theå troïng
caù/ngaøy. Nhö vaäy nhu caàu töông ñoái cuûa caù ba sa vaø caù tra ñöôïc xaùc ñònh laø
32–35% protein. Tyû soá protein tieâu hoùa vaø naêng löôïng tieâu hoaù (DP/DE) ñöôïc
xaùc ñònh laø 14 mg/kj cho caù basa vaø 18-19 mg/kj cho caù tra. Ñieàu naøy cho
thaáy caù ba sa coù ñaëc ñieåm söû duïng moät löôïng lôùn naêng löôïng trong thöùc aên vaø
tyû soá 14 mg/kj laø ranh giôùi cuoái cuøng ñoäng vaät thuûy sinh coù theå so saùnh vôùi gia
suùc gia caàm (Huøng, 1999).
Töø nhöõng soá lieäu veà taêng troïng ngaøy, toác ñoä taêng tröôûng ñaëc bieät vaø FCR caùc
khaåu phaàn cho caù boät basa trong khoaûng 1 thaùng tuoåi ñaõ ñöôïc tính nhö sau (söû
duïng thöùc aên laø truøn chæ) töø caù boät ñeán 11 ngaøy tuoåi, khaåu phaàn duy trì, toái öu
vaø toái ña laàn löôït laø 19%, 79,8%, 176,8% troïng löôïng caù. Töø 14 ngaøy ñeán 1
thaùng tuoåi laø 9,78%, 31,6%, 54,7% troïng löôïng caù (Thuûy, 1997).
II.
CHEÁ BIEÁN THÖÙC AÊN CHO THUÛY SAÛN NUOÂI
1.
Nguyeân lieäu cho saûn xuaát thöùc aên
198
Hieän nay coù raát nhieàu loaïi nguyeân lieäu coù theå söû duïng laøm thöùc aên cho toâm
caù. Tuy nhieân tuøy theo ñoái töôïng söû duïng thöùc aên maø choïn löïa nguoàn cho phuø
hôïp caû veà chaát löôïng vaø giaù thaønh.
+Boät caù vaø caùc loaïi phuï phaåm cuûa boät caù
Boät caù laø loaïi thöùc aên toát vôùi toâm vaø coøn laø chaát haáp daãn toâm. Boät caù thöôøng
coù haøm löôïng ñaïm raát bieán ñoäng tuøy loaïi caù laøm nguyeân lieäu vaø kyõ thuaät cheá
bieán baûo quaûn. Thoâng thöôøng boät caù coù haøm löôïng ñaïm 40-60%.
Thaønh phaàn boät caù trong thöùc aên coâng nghieäp töø 10-14%, tuy nhieân cuõng
khoâng giôùi haïn veà vieäc söû duïng boät caù trong thöùc aên maø chæ coù vaán ñeà giaù caû.
+Boät möïc vaø phuï phaåm
Boät möïc laø loaïi nguyeân lieäu toát nhaát ñoái vôùi toâm vì trong ñoù coù nhöõng yeáu toá
giuùp toâm taêng tröôûng. Beân caïnh ñoù boät möïc cuõng laø chaát haáp daãn toâm. Haøm
löôïng söû duïng trong thöùc aên töø 2-10%. Nhöng trôû ngaïi chính hi söû duïng laø töø
giaù thaønh vaø nguoàn cung caáp.
+Boät ñaäu naønh
Boät ñaäu naønh laø nguoàn ñaïm toát nhaát vaø laø nguoàn ñaïm söû duïng coù hieäu quaû
kinh teá. Haøm löôïng trong thöùc aên neân töø 10-25% vaø möùc toái ña khoâng neân quaù
40%. Ñieåm haïn cheá trong vaán ñeà söû duïng boät ñaäu naønh laø ôû khaâu cheá bieán
thöùc aên. Coù theå söû duïng loaïi ñaõ trích ly daàu hoaëc khoâng.
+ Boät caùc loaïi giaùp xaùc khaùc
Boät cua, boät veïm, boät soø chöùa caùc chaát cholesterol, phospholipid vaø acid beùo
ñaây cuõng laø chaát haáp daãn. Tuy nhieân caùc saûn phaåm naøy giôùi haïn veà nguoàn
cung caáp vaø haøm löôïng dinh döôõng thay ñoåi phuï thuoäc chaát löôïng nguyeân lieäu.
+ Boät toâm vaø phuï phaåm:
Boät toâm thöôøng bao goàm ñaàu, voû toâm hay toâm nguyeân con laø nguoàn cung caáp
caùc chaát khoaùng, chitin, cholesterol, acid beùo vaø phospholipid. Boät toâm cuõng laø
chaát haáp daãn vaø neân duøng loaïi coù löôïng ñaïm toái thieåu laø 32%, lipid laø 4% vaø
xô toái ña laø 14%. Löôïng duøng trong thöùc aên khoaûng 5-15%, neân duøng haïn cheá
ví haøm löôïng xô cao. Caùc saûn phaåm boät toâm khaùc laø boät ñaàu toâm, boät ruoác
cuõng duøng toát.
+ Caùc nguyeân lieäu khaùc:
Caùm gaïo, boät baép coù thaønh phaàn xô cao, nhöng ñoàng thôøi cuõng chöùa ñaïm, beùo
vaø ñöôøng. Caùc nguoàn dinh döôõng naøy ngheøo protein nhöng trong hoãn hôïp vôùi
boät caù, boät ñaàu toâm chuùng cuõng goùp phaàn taêng theâm löôïng acid amin caàn thieát
vaø laøm cho chaát löôïng protein trong thöùc aên hoãn hôïp ñöôïc hoaøn thieän hôn.
Baûng 3. TPDD cuûa moät soá nguyeân lieäu duøng saûn xuaát thöùc aên toâm caù
TPHH (%)
VCK
Nguyeân lieäu
Nhoùm cung caáp ñaïm
Khoâ daàu ñaäu
89.3
naønh ly trích boû
Protein
thoâ
48
Beùo
thoâ
1
Xô
thoâ
3
Lys
3,2
199
Met +
Cys
1,5
Löu yù
Yeáu toá khaùng dinh döôõng, doä
ngon mieäng khaù
vo
Khoâ daàu phoäng
91.8
45
5
12
1,55
1,1
Boät caù
92
62
10
1
4,7
2,4
Boät thòt xöông
92.6
50
8
3
2,6
1
Boät huyeát
Ñaäu naønh haït
91
90
85
38
1
18
1
5
6,9
2,4
1,6
1,1
3,5
1,9
12,5
100
3
3
13
0,22
0,40
0,50
0,3
0,6
0,3
Nhoùm cung caáp naêng löôïng
Baép vaøng
88
8,9
Boät mì
88
13,5
Caùm gaïo
91
12,5
Môõ caù
Thieáu Lys, khoâng duøng quaù 15%,
löu yù ñoäc toá naám moác
Haøm löôïg ñaïm cao, deã tieâu. EAA
ñaày ñuû vaø caân baèng, co ùacid beùo
thieát yeáu, yeáu toá haïn cheá laø giaù
Nguoàn cung Ca & P. Coù theå gaây
maát caân ñoái khoaùng, söû duïng döôùi
15%
Nhieàu Lys nhöng thieáu Met
Giaù cao vaø beùo nhieàu, söû duïng
khoaûng döôùi 6 %
Taêng ñoä noåi, taïo maøu vaøng môõ caù
Duøng 3-4%, taêng ñoä keát dính
Xô cao, beùo nhieàu gaây oâi
Giaûm ñoä buïi, taêng ñoä ngon mieäng
+Caùc chaát phuï trôï
Ñeå caûi thieän taêng tröôûng vaø tyû leä soáng cuûa toâm coù theå boå sung moät soá chaát vaøo
thöùc aên, caùc chaát naøy ñoâi khi chæ chieám moät soá löôïng nhoû nhöng giuùp gia taêng
hieäu quaû söû duïng thöùc aên leân 10-25%.
- Chaát keát dính: chaát keát dính coù vai troø laøm thöùc aên coù tính beàn trong
nöôùc, tuy nhieân chaát keát dính trong thöùc aên laïi tuøy thuoäc vaøo kyõ thuaät saûn
xuaát (qui trình coâng ngheä) hôn laø haøm luôïng chaát keát dính coù maët. Tính beàn
trong nöôùc cuûa thöùc aên laø do qui trình coâng ngheä nhö kích côõ haït nguyeân
lieäu, thôøi gian nhieät ñoä laøm khoâ, kích côõ loã khuoân eùp… moät soá chaát keát
dính thöôøng duøng trong thöùc aên laø boät mì, boät baép, boät khoai mì…
- Chaát choáng oxi hoùa: chaát choáng oxi hoùa thöôøng duøng roäng raõi nhaèm
ngaên chaën söï oiâ hoûng chaát beùo taïo ra muøi khoù chòu trong thöùc aên vaø laøm
maát vitamin, chaát thöôøng duøng nhaát laø BHA, BHT, Ethoxyquin.
Ngoaøi ra moät soá chaát khaùc cuõng coù theå boå sung vaøo thöùc aên nhö saéc toá
nhaèm caûi taïo maøu saéc toâm, chaát haáp daãn thöôøng coù trong nguyeân lieäu nhö
boät caù, boät cua, boät soø ñieäp.
Toå hôïp khaåu phaàn thöùc aên cho toâm caù
Muïc ñích cuûa coâng vieäc tính toaùn toå hôïp khaåu phaàn laø laøm sao coù ñöôïc coâng
thöùc thöùc aên cung caáp ñaày ñuû chaát dinh döôõng cho vaät nuoâi. Vì vaäy khoâng chæ
chuù troïng vaøo thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa thöùc aên maø caùc ñaëc ñieåm veà hình thaùi ,
ñoä chaéc, muøi, kích côõ thöùc aên cuõng caàn ñöôïc löu yù.
Nhöõng yeáu toá seõ ñöôïc xem xeùt trong vieäc xaây döïng coâng thöùc nhöõng thöùc aên
thaân thieän vôùi moâi tröôøng.
+Giaûm möùc döôõng chaát trong khaåu phaàn tôùi möùc nhu caàu toái thieåu cuûa caù,
+Löïa choïn nguyeân lieäu thöùc aên coù khaû naêng tieâu hoùa cao,
2.
200
+Cheá bieán nhöõng nguyeân lieäu thöùc aên ñeå naâng cao khaû naêng tieâu hoùa hoaëc
khaû naêng saün coù cuûa döôõng chaát.
Coâng thöùc thöùc aên phuø hôïp
Muoán thieát laäp coâng thöùc thöùc aên caàn xem xeùt treân nhöõng maët sau :
Nhu caàu dinh döôõng cuûa ñoái töôïng nuoâi vaø laáy nhu caàu protein laøm goác.
Döïa vaøo thöïc teá nôi nuoâi veà nguoàn nguyeân lieäu vaø thöùc aên töï nhieân
trong ao maø xaây döïng coâng thöùc coù thaønh phaàn thích hôïp.
Veà hieäu quaû kinh teá phaûi baûo ñaûm thöùc aên caân baèng veà döôõng chaát
nhöng reû tieàn vaø nguyeân lieäu deã kieám.
Tính toaùn cho caùc thaønh phaàn nguyeân lieäu baèng phöông phaùp ñaïi soá, phöông
phaùp hình vuoâng hoaëc söû duïng moät soá chöông trình treân maùy vi tính.
Phöông phaùp cheá bieán
Hình thöùc vaät lyù cuûa khaåu phaàn
Hình thöùc vaät lyù cuûa thöùc aên ñöôïc chuù yù goàm hình daïng, kích thöôùc, tyû troïng,
maøu saéc muøi vò ñeå haáp daãn vaø deå daøng cho toâm caù aên. Thöùc aên hoãn hôïp coù theå
duøng cho toâm caù trong moät vaøi hình thöùc khaùc nhau.
Thöùc aên khoâ(aåm ñoä < 11%):
Thöùc aên khoâ thöôøng ñöôïc cheá bieán ôû qui moâ lôùn ñeå toàn tröõ laâu, vaän chuyeån vaø
cho aên thuaän tieän. Thöùc aên naøy coù daïng haït hay vieân cho caùc giai ñoaïn toâm caù
nuoâi khaùc nhau. Ñoä cöùng vieân thöùc aên ñöôïc thay ñoåi bôûi kyõ thuaät cheá bieán, löïa
choïn thaønh phaàn vaø caùch duøng chaát keát dính. Thöùc aên khoâ coù theå saûn xuaát ôû
daïng chìm hoøan toaøn, lô löûng hay noåi tuøy theo tính aên cuûa tuøng loaøi toâm caù.
Vd toâm thöôøng thích aên chìm tröø luùc chuùng coøn laø postlarvae nhoû.
Thöùc aên aåm (aåm ñoä 30-45%)
Thöùc aên aåm (daïng baùnh, daïng sôïi) raát haáp daãn ñoái vôùi toâm vaø caù nuoâi. Thöùc
aên aåm duy trì kích thöôùc trong khoâng khí vaø trong nöôùc tuøy thuoäc vaøo söï löïa
choïn nhöõng thaønh phaàn, phöông phaùp cheá bieán vaø duøng chaát keát dính.
Thöùc aên öôùt (aåm ñoä > 50%)
Thöôøng laø thöùc aên töôi soáng duøng tröïc tieáp hay sô cheá.
Qui trình cheá bieán
Tuøy thuoäc qui moâ saûn xuaát, ñoái töôïng nuoâi vaø nguoàn nguyeân lieäu söû duïng.
3.
III. QUAÛN LYÙ THÖÙC AÊN TRONG NUOÂI THUÛY SAÛN
Heä soá chuyeån ñoåi thöùc aên (FCR) cho ñoäng vaät thuûy saûn coù yù nghóa khaùc vôùi
ñoäng vaät treân caïn. Nghóa chính cuûa FCR laø maát bao nhieâu kg thöùc aên ñöôïc
tieâu thuï bôûi ñoäng vaät coù theå ñöôïc chuyeån hoùa thaønh 1 kg troïng löôïng töôi cuûa
ñoäng vaät ñoù. Nhöng trong nuoâi (thí duï trong ao) FCR coù nghóa laø bao nhieâu kg
thöùc aên cho vaøo ao nuoâi coù theå saûn xuaát 1 kg ñoái töôïng nuoâi ñaëc bieät trong ao
ñoù. Töø ñònh nghóa naøy khoâng chæ vaät nuoâi vaø chaát löôïng thöùc aên maø caû chöông
trình cho aên vaø quaûn lyù moâi tröôøng ao coù aûnh höôûng raát quan troïng treân giaù trò
201
FCR. Trong thöïc teá thöùc aên chieám phaàn chính trong giaù saûn xuaát vaø ñöôïc xem
nhö yeáu toá xaùc ñònh hieäu quaû kinh teá trong nuoâi toâm. Beân caïnh giaù caû saûn
xuaát thöùc aên FCR coù lieân quan ñeán toác ñoä taêng tröôûng vaø ñieàu kieän ñaùy ao
nuoâi. Moät FCR toát laø phaûn aùnh toác ñoä taêng tröôûng vaø söùc khoûe toâm toát, ñaùy ao
saïch.
Giaù trò
dinh döôõng
Nhöõng yeâu
caàu töø ngöôøi
tieâu duøng
Söùc khoûe
Caù, toâm
Nhöõng vaán ñeà naûy
sinh cho nguôøi nuoâi
troàng
Taêng tröôûng
FCR
An toaøn
Thöïc phaåm
Aûnh höôûng
Moâi tröôøng
Nhöõng vaán ñeà trong quaûn lyù thöùc aên nuoâi thuûy saûn
1.
Quaûn lyù chaát löôïng nguyeân lieäu vaø thöùc aên
Chaát löôïng thöùc aên ñöôïc xaùc ñònh khoâng chæ bôûi nhöõng phaân tích hoùa hoïc ñôn
thuaàn, haøm löôïng protein cao cuõng khoâng noùi ñöôïc nhieàu cho chaát löôïng thöùc
aên. Chaát löôïng thöïc söï cuûa thöùc aên phaûi ñöôïc ñaùnh giaù qua taêng tröôûng , FCR
vaø tyû leä soáng cuûa toâm, caù nuoâi.
Thöùc aên keùm chaát löôïng coù theå gaây beänh cho caù trong nhöõng tröôøng hôïp sau
- Thaønh phaàn dinh döôõng cuûa thöùc aên khoâng chöùa ñaày ñuû caùc thaønh phaàn
dinh döôõng caàn thieát cho caù toâm (thieáu vitamin, chaát ñaïm), khoâng caân ñoái
(thöøa chaát beùo, chaát ñöôøng boät; tyû leä Ca/P khoâng ñaûm baûo; Ca, Mg, K khoâng
phuø hôïp)
Nguyeân lieäu vaø thöùc aên bò giaûm chaát löôïng (do baûo quaûn, bò oâi, nhieãm
naám moác ñoäc) ñeàu coù theå laøm cho toâm, caù deã bò nhieãm beänh hoaëc bò moät soá
beänh khi chuùng aên phaûi nhöõng thöùc aên naøy. caù taïp duøng laøm thöùc aên bò öông
daãn ñeán giaù trò dinh döôõng keùm. Caù khoâ hoaëc boät caù döï tröõ laâu bò hoâi daàu.
Thöùc aên vieân hoaëc caùm, gaïo döï tröõ quaù laâu hoaëc ñeå nôi aåm öôùt coù theå bò naám
moác vaø caùc vitamin vaø khoaùng bò phaân huûy. Caù söû duïng nhöõng loaïi thöùc aên
naøy coù theå daãn ñeán nhöõng beänh sau :
Beänh vaøng da: Beänh naøy thöôøng xaûy ra ôû ôû caù tra, treâ... Caù coù bieåu
hieän giaûm aên hoaëc boû aên, bôi lôø ñôø, caù coù maøu vaøng taùi nhaït hoaëc vaøng ngheä
vaø cheát haøng loaït. Khi caù bò beänh naøy, neân giaûm löôïng thöùc aên vaø thay loaïi
thöùc aên coù chaát löôïng toát hôn. Toát nhaát neân baùn caù ngay, neáu caù ñaõ ñaït giaù trò
thöông phaåm
202
Beänh do thieáu vitamin C: beänh thöôøng xaûy ra ôû caù treâ lai, loùc boâng, tra,
boáng töôïng. Caù coù trieäu chöùng gaây xuaát huyeát döôùi haàu, laøm bieán daïng cô
theå, caù bieån aên. ÔÛ caù treâ lai bò thieáu vitamin C seõ daãn ñeán xöông ñaàu bò gaõy
ra, ngöôøi daân coøn goïi laø caù bò beänh “vôõ ñaàu”. Beänh naøy coù theå xaûy ra ôû caù
gioáng vaø caù thòt. Ñeå trò beänh naøy, caàn boå sung vitamin C vaøo thöøc aên vôùi lieàu
löôïng 1g vitamin C /1 kg thöùc aên, cho aên lieân tuïc töø 5 – 7 ngaøy.
Baûng 4: Moät soá beänh do dinh döôõng keùm ôû caù vaø trieäu chöùng keøm theo
Loaïi beänh
Trieäu chöùng
- Thieáu protein
- Caù taêng tröôûng keùm, xöông soáng coù theå bò cong
- Thieáu lipid,
- Roái loaïn chöùc naêng gan, bò beänh thieáu hoàng caàu
carbohydrate
vaø taêng khaû naêng bò
- Thieáu vitamin A
- Taêng tröôûng keùm, muø maét, xuaát huyeát ôû caùc goùc
vi
- Thieáu vitamin nhoùm
- Keùm aên taêng tröôûng chaäm, maát thaêng baèng khi
B (B1,B2,B6,B12)
bôi loäi, maøu saéc khoâng gioáng bình thöôøng, coù hieän
töôïng tích nöôùc trong xoang buïng, thieáu hoàng
- Thieáu vitamin C
caàu,…
- Giaûm khaû naêng ñeà khaùng beänh, maøu toái (saäm),
xöông soáng bieán daïng, deã bò toån thöông ôû da
Baûng 5: Beänh do dinh döôõng keùm ôû toâm vaø moät soá trieäu chöùng keøm theo
Loaïi beänh
Trieäu chöùng
- Beänh voû xanh do thieáu - Toâm lôø ñôø chaäm chaïp, voû meàm, moûng, maët ngoaøi
astaxanthin (carotenoid). voû nhaùm, voû coù maøu xanh da trôøi (thay cho maøu
naâu ñen).
- Beänh ñoû thaân (bieán ñoû) - Toâm bieáng aên, lôø ñôø, cheát sau vaøi phuùt bò baét leân
do Aflatoxin hoaêc thöùc khoûi maët nöôùc, phuï boä coù maøu hôi vaøng, hôi ñoû, deã
aên bò oâi do oxy hoùa chaát boä stress cheát daàn sau 3 thaùng nuoâi (>98%), voû ñaàu
beùo
öùc chöùa nhieàu chaát dòch coù muøi hoâi.
- Toaøn thaân hoaëc ñuoâi bò
chuoät ruùt (do chaát
khoaùng trong khaåu phaàn
maát caân ñoái)
- Toâm bò ñen mang do
thieáu vitamin C (acid
ascorbic)
- Beänh meàm voû do thöùc
aên keùm chaát löôïng, bò
- Toâm bò chuoät ruùt toaøn thaân naèm nghieâng 1 phía ôû
ñaùy ao hoà deã bò ñoàng loaïi aên thòt
- Mang coù maøu naâu ñen, phieán mang bò toån
thöông vaø mang bò ñen (ôû theå beänh naëng) toâm bò
bieán daïng coù theå bò cheát.
- Voû meàm, maët ngoaøi coù maøu saãm, nhaùm trong
nhieàu tuaàn toâm deã bò toån thöông hoaëc bò aên thòt bôûi
203
oâi,…
ñoàng loaïi.
Veä sinh vaø an toaøn thöïc phaåm
Ngaøy nay caùc yeâu caàu veä sinh an toaøn thöïc phaåm, veä sinh thuù y ñöôïc ñaët leân
haøng ñaàu vaø ngaøy caøng nghieâm ngaët. Vi vaäy trong chöông trình kieåm soaùt toaøn
dieän aùp duïng tieâu chuaån thöïc haønh nuoâi toát (GAP) coù nhöõng tieâu chí lieân quan
ñeán quaûn lyù thöùc aên cho thuûy saûn nuoâi.
Nguoàn cung caáp thöùc aên phaûi ñaûm baûo ñuû thaønh phaàn dinh döôõng, cheá bieán
baèng coâng ngheä phuø hôïp, chaát löôïng toát vaø ñöôïc baûo quaûn ñuùng caùch. Söû duïng
thöùc aên phaûi giaûm thieåu ñeán möùc thaáp nhaát söï gaây oâ nghieãm vaø haï giaù thaønh
saûn phaåm.
Nhöõng nguoàn nhieãm ñoäc moâi tröôøng coù lieân quan trong nuoâi thuûy saûn laø:
phosphor, nitrogen, vaät chaát raén, khoaùng vi löôïng, hoùa chaát xöû lyù moâi tröôøng,
thuoác trò beänh vaø thöùc aên dö thöøa (bao goàm caû phaàn vuïn naùt).
Ngaøy 14/01/2004 Boä Thuûy Saûn ban haønh quyeát ñònh soá 01/2004/QÑ-BTS veà
moät soá tieâu chuaån ngaønh cuûa thöùc aên hoãn hôïp daïng vieân cho toâm suù, caù basa
vaø caù tra, toâm caøng xanh, caù roâ phi. Caùc tieâu chuaån naøy ñöôïc aùp duïng trong
phaïm vi caû nöôùc ñoái vôùi caùc cô sôû saûn xuaát vaø kinh doanh thöùc aên vieân cho
boán ñoái töôïng treân, nhaèm quaûn lyù chaát löôïng thöùc aên goùp phaàn baûo ñaûm veä
sinh an toaøn thöïc phaåm vaø moâi tröôøng( Phuï luïc 1 &2).
2. Quaûn lyù cho aên
Cô theå sinh vaät nhö moät heä thoáng hôû luoân duy trì caáu truùc ñoäng thoâng qua söï
trao ñoåi chaát vôùi moâi tröôøng. Quaù trình dinh döôõng veà cô baûn laø moät quaù trình
chuyeån hoùa vaät chaát vaø naêng löôïng. Töïu chung coù hai daïng chaát chuû yeáu laø
chaát voâ cô vaø chaát höõu cô. Cuõng nhö treân caïn, ôû döôùi nöôùc coù ba daïng sinh
vaät chuû yeáu laø sinh vaät sinh saûn, sinh vaät tieâu thuï, sinh vaät phaân huûy, moái lieân
heä dinh döôõng giöõa nhöõng daïng sinh vaät naøy vaø giöõa nhöõng sinh vaät trong
nhoùm taïo neân nhöõng daïng chuoãi thöùc aên ngaén hoaëc daøi, ñôn giaûn hoaëc phöùc
taïp, vaø coù moái quan heä chaët cheõ vôùi caùc yeáu toá ôû beân ngoaøi vöïc nöôùc.
Muoán nuoâi coù hieäu quaû kinh teá vaø saûn phaåm ñaït chaát löôïng cao, ngöôøi nuoâi
phaûi ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu dinh döôõng cuûa ñoäng vaät vaø taän duïng toái ña nhöõng
nguoàn döôõng chaát saün coù vaø reû tieàn. Caùc bieän phaùp lieân quan ñeán thöùc aên vaø
cho aên trong nuoâi thuûy saûn thöôøng laø
- Taän duïng vaø gaây nuoâi thöùc aên töï nhieân.
- Söû duïng thöùc aên nhaân taïo.
Caùc bieän phaùp naøy seõ taùc ñoäng tröïc tieáp leân ñoái töôïng nuoâi hoaëc giaùn tieáp
thoâng qua chuoãi thöùc aên trong thuûy vöïc.
Söû duïng thöùc aên nhaân taïo
204
Thöùc aên nhaân taïo bao goàm nhöõng thöùc aên ñôn nguyeân lieäu hoaëc thöùc aên ñöôïc
coâng thöùc hoùa cho toâm caù aên nhö moät nguoàn döôõng chaát. Moät khaåu phaàn
khoâng hoaøn chænh (khaåu phaàn boå sung) nhaèm boå sung thöùc aên töï nhieân trong
ao nuoâi. Nhöõng khaåu phaàn naøy thöôøng coù möùc naêng löôïng cao vaø haøm löôïng
protein töông ñoái thaáp, coù hoaëc khoâng boå sung protein vaø khoaùng. Khaåu phaàn
hoaøn chænh coù taát caû nhöõng döôõng chaát caàn thieát (protein, lipid, vitamin vaø
khoaùng) vôùi löôïng ñaày ñuû ñaùp öùng nhu caàu dinh döôõng cuûa loaøi. Khaåu phaàn
naøy ñöôïc cung caáp nhö nguoàn döôõng chaát chính trong heä thoáng nuoâi. nhöõng
thöùc aên ñôn nguyeân lieäu thöôøng laø ñaày ñuû cho döôõng chaát boå sung trong heä
thoáng nuoâi quaûng canh, nhöõng khaåu phaàn ñöôïc coâng thöùc hoùa chaát löôïng cao
laø caàn thieát cho heä thoáng baùn thaâm canh vaø thaâm canh.
+ Khaåu phaàn boå sung
Hai quan nieäm khaùc nhau veà thöùc aên boå sung cho caù ñöôïc xem xeùt, hoaëc laø
moät thöùc aên boå sung cho moät khaåu phaàn khaùc, hoaëc thöùc aên boå sung cho thöùc
aên töï nhieân coù trong moâi tröôøng. Nhöõng khaåu phaàn boå sung trong nuoâi caù
thöôøng laø khaåu phaàn boå sung thöùc aên töï nhieân coù trong ao, chuùng quan troïng
khi xaùc ñònh ñöôïc khaåu phaàn chính thieáu chaát gì. Thöôøng cho aên boå sung trong
nuoâi caù khi:
Nhöõng khaåu phaàn nhaân taïo ñöôïc cung caáp cho caù khi thöùc aên töï nhieân
giaûm do nhöõng yeáu toá muøa.
Nhöõng khaåu phaàn boå sung saün coù vaø reû hôn khaåu phaàn cô baûn.
Moät löôïng khaåu phaàn töôi ñöôïc boû vaøo vôùi khaåu phaàn khoâ chæ ñeå cung
caáp nhöõng nhaân toá cho taêng tröôûng hoaëc kích thích.
Thuoác ñöôïc theâm vaøo ñeå phoøng vaø trò bònh caù.
Chaát keát dính ñöôïc theâm vaøo ñeå caûi thieän söï chuyeån hoùa vaø laøm giaûm
söï nhieãm baån moâi tröôøng.
Nhöõng sinh vaät thöùc aên töï nhieân laø nguoàn protein, thöôøng hoãn hôïp sinh vaät naøy
chöùa 50 – 60% protein (treân cô baûn vaät chaát khoâ). Haøm löôïng protein,
carbohydrate vaø lipid trung bình trong nhöõng sinh vaät laøm thöùc aên töï nhieân
trong ao laø 52,1%; 27,3% vaø 7,7 % vaø giôùi haïn veà giaù trò naêng löôïng töø 1,6 –
5,7 Kcal/g vaät chaát khoâ, trung bình laø 3,3 kcal/g (theo Albrecht, 1969). Vì vaäy
coù theå thaáy raèng giaù trò dinh döôõng cuûa nhöõng toå chöùc thöùc aên töï nhieân laø ñaày
ñuû vôùi nhu caàu dinh döôõng cuûa haàu heát nhöõng sinh vaät nuoâi trong heä thoáng baùn
thaâm canh ôû Chaâu AÙ. Nhu caàu naøy (theo Prus, 1970) giôùi haïn töø 28 –35%
protein vaø 96 mg/Kcal tyû leä protein/ naêng löôïng.
Nuoâi quaûng canh coù moái taùc ñoäng qua laïi phöùc taïp giöõa thöùc aên töï nhieân vaø
thöïc teá cho aên boå sung. Söï phoái hôïp veà chaát löôïng trong vieäc chuaån bò toát ao
hoà vaø moät thôøi bieåu cho aên hôïp lyù. Trong thöïc teá töông taùc giöõa thöùc aên töï
nhieân vaø thöùc aên boå sung phöùc taïp hôn nhieàu so vôùi nuoâi khaåu phaàn ñaày ñuû
döôõng chaát trong heä thoáng nuoâi thaâm canh.
205
+ Söû duïng thöùc aên hoãn hôïp
Trong nhöõng hình thöùc nuoâi nhö : nuoâi loàng, beø, heä thoáng tuaàn hoaøn, heä thoáng
nöôùc chaûy, heä thoáng kín, öông caù con, nuoâi hoà maät ñoä cao…, nôi nhöõng nguoàn
döôõng chaát khoâng coù hoaëc coù ít, ngöôøi nuoâi söû duïng nhöõng khaåu phaàn hoaøn
chænh.
Khaåu phaàn hoaøn chænh laø khaåu phaàn cuûa hoãn hôïp caùc döôõng chaát vôùi tyû leä
thích hôïp ñeå caù coù toác ñoä taêng tröôûng thoâng thöôøng hoaëc kinh teá. Thöùc aên hoãn
hôïp coù theå bao goàm töø hai ñeán ba nguyeân lieäu trôû leân, troän ñeàu cho aên töôi
soáng, hoaëc naáu chín, leân men, hoaëc ñoùng thaønh vieân tuøy thuoäc nguoàn nguyeân
lieäu saün coù vaø quy moâ nuoâi. Thöùc aên vieân thöông maïi coù aûnh höôûng maïnh meõ
ñeán kyõ thuaät nuoâi, quaûn lyù cuûa ngöôøi nuoâi, theo ñoù maät ñoä thaû nuoâi cao, duøng
maùy cho aên giuùp ngöôøi nuoâi caù thaâm canh theo höôùng kyõ ngheä hoùa thöïc söï.
FCR coù lieân quan maät thieát nhaát vôùi löôïng thöùc aên cho vaøo ao vaø toâm, caù ñöôïc
thu hoaïch töø ao ñoù. Vì theá moät löôïng cho aên thích hôïp laø böôùc quan troïng
nhaát.
Vieäc quaûn lyù cho aên döïa treân 4 ñònh – ñònh löôïng (khaåu phaàn ngaøy) vaø laàn cho
aên, ñònh thôøi gian, ñòa ñieåm vaø vò trí. Löôïng cho aên seõ ñöôc ñieàu chænh haøng
thaùng, tuaàn vaø haøng ngaøy tuøy vaøo giai ñoaïn phaùt trieån vaø tình traïng söùc khoûe
vaät nuoâi cuõng nhö ñieàu kieän moâi tröôøng (oxi, nhieät ñoä, pH…).
Coâng thöùc thöùc aên, phöông phaùp chuaån bò khaåu phaàn, löôïng thöùc aên vaø caùch
cho aên aûnh höôûng tôùi tyû leä chuyeån hoùa thöùc aên (gam thöùc aên söû duïng/ gam
taêng troïng) hoaëc hieäu quaû söû duïng thöùc aên. Nhöõng ñieàu kieän döï tröõ aûnh höôûng
treân hieäu quaû cuûa khaåu phaàn.
Löôïng cho aên thöôøng ñöôïc tính baèng phaàn traêm troïng löôïng caù/ngaøy. Löôïng
naøy giaûm khi caù taêng veà kích thöôùc. Coù nhöõng baûng cho aên hoaëc höôùng daãn
cho nhöõng loaøi toâm caùc khaùc nhau . Ví duï : Caù nhoû töø 1- 5gr cho aên 30-20%
troïng löôïng cô theå 5-20gr, 15-10%; 20-40g, 7-6%; 40-100g, 6-4%; 100-200gr,
4-2%; 200-300gr, 2-1%. Baûng cho aên döôïc söû duïng caån thaän luùc ban ñaàu
nhöng phaûi ñöôïc ñieàu chænh thöôøng xuyeân khi cho caù aên do nhöõng nhaân toá nhö
naêng löôïng khaåu phaàn, nhieät ñoä nöôùc, haøm löôïng oxy hoøa tan vaø nhöõng nhaân
toá veà chaát löôïng nöôùc khaùc aûnh höôûng ñeán söï ngon mieäng cuûa caù.
Trong thöïc teá nuoâi, khi cho aên ngöôøi nuoâi seõ keát hôïp quan saùt trình traïng hoaït
ñoäng, söùc khoûe, taêng tröôûng vaø maät ñoä vaät nuoâi vaø ñieàu chænh löôïng thöùc aên
baát cöù khi naøo caàn thieát. Söï giaûm aên hoaëc khoâng aên laø daáu hieäu ban ñaàu cuûa
soác. Khi ñieàu naøy xaûy ra, ngöôøi nuoâi ngay laäp töùc phaûi chuaån ñoaùn veà nguyeân
nhaân gaây soác cho caù tröôùc khi nhöõng vaán ñeà nghieâm troïng xaûy ra.
Cho caù aên thoûa maõn laø lyù töôûng. Tuy nhieân trong thöïc teá khoù cho caù aên thoûa
maõn maø khoâng bò vöôït quaù. Thöùc aên dö thöøa seõ bò thaûi vaø cuøng vôùi thöùc aên
khoâng ñöôïc aên seõ gaây ra söï nhieãm baån nöôùc, thuùc ñaåy naám vaø vi khuaån phaùt
trieån. Cho aên döôùi möùc haïn cheá toác ñoä taêng tröôûng cuûa caù vaø gaây ra söï caïnh
tranh thöùc aên laøm caù lôùn khoâng ñeàu. Thoâng thöôøng cho aên thieáu seõ an toaøn
206
hôn cho aên thöøa ñaëc bieät khi trieån voïng cho duy trì chaát löôïng nöôùc khoâng ñaày
ñuû.
Gioáng nhö löôïng cho aên, soá laàn cho aên giaûm khi caù taêng kích thöôùc. Soá laàn cho
aên tuøy thuoäc taäp tính aên vaø toå chöùc cuûa heä thoáng tieâu hoùa töøng loaøi.
Caù roâ phi gioáng aên nhieàu hôn vaø taêng tröôûng nhanhg hôn khi cho aên thoûa maõn
4-8 laàn/ngaøy. Caù treâ coù bao töû phaùt trieån khoâng ñoøi hoûi cho aên nhieàu hôn 2
laàn/ngaøy. Thöùc aên boå sung thöôøng cho aên 1-2 laàn/ngaøy. Caù hình thaønh daàn
nhöõng taäp tính baét moài neân thöùc aên ñöôïc cho aên trong cuøng thôøi gian cuûa ngaøy
vaø ôû cuøng vò trí.
Trong nuoâi toâm baùn thaâm canh vaø thaâm canh vieäc quaûn lyù thöïc vaät noåi vaø cho
aên trôû neân ngaøy caøng quan troïng do vieäc toâm cheát thöôøng xaûy ra trong ao coù
söï nôû hoa khoâng beàn cuûa thöïc vaät noåi hay laø nöôùc trong. Giaù thöùc aên thöôøng
khoaûng 50% giaù toång coäng trong nuoâi thaâm canh. Quaûn lyù cho aên khoâng ñuùng
seõ laøm giaûm lôïi töùc.
Trong suoát chu kyø loät xaùc toâm aên ít hôn bình thöôøng. Caùc chuyeân gia nuoâi toâm
phaûi hieåu caùc chu kyø loät xaùc cuûa toâm ôû nhöõng kích thöôùc cuûa toâm khaùc nhau
ñeå toái thieåu hoùa söï maát maùt thöøc aên vaø ngaên caûn cho aên thöøa thaûi daãn tôùi keát
quaû tyû leä chuyeån hoùa thöùc aên thaáp.
Baûng 6: Caùc chu kyø loät xaùc cho toâm ôû nhöõng kích thöôùc khaùc nhau
Troïng löôïng toâm (g)
Chu kyø loät xaùc (ngaøy)
2–5
7
6–9
7–8
10 – 15
9 – 10
16 – 22
12 – 13
26 – 30
14 – 16
Trong suoát giai ñoaïn loät xaùc toâm coù troïng löôïng töø 2 – 5gr aên ít hôn bình
thöôøng 2 ngaøy. Sau ñoù tyû leä cho aên taêng vaø 2 ngaøy tôùi ñaït möùc ñoä bình
thöôøng. Sau ñoù tyû leä cho aên tieáp tuïc taêng ñeán chu kyø loät xaùc tieáp theo. Haàu
heát toâm loät xaùc veà ñeâm töø 22 – 2h, voû cuõ coù theå tìm thaáy trong saøn aên hoaëc
doïc bôø ao. Vôùi toâm kích thöôùc 23gr trôû leân chu kyø loät xaùc xaûy ra trong suoát
chu kyø cuûa thuûy trieàu thaáp hoaëc ôû luùc baét ñaàu cuûa trieàu cöôøng. Baèng caùch bieát
chu kyø loät xaùc ngöôøi nuoâi coù theå tieân ñoaùn thôøi gian vaø chuaån bò cho vieäc giaûm
thöùc aên trong suoát thôøi gian loät xaùc. Thu hoaïch neân tieán haønh sau 6 – 8 ngaøy
hoaëc hôn nöõa sau khi toâm loät xaùc .
Söï nhieãm baån trong ao nuoâi toâm coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán vieäc söû duïng thöùc
aên thöøa thaûi (B8). Moät phaàn ñöôïc thöïc vaät noåi vaø nhöõng sinh vaät thuûy sinh
khaùc trong ao söû duïng, phaàn nhieàu seõ troâi khoûi ao vaø vaøo nguoàn nöôùc. Vì theá
tyû leä cho aên toái ña neân ñöôïc xaùc ñònh bôûi nhöõng thoâng soá veà chaát löôïng nöôùc,
207
ñoä trong trong ao neân duy trì ôû möùc 30 – 40cm . Ñieàu naøy seõ ñoùng goùp cho
vieäc nuoâi toâm moät caùch beàn vöõng vaø traùnh oâ nhieãm moâi tröôøng.
Baûng 7: Heä soá chuyeån ñoåi thöùc aên vaø chaát thaûi saûn sinh treân 1 taán toâm nuoâi
FCR
Chaát thaûi/taán toâm (kg)
Chaát höõu cô
Nitrogen
Phosphor
1,0
500
25
13
1,5
875
56
21
2,0
1250
87
28
2,5
1625
117
38
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
1. Asian shrimp news (1989 – 1995) ISSN 0859-4120
2. D Corazon B.Santiago –. SEAFDEC – 1996. Nutrition & Feeding
3. Nguyeãn Vaên Thoa vaø Baïch Thò Quyønh Mai, 1996.– Thöùc aên nuoâi toâm caù –
Nhaøxuaát baûn Noâng nghieäp –
4. Robert R. stickney – Encyclopedia of Aquaculture.p 299-309
5. SEAFDEC –AQD, 1998 Biology and culture of Penaeus monodon
6. SEAFDEC – 1994 Feeds and feeding of Milkfish, Nile Tilapia, Asian Sea
Bass, and Tiger Shrimp –.
7. Traàn Vaên Vó ,1994.– Thöùc aên töï nhieân – Nhaø xuaát baûn Noâng nghieäp
208
- Xem thêm -
.PDF 
28 
347 
102 
