Tài liệu Thực trạng và giải pháp phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn thị trấn Đu - Huyện Phú Lương - Tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM VŨ BIÊN CƢƠNG Tên đề tài: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI TRÊN ĐỊA BÀN THỊ TRẤN ĐU, HUYỆN PHÚ LƢƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo Chuyên ngành Khoa Khoá học : Chính quy : Kinh tế nông nghiệp : Kinh tế và phát triển nông thôn : 2011 - 2015 THÁI NGUYÊN - 2015 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM VŨ BIÊN CƢƠNG Tên đề tài: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI TRÊN ĐỊA BÀN THỊ TRẤN ĐU, HUYỆN PHÚ LƢƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo Chuyên ngành Lớp Khoa Khoá học Giáo viên hƣớng dẫn : Chính quy : Kinh tế nông nghiệp : 43 - Kinh tế nông nghiệp : Kinh tế và phát triển nông thôn : 2011 - 2015 : Th.S. Nguyễn Quốc Huy THÁI NGUYÊN - 2015 LỜI CAM ĐOAN Em xin cam đoan khóa luận này là do chính em thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của thầy giáo: ThS. Nguyễn Quốc Huy Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong khóa luận là trung thực và chưa hề được công bố hoặc sử dụng để bảo vệ một học hàm nào. Các thông tin trích dẫn trong khóa luận này đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Nếu sai em xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. Thái Nguyên, ngày 01 tháng 6 năm 2015 Sinh viên Vũ Biên Cƣơng i LỜI CẢM ƠN Sau một thời gian thực tập tốt nghiệp, để hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này ngoài sự nỗ lực của bản thân em đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình về nhiều mặt của các tổ chức và các cá nhân trong và ngoài trường. Trước tiên, em xin được bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc đến Ban giám hiệu nhà trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, Khoa Kinh Tế và PTNT, Bộ môn phát triển nông thôn và các thầy, cô giáo đã tạo trang bị cho em nhưng kiến thức và tạo điều kiện cho em hoàn thành khóa luận này. Đặc biệt em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo Th.S Nguyễn Quốc Huy, người đã trực tiếp tận tình hướng dẫn và giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành khóa luận. Em xin cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của lãnh đạo UBND thị trấn Đu, các bác, các cô, các chú, các anh, chị trong UBND, và các chủ trang trại đã tạo điều kiện giúp đỡ, cung cấp số liệu báo cáo, tư liệu khách quan và nói lên những suy nghĩ của mình để giúp em hoàn thành khóa luận này. Em xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, ngày 1 tháng 6 năm 2015 Sinh viên Vũ Biên Cƣơng ii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 4.1: Tình hình sử dụng đất đai của thị trấn Đu 2012 - 2014 ............................24 Bảng 4.2: Tình hình dân số và lao động của thị trấn Đu 2012 - 2014 ......................25 Bảng 4.3: Thu nhập bình quân phân theo ngành của người dân năm 2014 ..............27 Bảng 4.4a: Số lượng và cơ cấu các loại hình trang trại trên địa bàn huyện Phú Lương 2012- 2014 ....................................................................................29 Bảng 4.4b: Các loại hình kinh tế trang trại của huyên Phú Lương phân theo các đơn vị hành chính năm 2014 ...........................................................................30 Bảng 4.5: Quy mô đất đai của các mô hình trang trại trên địa bàn thị trấn Đu năm 2014 ................................................................................31 Bảng 4.6: Tình hình nguồn vốn bình quân 1 trang trại trên địa bàn thị trấn Đu năm 2014 ................................................................................32 Bảng 4.7a: Tình hình lao động BQ trong các trang trại trên địa bàn Thị trấn Đu năm 2014...............................................................................33 Bảng 4.7b: Trình độ chuyên môn môn và tuổi của chủ trang trại trên địa bàn thị trấn Đu năm 2014 ............................................................................................34 Bảng 4.8: Trang bị và sử dụng máy móc trong trang trại .........................................36 Bảng 4.9: Giá trị sản xuất bình quân của các mô hình trang trại phân theo cơ cấu nguồn thu năm 2014 .................................................................................37 Bảng 4.10: Chi phí sản xuất bình quân 1 trang trại trên địa bàn Thị trấn Đu năm 2014...............................................................................39 Bảng 4.11: Kết quả sản xuất kinh doanh bình quân 1 trang trại ở thị trấn Đu năm 2014 ................................................................................40 Bảng 4.12: Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sản xuất kinh doanh trung bình/năm của các loại hình trang trại ..............................................................................41 Bảng 4.13: Tổng hợp những khó khăn, nhu cầu, nguyện vọng của các chủ trang trại điều tra ......................................................................................................43 iii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 4.1: Biểu đồ thể hiện cơ cấu thu nhập bình quân đầu người năm 2014 ...........28 iv DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT Viết tắt STT Nguyên ngữ 1 BQ Bình quân 2 CC Cơ cấu 3 CN -XD Công nghiệp - Xây dựng 4 DT Diện tích 5 ĐVT Đơn vị tính 6 GT Giá trị 7 GCN Giấy chứng nhận 8 KHKT Khoa học kỹ thuật 9 LĐ Lao động 10 KTTT Kinh tế trang trại 11 TT Trang trại 12 TT - NT Thành thị - Nông thôn 13 TBCN Tư bản chủ nghĩa 14 TM - DV Thương mại - Dịch vụ 15 SL Số lượng 16 SDĐ Sử dụng đất v MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................. i DANH MỤC CÁC BẢNG......................................................................................... ii DANH MỤC CÁC HÌNH ......................................................................................... iii DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT ......................................................... iv MỤC LỤC ...................................................................................................................v Phần 1: MỞ ĐẦU ......................................................................................................1 1.1. Đặt vấn đề ............................................................................................................1 1.2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................2 1.3. Mục tiêu nghiên cứu.............................................................................................2 1.4. Ý nghĩa của đề tài .................................................................................................2 1.4.1. Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học .................................................2 1.4.2. Ý nghĩa thực tiễn ...............................................................................................3 1.5. Những đóng góp mới của đề tài ...........................................................................3 1.6. Bố cục khoá luận ..................................................................................................3 Phần 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .........................................................4 2.1. Cơ sở lý luận ........................................................................................................4 2.1.1. Khái niệm về kinh tế trang trại ..........................................................................4 2.1.2. Các đặc trưng chủ yếu của kinh tế trang trại .....................................................5 2.1.3. Vị trí và vai trò của kinh tế trang trại ................................................................6 2.1.4. Phân loại các loại hình kinh tế trang trại ...........................................................9 2.1.5. Các tiêu chí định lượng để xác định kinh tế trang trại ....................................10 2.1.5.1. Giá trị sản lượng hàng hoá bình quân một năm ...........................................11 2.1.5.2. Quy mô sản xuất phải tương đối lớn và vượt trội so với kinh tế nông hộ tương ứng ngành sản xuất và vùng kinh tế ...............................................................11 2.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài ...................................................................................12 2.2.1. Tình hình phát triển trang trại trên thế giới .....................................................12 2.2.2. Tình hình phát triển kinh tế trang trại trong nước và tỉnh Thái Nguyên .........14 vi 2.2.3. Tình hình phát triển kinh tế trang trại ở huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên .......................................................................................................18 Phần 3: ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......19 3.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................19 3.1.1. Đối tượng nghiên cứu......................................................................................19 3.1.2. Phạm vi nghiên cứu .........................................................................................19 3.1.2.1. Phạm vi về không gian .................................................................................19 3.1.2.2. Thời gian nghiên cứu ...................................................................................19 3.2. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................19 3.3. Nội dung nghiên cứu ..........................................................................................19 3.4. Phương pháp nghiên cứu và chỉ tiêu theo dõi ....................................................20 3.4.1. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................20 3.4.1.1. Phương pháp thu thập thông tin ...................................................................20 3.4.1.2. Phương pháp xử lý và phân tích thông tin ...................................................21 3.4.2. Các chỉ tiêu theo dõi ........................................................................................21 3.4.2.1. Chỉ tiêu phản ánh đặc điểm của chủ trang trại .............................................21 3.4.2.2. Chỉ tiêu phản ánh yếu tố sản xuất ................................................................21 3.4.2.3. Chỉ tiêu phản ánh kết quả sản xuất ..............................................................22 Phần 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .......................................23 4.1. Tình hình điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của thị trấn Đu ...........................23 4.1.1. Điều kiện tự nhiên ...........................................................................................23 4.1.1.1. Vị trí địa lý ...................................................................................................23 4.1.1.2. Địa hình ........................................................................................................23 4.1.1.3. Nhiệt độ, khí hậu ..........................................................................................23 4.1.1.4. Lương mưa ...................................................................................................23 4.1.1.5. Thủy văn .......................................................................................................23 4.1.1.6. Các nguồn tài nguyên tự nhiên.....................................................................24 4.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................................25 4.1.2.1. Tình hình dân số và lao động qua các năm 2012 - 2014 ..............................25 vii 4.1.2.2. Hệ thống hạ tầng kỹ thuật ............................................................................26 4.1.2.3. Điều kiện kinh tế ..........................................................................................26 4.1.3. Những thuận lợi và khó khăn về điều kiện tự nhiên, kinh tế, văn hoá xã hội ảnh hưởng đến phát triển KTTT trên địa bàn thị trấn Đu .........................................28 4.1.3.1. Thuận lợi ......................................................................................................28 4.1.3.2. Khó khăn ......................................................................................................29 4.2. Thực trạng phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn thị trấn Đu ........................29 4.2.1. Số lượng và loại hình kinh tế trang trại ...........................................................29 4.2.2. Quy mô đất đai của các trang trại điều tra ......................................................31 4.2.3. Yếu tố vốn sản xuất của các trang trại ............................................................32 4.2.4. Nguồn nhân lực trong các trang trại ................................................................33 4.2.5. Tình hình trang bị và sử dụng máy móc thiết bị của các trang trại.................35 4.3. Giá trị sản xuất, chi phí, kết quả, hiệu quả sản xuất kinh doanh của các trang trại trên địa bàn thị trấn .............................................................................................37 4.3.1. Giá trị sản xuất bình quân của các mô hình trang trại.....................................37 4.3.2. Chi phí sản xuất kinh doanh của các trang trại ...............................................38 4.3.3. Kết quả sản xuất kinh doanh ...........................................................................39 4.3.4. Hiệu quả sản xuất kinh doanh của các trang trại.............................................41 4.4. Ý kiến của các chủ trang trại về những khó khăn và nguyện vọng để phát triển kinh tế trang trại ........................................................................................................43 Phần 5: CÁC GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI ...............45 5.1. Giải pháp phát triển kinh tế trang trại ................................................................45 5.1.1. Các giải pháp chung cho các loại hình trang trại ............................................45 5.1.1.1. Nhóm giải pháp về đất đai - Quy hoạch và đầu tư hạ tầng ..........................45 5.1.1.2. Các giải pháp về vốn và đầu tư tín dụng ......................................................46 5.1.1.3. Các giải pháp về thị trường, chế biến và tiêu thụ sản phẩm ........................47 5.1.1.4. Các giải pháp về công tác khuyến nông và đưa tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất ...............................................................................................................49 viii 5.1.1.5. Các giải pháp về tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kỹ thuật nghiệp vụ và quản lý cho các chủ trang trại và người lao động trong các trang trại ...............................51 5.1.2. Giải pháp cụ thể ..............................................................................................52 5.1.2.1. Đối với trang trại chăn nuôi .........................................................................52 5.1.2.2. Đối với trang trại trồng trọt ..........................................................................52 5.2. Kết luận ..............................................................................................................54 5.3. Kiến nghị ............................................................................................................55 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 1 Phần 1 MỞ ĐẦU 1.1. Đặt vấn đề Kinh tế trang trại (KTTT) là bước phát triển cao có tính quy luật của kinh tế nông hộ, là mô hình sản xuất đã có từ rất lâu, mang tính phổ biến và giữ vai trò quan trọng trong quá trình phát triển nông nghiệp ở hầu hết các quốc gia trên thế giới. Thực tế đã chứng minh kinh tế trang trại đã phát huy được vai trò to lớn, tạo ra sức mạnh mới trong sự nghiệp phát triển nông nghiệp nông thôn, phát triển KTTT đã khai thác sử dụng có hiệu quả đất đai, vốn, kỹ thuật, kinh nghiệm quản lí góp phần phát triển nông nghiệp bền vững, khuyến khích làm giàu đi đôi với xoá đói giảm nghèo, phân bổ lại lao động, dân cư không những vậy mà việc phát triển kinh tế trang trại còn góp phần vào việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Ở Việt Nam trong những năm gần đây nhất là từ sau Nghị quyết 10 của Bộ Chính trị năm 1988, kinh tế trang trại đã có những bước phát triển khá và từng bước khẳng định là một hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh nông nghiệp có nhiều ưu thế và phù hợp với xu hướng phát triển tất yếu của một nền sản xuất nông nghiệp theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Đảng và nhà nước ta cũng đã có nhiều chính sách khuyến khích phát triển và bảo hộ KTTT như các Nghị định, Quyết định như: Nghị định số 51/1999/NĐ-CP, Nghị định số 30/1998/NĐ-CP- quy định chi tiết thi hành Luật thuế thu nhập doanh nghiệp theo hướng quy định đối tượng nộp thuế là những hộ làm kinh tế trang trại đã sản xuất kinh doanh ổn định, có giá trị hàng hóa và lãi lớn, giảm thấp nhất mức thuế suất, nhằm khuyến khích phát triển kinh tế trang trại, Nghị định số 43/1999/NĐ-CP - hỗ trợ đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng về giao thông, thuỷ lợi, điện, nước sinh hoạt, thông tin, cơ sở chế biến, ngoài ra còn rất nhiều các chính sách về thuế, khoa học - công nghệ, môi trường, thị trường. Tuy nhiên, quá trình phát triển kinh tế trang trại đang đặt ra nhiều vấn đề cần được giải quyết kịp thời. 2 Thị trấn Đu là một thị trấn có điều tự nhiên, kinh tế - xã hội khá thuận lợi cho việc phát triển kinh tế trang trại. Ở Thị trấn Đu trong những năm gần đây, kinh tế trang trại phát triển mạnh mẽ cả về số lượng và quy mô, nên đã cải thiện về thu nhập cho nhiều hộ nông dân, làm thay đổi bộ mặt của vùng nông thôn, giải quyết công ăn việc làm cho nhiều người lao động. Tuy nhiên bên cạnh đó việc phát triển KTTT cũng gặp không ít những khó khăn như: chủ trang trại hầu hết còn thiếu kiến thức khoa học kỹ thuật, khó khăn về tiêu thụ sản phẩm, thiếu vốn, lao động trang trại chưa qua đào tạo, hầu hết các chủ trang trại có nguyện vọng được vay vốn ngân hàng với số lượng lớn, thời gian dài, lãi suất ưu đãi để đầu tư vào các loại hình mới có hiệu quả như cây lâu năm, nuôi trồng thuỷ sản quy mô lớn… Phát triển KTTT là hướng đi đúng đắn, cần được quan tâm giúp đỡ bằng các chính sách thiết thực, góp phần khai thác có hiệu quả và bền vững tiềm năng về đất đai, lao động ở địa phương.Vì vậy tôi chọn đề tài “Thực trạng và giải pháp phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn thị trấn Đu Huyện Phú Lương Tỉnh Thái Nguyên” 1.2. Mục đích nghiên cứu Đánh giá hiện trạng sản xuất kinh doanh của trang trại trên địa bàn thị trấn Đu huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên, từ đó tìm ra những thuận lợi và khó khăn để đưa ra những giải pháp phát triển đúng đắn. 1.3. Mục tiêu nghiên cứu - Góp phần hệ thống hoá và làm rõ một số vấn đề lí luận về kinh tế trang trại trong giai đoạn hiện nay. - Đánh giá hiện trạng sản xuất kinh doanh của một số trang trại trên địa bàn thị trấn Đu huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên, từ đó tìm ra các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình sản xuất kinh doanh cũng như những thuận lợi và khó khăn của các trang trại. - Đề xuất một số giải pháp nhằm định hướng và phát triển kinh tế trang trại. 1.4. Ý nghĩa của đề tài 1.4.1. Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học - Nâng cao nhận thức và sự hiểu biết về kinh tế trang trại. 3 - Sinh viên có cái nhìn tổng thể hơn về thực trạng đang diễn ra tại các trang trại của người dân trên địa bàn thị trấn Đu. Từ đó đưa ra những giải pháp khắc phục những vấn đề còn tồn tại nhằm phát triển kinh tế trang trại. - Nâng cao năng lực, rèn luyện kỹ năng và phương pháp nghiên cứu khoa học cho mỗi sinh viên. - Là tài liệu tham khảo cho các bạn sinh viên tham gia nhiên cứu khoa học về vấn đề kinh tế trang trại. 1.4.2. Ý nghĩa thực tiễn - Đề tài có thể là cơ sở khắc phục những vấn đề bất cập mà các trang trại đang gặp phải. - Đề tài có thể đưa ra những định hướng, giải pháp thiết thực giúp người lao động, các chủ trang trại phát triển trang trại của mình. - Kết quả nghiên cứu của đề tài là cơ sở cho các nhà quản lý, lãnh đạo, các ban ngành đưa ra phương hướng để phát huy những tiềm năng thế mạnh, giải quyết những khó khăn, trở ngại nhằm phát triển kinh tế trang trại ngày càng hiệu quả và bền vững. 1.5. Những đóng góp mới của đề tài Đề tài góp phần hệ thống hóa các vấn đề lí luận và thực tiễn trên địa bàn đồng thời góp phần đưa ra bức tranh về quả của kinh tế trang trại trên địa bàn thị trấn Đu. - Đề tài đã đánh giá được thuận lợi khó khăn của việc phát triển các loại hình trang trại trên địa bàn thị trấn, đây có thể cơ sở cho các cấp quy hoạch, định hướng phát triển các trang trại trong thời gian tới. 1.6. Bố cục khoá luận - Phần 1. Mở đầu - Phần 2. Cơ sở lý luận và thực tiến - Phần 3. Đối tượng, nội dung và phương pháp nghiên cứu - Phần 4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận - Phần 5. Các giải pháp và kiến nghị 4 Phần 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 2.1. Cơ sở lý luận 2.1.1. Khái niệm về kinh tế trang trại Hiện nay khái niệm về kinh tế trang trại đối với nước ta vẫn còn là vấn đề tương đối mới. Tuy nhiên cũng đã có nhiều tác giả nghiên cứu về kinh tế trang trại, mỗi tác giả có một góc nhìn khác nhau về loại hình kinh tế này. Tôi xin đưa ra một số khái niệm về kinh tế trang trại như sau: - Theo tác giả Trần Đức: “Kinh tế trang trại là một hình thức tổ chức sản xuất cơ sở trong nước có mục đích chủ yếu là sản xuất sản phẩm hàng hoá, tư liệu sản xuất thuộc quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng của một người chủ độc lập, sản xuất được tiến hành trên quy mô tập trung đủ lớn, với cách thức tổ chức, quản lý tiến bộ và trình độ kỹ thuật cao, hoạt động tự chủ và luôn gắn với thị trường”.[9] - Theo tác giả Lê Trọng: “ Kinh tế trang trại (hay kinh tế nông lâm ngư trại) là một hình thức tổ chức kinh tế cơ sở của nền sản xuất xã hội, dựa trên cơ sở hợp tác và phân công lao động xã hội. Bao gồm một số người lao động nhất định được chủ trang trại tổ chức, trang bị những tư liệu sản xuất kinh doanh, phù hợp với yêu cầu của kinh tế thị trường và được nhà nước bảo hộ”.[4] Nghị quyết 03/2000/NQ - CP ngày 02/02/2000 của Chính phủ về kinh tế trang trại đã ghi rõ: “Kinh tế trang trại là hình thức tổ chức sản xuất hàng hoá trong nông nghiệp, nông thôn, chủ yếu dựa vào hộ gia đình, nhằm mở rộng quy mô và nâng cao hiệu quả sản xuất trong lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thuỷ sản, trồng rừng, gắn sản xuất với chế biến và tiêu thụ nông, lâm, thuỷ sản”. Trang trại là loại hình cơ sở sản xuất nông nghiệp của các hộ gia đình nông dân, hình thành và phát triển chủ yếu trong điều kiện kinh tế thị trường khi phương thức sản xuất tư bản thay thế phương thức sản xuất phong kiến.[5] Phần lớn các các nhà nghiên cứu đều cho rằng trang trại là một loại hình tổ chức sản xuất cơ sở trong nông, lâm nghiệp, thuỷ sản, có mục đích chính là sản xuất 5 hàng hoá, có tư liệu sản xuất thuộc quyền sở hữu, hoặc quyền sử dụng của một người chủ độc lập, sản xuất được tiến hành trên quy mô ruộng đất và các yếu tố sản xuất tiến bộ, trình độ kỹ thuật cao, hoạt động tự chủ và luôn gắn với thị trường. Kinh tế trang trại là một loại hình kinh tế sản xuất hàng hoá phát triển trên cơ sở kinh tế hộ nhưng ở quy mô lớn hơn, được đầu tư nhiều hơn về cả vốn và kỹ thuật, có thể thuê mướn nhân công để sản xuất ra vài loại sản phẩm hàng hoá từ nông nghiệp với khối lượng lớn cho thị trường. Để hiểu hơn về khái niệm kinh tế trang trại, trước hết cần phân biệt các thuật ngữ “trang trại” và “kinh tế trang trại”. Trong tiếng Việt hiện nay hai thuật ngữ này trong nhiều trường hợp được sử dụng không phân biệt, tuy nhiên về thực chất “trang trại” và “kinh tế trang trại” là hai khái niệm không đồng nhất. Kinh tế trang trại là tổng thể các yếu tố vật chất của sản xuất và các quan hệ kinh tế nảy sinh trong quá trình tồn tại và hoạt động của trang trại. Còn trang trại là nơi kết hợp các yếu tố vật chất của sản xuất và là chủ thể của các quan hệ kinh tế đó.[7] Điểm chung của những khái niệm trên cho thấy kinh tế trang trại là kinh tế hộ nông dân sản xuất hàng hoá, nhưng quy mô sản xuất hàng hoá đó phải đạt tới một mức độ tương đối lớn. Như vậy, trang trại là hình thức tổ chức sản xuất hàng hoá dựa trên cơ sở lao động, đất đai, tư liệu sản xuất cơ bản của hộ gia đình, hoàn toàn tự chủ và bình đẳng với các tổ chức kinh tế khác, sản phẩm làm ra chủ yếu để bán và tạo nguồn thu nhập chính cho gia đình. 2.1.2. Các đặc trưng chủ yếu của kinh tế trang trại Theo công văn số 216/KTTW ngày 04/09/1998 của Ban Kinh tế Trung ương về báo cáo kết quả hội nghị nghiên cứu kinh tế trang trại đã sơ bộ xác định các đặc trưng chủ yếu để nhận dạng kinh tế trang trại ở nước ta hiện nay là: * Trang trại là hình thức tổ chức kinh tế trong nông, lâm, ngư nghiệp, được hình thành trên cơ sở kinh tế hộ nhưng mang tính chất sản xuất hàng hoá rõ rệt, đạt khối lượng và tỷ lệ sản phẩm hàng hoá lớn hơn và thu được lợi nhuận nhiều hơn. * Mục đích chủ yếu của kinh tế trang trại là sản xuất nông sản phẩm hàng hoá theo nhu cầu thị trường. 6 * Tư liệu sản xuất trong trang trại thuộc quyền sở hữu hay sử dụng của một người chủ. Trang trại hoàn toàn có quyền tự chủ trong tổ chức hoạt động sản xuất kinh doanh. * Các yếu tố sản xuất của trang trại trước hết là ruộng đất và tiền vốn được tập trung với quy mô nhất định theo yêu cầu phát triển sản xuất hàng hoá. * Lao động chính trong các trang trại chủ yếu là chủ trang trại và những người trong gia đình và có thuê mướn lao động theo hình thức công nhật hoặc thời vụ. * Chủ trang trại là người có ý chí làm giàu, có vốn, có năng lực tổ chức quản lý, có kiến thức và kinh nghiệm sản xuất nông nghiệp, đồng thời có hiểu biết nhất định về kinh doanh và nắm bắt nhu cầu thị trường. * Trang trại có cách tổ chức và quản lý sản xuất tiến bộ dựa trên cơ sở chuyên môn hoá sản xuất, thâm canh, ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ, thực hiện hạch toán, điều hành sản xuất hợp lý và thường xuyên tiếp cận thị trường. * Phương thức khai thác đất đai bằng chính sức lao động trực tiếp và kinh nghiệm sản xuất nông nghiệp của gia đình. * Kinh tế trang trại mang bản chất kinh tế hai mặt của kinh tế hộ nông dân: vừa là đơn vị sản xuất mang tính chất gia đình; vừa mang dáng dấp của một loại hình doanh nghiệp tư nhân một chủ sở hữu. * Kinh tế trang trại còn có đặc trưng thể hiện sự phát triển cao hơn về chất so với kinh tế nông hộ, điểm khác chủ yếu giữa kinh tế nông hộ với kinh tế trang trại là mục tiêu và quy mô sản xuất hàng hoá; sản xuất hàng hoá là đất đặc trưng có tính bản chất của kinh tế trang trại. 2.1.3. Vị trí và vai trò của kinh tế trang trại * Về tính chất và vị trí của kinh tế trang trại: Theo Nghị quyết 03 năm 2000 của Chính phủ thì: - Kinh tế trang trại là hình thức tổ chức sản xuất hàng hoá trong nông nghiệp nông thôn, chủ yếu dựa vào hộ gia đình nhằm mở rộng quy mô và nâng cao hiệu quả sản xuất gắn với chế biến và tiêu thụ nông lâm, thuỷ sản. - Phát triển kinh tế trang trại nhằm khai thác sử dụng có hiệu quả đất đai, 7 vốn, kinh nghiệm quản lý góp phần phát triển nông nghiệp bền vững, tạo việc làm, tăng thu nhập, khuyến khích làm giàu đi đôi với xoá đói giảm nghèo, phân bổ lại lao đông, dân cư, xây dựng nông thôn mới. - Quá trình chuyển dịch, tích tụ ruộng đất hình thành các trang trại gắn liền với quá trình phân công lại lao động ở nông thôn, từng bước chuyển dịch lao động nông nghiệp sang các ngành phi nông nghiệp, thúc đẩy tiến trình công nghiệp hoá nông nghiệp, nông thôn. * Vai trò của kinh tế trang trại Ở các nước phát triển, trang trại gia đình là loại hình trang trại chủ yếu, có vị trí đặc biệt quan trọng trong hệ thống kinh tế nông nghiệp,có vai trò to lớn và quyết định trong sản xuất nông nghiệp, là lực lượng sản xuất ra phần lớn sản phẩm nông nghiệp trong xã hội, tiêu thụ sản phẩm cho các ngành công nghiệp, cung cấp nguyên liệu cho chế biến và thương nghiệp. Trong điều kiện nước ta, vai trò và hiệu quả phát triển của kinh tế trang trại phải được đánh giá, nhìn nhận trên cả ba mặt đó là: hiệu quả về mặt kinh tế, xã hội và môi trường. Được thể hiện rõ trên các nội dung chủ yếu sau: - Vai trò thúc đẩy sản xuất hàng hoá phát triển, góp phần đưa sản xuất nông nghiệp lên công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Kinh tế trang trại là một bước phát triển mới của nền sản xuất xã hội, là nhân tố mới ở nông thôn, là động lực mới, nối tiếp và phát huy động lực kinh tế hộ nông dân, là sự đột phá trong bước chuyển sang sản xuất nông nghiệp hàng hoá, tạo ra sức sản xuất mới, có khả năng tạo ra khối lượng lớn về nông sản hàng hoá đáp ứng tiêu dùng trong nước và xuất khẩu. Kinh tế trang trại làm ra sản phẩm để bán theo yêu cầu của thị trường, nên nó kích thích sản xuất và đòi hỏi cạnh tranh để tồn tại, phát triển. Để giành thắng lợi trong cạnh tranh, các trang trại phải nâng cao năng suất lao động, chất lượng sản phẩm, giảm giá thành để nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh. Muốn vậy, các trang trại phải biết đầu tư quy mô sản xuất hợp lý, đầu tư khoa học công nghệ, máy móc thiết bị, tăng cường quản lý..., do đó kinh tế trang trại đã góp phần thúc đẩy 8 nhanh việc sản xuất hàng hoá trong nông nghiệp nông thôn. Sự tập trung sản xuất đòi hỏi các trang trại tất yếu phải tiến hành cơ giới hoá, điện khí hoá các khâu của quá trình sản xuất, vận chuyển, bảo quản, chế biến và tiêu thụ sản phẩm. Như vậy, kinh tế trang trại đã tạo điều kiện để đưa nông nghiệp đi dần vào công nghiệp hoá, hiện đại hoá, tạo tiền đề đi lên sản xuất lớn. - Vai trò chuyển dịch cơ cấu kinh tế và hình thành quan hệ sản xuất mới trong nông nghiệp và nông thôn. Sự hình thành và phát triển kinh tế trang trại ở nước ta hiện nay là xu hướng tất yếu của tập trung hoá, chuyên môn hoá và thị trường hoá sản xuất nông nghiệp, góp phần tích cực trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn, phát triển các loại cây trồng, vật nuôi có giá trị hàng hoá cao, khắc phục dần tình trạng manh mún, phân tán, tạo nên những vùng chuyên canh hoá, tập trung hoá và thâm canh cao, tạo điều kiện thúc đẩy công nghiệp phát triển nhất là công nghiệp chế biến, thương mại và dịch vụ, góp phần làm nông thôn phát triển, tạo thu nhập ổn định trong một bộ phận dân cư làm nông nghiệp. Nhiều chủ trang trại đã đầu tư hoặc tự giác hợp tác với nhau để đầu tư mua sắm máy móc thiết bị công nghiệp để chế biến sản phẩm tạo ra những bán thành phẩm nông sản hàng hoá cung cấp đầu vào cho các cơ sở chế biến hàng xuất khẩu lớn hơn của Nhà nước. Một số doanh nghiệp Nhà nước đã hợp tác với các trang trại thực hiện đầu tư ứng trước vốn cho chủ trang trại và bao tiêu toàn bộ sản phẩm, tạo thế chủ động về nguồn nguyên liệu cho sản xuất kinh doanh. Một số lâm trường quốc doanh đã khoán khoanh nuôi, bảo vệ, chăm sóc rừng cho các hộ dân, điều đó tạo ra sự phân công và hợp tác, làm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. - Vai trò huy động, khai thác các nguồn lực trong dân, giải quyết việc làm cho lao động xã hội, làm giàu cho nông dân, cho đất nước. Kinh tế trang trại là sự đột phá trong bước chuyển sang sản xuất nông nghiệp hàng hoá, lấy việc khai thác tiềm năng và lợi thế so sánh phục vụ nhu cầu xã hội làm phương thức chủ yếu, nên các trang trại phải nỗ lực tìm mọi biện pháp để phát 9 huy tiềm năng đất đai. Huy động các nguồn lực về vốn, lao động, kinh nghiệm, kỹ thuật trong dân một cách hợp lý, có hiệu quả để mở rộng và phát triển sản xuất, tăng thêm lợi nhuận. Điều đó dẫn đến sự tích tụ và tập trung đất đai, vốn đầu tư tạo quy mô sản xuất của các trang trại ngày một lớn hơn, thu hút, sử dụng ngày càng nhiều lao động hơn.[5] - Vai trò sử dụng hiệu quả và bảo vệ tài nguyên đất đai. Bên cạnh lợi ích về kinh tế, Nhà nước và cộng đồng còn thu được lợi ích về tài nguyên và môi trường. Phát triển kinh tế trang trại đã góp phần khai thác và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực đất đai tài nguyên, đưa đất hoang hoá vào phát triển sản xuất, nhất là đối với vùng trung du, miền núi, và ven biển. Ngoài ra, phát triển kinh tế trang trại còn góp phần tăng nhanh độ che phủ rừng, bảo vệ môi trường tận dụng mặt nước cho nuôi trồng thuỷ sản... 2.1.4. Phân loại các loại hình kinh tế trang trại * Theo nguồn gốc hình thành Có ba con đường chính hình thành trang trại: - Trang trại được hình thành từ những khu đất từ thời phong kiến. Đây là các trang trại hình thành từ các khu đất thuộc quyền sở hữu tư nhân của tầng lớp quý tộc, địa chủ. - Trang trại phát triển từ kinh tế hộ gia đình: Quá trình sản xuất đã diễn ra sự phân hoá giữa các hộ. Các hộ sản xuất kinh doanh thuận lợi sẽ phát triển cao hơn về quy mô và kết quả sản xuất mà hình thành các trang trại. - Trang trại hình thành theo kiểu xí nghiệp TBCN: Các nhà tư bản đầu tư vốn vào sản xuất nông - lâm - ngư nghiệp, họ bỏ tiền mua máy móc thiết bị, thuê đất đai và lao động, kinh doanh theo kiểu tư bản chủ nghĩa hình thành các trang trại. * Theo hình thức quản lý - Trang trại gia đình: toàn bộ tư liệu sản xuất đều thuộc quyền sở hữu của hộ gia đình, hộ gia đình là người tự quyết định tổ chức và sản xuất kinh doanh. Loại hình trang trại này sử dụng sức lao động trong gia đình là chính, kết hợp thuê nhân công phụ trong mùa vụ.