Tài liệu Tepbac.com dadangdongvat duongtridung

Chæång Måí âáöu NHÆÎNG KIÃÚN THÆÏC CHUNG VÃÖ ÂÄÜNG VÁÛT THUÍY SINH I. Caïc Khaïi Niãûm 1. Âäüng váût näøi (zooplankton) Âäüng váût näøi (zooplankton) laì táûp håüp nhæîng âäüng váût säúng trong mäi træåìng næåïc, åí táöng næåïc trong traûng thaïi träi näøi, cå quan váûn âäüng cuía chuïng ráút yãúu hoàûc khäng coï, chuïng váûn âäüng mäüt caïch thuû âäüng vaì khäng coï khaí nàng båi ngæåüc doìng næåïc. Theo phæång thæïc säúng vaì sæû phán trong táöng næåïc maì ngæåìi ta chia thaình caïc daûng sau. a. Pleuston: laì nhæîng sinh váût näøi, säúng åí maìng næåïc (pháön giåïi haûn giæîa næåïc vaì khäng khê). Hçnh B.1: Caïc daûng sinh váût Neuston. Chæång måí âáöu: Nhæîng kiãún thæïc... b. Neuston: laì nhæîng sinh váût näøi coï kêch thæåïc hiãøn vi, säúng åí maìng næåïc (pháön giåïi haûn giæîa næåïc vaì khäng khê). Trong nhoïm naìy noï âæåüc chia thaình hai loaûi laì (i) Epineuston laì sinh váût daûng neuston nhæng pháön cå thãø tiãúp xuïc våïi khäng khê nhiãöu hån laì tiãúp xuïc våïi næåïc; (ii) Hyponeuston laì sinh váût daûng neuston nhæng pháön cå thãø tiãúp xuïc våïi næåïc nhiãöu hån laì tiãúp xuïc våïi khäng khê. c. Plankton: laì nhæîng sinh váût näøi, säúng trong táöng næåïc, khäng coï khaí nàng båi ngæåüc doìng næåïc, di âäüng thuû âäüng laì chuí yãúu. Trong nhoïm sinh váût näøi naìy ngæåìi ta coìn dæûa vaìo kêch thæåïc âãø phán chia thaình caïc daûng nhæ sau - Sinh váût näøi cæûc låïn (Megaloplankton): coï kêch thæåïc > 1m, âiãøn hçnh laì caïc loaìi sæïa biãøn. - Sinh váût näøi låïn (Macroplankton): coï kêch thæåïc trong khoaíng 1-100cm, âiãøn hçnh laì caïc loaìi sæïa nhoí. - Sinh váût näøi låïn væìa (Mesoplankton): coï kêch thæåïc trong khoaíng 110mm, âiãøn hçnh laì caïc loaìi thuäüc giaïp xaïc chán cheìo (Copepoda), giaïp xaïc ráu ngaình (Cladocera). - Sinh váût näøi nhoí (Microplankton): coï kêch thæåïc tæì 0.05-1.0mm, âiãøn hçnh laì caïc loaûi áúu truìng thuäüc giaïp xaïc chán cheìo (Copepoda), giaïp xaïc ráu ngaình (Cladocera), nhuyãøn thãø (Mollusca) vaì truìng baïnh xe (Rotatoria). - Sinh váût näøi cæûc nhoí (Nanoplankton): coï kêch thæåïc khoaíng vaìi mæåi micro meït, âiãøn hçnh laì caïc loaìi thuäüc âäüng váût nguyãn sinh (Protozoa), vi khuáøn (Bacteria). 2 DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2001 Dæûa vaìo táûp tênh säúng ngæåìi ta cuîng chia âäüng váût näøi ra laìm hai nhoïm sau: - Sinh váût näøi hoaìn toaìn (Holoplankton): laì nhæîng sinh váût trong voìng âåìi cuía noï hoaìn toaìn säúng näøi trong næåïc chè træì giai âoaûn træìng nghé (cyst) laì åí táöng âaïy nhæ åí truìng baïnh xe, giaïp xaïc ráu ngaình, chán cheìo vaì mäüt säú daûng cuía nguyãn sinh âäüng váût. - Sinh váût näøi khäng hoaìn toaìn (Mesoplankton): laì nhæîng sinh váût chè säúng näøi trong mäüt giai âoaûn naìo cuía voìng âåìi nhæ laì khi åí giai âoaûn áúu truìng, pháön låïn cuäüc âåìi coìn laûi säúng âaïy hay säúng baïm nhæ thuíy tæïc, nhuyãøn thãø ... Dæûa vaìo sæû phán bäú theo âäü sáu (chuí yãúu laì sinh váût biãøn), sinh váût näøi cuîng âæåüc chia thaình hai nhoïm chuí yãúu - Sinh váût näøi táöng màût (Epiplankton): gäöm nhæîng sinh váût åí âäü sáu tæì 0200 m, âáy laì vuìng coï sæû xám nháûp cuía aïnh saïng, coï thæûc váût vaì coï quaï trçnh tæû dæåîng. - Sinh váût näøi åí táöng sáu (Nyctoplankton): gäöm nhæîng sinh váût säúng åí âäü sáu hån 200 m, nåi naìy khäng coï aïnh saïng xuyãn tháúu nãn khäng coï thæûc váût phán bäú. 2. Âäüng váût âaïy (zoobenthos). Âäüng váût âaïy laì táûp håüp nhæîng âäüng váût khäng xæång säúng thuíy sinh, säúng trãn màût nãön âaïy (epifauna) hay trong táöng âaïy (infauna) cuía thuíy væûc. Ngoaìi caïc âäúi tæåüng trãn, coï mäüt säú loaìi säúng tæû do trong táöng næåïc nhæng cuîng coï thåìi gian khaï daìi (theo tè lãû thåìi gian säúng) säúng baïm vaìo giaï thãø hay vuìi mçnh trong táöng âaïy thç váùn âæåüc xãúp trong nhoïm âäüng váût âaïy. 3 Chæång måí âáöu: Nhæîng kiãún thæïc... Âäüng váût âaïy säúng trong mäüt khu væûc, mäüt thuíy væûc khäng nhæîng chëu taïc âäüng cuía caïc yãúu täú lyï hoaï hoüc cuía næåïc maì chuïng coìn chëu taïc âäüng træûc tiãúp våïi cháút âaïy. Theo caïc âàûc tênh phán bäú cuîng nhæ kêch thæåïc maì ngæåìi ta phán chia laìm caïc nhoïm sau a. Dæûa vaìo loaûi hçnh thuíy væûc, nåi maì sinh váût âaïy phán bäú, ngæåìi ta xãúp chuïng vaìo caïc nhoïm nhæ sinh váût âaïy biãøn, sinh váût âaïy ao, sinh váût âaïy häö ... b. Dæûa vaìo kêch thæåïc maì sinh váût âaïy âæåüc phán chia thaình (i) sinh váût âaïy cåí låïn (Mcrobenthos): nhoïm naìy bao gäöm caïc sinh váût âaïy coï kêch thæåïc >2 mm; (ii) sinh váût âaïy cåí væìa (Mesobenthos): sinh váût trong nhoïm naìy coï kêch thæåïc 0.1-2.00 mm vaì (iii) sinh váût âaïy cåí nhoí (Microbenthos) coï kêch thæåïc nhoí hån 0.1 mm. c. Dæûa vaìo cáúu truïc nãön âaïy nåi chuïng phán bäú maì chia thaình caïc daûng nhæ sinh váût æa âaïy buìn, æa âaïy caït, caït buìn ... • Theo thaình pháön haût làõng tuû vaì thaình pháön cå hoüc, tênh cháút âáút cuía nãön âaïy thuíy væûc âæåüc chia thaình caïc daûng sau: (i) âaïy buìn nhaío coï thaình pháön haût mën chiãúm hån 50%; (ii) âaïy buìn coï thaình pháön haût mën chiãúm 30-50%; âaïy buìn caït coï thaình pháön haût mën chiãúm 10-30%; âaïy caït buìn coï thaình pháön haût mën chiãúm 5-10%; âaïy caït coï thaình pháön haût mën chiãúm êt hån 5% vaì âaïy âaï khäng coï haût mën. d. Dæûa vaìo táûp tênh säúng maì phán chia chuïng thaình caïc daûng nhæ (i) sinh váût säúng cäú âënh: do âåìi säúng cäú âënh nãn mäüt säú cå quan bë thoaïi hoaï nhæ hãû váûn âäüng, hãû tháön kinh nhæng cuîng coï mäüt säú pháön hay cå quan phaït triãøn âãø thêch nghi nhæ xuïc giaïc, xuïc tu ...; (ii) sinh váût säúng âuûc khoeït: chuïng âuûc gäù hay âaï vaì chui vaìo âoï âãø säúng xem nhæ laì täø; (iii) sinh váût 4 DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2001 båi, boì åí âaïy: thæåìng tháúy åí giaïp xaïc; (iv) sinh váût dæåïi âaïy: nhæîng loaìi naìy êt di âäüng vaì phaït triãøn theo hæåïng coï voí âãø baío vãû nhæ da gai (Echinodermata); (v) sinh váût chui sáu dæåïi âaïy: chuïng säúng chui sáu vaìo nãön âaïy, âàûc âiãøm thêch nghi laì cå thãø daìi, coï pháön phuû nhæ äúng huït thoaït næåïc vaì nhoïm cuäúi cuìng laì (vi) sinh váût säúng baïm. 3. Nàng suáút sinh hoüc cuía thuíy væûc. Thuíy sinh váût trong thuíy væûc quan hãû våïi nhau chuí yãúu bàòng con âæåìng dinh dæåîng, chuïng liãn hãû nhau thäng qua chuäøi thæïc àn (food chain) hay maûng thæïc àn (food web); sinh váût naìy laì nguäön thæïc àn cho sinh váût kia kãút quaí laì laìm cho caïc nhoïm sinh váût phaït triãøn vaì coï sæû gia tàng sinh khäúi. Täøng håüp táút caí caïc khäúi læåüng sinh váût trong thuíy væûc goüi laì sinh læåüng vaì sæû gia tàng sinh læåüng trong mäüt thåìi gian naìo âoï cuía thuíy væûc goüi laì nàng suáút sinh hoüc cuía thuíy væûc. Quaï trçnh chuyãøn hoaï váût cháút tæì daûng säúng thaình khäng säúng vaì tæì khäng säúng thaình säúng trong mäüt thuíy væûc goüi laì chu trçnh váût cháút trong thuíy væûc. Nàng suáút sinh hoüc så cáúp hay laì nàng suáút sinh hoüc báûc I laì nàng suáút sinh hoüc cuía thæûc váût thuíy sinh maì trong thuíy væûc chuí yãúu laì cuía taío. Nàng suáút sinh hoüc thæï cáúp hay nàng suáút sinh hoüc báûc II laì nàng suáút sinh hoüc cuía âäüng váût thuíy sinh. 4. Sæû âa daûng Säú loaìi trong quáön xaî (sæû phong phuï vãö thaình pháön loaìi) tàng theo sæû phæïc taûp cuía maûng thæïc àn vaì âiãöu kiãûn sinh thaïi cuía vuìng âoï. Âaïnh giaï sæû âa daûng vãö loaìi thç ráút phæïc taûp do coï nhiãöu quáön xaî, loaìi æu thãú vaì coï ráút nhiãöu loaìi hiãúm (Pielou, 1977). Coï nhiãöu chè säú âa daûng âæåüc sæí duûng nhæng chè säú âæåüc duìng phäø biãún nháút âãø âaïnh giaï sæû xuáút hiãûn thæåìng xuyãn cuîng nhæ laì säú loaìi laì 5 Chæång måí âáöu: Nhæîng kiãún thæïc... n chè säú Shannon, kyï hiãûu laì H’ âæåüc tênh theo cäng thæïc H ' = −∑ pi log 2 pi . Våïi pi i =1 laì tè säú giæîa säú caï thãø loaìi i våïi toaìn bäü säú læåüng loaìi ( pi = ni ). N 5. Nàng suáút täúi æu Giaï trë täúi nàng suáút täúi æu (standing crop hay standing stock) laì khäúi læåüng cháút hæîu cå coï thãø thu hoaûch âæåüc taûi mäüt thåìi âiãøm naìo trong mäüt âån vë diãûn têch. Noï laì thuáût ngæî thæåìng âæåüc duìng trong sinh thaïi thuíy sinh vaì âæåüc tênh toaïn nhæ laì sinh læåüng (biomass). Giaï trë naìy vaì sæïc saín xuáút coï sæû khaïc biãût låïn trong mäüt hãû sinh thaïi thê duû thæûc váût näøi trong häö coï sæïc saín xuáút cao nhæng giaï trë nàng suáút täúi æu laûi ráút tháúp; nãúu thæûc váût näøi bë âäüng váût näøi tiãu thuû åí mæïc âäü tháúp nhæng taío laûi khäng bë haûn chãú sæû phaït triãøn do thiãúu aïnh saïng hay cháút dinh dæåîng thç noï váùn taûo ra cháút hæîu cå. Ngæåüc laûi, nãúu máût âäü taío ráút cao gáön âãún giaï trë khaí nàng cuía mäi træåìng vaì sæû haûn chãú vãö nguäön låüi naìy seî gáy háûu quaí laì nàng suáút tháúp hån so våïi giaï cao cuía nàng suáút täúi æu. II. Vai Troì cuía Âäüng Váût Thuíy Sinh. 1. Thaình pháön cuía maûng thæïc àn, thæïc àn tæû nhiãn trong thuíy væûc. Mäúi quan hãû chuí yãúu cuía caïc sinh váût trong thuíy væûc laì quan hãû thæïc àn, thäng qua chu trçnh váût cháút, caïc mäúi quan hãû âoï âæåüc biãøu diãùn theo så âäö dæåïi âáy (Hçnh 2). Sinh váût bàõt laì taío (sinh váût tæû dæåîng) cho âãún sinh váût cuäúi cuìng laì caï (nguäön låüi sinh váût maì con ngæåìi coï thãø sæí duûng). Nguäön dinh dæåîng bàõt âáöu cho taío âæåüc cung cáúp tæì bãn ngoaìi vaì caí quaï trçnh têch tuû bãn trong thuíy væûc âoï (trong chu trçnh naìy coìn coï caí quaï trçnh chuyãøn hoaï cuía vi sinh váût, nhæng noï ngoaìi phaûm vi nghiãn cæïu vãö thuíy sinh váût). Caïc mäúi quan hãû træûc tiãúp hay giaïn tiãúp âæåüc thãø hiãûn thäng qua muîi tãn chè dáùn, træåüc tiãúp âãún hay quaï nhiãöu giai âoaûn âãø 6 DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2001 âãún saín pháùm cáön thiãút. Mäüt âàûc tênh trong chu trçnh váût cháút naìy laì chu trçnh caìng daìi thç nàng læåüng tiãu hao (nàng læåüng khäng sæí duûng) caìng låïn. Hçnh B.2: chu trçnh váût cháút hay maûng thæïc àn trong thuíy væûc 2. Thaình pháön trong nàng suáút sinh hoüc cuía thuíy væûc. Theo quaï trçnh chuyãøn hoaï thç sinh váût træåïc trong chuäøi (hay maûng) thæïc àn seî laì nguäön cung cáúp nàng læåüng cho sinh váût báûc kãú tiãúp, quaï trçnh âoï coï thãø toïm tàõt theo så âäö laì Taío Î Âäüng váût näøi nhoí Î Âäüng váût näøi låïn Î Caï àn âäüng váût näøi Î Caï dæîï. Î Âäüng váût âaïy Î Caï àn âaïy Î Caï dæî. 7 Chæång måí âáöu: Nhæîng kiãún thæïc... Theo så âäö naìy thç sinh váût âæïng træåïc laì nguäön thæïc àn cho sinh váût phêa sau, nãúu máút âi mäüt màõc xêch thç chu trçnh khäng âæåüc hoaìn chènh vaì gáy ra tçnh traûng máút cán bàòng sinh thaïi. 3. Loüc saûch næåïc cuía thuíy væûc. Do âàûc tênh dinh dæåîng cuía tæìng nhoïm sinh váût trong quáön xaî maì tênh cháút naìy âæåüc coi nhæ laì âàûc tênh æu viãût nháút cuía thuíy sinh váût, quaï trçnh loüc saûch âæåüc thãø hiãûn åí caïc daûng nhæ sau - Laìm giaím nguäön hæîu cå gáy ä nhiãùm mäi træåìng: âàûc tênh àn loüc cuía caïc nhoïm sinh váût khäng xæång thuíy sinh nhæ Protozoa, Rotatoria vaì Cladocera ngoaìi ra coìn coï Mollusca seî laìm giaím âi nguäön váût cháút hæîu cå. Sæû phán giaíi váût cháút hæîu cå trong mäi træåìng næåïc thaình váût cháút vä cå cuía vi sinh váût cuîng goïp pháön quan troüng trong viãûc laìm saûch mäi træåìng. - Têch luîy cháút âäüc, kim loaûi nàûng: khaí nàng sinh váût coï thãø têch luîy mäüt læåüng giåïi haûn cháút âäüc trong thåìi gian ngàõn, nhæng trong quaï trçnh sinh træåíng vaì phaït triãøn do sæû háúp thu láu daìi nãn cå thãø coï khaí nàng têch tuû mäüt læåüng cháút âäüc âaïng kãø cao gáúp haìng chuûc hay haìng tràm láön. Quaï trçnh naìy âaî chuyãøn hoaï cháút âäüc tæì mäi træåìng næåïc sang cå thãø sinh váût khiãún cho nguäön næåïc âæåüc saûch hån. - Loaûi boí cháút âäüc, cháút ä nhiãùm ra khoaíi táöng næåïc: quaï trçnh loüc næåïc cuía thuíy sinh váût âaî chuyãøn tæì cháút hæîu cå lå læîng thaình cháút làõng tuû åí nãön âaïy, quaï trçnh naìy chuí yãúu do hoaût âäüng cuía nhoïm Bivalvia, khiãún cho cháút âäüc cháút hæîu cå âæåüc loaûi ra khoaíi táöng næåïc. 4. Laì sinh váût chè thë. 8 DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2001 Sæû täön taûi vaì phaït triãøn cuía mäüt nhoïm sinh váût naìo âoï trong mäüt mäi træåìng naìo âoï laì kãút quaí cuía quaï trçnh thêch nghi. Sæû phaït triãøn maûnh cuía mäüt nhoïm sinh váût naìo âoï seî biãøu hiãûn âæåüc tênh cháút mäi træåìng åí âoï thêch håüp cho sæû phaït triãøn cuía quáön xaî naìy. Thê duû mäi træåìng giaìu cháút hæîu cå seî laì mäi træåìng thuáûn låüi cho nhoïm sinh váût àn loüc nhæ Protozoa, Rotatoria hay Cladocera, tuìy theo mæïc âäü ä nhiãùm seî coï tæìng nhoïm naìo phaït triãøn. Màût khaïc sæû khäng thêch æïng hay sæû máút âi mäüt nhoïm sinh váût naìo âoï trong khu hãû cuîng laì mäüt dáúu hiãûu cho tháúy khuynh hæåïng diãùn biãún cuía mäi træåìng thê duû trong mäüt thuíy væûc coï haìm læåüng âäüc täú cuía näng dæåüc cao seî æïc chãú quaï trçnh phaït triãøn vaì coï thãø tiãu diãût caïc nhoïm sinh váût nhæ Rotatoria, Cladocera. Khi mäi træåìng âæåüc phuûc häöi laûi, haìm læåüng näng dæåüc giaím âi thç nhoïm sinh váût Rotatoria phaït triãøn nhanh choïng vaì tråí laûi tçnh traûng ban âáöu, nãúu mäi træåìng hoaìn toaìn vä âäüc thç nhoïm Cladocera xuáút hiãûn laûi. Toïm laûi sæû xuáút hiãûn hay biãún máút cuía mäüt nhoïm sinh váût naìo âoï thãø hiãûn âæåüc âàûc tênh mäi træåìng thç âoï goüi laì sinh váût chè thë. Âäüng váût thuíy sinh våïi âàûc tênh sinh træåíng nhanh, sæïc sinh saín cao, voìng âåìi ngàõn ráút thêch håüp cho viãûc nghiãn cæïu laìm sinh váût chè thë âàûc tênh cuía mäi træåìng næåïc. II. Lëch Sæí Nghiãn Cæïu Viãûc nghiãn cæïu Thuíy sinh váût bàõt âáöu tæì næîa thãú kyî thæï XIX trãn yãu cáöu saín xuáút, tæì âoï hçnh thaình nãn caïc traûm nghiãn cæïu nhæ + 1831 thaình láûp traûm nghiãn cæïu Svatopon åí USSR. + 1834 taûi Macxen thaình láûp traûm nghiãn cæïu biãøn. + 1872 thaình láûp traûm nghiãn cæïu biãøn åí Neopon. Italia. + 1876 thaình láûp traûm nghiãn cæïu Newpo åí USA. 9 Chæång måí âáöu: Nhæîng kiãún thæïc... + 1890 thaình láûp rtraûm nghiãn cæïu Polun, Âæïc. Âáy laì traûm nghiãn cæïu næåïc ngoüt âáöu tiãn. + 1891 thaình láûp traûm nghiãn cæïu Glubokoie, USSR. Màûc duì âaî coï sæû thaình láûp caïc traûm nghiãn cæïu nhæng chuí yãúu laì pháön p[hán loaûi vaì chè åí caïc sinh váût coï kêch thæåïc låïn, dãø tçm. Dáön âãún cuäúi thãú kyí thæï XIX caïc nghiãn cæïu âaî âi sáu hån vaì phæång phaïp nghiãn cæïu hoaìn thiãûn hån. 1894 thäng baïo cuía Richard âaî mä taí 11 loaìi giaïp xaïc åí Bàõc Viãût nam taûi Laìo cai vaì Caït baì. 1952 Brehm laûi cäng bäú thãm 1 loaìi giaïp xaïc måïi âæåüc phaït hiãûn åí Haíi dæång. Sau caïch maûng thaïng taïm pháön nghiãn cæïu vãö Thuíy sinh Âäüng váût khäng xæång säúng âæåüc âáøy maûnh qua cäng bäú cuía Âàûng Ngoüc Thanh, Thaïi Tráön Baïi vaì Phaûm Vàn Miãn våïi 35 loaìi Copepoda, 35 loaìi Cladocera (1965) vaì maîi âãún 1978 âaî täøng kãút âæåüc 39 loaìi Copepoda, 45 loaìi Cladovcera vaì 54 loaìi Rotatoria. Riãng pháön nghiãn cæïu Thuíy sinh váût åí miãön Nam Viãût nam coï nhiãöu haûn chãú nhæng cuîng coï âæåüc mäüt säú thaình quaí nháút âënh + Stingetin (1905) vaì Daday (1907) cäng bäú 11 loaìi Cladocera. + A. Shirota vaì Hoaìng Quäúc Træång (1966) cäng bäú danh saïch loaìi plankton åí miãön Nam Viãût nam nháút laì caïc thuíy væûc næåïc ngoüt våïi 151 loaìi Protozoa, 72 loaìi Rotatoria, 49 loaìi Cladocera, 30 loaìi Copepoda vaì ráút nhiãöu loaìi sinh váût näøi biãøn. + Âàûng Ngoüc Thanh vaì Phaûm Vàn Miãn (1978) âaî cäng bäú 18 loaìi Copepoda vaì 30 loaìi Cladocera åí caïc thuíy væûc næåïc ngoüt Nam Viãût nam. 10 DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2001 Tæì sau 1975 cho âãún nay âaî coï nhiãöu cäng trçnh nghiãn cæïu vãö Thuíy sinh váût trong caí næåïc nhæng chè táûp trung nghiãn cæïu trãn lénh væûc nàng suáút sinh hoüc, pháön khu hãû hiãûn nay chè thiãn vãö pháön sinh váût chií thë vaì caïc loaìi æu thãú. III. Phæång Phaïp Nghiãn Cæïu 1. Choün âiãøm thu máùu. Âãø coï nhæîng quyãút âënh âuïng âàõn trong cäng taïc nghiãn cæïu thç viãûc xaïc âënh vë trê thu máùu coï mäüt vai troì hãút sæïc quan troüng. Chuáøn bë cho cäng viãûc naìy phaíi coï mäüt chuyãún khaío saït tçnh hçnh âëa lyï nãúu mäüt vuìng quaï räüng låïn thç coï thãø sæí duûng baín âäö våïi tè lãû 1/25000. Âiãøm âiãöu tra, thu máùu phaíi âàûc træng cho toaìn bäü khu væûc, nãúu khu væûc hay thuíy væûc coï âëa hçnh phæïc taûp thç ta choün nhiãöu màût càõt. Khi khaío saït caïc chè tiãu sinh hoüc thç cuîng phaíi chuï yï âãún caïc yãúu lyï hoüc vaì hoaï hoüc cuía næåïc, cuîng cáön læu yï âãún yãúu täú cå hoüc (thuíy væûc næåïc chaíy). 2. Thåìi gian vaì chu kyì thu máùu. Thåìi gian thu máùu: haìng ngaìy vaìo buäøi saïng trong khoaíng tæì 6-10 giåì laì thuáûn låüi nháút. Chu kyì thu máùu: tuìy theo muûc âêch nghiãn cæïu maì âënh ra chu yï thu máùu cho thêch håüp. Cáön chuï yï âãún caïc yãúu täú liãn quan âãún sæû phaït triãøn cuía quáön xaî thuíy sinh váût nhæ chãú âäü canh taïc, thuíy triãöu..., cuîng coï thãø xaïc âënh sæû phán bäú theo âäü sáu hay muìa vuû maì âàût ra chu kyì thu máùu. 3. Kyî thuáût thu máùu a. Âäüng váût näøi Duûng cuû thu máùu laì læåïi phiãu sinh, coï daûng hçnh choïp (hçnh 2). Læåïi naìy laìm bàòng tå hay nylon. 11 Chæång måí âáöu: Nhæîng kiãún thæïc... Hçnh B.3: hçnh daûng mäüt læåïi phiãu sinh Tuìy theo nhoïm sinh váût maì choün loaûi læåïi coï kêch thæåïc màõt læåïi khaïc nhau. Kyï hiãûu vãö caïc loaûi âæåüc thãø hiãûn trong baíng 1. Baíng 1: kyï hiãûu læåïi vaì kêch cåí màõt læåïi. Maî säú læåïi tå Cåí màõt læåïi (µm) Maî säú læåïi täøng håüp Cåí màõt læåïi (µm) 000 1024 1050 1050 0 569 571 571 5 282 253 253 10 158 130 130 15 94 86 86 20 76 75 75 25 64 67 67 + Thu máùu âënh tênh: våïi phæång thæïc naìy ta coï thãø thu tháûp âæåüc háöu hãút thaình pháön loaìi coï trong thuíy væûc hay khu væûc nghiãn cæïu. Tiãún haình: duìng læåïi (hçnh 3) våït xung quanh ao hay theo âæåìng cheïo cuía thuíy væûc, âäúi våïi säng thç thu máùu åí hai bãn båì vaì giæîa doìng (hçnh 4). Sinh váût thu tháûp âæåüc seî chuyãøn sang loü læu træî våïi viãûc cäú âënh máùu bàòng formalin coï näöng âäü 2%. + Thu máùu âënh læåüng: cuîng våïi phæång thæïc vaì duûng thu máùu nhæ pháön âënh tênh, pháön âënh læåüng cuîng âæåüc tiãún haình tæång tæû nhæng cuîng cáön phaíi xaïc âënh læåüng næåïc âaî âi qua læåïi. Máùu váût thu âæåüc cuîng chuyãøn sang loü læu træî vaì cäú âënh bàòng formalin våïi näöng âäü baío quaín laì 2%. 12 DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2001 b. Âäüng váût âaïy. + Thu máùu âënh tênh: máùu âënh tênh âæåüc thu nhàòm xaïc âënh thaình pháön loaìi âäüng váût âaïy phán bäú nåi âoï do váûy coï nhiãöu biãûn phaïp vaì duûng cuû âãø thu tháûp. Hçnh B.4: Hçnh daûng gaìu Petersen vaì nguyãn tàõc hoaût âäüng cuía noï Trong nghãö nuäi thuíy saín viãûc thu máùu âënh tênh âæåüc dæûa vaìo muûc tiãu laì xaïc âënh loaìi æu thãú, loaìi tham gia chuí yãúu vaìo chu trçnh váût cháút trong thuíy væûc vaì nhàòm vaìo viãûc xaïc âënh nàng suáút sinh hoüc cuía thuíy væûc nãn duìng gaìu Petersen thu máùu laì thêch håüp nháút. Trong mäüt thuíy væûc nãn thu tháûp nhiãöu âiãøm, nhiãöu vë trê âàûc træng seî thãø hiãûn âæåüc sæû phán bäú cuía caïc nhoïm sinh váût naìy. Máùu thu âæåüc seî âæåüc saìng så bäü bàòng saìng coï màõt læåïi 0.5 mm âãø loaûi boí buìn vaì mäüt êt raïc räöi cho vaìo tuïi nylon, cäú âënh máùu trong formalin våïi näöng âäü 8%. + Thu máùu âënh læåüng: duìng gaìu petersen âãø thu máùu, quaï trinh cuîng âæåüc tiãún haình tæång tæû nhæ âaî thu máùu âënh tênh nhæng cáön xaïc âënh roí diãûn 13 Chæång måí âáöu: Nhæîng kiãún thæïc... têch miãûng gaìu cuîng nhæ säú láön láúy máùu âãø tênh toaïn diãûn têch nãön âaïy âaî thu âæåüc. Hçnh B.5: Baín âäö thãø hiãûn vë trê thu máùu trãn säng 4. Phæång phaïp phán têch Máùu váût thu âæåüc seî chuyãøn vãö phoìng thê nghiãûm âãø phán têch. 14 DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2001 a. Phán têch âënh tênh. Láúy máùu âënh tênh ra quan saït dæåïi kênh hiãøn vi hay kênh luïp våïi âäü phoïng âaûi thêch håüp nhàòm xaïc âënh caïc âàûc âiãøm hçnh thaïi cáúu taûo vaì caïc âàûc âiãøm phán loaûi, trãn cå såí âoï âënh danh theo taìi liãûu phán loaûi thêch håüp. Trong quaï trçnh phán têch cáön chuï yï âãún sæû xuáút hiãûn cuía caïc loaìi âaî âënh danh trong máùu, âaïnh dáúu +, ++, +++ âãø biãøu thë sæû xuáút hiãûn êt, væìa hay nhiãöu trong caïc láön quan saït tæì âáy coï thãø coi nhæ laì cå såí âãø xaïc âënh loaìi æu thãú cho nghiãn cæïu âënh læåüng. b. Phán têch âënh læåüng + Âäüng váût näøi: âãúm toaìn bäü säú âäüng váût coï trong máùu âënh læåüng bàòng buäöng âãúm Bogorov sau âoï xaïc âënh máût âäü theo cäng thæïc D = X 1000 våïi D laì V máût âäü hay säú læåüng âäüng váût näøi (ct/m3); X laì säú læåüng sinh váût âãúm âæåüc trong máùu; V laì thãø têch máùu næåïc âaî thu (L). Hçnh B. 6: hçnh aính mäüt baìn phán têch âënh tênh tiãu chuáøn. + Âäüng váût âaïy: âãúm vaì cán toaìn bäü säú âäüng váût âaïy coï trong máùu âënh læåüng, chuï yï nãn phán thaình tæìng nhoïm sinh váût, sau âoï xaïc âënh máût âäü hay 15 Chæång måí âáöu: Nhæîng kiãún thæïc... khäúi læåüng theo cäng thæïc D = X våïi D laì máût âäü hay käúi læåüng âäüng váût âaïy S (ct/m2); X laì säú læåüng hay khäúi læåüng sinh váût âaî xaïc âënh âæåüc trong máùu; S laì diãùn têch máùu âaî thu (m2), dæûa vaìo diãûn têch gaìu vaì säú gaìu theo cäng thæïc S = n.d våïi n laì säú læåüng gaìu âaî thu máùu, d laì diãûn têch miãûng gaìu (m2). 5. Phæång phaïp xæí lyï kãút quaí. Sau khi phán têch xong, kãút quaí âæåüc thãø hiãûn thaình baíng, trãn cå såí âoï âaïnh giaï tênh âa daûng, sinh læåüng... a. Baíng âënh tênh. Baíng âënh tênh seî liãût kã thaình pháön loaìi âaî thu tháûp âæåüc trong caïc khu væûc nghiãn cæïu, thê duû våïi 3 thuíy væûc (a, b, c) vaì 4 âåüt thu máùu ta coï thãø thaình láûp âæåüc baíng kãút quaí âënh tênh. Tæì kãút quaí trãn baíng naìy seî thãø âæåüc muûc âêch cuía ngæåìi trçnh baìy âoï laì sæû biãún âäüng thaình pháön loaìi trong mäüt thuíy væûc vaì sæû khaïc biãût cuía chuïng giæîa caï thuíy væûc. Mäúi quan hãû naìy xem nhæ mäüt ma tráûn. Baíng xx: Biãún âäüng thaình pháön loaìi zooplankton theo thåìi gian vaì khäng gian. Stt Thaình pháön loaìi Âåüt I A b c Âåüt II a b c Âåüt III a b c Âåüt IV a b c Protozoa . . Arcella vulgaris Difflugia acuminata . . Rotatoria Brachionus urceus Lecan luna . . Cladocera Diaphanosoma sarsi 1 2 16 + + ++ + + + ++ + + + + + ++ ++ + + + + + + + + + + + + ++ + + + + + + DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2001 . . . Moina dubia . . Copepoda Neodiaptomus visnu Microcyclops varicans + + ++ + + ++ + ++ + ++ ++ + . . Khaïc . + Heterocypris anomala . + + + . b. Baíng âënh læåüng. Tæì kãút quaí nghiãn cæïu vãö âënh læåüng ta coï thãø láûp thaình baíng täøng kãút cuîng nhæ kãút quaí âënh tênh, baíng naìy seî thãø hiãûn âæåüc säú læåüng cuía tæìng nhoïm sinh váût trong tæìng thuíy væûc åí tæìng thäöi âiãùm khaío saït. Sæû biãún âäüng naìy laì cå såí âãø âaïnh giaï âàûc tênh thuíy væûc. Baíng xx: Biãún âäüng säú læåüng (ct/m3) zooplankton åí vuìng nghiãn cæïu Stt Caïc nhoïm sinh váût 1 2 3 4 5 6 A 13 12 15 19 12 17 c 15 . . . . . Âåüt II a b c 17 19 20 . . . . . . . . . . . . . . . Âåüt III a b c 22 25 27 . . . . . . . . . . . . . . . Âåüt IV a b c 29 30 33 . . . . . . . . . . . . . . . Protozoa Rotatoria Cladocera Copepoda Nauplius Khaïc Täøng 88 70 . . . . . . . . . 2 Baíng xxx: Biãún âäüng säú læåüng (ct/m ) zoobenthos åí vuìng nghiãn cæïu Stt Caïc nhoïm sinh váût 1 2 3 Âåüt I b 14 11 16 7 9 13 Oligochaeta Polychaeta Gastropoda . Âåüt I A b c Âåüt II a b c Âåüt III a b c Âåüt IV a b c 1.3 1.4 15 17 19 20 22 25 27 29 30 33 1.2 1.1 . . . . . . . . . . 1.5 1.6 . . . . . . . . . . 17 Chæång måí âáöu: Nhæîng kiãún thæïc... 4 5 6 Bivalvia Crustacea Insecta Täøng 1.9 0.7 . . . . . . . . . . 1.2 0.9 . . . . . . . . . . 1.7 1.3 . . . . . . . . . . 8.8 7.0 . . . . . . . . . . Taìi Liãûu Tham Khaío 1. Carpenter, S.R. and J.F. Kitchell, 1993. The trophic cascade in lakes. Cambridge University Press, Cambridge. 2. Holme, N.A and A.D. Mclntyre, 1984. Methods for the study of marine benthos. Blackwell Scientific publications. 3. Horne, A.J and C.R. Goldman, 1994. Limnology, second edition. McGrawHill, New York 4. McCafferty. W.P and A.V provonsha. 1981. Aquatic entomology. The fishermen’s and ecologist’ illustrated guide to insects and their relatives. Science books international, Boston, Massachusetts. 5. Âàûng Ngoüc Thanh vaì Nguyãùn Troüng Nho, 1980. Nàng suáút sinh hoüc væûc næåïc. Nhaì xuáút baín Khoa hoüc Kyî thuáût Haì näüi. 6. Âàûng Ngoüc Thanh, 1976. Thuíy sinh hoüc Âaûi cæång. Nhaì xuáút baín Âaûi hoüc vaì Trung hoüc Chuyãn nghiãûp. 18 Chæång I NGAÌNH ÂÄÜNG VÁÛT NGUYÃN SINH (PROTOZOA) I. - Âàûc Âiãøm Chung Xuáút hiãûn såïm nháút trong giåïi âäüng váût vaì åí nhiãöu vuìng sinh säúng khaïc nhau. Nhoïm säúng tæû do âæåüc tçm tháúy trong næåïc, nhoïm kyï sinh thç phaït hiãûn åí háöu hãút sinh váût âa baìo - Laì loaûi sinh váût âån baìo nhæng cuîng coï khi taûo quáön laûc (colony) coï âãún haìng ngaìn tãú baìo, nhæng mäùi tãú baìo coï cáúu truïc, chæïc nàng vaì nhiãûm vuû nhæ nhau. 1. Hçnh daûng vaì kêch thæåïc Protozoa ráút âa daûng nhæng phäø biãún laì daûng hçnh cáöu, oval, cáöu keïo daìi vaì håi deûp. Coï âuí caïc kiãøu âäúi xæïng nhæ âäúi xæïng toía troìn, âäúi xæïng hai bãn, khäng âäúi xæïng ... Miãûng nàòm åí màût buûng. Kêch thæåïc cå thãø trong khoaíng 0.005 -5.00 µm daìi, âa säú coï chiãöu daìi trong khoaíng tæì 30-300µm, 2. Váûn âäüng a. Nhoïm truìng chán giaí (Sarchodina) di âäüng nhåì vaìo pháön dæ ra cuía tãú baìo goüi laì chán giaí (pseudopodia), tuìy theo hçnh daûng cuía chán giaí maì chia thaình caïc daûng sau Chæång I: Ngaình âäüng váût... Chán daûng thuìy läöi: loaûi naìy chia thaình 4 daûng laì (i) chán giäúng ngoïn tay, (ii) chán giäúng læåîi, (iii) hçnh troìn vaì (iv) hçnh phán nhaïnh. Daûng chán naìy váûn âäüng nhanh nháút våïi täúc âäü 0.5-3.0 µ/s Chán daûng såi: coï nhiãöu hay êt såi tuìy theo loaìi, thæåìng daûng nhoün vaì chè coï ngoaûi cháút. Chán daûng tuïi hay daûng rãø: cuîng laì daûng såüi vaì laì håüp pháön cuía ngoaûi cháút nhæng phán nhaïnh vaì. Chán âäúi xæïng: loaûi naìy baïn taûm thåìi, coï liãn quan âãún truûc thán, moüi chán daûng naìy âãöu coï pháön cuäúi åí bãn trong laì mäüt tuyãún naìo âoï. b. Nhoïm truìng roi (Flagellata) coï roi daìi, maînh. Âoï laì cháút nguyãn sinh keïo daìi ra thaình roi, khi xoàõn laûi laìm con váût di chuyãøn vãö phêa træåïc theo hçnh trän äúc hay læåün soïng. Pháön gäúc cuía roi cæïng vaì êt cæí âäüng, thæåìng thç roi chè cæí âäüng khoaíng 1/2 vãö phêa ngoaìi. Coï loaìi coï hai roi duìng âãø di âäüng nhæng coï loaìi coï thãm mäüt roi phuû nhæng khäng cæí âäüng âæåüc. Nhiãûm vuû cuía roi phuû laì cå quan âënh hæåïng cho váûn âäüng, nhæng cuîng coï khi xoàõn hay váûn âäüng nheû âáøy con váût âi tåïi træåïc. Såüi naìy gäöm 9 såüi nhoí xãúp thaình hai låïp song song nhau nàòm trong mäüt maìng moíng. Gäúc cuía roi gàõn vaìo pháön âáöu cuía tãú baìo, nåi baïm vaìo tãú baìt phæïc taûp, âäi khi phán thaình hai. Gäúc roi laì tuyãún ngoaûi biãn, tå nhoí trong roi näúi våïi tuyãún ngoaûi biãn naìy, bãn caûnh cuía nhán tãú baìo. Läúi di âäüng bàòng roi coï täúc âäü 15-300 µ/s. c. Nhoïm truìng coí (Ciliata) tæång tæû nhæ truìng roi nhæng coï nhiãöu âiãøm khaïc biãût. Tå ngàõn vaì nhiãöu vaì chè coï mäüt tuyãún gäúc, noï xãúp theo chiãöu daìi, theo âæåìng cheïo hay haìng quanh co, sæû váûn âäüng cuía noï theo nhëp læåüng soïng âãöu doüc theo cå thãø con váût. Dæåïi kênh hiãøn âiãûn tæí thç tå xuáút hiãûn thaình âaïm gäöm 11 såüi, mäùi såüi dao âäüng tæû do hay theo chiãöu qua laûi. Truìng coí laì nhoïm âäüng váût nguyãn sinh váûn âäüng nhanh nháút täúc âäü 200-1000 µ/s. 20