Môc lôc
PhÇn më ®Çu .......................................................................................................
Ch¬ng 1. chÝnh thÓ nhµ níc - néi dung c¬ b¶n cña hiÕn
ph¸p......................................................................................................................
1.1. Kh¸i qu¸t vÒ chÝnh thÓ nhµ níc ...................................................
1.2. Ph©n lo¹i h×nh thøc chÝnh thÓ .......................................................
1.3. ViÖc quy ®Þnh chÝnh thÓ trong c¸c hiÕn ph¸p............................
1.4. Sù biÕn d¹ng cña chÝnh thÓ..............................................................
Ch¬ng 2. ChÝnh thÓ ViÖt Nam HiÕn ph¸p 1946 so s¸nh víi
chÝnh thÓ mét sè níc trªn thÕ giíi..................................................
2.1. Kh¸i qu¸t vÒ chÝnh thÓ Nhµ níc ViÖt Nam HiÕn ph¸p 1946
2.1.1. T tëng vÒ c¸c m« h×nh chÝnh thÓ Nhµ níc ë ViÖt Nam tríc c¸ch
m¹ng th¸ng T¸m 1945.................................................................................
2.1.2. C¬ së lý luËn, thùc tiÔn vµ ®Æc ®iÓm cña chÝnh thÓ céng hoµ d©n
chñ nh©n d©n HiÕn ph¸p 1946.....................................................................
2.2. Sù gièng nhau vµ kh¸c nhau cña chÝnh thÓ HiÕn ph¸p 1946
víi chÝnh thÓ céng hoµ (qu©n chñ) ®¹i nghÞ vµ chÝnh thÓ céng
hoµ tæng thèng .........................................................................................
2.2.1. VÒ Nguyªn thñ quèc gia ...................................................................
2.2.2. VÒ Quèc héi ......................................................................................
2.2.3. VÒ ChÝnh phñ ....................................................................................
2.2.4. VÒ T ph¸p ..........................................................................................
Ch¬ng 3. Sù kÕ thõa, ph¸t triÓn chÝnh thÓ hiÕn ph¸p 1946
trong c¸c hiÕn ph¸p viÖt nam vµ mét sè kiÕn nghÞ vÒ
hoµn thiÖn c¬ së hiÕn ®Þnh cña m« h×nh tæ chøc nhµ níc
viÖt nam hiÖn nay........................................................................................
1
3.1. Sù kÕ thõa vµ ph¸t triÓn chÝnh thÓ HiÕn ph¸p 1946 trong c¸c
HiÕn ph¸p NiÖt Nam
3.1.1. VÒ tÝnh chÊt cña nhµ níc ..................................................................
3.1.2. VÒ c¸c quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n......................................
3.1.3. VÒ c¬ cÊu tæ chøc bé m¸y nhµ níc ..................................................
3.2. Mét sè kiÕn nghÞ vÒ hoµn thiÖn c¬ së hiÕn ®Þnh cña m«
h×nh tæ chøc Nhµ níc ViÖt Nam hiÖn nay.........................................
3.2.1. H×nh thµnh mét hÖ thèng lý luËn ®éc lËp vÒ m« h×nh tæ chøc nhµ
níc.
3.2.2. X¸c ®Þnh chÝnh thÓ ViÖt Nam hiÖn nay............................................
3.2.3. NhËn thøc ®óng ®¾n nguyªn t¾c c¶ quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n,
quyÒn lùc nhµ níc lµ thèng nhÊt..................................................................
3.2.4. Hoµn thiÖn tæ chøc vµ c¬ chÕ ph©n c«ng, phèi hîp gi÷a c¸c c¬
quan nhµ níc trong viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t
ph¸p .............................................................................................................
KÕt luËn ................................................................................................................
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o..............................................................................
2
Lêi më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
Trong lÞch sö tån t¹i l©u ®êi cña nhµ níc, vÊn ®Ò träng t©m cña bÊt cø
nhµ níc nµo lµ viÖc tæ chøc vµ thùc hiÖn quyÒn lùc cña nhµ níc nh thÕ nµo. Lý
luËn vµ thùc tiÔn ®· chøng m×nh r»ng, mét nhµ níc mµ cã c¬ chÕ tæ chøc vµ
thùc hiÖn quyÒn lùc dùa trªn nh÷ng luËn cø khoa häc vµ phï hîp víi nh÷ng
®ßi hái kh¸ch quan th× nhµ níc ®ã sÏ tån t¹i vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Ngîc l¹i,
viÖc tæ chøc vµ thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ níc nÕu chØ dùa trªn ý chÝ chñ quan
kh«ng cã c¨n cø khoa häc th× sím hay muén chÕ ®é nhµ níc ®ã còng sÏ bÞ
diÖt vong.
ChÝnh v× vËy, vÊn ®Ò t×m ra mét m« h×nh tæ chøc nhµ níc khoa häc phï
hîp víi ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh trong níc vµ quèc tÕ lµ c«ng viÖc chÝnh yÕu cña
bÊt kú mét nhµ níc nµo trong qu¸ khø, hiÖn t¹i còng nh t¬ng lai.
Trong tiÕn tr×nh lÞch sö, ë c¸c quèc gia kh¸c nhau, viÖc nghiªn cøu, t×m
tßi, s¸ng t¹o ra c¸c m« h×nh, c¬ chÕ tæ chøc vµ thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ níc tèi
u, cã hiÖu qña ®· thóc ®Èy m¹nh mÏ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña hiÕn ph¸p
- mét ®¹o luËt c¬ b¶n cña quèc gia, cã vÞ trÝ tèi cao, mµ chØ trong giai ®o¹n
ph¸t triÓn cña nhµ níc hiÖn ®¹i th× míi héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó hiÕn ph¸p xuÊt
hiÖn.
Trong mét b¶n hiÕn ph¸p bao gåm nhiÒu chÕ ®Þnh kh¸c nhau quy ®Þnh
nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña viÖc tæ chøc vµ thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ níc vµ
nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n kh¸c. Trong ®ã, vÊn ®Ò c¬ b¶n vµ quan träng nhÊt cña bÊt
cø mét b¶n hiÕn ph¸p nµo lµ vÊn ®Ò h×nh thøc chÝnh thÓ nhµ níc. H×nh thøc
chÝnh thÓ nhµ níc lµ h×nh thøc tæ chøc c¸c c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc tèi cao,
c¬ cÊu, tr×nh tù thµnh lËp vµ mèi liªn hÖ cña chóng víi nhau còng nh møc ®é
tham gia cña nh©n d©n vµo viÖc thiÕt lËp c¸c c¬ quan nµy.
ë trªn thÕ giíi, sù xuÊt hiÖn cña hiÕn ph¸p ®· cã bÒ dµy lÞch sö, cã
nhiÒu quèc gia ®· cã lÞch sö lËp hiÕn hµng tr¨m n¨m, ®· cã nh÷ng ®ãng gãp to
lín cho nh©n lo¹i, ®Æc biÖt lµ viÖc t×m ra c¸c m« h×nh tæ chøc quyÒn lùc nhµ níc cã hiÖu qña.
So víi thÕ giíi, lÞch sö lËp hiÕn ViÖt Nam cßn non trÎ.
Ngµy 2/9/1945 t¹i qu¶ng trêng Ba §×nh lÞch sö, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh
®· ®äc b¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp - mét ¸ng v¨n lËp quèc vÜ ®¹i, khai sinh ra níc
ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ - Nhµ níc c«ng n«ng ®Çu tiªn ë §«ng Nam ¸,
më ra mét kû nguyªn míi cho d©n téc ViÖt Nam - kû nguyªn ®éc lËp, tù do vµ
chñ nghÜa x· héi. Ngµy 6/1/1946, toµn thÓ quèc d©n ®ång bµo ViÖt Nam ®· ®i
bÇu cö Quèc héi ®Çu tiªn cña níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ. Ngµy
9/11/1946, t¹i kú häp thø 2 Quèc héi Kho¸ I, Quèc héi ®· th«ng qua b¶n HiÕn
ph¸p ®Çu tiªn cña níc ta. B¶n HiÕn ph¸p ®· ®¸nh dÊu mét bíc ngoÆt trªn con
®êng ph¸t triÓn cña Nhµ níc vµ ph¸p luËt ViÖt Nam, më ra mét thêi kú míi
cho c¸ch m¹ng ViÖt Nam.
3
HiÕn ph¸p 1946 thÓ hiÖn t tëng tµi t×nh cña Hå ChÝ Minh vµ c¸c ®ång
chÝ cña Ngêi, mét b¶n HiÕn ph¸p kh«ng nh÷ng kh¼ng ®Þnh ®éc lËp chñ quyÒn
cña ®Êt níc, x©y dùng mét Nhµ níc d©n chñ céng hoµ, ®¶m b¶o tù do d©n chñ
cho c«ng d©n, mµ tinh thÇn vµ ý nghÜa cña nã cßn nguyªn gi¸ trÞ cho ®Õn ngµy
nay. NhiÒu quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p 1946 ®· ®îc c¸c HiÕn ph¸p ViÖt Nam sau
nµy kÕ thõa vµ ph¸t triÓn. §Æc biÖt, sau khi §¶ng vµ Nhµ níc ta thùc hiÖn c«ng
cuéc ®æi míi, víi sù ra ®êi cña HiÕn ph¸p 1992 vµ HiÕn ph¸p söa ®æi, bæ sung
HiÕn ph¸p 1992 ®· minh chøng mét c¸ch râ rµng cho ®iÒu ®ã. §ã lµ ®· cã sù
quay l¹i víi nh÷ng quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p 1946.
Trong HiÕn ph¸p 1946, Hå ChÝ Minh ®· s¸ng t¹o ra chÝnh thÓ Nhµ níc
kiÓu míi - mét h×nh thøc Nhµ níc d©n chñ céng hoµ, Nhµ níc mµ tÊt c¶ quyÒn
bÝnh lµ thuéc toµn thÓ nh©n d©n, kh«ng ph©n biÖt nßi gièng, g¸i trai, giµu
nghÌo, giai cÊp, t«n gi¸o (§iÒu 1, HiÕn ph¸p 1946).
Hå ChÝ Minh ®· ®Ó l¹i mét di s¶n t tëng ®å sé vÒ Nhµ níc nãi chung vµ
h×nh thøc chÝnh thÓ nãi riªng. T tëng cña Ngêi lµ kim chØ nam trong c¸c giai
®o¹n c¸ch m¹ng ViÖt Nam. M« h×nh Nhµ níc ®îc tæ chøc trªn c¬ së t tëng Hå
ChÝ Minh ®· ph¸t huy hiÖu qña trong sù nghiÖp c¸ch m¹ng. T tëng Hå ChÝ
Minh vÒ h×nh thøc chÝnh thÓ lµ mét hÖ thèng quan ®iÓm râ rµng, thèng nhÊt
phï hîp víi ®Æc ®iÓm vµ truyÒn thèng ViÖt Nam dùa trªn c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ
vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña ®Êt níc ta vµ bèi c¶nh quèc tÕ, kh«ng chØ cã
gi¸ trÞ trong qu¸ khø mµ c¶ hiÖn t¹i vµ t¬ng lai. Khai th¸c t tëng Hå ChÝ Minh
vÒ h×nh thøc chÝnh thÓ Nhµ níc ë ViÖt Nam cã ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn to
lín trong c«ng cuéc ®æi míi, hoµn thiÖn m« h×nh tæ chøc nhµ níc hiÖn nay.
ViÖc nghiªn cøu chÝnh thÓ HiÕn ph¸p 1946 sÏ gióp chóng ta hiÓu râ h¬n
nh÷ng gi¸ trÞ chÝnh thÓ, thÊy ®îc sù kÕ thõa vµ ph¸t triÓn trong c¸c HiÕn ph¸p
ViÖt Nam. Cïng víi viÖc nghiªn cøu chÝnh thÓ HiÕn ph¸p n¨m 1946, chóng ta
nghiªn cøu so s¸nh chÝnh thÓ ®ã víi chÝnh thÓ cña c¸c níc. ViÖc nghiªn cøu so
s¸nh nh vËy sÏ cho phÐp chóng ta nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ kh¸ch quan h¬n c¸c m«
h×nh chÝnh thÓ. Muèn t×m ra mét h×nh tæ chøc quyÒn lùc nhµ níc cã hiÖu qu¶,
cÇn ph¶i so s¸nh, ®èi chiÕu víi nhiÒu m« h×nh tæ chøc nhµ níc kh¸c nhau, tõ
®ã chóng ta míi cã ®iÒu kiÖn ph©n tÝch, lý gi¶i t×m ra ®îc nh÷ng h¹t nh©n hîp
lý cña c¸c m« h×nh kh¸c nhau. Trong ®iÒu kiÖn §¶ng vµ Nhµ níc ta ®ang tiÕn
hµnh ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ, hoµn thiÖn tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Nhµ níc,
x©y dùng Nhµ níc Ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa th× viÖc lµm ®ã lµ cÊp b¸ch vµ
hÕt søc cÇn thiÕt nh»m t×m ra m« h×nh tæ chøc Nhµ níc cã hiÖu qu¶.
Víi lý do nh vËy, t«i chän ®Ò tµi: "Sù t¬ng ®ång vµ sù kh¸c biÖt cña
chÝnh thÓ ViÖt Nam HiÕn ph¸p 1946 víi chÝnh thÓ cña mét sè níc trªn thÕ
giíi” ®Ó thùc hiÖn luËn v¨n tèt nghiÖp Cao häc LuËt cña m×nh.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu
ë níc ta, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, viÖc nghiªn cøu vÒ HiÕn ph¸p 1946
®· ®îc c¸c t¸c gi¶ ®Ò cËp tíi díi c¸c gãc ®é kh¸c nhau, Ýt nhiÒu cã ®Ò cËp ®Õn
h×nh thøc chÝnh thÓ, cã thÓ kÓ ®Õn nh: "LÞch sö lËp hiÕn ViÖt Nam" cña TiÕn
4
sÜ LuËt häc Th¸i VÜnh Th¾ng, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ néi 1997.
T¸c phÈm nµy chØ ®Ò cËp mét c¸ch chung chung lÞch sö lËp hiÕn ViÖt Nam;
"HiÕn ph¸p n¨m 1946 vµ sù kÕ thõa, ph¸t triÓn trong c¸c HiÕn ph¸p ViÖt
Nam" cña V¨n phßng Quèc héi - Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia. Néi dung
t¸c phÈm ®Ò cËp ®Õn c¸c bµi viÕt ®éc lËp cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c nhau, tiÕp cËn díi nhiÒu gãc ®é nªn cha ph¶n ¸nh ®îc b¶n chÊt ph¸p lý cña vÊn ®Ò; LuËn ¸n
TiÕn sÜ luËt häc "LÞch sö lËp hiÕn ViÖt Nam" cña Lª H÷u ThÓ, LuËn ¸n nªu
lªn qu¸ tr×nh lÞch sö lËp hiÕn cña ViÖt Nam, ®· cã ®Ò cËp ®Õn chÝnh thÓ HiÕn
ph¸p 1946 nhng chØ ë møc ®é kh¸i qu¸t. C¸c kho¸ luËn tèt nghiÖp bµn vÒ gi¸
trÞ HiÕn ph¸p 1946 vµ t tëng Hå ChÝ Minh trong viÖc x©y dùng HiÕn ph¸p
1946. C¸c Ên phÈm nµy ®· ®Ò cËp ®Õn viÖc nghiªn cøu chÝnh thÓ ViÖt Nam
HiÕn ph¸p 1946, nhng míi chØ dõng l¹i møc ®é cung cÊp th«ng tin, t liÖu mµ
cha ®i s©u ph©n tÝch luËn gi¶i.
Bªn c¹nh ®ã, cßn cã c¸c Ên phÈm kh¸c bµn vÒ t tëng Nhµ níc vµ ph¸p
luËt cña Hå ChÝ Minh, cã thÓ kÓ ®Õn t¸c phÈm: "Chñ tÞch Hå ChÝ Minh sù
nghiÖp x©y dùng Nhµ níc kiÓu míi vµ ph¸p luËt ë ViÖt Nam" cña NguyÔn
Ngäc Minh, Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi, Hµ néi 1982; "Nghiªn cøu t tëng
Hå ChÝ Minh vÒ Nhµ níc vµ ph¸p luËt" do Bé T ph¸p lµ c¬ quan chñ tr×, Hµ
Néi 1993; "Hå Chñ TÞch trong sù nghiÖp x©y dùng Nhµ níc vµ nÒn ph¸p lý
d©n chñ, x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam" cña Héi LuËt gia ViÖt Nam; "Ph¸p
quyÒn nh©n nghÜa Hå ChÝ Minh" cña vô Vò §×nh HoÌ, Nhµ xuÊt b¶n V¨n ho¸
Th«ng tin.
§Æc biÖt, n¨m 1992, Uû ban KÕ ho¹ch Nhµ níc ®· quyÕt ®Þnh ®a vµo
ch¬ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc cÊp nhµ níc vÒ t tëng Hå ChÝ Minh víi ®Ò
tµi: "T tëng Hå ChÝ Minh Nhµ níc cña d©n, do d©n, v× d©n"
Ngoµi ra, cßn cã c¸c bµi viÕt trªn c¸c s¸ch b¸o chÝnh trÞ ph¸p lý ®Ò cËp
®Õn HiÕn ph¸p 1946, t tëng Hå ChÝ Minh vÒ nhµ níc vµ ph¸p luËt. Néi dung
cña c¸c Ên phÈm nµy ®· phÇn nµo lý gi¶i nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña t tëng Hå
ChÝ Minh vÒ Nhµ níc nãi chung vµ h×nh thøc chÝnh thÓ nãi riªng. Tuy nhiªn,
do tiÕp cËn vÊn ®Ò ë c¸c gãc ®é kh¸c nhau nªn b¶n chÊt ph¸p lý cña vÊn ®Ò cha ®îc soi räi thÊu ®¸o.
Cßn vÒ sù so s¸nh gi÷a chÝnh thÓ ViÖt Nam trong HiÕn ph¸p n¨m 1946
víi chÝnh thÓ c¸c níc kh¸c th× cha cã mét c«ng tr×nh khoa häc nµo nghiªn cøu
mét c¸ch toµn diÖn, cã hÖ thèng, mµ nã chØ ®îc ®Ò cËp mét c¸ch rêi r¹c trong
c¸c c«ng tr×nh, Ên phÈm, c¸c s¸ch b¸o chÝnh trÞ ph¸p lý víi néi dung kh¸i
qu¸t, cha cã sù ®i s©u nghiªn cøu, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸.
Nh×n chung, c¸c Ên phÈm ®· xuÊt b¶n chØ ®Ò cËp mét c¸ch kh¸i qu¸t,
chung chung ®Õn chÝnh thÓ ViÖt Nam HiÕn ph¸p 1946 vµ hÇu nh cha nghiªn
cøu nhiÒu ®Õn sù so s¸nh chÝnh thÓ ®ã chÝnh thÓ c¸c níc. Do ®ã, cÇn ph¶i cã
mét c«ng tr×nh khoa häc ®éc lËp nghiªn cøu vÒ chÝnh thÓ ViÖt Nam HiÕn ph¸p
1946 vµ sù so s¸nh chÝnh thÓ víi c¸c níc, trªn c¬ së ®ã ®a ra luËn cø lý luËn
nh»m hoµn thiÖn m« h×nh tæ chøc Nhµ níc ViÖt Nam trong giai ®o¹n míi.
5
3. C¬ së lý luËn vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
3.1. C¬ së lý luËn
LuËn v¨n ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t tëng Hå
ChÝ Minh, quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ níc vÒ Nhµ níc vµ ph¸p luËt. Tuy
nhiªn, chóng t«i còng m¹nh d¹n nghiªn cøu nh÷ng t tëng cña c¸c häc gi¶ t s¶n
vµ c¸c häc gi¶ trong chÕ ®é Sµi Gßn "cò" nh»m ch¾t läc nh÷ng ®ãng gãp cña
hä trªn ph¬ng diÖn chÝnh thÓ nhµ níc.
Nh÷ng tri thøc cña khoa häc Lý luËn vÒ Nhµ níc vµ ph¸p luËt ®îc vËn
dông trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu. Nh÷ng tri thøc khoa häc LuËt HiÕn ph¸p,
®Æc biÖt nh÷ng tri thøc vÒ h×nh thøc chÝnh thÓ nhµ níc ®îc sö dông nhiÒu nhÊt
trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi. §Ò tµi còng sö dông nh÷ng tri thøc vÒ luËt häc
so s¸nh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn.
Ngoµi ra, nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c ngµnh sö häc, chÝnh trÞ
häc, triÕt häc, Hå ChÝ Minh häc, x· héi häc ph¸p luËt còng ®îc sö dông trong
qu¸ tr×nh nghiªn cøu. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c ngµnh khoa häc nµy
®îc sö dông lµm c¬ së lý luËn ®Ó ®a ra nh÷ng kÕt luËn ®éc lËp díi gãc ®é cña
luËt häc.
3.2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu t¸c gi¶ ®· vËn dông c¸c ph¬ng ph¸p duy vËt
biÖn chøng, duy vËt lÞch sö, ph©n tÝch, tæng hîp, so s¸nh, ®èi chiÕu, tiÕp cËn
hÖ thèng.
4. §èi tîng, ph¹m vi nghiªn cøu
4.1. §èi tîng nghiªn cøu
§èi tîng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn chÝnh thÓ
ViÖt Nam HiÕn ph¸p 1946. Nghiªn cøu t tëng Hå ChÝ Minh vÒ h×nh thøc
chÝnh thÓ nhµ níc. Nghiªn cøu trong sù so s¸nh víi chÝnh thÓ c¸c níc, so s¸nh
víi chÝnh thÓ vµ sù kÕ thõa, ph¸t triÓn chÝnh thÓ nhµ níc trong c¸c HiÕn ph¸p
ViÖt Nam.
4.2. Ph¹m vi nghiªn cøu
Trong ph¹m vi mét b¶n luËn v¨n cao häc, ®Ò tµi chØ tiÕp cËn trªn ph¬ng
diÖn luËt häc chÝnh thÓ Nhµ níc ViÖt Nam vµ t tëng Hå ChÝ Minh vÒ h×nh thøc
chÝnh thÓ Nhµ níc HiÕn ph¸p 1946.
Trong nghiªn cøu so s¸nh chÝnh thÓ mét sè níc, ®Ò tµi chØ nghiªn cøu
lùa chän víi mét sè níc ®¹i diÖn cho c¸c h×nh thøc chÝnh thÓ, hÖ thèng ph¸p
luËt, ®êng lèi chÝnh trÞ.
C¸c thiÕt chÕ nh Quèc héi (c¬ quan ®¹i diÖn), Chñ tÞch níc (nguyªn thñ
quèc gia), ChÝnh phñ, Toµ ¸n chØ nghiªn cøu ë møc ®é cho phÐp x¸c ®Þnh h×nh
thøc chÝnh thÓ Nhµ níc chø kh«ng ®i vµo nghiªn cøu chi tiÕt cô thÓ. Nh÷ng
kiÕn gi¶i cña ®Ò tµi còng kh«ng ®i vµo nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ cña tõng chÕ ®Þnh
6
chÝnh trÞ mµ chØ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò t¹o c¬ së lý luËn cho viÖc hoµn thiÖn
m« h×nh tæ chøc nhµ níc.
5. Môc ®Ých, nhiÖm vô nghiªn cøu
5.1. Môc ®Ých nghiªn cøu
Trong ®iÒu kiÖn mµ chóng ta ®ang ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ, hoµn
thiÖn m« h×nh tæ chøc nhµ níc th× viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi: "Sù t¬ng ®ång vµ
sù kh¸c biÖt cña chÝnh thÓ ViÖt Nam HiÕn ph¸p 1946 víi chÝnh thÓ cña
mét sè níc trªn thÕ giíi” nh»m môc ®Ých:
- Kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ to lín, ®Æc biÖt lµ gi¸ trÞ chÝnh thÓ cña HiÕn ph¸p
1946, kh¼ng ®Þnh sù s¸ng t¹o tµi t×nh cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vµ c¸c ®ång
chÝ cña Ngêi trong viÖc x©y dùng Nhµ níc kiÓu míi.
- Nghiªn cøu t×m ra sù gièng nhau vµ kh¸c nhau cña chÝnh thÓ ViÖt
Nam HiÕn ph¸p 1946 víi chÝnh thÓ cña mét sè níc kh¸c nhau ®¹i diÖn cho c¸c
h×nh thøc chÝnh thÓ, chÕ ®é chÝnh trÞ, hÖ thèng ph¸p luËt. Tõ ®ã cã mét c¸ch
®¸nh gi¸ kh¸ch quan h¬n c¸c m« h×nh chÝnh thÓ kh¸c nhau, ë chõng mùc nhÊt
®Þnh lùa chän ®îc m« h×nh tæ chøc nhµ níc phï hîp víi ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh
ViÖt Nam.
- Qua nghiªn cøu chÝnh thÓ HiÕn ph¸p 1946, ta còng thÊy ®îc sù kÕ
thõa, ph¸t triÓn chÝnh thÓ trong c¸c HiÕn ph¸p ViÖt Nam.
5.2. NhiÖm vô nghiªn cøu
Víi ®èi tîng, ph¹m vi vµ môc ®Ých nghiªn cøu nªu trªn, ®Ò tµi cã nhiÖm
vô:
- Nghiªn cøu vÞ trÝ, vai trß cña chÝnh thÓ nhµ níc trong hiÕn ph¸p.
- So s¸nh chÝnh thÓ HiÕn ph¸p 1946 víi chÝnh thÓ cña mét sè níc tiªu
biÓu lµm ®¹i diÖn.
- Nghiªn cøu t tëng Hå ChÝ Minh vÒ h×nh thøc chÝnh thÓ HiÕn ph¸p ViÖt
Nam.
- Nghiªn cøu sù kÕ thõa vµ ph¸t triÓn chÝnh thÓ HiÕn ph¸p 1946 ®èi víi
c¸c HiÕn ph¸p ViÖt Nam.
6. KÕt qu¶ vµ ®ãng gãp cña luËn v¨n
- LuËn v¨n ®· cè g¾ng hÖ thèng hãa néi dung, t tëng chÝnh thÓ Nhµ níc
HiÕn ph¸p 1946, lµm râ thªm nh÷ng gi¸ trÞ khoa häc vÒ mÆt lý luËn còng nh
thùc tiÔn chÝnh thÓ Nhµ níc ViÖt Nam HiÕn ph¸p 1946 trªn c¬ së kÕ thõa cã
chän lùc nh÷ng c«ng tr×nh cña c¸c t¸c gi¶ ®i tríc, ®ång thêi ®a ra nh÷ng nhËn
xÐt, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ khoa häc cã tÝnh ®éc lËp.
- Bíc ®Çu luËn v¨n ®· so s¸nh, cã sù ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ chÝnh thÓ ViÖt
Nam HiÕn ph¸p 1946 víi chÝnh thÓ mét sè níc, tõ ®ã ®a ra kÕt luËn khoa häc
vÒ c¸c m« h×nh chÝnh thÓ.
7
- LuËn v¨n lµ tµi liÖu tham kh¶o cho häc tËp, nghiªn cøu vµ cho nh÷ng
ai quan t©m.
- LuËn v¨n ®· bíc ®Çu tËp hîp mét hÖ thèng danh môc c¸c tµi liÖu tham
kh¶o trong vµ ngoµi níc nh»m cung cÊp mét lîng th«ng tin cÇn thiÕt cho
nh÷ng ai quan t©m häc tËp, nghiªn cøu trong lÜnh vùc nµy.
7. ý nghÜa thùc tiÔn.
LuËn v¨n cã ý nghÜa thùc tiÔn gãp phÇn hoµn thiÖn nh÷ng tri thøc,
nh÷ng hiÓu biÕt c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn nh÷ng gi¸ trÞ chÝnh thÓ cña HiÕn
ph¸p 1946 ®èi víi viÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn m« h×nh tæ chøc Nhµ níc vµ
ph¸p luËt ViÖt Nam.
Trªn c¬ së so s¸nh chÝnh thÓ HiÕn ph¸p 1946 víi chÝnh thÓ c¸c níc ®·
gãp phÇn bæ sung thªm tri thøc vÒ c¸c lo¹i h×nh chÝnh thÓ nhµ níc kh¸c nhau,
cã thÓ lùa chän, tiÕp thu nh÷ng mÆt m¹nh, mÆt tÝch cùc cña c¸c m« h×nh chÝnh
thÓ nhµ níc, tõ ®ã cã thÓ ®a ra ®îc m« h×nh tæ chøc nhµ níc tham kh¶o, vËn
dông vµ hoµn thiÖn m« h×nh tæ chøc Nhµ níc ViÖt Nam.
8
Ch¬ng 1
chÝnh thÓ nhµ níc - Néi dung c¬ b¶n
cña hiÕn ph¸p
1.1. Kh¸i qu¸t vÒ chÝnh thÓ nhµ níc.
Néi dung vµ h×nh thøc lµ mét trong s¸u cÆp ph¹m trï c¬ b¶n cña triÕt
häc cïng víi ba quy luËt c¬ b¶n t¹o nªn phÐp duy vËt biÖn chøng cña triÕt häc
M¸c - Lªnin.
Néi dung lµ tæng hîp tÊt c¶ nh÷ng mÆt, nh÷ng yÕu tè, nh÷ng qu¸ tr×nh
t¹o nªn sù vËt. H×nh thøc lµ ph¬ng thøc tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña sù vËt, lµ hÖ
thèng c¸c mèi liªn hÖ t¬ng ®èi bÒn v÷ng gi÷a c¸c yÕu tè cña nã [44;185].
H×nh thøc nhµ níc lµ mét trong nh÷ng ph¹m trï c¬ b¶n cña khoa häc vÒ
nhµ níc vµ ph¸p luËt. H×nh thøc nhµ níc lµ mét vÊn ®Ò quan träng cña nhiÒu
ngµnh khoa häc x· héi. H×nh thøc nhµ níc ®îc c¸c ngµnh khoa häc x· héi
kh¸c nhau quan t©m nghiªn cøu nh triÕt häc, sö häc, chÝnh trÞ häc, luËt häc...
§Æc biÖt, ®èi víi khoa häc ph¸p lý, h×nh thøc nhµ níc lµ mét vÊn ®Ò c¬ b¶n,
quan träng mµ luËt häc nghiªn cøu. Trong c¸c ngµnh khoa häc ph¸p lý cã thÓ
kÓ ra c¸c ngµnh khoa häc nghiªn cøu vÊn ®Ò h×nh thøc nhµ níc nh: Lý luËn
chung vÒ nhµ níc vµ ph¸p luËt; LÞch sö nhµ níc vµ ph¸p luËt thÕ giíi, còng nh
lÞch sö nhµ níc vµ ph¸p luËt cña tõng níc; luËt HiÕn ph¸p... Trong ®ã, khoa
häc luËt HiÕn ph¸p lµ ngµnh khoa häc nghiªn cøu vÊn ®Ò h×nh thøc nhµ níc,
vµ h×nh thøc nhµ níc trë thµnh mét néi dung nghiªn cøu c¬ b¶n, quan träng
cña khoa häc luËt HiÕn ph¸p.
Trong ngµnh luËt HiÕn ph¸p nãi chung vµ ®¹o luËt HiÕn ph¸p nãi riªng,
h×nh thøc nhµ níc lµ mét néi dung c¬ b¶n, cèt lâi t¹o thµnh ®èi tîng nghiªn
cøu chñ yÕu cña chóng. §èi tîng nghiªn cøu cña mét ®¹o luËt thêng lµ ®èi tîng nghiªn cøu chñ yÕu cña ngµnh luËt ®ã, hay nãi c¸ch kh¸c, ®èi tîng nghiªn
cøu cña ®¹o luËt gÇn nh trïng khÝt víi ®èi tîng nghiªn cøu cña ngµnh luËt mµ
®¹o luËt ®ã lµ néi dung c¬ b¶n. Trong ngµnh luËt HiÕn ph¸p còng vËy, ®èi tîng nghiªn cøu cña ®¹o luËt HiÕn ph¸p lµ néi dung c¬ b¶n cña ®èi tîng
nghiªn cøu cña ngµnh luËt HiÕn ph¸p. VËy h×nh thøc nhµ níc lµ g×? Mèi quan
hÖ gi÷a h×nh thøc nhµ níc víi kiÓu nhµ níc vµ b¶n chÊt cña nhµ níc lµ nh thÕ
nµo?
H×nh thøc nhµ níc lµ thuËt ng÷ chuyªn ngµnh luËt HiÕn ph¸p nh»m kh¸i
qu¸t ho¸ m« h×nh nhµ níc th«ng qua nh÷ng ®Æc ®iÓm thÓ hiÖn néi dung bªn
trong cña c¬ cÊu tæ chøc vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c tæ chøc cÊu thµnh nhµ níc
[2;71].
Tõ kh¸i niÖm trªn, ta cã thÓ thÊy ®îc c¸c dÊu hiÖu cña h×nh thøc nhµ níc.
9
+ H×nh thøc nhµ níc kh¸i qu¸t lªn mét m« h×nh nhµ níc víi c¸ch thøc
tæ chøc quyÒn lùc nhµ níc Êy, tøc lµ ph¬ng thøc chuyÓn ý chÝ giai cÊp thèng
trÞ thµnh ý chÝ nhµ níc.
+ H×nh thøc nhµ níc thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè cÊu thµnh
nhµ níc, còng nh møc ®é tham gia cña nh©n d©n vµo c«ng viÖc cña nhµ níc.
H×nh thøc nhµ níc do b¶n chÊt nhµ níc vµ néi dung nhµ níc quy ®Þnh.
NÕu b¶n chÊt nhµ níc chØ râ quyÒn lùc nhµ níc thuéc vÒ ai, phôc vô lîi Ých
cho giai cÊp nµo, tÇng líp nµo trong x· héi th× h×nh thøc nhµ níc nãi lªn c¸ch
thøc tæ chøc quyÒn lùc nhµ níc Êy, tøc lµ ph¬ng thøc chuyÓn ý chÝ cña giai
cÊp thèng trÞ thµnh ý chÝ cña nhµ níc.
H×nh thøc nhµ níc ®îc quy ®Þnh bëi kiÓu cña nhµ níc. H×nh thøc nhµ níc lµ c¸ch thøc tæ chøc quyÒn lùc nhµ níc, lµ ph¬ng thøc tån t¹i vµ ph¸t triÓn
cña nhµ níc, lµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè cña nã. KiÓu nhµ níc lµ tæng thÓ
c¸c dÊu hiÖu c¬ b¶n cña nhµ níc thÓ hiÖn b¶n chÊt giai cÊp, vai trß x· héi vµ
nh÷ng ®iÒu kiÖn ph¸t sinh, tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nhµ níc trong mét h×nh
th¸i kinh tÕ - x· héi nhÊt ®Þnh [29;46].
Mçi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi lµ mét kiÓu x· héi dùa trªn mét ph¬ng
thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. T¬ng øng víi mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt lµ mét tæng
thÓ ®Æc thï c¸c quan hÖ t tëng chÝnh trÞ vµ mét kiÓu thiÕt chÕ chÝnh trÞ - ph¸p
lý nhÊt ®Þnh. Nhµ níc lµ mét bé phËn quan träng nhÊt trong kiÕn tróc thîng
tÇng, cho nªn b¶n chÊt, chøc n¨ng, nhiÖm vô, bé m¸y nhµ níc, h×nh thøc nhµ
níc... XÐt ®Õn cïng ®Òu ®îc quy ®Þnh bëi c¬ së kinh tÕ. Do ®ã, t¬ng øng víi
mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt (c¬ së kinh tÕ) lµ mét kiÓu nhµ níc thÝch øng.
Häc thuyÕt M¸c - Lªnin vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi chÝnh lµ c¬ së cña
viÖc ph©n chia c¸c nhµ níc tån t¹i trong lÞch sö thµnh c¸c kiÓu nhµ níc kh¸c
nhau. Häc thuyÕt M¸c - Lªnin ®· chia lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña x·
héi loµi ngêi thµnh n¨m h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi kh¸c nhau. ChØ trong h×nh
th¸i kinh tÕ - x· héi céng s¶n nguyÓn thuû lµ h×nh th¸i ®Çu tiªn mµ ë ®ã cha cã
c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi ®Ó nhµ níc xuÊt hiÖn. Cßn bèn h×nh th¸i kinh tÕ
x· héi sau nµy, mçi h×nh th¸i ®Òu t¬ng øng víi mét kiÓu nhµ níc nhÊt ®Þnh
thÝch øng víi c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi mµ nã tån t¹i, ph¸t triÓn. Mçi mét
kiÓu nhµ níc ®ã l¹i chøa ®ùng trong m×nh nã mét b¶n chÊt nhµ níc. Nhng b¶n
chÊt nhµ níc trong mét kiÓu nhµ níc cã thÓ lµ mét, ngîc l¹i h×nh thøc nhµ níc
thÓ hiÖn b¶n chÊt nhµ níc th× l¹i rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. VÝ dô, cïng thÓ
hiÖn mét b¶n chÊt cña kiÓu nhµ níc chiÕm h÷u n« lÖ trong h×nh th¸i kinh tÕ x·
héi chiÕm h÷u n« lÖ nhng h×nh thøc nhµ níc l¹i thÓ hiÖn hÕt søc phong phó,
nh: céng hoµ d©n chñ; céng hoµ quý téc; qu©n chñ...
KiÓu nhµ níc quy ®Þnh h×nh thøc nhµ níc, do ®ã, cïng mét h×nh thøc
nhµ níc gièng nhau nhng tån t¹i trong c¸c kiÓu nhµ níc kh¸c nhau (c¸c ®iÒu
kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi kh¸c nhau) th× chóng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm, ®Æc trng rÊt kh¸c nhau. VÝ dô, trong mäi kiÓu nhµ níc ®Òu cã mét nÒn céng hoµ.
Nhng b¶n chÊt cña nhµ níc céng hoµ chñ n« tån t¹i trong h×nh th¸i kinh tÕ x·
héi chiÕm h÷u n« lÖ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c xa b¶n chÊt nhµ níc céng hoµ t
s¶n mµ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi t b¶n chñ nghÜa lµ c¬ së kinh tÕ cho nhµ níc ®ã
10
tån t¹i. Nh vËy, trong quan hÖ gi÷a kiÓu nhµ níc vµ h×nh thøc nhµ níc th× kiÓu
nhµ níc lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh. §ã lµ v× h×nh thøc nhµ níc bÞ quy ®Þnh bëi c¬ së
kinh tÕ - x· héi cña mét kiÓu nhµ níc nhÊt ®Þnh vµ b¶n chÊt giai cÊp tån t¹i
trong h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ®ã.
Ngoµi ra h×nh thøc nhµ níc cßn phô thuéc vµo:
+ Tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, do tÝch luü t b¶n trong lßng x· héi
phong kiÕn mµ ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa h×nh thµnh nªn
kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt míi - kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ngay trong
lßng x· héi phong kiÕn. Do ®ã, vµo giai ®o¹n cuèi cña x· héi phong kiÕn ®·
h×nh thµnh mét h×nh thøc nhµ níc qu©n chñ chuyªn chÕ.
+ T¬ng quan lùc lîng giai cÊp, trong cuéc c¸ch m¹ng t s¶n cña mét sè
níc, do lùc lîng c¸ch m¹ng cña giai cÊp tµi s¶n kh«ng ®ñ m¹nh ®Ó ®¸nh ®æ
hoµn toµn giai cÊp phong kiÕn cßn cha bÞ suy yÕu nhiÒu. §Ó tån t¹i, hai lùc lîng chÝnh trÞ nµy ®øng ra tho¶ hiÖp víi nhau nh»m ph©n chia quyÒn lùc vµ
h×nh thµnh nªn nhµ níc qu©n chñ lËp hiÕn.
+ TruyÒn thèng lÞch sö vµ sù t¸c ®éng cña bèi c¶nh quèc tÕ. C¸c nhµ níc nµy tõ khi ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cho ®Õn nay vèn ®· vËy mµ kh«ng
cã sù thay ®æi nhiÒu vÒ h×nh thøc nhµ níc. VÝ dô, Hîp chñng quèc Hoa Kú,
Céng hoµ Liªn bang §øc,... khi sinh ra ®· lµ nhµ níc liªn bang; c¸c nhµ níc
nh V¬ng quèc Anh, NhËt B¶n, Th¸i Lan,... do mét truyÒn thèng l©u ®êi lµ nhµ
níc qu©n chñ, c¸c h×nh thøc truyÒn ng«i, thÕ tËp ®· ¨n s©u vµo tiÒm thøc cña
c¸c thÕ hÖ ngêi d©n cña c¸c níc ®ã.
+ Do ¶nh hëng cña c¸c vÊn ®Ò d©n téc, s¾c téc trong mét quèc gia, th×
vÊn ®Ò d©n téc, s¾c téc vµ viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®ã sÏ ¶nh hëng ®Õn
viÖc lùa chän mét h×nh thøc nhµ níc thÝch hîp: nhµ níc ®¬n nhÊt hay nhµ níc
liªn bang, vµ trong nhµ níc ®ã cã thµnh lËp khu tù trÞ hay kh«ng. §iÒu ®ã
hoµn toµn phô thuéc vµo viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò d©n téc, s¾c téc.
+ Vµ yÕu tè cuèi cïng, lµ do hËu qu¶ viÖc x©m lîc cña thùc d©n, ®Õ
quèc, mµ c¸c nhµ níc thuéc ®Þa sau khi giµnh ®éc lËp cã h×nh thøc nhµ níc bÞ
¶nh hëng t¸c ®éng bëi h×nh thøc nhµ níc cña nhµ níc mÉu quèc. VÝ dô, sau
khi giµnh ®éc lËp tõ thùc d©n Ph¸p th× Nhµ níc Angiªria lµ mét Nhµ níc céng
hoµ ®¹i nghÞ, hay sau khi giµnh ®éc lËp tõ V¬ng quèc Anh th× Nhµ níc
Pakixitan vÉn duy tr× chÕ ®é qu©n chñ...[2;75].
Nh ®· nãi ë trªn, h×nh thøc nhµ níc bÞ quy ®Þnh bëi b¶n chÊt nhµ níc,
kiÓu nhµ níc trong mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi (c¬ së kinh tÕ) nhÊt ®Þnh. Nhng h×nh thøc nhµ níc kh«ng chØ ph¶n ¸nh mét c¸ch thô ®éng c¸c ®iÒu kiÖn
kinh tÕ - x· héi, mµ ngîc l¹i h×nh thøc nhµ níc t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi c¸c
ho¹t ®éng kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi mµ nã tån t¹i, ph¸t triÓn. ViÖc t¸c ®éng trë
l¹i cña h×nh thøc nhµ níc mang tÝnh tÝch cùc hay tiªu cùc l¹i phô thuéc vµo
m« h×nh tæ chøc, c¸ch thøc tæ chøc quyÒn lùc nhµ níc mµ giai cÊp thèng trÞ
lùa chän ®Ó biÕn ý chÝ cña giai cÊp m×nh thµnh ý chÝ cña nhµ níc. Sù t¸c ®éng
®ã lµ tÝch cùc khi giai cÊp cÇm quyÒn lùa chän ®îc mét h×nh thøc nhµ níc phï
hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi trong ®ã nã tån t¹i, khi ®ã, nã sÏ t¹o ®éng
lùc cho ®Êt níc ph¸t triÓn. Ngîc l¹i, khi hµnh thøc nhµ níc ®ã ®· lçi thêi,
11
kh«ng cßn phï hîp n÷a hoÆc cã thÓ lµ mét h×nh thøc nhµ níc ®îc x©y dùng
qóa cao so víi ®iÒu kiÖn mµ ®Êt níc cha ®¹t tíi. §iÒu ®ã, ngîc l¹i, sÏ dÉn tíi
sù k×m h·m ph¸t triÓn cña x· héi, dÉn tíi nhiÒu hËu cña kinh tÕ x· héi tiªu cùc
khã cã thÓ mµ lêng tíi. Do ®ã, vÊn ®Ò ®Æc biÖt quan träng khi lùa chän h×nh
thøc nhµ níc, nh÷ng ngêi cÇm quyÒn ph¶i xuÊt ph¸t tõ c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ,
chÝnh trÞ, x· héi cña ®Êt níc. Ngoµi c¸c yÕu tè ®ã ra, khi lùa chän h×nh thøc
nhµ níc chóng ta ph¶i biÕt kÕt hîp víi c¸c yÕu tè kh¸c n÷a nh: tr×nh ®é ph¸t
triÓn kinh tÕ x· héi; t¬ng quan lùc lîng giai cÊp; lÞch sö truyÒn thèng d©n téc;
bèi c¶nh quèc tÕ; xu híng cña thêi ®¹i; c¸c vÊn ®Ò d©n téc, s¾c téc;...
H×nh thøc nhµ níc bao gåm hai yÕu tè: h×nh thøc chÝnh thÓ vµ h×nh thøc
cÊu tróc. Trong ph¹m vi cña bµi viÕt nµy, t¸c gi¶ chØ tËp trung ®i s©u nghiªn
cøu vÊn ®Ò h×nh thøc chÝnh thÓ nhµ níc, cßn h×nh thøc cÊu tróc nhµ níc chØ ®îc xem xÐt, t×m hiÓu ë nh÷ng khÝa c¹nh, ph¬ng diÖn nhÊt ®Þnh nh»m lµm s¸ng
tá h×nh thøc chÝnh thÓ nhµ níc.
1.2. Ph©n lo¹i h×nh thøc chÝnh thÓ
Khi ph©n tÝch c¸c h×nh thøc chÝnh thÓ, chñ yÕu chóng ta tËp trung vµo
m« h×nh nhµ níc, tr×nh tù thµnh lËp, c¬ cÊu tæ chøc cña c¸c c¬ quan nhµ níc ë
trung ¬ng: nguyªn thñ quèc gia; lËp ph¸p; hµnh ph¸p; t ph¸p. Trong ®ã, ®Çu
tiªn chóng ta xem xÐt nguyªn thñ quèc gia, sau ®ã lµ mèi quan hÖ gi÷a
nguyªn thñ quèc gia víi c¸c c¬ quan nhµ níc kh¸c.
Do ®ã, ®Ó ph©n biÖt c¸c m« h×nh chÝnh thÓ nhµ níc, tríc hÕt chóng ta
dùa vµo c¸ch thøc thµnh lËp hay lµ nguån gèc cña nguyªn thñ quèc gia còng
nh chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña chøc vô ®ã.
Dùa trªn c¬ së ®ã, h×nh thøc chÝnh thÓ ®îc bao gåm hai d¹ng c¬ b¶n lµ
chÝnh thÓ qu©n chñ vµ chÝnh thÓ céng hoµ. ChÝnh thÓ qu©n chñ lµ chÝnh thÓ mµ
ë ®ã nguyªn thñ quèc gia do thÕ tËp, quyÒn ng«i mµ ra, quyÒn lùc nhµ níc cã
nguån gèc thÇn bÝ, tõ câi h v«, do thîng ®Õ ®Þnh ®o¹t. ë chÝnh thÓ nµy, quyÒn
lùc nhµ níc tèi cao tËp trung toµn bé hay mét phÇn trong tay ngêi ®øng ®Çu
nhµ níc (vua, hoµng ®Õ...), vµ nhµ níc ®ã lµ nhµ níc qu©n chñ. ChÝnh thÓ céng
hoµ lµ chÝnh thÓ mµ nguyªn thñ quèc gia do bÇu cö (trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp)
lËp nªn, vµ nguån gèc cña quyÒn lùc nhµ níc xuÊt ph¸t tõ nh©n d©n. QuyÒn
lùc nhµ níc ®îc thùc hiÖn bëi c¸c c¬ quan ®¹i diÖn do bÇu ra trong mét thêi
h¹n nhÊt ®Þnh, vµ nhµ níc ®ã gäi lµ nhµ níc céng hoµ.
ChÝnh thÓ qu©n chñ ®îc chia thµnh qu©n chñ tuyÖt ®èi vµ qu©n chñ h¹n
chÕ. ChÝnh thÓ qu©n chñ tuyÖt ®èi lµ chÝnh thÓ mµ quyÒn lùc nhµ níc tËp trung
vµo ngêi ®øng ®Çu nhµ níc. Vua, hoµng ®Õ... cã quyÒn lùc v« h¹n ®Þnh mµ
kh«ng bÞ h¹n chÕ bëi bÊt cø mét giai cÊp, mét thÕ lùc quyÒn thÕ hay mét c¸
nh©n nµo. Cßn trong nhµ níc qu©n chñ h¹n chÕ, quyÒn lùc nhµ níc tèi cao
kh«ng chØ ®îc trao cho ngêi ®øng ®Çu nhµ níc mµ cßn ®îc trao (®îc ph©n
chia) cho c¸c c¬ quan cÊp cao kh¸c mét c¸ch h¹n chÕ, vÝ dô, nghÞ viÖn trong
12
chÝnh thÓ qu©n chñ lËp hiÕn hay héi nghÞ ®¹i diÖn ®¼ng cÊp thêng thÊy xuÊt
hiÖn trong mét sè nhµ níc phong kiÕn.
Trong chÝnh thÓ qu©n chñ h¹n chÕ (qu©n chñ lËp hiÕn) l¹i ®îc chia ra
thµnh hai h×nh thøc chÝnh thÓ nhµ níc: qu©n chñ nhÞ nguyªn vµ qu©n chñ ®¹i
nghÞ.
Qu©n chñ nhÞ nguyªn lµ lo¹i h×nh tæ chøc nhµ níc, trong ®ã quyÒn lùc
nhµ níc ®îc chia ®Òu cho hai c¬ quan trong cÊu tróc quyÒn lùc nhµ níc, ®ã lµ
quyÒn lùc cña c¸ nh©n nhµ vua vµ quyÒn lùc cña tËp thÓ nghÞ viÖn. §©y lµ lo¹i
h×nh chÝnh thÓ nhµ níc xuÊt hiÖn sau c¸c cuéc c¸ch m¹ng t s¶n, lµ m« h×nh tæ
chøc nhµ níc chuyÓn tiÕp tõ nhµ níc phong kiÕn sang nhµ níc t s¶n, vµ nã tån
t¹i kh«ng l©u trong thùc tÕ. C¸c bé trëng ®Òu do vua bæ nhiÖm, võa chÞu tr¸ch
nhiÖm tríc nhµ vua, võa chÞu tr¸ch nhiÖm tríc nghÞ viÖn.
H×nh thøc nhµ níc qu©n chñ h¹n chÕ thø hai lµ qu©n chñ ®¹i nghÞ. ë
chÝnh thÓ nµy, nguyªn thñ quèc gia lµ vÞ hoµng ®Õ ®îc thµnh lËp theo ph¬ng
thøc thÕ tËp, truyÒn ng«i kÕ thõa cho con ch¸u. Bé m¸y hµnh ph¸p ®îc thµnh
lËp vµ ho¹t ®éng khi nµo vÉn cßn cã tÝn nhiÖm cña nghÞ viÖn.
ChÝnh thÓ céng hoµ còng cã hai h×nh thøc chñ yÕu lµ céng hoµ d©n chñ
vµ céng hoµ quý téc. Trong nhµ níc céng hoµ d©n chñ, ph¸p luËt quy ®Þnh
quyÒn cña c«ng d©n tham gia bÇu cö thµnh lËp c¸c c¬ quan ®¹i diÖn cña nhµ níc. Trong nhµ níc céng hoµ quý téc (díi chÕ ®é n« lÖ vµ chÕ ®é phong kiÕn),
quyÒn tham gia bÇu cö ®Ó thµnh lËp c¸c c¬ quan ®¹i diÖn cña nhµ níc chØ dµnh
riªng cho giíi quý téc vµ nh÷ng ngêi cã cña, vµ quyÒn ®ã ®îc quy ®Þnh trong
ph¸p luËt.
ChÝnh thÓ qu©n chñ vµ chÝnh thÓ céng hoµ trong nh÷ng giai ®o¹n lÞch sö
cô thÓ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c nhau phô thuéc vµo c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x·
héi (c¬ së kinh tÕ) mµ nã tån t¹i víi c¸c kiÓu nhµ níc t¬ng øng, vµ cßn phô
thuéc vµo c¸c hoµn c¶nh cô thÓ cña tõng x· héi, nh: tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc
lîng s¶n xuÊt; truyÒn thèng lÞch sö, v¨n ho¸, x· héi; t¬ng quan lùc lîng giai
cÊp;... Do ®ã, khi ph©n biÖt c¸c h×nh thøc chÝnh thÓ ta kh«ng nh÷ng chØ ph©n
biÖt chóng trong c¸c chÕ ®é n« lÖ, phong kiÕn, t b¶n, x· héi chñ nghÜa mµ cßn
cã c¸c biÕn d¹ng cña chóng phô thuéc vµo c¸c yÕu tè nªu trªn.
Tríc khi ®i vµo ph©n lo¹i c¸c h×nh thøc chÝnh thÓ, ®Çu tiªn chóng ta sÏ
xem xÐt mét c¸ch kh¸i qu¸t vÊn ®Ò sù lùa chän ngêi cÇm quyÒn vµ c¬ cÊu tæ
chøc chÝnh quyÒn.
* Sù lùa chän ngêi cÇm quyÒn
Gi¸ trÞ cña mét chÕ ®é tuú thuéc phÇn lín vµo nh÷ng ngêi cÇm quyÒn
trong chÕ ®é Êy. NÕu lùa chän ®îc nh÷ng ngêi tiªu biÓu cho chÕ ®é sÏ gióp
cho viÖc gi÷ v÷ng vµ ph¸t huy ®îc b¶n chÊt cña chÕ ®é ®ã, ®a ®Êt níc tiÕn lªn
phÝa tríc. Ngîc l¹i, nÕu nh÷ng ngêi cÇm quyÒn kh«ng ®îc lùa chän mét c¸ch
thÝch hîp vµ phï hîp víi chÕ ®é sÏ lµ mét lùc c¶n lín cho sù ph¸t triÓn cña ®Êt
níc vµ cho sù bÒn v÷ng cña chÕ ®é ®ã.
Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, nh÷ng yÕu tè truyÒn
thèng lÞch sö, tr×nh ®é ph¸t triÓn... kh¸c nhau th× ph¬ng ph¸p lùa chän ngêi
13
cÇm quyÒn lµ kh¸c nhau. Do vËy, c¸c ph¬ng ph¸p lùa chän ngêi cÇm quyÒn ®·
trë thµnh mét trong nh÷ng nÒn t¶ng cña chÕ ®é. C¸c ph¬ng ph¸p ®îc ¸p dông
cho tíi nay, trªn ph¬ng diÖn tÝch cùc lµ nh»m ®Ó h¹n chÕ quyÒn lùc, ng¨n chÆn
chóng kh«ng ®i ®Õn chç l¹m dông, ®ång thêi còng lµ nh»m thùc hiÖn nh÷ng
yªu s¸ch cña chñ nghÜa tù do. XÐt ®Õn cïng, sù kh¸c biÖt s©u réng cña nh÷ng
chÝnh thÓ, chÕ ®é chÝnh trÞ kh¸c nhau lµ dùa trªn ph¬ng thøc, c¸ch thøc lùa
chän nh÷ng ngêi cÇm quyÒn cã xuÊt ph¸t tõ nh÷ng h×nh thøc tù do, d©n chñ
hay kh«ng.
Trong lÞch sö ®· tån t¹i nhiÒu ph¬ng ph¸p, c¸ch thøc ®Ó lùa chän nh÷ng
ngêi cÇm quyÒn cña mét quèc gia: ph¬ng ph¸p truyÒn ng«i kÕ vÞ; bÇu cö tù
do; bÇu cö héi ®ång tuyÓn tr¹ch lùa chän; hay do sù chinh phôc b»ng vâ lùc,...
Chung quy l¹i, ngêi ta cã thÓ tËp hîp nh÷ng ph¬ng ph¸p trªn thµnh hai lo¹i
ph¬ng ph¸p c¬ b¶n. Thø nhÊt, nÕu viÖc lùa chän nh÷ng ngêi cÇm quyÒn ®îc
giao cho d©n chóng (cã thÓ b»ng h×nh thøc trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp) th× ph¬ng
ph¸p nµy ®îc gäi lµ d©n chñ. Thø hai lµ, nÕu sù lùa chän ®ã ®· lät khái tay
d©n chóng mµ r¬i vµo mét hoÆc mét sè c¸ nh©n hay nh÷ng nhãm ngêi cã thÕ
lùc th× ®ã lµ ph¬ng ph¸p phi d©n chñ hay ®îc mÖnh danh lµ ®éc tµi.
Nh÷ng ph¬ng ph¸p thø nhÊt (ph¬ng ph¸p d©n chñ) phï hîp víi chñ
nghÜa tù do, lµ c¬ së cña nÒn t¶ng d©n chñ bëi v× chóng lµm h¹n chÕ quyÒn lùc
cña nh÷ng ngêi cai trÞ, lµm tiªu diÖt chñ nghÜa ®éc ®o¸n c¸ nh©n. Nh÷ng ph¬ng ph¸p thø nh× th× tr¸i l¹i, chóng thÝch nghi víi chñ nghÜa ®éc ®o¸n, chuyªn
quyÒn, lµ ®iÒu kiÖn cho nh÷ng ngêi cÇm quyÒn th©u tãm quyÒn lùc, vµ lµm teo
tãp nÒn t¶ng tù do, d©n chñ. Gi÷a hai ph¬ng ph¸p ®ã, ngêi ta l¹i t×m ra nh÷ng
ph¬ng ph¸p hçn hîp trung hoµ trong ®ã cã kÕt hîp cña sù lùa chän d©n chñ vµ
sù lùa chän ®éc tµi. Ngµy nay, ë nh÷ng níc cßn qóa l¹c hËu hay ë nh÷ng quèc
gia trong nh÷ng hoµn c¶nh lÞch sö nhÊt ®Þnh, vÝ dô, ë mét sè níc thêng thÊy sù
thay ®æi chÝnh quyÒn b»ng c¸ch dïng lùc lîng qu©n ®éi ®Ó lµm ®¶o chÝnh nh ë
Pakistan vµo n¨m 2000 hay n¨m 1999 ë MiÕn §iÖn.
Tr¸i l¹i, chÕ ®é d©n chñ ngµy cµng ph¸t triÓn h¬n thÓ hiÖn tÝnh quy luËt
cña sù ph¸t triÓn d©n chñ. VÒ mÆt lÞch sö, chÕ ®é d©n chñ ph¸t sinh trong
nh÷ng ®« thÞ Hy L¹p cæ ®¹i, nhng ®ã chØ lµ h×nh thøc d©n chñ s¬ khai, d©n chñ
chØ víi mét nhãm thiÓu sè. §ã lµ v× r»ng, chØ nh÷ng ngêi tù do míi ®îc cã mÆt
trong c¸c héi nghÞ (c¸c thiÕt chÕ d©n chñ) ®Ó tham gia lùa chän nh÷ng ngêi
®¹i diÖn. Nh÷ng ngêi n« lÖ vµ nh÷ng ngêi thuéc tÇng líp díi cña x· héi kh«ng
®îc hëng bÊt cø mét quyÒn d©n sù, quyÒn chÝnh trÞ nµo.
Cïng víi sù tiÕn triÓn cña lÞch sö, chÕ ®é d©n chñ còng cã nh÷ng bíc
ph¸t triÓn th¨ng trÇm, nhng nh×n chung cha t¹o ra ®îc nh÷ng ®ét biÕn lín. ChØ
®Õn khi næ ra c¸c cuéc c¸ch m¹ng t s¶n, tõ ®ã ®· t¹o ra bíc ngoÆt to lín cho
sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é d©n chñ, h×nh thµnh nªn mét h×nh thøc d©n chñ míi.
Mµ giai cÊp t s¶n ®· tuyªn bè r»ng, tÊt c¶ quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n, nh©n
d©n ®îc quyÒn tham gia vµo viÖc lùa chän nh÷ng ngêi ®¹i diÖn thµnh lËp nªn
c¸c c¬ quan nhµ níc. V× tÊt c¶ c«ng d©n kh«ng thÓ tham gia chÝnh phñ, hä sÏ
ph¶i lùa chän nh÷ng ngêi ®¹i diÖn vµo trong nghÞ viÖn, do ®ã míi cã côm tõ
“d©n chñ ®¹i nghÞ”, ®ã lµ mét chÕ ®é d©n chñ. ChÕ ®é d©n chñ tõ ®©y cã c¬ së
14
vµ ®ång nghÜa víi nh÷ng cuéc bÇu cö trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh nh÷ng ngêi
cÇm quyÒn do d©n chóng bÇu lªn. Nh÷ng ph¬ng ph¸p bÇu cö còng nh sè
nh÷ng nghÞ viÖn (c¬ quan ®¹i diÖn) cã thÓ kh¸c nhau ë nh÷ng níc kh¸c nhau
tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh cña mçi quèc gia, vµ sù tæ chøc, mèi quan
hÖ gi÷a c¬ quan lËp ph¸p víi c¬ quan hµnh ph¸p cã thÓ kh«ng gièng nhau do
c¸c h×nh thøc chÝnh thÓ kh¸c nhau nhng môc ®Ých cuèi cïng lµ t¹o ra mét chÕ
®é d©n chñ khi mµ nh÷ng cuéc bÇu cö Êy ®îc tæ chøc mét c¸ch tù do vµ thµnh
thËt. Díi h×nh thøc Êy, chÕ ®é d©n chñ lÇn ®Çu tiªn ®· trë thµnh tiªu chÝ mµ
mäi quèc gia ®Òu ph¶i híng tíi, còng lÇn ®Çu tiªn nã ®· chinh phôc hÇu hÕt
c¸c níc v¨n minh.
Tõ khi ra ®êi, chÕ ®é d©n chñ ®¹i nghÞ ®· tr¶i qua hai cuéc biÕn thiªn
chÝnh: ®ã lµ sù chÊp nhËn phæ th«ng ®Çu phiÕu vµ sù xuÊt hiÖn cña nh÷ng
®¶ng chÝnh trÞ cã tæ chøc. Trong thêi kú kh¸ l©u sau c¸c cuéc c¸ch m¹ng t s¶n,
chÕ ®é d©n chñ chØ cã tÝnh c¸ch côc bé, khÐp kÝn, nh÷ng ngêi cÇm quyÒn ®îc
bÇu lªn chØ bëi mét nhãm thiÓu sè d©n chóng (nhng ngêi cã cña). DÇn dÇn
cïng víi sù ph¸t triÓn, sè cö tri ®îc t¨ng lªn do ¸p lùc cña nh÷ng nguyªn t¾c
d©n chñ.
Tuy nhiªn, khi c¸c chÝnh ®¶ng ra ®êi vµ tham gia vµo bÇu cö th× phÇn
nµo nguyªn t¾c bÇu cö d©n chñ bÞ x©m ph¹m, bëi v× nh÷ng ban l·nh ®¹o c¸c
chÝnh ®¶ng cã khuynh híng muèn thay thÕ cho nh÷ng ngêi ®îc bÇu cö, hay
khi sù lùa chän nh÷ng ngêi ®¹i diÖn vµo viÖn d©n biÓu l¹i ®îc chuyÓn tõ tay cö
tri qua tay c¸c chÝnh ®¶ng.
B©y giê, ta h·y nãi tíi nh÷ng chÕ ®é hçn hîp (chÕ ®é dung hoµ gi÷a
®éc tµi vµ d©n chñ).
Mét chÕ ®é ®îc gäi lµ hçn hîp khi nh÷ng ngêi cÇm quyÒn ®îc lùa chän
b»ng ph¬ng ph¸p dung hoµ. Cuéc bÇu cö kh«ng hoµn toµn bÞ lo¹i trõ, song nã
kh«ng ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. Tuú thuéc vµo ph¬ng thøc dung hoµ ngêi ta cã
thÓ ph©n biÖt nh÷ng chÕ ®é hçn hîp sau: hçn hîp b»ng c¸ch tiÕp nèi; hçn hîp
b»ng kÕt hîp; hçn hîp b»ng hîp nhÊt.
Thø nhÊt, trong chÕ ®é hçn hîp b»ng c¸ch tiÕp nèi, ngêi ta thÊy hai c¬
quan chÝnh quyÒn ®øng bªn nhau, mét c¬ quan cã tÝnh c¸ch d©n chñ vµ mét c¬
quan cã tÝnh c¸ch chuyªn chÕ, cã thÓ ph©n biÖt chÕ ®é nµy thµnh c¸c h×nh thøc
sau ®©y:
+ Sù nèi tiÕp gi÷a mét nghÞ viÖn d©n chñ vµ mét vÞ vua cã quyÒn ®éc
®o¸n, nghÞ viÖn do nh©n d©n bÇu ra ®øng bªn c¹nh mét ng«i vua do cha truyÒn
con nèi.
+ Sù tiÕp nèi trong néi bé, c¬ quan ®¹i diÖn (nghÞ viÖn) ®îc c¬ cÊu lµm
hai viÖn: mét viÖn do d©n bÇu ra, vµ mét viÖn ®îc chØ ®Þnh bëi mét ph¬ng
ph¸p ®éc ®o¸n (nh do truyÒn ng«i, thÕ vÞ, do tuyÓn tr¹ch hay ®îc bæ nhiÖm...)
+ Sù tiÕp nèi gi÷a nh÷ng phÇn tö d©n chñ vµ nh÷ng phÇn tö ®éc ®o¸n ë
trong cïng néi bé mét nghÞ viÖn (Thîng nghÞ viÖn Ph¸p n¨m 1875 bªn c¹nh
225 Thîng NghÞ sÜ do d©n bÇu ra, cßn cã 75 Thîng nghÞ sÜ ®îc lùa chän theo
lèi tuyÓn tr¹ch).
15
Thø hai, chÕ ®é hçn hîp do kÕt hîp, lµ chÕ ®é mµ trong ®ã cã mét c¬
quan chÝnh quyÒn ®îc chØ ®Þnh theo ph¬ng ph¸p phøc t¹p võa d©n chñ, võa
®éc ®o¸n. §ã lµ trêng hîp cã cuéc "®Çu phiÕu ®Ó chuÈn y" mét chÝnh phñ ®îc
lùa chän theo mét ph¬ng ph¸p ®éc ®o¸n nµo ®ã (do bæ nhiÖm, do thÕ vÞ,...).
ChÝnh phñ Êy chØ ®îc tÊn phong sau mét cuéc bá th¨m cña d©n chóng (trng
cÇu d©n ý) ®Ó chuÈn y sù lùa chän ®· ®îc Ên ®Þnh tríc. VÝ dô, ë Pakixtan vµo
th¸nh 5/2002, Tæng thèng ®¬ng nhiÖm (do ®¶o chÝnh qu©n sù) Pevec
Maussarap muèn cÇm quyÒn thªm mét nhiÖm kú n÷a ®· kh«ng tæ chøc cuéc
tuyÓn cö tù do mµ ®a sù viÖc ra tõng cÇu d©n ý mét c¸ch ¸p ®Æt.
Trong chÕ ®é hçn hiÖp do kÕt hîp, mét ph¬ng ph¸p cã thÓ gäi lµ cã mét
tr×nh tù lùa chän ngîc víi ph¬ng ph¸p trªn, ®ã lµ ph¬ng thøc "®Çu phiÕu giíi
thiÖu". Sù bá phiÕu cña cö tri cã môc ®Ých ®Ò nghÞ ra (lËp danh s¸ch ra) nh÷ng
øng cö viªn ®Ó cho mét c¬ quan kh«ng ph¶i lµ do d©n bÇu lùa chän. VÝ dô,
®iÓn h×nh h¬n hÕt lµ viÖc lËp "danh s¸ch ®îc tÝn nhiÖm" mµ HiÕn ph¸p n¨m
thø VIII cña níc Ph¸p ®· Ên ®Þnh. Theo quy ®Þnh, díi hÕt lµ nh÷ng cö tri dù
cuéc phæ th«ng ®Çu phiÕu ®Ó lùa chän mét phÇn mêi sè ngêi cña hä lËp thµnh
danh s¸ch x·; nh÷ng ngêi trong danh s¸ch x· sÏ bÇu mét phÇn mêi sè ngêi
cña m×nh ®Ó lËp danh s¸ch quËn; råi l¹i còng theo thÓ thøc Êy mµ bÇu lªn trªn.
Trong nh÷ng danh s¸ch nµy, Thîng nghÞ viÖn ®îc thµnh lËp do lèi tuyÓn tr¹ch
sÏ lùa chän nh÷ng ngêi cÇm quyÒn ®Þa ph¬ng vµ nh÷ng NghÞ sÜ trong ViÖn lËp
ph¸p vµ ViÖn hé d©n.
Trong nh÷ng trêng hîp trªn, viÖc bæ nhiÖm nh÷ng ngêi cÇm quyÒn ®îc
ph©n ra lµm hai giai ®o¹n: mét giai ®o¹n ®éc ®o¸n vµ mét giai ®o¹n d©n chñ.
Thø ba, chÕ ®é hçn hiÖp do hiÖp nhÊt, ë ®©y cã mét sù hoµ ®ång hoµn
toµn gi÷a nh÷ng phÇn tö d©n chñ vµ nh÷ng phÇn tö ®éc ®o¸n. ViÖc bæ nhiÖm,
lùa chän nh÷ng ngêi cÇm quyÒn kh«ng thÓ lµ d©n chñ thuÇn tuý hay ®éc ®o¸n
thuÇn tuý. Mét mÆt, ph¬ng ph¸p Êy ®i gÇn víi chñ nghÜa tù do v× nh÷ng ngêi
cÇm quyÒn ®îc lùa chän bëi chÝnh sè Ýt nh÷ng ngêi cÇm quyÒn kh¸c. MÆt
kh¸c, nã xa biÖt víi d©n chñ mµ híng tíi ®éc tµi v× chØ mét sè Ýt d©n chóng ®îc tham gia bÇu cö. Ph¬ng ph¸p nµy lµ mét ph¬ng ph¸p mµ nh÷ng tÝnh chÊt
d©n chñ vµ nh÷ng tÝnh chÊt ®éc ®o¸n ®îc hoµ hîp lµm mét theo mét ph¬ng
ph¸p ®ång nhÊt.
ChÕ ®é cuèi cïng nµy ®îc thùc hiÖn trong hÇu hÕt c¸c níc t b¶n trong
thêi kú tríc vµ sau c¸c cuéc c¸ch m¹ng t s¶n nh lµ mét chÕ ®é giao thêi tõ ®éc
tµi ®Õn d©n chñ. Bëi v×, chÕ ®é d©n chñ ®îc ph¸t triÓn, më réng theo thêi gian,
Ýt khi cã t×nh tr¹ng ®ang hoµn toµn kh«ng cã cuéc bÇu cö d©n chñ mµ bíc qua
liÒn giai ®o¹n phæ th«ng ®Çu phiÕu. Thêng thêng, quyÒn bÇu cö ban ®Çu chØ
trao cho mét sè ngêi cã ®Æc quyÒn, råi dÇn dÇn ®îc lan réng ®Õn nh÷ng ngêi
kh¸c, sau míi ban hµnh cho tÊt c¶ c¸c c«ng d©n.
* C¬ cÊu chÝnh quyÒn
Tõ khi nhµ níc xuÊt hiÖn, víi t c¸ch lµ mét tæ chøc tËp trung nhÊt cña
quyÒn lùc chÝnh trÞ, nhµ níc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý x· héi. Tuú thuéc
vµo tõng giai ®o¹n lÞch sö kh¸c nhau, nhµ níc cã vai trß qu¶n lý x· héi kh¸c
16
nhau, thËm chÝ trong cïng mét hoµn c¶nh lÞch sö nhÊt ®Þnh, cã nh÷ng nhµ níc
më réng vai trß qu¶n lý x· héi cña m×nh, l¹i còng cã nh÷ng nhµ níc thu hÑp
ph¹m vi qu¶n lý x· héi trong nh÷ng lÜnh vùc nhÊt ®Þnh. VÝ dô, sau c¸c cuéc
c¸ch m¹ng t s¶n, nhµ níc t s¶n chØ ®ãng vai trß lµ "ngêi lÝnh g¸c ®ªm" cho sù
ph¸t triÓn cña x· héi; ngîc l¹i, trong nhËn thøc cò vÒ thêi kú qu¸ ®é lªn chñ
nghÜa x· héi, nhµ níc võa lµ ngêi qu¶n lý mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi, võa lµ
mét tæ chøc “siªu kinh tÕ”.
Nhng nh×n chung, theo sù ph¸t triÓn cña lÞch sö, ë trªn nh÷ng ph¬ng
diÖn kh¸c nhau, vai trß cña nhµ níc ngµy cµng ®îc më réng vµ ®îc ®Ò cao. §i
®«i víi sù gia t¨ng vai trß cña nhµ níc lµ nh÷ng chøc n¨ng míi vµ nhiÖm vô
míi mµ nhµ níc ph¶i g¸nh v¸c, ®¶m nhËn. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi
th× chøc n¨ng, nhiÖm vô cña nhµ níc ngµy cµng nhiÒu thªm m·i, c¬ cÊu tæ
chøc cña chóng cµng ngµy cµng ®a d¹ng, phøc t¹p. §Ó gi¶i quyÕt nh÷ng chøc
n¨ng, nhiÖm vô ®ã ®ßi hái nhµ níc ph¶i cã mét bé m¸y cai trÞ t¬ng xøng víi
chóng. Do vËy, trªn ph¬ng diÖn tæ chøc chÝnh quyÒn, sù cÊu t¹o cña nh÷ng c¬
quan nhµ níc trong hiÕn ph¸p ngµy mét ®îc më réng vµ trë nªn ®a d¹ng, phøc
t¹p.
C¬ cÊu tæ chøc vµ mèi liªn hÖ gi÷a nh÷ng c¬ quan nhµ níc cã quan hÖ
mËt thiÕt vµ ®îc thÓ hiÖn trªn hai ph¬ng diÖn: ph¬ng diÖn kü thuËt vµ ph¬ng
diÖn chÝnh trÞ. VÒ ph¬ng diÖn kü thuËt, mçi nhiÖm vô ph¶i ®îc ph©n phèi lµm
sao cho chóng ®îc hoµn thµnh mét c¸ch tèt nhÊt vµ ph¶i ®iÒu hßa ®îc ho¹t
®éng cña mçi c¬ quan còng nh cña c¶ hÖ thèng tæ chøc nh»m b¶o ®¶m sù nhÊt
trÝ vµ liªn kÕt gi÷a chóng. VÒ ph¬ng diÖn chÝnh trÞ, c¬ cÊu tæ chøc nhµ níc ¶nh
hëng s©u réng ®Õn quyÒn hµnh mµ nhµ níc sö dông ®èi víi c«ng d©n.
Dùa vµo tÝnh chÊt vµ c¬ cÊu cña c¬ quan nhµ níc, ngêi ta ph©n chia
thµnh hai lo¹i c¬ quan chÝnh quyÒn c¬ b¶n:
Thø nhÊt, nh÷ng c¬ quan ®¹i diÖn (nghÞ viÖn), tøc lµ nh÷ng c¬ quan lµm
viÖc theo chÕ ®é tËp thÓ, trong ®ã, vÒ nguyªn t¾c tõng c¸ nh©n kh«ng cã quyÒn
hµnh g×.
Thø hai, nh÷ng c¬ quan gåm cã mét ngêi, hay mét uû ban gåm mét sè
ngêi, hay do sù kÕt hîp cña mét ngêi vµ mét uû ban. Ngêi ta gäi lo¹i c¬ quan
nµy lµ c¬ quan hµnh ph¸p hay chÝnh phñ.
C¨n cø vµo sù cÊu t¹o chÝnh phñ, ngêi ta ph©n chia ra ba lo¹i chÝnh phñ
- hµnh ph¸p ®iÓn h×nh: chÕ ®é nhÊt quyÒn; chÕ ®é chÊp chÝnh; chÕ ®é lìng
quyÒn. Sau ®©y chóng ta sÏ lÇn lît nghiªn cøu, t×m hiÓu tõng chÕ ®é:
ChÕ ®é nhÊt quyÒn, trong chÕ ®é nµy, «ng vua, nhµ ®éc tµi, vÞ hoµng ®Õ
hay vÞ tæng thèng,..., nh÷ng c¸ nh©n nµy th©u tãm tÊt c¶ quyÒn hµnh chÝnh phñ
vµo tay m×nh. VÒ môch ®Ých, chÕ ®é nµy ®îc lùa chän nh»m t¨ng cêng cho
c«ng quyÒn quyÒn lùc tËp trung, tøc lµ gia t¨ng quyÒn lùc. Tuy nhiªn, quyÒn
lùc cña chÝnh phñ ®îc khuyÕch tr¬ng nhiÒu hay Ýt, vµ quyÒn lùc ®ã cã nguån
gèc xuÊt ph¸t tõ ®Çu còng nh mèi quan hÖ cña chÝnh phñ víi c¸c c¬ quan nhµ
níc kh¸c tuú thuéc vµo chÕ ®é nhÊt quyÒn nµy lµ chÕ ®é qu©n chñ ®éc tµi hay
chÕ ®é tæng thèng (d©n chñ).
17
ChÕ ®é chÊp ch¸nh, quyÒn lùc nhµ níc trong chÕ ®é nµy tËp trung vµo
trong tay hai ngêi ®îc liªn kÕt víi nhau, b×nh ®¼ng vÒ quyÒn hµnh vµ uy thÕ,
hä ph¶i cïng nhau quyÕt ®Þnh míi cã gi¸ trÞ, nÕu mét bªn chèng ®èi l¹i th× sÏ
lµm tª liÖt tÊt c¶ c¸c s¸ng kiÕn cña bªn kia. Ngµy nay, chÕ ®é nµy kh«ng cßn
tån t¹i n÷a, tríc ®©y nã tån t¹i ë Nhµ níc La m· cæ ®¹i, vµ t¸i sinh ë Nhµ níc
Ph¸p tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 11 n¨m 1943 khi ban gi¶i phãng quèc gia Ph¸p ®Æt
díi quyÒn hai vÞ tíng: De Gaulie vµ Giraud
ChÕ ®é chÊp chÝnh thÞnh hµnh h¬n c¶ lµ giao phã quyÒn hµnh chÝnh phñ
cho mét nhãm Ýt ngêi, vµ cã hai ®Æc ®iÓm: tríc hÕt, lµ kh«ng cã mét ngêi chñ
tÞch trong tËp thÓ quyÒn lùc, kh«ng cã l¸ th¨m nµo ®îc u quyÒn, kh«ng cã
®¼ng cÊp trong tËp thÓ ®ã; thø ®Õn, lµ tÝnh tËp thÓ, vÒ nguyªn t¾c mäi c¸ nh©n
trong nhãm kh«ng cã quyÒn hµnh riªng, mäi quyÕt ®Þnh ®Òu dùa theo quyÕt
®Þnh cña tËp thÓ míi cã hiÖu lùc.
Trong khi hµnh ®éng, chÝnh phñ chÊp ch¸nh gÆp ph¶i nh÷ng khiÕm
khuyÕt rÊt lín mang tÝnh b¶n chÊt. Bëi v×, th«ng thêng mét ngêi trong nhãm
theo lÏ tù nhiªn a lÊn ¸t quyÒn hµnh ®èi víi nh÷ng ngêi kh¸c mµ cã khuynh híng tiÕn tíi gi÷ vai trß chñ tÞch. V· l¹i, trong chÕ ®é nµy lu«n lu«n cã sù ph©n
phèi tr¸ch vô theo kh¶ n¨ng chuyªn m«n cña mçi c¸ nh©n khiÕn cho mçi ngêi
cã mét quyÒn vµ kh¶ n¨ng hµnh ®éng ®éc lËp nhiÒu hay Ýt. ChÕ ®é nµy, xÐt
tæng qu¸t lµ mét nguyªn nh©n kh¸ch quan lµm suy yÕu quyÒn hµnh ph¸p. V×
ph¶i cã mét quyÕt ®Þnh chung nªn cã sù chËm trÔ. H¬n n÷a, nh÷ng sù c¹nh
tranh c¸ nh©n vµ nh÷ng tranh giµnh néi bé trong viÖc chiÕm ®o¹t quyÒn lùc ®·
®a ®Õn nh÷ng hËu qu¶ tai h¹i trong ho¹t ®éng cña chÝnh phñ.
ChÕ ®é lìng quyÒn, lµ mét thÓ thøc hoµ hiÖp gi÷a chÝnh phñ chÊp ch¸nh
vµ chÝnh phñ tæng thèng. Trong chÕ ®é nµy, ngêi ta thÊy cã hai c¬ quan cïng
song song tån t¹i, ®ã lµ mét vÞ quèc trëng ®éc lËp bªn c¹nh mét c¬ quan tËp
thÓ. C¬ quan tËp thÓ nµy thêng ®îc gäi lµ néi c¸c, mµ nh©n viªn cña nã do
quèc trëng c«ng cö, phÇn nhiÒu trong sè ®ã lµ ®¶ng viªn cña ®¶ng ph¸i chiÕm
®a sè trong quèc héi.
Néi c¸c trong chÕ ®é nµy cã hai ®Æc ®iÓm: tríc hÕt, nh©n viªn néi c¸c ®îc hëng mét quyÒn tù trÞ kh¸ réng r·i ®èi víi quèc trëng, dÉu lµ do quèc trëng
chØ ®Þnh, hä cã thÓ dùa vµo quèc héi mµ chèng l¹i quèc trëng. Trong ho¹t
®éng cña néi c¸c, hä cßn ®îc ®éc lËp quyÕt ®Þnh trong ph¹m vi quyÒn h¹n cña
m×nh chø kh«ng ph¶i chØ lµ phô t¸ mµ th«i; thø ®Õn, néi c¸c lµm viÖc theo chÕ
®é ®éc tËp thÓ, mçi nh©n viªn cã mét tr¹ch vô riªng biÖt ®éc lËp víi c¸c nh©n
viªn kh¸c, song tÊt c¶ ®Òu liªn ®íi chÞu tr¸ch nhiÖm tríc quèc trëng vµ tríc
nghÞ viÖn nªn hä ph¶i cã nh÷ng quyÕt ®Þnh chung ®èi víi c¸c vÊn ®Ò quan
träng, vµ vÒ nguyªn t¾c, chÝnh s¸ch cña mçi c¸ nh©n trong néi c¸c kh«ng ®îc
m©u thuÉn víi chÝnh s¸ch cña tËp thÓ néi c¸c.
C¸c nh©n viªn néi c¸c ®Òu cã vÞ trÝ b×nh ®¼ng, ®Òu cã quyÒn quyÕt ®Þnh
nh nhau, tuy nhiªn, thêng cã mét ngêi g©y ®îc u thÕ, ¶nh hëng cña m×nh ®èi
víi néi c¸c, ®ã lµ vÞ chñ tÞch néi c¸c hay thêng ®îc gäi lµ thñ tíng. Thñ tíng
®îc quèc trëng chØ ®Þnh, quèc trëng kh«ng thÓ chØ ®Þnh ai kh¸c ngoµi thñ lÜnh
cña ®¶ng chiÕm ®a sè trong nghÞ viÖn, nÕu kh«ng cã ®¶ng nµo chiÕm ®a sè
18
trong nghÞ viÖn th× c¸c ®¶ng ph¶i tiÕn hµnh liªn minh víi nhau ®Ó thµnh lËp
chÝnh phñ liªn hiÖp, chøc vÞ thñ tíng néi c¸c do c¸c ®¶ng tháa hiÖp chän ra.
Thñ tíng thêng ®îc trao quyÒn lùa chän nh÷ng nh©n viªn néi c¸c råi tr×nh
quèc trëng chÊp nhËn. §ång thêi, thñ tíng ®îc chñ to¹ c¸c buæi häp cña néi
c¸c khi quèc trëng kh«ng tham dù, vµ ®îc nh©n danh néi c¸c ph¸t biÓu tríc
nghÞ viÖn.
C¬ cÊu nghÞ viÖn.
C¬ cÊu chÝnh quyÒn tiÕp theo mµ chóng ta nghiªn cøu ®ã lµ nh÷ng nghÞ
viÖn (c¬ quan ®Æc diÖn.)
Sù cÊu t¹o cña c¸c nghÞ viÖn mang nh÷ng ®iÓn h×nh rÊt phøc t¹p, chóng
cã thÓ ®îc xÕp thµnh nhiÒu lo¹i. Chóng ta chØ ®Ò cËp tíi nh÷ng lo¹i nghÞ viÖn
cã tÝnh chÊt ®Æc trng, ®iÓn h×nh ®Ó gi¶i thÝch néi dung c¸c h×nh thøc chÝnh thÓ
nhµ níc.
Tríc hÕt, theo tÝnh chÊt vµ vai trß cña nghÞ viÖn trong ho¹t ®éng cña bé
m¸y nhµ níc, ta ph©n biÖt nghÞ viÖn thµnh hai lo¹i: nh÷ng nghÞ viÖn chØ cã
quyÒn “t vÊn” vµ nh÷ng nghÞ viÖn cã quyÒn “nghÞ quyÕt''. Lo¹i nghÞ viÖn thø
nhÊt chØ cã thÓ ph¸t biÓu nh÷ng ý kiÕn, hay ®a ra nh÷ng kiÕn nghÞ t vÊn cho
ho¹t ®éng cña chÝnh phñ, mµ chÝnh phñ cã thÓ tù do bá qua nh÷ng ý kiÕn, kiÕn
nghÞ ®ã, trõ khi cã uy tÝn vµ thÈm quyÒn kû thuËt mµ ®a ra ®îc nh÷ng ý kiÕn
cã søc nÆng khiÕn cho chÝnh phñ vÞ nÓ kh«ng thÓ bá qua. Lo¹i nghÞ viÖn nµy
xuÊt hiÖn vµo thêi kú ®Çu cña sù h×nh thµnh chÕ ®é nghÞ viÖn, vµ hiÖn nay nã
vÉn cßn tån t¹i ë mét sè níc kÐm ph¸t triÓn vµ nh÷ng níc qu©n chñ chuyªn
chÕ. Lo¹i nghi vÊn viÖn thø hai míi thËt sù cã vai trß quan träng ho¹t ®éng
cña nhµ níc. Ho¹t ®éng cña chÝnh phñ ®Òu ph¶i dùa trªn c¬ së nh÷ng quyÕt
®Þnh cña nghÞ viÖn, vµ chÝnh phñ chØ ®îc phÐp ho¹t ®éng cho ®Õn khi cßn sù
tÝn nhiÖm cña nghÞ viÖn.
Thø hai, theo chÝnh thÓ, chóng ta ph©n biÖt thµnh ba m« h×nh nghÞ viÖn:
nghÞ viÖn cña nh÷ng níc theo chÝnh thÓ ®¹i nghÞ c¶ céng hoµ lÉn qu©n chñ;
nghÞ viÖn cña nh÷ng níc theo chÝnh thÓ céng hoµ tæng thèng; nghÞ viÖn cña
c¸c níc theo hÖ thèng x· héi chñ nghÜa. [18;367]
Thø ba, theo nguån gèc cña sù h×nh thµnh nghÞ viÖn, ta ph©n biÖt thµnh
hai lo¹i: nh÷ng nghÞ viÖn d©n chñ (do d©n bÇu); vµ nh÷ng nghÞ viÖn ®éc ®o¸n
(bæ nhiÖm, tuyÓn tr¹ch, gia truyÒn...). Theo lÞch sö, nh÷ng nghÞ viÖn ®éc ®o¸n
ra ®êi tríc nhÊt vµ nã lµ tiªu biÓu cho thÕ lùc cña giai cÊp phong kiÕn ®èi víi
nhµ vua, mµ thµnh phÇn cña nghÞ viÖn bao gåm nh÷ng ngêi ®¹i diÖn cho tÇng
líp quý téc, t¨ng l÷,... Tuy nhiªn, cïng víi thêi gian, sù ph¸t triÓn cña hä ®·
lµm cho nhµ vua ph¶i dÇn dÇn nhîng bé c¸c ®¹i biÓu cña chóng råi nhãm häp
thµnh c¸c nghÞ viÖn d©n chñ víi c¸c ph¬ng ph¸p bÇu cö tù do.
Thø t, theo c¬ cÊu tæ chøc, nghÞ viÖn ®îc tæ chøc thµnh c¸c m« h×nh,
mét viÖn, hai viÖn, ba viÖn,...[18;347]
Trªn ®©y lµ sù ®Ò cËp chung nhÊt ®Õn c¸c m« h×nh chÝnh thÓ, nh c¬ cÊu
tæ chøc, tr×nh tù thµnh lËp, mèi liªn hÖ gi÷a c¸c c¬ quan nhµ níc trung ¬ng,
nguån gèc cña quyÒn lùc nhµ níc vµ møc ®é tham gia cña nh©n d©n vµo viÖc
19
thµnh lËp c¸c c¬ quan nhµ níc. Sau ®©y, chóng ta sÏ xem xÐt, ®Ò cËp tíi mét
sè m« h×nh chÝnh thÓ ®Æc trng, ®iÓn h×nh nh»m môc ®Ých x©y dùng c¬ së lÝ
luËn vÒ c¸c m« h×nh chÝnh thÓ phôc vô cho c«ng viÖc nghiªn cøu so s¸nh gi÷a
c¸c chÝnh thÓ ®ã víi chÝnh thÓ Nhµ níc ViÖt Nam HiÕn ph¸p 1946. §ã lµ c¸c
m« h×nh chÝnh thÓ: chÝnh thÓ ®¹i nghÞ c¶ qu©n chñ lÉn céng hoµ; chÝnh thÓ
céng hoµ tæng thèng; chÝnh thÓ céng hoµ hçn hîp; chÝnh thÓ céng hoµ x· héi
chñ nghÜa. Sau ®©y, chóng ta sÏ lÇn lît ph©n tÝch, nghiªn cøu tõng m« h×nh
chÝnh thÓ.
* ChÝnh thÓ céng hoµ (qu©n chñ) ®¹i nghÞ .
ChÝnh thÓ qu©n chñ ®¹i nghÞ lµ m« h×nh tæ chøc nhµ níc phæ biÕn ë c¸c
níc t b¶n ph¸t triÓn. §©y lµ m« h×nh ¸p dông häc thuyÕt ph©n chia quyÒn lùc
mét c¸ch mÒm dÎo, tøc lµ gi÷a lËp ph¸p vµ hµnh ph¸p kh«ng cã sù ®éc lËp
tuyÖt ®èi mµ cã sù kÕt hîp lÉn nhau trong qu¸ tr×nh tæ chøc, thùc hiÖn quyÒn
lùc nhµ níc. ë chÝnh thÓ nµy, nguyªn thñ quèc gia lµ vÞ vua, hoµng ®Õ ®îc
truyÒn ng«i, thÕ tËp cho con ch¸u. ChÝnh phñ hµnh ph¸p ®îc thµnh lËp dùa
trªn c¬ së nghÞ viÖn, vµ ®îc ho¹t ®éng cho ®Õn khi nµo vÉn cßn cã sù tÝn
nhiÖm cña nghÞ viÖn. C¸c bé trëng vµ ngêi ®øng ®Çu hµnh ph¸p ph¶i chÞu
tr¸ch nhiÖm tËp thÓ tríc nghÞ viÖn. Trong trêng hîp chÝnh phñ kh«ng cßn sù
tÝn nhiÖm cña nghÞ viÖn n÷a, chÝnh phñ cã thÓ bÞ nghÞ viÖn lËt ®æ vµ ph¶i ra ®i
®Ó thµnh lËp chÝnh phñ míi, ®ång thêi kÌm theo vÊn ®Ò lËt ®æ chÝnh phñ, thñ tíng cã thÓ ®Ò nghÞ nguyªn thñ quèc gia gi¶i t¸n nghÞ viÖn tríc thêi h¹n. Nhµ
vua, hoµng ®Õ lµ nguyªn thñ quèc gia thay mÆt cho nhµ níc vÒ ®èi néi vµ ®èi
ngo¹i nhng chØ ho¹t ®éng mét c¸ch hÕt søc h×nh thøc, vµ chñ yÕu gi÷ vai trß lµ
biÓu tîng cho sù bÒn v÷ng, trêng tån vµ hoµ hîp d©n téc. ChÝnh vai trß biÓu tîng nµy cã t¸c dông t©m lý cho sù tån t¹i cña chÕ ®é hiÖn thêi. Khi cã chiÕn
tranh, néi chiÕn hay khñng ho¶ng x· héi th× nguyªn thñ quèc gia lµ chæ dùa
v÷ng ch¾c cho giai cÊp thèng trÞ vµ cho c¶ d©n téc.[2;79]. Bëi v×, kh«ng cã
thùc quyÒn nªn nguyªn thñ quèc gia ®îc hÇu hÕt c¸c hiÕn ph¸p quy ®Þnh
kh«ng ph¶i chÞu bÊt cø mét tr¸ch nhiÖm nµo, trõ téi ph¶n béi tæ quèc. Trªn
thùc tÕ, viÖc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng cña chÝnh phñ ®Òu n»m trong tay ®¶ng
chiÕm ®a sè ghÕ trong nghÞ viÖn, nÕu kh«ng cã ®¶ng nµo chiÕm ®a sè ghÕ
trong nghÞ viÖn th× c¸c ®¶ng ph¶i liªn kÕt víi nhau ®Ó thµnh lËp chÝnh phñ liªn
hiÖp. Cho nªn, thùc tÕ ho¹t ®éng, bao giê chÝnh phñ còng khèng chÕ nghÞ
viÖn, vµ chÝnh phñ th©u tãm quyÒn lùc vµo tay m×nh. V× vËy, chÝnh phñ vµ
nghÞ viÖn (h¹ nghÞ viÖn) kh«ng kh¸c nµo lµ hai c¬ quan thuéc mét ®¶ng ph¸i
chÝnh trÞ cÇm quyÒn, hay nãi c¸ch kh¸c chÝnh phñ lµ ban chÊp hµnh cña ®¶ng
cÇm quyÒn, cßn c¸c nghÞ sÜ lµ ®¶ng viªn cña ®¶ng cÇm quyÒn.
Trong hiÕn ph¸p cña nhiÒu níc t s¶n quy ®Þnh nghÞ viÖn cã quyÒn luËn
téi c¸c quan chøc cã hµm bé trëng, thñ tôc ®ã ®îc gäi lµ thñ tôc ®µn h¹ch. Thñ
tôc ®µn h¹ch ë nhiÒu níc ®îc quy ®Þnh trong hiÕn ph¸p tuy cã sù kh¸c nhau,
nhng nh×n chung h¹ nghÞ viÖn lµ c¬ quan cã quyÒn buéc téi, cßn thîng nghÞ
viÖn lµ c¬ quan cã quyÒn luËn téi. ChÕ ®é chÞu tr¸ch nhiÖm cña hµnh ph¸p tríc
lËp ph¸p kh«ng ph¶i ë chç chÕ ®é chÞu tr¸ch nhiÖm cña tõng bé trëng tríc
20
- Xem thêm -
.PDF 
128 
207 
148 
