Tài liệu Giaotrinhchuandoanbenh tepbac.com

B NÔNG NGHIP VÀ PHÁT TRIN NÔNG THÔN GIÁO TRÌNH MÔ UN CHN OÁN NHANH VÀ TR BNH DO KÝ SINH TRÙNG  VTS NUÔI N C L MN Mà S : M08 NGH: CHN OÁN NHANH BNH NG VT THY SN Trình : S cp ngh 1 TUYÊN B BN QUYN: Tài liu này thuc loi sách giáo trình nên các ngun thông tin có th  c phép dùng nguyên b n hoc trích dùng cho các mc ích v ào to và tham kh o. Mi mc ích khác mang tính lch lc hoc s dng vi mc ích kinh doanh thiu lành mnh s b nghiêm cm. Mà TÀI LIU:………. 2 LI GI I THIU  phc v chng trình dy ngh cho nông dân. Nhm t  c mc tiêu  m b o cht l ng trong dy ngh , vic phát trin giáo trình phc v cho ào to ngh là rt quan trng. Giáo trình Chn oán nhanh bnh dng vt thy s n  c t chc biên son, chnh sa t giáo trình Chn oán nhanh bnh ng vt thy s n nm 2009 ca B Nông nghip và Phát trin nông thôn nhm góp ph!n t  c mc tiêu ào to ngh ã t ra. Mô un 08: Chn oán nhanh và tr bnh do ký sinh trùng  ng vt th y s n nuôi nc l mn là mt mô un chuyên môn ngh , có th dùng  dy c lp, sau khi hc mô un này hc viên có th hành ngh Chn oán nhanh bnh ng vt thy s n. Mô un này  c gi ng dy sau mô un chn oán nhanh và tr bnh do vi khun, nm " VTS nuôi nc l mn. Giáo trình  c biên son theo Thông t s# 31/2010/TT-BLTBXH ngày 08/10/2010 ca B tr"ng B Lao ng- Thng binh và Xã hi. - Giáo trình M08 là tài liu hng d$n giáo viên t chc vic dy hc tng bài trong chng trình dy ngh Chn oán nhanh bnh ng vt thy s n trình  s cp. Các thông tin trong giáo trình có giá tr hng d$n giáo viên thit k và t chc các bài dy mt cách h p lý. Giáo viên v$n có th thay i hoc i u chnh cho phù h p vi i u kin và b#i c nh th%c t khi tin hành th%c hin các bài dy. Ni dung  c phân b gi ng dy trong th&i gian 112 gi& và bao gm 7 bài: Ni dung ca giáo trình bao gm: Bài m" !u Bài 1: Chn oán nhanh và tr bnh sinh vt bám " tôm, cua nuôi nc mn Bài 2: Chn oán nhanh và tr bnh sán lá n ch " cá nuôi nc mn Bài 3: Chn oán và tr bnh trùng m' neo " cá nuôi nc mn Bài 4: Chn oán và tr bnh rn cá " cá nuôi nc mn Bài 5: Chn oán nhanh và tr bnh trùng qu da " cá nuôi nc mn Bài 6: Chn oán nhanh và tr bnh trùng bánh xe " cá nuôi nc mn Mc d!u có rt nhi u c# g(ng, nhng không tránh kh'i nh)ng khim khuyt, rt mong nhn  c s% óng góp ý kin ca c gi  giáo trình  c hoàn thin hn. Xin chân thành c m n! Hà Ni, ngày.....tháng.....nm..... Tham gia biên son 1. Ch biên : TS. Thái Thanh Bình 3 2. ThS. Nguy*n Th Qu+nh 3. CN. ; Trung Kiên 4. TS. Bùi Quang T 5. ThS. Trng Vn Th ng 4 MC LC  MC TRA NG LU...................................................................................................................2 M?C L?C ..............................................................................................................................4 CÁC THU@T NGA CHUYÊN MÔN, CHA VIDT TET ...............................................6 MÔ UN CHFN OÁN NHANH VÀ TRW B>NH DO KÝ SINH TRÙNG [ VTS NUÔI N\=C L] M^N...........................................................................................7 Bài m" !u ..............................................................................................................................7 Bài 1: Chn oán nhanh và tr bnh sinh vt bám " tôm, cua nuôi nc l mn.............9 1. Tác nhân gây bnh: ...................................................................................... 9 2. Du hiu bnh lý: ....................................................................................... 14 3. Phân b# và lan truy n bnh: ....................................................................... 15 4. Chn oán bnh: ......................................................................................... 15 5. Phòng và tr bnh: ...................................................................................... 16 Bài 2: Chn oán nhanh và tr bnh sán lá n ch " cá nuôi nc l mn...................18 1. Tác nhân gây bnh: .................................................................................... 18 2. Du hiu bnh lý: ....................................................................................... 22 3. Phân b# và lan truy n bnh: ....................................................................... 22 4. Chn oán bnh .......................................................................................... 22 5. Phòng và tr bnh: ...................................................................................... 23 5.1. Phòng bnh ............................................................................................. 23 5.1.1. C i to ao .............................................................................................. 23 Bài 3: Chn oán nhanh và tr bnh trùng m' neo " cá nuôi nc l mn ....................25 1. Tác nhân gây bnh: .................................................................................... 25 2. Du hiu bnh lý: ....................................................................................... 25 3. Phân b# và lan truy n bnh: ....................................................................... 27 4. Chn doán bnh: ......................................................................................... 27 5. Phòng và tr bnh: ...................................................................................... 27 Bài 4: Chn oán và tr bnh rn cá " cá nuôi nc l mn.............................................29 1. Tác nhân gây bnh: .................................................................................... 29 2. Du hiu bnh lý: ....................................................................................... 31 3. Phân b# và lan truy n bnh: ....................................................................... 31 4. Chn doán bnh: ......................................................................................... 31 5. Phòng và tr bnh: ...................................................................................... 31 Bài 5: Chn oán nhanh và tr bnh trùng qu da " cá nuôi nc l mn....................34 1. Tác nhân gây bnh: .................................................................................... 34 2. Du hiu bnh lý: ....................................................................................... 35 3. Phân b# và lan truy n bnh: ....................................................................... 36 4. Chn doán bnh: ......................................................................................... 36 5. Phòng và tr bnh: ...................................................................................... 36 Bài 6: Chn oán nhanh và tr bnh trùng bánh xe " cá nuôi nc l mn....................38 1. Tác nhân gây bnh: .................................................................................... 38 2. Du hiu bnh lý: ....................................................................................... 40 5 3. Phân b# và lan truy n bnh: ....................................................................... 40 4. Chn doán bnh: ......................................................................................... 40 5. Phòng và x lý bnh:.................................................................................. 40 H\=NG D_N GI`NG DfY MÔ UN.........................................................................42 I. V trí, tính cht ca mô un: ....................................................................... 42 II. Mc tiêu: .................................................................................................... 42 III. Ni dung chính ca mô un: .................................................................... 42 IV. Hng d$n th%c hin bài tp, bài th%c hành ............................................ 43 V. Yêu c!u v ánh giá kt qu hc tp ......................................................... 49 VI. Tài liu tham kh o ................................................................................... 50 6 CÁC THUT NG CHUYÊN MÔN, CH VIT TT Chn oán: xác nh b n cht ca mt bnh. ng vt thy s n (VTS): Cá, nhuy*n th, giáp xác s#ng, bao gm các s n phm sinh s n ca chúng, trng ã th tinh, phôi và các giai on u niên, " các khu v%c nuôi trng thy s n hoc " t% nhiên. S% ký sinh: mt sinh vt trong tng giai on hay c quá trình s#ng nht thit ph i s#ng " bên trong hay bên ngoài c th mt sinh vt khác  ly cht dinh dzng mà s#ng và phát sinh tác hi cho sinh vt kia. Ký sinh trùng: ng vt s#ng ký sinh Vt ch (hay ký ch): Sinh vt b sinh vt khác ký sinh gây tác hi Mô hc: Nghiên cu cu trúc rt nh', thành ph!n và chc nng ca các mô Mô bnh hc: Nh)ng thay i v cu trúc và chc nng trong mô và các c quan ca c th mà chúng gây ra hoc do mt bnh gây ra có trong các m$u ã chun b cho mô hc. ppm (parts per million): ây là n v o mt  th&ng dành cho các mt  tng #i thp, ngh{a là 1 ph!n triu. 1ppm = 1g/m3 7 MÔ UN CHN OÁN NHANH VÀ TR BNH DO KÝ SINH TRÙNG  VTS NUÔI N C L MN Mã mô un: M08 Gii thiu mô un: Ký sinh trùng là tác nhân gây bnh ph bin " VTS. Bnh ký sinh trùng làm tn thng c th tôm, cá; kh nng hot ng ca các #i t ng này b gi m, s% sinh tr"ng và phát trin kém i. Mu#n phòng bnh do ký sinh trùng t#t òi h'i ng&i nuôi ph i hiu  c c tính sinh hc ca ký sinh trùng gây bnh thì mi phòng tránh và hn ch  c dch bnh x y ra. Mô un 08: Chn oán nhanh và tr bnh do ký sinh trùng  VTS nuôi nc l mn cung cp cho hc viên kin thc v nhn bit ký sinh trùng gây bnh và thao tác phòng tr bnh do ký sinh trùng gây ra. Ni dung ca mô un  c tích h p gi)a dy lý thuyt và th%c hành nhm trang b cho hc viên kin thc k~ nng trong chn oán nhanh bnh do ký sinh trùng gây ra " ng vt thy s n. Sau khi hc xong hc viên ph i n(m  c các bc thu m$u, nhn bit và chn oán  c du hiu bnh lý và th%c hin  c các bin pháp x lý các bnh do ký sinh trùng theo quy trình k~ thut phù h p. Mô un Chn oán nhanh và tr bnh do ký sinh trùng  VTS nuôi nc l mn  c hc sau mô un chn oán nhanh và tr bnh do vi khun, nm " VTS nuôi nc l mn. Bài m u Mc tiêu ca mô un: Sau khi hc xong mô un này, hc viên: - Hiu  c du hiu bnh lý, phng pháp chn oán, phòng và x lý bnh sinh vt bám " tôm, cua nuôi nc l mn; bnh sán lá n ch; bnh trùng m' neo; bnh rn cá; bnh trùng qu da; bnh trùng bánh xe " cá nuôi nc l mn do ký sinh trùng gây ra; - Nhn bit và chn oán  c du hiu bnh lý ca sáu loi bnh trên; - Th%c hin  c bin pháp x lý bnh sinh vt bám " tôm, cua; bnh sán lá n ch " cá; bnh trùng m' neo; bnh rn cá; bnh trùng qu da " cá; bnh trùng bánh xe " cá nuôi nc l mn do ký sinh trùng gây ra; - Tuân th các nguyên t(c chn oán, các bc k~ thut. Ni dung chính ca mô un: Bài m" !u 8 Bài 1: Chn oán nhanh và tr bnh sinh vt bám " tôm, cua nuôi nc l mn Bài 2: Chn oán nhanh và tr bnh sán lá n ch " cá nuôi nc l mn Bài 3: Chn oán và tr bnh trùng m' neo " cá nuôi nc l mn Bài 4: Chn oán và tr bnh rn cá " cá nuôi nc l mn Bài 5: Chn oán nhanh và tr bnh trùng qu da " cá nuôi nc l mn Bài 6: Chn oán nhanh và tr bnh trùng bánh xe " cá nuôi nc l mn M#i quan h vi các mô un khác: Mô un 08: Chn oán nhanh và tr bnh do ký sinh trùng  VTS nuôi nc l mn có liên quan cht ch vi các mô un khác: - Mô un 01 Phòng bnh tng h p là mô un trình bày  c khái nim c b n, hiu  c c s" khoa hc và m#i quan h ca các yu t# gây bnh; trình bày  c các du hiu c trng ca mt s# bnh th&ng gp gây nguy him cho VTS, t ó là c s" cho nghiên cu chn oán nhanh bnh ký sinh trùng. - Mô un 02 Chn oán nhanh và x lý bnh do môi tr&ng có m#i quan h cht ch ti công tác qu n lý môi tr&ng ao nuôi ng vt thy s n. Yu t# môi tr&ng liên quan cht ch ti vic phát sinh và phát trin ca ký sinh trùng. Nh)ng yêu c!u #i vi hc viên: - Hc viên ph i  c trang b nh)ng kin thc v bnh ng vt thy s n. - Hc viên c!n ph i hiu  c mt s# kin thc c b n v m#i liên h gi)a các yu t# môi tr&ng và &i s#ng ca ng vt thy s n và ký sinh trùng gây bnh. - Sau khi hc xong hc viên ph i n(m  c các bc xác nh ký sinh trùng gây bnh và thao tác  c các bin pháp phòng tr bnh ký sinh trùng th&ng gp. 9 Bài 1: Ch!n oán nhanh và tr" bnh sinh v#t bám  tôm, cua nuôi n$c l% m&n M'c tiêu: - Trình bày  c các bc chn oán nhanh bnh sinh vt bám " tôm, cua nuôi nc l mn; - Thu  c m$u; quan sát ánh giá  c trng thái c th ca tôm, cua; xác nh  c bnh sinh vt bám " tôm, cua nuôi nc l mn. A. Ni dung: 1. Tác nhân gây bnh: 1.1. Gii thiu: Giáp xác chân t ký sinh trong mang và b mt c th tôm, cua gây c n tr" hô hp, làm cua khó vn ng, khó lt xác, gây nh h"ng n nng sut và s n l ng nuôi. Tác nhân gây bnh gm các gi#ng giáp xác chân t ký sinh: Sacculina, Heterosaccus, Loxothylacus, Briarosaccus, Lernaeodiscus và Thompsonia th&ng ký sinh " cua bin; Sylon sp ký sinh " tôm. 1.2. Quan sát nhn dng: Hình 8-1: Giáp xác chân t Sacculina sp ký sinh " cua H i Phòng (2003) 1 2 Hình 8-2: 1- Mt bng ca cua- Rhithropanopeus harrisii có túi ngoài ln ca giáp xac chân t- Loxothylacus panopaei (t)  c g(n vi b mt ca bng cua; 2- Ba tôm (Spirontocaris holmesi) nhi*m giáp xác chân t (Sylon sp) túi ngoài g(n vi mt bng. 10 A B Hình 8-3: Giáp xác chân t Sacculina sp (A- trng và u trùng cypris; B- u trùng cypris) (m$u thu " Ngh{a Hng, Nam nh, 2004) 11 Ò Hình 8-4: Cua en mang và nhi*m giáp xác chân t- Sacculina sp (Î) phát trin !y xoang !u ng%c (m$u thu " Ngh{a Hng, Nam nh, 2004) Hình 8-5: Gh ba chm nhi*m giáp xác chân t (Sacculina sp), túi trng phát trin !y xoang bng (m$u thu " H i Hu, Nam nh, 2005) 12 Hình 8-6: Octolasmis sp- sen bin ký sinh trên mang cua " Ngh{a Hng Ç mang Ç gê A B B Hình 8-7: Giáp xác chân t (Octolasmis cor sen bin) nhi*m " cua Ngh{a Hng (A- sen bin bám trên mang cua; B- ph!n !u ca sen bin) 13 Hình 8-8: sun (Chelonobia sp) và sun (Balanus sp) bám trên v' gh Hình 8-9: sun bám trên v' cua 14 Hình 8-10: Sun bám trên v' gh 2. Du hiu bnh lý: 2.1. Du hiu bên ngoài: 2.1.1. Hot ng ca tôm bnh - Tôm yu, hot ng khó khn, b(t mi gi m. 2.1.2. Hot ng ca cua bnh - Cua yu, di chuyn chm, b(t mi gi m, khó lt xác. 2.1.3. Du hiu bnh " v', ph!n ph ca tôm, cua - Trên v', ph!n ph, mang tôm; trên ph!n ph, mt bng ca cua sinh vt bám !y. - Sinh vt bám làm c n tr" s% hot ng và làm mt chc nng hô hp ca tôm, c bit gây tác hi ln " u trùng tôm và tôm nhi*m bnh vi rút. 15 - Sinh vt bám ôi khi làm mt kh nng sinh s n ca vt ch, làm thay i ni tit, nh h"ng n lt v', hot ng và sinh tr"ng chm (còi cc). 2.2. Du hiu bên trong: - Sinh vt bám làm thay i ni tit, nh h"ng ti kh nng sinh s n, lt xác ca cua, tôm. 3. Phân b# và lan truy n bnh: Giáp xác chân t s#ng " bin. Chúng s#ng ký sinh trên các loài cua gh, phân b# rng kh(p các i dng. Bin Vit nam rt phong phú giáp xác chân t nht là ven b&, vùng tri u, ca sông. i u tra trong các ao nuôi cua b bnh t€ l nhi*m 47,5% (Nam nh), 53,33% (H i Phòng) giáp xác chân t Sacculina sp ký sinh trong xoang !u ng%c cua gh và làm chúng g!y yu, hot ng chp chp có khi gây cht r i rác trong các ao nuôi (Bùi Quang T , 20042005) Sen bin Octolasmis spp. ký sinh " nhi u loi cua s#ng " bin Trung Qu#c, Vit Nam cha i u tra nhi u, nhng s b kim tra cua bin nuôi " Ngh{a Hng t€ l nhi*m t 30-60%, c&ng  nhi*m t 1 n hàng trm sen bin trên mt cá th cua (theo Bùi Quang T và CTV, 2005). Sun Balanus sp; Chelonobia sp bám nhi u trên v' cua gh s#ng " bin Trung Qu#c, Vit Nam cha i u tra nhi u, nhng i u tra cua gh " Ngh{a Hng, H i Hu, Nam nh t€ l nhi*m t 10-60%, c&ng  nhi*m t 1 n hàng trm sen bin trên mt cá th cua gh (theo Bùi Quang T , 2005). 4. Chn oán bnh: 4.1. Thu m$u tôm, cua b bnh: 4.1.1. Chun b dng c - Chài, li, v t, túi nilon - S ghi chép - Tài liu tham kh o - B gi i ph$u 4.1.2. Quan sát trng thái tôm b bnh trong ao - Biu hin hot ng bt th&ng ca u trùng. - Biu hin sinh vt bám trên v', thân, ph!n ph tôm. 4.1.3. Quan sát trng thái cua b bnh trong ao - Biu hin hot ng bt th&ng ca u trùng. - Biu hin sinh vt bám trên ph!n ph, bng, mai cua. 4.1.4. Thu m$u tôm, cua bnh - Thu m$u tôm, cua nghi b bnh 16 4.2. Quan sát c th tôm: 4.2.1. Quan sát v', ph!n ph ca tôm - Tôm yu, hot ng khó khn. - Trên v', ph!n ph, mang sinh vt bám !y. - Sinh vt bám làm c n tr" s% hot ng và làm mt chc nng hô hp ca tôm, c bit gây tác hi ln " u trùng tôm và tôm nhi*m bnh vi rút. 4.2.2. Gi i ph$u và quan sát bên trong c th tôm - D%a vào du hiu bnh lý và kim tra di kính lúp hoc kính hin vi. 4.2. Quan sát c th cua 4.2.1. Quan sát v', ph!n ph ca cua - Biu hin sinh vt bám trên v', thân, mang, ph!n ph cua. 4.2.2. Gi i ph$u và quan sát bên trong c th cua - D%a vào du hiu bnh lý và kim tra di kính lúp hoc kính hin vi. 5. Phòng và tr bnh: 5.1. Phòng bnh: 5.1.1. C i to ao - Lc k~ và kh trùng ngun nc. - Kh trùng áy ao: 10 - 15kg/100m2; kh trùng nc 1,5 – 2 kg/100m3 (mt tháng kh trùng 2 - 4 l!n) và treo túi vôi: 2 – 4 kg/10m3. 5.1.2. Kh trùng cá trc khi th - Trc khi th cá nên sát trùng cá bng dung dch nc ngt trong 10-15 phút nhm hn ch ký sinh trùng bên ngoài cá. 5.1.3. Qu n lý môi tr&ng nuôi - Th&ng xuyên theo dõi môi tr&ng nuôi, cho n theo "4 nh: nh th&i gian, nh a im, nh cht và nh l ng". 5.2. Tr bnh: 5.2.1. Thay nc - Nu có i u kin nên thay toàn b nc trong ao ng th&i kh trùng nc thay. 5.2.2. T(m tôm, cua trong dung dch fomalin - Dùng Formalin 100-200 ppm t(m cho tôm trong 30 phút. Nu dùng nng  thp hn c!n kéo dài th&i gian. 5.2.3. T(m tôm, cua trong nc oxy già (H2O2) - T(m bng nc ôxy già (H2O2) " nng  100-150ppm trong 15-30 phút. B. Câu h(i và bài t#p th)c hành: 17 - Câu h'i: + Anh ch mô t hình dng ca ký sinh trùng và du hiu bnh lý bnh sinh vt bám " tôm, cua nuôi nc l mn? + Anh ch hãy k tên các loi thu#c, hóa cht và bin pháp phòng, x lý bnh sinh vt bám " tôm, cua nuôi nc l mn? - Bài tp th%c hành: + Bài tp 1: Hãy tin hành thu và phân tích bnh sinh vt bám " tôm, cua nuôi nc l mn " mt ao nuôi c th ti a phng. + Bài tp 2: Th%c hin các bin pháp phòng và tr sinh vt bám " tôm, cua nuôi nc l mn. C. Ghi nh: - Tác nhân gây bnh gm các gi#ng giáp xác chân t ký sinh: Sacculina, Heterosaccus, Loxothylacus, Briarosaccus, Lernaeodiscus và Thompsonia th&ng ký sinh " cua bin; Sylon sp ký sinh " tôm. - Trùng bám !y trên thân, mang, ph!n ph làm tôm, cua yu, hot ng khó khn, b(t mi gi m, nh h"ng n ni tit, sinh s n, lt xác. -  phòng tr bnh: c!n lc k~ và kh trùng ngun nc, nh k+ bón vôi, t(m hoc phun mt s# hoá cht nh Formalin, nc oxy già (H2O2) vào b, ao ng theo úng tiêu chun k~ thut. 18 Bài 2: Ch!n oán nhanh và tr" bnh sán lá n ch*  cá nuôi n$c l% m&n M'c tiêu: - Trình bày  c các bc chn oán nhanh bnh sán lá n ch " cá nuôi nc l mn; - Thu  c m$u; quan sát ánh giá  c trng thái c th ca cá; xác nh  c bnh sán lá n ch " cá nuôi nc l mn. A. Ni dung: 1. Tác nhân gây bnh: 1.1. Gii thiu: - Bnh sán lá n ch " cá là mt bnh ký sinh trùng ph bin, gây nh h"ng nghiêm trng n ngh nuôi nu không phát hin sm và không bit cách phòng tr bnh. - Sán lá n ch ký sinh " da, mang, hút máu cá làm cá g!y yu, to i u kin cho tác nhân nguy him xâm nhp vào bên trong c th. - Trùng gây bnh bao gm các gi#ng: B Dactylogyridea Gi#ng Ancyrocephalus Gi#ng Pseudorhabdosynochus Gi#ng Haliotrema B Monopisthocotylidea Gi#ng Benedenia Gi#ng Neobenedenia Gi#ng Sessilorbis Gi#ng Sprostoniella Gi#ng Megalocotyle B Mazocraeidea Gi#ng Osphyobothris Gi#ng Intracotyle Gi#ng Monaxine Gi#ng Lethrinaxine Gi#ng Incisaxine Gi#ng Pseudaxinoides Gi#ng Tonkinaxine Gi#ng Lutianicola Gi#ng Gotocotyla Gi#ng Pricea Gi#ng Dawesia 19 1.2. Quan sát nhn dng: 2 3 4 1 5 6 7 Hình 8-11: Mt s# sán lá n ch " cá bin: 1- Sessilorbis limopharynx; 2- Tonkinaxine homocerca; 3- Benedenia hoshinia; 4- Neobenedenia girellae; 5- Megalocotyle lutiani; 6- Sprostoniella multitestis; 7- Dawesia incisa.