Tài liệu Xây dựng tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh tỉnh hải dương

§¹i häc quèc gia hµ néi tr-êng ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n NGUYỄN THỊ HƢỜNG XÂY DỰNG TUYẾN ĐIỂM DU LỊCH VĂN HÓA TÂM LINH TỈNH HẢI DƢƠNG luËn v¨n th¹c sÜ du lÞch Hµ Néi, 2014 1 §¹i häc quèc gia hµ néi tr-êng ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n NGUYỄN THỊ HƢỜNG XÂY DỰNG TUYẾN ĐIỂM DU LỊCH VĂN HÓA TÂM LINH TỈNH HẢI DƢƠNG Chuyªn ngµnh: Du lÞch (Ch-¬ng tr×nh ®µo t¹o thÝ ®iÓm) luËn v¨n th¹c sÜ du lÞch ng-êi h-íng dÉn khoa häc: TS. TRIỆU THẾ VIỆT Hµ Néi, 2014 2 LỜI CẢM ƠN Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả đã nhận đƣợc sự hƣớng dẫn, chỉ bảo quý báu, nhiệt tình và trách nhiệm của TS. Triệu Thế Việt. Với tất cả tình cảm của mình tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy. Đồng thời tác giả còn nhận đƣợc sự giúp đỡ của các thầy cô trong khoa Du lịch học, Trƣờng Đại học Khoa học xã hội và nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội, các Sở, ban, ngành của tỉnh Hải Dƣơng. Tác giả xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ quý báu đó. Tác giả cũng xin cảm ơn sự động viên, giúp đỡ nhiệt tình của gia đình, bạn bè và đồng nghiệp trong thời gian học tập và nghiên cứu. Hà Nội, tháng 02 năm 2014 Học viên Nguyễn Thị Hường 3 DANH MỤC CÁC BẢNG, BẢN ĐỒ Bảng 2.1. Tốc độ tăng trƣởng khách du lịch giai đoạn 2006 – 2012 Bảng 2.2. Số liệu khách tham quan khu di tích Côn Sơn – Kiếp Bạc (2006 – 2012) Bảng 2.3. Số lƣợt khách tham quan đền thờ Chu Văn An (2007 –2012) Bảng 2.4. Số lƣợt khách tham quan Văn Miếu Mao Điền (2007 – 2012) Bảng 3.1. Chỉ tiêu phát triển du lịch đến năm 2020 Bảng 3.2. Dự báo khách du lịch đến năm 2020 Bản đồ hành chính của tỉnh Hải Dƣơng Bản đồ tài nguyên du lịch tỉnh Hải Dƣơng Bản đồ tuyến điểm du lịch văn hóa tỉnh Hải Dƣơng 4 MỤC LỤC MỤC LỤC ............................................................................................................................. 1 MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 7 1.Lý do chọn đề tài ............................................................................................................ 7 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................. 8 2.1. Mục đích ................................................................................................................. 8 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................................. 8 3. Lƣợc sử vấn đề nghiên cứu ............................................................................................ 9 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................... 10 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu ........................................................................................... 10 4.2. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................. 10 5. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................................. 10 5.1. Phƣơng pháp thu thập và xử lý thông tin .............................................................. 10 5.2. Phƣơng pháp khảo sát, điều tra thực địa ............................................................... 11 5.3. Phƣơng pháp bản đồ - GIS .................................................................................... 12 5.4. Phƣơng pháp chuyên gia ...................................................................................... 12 6. Những đóng góp của luận văn ..................................................................................... 13 7. Bố cục của luận văn ..................................................................................................... 13 NỘI DUNG .......................................................................................................................... 14 Chƣơng 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ DU LỊCH VĂN HÓA TÂM LINH VÀ XÂY DỰNG TUYẾN ĐIỂM DU LỊCH VĂN HÓA TÂM LINH ..................................... 14 1.1. Du lịch văn hoá và du lịch văn hoá tâm linh ............................................................ 14 1.1.1. Du lịch văn hoá .................................................................................................. 14 1.1.2. Du lịch văn hoá tâm linh.................................................................................... 15 1.2. Tuyến điểm du lịch và tuyến điểm du lịch văn hoá tâm linh .................................... 23 1.2.1 Tuyến điểm du lịch .............................................................................................. 23 1.2.2. Tuyến, điểm du lịch văn hoá tâm linh ................................................................ 25 1.2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến việc xây dựng tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh ..................................................................................................................................... 26 1.3. Một số vấn đề cơ bản về tuyến điểm du lịch và tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh ở Việt Nam ....................................................................................................................... 30 1.3.1. Một số vấn đề cơ bản về tuyến điểm du lịch ở Việt Nam ................................... 31 1.3.2. Một số vấn đề cơ bản về tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh .......................... 32 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG KHAI THÁC DU LỊCH VĂN HÓA TÂM LINH VÀ XÂY DỰNG TUYẾN ĐIỂM DU LỊCH VĂN HÓA TÂM LINH Ở TỈNH HẢI DƢƠNG ......... 34 2.1. Khái quát về tỉnh Hải Dƣơng .................................................................................... 34 2.1.1. Điều kiện tự nhiên .............................................................................................. 34 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................................... 35 2.2. Tài nguyên du lịch văn hoá tâm linh tỉnh Hải Dƣơng .............................................. 37 2.2.1. Khái quát nguồn tài nguyên du lịch văn hoá tâm linh ....................................... 37 2.2.2.Những giá trị tiêu biểu ........................................................................................ 41 2.3. Các điểm tài nguyên tiêu biểu................................................................................... 59 2.31. Khu di tích và danh thắng Côn Sơn ................................................................... 59 2.3.2. Đền Kiếp Bạc ..................................................................................................... 60 2.3.3. Đền thờ Tư nghiệp Chu Văn An ......................................................................... 63 2.3.4. Đền Sinh – đền Hóa ........................................................................................... 63 2.3.5. Chùa Thanh Mai ................................................................................................ 64 2.3.6. Đền Cao – An Lạc .............................................................................................. 65 5 2.3.7. Đền Tranh .......................................................................................................... 66 2.3.8. Văn miếu Mao Điền ........................................................................................... 67 2.4. Các lễ hội tiêu biểu ................................................................................................... 68 2.4.1. Lễ hội cụm di tích đền Cao – An Lạc ................................................................. 68 2.4.2. Lễ hội Côn Sơn .................................................................................................. 70 2.4.3. Lễ hội Kiếp Bạc ................................................................................................. 71 2.4.4. Lễ hội đền Sinh - đền Hóa ................................................................................. 74 2.5. Thực trạng khai thác du lịch văn hoá tâm linh và xây dựng tuyến điểm du lịch văn hoá tâm linh ở tỉnh Hải Dƣơng ........................................................................................ 76 2.5.1. Thực trạng khai thác, phát triển du lịch và du lịch văn hoá tâm linh ............... 76 2.5.2. Thực trạng các tuyến điểm du lịch và tuyến điểm du lịch văn hoá tâm linh trên địa bàn tỉnh .................................................................................................................. 84 2.5.3. Những vấn đề đặt ra đối với việc xây dựng tuyến điểm du lịch văn hoá tâm linh ở Hải Dương ................................................................................................................ 85 Chƣơng 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP XÂY DỰNG TUYẾN ĐIỂM DU LỊCH VĂN HÓA TÂM LINH Ở TỈNH HẢI DƢƠNG .................................................................................... 89 3.1. Cơ sở đề xuất các giải pháp xây dựng tuyến điểm du lịch văn hoá tâm linh ở tỉnh Hải Dƣơng ....................................................................................................................... 89 3.1.1. Định hướng phát triển du lịch của tỉnh Hải Dương đến từ năm 2010 đến năm 2020. ............................................................................................................................ 89 3.1.2. Những điều kiện cụ thể của Hải Dương trong việc xây dựng các tuyến điểm du lịch văn hoá tâm linh ................................................................................................... 95 3.2. Đề xuất xây dựng một số tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh tỉnh Hải Dƣơng ..... 97 3.3. Các giải pháp cụ thể ................................................................................................ 100 3.3.1. Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa vật thể, phi vật thể và bảo đảm được tính thiêng của các di tích lịch sử, văn hóa ...................................................................... 100 3.3.2.Tuyên truyền quảng bá – giáo dục cộng đồng .................................................. 101 3.3.3. Vốn đầu tư ........................................................................................................ 102 3.3.4. Tiếp tục hoàn thiện các cơ chế chính sách và tăng cường công tác quản lý nhà nước về du lịch ........................................................................................................... 103 3.3.5. Giải pháp mở rộng thị trường.......................................................................... 104 3.3.6. Nguồn nhân lực cho tuyến điểm du lịch .......................................................... 104 3.3.7. Quản lý và quy hoạch du lịch .......................................................................... 105 3.4. Một số kiến nghị ..................................................................................................... 106 KẾT LUẬN........................................................................................................................ 109 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................. 111 6 MỞ ĐẦU 1.Lý do chọn đề tài Trong thời đại ngày nay, khi kinh tế của đất nƣớc đã phát triển, sự nhận thức và trình độ dân trí của con ngƣời đã đƣợc nâng cao, việc đi du lịch là nhu cầu không thể thiếu, nó dƣờng nhƣ đã trở thành một tiêu chí trong cuộc sống. Chính vì vậy du lịch ngày càng phát triển và trở thành ngành kinh tế mũi nhọn mang lại nhiều lợi ích cho mỗi con ngƣời và mỗi quốc gia với nhiều loại hình du lịch khác nhau nhƣ du lịch biển, du lịch nghỉ dƣỡng, du lịch văn hóa… gần đây ngƣời ta hay nhắc tới một loại hình mới đó là loại hình du lịch văn hóa tâm linh. Trên thế giới, từ lâu du lịch văn hóa tâm linh là một loại hình du lịch khá phát triển đặc biệt ở những quốc gia châu Á theo đạo Phật nhƣ Ấn Độ, Nhật Bản, Trung Quốc, Thái Lan… Ở Việt Nam loại hình du lịch văn hóa tâm linh này vẫn còn khá mới lạ tuy nhiên nó đã có sức thu hút mạnh. Trong những năm gần đây văn hóa tâm linh đang là một vấn đề đƣợc nhiều ngƣời quan tâm và đƣợc nhắc đến nhiều hơn. Văn hóa tâm linh đƣợc coi là một mặt của hoạt động văn hóa xã hội trong đời sống con ngƣời, nó đƣợc biểu hiện ra những khía cạnh vật chất hoặc tinh thần, mang lại những giá trị thiêng liêng trong cuộc sống thƣờng ngày và trong cuộc sống tín ngƣỡng tôn giáo, thể hiện nhận thức, thái độ của con ngƣời. Loại hình du lịch văn hóa tâm linh mới đang dần thực sự đƣợc quan tâm đúng mực tuy nhiên vẫn còn nhiều vấn đề tranh cãi trong vấn đề tâm linh này. Thông thƣờng du lịch văn hóa tâm linh gắn với lịch sử dân tộc, gắn với đức tin và hƣớng thiện. Việc phát triển đúng hƣớng loại hình du lịch văn hóa tâm linh ngoài mục đích thúc đẩy nền kinh tế phát triển còn mang lại nhiều giá trị truyền thống, những giá trị tinh thần, những giá trị lịch sử xã hội. Hải Dƣơng là một tỉnh nằm ở trung tâm của khu vực đồng bằng Bắc bộ, nơi đƣợc coi là cái nôi của nền văn minh châu thổ sông Hồng, nằm trong tam giác tăng trƣởng kinh tế Hà Nội – Hải Phòng – Quảng Ninh. Hải Dƣơng chứa đựng chiều sâu văn hóa lịch sử của một vùng đất thành Đông. Là một tỉnh có nguồn tài nguyên du lịch tƣơng đối đa dạng, giàu bản sắc văn hóa có thể khai thác, phát triển đƣợc nhiều loại hình du lịch nhƣ du lịch văn hóa, du lịch văn hóa nghỉ dƣỡng, du lịch tham quan, du lịch cuối tuần… Đặc biệt Hải Dƣơng có tiềm năng khai thác một loại hình du mới đó là du lịch văn hóa tâm linh bởi hiện nay trên địa bàn tỉnh có số lƣợng di tích lịch sử, văn hóa tƣơng đối lớn với hơn 1089 di tích lớn nhỏ, trong đó có hơn 175 di tích đƣợc xếp hạng quốc gia bao gồm: đền, chùa, đình, miếu, các văn chỉ, các di tích cách mạng… cùng với các lễ hội phong phú, đặc sắc mang đậm đà bản sắc dân tộc tiêu biểu là Côn Sơn – Kiếp Bạc, Văn miếu Mao Điền, khu di tích và danh 7 thắng An Phụ- Kinh Môn, đền Tranh – Ninh Giang... Gắn liền với các di tích và danh thắng ấy là tên tuổi của các anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới của Việt Nam từ xa xƣa nhƣ Trần Hƣng Đạo, Nguyễn Trãi, Chu Văn An, Mạc Đĩnh Chi, cùng với những nét đặc biệt trong tín ngƣỡng, tôn giáo nơi đây. Thực tế các điểm du lịch văn hóa tâm linh của Hải Dƣơng phát triển một cách đơn lẻ chƣa có sự quy hoạch gắn kết với nhau tạo thành các tuyến điểm du lịch có giá trị hoạt động du lịch của Hải Dƣơng lại chƣa thực sự phát triển tƣơng xứng với tiềm năng vốn có của tỉnh.Nói đến du lịch Hải Dƣơng du khách mới chỉ thực sự biết đến hai di tích đƣợc xếp hạng đặc biệt quan trọng cấp quốc gia là Côn Sơn và Kiếp Bạc còn rất nhiều những di tích khác của tỉnh mới chỉ có số lƣợng ít du khách biết đến. Hình ảnh du lịch Hải Dƣơng nhìn chung còn mờ nhạt, chƣa thực sự tạo đƣợc dấu ấn và sự quan tâm trong lòng du khách bởi một số lí do nhƣ sau: - Sản phẩm du lịch của Hải Dƣơng chƣa đặc sắc, còn đơn điệu. - Chất lƣợng nguồn khách chƣa cao, thời gian lƣu trú tại Hải Dƣơng còn ngắn dẫn đến hiệu quả kinh doanh chƣa cao. - Hoạt động xúc tiến quảng bá du lịch còn hạn chế về quy mô, hình thức và nội dung. - Phát triển du lịch chƣa thực sự gắn với công tác bảo tồn các giá trị văn hóa, môi trƣờng tự nhiên và chƣa thực sự đem lại nhiều lợi ích cho cộng đồng… Vấn đề đặt ra cho ngành du lịch Hải Dƣơng nói riêng và toàn tỉnh nói chung là làm thế nào để khách du lịch biết đến Hải Dƣơng nhiều hơn, để hoạt động du lịch đƣợc phát triển nhiều hơn cũng nhƣ khai thác đƣợc tối đa các giá trị sinh thái, giá trị văn hóa, lịch sử, giá trị tâm linh của các công trình kiến trúc, các di tích lịch sử, văn hóa? Chính vì vậy tác giả lựa chọn đề tài:“Xây dựng tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh tỉnh Hải Dương” làm luận văn của mình, góp phần nhỏ bé vào trong việc phát triển du lịch tỉnh nhà trong tƣơng lai. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích Trên cơ sở vận dụng lý luận và thực tiễn về xây dựng tuyến điểm du lịch, du lịch văn hóa và du lịch văn hóa tâm linh, mục đích chính của đề tài là nghiên cứu xây dựng tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh, thực trạng hoạt động du lịch văn hóa tâm linh của Hải Dƣơng; Các giá trị của một số di tích lịch sử, văn hóa tiêu biểu và ý nghĩa tâm linh của các di tích để từ đó đề xuất một số tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh nhằm phát triển loại hình du lịch mới của tỉnh Hải Dƣơng. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu 8 - Tác giả tập trung đi vào nghiên cứu tổng quan các vấn đề lí luận và thực tiễn về xây dựng tuyến điểm du lịch và du lịch văn hóa tâm linh - Tập trung phân tích, đánh giá các giá trị và ý nghĩa một số di tích tiêu biểu của tỉnh Hải Dƣơng; hiện trạng hoạt động du lịch văn hóa tâm linh và tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh. - Đề xuất một số tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh và một số giải pháp xây dựng các tuyến, điểm du lịch văn hóa tâm linh. 3. Lƣợc sử vấn đề nghiên cứu Về vấn đề văn hóa tâm linh gần đây cũng đƣợc nhiều tác giả chú ý quan tâm và nghiên cứu, trong đó nổi bật là cuốn sách “Văn hóa tâm linh” của tác giả Nguyễn Đăng Duy (2011), Nhà xuất bản văn hóa thông tin. Trong cuốn sách này tác giả cũng đã đƣa ra khái niệm về tâm linh, văn hóa tâm linh đồng thời tác giả cũng trình bày rõ về tâm linh trong mọi mặt của đời sống của cá nhân, gia đình, cộng đồng làng xã, với tổ quốc giang sơn đất nƣớc, trong văn hóa nghệ thuật, tâm linh với tín ngƣỡng, tôn giáo và với mê tín dị đoan. GS - TS Cao Ngọc Lân – tác giả cuốn “Tìm hiểu văn hóa tâm linh của người Việt”, trong cuốn sách này tác giả chủ yếu đề cập đến văn hóa tâm linh trong đời sống hàng ngày nhƣ nghi lễ thờ cúng trong gia đình; Phong tục lễ tết; Nghi lễ của cuộc đời; Nghi lễ ma chay cúng giỗ, cƣới hỏi. Ngoài ra cuốn sách đã trình bày hơn 100 bài văn cúng để ngƣời đọc có thể tìm hiểu thêm về nghi lễ thờ cúng. Trong luận văn tốt nghiệp năm 2012 “Tìm hiểu hoạt động du lịch văn hóa tâm linh của người Hà Nội (Khảo sát trên địa bàn quận Đống Đa)” của tác giả Đoàn Thị Thùy Trang cũng đã đƣa ra một số vấn đề lý luận về văn hóa tâm linh và du lịch văn hóa tâm linh nói chung. Ngoài ra tác giả cũng nêu ra đƣợc thực trạng du lịch văn hóa tâm linh của ngƣời Hà Nội và một số giải pháp đối với hoạt động văn hóa tâm linh của ngƣời Hà Nội. Tuy nhiên tác giả cũng chƣa đƣa ra đƣợc các tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh của Hà Nội. Về tuyến điểm du lịch, Th.s Bùi Thị Hải Yến có cuốn sách “Tuyến điểm du lịch Việt Nam”. Nội dung của cuốn sách giới thiệu khái quát về điều kiện tự nhiên, tài nguyên du lịch và kết cấu hạ tầng của Việt Nam, đồng thời tác giả cũng đi sâu vào việc khai thác các tuyến điểm của các vùng du lịch trong cả nƣớc. Luận văn tốt nghiệp của Phùng Thị Hằng năm 2008 là “Xây dựng một số điểm, tuyến du lịch ở khu vực phía tây Hà Nội trong tiến trình hội nhập”, với đề tài này tác giả nghiên cứu chuyên sâu về khoa học địa lý với các phƣơng pháp nghiên 9 cứu thế mạnh nhƣ phƣơng pháp bản đồ, phƣơng pháp thang điểm tổng hợp, đề tài đã khoanh vùng nghiên cứu xây dựng tuyến điểm du lịch của tỉnh Hà Tây cũ. Ngoài ra phải kể đến luận văn tốt nghiệp năm 2012 “Xây dựng một số tuyến điểm du lịch của thành phố Hà Nội sau khi mở rộng địa giới” của Đinh Nhật Lê, với đề tài này tác giả cũng đã đƣa ra đƣợc cơ sở lí luận và thực tiễn về xây dựng tuyến điểm du lịch của thành phố Hà Nội sau khi mở rộng địa giới. Đồng thời tác giả cũng đã nghiên cứu việc xây dựng một số tuyến điểm du lịch của thành phố Hà Nội và đƣa ra một số giải pháp nhằm khai thác hiệu quả các tuyến điểm đó. Đề tài cấp nhà nƣớc về tuyến điểm du lịch phải kể đến đề tài khoa học cấp bộ của PGS.TS Phạm Trung Lƣơng và nhóm nghiên cứu thuộc Viện nghiên cứu phát triển du lịch “Cơ sở khoa học xây dựng các tuyến điểm du lịch”. Có thể nói đây là một đề tài nghiên cứu đạt đƣợc nhiều thành công, có tính ứng dụng cao, là cơ sở quan trong cho các đề tài nghiên cứu ứng dụng về xây dựng các tuyến điểm du lịch. Nhìn chung đã có nhiều tác giả với nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề văn hóa tâm linh và xây dựng tuyến điểm du lịch với những nội dung phong phú, đa dạng. Tuy nhiên về xây dựng tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh còn là vấn đề khá mới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu chính của luận văn là thực trạng phát triển du lịch và tuyến điểm du lịch tỉnh Hải Dƣơng, một số di tích tiêu biểu cùng với các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể của tỉnh Hải Dƣơng. 4.2. Phạm vi nghiên cứu * Về không gian: Nghiên cứu việc xây dựng tuyến điểm du lịch và hoạt động du lịch văn hóa tâm linh tỉnh Hải Dƣơng. Nghiên cứu các giá trị văn hóa tâm linh của các di tích lịch sử, văn hóa của tỉnh Hải Dƣơng, chủ yếu là các di tích lịch sử văn hóa tập trung tại thị xã Chí Linh. * Về thời gian: - Đề tài tập trung điều tra, thu thập số liệu, phân tích và nghiên cứu chủ yếu trong giai đoạn từ năm 2006 – đến hết năm 2012. - Với các di tích: Nghiên cứu từ khi đƣợc hình thành đến nay 5. Phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phƣơng pháp thu thập và xử lý thông tin 10 Trong luận văn tác giả đã sử dụng phƣơng pháp thu thập và xử lý thông tin nhằm thu thập các tài liệu liên quan đến các vấn đề về du lịch văn hóa tâm linh nói chung, các nghi lễ, lễ hội liên quan đến tín ngƣỡng, tôn giáo của ngƣời Việt Nam… thực trạng của các di tích trên địa bàn tỉnh Hải Dƣơng (chủ yếu là các huyện, thị xã nhƣ Chí Linh, Kinh Môn, Cẩm Giàng và Ninh Giang), các tài liệu phục vụ cho việc xác định cơ sở lý luận và thực tiễn của luận văn, các vấn đề về chủ trƣơng chính sách liên quan đến nội dung nghiên cứu các vấn đề về khai thác tuyến, điểm văn hóa tâm linh trong hoạt động du lịch trên địa bàn tỉnh Hải Dƣơng; các tài liệu có tính chất nghiên cứu khác nhƣ Quy hoạch phát triển du lịch tỉnh Hải Dƣơng giai đoạn 2011 – 2020. Dựa vào các nguồn tài liệu thu thập đƣợc, tiến hành phân tích, so sánh, tổng hợp nhằm mục đích khái quát đƣợc cơ sở lý luận và thực tiễn về du lịch văn hóa tâm linh, đánh giá đúng tiềm năng và hiện trạng phát huy các giá trị của di tích lịch sử, văn hóa và danh thắng của tỉnh Hải Dƣơng, từ đó đề xuất đƣa ra một số tuyến, điểm du lịch phù hợp nhằm phát triển loại hình du lịch văn hóa tâm linh của tỉnh Hải Dƣơng. 5.2. Phƣơng pháp khảo sát, điều tra thực địa Khảo sát và điều tra thực địa là một phƣơng pháp quan sát để thu thập các thông tin phục vụ cho vấn đề nghiên cứu, đây là một trong những phƣơng pháp truyền thống, đặc trƣng quan trọng nhất của ngành Địa lí học và Du lịch học. Để hoàn thành luận văn tác giả đã tiến hành khảo sát, điều tra thực địa tại các di tích trọng điểm có khả năng khai thác phục vụ mục đích du lịch văn hóa tâm linh trên địa bàn tỉnh Hải Dƣơng cụ thể là khu danh thắng Côn Sơn – Kiếp Bạc, đền thờ Chu Văn An, đền Sinh – đền Hóa, chùa Thanh Mai, cụm di tích đền Cao, Văn miếu Mao Điền, đền Tranh, đền Cao – An Phụ... Thời gian khảo sát, thực địa vào mùa lễ hội của các di tích và tháng 7 dƣơng lịch (tháng nghỉ hè và cũng là thời điểm các di tích thƣờng vắng khách). Các hoạt động tác giả tiến hành khi đi khảo sát, điều tra thực địa là quan sát, mô tả, điều tra, ghi chép, chụp ảnh, ghi âm tại các điểm cần nghiên cứu; Đồng thời tác giả đã tiến hành gặp gỡ, trao đổi với các nhà quản lý các khu di tích và danh thắng, chính quyền địa phƣơng, cơ quan quản lý tài nguyên (ban quản lí các di tích, phòng quản lí di sản - Sở Văn hoá- Thể thao và Du lịch tỉnh Hải Dƣơng), cơ quan quản lý chuyên ngành ở địa phƣơng và cộng đồng sở tại (Phòng Nghiệp vụ du lịch- Sở Văn hoá- Thể thao và Du lịch Hải Dƣơng). 11 Việc khảo sát, điều tra thực địa giúp tác giả tránh đƣợc những kết luận, quyết định chủ quan, vội vàng, thiếu cơ sở thực tiễn. Ngoài ra còn giúp cho việc so sánh, đánh giá và kiểm tra độ chính xác của những tƣ liệu đã có, khắc phục hiệu quả những hạn chế của phƣơng pháp thu thập, xử lý số liệu trong phòng. 5.3. Phƣơng pháp bản đồ - GIS Phƣơng pháp này có mặt ngay từ khi Địa lý du lịch ra đời với tƣ cách nhƣ một khoa học. Bản đồ là một phƣơng tiện không những phản ánh những đặc điểm về không gian, về nguồn tài nguyên, các luồng khách, các cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch hoặc thuộc tính riêng của hệ thống lãnh thổ nghỉ ngơi du lịch. Phƣơng pháp sử dụng hệ thống thông tin địa lý cho phép kết hợp các thông tin với các đối tƣợng của bản đồ và tạo ra các mối quan hệ mới có thể đƣợc sử dụng cho nhiều mục đích ứng dụng nhƣ: đánh giá tài nguyên, xác định vị trí thuận lợi cho phát triển các tuyến du lịch, đánh giá các tác động đến môi trƣờng. Từ quá trình nghiên cứu, tích luỹ thêm kiến thức về thực tế về các di tích ở Hải Dƣơng tác giả dự kiến trong luận văn tác giả sẽ xây dựng 2 bản đồ tài nguyên nhân văn, tỉnh Hải Dƣơng và bản đồ tuyến, điểm du lịch văn hóa tâm linh tỉnh Hải Dƣơng thể hiện kết quả nghiên cứu. 5.4. Phƣơng pháp chuyên gia Phƣơng pháp chuyên gia đóng vai trò quan trọng trong việc định hƣớng đƣa ra các kết luận, kiến nghị và lựa chọn các phƣơng án phát triển với những thông tin lƣợng hoá chính xác.Việc tranh thủ trao đổi ý kiến với lãnh đạo các cấp của địa phƣơng nghiên cứu, các ngành - lĩnh vực có liên quan, cùng với đội ngũ cán bộ khoa học, cán bộ nghiên cứu trong các lĩnh vực nhƣ văn hóa, du lịch, kinh doanh dịch vụ du lịch, địa lí… Ngoài việc sử dụng các phƣơng pháp trên vào quá trình nghiên cứu tác giả còn sử dụng một số phƣơng pháp khác nhƣ phƣơng pháp giải mã văn hóa (khi tiếp cận các công trình kiến trúc văn hóa, lịch sử), phƣơng pháp miêu thuật để miêu tả, lại các công trình kiến trúc tôn giáo, tín ngƣỡng và thuật lại diễn trình các lễ hội tiêu biểu. 12 6. Những đóng góp của luận văn - Xây dựng đƣợc cơ sở lí luận và thực tiễn về tuyến điểm du lịch, du lịch văn hóa và du lịch văn hóa tâm linh. - Tìm hiểu thực trạng khai thác du lịch văn hóa tâm linh và việc xây dựng tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh ở Hải Dƣơng. - Khẳng định vai trò, vị trí của các di tích trong đời sống cộng đồng cƣ dân Hải Dƣơng. - Đề xuất một số tuyến điểm và một số giải pháp xây dựng, khai thác một cách có hiệu quả tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh ở tỉnh Hải Dƣơng. 7. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và phụ lục, nội dung của luận văn đƣợc bố cục thành ba chƣơng: Chƣơng 1: Một số vấn đề lý luận về du lịch văn hóa tâm linh và xây dựng tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh Chƣơng 2: Thực trạng khai thác du lịch văn hóa tâm linh và xây dựng tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh ở tỉnh Hải Dƣơng Chƣơng 3: Một số giải pháp xây dựng tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh ở tỉnh Hải Dƣơng 13 NỘI DUNG Chƣơng 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ DU LỊCH VĂN HÓA TÂM LINH VÀ XÂY DỰNG TUYẾN ĐIỂM DU LỊCH VĂN HÓA TÂM LINH 1.1. Du lịch văn hoá và du lịch văn hoá tâm linh 1.1.1. Du lịch văn hoá Ngày nay du lịch văn hóa đang là một xu hƣớng của các nƣớc đang phát triển, đem lại lợi ích lớn lao cho cộng đồng xã hội. Bên cạnh những loại hình du lịch truyền thống nhƣ du lịch sinh thái, du lịch khám chữa bệnh, du lịch mạo hiểm… gần đây du lịch văn hóa đƣợc xem là loại sản phẩm đặc thù của các nƣớc đang phát triển, thu hút nhiều du khách quốc tế. Du lịch văn hóa là loại hình du lịch chủ yếu dựa vào những sản phẩm văn hóa, những lễ hội truyền thống dân tộc, kể cả những phong tục tập quán, những tín ngƣỡng, tôn giáo… để tạo sức hút đối với khách du lịch bản địa và từ khắp nơi trên thế giới. Đối với khách du lịch thích nghiên cứu khám phá văn hóa và phong tục tập quán bản địa thì du lịch văn hóa là cơ hội tốt để phát triển nhu cầu của họ. Loại hình du lịch văn hóa này rất phù hợp với bối cảnh của Việt Nam bởi Việt Nam là quốc gia giàu truyền thống văn hóa, có nét đặc sắc trong phong tục, tập quán, tín ngƣỡng, tôn giáo. Du lịch văn hóa là một trong những loại hình du lịch bền vững, hấp dẫn du khách, có nhiều điều kiện, nguồn lực để phát triển, đƣợc quan tâm đầu tƣ phát triển ở nhiều nƣớc trong đó có Việt Nam. Theo luật du lịch Việt Nam năm 2007 có định nghĩa: “Du lịch văn hóa là hình thức du lịch dựa vào bản sắc văn hóa dân tộc với sự tham gia của cộng đồng nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống”. Theo PGS.TS Trần Đức Thanh trong cuốn Nhập môn khoa học du lịch: “Du lịch văn hóa là hoạt động diễn ra chủ yếu trong môi trường nhân văn hay hoạt động du lịch đó tập trung khai thác tài nguyên du lịch văn hóa”. Nhƣ vậy tài nguyên du lịch văn hóa cũng chính là tài nguyên du lịch nhân văn, tài nguyên du lịch văn hóa là tất cả những gì do xã hội cộng đồng tạo ra, có sức hấp dẫn du khách cùng các thành tố khác đƣa vào phục vụ du lịch, đó là những giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể mang đậm bản sắc của địa phƣơng thông qua các đối tƣợng hoặc phƣơng thức biểu đạt, làm cho du khách cơ hội để chiêm ngƣỡng, thử nghiệm và cảm thụ các giá trị văn hóa của địa phƣơng nhƣ các công trình kiến trúc mỹ thuật, các di tích lịch sử, hoạt động tôn giáo, nghi thức xã hội đặc thù… Cộng đồng địa phƣơng chính là ngƣời sản sinh, bảo tồn và sở hữu các giá trị văn hóa của địa phƣơng vì vậy cũng nhƣ tổ chức phát triển du lịch khác, tổ chức phát 14 triển du lịch văn hóa phải dựa vào cộng đồng địa phƣơng để bảo tồn, nuôi dƣỡng những giá trị văn hóa, tôn trọng những yếu tố thuộc về phong tục tập quán của cộng đồng địa phƣơng và chia sẻ lợi nhuận, việc làm từ hoạt động du lịch với cộng đồng cƣ dân địa phƣơng. Du lịch văn hóa mang những nét đặc trƣng rất riêng biệt và đặc sắc. Điều đó đƣợc thể hiện trƣớc hết ở những đặc trƣng về tài nguyên, yếu tố quyết định đến việc xây dựng một chƣơng trình du lịch, tài nguyên của du lịch văn hóa phải là những đặc điểm văn hóa đặc trƣng của một vùng, một quốc gia mà đã là văn hóa đặc trƣng thì đƣơng nhiên mỗi nơi một khác. Du lịch là phƣơng tiện, là cơ hội để văn hóa khẳng định tính độc lập của nó. Nhƣ vậy chúng ta có thể thấy rằng du lịch và văn hóa là hai khía cạnh hoàn toàn độc lập, xong chúng ta có thể kết hợp du lịch và văn hóa để khai thác hoạt động du lịch văn hóa nhằm phục vụ cho sự phát triển của một vùng, một quốc gia. 1.1.2. Du lịch văn hoá tâm linh * Tín ngưỡng: Hiện nay có khá nhiều các công trình nghiên cứu về vấn đề tín ngƣỡng ở Việt Nam dƣới nhiều góc độ khác nhau nhƣ văn hóa, xã hội, lịch sử… Dƣới mỗi góc nhìn của mỗi nhà nghiên cứu, họ lại đƣa ra những quan điểm, khái niệm khác nhau về vấn đề tín ngƣỡng. Nhà nghiên cứu Nguyễn Đăng Duy cho rằng: “Tín ngưỡng là niềm tin và sự ngưỡng mộ của con người vào lực lượng siêu nhiên, thần bí, hoặc do con người tưởng tượng ra những vị thần linh đến mức họ cho rằng những lực lượng ấy có ảnh hưởng, chi phối đời sống, số phận của con người và gây thành một nếp sống xã hội theo niềm tin thiêng liêng ấy”. [19; tr. 351] Trong khi đó, nhà nghiên cứu văn hóa Ngô Đức Thịnh lại đƣa ra quan điểm khác cụ thể hơn, rõ ràng hơn: “Tín ngưỡng được hiểu là niềm tin của con người vào cái gì đó thiêng liêng, cao cả, siêu nhiên, hay nói gọn lại là niềm tin, ngưỡng vọng vào “cái thiêng”, đối lập với cái “trần tục”, hiện hữu mà ta có thể sờ mó, quan sát được. Có nhiều loại niềm tin, nhưng ở đây niềm tin của tín ngưỡng là niềm tin vào “cái thiêng”. Do vậy, niềm tin vào cái thiêng thuộc về bản chất của con người, nó là nhân tố cơ bản tạo nên đời sống tâm linh của con người, cũng như giống đời sống vật chất, đời sống xã hội tinh thần, tư tưởng, đời sống tình cảm...”. [43; tr. 16] 15 Nhà nghiên cứu Đặng Nghiêm Vạn sau một thời gian nghiên cứu ông đã khẳng định: “Trong tín ngưỡng phải có yếu tố thiêng liêng liên quan đến một thế giới vô hình, đến những siêu linh, mà chính con người tưởng tượng và sáng tạo ra nó”. [47; tr. 67]. Ngoài ra, nhà tâm lí học nổi tiếng ngƣời Mỹ - M. Scott đƣa ra quan điểm của mình về vấn đề tín ngƣỡng nhƣ sau: “Chúng ta dường như có xu hướng định nghĩa hai chữ tín ngưỡng một cách quá hạn hẹp. Ta thường chỉ coi rằng tín ngưỡng phải gắn liền với một niềm tin nào đó vào Thượng đế, hoặc phải gắn liền với một số thực hành nghi lễ, hoặc phải là thành viên trong một cộng đồng phụng sự. Theo tôi, tín ngưỡng chính là sự cảm nhận của con người về thế giới mà họ đang sống, về cuộc sống xung quanh họ và về vị trí của bản thân họ trong thế giới đó”. Trong đời sống thƣờng ngày hiện nay, khi nói đến tín ngƣỡng ngƣời ta thƣờng liên tƣởng đến những hiện tƣợng xã hội có tính chất linh thiêng, thần bí, thể hiện niềm tin về một thế giới vô hình, về cuộc sống sau khi chết, về sự tồn tại của linh hồn ngƣời chết và sự tác động của lực lƣợng này đối với cuộc sống hiện tại của con ngƣời. Và chính hiện tƣợng này đã gắn liền với các phong tục, tập quán, truyền thống của một cộng đồng ngƣời hay một dân tộc, phản ánh nếp sống, cung cách ứng xử của con ngƣời cũng nhƣ phản ánh lịch sử phát triển văn hoá của toàn cộng đồng dân tộc đó. Nhìn chung lại, chúng ta có thể hiểu: Tín ngưỡng là một hiện tượng tâm lý xã hội biểu hiện niềm tin của một cộng đồng người nhất định về thế giới vô hình, về lực lượng siêu nhiên và năng lực chi phối của lực lượng này đối với cuộc sống của con người thông qua hệ thống lễ nghi thờ cúng; quá trình hình thành và phát triển tín ngưỡng gắn liền với lịch sử phát triển của cộng đồng nên nó phản ánh cuộc sống thực tế của cộng đồng người đó. * Tôn giáo: Tôn giáo là một hiện tƣợng hấp dẫn song cũng là vấn đề bí ẩn nhất trong đời sống con ngƣời và xã hội từ xƣa đến nay. Tôn giáo không chỉ có một sức sống kỳ lạ trong kỷ nguyên khoa học mà nó còn có sức ảnh hƣởng rất sâu rộng đến tất cả nhân loại. Tôn giáo là một thuật ngữ đƣợc du nhập từ nƣớc ngoài vào Việt Nam từ cuối thế kỷ thứ XIX vì vậy đây là một thuật ngữ không thuần Việt. Từ 16 cổ đến kim, từ Đông sang Tây, xét về mặt nội dung, thuật ngữ Tôn giáo khó có thể hàm chứa đƣợc tất cả nội dung của nó. Bản thân thuật ngữ “Tôn giáo” có nguồn gốc từ phƣơng Tây, “Tôn giáo” trong tiếng Anh có nghĩa là “religion” và từ “religion” lại xuất phát từ tiếng La Tinh “legere” có nghĩa là thu lƣợm thêm sức mạnh siêu nhiên. Đến thế kỷ thứ XVI thuật ngữ “religion” mới đƣợc dùng nhằm chỉ các hình thức tôn giáo khác nhau trên thế giới. Thuật ngữ “Tôn giáo” cũng có một quá trình biến đổi về mặt nội dung và khi khái niệm này trở thành phổ biến trên toàn thế giới thì lại gặp phải những khái niệm truyền thống không tƣơng ứng của những cƣ dân thuộc các nền văn minh khác nhau, chính vì vậy trên thực tế trong lịch sử đã xuất hiện và tồn tại rất nhiều quan niệm, định nghĩa khác nhau về tôn giáo của nhiều dân tộc và nhiều tác giả trên thế giới. Các nhà thần học cho rằng “Tôn giáo là mối liên hệ giữa thần thánh và con người”. Một số nhà tâm lý học lại cho rằng “Tôn giáo là sự sáng tạo của mỗi cá nhân trong nỗi cô đơn của mình, tôn giáo là sự cô đơn, nếu anh chưa từng cô đơn thì anh chưa bao giờ có tôn giáo cả”. Bên cạnh đó C.Mác lại đƣa ra một khái niệm mang khía cạnh bản chất xã hội: “Tôn giáo là tiếng thở dài của chúng sinh bị áp bức, là trái tim của thế giới không có trái tim, nó là tinh thần của trật tự không có tinh thần” hay “… tôn giáo là sự tự ý thức và sự tự cảm giác của con ngƣời khi chƣa tìm đƣợc bản thân mình một lần nữa. Con ngƣời chính là thế giới con người, là nhà nƣớc, là xã hội. Nhà nƣớc ấy, xã hội ấy sản sinh ra tôn giáo, tức thế giới quan lộn ngược. Tôn giáo là lý luận chung của thế giới ấy, là cƣơng yếu bách khoa của nó, là lôgic dƣới hình thức phổ cập của nó, là vấn đề danh dự duy linh luận của nó, là sự nhiệt tình của nó, là sự chuẩn y về mặt đạo đức của nó, là sự bổ sung trang nghiêm của nó, là căn cứ phổ biến mà nó dựa vào để an ủi và biện hộ” [24; tr. 33]. Còn Ph.Ăngghen lại có khái niệm mang khía cạnh nguồn gốc của tôn giáo: “Tôn giáo là sự phản ánh hoang đường vào trong đầu óc con người những lực lượng bên ngoài, cái mà thống trị học trong đời sống hàng ngày…” Có thể nói tôn giáo không chỉ là những sự bất lực của con ngƣời trong cuộc đấu tranh với tự nhiên và xã hội, do thiếu hiểu biết dẫn đến sợ hãi và tự đánh mất mình do đó phải dựa vào thánh thần mà còn hƣớng con ngƣời đến một hy vọng 17 tuyệt đối, một cuộc đời thánh thiện, mang tính “Hoàng kim nguyên thủy”, một cuộc đời mà quá khứ, hiện tại, tƣơng lai cùng chung sống. Nó gieo niềm hi vọng vào con ngƣời, dù có phần ảo tƣởng để yên tâm, tin tƣởng để sống và phải sống trong một thế giới trần gian có nhiều bất công và khổ ải. Trong cuốn Lý luận tôn giáo và vấn đề tôn giáo ở Việt Nam của giáo sƣ Đặng Nghiêm Vạn viết: Tôn giáo là niềm tin vào các lực lƣợng siêu nhiên, vô hình, mang tính thiêng liêng, đƣợc chấp nhận một cách trực giác và tác động qua lại một cách hƣ ảo, nhằm lý giải những vấn đề trên trần thế cũng nhƣ ở thế giới bên kia. Niềm tin đó đƣợc biểu hiện rất đa dạng, tuỳ thuộc vào những thời kỳ lịch sử, hoàn cảnh địa lý - văn hóa khác nhau, phụ thuộc vào nội dung từng tôn giáo, đƣợc vận hành bằng những nghi lễ, những hành vi tôn giáo khác nhau của từng cộng đồng xã hội tôn giáo khác nhau. * Tâm linh: Nói đến tâm linh ai ai cũng nghĩ ngay đến tín ngƣỡng và tôn giáo, thƣờng đồng nhất tâm linh với tín ngƣỡng và tôn giáo. Tuy nhiên điều đó không hoàn toàn đúng vì trong cái tâm linh chứa đứng tín ngƣỡng, tôn giáo. Tâm linh luôn gắn liền với những khái niệm về cái thiêng liêng, cao cả, siêu việt… tồn tại trong đời sống tinh thần, đời sống xã hội cũng nhƣ đời sống tôn giáo của mỗi con ngƣời. Trong từ điển Tiếng Việt, tâm linh đƣợc lý giải theo hai nghĩa cơ bản, nghĩa thứ nhất theo quan niệm duy tâm, là “khả năng biết trƣớc một biến cố nào đó sẽ xảy ra đối với mình”. Theo nghĩa thứ hai tâm linh là “tâm hồn, tinh thần, thế giới tâm linh”. Còn trong tiếng Anh có hai từ tƣơng đƣơng với tâm linh là Spiritualism và psychic. Spirituarism có hai nghĩa, một là niềm tin tôn giáo – triết học về sự tồn tại sau cái chết, thứ hai là tâm trí, tâm hồn, tinh thần. Còn Psychic lại đƣợc hiểu theo nghĩa hiện tƣợng dị thƣờng, huyền bí… Trong thời đại ngày nay, trên các sách báo, các phƣơng tiện thông tin đại chúng thƣờng hay đề cập đến vấn đề tâm linh, văn hóa tâm linh… trong đời sống của con ngƣời. Trong cuốn sách Văn hóa gia đình Việt Nam và sự phát triển của tác giả Lê Minh (Chủ biên) ở trang thứ 36 có viết: “Trong đời sống con ngƣời, ngoài mặt hiện hữu còn có mặt tâm linh. Về mặt cá nhân đã nhƣ vậy, mà mặt cộng đồng (gia đình, làng xã, dân tộc) cũng nhƣ vậy. Nếu mặt hiện hữu của đời sống con ngƣời có thể nhận thức qua những tiêu chuẩn cụ thể nhất định, thì về mặt tâm linh bao giờ cũng gắn với cái gì đó rất trừu tƣợng, rất mông lung, nhƣng lại không thể thiếu 18 đƣợc ở con ngƣời. Con ngƣời sở dĩ đã trở thành con ngƣời, một phần căn bản là do nó có đời sống tâm linh. Nghĩa là tuân theo những giá trị bắt nguồn từ cái thiêng liêng, cái bí ẩn, những giá trị tạo thành đời sống tâm linh của nó. Những giá trị tâm linh ấy hết sức bền vững và có thể nói nó là hằng số của văn hóa gia đình. Không một sự thay đổi nào về trạng thái xã hội, về giá trị cấu trúc và giá trị chức năng của gia đình có thể làm cho những giá trị tâm linh ấy mất đi. Giá trị văn hóa tâm linh của văn hóa gia đình vẫn tồn tại vĩnh cửu chừng nào con ngƣời còn tồn tại”. Qua đây cho chúng ta nhận thấy đƣợc rằng đời sống tâm linh chính là nền tảng vững chắc nhất trong mối quan hệ cộng đồng, làng xã từ xƣa tới nay. Trong cuốn sách Văn hóa tâm linh của tác giả Nguyễn Đăng Duy có viết: “Tâm linh là cái thiêng liêng cao cả trong cuộc sống đời thường, là niềm tin thiêng liêng trong cuộc sống tín ngưỡng tôn giáo. Những cái thiêng liêng cao cả, niềm tin thiêng liêng đọng lại ở những không gian, biểu tượng, hình ảnh, ý niệm thiêng liêng. Tâm linh thể hiện ở nhiều mặt trong đời sống tinh thần của con người, trong đó tín ngưỡng tôn giáo chiếm một mảng quan trọng…” [18; tr. 11] Chính vì vậy mà trong đời sống của ngƣời dân Việt Nam yếu tố tâm linh luôn đƣợc đề cao và nó tồn tại trong đời sống của các cá nhân (niềm tin thiêng liêng vào đền, chùa, phật…); trong đời sống gia đình (thờ cúng tổ tiên); trong đời sống cộng đồng làng xã (thờ thành hoàng làng, anh hùng có công dựng và giữ nƣớc); ngoài ra còn có tâm linh với tổ quốc giang sơn đất nƣớc, với văn học nghệ thuật và trong tín ngƣỡng, tôn giáo… * Văn hoá tâm linh: Từ xa xƣa, trong các hoạt động văn hóa truyền thống dân tộc, ngƣời Việt Nam đều tổ chức hoạt động văn hóa tâm linh, hoặc do nhà nƣớc Trung ƣơng tổ chức, hoặc do làng xã tổ chức theo những lễ nghi trang trọng, uy linh, với sự tham gia một cách thành kính, tự nguyện của nhân dân nhƣ lễ giỗ tổ Hùng Vƣơng, lễ tế Trời, Đất, tế Thần, Thánh, tế Tổ tiên... nhằm mục đích cầu cho quốc thái dân an, mong cho con cháu đƣợc mạnh khỏe, hạnh phúc… Thông qua những hoạt động văn hóa tâm linh đó, bản thân con ngƣời ta tự tu tâm tích đức để trở lên tốt đẹp hơn, đoàn kết hơn, hƣớng thiện hơn, bớt đi cái ác, cái xấu trong lòng.Ý nghĩa tích cực của các hoạt động văn hóa tâm linh đƣợc ngƣời Việt khai thác rất có hiệu quả vào việc giáo dục các thế hệ con cháu, cố kết cộng đồng, giữ gìn bản sắc truyền thống. 19 Hoạt động văn hóa tâm linh đã trở thành một nhu cầu văn hóa lành mạnh, đầy tính nhân văn của ngƣời Việt Nam. Có thể nói văn hóa tâm linh là một thuật ngữ đƣợc dùng để chỉ một loại hình văn hóa tinh thần đặc thù của con ngƣời Việt Nam. Đó chính là việc họ đã lấy đối tƣợng là sự bày tỏ tình cảm thiêng liêng, những niềm tin thiêng liêng, sự tri ân của những ngƣời đang sống đối với những ngƣời thân đã mất, hoặc đối với những vị anh hùng đƣợc tôn làm thần, làm thánh, làm thành hoàng làng… những việc đó đều đƣợc diễn ra trong một thời gian thiêng và không gian thiêng nhất định. Nhƣ vậy khi đề cập đến văn hóa tâm linh, nội dung cốt lõi của nó phải là niềm tin, là cái thiêng liêng cao cả. Cũng trong cuốn “Văn hóa tâm linh” của tác giả Nguyễn Đăng Duy có viết: “Văn hóa tâm linh là văn hóa biểu hiện những giá trị thiêng liêng trong cuộc sống đời thường và biểu hiện niềm tin thiêng liêng trong cuộc sống tín ngưỡng tôn giáo”.[18; tr. 25] Văn hóa tâm linh bao gồm cả văn hóa hữu hình nhƣ các không gian thiêng liêng (đình, đền, chùa, phủ, nhà thờ...), hay các biểu tƣợng thiêng nhƣ tƣợng Phật, tƣợng Chúa... và văn hóa vô hình (văn hóa tinh thần) đó chính là những ý niệm thiêng liêng trong tâm trí con ngƣời, những ý niệm đó phải đƣợc thể hiện qua chính hành động của con ngƣời. * Du lịch văn hoá tâm linh: Văn hóa tâm linh đƣợc coi là một nguồn tài nguyên vô giá để phát triển hoạt động du lịch. Du lịch văn hóa tâm linh trên thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng đều có những quan niệm khác nhau và cho đến nay chƣa có một khái niệm chung, thống nhất. Đối với Việt Nam, khái niệm về loại hình du lịch văn hóa tâm linh còn tƣơng đối mới mẻ, nhƣng trên thực tế loại hình du lịch này đã đƣợc manh nha hình thành từ lâu thể hiện ở chỗ con ngƣời thƣờng xuyên đi chùa lễ Phật, đi tham quan các công trình kiến trúc gắn với tín ngƣỡng, tôn giáo, những chuyến hành hƣơng... Theo Thƣợng tọa Thích Đạo Đạo trong tham luận Hoằng pháp với vấn đề du lịch tâm linh ông cho rằng: “Du lịch tâm linh tìm hiểu văn hóa, giá trị truyền thống. Thăm viếng bằng tâm trí, trái tim. Nuôi dưỡng và mở rộng sự hiểu biết hướng về cái thiện, hòa hợp với thiên nhiên, đồng loại, chúng sinh. Nâng cao được giá trị tâm hồn, hiểu rõ hơn về tâm linh, cụ thể đối với Phật giáo chúng ta là hiểu hơn về chân lý giải thoát, giá trị chân thực của cuộc sống hiện tại”. 20