Tài liệu Vi khuẩn clostridium và bệnh tiêu chảy trên heo con theo mẹ

MUÏC LUÏC Trang NHAÄN XEÙT CUÛA GIAÙO VIEÂN HÖÔÙNG DAÃN..........................................................i LÔØI CAÛM ÔN.............................................................................................................ii MUÏC LUÏC .................................................................................................................iii DANH SAÙCH CAÙC BAÛNG .......................................................................................vi DANH SAÙCH CAÙC HÌNH, SÔ ÑOÀ VAØ BIEÅU ÑOÀ ..................................................vii DANH MUÏC CAÙC CHÖÕ VIEÁT TAÉT.......................................................................viii TOÙM TAÉT..................................................................................................................ix PHAÀN I. MÔÛ ÑAÀU ......................................................................................................1 1.1. ÑAËT VAÁN ÑEÀ .....................................................................................................1 1.2. MUÏC ÑÍCH YEÂU CAÀU .......................................................................................1 1.2.1. Muïc ñích ....................................................................................................1 1.2.2. Yeâu caàu......................................................................................................1 PHAÀN II. TOÅNG QUAN .............................................................................................2 2.1. ÑAËC ÑIEÅM SINH LYÙ HEO CON .......................................................................2 2.1.1. Ñaëc ñieåm boä maùy tieâu hoaù cuûa heo con....................................................2 2.1.2. Heä vi sinh vaät ñöôøng tieâu hoùa ...................................................................3 2.2. BEÄNH TIEÂU CHAÛY TREÂN HEO CON...............................................................4 2.2.1. Nguyeân nhaân gaây beänh do cô theå heo con theo meï ..................................4 2.2.2. Nguyeân nhaân gaây beänh do khí haäu, thôøi tieát, veä sinh chuoàng traïi ............5 2.2.3. Nguyeân nhaân gaây beänh do vi sinh vaät .......................................................6 2.3. BEÄNH TIEÂU CHAÛY DO C. PERFRINGENS TREÂN HEO CON THEO MEÏ ......8 2.3.1. Taùc nhaân gaây beänh ....................................................................................8 2.3.1.1. Ñoàng nghóa vaø lòch söû ....................................................................8 iii 2.3.1.2. Phaân boá ..........................................................................................8 2.3.1.3. Hình daïng vaø söï nhuoäm maøu .........................................................9 2.3.1.4. Ñaëc ñieåm nuoâi caáy.........................................................................9 2.3.1.5. Söùc ñeà khaùng .................................................................................9 2.3.1.6. Tính chaát sinh hoùa .......................................................................10 2.3.1.7. Caáu truùc khaùng nguyeân vaø ñoäc toá................................................10 2.3.1.8. Khaû naêng gaây beänh .....................................................................11 2.3.2. Dòch teã .....................................................................................................12 2.3.2.1. Treân theá giôùi ................................................................................12 2.3.2.2. Vieät Nam .....................................................................................13 2.3.3. Cô cheá sinh beänh .....................................................................................13 2.3.4. Trieäu chöùng vaø beänh tích.........................................................................15 2.3.5. Chaån ñoaùn................................................................................................16 2.3.5.1. Chaån ñoaùn laâm saøng ....................................................................16 2.3.5.2. Chaån ñoaùn trong phoøng thí nghieäm .............................................17 2.3.6. Ñieàu trò.....................................................................................................18 2.3.7. Phoøng ngöøa ..............................................................................................18 PHAÀN III. NOÄI DUNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU .............................20 3.1. THÔØI GIAN VAØ ÑÒA ÑIEÅM .............................................................................20 3.1.1. Thôøi gian..................................................................................................20 3.1.2. Ñòa ñieåm ..................................................................................................20 3.2. VAÄT LIEÄU, DUÏNG CUÏ NGHIEÂN CÖÙU............................................................20 3.2.1. Thieát bò, duïng cuï, hoaù chaát ......................................................................20 3.2.2. Moâi tröôøng nuoâi caáy ................................................................................20 3.3. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU ......................................................................20 3.3.1. Maãu..........................................................................................................20 iv 3.3.1.1. Ñoái töôïng laáy maãu .......................................................................20 3.3.1.2. Khu vöïc laáy maãu..........................................................................20 3.3.1.3. Soá löôïng maãu ...............................................................................21 3.3.2. Caùch laáy maãu ...........................................................................................21 3.4. NOÄI DUNG THÖÏC HIEÄN..................................................................................21 3.4.1. Ñeám soá löôïng vi khuaån Clostridium........................................................21 3.4.2. Chæ tieâu theo doõi ......................................................................................24 3.4.3. Xöû lyù keát quaû...........................................................................................24 PHAÀN IV. KEÁT QUAÛ VAØ THAÛO LUAÄN................................................................25 4.1.TYÛ LEÄ MAÃU PHAÂN COÙ CLOSTRIDIUM ÑEÁM ÑÖÔÏC ...................................25 4.2. SOÁ LÖÔÏNG TRUNG BÌNH VI KHUAÅN CLOSTRIDIUM ÔÛ MOÃI TRAÏI.........26 4.3. TYÛ LEÄ MAÃU PHAÂN COÙ CLOSTRIDIUM THEO LÖÙA TUOÅI ..........................28 4.4. NHAÄN XEÙT SÔ LÖÔÏC VEÀ CAÙC TRAÏI ÑAÕ TIEÁN HAØNH LAÁY MAÃU ..........29 4.4.1. Traïi Tiger.................................................................................................29 4.4.2. Traïi Thieän Duïng......................................................................................30 4.4.3. Traïi Trí Coâng...........................................................................................31 PHAÀN V. KEÁT LUAÄN VAØ ÑEÀ NGHÒ .....................................................................35 5.1. KEÁT LUAÄN........................................................................................................35 5.2. ÑEÀ NGHÒ ...........................................................................................................36 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ........................................................................................37 PHUÏ LUÏC ...................................................................................................................39 v DANH SAÙCH CAÙC BAÛNG Trang Baûng 2.1. Caùc beänh gaén lieàn vôùi hoäi chöùng roái loaïn tieâu hoùa cuûa heo con. ..............7 Baûng 4.1. Keát quaû tyû leä maãu phaân coù Clostridium ñeám ñöôïc ôû 3 traïi .....................25 Baûng 4.2. Soá löôïng trung bình vi khuaån Clostridium trong 1g maãu phaân heo .........26 Baûng 4.3. Tyû leä maãu phaân coù Clostridium theo löùa tuoåi ..........................................28 vi DANH SAÙCH CAÙC HÌNH, SÔ ÑOÀ VAØ BIEÅU ÑOÀ Hình 2.1. Baày heo con bò tieâu chaûy Hình 2.2. Heo con bò tieâu chaûy .......................8 Hình 2.3. Caùc type ñoäc toá cuûa Clostridium taán coâng beân trong vaø beân ngoaøi teá baøo thaønh ruoät..................................................................................................14 Hình 2.4. Beänh tích heo con tieâu chaûy do C. perfringens.........................................15 Hình 3.1. Khuaån laïc Clostridium sinh H2S trong moâi tröôøng TSC ...........................23 Sô ñoà 3.1. Quy trình ñeám soá löôïng Clostridium .......................................................23 Bieåu ñoà 4.1. Soá löôïng vi khuaån Clostridium treân 2 maãu phaân töø 3 traïi ...................27 vii DANH MUÏC CAÙC CHÖÕ VIEÁT TAÉT CFU : Colony Formated Unit C. perfringens : Clostridium perfringens EBC : E. coli – Bacterin – Clostridium perfringens FAT : Fluorescent Antibody Test MR : Methylred LT : Labile toxin ST : Stable toxin TGE : Trasmissible Gastroenteritis TSC : Tryptose Sulfate Cycloserine Agar VP : Voges - Proskauer viii TOÙM TAÉT TIEÅU LUAÄN Tieåu luaän “Vi khuaån Clostridium vaø beänh tieâu chaûy treân heo con theo meï” ñöôïc tieán haønh töø thaùng 05 ñeán thaùng 07 naêm 2007 vôùi hai noäi dung chính: 1. Tieán haønh laáy maãu phaân tieâu chaûy vaø bình thöôøng taïi 3 traïi heo sau ñoù nuoâi caáy yeám khí trong moâi tröôøng TSC ñeå xaùc ñònh soá löôïng vi khuaån trong 1 gam phaân, phaân tích söï bieán ñoåi soá löôïng naøy theo töøng ñoä tuoåi cuûa heo con theo meï. 2. Nhaän xeùt sô löôïc veà caùc traïi tieán haønh laáy maãu. Keát quaû nuoâi caáy cho thaáy: Soá löôïng maãu laáy laø 60 maãu, moãi traïi laáy 20 maãu vôùi 10 maãu phaân tieâu chaûy vaø 10 maãu phaân bình thöôøng treân heo con theo meï tieâu chaûy taïi 3 traïi heo. Keát quaû thu ñöôïc nhö sau: - 10/10 maãu phaân heo tieâu chaûy ôû caû 3 traïi coù vi khuaån Clostridium, coøn treân maãu phaân heo khoâng tieâu chaûy thì tyû leä khaùc nhau giöõa 3 traïi: 8/10 maãu ñoái vôùi traïi Tiger vaø Trí Coâng, 7/10 maãu ñoái vôùi traïi Thieän Duïng. - Soá löôïng vi khuaån trung bình giöõa hai loaïi phaân cuûa 3 traïi nhö sau: ñoái vôùi traïi Tiger, soá löôïng vi khuaån trung bình cuûa phaân tieâu chaûy vaø phaân khoâng tieâu chaûy coù söï khaùc bieät nhöng khoâng coù yù nghóa veà maët thoáng keâ (P>0,05). Traïi Thieän Duïng, söï khaùc bieät giöõa hai loaïi phaân naøy raát raát coù yù nghóa veà maët thoáng keâ (P<0,001). Rieâng traïi heo Trí Coâng, tyû leä maãu phaân khoâng tieâu chaûy coù soá löôïng vi khuaån trung bình cao hôn so vôùi phaân tieâu chaûy, söï khaùc bieät naøy coù yù nghóa veà maët thoáng keâ (P<0,05). - Tyû leä maãu phaân coù Clostridium theo löùa tuoåi :100% phaân tieâu chaûy töø 1 ñeán 28 ngaøy tuoåi coù vi khuaån Clostridium. Maãu phaân bình thöôøng: 1 – 10 ngaøy tuoåi laø 100%, töø 11 – 20 ngaøy tuoåi laø 73,33% vaø töø 21 – 28 ngaøy tuoåi laø 75%. Nhaän xeùt chung veà 3 traïi: Nhìn chung giöõa 3 traïi maø chuùng toâi tieán haønh laáy maãu thì 2 traïi Tiger vaø Trí Coâng coù quy trình veä sinh phoøng ngöøa, chaêm soùc nuoâi döôõng toát coøn traïi Thieän Duïng do môùi thaønh laäp neân caùc coâng taùc quaûn lyù, chaêm soùc nuoâi döôõng coøn haïn cheá. ix 1 PHAÀN I. MÔÛ ÑAÀU 1.1. ÑAËT VAÁN ÑEÀ Beänh tieâu chaûy ôû heo con theo meï (töø 1 ñeán 28 ngaøy tuoåi) laø moät beänh phoå bieán hieän nay ôû nöôùc ta. Beänh do nhieàu nguyeân nhaân: dinh döôõng, chaêm soùc nuoâi döôõng, veä sinh moâi tröôøng vaø vi sinh vaät nhö virus, vi khuaån E. coli, Clostridium… Beänh gaây ra nhöõng haäu quaû nghieâm troïng, laøm cho ñaøn heo coøi coïc, chaäm lôùn, tyû leä cheát vaø loaïi thaûi cao, aûnh höôûng raát lôùn ñeán vieäc cung caáp con gioáng, naêng suaát cuûa ñaøn heo giaûm, daãn ñeán giaûm lôïi nhuaän cho ngöôøi chaên nuoâi. Tuy vaäy, caùc nghieân cöùu veà tieâu chaûy do Clostridium treân heo chöa nhieàu. Vieäc tìm hieåu veà vi khuaån Clostridium trong caùc tröôøng hôïp tieâu chaûy heo con theo meï giuùp hieåu roõ hôn vai troø cuûa vi khuaån naøy vôùi caùc chöùng roái loaïn tieâu hoùa ôû heo con vaø goùp phaàn taêng cöôøng hieäu quaû ñieàu trò. Xuaát phaùt töø nhu caàu treân, ñöôïc söï phaân coâng cuûa khoa Chaên nuoâi - Thuù y tröôøng ñaïi hoïc Noâng Laâm TP. Hoà Chí Minh, döôùi söï höôùng daãn cuûa tieán só Nguyeãn Ngoïc Haûi, chuùng toâi tieán haønh tieåu luaän: “VI KHUAÅN CLOSTRIDIUM VAØ BEÄNH TIEÂU CHAÛY TREÂN HEO CON THEO MEÏ”. 1.2. MUÏC ÑÍCH YEÂU CAÀU 1.2.1. Muïc ñích Tìm hieåu vai troø cuûa vi khuaån Clostridium trong beänh tieâu chaûy cuûa heo con theo meï phuïc vuï cho vieäc phoøng vaø trò beänh tieâu chaûy. 1.2.2. Yeâu caàu  Xaùc ñònh soá löôïng vi khuaån Clostridium treân hai loaïi phaân heo con bình thöôøng vaø phaân heo con tieâu chaûy.  Phaân tích söï bieán ñoåi veà maët soá löôïng cuûa loaïi vi khuaån naøy theo töøng ñoä tuoåi cuûa heo (töø 1 ñeán 28 ngaøy tuoåi).  Nhaän xeùt sô löôïc veà caùc traïi tieán haønh laáy maãu. 2 PHAÀN II. TOÅNG QUAN 2.1. ÑAËC ÑIEÅM SINH LYÙ HEO CON 2.1.1. Ñaëc ñieåm boä maùy tieâu hoaù cuûa heo con Theo Traàn Cöø vaø ctv (1985), boä maùy tieâu hoùa ôû heo con phaùt trieån raát nhanh. ÔÛ 10 ngaøy tuoåi, dung tích daï daøy ñaõ gaáp 3 laàn so vôùi khi sô sinh, ôû 20 ngaøy tuoåi thì söùc chöùa cuûa daï daøy ñaït tôùi 200 ml, ôû 40 ngaøy tuoåi, dung tích daï daøy taêng leân 7 laàn vaø 3 thaùng tuoåi thì dung tích daï daøy ñaït 6 lít. Ruoät giaø ôû heo sô sinh coù dung tích 40 - 50 ml, 20 ngaøy tuoåi taêng leân 100 ml vaø sau ñoù taêng raát nhanh veà caû troïng löôïng laãn chieàu daøi. Theo daãn lieäu cuûa Leâ Vaên Thoï (1992), daï daøy cuûa heo sô sinh tieát HCl raát ít (chuû yeáu laø acid lactic, acid acetic, acid propionic, acid butyric) neân pepsinogen khoâng ñöôïc hoaït hoùa thaønh pepsin; ngöôïc laïi rennin (presure) ñöôïc phaân tieát nhieàu. Do ñoù ôû giai ñoaïn naøy, pH cuûa daï daøy cao neân vi sinh vaät coù theå phaùt trieån vaø sinh saûn ôû daï daøy, ruoät non gaây tieâu chaûy. Söï phaân tieát cuûa enzym tieâu hoùa cuõng khaùc nhau ôû caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa heo con. ÔÛ heo sô sinh, tuïy taïng tieát nhieàu lactase, lipase ñeå tieâu hoùa söõa; caùc enzym maltase, sucrase, trypsin phaân tieát raát ít. ÔÛ heo con 3 tuaàn tuoåi caùc enzyme lactase, lipase giaûm trong khi söï phaân tieát maltase, saccharase vaø trypsin ñeàu taêng, giuùp cho söï tieâu hoùa thöùc aên khaùc söõa. Nhö vaäy, trong nuoâi döôõng heo con, neáu söû duïng thöùc aên khoâng phuø hôïp vôùi söï phaân tieát cuûa enzym tieâu hoùa thì thöùc aên khoâng tieâu hoùa heát, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vi sinh vaät coù haïi phaùt trieån vaø gaây tieâu chaûy. 3 2.1.2. Heä vi sinh vaät ñöôøng tieâu hoùa Ñaøo Troïng Ñaït vaø ctv (1995) cho raèng söï caân baèng cuûa quaàn theå vi sinh vaät trong ñöôøng tieâu hoùa aûnh höôûng lôùn ñeán söùc khoûe cuûa ñoäng vaät chuû. Khi cô theå gaëp nhöõng taùc ñoäng aûnh höôûng khaùc nhö sai soùt veà cheá ñoä dinh döôõng, sai soùt trong vieäc duøng thuoác ñieàu trò. Nhaát laø duøng thuoác khaùng sinh hoaëc trong moät soá tröôøng hôïp beänh maø caùc ñaùp öùng mieãn dòch bò thay ñoåi, ñeàu coù theå laøm cho quaàn theå vi sinh vaät ñöôøng tieâu hoùa maát caân ñoái daãn ñeán roái loaïn tieâu hoùa. Bình thöôøng, söï ñieàu tieát cuûa heä sinh thaùi noäi taïi ngaên caûn söï hình thaønh vi khuaån gaây beänh trong cô theå. Neáu caùc nhaân toá ñieàu tieát heä sinh thaùi noäi taïi bò phaù vôõ, caùc vi khuaån gaây beänh seõ coù ñieàu kieän phaùt trieån laøm cho beänh phaùt sinh. Caùc chuûng C. perfringens hay E. coli sinh ñoäc toá keát dính vaøo beà maët bieåu bì, caùc ñoäc toá ñöôïc tieát ra vaøo xoang ruoät laøm taêng cöôøng söï tieát dòch, töø ñoù caùc chaát loûng töø ruoät non vaøo ruoät seõ vöôït quaù khaû naêng haáp thu cuûa noù, gaây ra tieâu chaûy. Heä vi sinh vaät chính cuûa ñöôøng tieâu hoùa treân heo ñöôïc xaùc ñònh nhö sau: - Heä phoå chính (>90%): phaàn lôùn laø nhöõng vi khuaån kî khí baét buoäc, ñoù laø Bifidobacterium, Lactobacillus saûn sinh acid lactic, Bacteriodaceae, Eubacterium saûn sinh acid beùo bay hôi. - Heä phoå veä tinh (<1%): vi khuaån kî khí khoâng baét buoäc Escherichia coli. - Heä phoå coøn laïi (<0,01%): Clostridium, Proteus, Staphylococci, Pseudomonas, naám men vaø moät soá vi khuaån khaùc. Khi roái loaïn tieâu hoùa, soá löôïng vi khuaån lactic giaûm, soá löôïng tröïc khuaån ñöôøng ruoät, caàu khuaån sinh baøo töû vaø vi khuaån gaây thoái taêng leân. Phaân laäp caùc vi sinh vaät gaây ra quaù trình beänh lyù ôû ñöôøng ruoät, caùc nhaø nghieân cöùu cho thaáy caùc vi sinh vaät chuû yeáu laø loaïi hoaïi sinh gaây thoái goàm: Proteus vulgaris, Proteus mirabilis, Clostridium perfringens. 4 2.2. BEÄNH TIEÂU CHAÛY TREÂN HEO CON ÔÛ nöôùc ta beänh tieâu chaûy heo con ñöôïc bieát ñeán ôû haàu heát caùc tænh thaønh, ñaõ vaø ñang gaây thieät haïi nghieâm troïng cho ngaønh chaên nuoâi heo, ñaëc bieät laø ôû caùc traïheo gioáng höôùng laïc, nhaäp noäi. Roux ñaõ ñònh nghóa: “tieâu chaûy laø moät hoäi chöùng ñaëc tröng bôûi söï toáng phaân nhanh vaø phaân nhieàu nöôùc” (Nguyeãn Thò Minh An vaø ctv, 2001). Treân thöïc teá, tieâu chaûy laø moät bieåu hieän laâm saøng cuûa quaù trình beänh lyù ñaëc thuø ôû ñöôøng tieâu hoùa, thuù ñi phaân loûng, ñoâi khi coù maùu, boït khí, chaát nhaày… Haäu quaû quan troïng cuûa tieâu chaûy laø suy dinh döôõng vaø gaây thieät haïi veà kinh teá vì khi bò tieâu chaûy heo seõ aên ít, ñoàng thôøi khaû naêng haáp thu chaát dinh döôõng cuõng giaûm. Moät soá tröôøng hôïp tieâu chaûy coù theå daãn ñeán töû vong do nhieãm truøng huyeát, maát nhieàu nöôùc vaø maát chaát ñieän giaûi. Tieâu chaûy xaûy ra treân moïi löùa tuoåi heo. Tuy nhieân, beänh thöôøng gaëp vaø gaây nguy hieåm ôû giai ñoaïn heo con theo meï, heo vöøa môùi cai söõa hoaëc taùch baày. Beänh tieâu chaûy xaûy ra do nhieàu nguyeân nhaân, coù moät soá nguyeân nhaân chuû yeáu sau ñaây: 2.2.1. Nguyeân nhaân gaây beänh do cô theå heo con theo meï  Nhaân toá baåm sinh Do chaêm soùc nuoâi döôõng ñaøn sinh saûn khoâng ñaày ñuû, nhaát laø thôøi kyø mang thai, laøm cho cô theå heo meï yeáu ñi, do ñoù quaù trình trao ñoåi chaát ôû baøo thai cuõng nhö ôû heo con bò roái loaïn, vì vaäy heo con môùi sinh ra raát deã maéc beänh tieâu chaûy.  Do roái loaïn trao ñoåi chaát Nguoàn dinh döôõng chuû yeáu cho heo con laø söõa meï, neáu söõa meï keùm phaåm chaát, gaây neân roái loaïn tieâu hoùa vaø beänh tieâu chaûy seõ xuaát hieän. Vì vaäy ñeå baûo veä heo con, vieäc nuoâi döôõng chaêm soùc heo naùi laø moät khaâu voâ cuøng quan troïng. 5 Tình traïng roái loaïn trao ñoåi protein coù theå xuaát hieän do thieáu huït protein trong thöùc aên, do tyû leä caùc axit amin trong khaåu phaàn khoâng caân ñoái, do heä tieâu hoùa cuûa heo meï haáp thu keùm. ÔÛ heo con bò beänh tieâu chaûy phaân traéng haøm löôïng albumin trong huyeát thanh giaûm xuoáng. Neáu beänh naëng keùo daøi haøng loaït axit amin töï do trong maùu giaûm, ñaëc bieät thaønh phaàn globulin giaûm ñi roõ reät. Do ñoù möùc ñoä ñaùp öùng mieãn dòch ôû heo con bò beänh giaûm suùt naëng neà. Tình traïng naøy laøm giaûm haøm löôïng kieàm trong maùu cuûa heo beänh taïo ñieàu kieän cho quaù trình thoái röõa trong ruoät phaùt trieån, laøm heo con suy suïp vaø deã daãn ñeán töû vong. Heo bò beänh tieâu chaûy ñeàu bò roái loaïn söï caân baèng canxi – phospho, roái loaïn trao ñoåi caùc nguyeân toá saét natri, kali, clo… Moãi ngaøy heo sô sinh phaûi coù 7mg saét ñeå taïo hoàng caàu, nhöng söõa meï chæ cung caáp ñöôïc 1mg, vì vaäy neáu khoâng boå sung saét, heo con seõ bò thieáu maùu vaø taïo cô sôû cho beänh tieâu chaûy phaùt sinh. 2.2.2. Nguyeân nhaân gaây beänh do khí haäu, thôøi tieát, veä sinh chuoàng traïi Nhieàu yeáu toá cuûa moâi tröôøng aûnh höôûng ñeán heo con nhö: noùng, laïnh, möa, hanh khoâ, aåm thaáp thaát thöôøng, do cô theå heo con chöa phaùt trieån hoaøn chænh, neân caùc phaûn öùng thích nghi vaø baûo veä raát yeáu. Vì vaäy khi thôøi tieát thay ñoåi ñoät ngoät, heo con deã bò caûm laïnh, ñoù cuõng laø ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå beänh tieâu chaûy phaùt sinh. Trong nhöõng yeáu toá veà tieåu khí haäu thì quan troïng nhaát laø ñoä aåm vaø nhieät ñoä. Ñoä aåm thích hôïp cho heo con vaøo khoaûng 70 – 85%. Do ñoù trong nhöõng thaùng möa nhieàu thì soá heo con bò tieâu chaûy taêng leân roõ reät, coù khi tôùi 90 – 100% toaøn ñaøn. Vì vaäy vieäc laøm khoâ chuoàng laø voâ cuøng quan troïng. Neàn chuoàng aåm thaáp khoù thoaùt nöôùc trong muøa noùng böùc laøm beänh tieâu chaûy deã phaùt sinh. 6 2.2.3. Nguyeân nhaân gaây beänh do vi sinh vaät  Do roái loaïn heä vi sinh vaät ñöôøng ruoät Do roái loaïn trao ñoåi chaát, heä vi sinh vaät ôû ñöôøng ruoät thay ñoåi: soá löôïng vi sinh vaät coù lôïi cho tieâu hoùa giaûm haún vaø moät soá vi sinh vaät gaây thoái ôû ñöôøng ruoät taêng leân. Khi heä vi sinh vaät ñöôøng ruoät bò roái loaïn, heo con deã bò beänh tieâu chaûy. Vi khuaån lactic coù ngay töø ngaøy ñaàu con vaät môùi sinh ra, chuùng phaùt trieån vaø taêng daàn soá löôïng leân ñeán möùc coù theå khoáng cheá ñöôïc söï phaùt trieån cuûa vi khuaån gaây haïi. Neáu vi khuaån lactic phaùt trieån keùm hoaëc giaûm soá löôïng thì coù choã troáng ñeå cho nhöõng vi khuaån gaây thoái phaùt trieån maïnh, gaây neân nhöõng bieán ñoåi beänh lyù trong ñöôøng ruoät, laøm cho heä vi khuaån ñöôøng ruoät maát caân baèng. Baûng 2.1. Caùc beänh gaén lieàn vôùi hoäi chöùng roái loaïn tieâu hoùa cuûa heo con. Nguyeân nhaân Tieâu chaûy Nguyeân nhaân Clostridium perfringen type C TGE Rotavirus Isospora suis Escherichia coli Treponema hyodysenteriae Strongyloides ransomi Tuoåi maéc beänh Tình traïng tieâu chaûy 1 -14 ngaøy sau khi Phaân loûng laãn sinh maùu Sô sinh, tröôûng thaønh Sô sinh – sau cai söõa Loûng Beänh tích ñaïi theå Beänh tích vi theå Phöông phaùp chaån ñoaùn phoøng thí nghieäm Xuaát huyeát, hoaïi töû, nhieàu boït khí Hoaïi töû, nieâm maïc xuaát huyeát Nhuoäm tieâu baûn nieâm dòch tröïc khuaån Gram döông, phaân laäp vi khuaån Thaønh ruoät non moûng, döôõng chaáp trong Teo nhung mao roõ reät Teo nhung mao vöøa phaûi Loûng hoaëc Döôõng chaáp loûng nhaõo Loûng, Chaát chöùa loûng, maøng Hoaïi töû fibrin, 5 - 15 ngaøy saukhi traénghoaëc sinh giaû ôû ruoät non möùc ñoä khaùc nhau vaøng Loûng coù maøu Sô sinh – sau cai Döôõng chaáp loûng, maøu Phuï thuoäc vaøo traéng hoaëc söõa traéng nhoùm E. coli vaøng 7 ngaøy Nhaày laãn maùu Maøng giaû ôû ruoät giaø Söng vaø baøo moøn tröôûngthaønh nieâm maïc 7 ngaøy - sau cai söõa Loûng Vieâm ruoät non Daøy nieâm maïc ruoät non FAT – phaân laäp virus FAT – phaân laäp virus Nhuoäm tieâu baûn nieâm dòch giaùm ñònh caàu truøng Phaân laäp vi khuaån töø ruoät non. Phaân laäp vi khuaån, nhuoäm tieâu baûn nieâm maïc Giaùm ñònh kyù sinh truøng 7 8 Hình 2.1. Baày heo con bò tieâu chaûy Hình 2.2. Heo con bò tieâu chaûy 2.3. BEÄNH TIEÂU CHAÛY DO C. PERFRINGENS TREÂN HEO CON THEO MEÏ 2.3.1. Taùc nhaân gaây beänh 2.3.1.1. Ñoàng nghóa vaø lòch söû Coøn coù teân Bacillus aerogenes capsilatusi, Bacillus enteridis sporogenes, Clostridium wellchi. Vi khuaån laàn ñaàu tieân ñöôïc phaân laäp vaøo naêm 1982 bôûi Welch vaø Nuttall töø xaùc cheát ñoäng vaät. - Naêm sau ñoù E. Fraenkel ñaõ phaân laäp ñöôïc töø 4 tröôøng hôïp cuûa beänh hoaïi thö sinh hôi vaø oâng goïi laø Bacillus phlegmonis emphysematosae. - Naêm 1898 Veillon vaø Zuber goïi teân Bacillus perfringens vaø teân naøy ñöôïc duøng ñeán 1948, sau ñoù goïi laø Clostridium wellchi. Ngaøy nay goïi laø Clostridium perfringens. 2.3.1.2. Phaân boá Vi khuaån laø tröïc khuaån kò khí coù ôû moïi nôi, ñöôïc phaân laäp töø ñaát, phaân, ñöôøng tieâu hoùa cuûa ngöôøi vaø ñoäng vaät. Noù cuõng ñöôïc phaân laäp töø thöùc aên. Vi khuaån coøn tìm thaáy trong xaùc traâu boø cheát do beänh nhieät thaùn, heo bò beänh dòch taû, cuõng nhö töø choã khí thuõng cuûa beänh ung khí thaùn. 9 Vi khuaån C. perfringens typ A coù theå tìm thaáy ôû ngay phaân su, nhöõng baõi phaân ñaàu tieân cuûa heo con, coù khi tìm thaáy trong 1g chaát chöùa trong khoâng vaø hoài traøng cuûa ruoät coù töø 108 - 109 vi khuaån (Ñaøo Troïng Ñaït vaø cs, 2000). 2.3.1.3. Hình daïng vaø söï nhuoäm maøu Clostridium perfringens laø tröïc khuaån ngaén, kích thöôùc töø 0,8 – 1,5µm x 4 -8 µm, thöôøng hôi vuoâng hai ñaàu, coù giaùp moâ, coù baøo töû, khoâng coù khaû naêng di ñoäng. Nhuoäm deã daøng vôùi thuoác nhuoäm anillin, baét maøu Gram döông, trong moâi tröôøng giaø coù theå baét maøu Gram aâm. 2.3.1.4. Ñaëc ñieåm nuoâi caáy C. perfringens chòu ñöôïc nhieät ñoä cao 800C, söï phaùt trieån ñình treä ôû 15 - 200C. Vi khuaån laø loaïi kî khí nhöng khoâng trieät ñeå nhö caùc loaøi trong gioáng. Vì vaäy trong moâi tröôøng thaïch yeám khí, vi khuaån coù theå moïc töø döôùi lôùp thaïch beà maët ñeán saâu döôùi ñaùy moâi tröôøng vaø taïo khuaån laïc hình haït ñaäu. Nhieät ñoä thích hôïp 37oC, pH kieàm nhöng baøo töû hình thaønh ôû pH = 6,6. Baøo töû cuûa vaøi doøng Clostridium perfringens gaây ngoä ñoäc thöïc phaåm coù söùc khaùng nhieät khaùc nhau, ôû nhieät ñoä coù theå leân ñeán 90oC vi khuaån chòu ñöïng ñöôïc 8 10 phuùt. Vi khuaån hình thaønh baøo tử trong ñöôøng tieâu hoùa vaø giaûi phoùng ñoäc toá. Baøo töû hieän dieän haàu heát ôû caùc loaïi thöïc phaåm töôi soáng cuõng nhö trong ñaát, nöôùc thaûi vaø phaân gia suùc. Ñònh löôïng Clostridium perfringens baèng phöông phaùp nuoâi caáy kî khí trong oáng nghieäm vôùi moâi tröôøng TSC. 2.3.1.5. Söùc ñeà khaùng Teá baøo dinh döôõng khoâng ñeà khaùng nhieät hay hoùa chaát. ÔÛ daïng baøo töû coù söùc ñeà khaùng cao, khoâng bò dieät ôû 120oC /10 phuùt. Baøo töû ñeà khaùng vôùi ñoä aåm, soáng trong ñaát nhieàu naêm. 10 2.3.1.6. Tính chaát sinh hoùa Leân men sinh hôi glucose, fructose, lactose, saccarose nhöng khoâng leân men manitol, indol (-), MR (-), VP (-). Vi khuaån coù khaû naêng sinh H2S vaø CO2. 2.3.1.7. Caáu truùc khaùng nguyeân vaø ñoäc toá Ñoäc toá C. perfringens ñöôïc chia laøm 6 type: A, B, C, D, E, F. Ñoäc toá (enterotoxin) do C. perfringens sinh ra seõ laøm daõn thaønh maïch, taêng tính thaám vaø taêng nhu ñoäng ruoät daãn ñeán tieâu chaûy. Khi vi khuaån hình thaønh baøo töû, chuùng giaûi phoùng ñoäc toá ruoät haäu quaû laø loøng ruoät tích luõy moät löôïng lôùn chaát loûng, gaây vieâm ruoät hoaïi töû coù theå daãn ñeán töû vong (Nguyeãn Ngoïc Tuaân, 2000). Baûng 2.3. 5 Type ñộc tố quan trọng của Clostridium perfrigens Caùc type Những đñộc tố đñộc tố quan trọng α β ε Quan hệ với bệnh lyù Ngöôøi ι Vieâm ruột hoại thư. A ++ - - - Bệnh dạ dầy, ruột thuộc loại ngộ đñộc thực phẩm, tieâu chảy nhẹ, đñoâi khi tử vong. Ñoäng vaät Tieâu chảy (heo, ngựa con). Hoại tử ruột đñối với loaøi chim. Kiết lỵ ñối với cừu con, B + + + - ? xuất huyết ruột vôùi beâ con vaø lừa con. Lôû loeùt ruoät với cừu Vieâm ruột hoại tử (tieâu C + + - - chảy). Vieâm ruột hoại tử treân heo con, beâ vaø lừa con. Sinh ñoäc toá ruoät gaây ra hoaïi töû ôû cöøu. D + - + - ? E + - - + ? Hoại tử ruoät ở cừu con, beâ, deâ cừu Sinh ñoäc tố ruột ở beâ 11 2.3.1.8. Khaû naêng gaây beänh Gaây hoaïi töû sinh hôi ôû ngöôøi, gaây kieát lò cho ñoäng vaät non, beänh traøn ñoäc huyeát, hoaïi thö sinh hôi,... type A gaây truùng ñoäc thöùc aên cho ngöôøi. Trong phoøng thí nghieäm chuoät lang, chuoät baïch, boà caâu deã caûm nhieãm. Tieâm canh truøng döôùi da chuoät lang, da choã tieâm coù maøu ñoû saãm, moâ döôùi da phuø, khí thuõng vaø thaám maùu. Con vaät cheát töø 12 - 48 giôø (Toâ Minh Chaâu – Traàn Thò Bích Lieân, 1999). Treân heo con theo meï, C. perfringens coù hai type gaây beänh: C. perfringens type A: traøn ñoäc huyeát C. perfringens type C: vieâm ruoät hoaïi töû Beänh chuû yeáu xaûy ra treân heo con döôùi 7 ngaøy tuoåi vôùi caùc daáu hieäu tieâu chaûy ra maùu, treân heo lôùn hôn chæ maéc beänh vôùi theå baùn caáp tính. Ñöôøng truyeàn laây : ñöôøng mieäng, thöôøng caû ñaøn maéc beänh. Thôøi gian nung beänh: 24 giôø. Chuûng vi khuaån C. perfringens gaây beänh tieâu chaûy cho heo con theo meï thöôøng laø C. perfringens type C, gaây vieâm ruoät hoaïi töû xuaát huyeát traàm troïng ôû heo con sô sinh (döôùi 1 tuaàn tuoåi), thöôøng gaây cheát nhanh nhaát laø nhöõng heo toát cuûa traïi. C. perfringens type C coù khaû naêng sinh ñoäc toá ST, LT, coù ñoäc löïc vaø gaây dung huyeát. ST: ñoäc toá chòu nhieät. LT: ñoäc toá khoâng chòu nhieät, bò voâ hoaït ôû 100oC trong 10 phuùt. C. perfringens type A, trong thôøi gian daøi ngöôøi ta xem noù nhö laø vi sinh vaät kyù sinh bình thöôøng cuûa ñöôøng tieâu hoùa. Nhöng töø khi coâng trình cuûa Jestin vaø Popoff 1985, ngöôøi ta bieát C. perfringens naøy coù theå gaây beänh trong vaøi ñieàu kieän. Vaøi chuûng trong quaù trình hình thaønh baøo töû seõ saûn sinh nhöõng ñoäc toá ñöôøng ruoät daãn ñeán hoaïi töû teá baøo thöôïng bì ruoät. Theå thöïc vaät vi truøng tieát ñoäc toá alpha (α), ñoäc toá 12 theta (θ) nhöng vai troø gaây beänh laïi chöa ñöôïc chöùng toû ñaày ñuû. C. perfringens type A hieám khi gaây beänh moät mình (Traàn Thanh Phong, 1996). Vi khuaån C. perfringens coù ñoäc löïc maïnh, coù khaû naêng gaây cheát chuoät nhaét traéng trong 8 - 36 giôø (theo Ñaëng Xuaân Bình vaø Traàn Thò Haïnh, 2001). 2.3.2. Dòch teã 2.3.2.1. Treân theá giôùi Szent Evanxi vaø Szabo (1955) baùo caùo vieâm ruoät hoaïi töû cuûa heo con sô sinh ôû Hungary do C. perfringens nhoùm C gaây cheát heo 70% laàn ñaàu tieân vaø sau ñoù beänh ñöôïc phaùt hieän ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi. Beänh thöôøng thaáy ôû heo con trong voøng 1 tuaàn tuoåi vaø nhaát laø vaøo 3 ngaøy ñaàu tieân sau khi sinh. Tuy nhieân cuõng phaùt hieän thaáy coù nhöõng oå dòch ôû heo con 2 – 4 tuaàn tuoåi (Bergland, 1966; Hogh, 1974) vaø thaäm chí ô ûheo cai söõa (Meszaros vaø Pesti, 1965; Matthias vaø cs, 1968). Tyû leä cheát khaù cao, ít coù tröôøng hôïp khoûi beänh. Tyû leä cheát cuõng khaùc nhau ôû nhöõng ñaøn khaùc nhau. Coù theå coù nhöõng ñaøn cheát 9%, nhöng coù ñaøn tyû leä cheát ñeán 59%. Haàu heát caùc tröôøng hôïp ñeàu xaûy ra ôû heo sô sinh. Phaân vaø da cuûa heo meï bò oâ nhieãm vi khuaån yeám khí naøy chính laø vaät mang truøng gieo raéc maàm beänh cho heo con. Veà dòch teã cuûa beänh do C. perfringens typ A ôû heo ñöôïc nghieân cöùu coøn ít neân coù ñieåm chöa ñöôïc laøm roõ. Bình thöôøng vi khuaån toàn taïi ôû chaát chöùa trong ñöôøng ruoät vaø ñaát. Vi khuaån ñöôïc phaân laäp thaáy ôû taát caû caùc traïi chaên nuoâi vaø khaùng theå khaùng C. perfringens typ A ñöôïc phaùt hieän roäng raõi ôû heo thòt vaø heo naùi. Vi khuaån yeám khí Clostridium perfringens typ C gaây ra tyû leä cheát dao ñoäng töø 50% - 100% (Taylor et al.1986). 13 2.3.2.2. Vieät Nam Ñaõ ñöôïc nghieân cöùu bôûi moät soá taùc giaû nhö Ñaëng Xuaân Bình vaø Traàn Thò Haïnh (2001). Hai taùc giaû naøy böôùc ñaàu ñaõ nghieân cöùu hai loaïi cheá phaåm sinh hoïc phoøng beänh tieâu chaûy do Clostridium laø C. perfringens – toxoid vaø Bacterin EBC. 2.3.3. Cô cheá sinh beänh Phaàn lôùn caùc tröôøng hôïp beänh do C. perfringens gaây ra chæ trong voøng vaøi phuùt hoaëc vaøi giôø sau khi heo sinh ra. Vi khuaån thöôøng xaâm nhaäp vaøo bieåu bì cuûa loâng nhung vaø taêng sinh khaép maøng nhaøy ruoät vaø gaây hoaïi töû taïi ñoù, ñoàng thôøi gaây xuaát huyeát. Vuøng hoaïi töû lan daàn vaø gaây toån thöông vaøo chieàu saâu ñeán nieâm maïc, döôùi nieâm maïc vaø thaäm chí ñeán lôùp cô. Phaàn lôùn vi khuaån thöôøng gaây hoaïi töû loâng nhung, loâng nhung cuøng vôùi vi khuaån baùm dính troùc ra rôi vaøo xoang ruoät. Moät soá vi khuaån coù theå xaâm nhaäp saâu vaøo thaønh ruoät taïo thaønh khí thuõng ôû döôùi lôùp nieâm maïc, lôùp cô, hoaëc xaâm nhaäp sau vaøo xoang buïng. Khí thuõng naøy coù theå taïo neân ôû nhöõng haïch lympho vuøng laân caän. Coù hieän töôïng taéc ngheõn maïch ôû vuøng bò khí thuõng. Vai troø gaây beänh cuûa caùc ñoäc toá do vi khuaån tieát ra chöa ñöôïc nghieân cöùu kyõ. Phaàn lôùn laø do ñoäc toá alpha vaø beta. Ñoäc toá gaây cheát vaø gaây hoaïi töû – ñoäc toá beta thöôøng laø do C. perfringens saûn sinh ra vaø chính laø yeáu toá chuû yeáu gaây ra hoaïi töû ruoät. Vì vaäy con vaät thöôøng cheát laø do hoaïi töû ruoät. Coøn moät soá tröôøng hôïp coù theå do nhieãm truøng keá phaùt, nhö nhieãm E. coli vaø caùc loaïi vi truøng khaùc. Chöùng maùu nhieãm ñoäc toá coù theå xaûy ra trong nhöõng tröôøng hôïp quaù caáp tính, heo con run raåy, yeáu haún vaø cheát ñoät ngoät. Ñoäc toá beta thöôøng coù haøm löôïng cao trong chaát chöùa cuûa ruoät xuaát huyeát hoaëc trong chaát loûng trong xoang buïng cuûa nhöõng heo beänh. Ñoäc toá naøy coù theå tieâm vaøo tónh maïch gaây cho heo co cheát ñoät ngoät. Neáu tieâm ôû lieàu thaáp seõ gaây toån thöông nhieàu vuøng trong cô theå. Tuy nhieân chöùng maùu nhieãm ñoäc toá khoâng coù taàm quan troïng thaät söï trong quaù trình sinh beänh ôû heo con.