Tài liệu Phép biện chứng duy vật

TRÖÔØNG CAÙN BOÄ TP. HOÀ CHÍ MINH KHOA LYÙ LUAÄN MAÙC – LEÂNIN ÑEÀ CÖÔNG BAØI GIAÛNG PHEÙP BIEÄN CHÖÙNG DUY VAÄT (Phaàn hai nguyeân lyù vaø ba qui luaät cô baûn) Ngaøy soaïn: 10 /01 / 2012 1. MUÏC ÑÍCH, YEÂU CAÀU 1.1. Veà lyù luaän: Giuùp ngöôøi hoïc hieåu ñöôïc nhöõng noäi dung sau: + Noäi dung cuûa nguyeân lyù veà moái lieân heä phoå bieán vaø nguyeân lyù veà söï phaùt trieån. + Noäi dung cuûa 3 qui luaät cô baûn cuûa Pheùp BCDV: Qui luaät thoáng nhaát vaø ñaáu tranh cuûa caùc maët ñoái laäp; qui luaät chuyeån hoùa töø nhöõng thay ñoåi veà löôïng daãn ñeán söï thay ñoåi veà chaát vaø ngöôïc laïi; qui luaät phuû ñònh cuûa phuû ñònh. 1.2. Veà thöïc tieãn : (YÙ nghóa phöông phaùp luaän) Giuùp hoïc vieân coù theå vaän duïng ñöôïc nhöõng phöông phaùp bieän chöùng ñöôïc ruùt ra töø nhöõng lyù luaän ñaõ nghieân cöùu vaøo hoaït ñoäng nhaän thöùc vaø thöïc tieãn, cuï theå nhö: - Trong nhaän thöùc cuõng nhö trong hoaït ñoäng thöïc tieãn phaûi quaùn trieät quan ñieåm toaøn dieän, lòch söû cuï theå vaø quan ñieåm phaùt trieån. - Hieåu vaø vaän duïng caùc phöông phaùp luaän ruùt ra töø vieäc nghieân cöùu caùc qui luaät cô baûn cuûa pheùp bieän chöùng duy vaät. 2. THÔØI GIAN VAØ ÑOÁI TÖÔÏNG - Thôøi gian: 10 tieát - Ñoái töôïng: Hoïc vieân lôùp Trung caáp lyù luaän chính trò – haønh chaùnh 3. KEÁT CAÁU NOÄI DUNG BAØI GIAÛNG: Phaàn 1: HAI NGUYEÂN LYÙ CUÛA PHEÙP BIEÄN CHÖÙNG DUY VAÄT 1.1. Nguyeân lyù veà moái lieân heä phoå bieán. 1 1.2. Nguyeân lyù veà söï phaùt trieån. Phaàn 2: NHÖÕNG QUI LUAÄT CÔ BAÛN CUÛA PHEÙP BIEÄN CHÖÙNG DUY VAÄT 2.1. Qui luaät thoáng nhaát vaø ñaáu tranh caùc maët ñoái laäp 2.2. Qui luaät chuyeån hoùa töø nhöõng thay ñoåi veà löôïng daãn ñeán söï thay ñoåi veà chaát vaø ngöôïc laïi. 2.3. Qui luaät phuû ñònh cuûa phuû ñònh 4. Phöông phaùp vaø phöông tieän giaûng daïy 4.1. Phöông phaùp: Giaûng vieân söû duïng phöông phaùp thuyeát trình phoái hôïp cuøng phöông phaùp hoûi – ñaùp. 4.2. Phöông tieän: Phaán vieát (buùt loâng), baûng ñen (baûng traéng), maùy tính, maùy chieáu. 5. Taøi lieäu ham khaûo: - Giaùo trình trung caáp lyù luaän chính trò – Nhöõng nguyeân lyù cô baûn cuûa Chuû nghóa Maùc – Leânin (phaàn trieát hoïc Maùc – Leânin), Nxb. Chính trò Haønh chaùnh, Haø Noäi, 2010. - Höôùng daãn oân taäp moân trieát hoïc Maùc – Leânin (Tröôøng caùn boä TP.HCM, Khoa Lyù luaän cô sôû, boä moân trieát hoïc), Nxb. Ñaïi hoïc quoác gia, TP.HCM. - Vaên kieän Ñaïi hoäi X, XI cuûa Ñaûng. Ngoaøi ra, hoïc vieân coù theå tham khaûo theâm taát caû nhöõng giaùo trình Trieát hoïc Maùc – Leâ nin. 6. Caâu hoûi thaûo luaän Caâu 1. Phaân tích noäi dung nguyeân lyù veà moái lieân heä phoå bieán. YÙ nghóa phöông phaùp luaän? Caâu 2: Phaân tích noäi dung qui luaät thoáng nhaát vaø ñaáu tranh caùc maët ñoái laäp. YÙ nghóa phöông phaùp luaän? 7. Caùc böôùc leân lôùp: - OÅn ñònh lôùp + ñieåm danh - OÂn baøi cuõ - Giôùi thieäu baøi môùi 2 ÑEÀ CÖÔNG CHI TIEÁT I. Pheùp bieän chöùng vaø caùc hình thöùc cô baûn cuûa pheùp bieän chöùng 1. Moät soá khaùi nieäm - Bieän chöùng laø duøng ñeå chæ nhöõng moái lieân heä, töông taùc, chuyeån hoùa vaø vaän ñoäng, phaùt trieån cuûa caùc söï vaät, hieän töôïng, quaù trình trong theá giôùi khaùch quan. Bieän chöùng goàm: bieän chöùng khaùch quan vaø bieän chöùng chuû quan - Bieän chöùng khaùch quan laø bieän chöùng cuûa theá giôùi vaät chaát. - Bieän chöùng chuû quan laø söï phaûn aùnh bieän chöùng khaùch quan vaøo yù thöùc cuûa con ngöôøi. Theo Aêngghen: “Bieän chöùng goïi laø khaùch quan thì chi phoái trong toaøn boä giôùi töï nhieân, coøn bieän chöùng goïi laø chuû quan, töùc tö duy bieän chöùng, thì chæ laø phaûn aùnh söï chi phoái, trong toaøn boä giôùi töï nhieân…”1 - Pheùp bieän chöùng laø hoïc thuyeát nghieân cöùu, khaùi quaùt bieän chöùng cuûa theá giôùi thaønh heä thoáng caùc nguyeân lyù, qui luaät nhaèm xaây döïng heä thoáng caùc nguyeân taéc phöông phaùp luaän cuûa nhaän thöùc vaø hoaït ñoäng thöïc tieãn. 2. Caùc hình thöùc cô baûn cuûa Pheùp bieän chöùng - Pheùp bieän chöùng chaát phaùc thôøi Coå ñaïi - Pheùp bieän chöùng duy taâm (Cantô, Heâghen) - Pheùp bieän chöùng duy vaät Maùcxít 3. Pheùp bieän chöùng duy vaät - Theo Aêngghen: “Pheùp bieän chöùng duy vaät … laø moân hoïc veà nhöõng qui luaät phoå bieán cuûa söï vaän ñoäng vaø söï phaùt trieån cuûa töï nhieân, cuûa xaõ hoäi vaø cuûa tö duy”2. - Pheùp bieän chöùng duy vaät cuûa Chuû nghóa Maùc-Leânin coù ñaëc tröng sau: + Laø Pheùp bieän chöùng ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng theá giôùi quan duy vaät khoa hoïc. (Khaùc pheùp bieän chöùng ngaây thô, chaát phaùc thôøi Coå ñaïi) + Laø pheùp bieän chöùng coù söï thoáng nhaát giöõa noäi dung theá giôùi quan duy vaät vaø phöông phaùp bieän chöùng, laø coâng cuï nhaän thöùc vaø caûi taïo theá giôùi. 1 2 C.Maùc vaø Ph. Aêngghen, Toaøn taäp, Nxb. Chính trò quoác gia, H, 1995, T20, tr 694. Sdd, T20, tr 201. 3 - Noäi dung Pheùp bieän chöùng duy vaät goàm: Hai nguyeân lyù; ba qui luaät cô baûn vaø saùu caëp phaïm truø. II. HAI NGUYEÂN LYÙ CUÛA PHEÙP BIEÄN CHÖÙNG DUY VAÄT 1.Nguyeân lyù veà moái lieân heä phoå bieán a. Khaùi nieäm lieân heä: Lieân heä laø söï phuï thuoäc, söï qui ñònh laãn nhau vaø taùc ñoäng laãn nhau giöõa caùc söï vaät, hieän töôïng hay giöõa caùc maët, caùc yeáu toá trong moãi söï vaät, hieän töôïng trong theá giôùi. Cô sôû cuûa moái lieân heä phoå bieán laø ôû tính thoáng nhaát vaät chaát cuûa theá giôùi. b. Tính chaát cuûa caùc moái lieân heä: Moái lieân heä mang tính khaùch quan, phoå bieán, phong phuù ña daïng vaø cuï theå. - Tính khaùch quan: Söï lieân heä, söï qui ñònh laãn nhau cuûa caùc söï vaät, hieän töôïng laø voán coù cuûa noù, toàn taïi ñoäc laäp, khoâng phuï thuoäc vaøo yù thöùc cuûa con ngöôøi. Con ngöôøi chæ coù theå nhaän thöùc vaø vaän duïng caùc moái lieân heä ñoù trong hoaït ñoäng thöïc tieãn cuûa mình. - Tính phoå bieán: Trong theá giôùi khoâng coù baát cöù söï vaät, hieän töôïng hay quaù trình naøo toàn taïi tuyeät ñoái bieät laäp vôùi caùc söï vaät, hieän töôïng hay quaù trình khaùc. Ñoàng thôøi, baát cöù moät toàn taïi naøo cuõng laø moät heä thoáng, bao goàm nhöõng yeáu toá caáu thaønh vôùi nhöõng moái lieân heä beân trong noù. - Tính ña daïng phong phuù : Söï vaät hieän töôïng khaùc nhau coù moái lieân heä khaùc nhau. ÔÛ nhöõng khoâng gian thôøi gian khaùc nhau thì vai troø cuûa caùc moái lieân heä cuõng khaùc nhau. Moái lieân heä ñöôïc chia thaønh caùc loaïi: beân trong vaø beân trong; chuû yeáu vaø thöù yeáu; cô baûn, khoâng cô baûn; tröïc tieáp vaø giaùn tieáp…. - Tính cuï theå: Caùc moái lieân heä bao giôø cuõng toàn taïi gaén vôùi nhöõng khoâng gian, thôøi gian cuï theå. c. Vai troø cuûa caùc moái lieân heä: Caùc moái lieân heä coù vai troø khaùc nhau ñoái vôùi söï vaän ñoäng, phaùt trieån cuûa söï vaät, hieän töôïng. Trong ñoù caùc moái lieân heä beân trong, chuû yeáu, cô baûn… giöõ 4 vai troø quyeát ñònh söï vaän ñoäng, phaùt trieån; moái lieân heä beân ngoaøi, thöù yeáu, khoâng cô baûn…aûnh höôûng ñeán söï vaän ñoäng, phaùt trieån cuûa caùc söï vaät, hieän töôïng. d. YÙ nghóa phöông phaùp luaän Laø cô sôû lyù luaän ñeå xaây döïng quan ñieåm toaøn dieän - lòch söû cuï theå. - Ñeå nhaän thöùc ñuùng ñaén bản chất söï vaät, hieän töôïng, phaûi ñaët söï vaät hieän töôïng trong caùc moái lieân heä, phaûi xem xeùt caùc maët, caùc moái lieân heä cuûa noù: xem xeùt noù trong moái lieân heä, taùc ñoäng qua laïi giöõa caùc boä phaän, giöõa caùc yeáu toá, caùc thuoäc tính khaùc nhau cuûa chính söï vaät ñoù; xem xeùt noù trong moái lieân heä vôùi caùc söï vaät, hieän töôïng khaùc. Traùnh quan ñieåm phieán dieän. - Ñaùnh giaù ñuùng vai troø, vò trí cuûa töøng moái lieân heä ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa söï vaät, hieän töôïng. Traùnh quan ñieåm caøo baèng, “chuû nghóa bình quaân”. - Phaûi ñaët söï vaät, hieän töôïng vaø caùc moái lieân heä trong moät khoâng gian, thôøi gian xaùc ñònh ñeå xem xeùt… - Trong hoaït ñoäng thöïc tieãn, phaûi söû duïng ñoàng boä nhieàu bieän phaùp, nhieàu phöông tieän khaùc nhau ñeå taùc ñoäng laøm bieán ñoåi caùc moái lieân heä nhaèm thay ñoåi söï vaät. Quaùn trieät quan ñieåm toaøn dieän – lòch söû cuï theå phaûi choáng chuû nghóa chieát trung, keát hôïp voâ nguyeân taéc caùc maët khaùc nhau thaønh hình aûnh chung veà söï vaät, ñöa ñeán keát luaän sai laàm veà söï vaät, hieän töôïng. Choáng thuaät nguïy bieän, coá yù laãn loän caùc maët, caùc moái lieân heä. 2. Nguyeân lyù veà söï phaùt trieån . a. Khaùi nieäm phaùt trieån: Phaùt trieån laø moät phaïm truø trieát hoïc duøng ñeå chæ quaù trình vaän ñoäng tieán leân töø thaáp ñeán cao, töø ñôn giaûn giaûn ñeán phöùc taïp, töø chöa hoaøn thieän ñeán hoaøn thieän hôn. Vaän ñoäng laø khaùi nieäm chæ söï bieán ñoåi noùi chung dieãn ra trong vuõ truï. Vaän ñoäng dieãn ra theo nhieàu chieàu höôùng khaùc nhau: thuït luøi, laëp laïi caùi cuõ, tieán leân. Phaùt trieån laø khuynh höôùng taát yeáu cuûa söï vaän ñoäng cuûa theá giôùi, laø khuynh höôùng ñöa söï vaät vaän ñoäng tieán leân. 5 Pheùp BCDV chæ ra raèng: Caùc söï vaät hieän töôïng trong theá giôùi luoân vaän ñoäng, bieán ñoåi khoâng ngöøng nhöng khuynh höôùng chung cuûa chuùng laø vaän ñoäng tieán leân. Phaùt trieån laø khuynh höôùng chung cuûa theá giôùi. b. Nguoàn goác cuûa söï phaùt trieån Pheùp BCDV khaúng ñònh, nguoàn goác cuûa söï phaùt trieån naèm ngay trong baûn thaân söï vaät, hieän töôïng, laø söï ñaáu tranh cuûa caùc maët ñoái laäp nhaèm giaûi quyeát maâu thuaãn trong baûn thaân söï vaät. Phaùt trieån, theo quan ñieåm duy vaät bieän chöùng, laø quaù trình töï thaân cuûa moïi söï vaät vaø hieän töôïng. Nhöõng ngöôøi theo quan ñieåm duy taâm, toân giaùo thöôøng tìm nguoàn goác cuûa söï phaùt trieån ôû caùc löïc löôïng sieâu töï nhieân hay ôû yù thöùc cuûa con ngöôøi: söï phaùt trieån laø bieåu hieän cuûa söï phaùt trieån cuûa theá giôùi yù nieäm, cuûa tinh thaàn, laø söï chæ ñaïo cuûa baøn tay cuûa ñaáng toái cao… c. Tính chaát vaø con ñöôøng cuûa söï phaùt trieån Phaùt trieån coù caùc tính chaát: Tính khaùch quan, phoå bieán, phong phuù, ña daïng. + Tính khaùch quan: theå hieän ngay trong nguoàn goác cuûa söï phaùt trieån. + Tính phoå bieán: dieãn ra ôû taát caû moïi lónh vöïc, töø töï nhieân, xaõ hoäi ñeán tö duy. Moãi moät söï vaät hieän töôïng ñeàu traûi qua giai ñoaïn ra ñôøi, lôùn leân vaø maát ñi. Caùi cuõ maát ñi thì caùi môùi ra ñôøi. Caùi môùi thay theá caùi cuõ. Caùi tieán boä chieán thaéng caùi laïc haäu. Ñoù laø quaù trình phaùt trieån taát yeáu cuûa theá giôùi. + Tính ña daïng, phong phuù: Trong hieän thöïc khaùch quan, söï phaùt trieån raát ña daïng, söï vaät hieän töôïng khaùc nhau, coù quaù trình phaùt trieån khaùc nhau. - Söï phaùt trieån dieãn ra khoâng theo ñöôøng thaúng, maø quanh co, phöùc taïp, traûi qua voâ soá laàn phuû ñònh, theo hình xoaén oác ñi leân. Leânin vieát: “… söï phaùt trieån coù theå noùi laø theo con ñöôøng troân oác chöù khoâng theo ñöôøng thaúng”3. Quan ñieåm sieâu hình veà söï phaùt trieån xem xeùt söï phaùt trieån nhö moät quaù trình tieán leân lieân tuïc, khoâng coù böôùc quanh co, phöùc taïp. d. YÙ nghóa phöông phaùp luaän Laø cô sôû lyù luaän ñeå xaây döïng quan ñieåm phaùt trieån. Quan ñieåm phaùt trieån coù moät soá yeâu caàu cô baûn sau ñaây: 3 V.I.Leânin: Toaøn taäp, Nxb.Tieán boä, M, 1980,t26, tr.65 6 - Trong nhaän thöùc noùi chung, khi xem xeùt caùc söï vaät, hieän töôïng phaûi ñaët noù trong söï vaän ñoäng, phaùt trieån, khoâng chæ thaáy söï vaät nhö laø caùi ñang coù, maø coøn phaûi thaáy roõ khuynh höôùng phaùt trieån taát yeáu cuûa noù trong töông lai. Neáu tuyeät ñoái hoùa moät nhaän thöùc naøo ñoù veà söï vaät coù ñöôïc trong hoaøn caûnh lòch söû phaùt trieån nhaát ñònh cuûa noù vaø xem ñoù laø nhaän thöùc duy nhaát ñuùng veà toaøn boä söï vaät trong quaù trình phaùt trieån tieáp theo cuûa noù seõ ñöa chuùng ta ñeán sai laàm nghieâm troïng. - Trong nhaän thöùc noùi chung phaûi thaáy raèng khuynh höôùng taát yeáu phoå bieán cuûa söï vaän ñoäng phaùt trieån laø caùi môùi taát yeáu thay theá caùi cuõ, caùi môùi seõ chieán thaéng caùi cuõ laïc haäu. Phaûi phaùt hieän, uûng hoä caùi môùi, vaø taïo ñieàu kieän cho noù phaùt trieån. Choáng tö töôûng baûo thuû, trì treä, thoõa maõn vôùi nhöõng gì ñaõ coù, khoâng chòu tieáp thu vaø vaän duïng caùi môùi, caùi tieán boä. Baûo thuû, trì treä, ñònh kieán laø nhöõng quan ñieåm sieâu hình, chuû quan, khoâng chæ ñoái laäp vôùi khoa hoïc, phaûn aùnh sai leänh baûn chaát söï vaät maø coøn caûn trôû söï phaùt trieån. III. BA QUI LUAÄT CÔ BAÛN CUÛA PHEÙP BIEÄN CHÖÙNG DUY VAÄT * Moät soá vaán ñeà chung veà qui luaät - Khaùi nieäm qui luaät: Laø moái lieân heä baûn chaát, taát nhieân, phoå bieán, ñöôïc laëp ñi laëp laïi, chi phoái söï vaän ñoäng, phaùt trieån cuûa caùc söï vaät, hieän töôïng. - Tính chaát cuûa qui luaät: CNDVBC cho raèng, moïi qui luaät ñeàu mang tính khaùch quan chöù khoâng phaûi laø söï saùng taïo thuaàn tuyù cuûa tö töôûng. Qui luaät chæ phaùt huy taùc duïng trong nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh. Qui luaät chæ chaám döùt söï toàn taïi vaø taùc ñoäng cuûa noù, khi söï vaät mang qui luaät ñoù thay ñoåi, khi ñieàu kieän cho söï toàn taïi cuûa qui luaät ñoù maát ñi. Vì vaäy, con ngöôøi khoâng theå taïo ra qui luaät, khoâng theå phaù boû qui luaät. Con ngöôøi chæ coù theå nhaän thöùc vaø haønh ñoäng theo qui luaät, coù theå taïo ñieàu kieän ñeå phaùt huy taùc duïng cuûa qui luaät hoaëc xoùa boû ñieàu kieän laøm cho qui luaät khoâng theå phaùt huy taùc duïng. - Phaân loaïi qui luaät: - Caên cöù vaøo tính phoå bieán, qui luaät ñöôïc phaân thaønh caùc loaïi nhö sau: Qui luaät rieâng, qui luaät chung vaø qui luaät phoå bieán. 7 + Qui luaät rieâng bieåu hieän moái lieân heä ñaëc tröng cho moät phaïm vi nhaát ñònh, chi phoái söï vaän ñoäng phaùt trieån cuûa nhöõng söï vaät, hieän töôïng cuøng loaïi. VD: qui luaät ñoàng hoùa dò hoùa (sinh vaät). + Qui luaät chung coù phaïm vi taùc ñoäng roäng hôn qui luaät rieâng, chi phoái söï vaän ñoäng phaùt trieån cuûa caùc söï vaät hieän töôïng thuoäc phaïm vi roäng lôùn. VD: Qui luaät baûo toaøn vaø chuyeån hoùa naêng löôïng. + Qui luaät phoá bieán chi söï vaän ñoäng phaùt trieån cuûa moïi söï vaät, hieän töôïng trong theá giôùi khaùch quan. Nhöõng qui luaät cuûa pheùp bieän chöùng duy vaät chính laø nhöõng qui luaät nhö vaäy. - Caên cöù vaøo lónh vöïc taùc ñoäng, qui luaät ñöôïc phaân thaønh caùc loaïi nhö sau: + Qui luaät töï nhieân laø nhöõng qui luaät hình thaønh, taùc ñoäng khoâng caàn ñeán söï tham gia cuûa hoaït ñoäng coù yù thöùc cuûa con ngöôøi. Ñaây laø ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa caùc khoa hoïc töï nhieân. + Qui luaät xaõ hoäi laø nhöõng qui luaät hoaït ñoäng cuûa chính con ngöôøi trong caùc quan heä xaõ hoäi. Qui luaät ñoù khoâng theå naûy sinh vaø taùc ñoäng beân ngoaøi hoaït ñoäng coù yù thöùc cuûa con ngöôøi. Tuy vaäy, qui luaät xaõ hoäi vaãn mang tính khaùch quan. Ñaây laø ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa caùc khoa hoïc xaõ hoäi. + Qui luaät tö duy noùi leân moái lieân heä noäi taïi cuûa nhöõng khaùi nieäm, phaïm truø, nhöõng phaùn ñoaùn, nhôø ñoù hình thaønh ñöôïc tri thöùc veà theá giôùi khaùch quan. Ñaây laø ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa logic hoïc. + Trieát hoïc nghieân cöùu caùc qui luaät chung cuûa theá giôùi, töùc laø nhöõng qui luaät taùc ñoäng trong moïi lónh vöïc töï nhieân, xaõ hoäi, tö duy. 1. Qui luaät thoáng nhaát vaø ñaáu tranh giöõa caùc maët ñoái laäp (qui luaät maâu thuaãn) a. Vai troø, vò trí cuûa qui luaät: Qui luaät naøy coù vai troø laø haït nhaân cuûa pheùp bieän chöùng duy vaät, chæ ra nguoàn goác, ñoäng löïc cuûa söï phaùt trieån cuûa theá giôùi. b. Noäi dung qui luaät - Moät soá khaùi nieäm cô baûn cuûa qui luaät: + Maët ñoái laäp: laø phaïm truø chæ nhöõng maët, yeáu toá, ñaëc ñieåm, thuoäc tính coù khuynh höôùng vaän ñoäng ngöôïc chieàu nhau trong baûn thaân cuûa söï vaät, hieän töôïng. 8 Baát kì SVHT naøo cuõng bao goàm nhieàu maët, yeáu toá, thuoäc tính , trong ñoù nhöõng maët, yeáu toá, thuoäc tính coù khuynh höôùng vaän ñoäng ngöôïc chieàu nhau ñöôïc goïi laø maët ñoái laäp. Pheùp BCDV cho raèng moïi SVHT trong theá giôùi khaùch quan bao giôø cuõng chöùa ñöïng caùc maët ñoái laäp. Caùc maët ñoái laäp thoáng nhaát vôùi nhau trong moãi SVHT. + Thoáng nhaát cuûa caùc maët ñoái laäp: laø söï nöông töïa vaøo nhau, qui ñònh laãn nhau, maët ñoái laäp naøy laáy maët ñoái laäp kia laøm tieàn ñeà cho söï toàn taïi cuûa mình. Nghóa laø, maët ñoái laäp naøy bao giôø cuõng toàn taïi beân caïnh maët ñoái laäp kia. Maët ñoái laäp naøy maát ñi, maët ñoái laäp kia cuõng khoâng theå toàn taïi ñöôïc. Söï thoáng nhaát cuûa caùc maët ñoái laäp laø ñieàu kieän khoâng theå thieáu cho söï toàn taïi cuûa baát kì SVHT naøo. Chính söï thoáng nhaát cuûa caùc maët ñoái laäp laøm cho söï vaät toàn taïi. Neáu khoâng coù söï thoáng nhaát cuûa ñieän tích aâm vaø ñieän tích döông nguyeân töû khoâng theå toàn taïi. Tuy nhieân, söï thoáng nhaát cuûa caùc maët ñoái laäp cuõng chæ laø töông ñoái, taïm thôøi. Theo quan ñieåm cuûa CNDVBC thì khoâng coù söï phuø hôïp naøo laø tuyeät ñoái, khoâng coù söï caân baèng naøo laø vónh vieãn vì baûn thaân moãi söï vaät, hieän töôïng laø moät theå thoáng nhaát cuûa caùc maët ñoái laäp, caùc maët ñoù lieân heä vôùi nhau nhöng coù khuynh höôùng phaùt trieån traùi ngöôïc nhau, neân chuùng khoâng naèm yeân ôû beân nhau maø baøi tröø nhau, phuû ñònh nhau. Ñoù laø söï ñaáu tranh cuûa caùc maët ñoái laäp. + Ñaáu tranh cuûa caùc maët ñoái laäp: Laø söï taùc ñoäng, chuyeån hoùa theo höôùng baøi tröø, phuû ñònh laãn nhau giöõa caùc maët ñoái laäp. Ñaáu tranh, ñöôïc Leânin cho vaøo daáu ngoaët keùp. SVHT raát da daïng, phong phuù neân ñaáu tranh cuûa caùc maët ñoái laäp cuõng raát ña daïng. Söï ñaáu tranh giöõa caùc maët ñoái laäp dieãn ra tuyø thuoäc vaøo tính chaát vaø moái quan heä qua laïi giöõa chuùng, phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän dieãn ra. Nhö vaäy, khoâng ñöôïc hieåu raèng söï ñaáu tranh cuûa caùc maët ñoái laäp chæ laø söï thuû tieâu laãn nhau cuûa caùc maët ñoái laäp. Söï ñaáu tranh cuûa caùc maët ñoái laäp ñöôïc theå hieän ôû caùc daïng sau :  Laø söï taùc ñoäng laøm thay ñoåi caùc yeáu toá, caùc boä phaän cuûa moãi maët ñoái laäp, laøm cho caùc maët ñoái laäp chuyeån leân moät trình ñoä cao hôn ;  Laø söï chuyeån hoùa maët ñoái laäp naøy thaønh maët ñoái laäp kia nhöng ôû trình ñoä cao hôn (xeùt veà chaát) ;  Laøm cho caùc maët ñoái laäp bò phuû ñònh, hình thaønh hai maët ñoái laäp môùi. 9 Söï thoáng nhaát coù quan heä höõu cô vôùi söï ñöùng im, söï oån ñònh taïm thôøi cuûa söï vaät. Söï ñaáu tranh coù moái quan heä gaén boù vôùi tính tuyeät ñoái cuûa söï vaän ñoäng vaø phaùt trieån. Thoáng nhaát vaø ñaáu tranh giöõa caùc maët ñoái laäp qui ñònh tính oån ñònh vaø tính thay ñoåi cuûa söï vaät. Caùc maët ñoái laäp vöøa thoáng nhaát laïi vöøa ñaáu tranh vôùi nhau seõ taïo thaønh maâu thuaãn bieän chöùng. + Maâu thuaãn bieän chöùng: Laø maâu thuaãn ñöôïc taïo thaønh töø hai maët ñoái laäp vöøa thoáng nhaát vöøa ñaáu tranh vôùi nhau. *Maâu thuaãn bieän chöùng coù caùc tính chaát : + Tính khaùch quan, phoå bieán : Moïi söï vaät, hieän töôïng ñeàu ñöôïc taïo thaønh vôùi nhöõng moái lieân heä cuûa caùc MÑL trong chính baûn thaân cuûa noù, vì vaäy, söï vaät, hieän töôïng voán coù maâu thuaãn, hay maâu thuaãn laø khaùch quan ôû söï vaät. Maâu thuaãn laø phoå bieán, nghóa laø maâu thuaãn toàn taïi ôû moïi söï vaät, moïi hieän töôïng, moïi quaù trình toàn taïi bieán ñoåi cuûa söï vaät, khi maâu thuaãn naøy maát ñi, maâu thuaãn khaùc laïi xuaát hieän. Caùc nhaø trieát hoïc sieâu hình phuû nhaän maâu thuaãn trong söï vaät. CNDVBC khoâng chæ thöøa nhaän söï toàn taïi cuûa maâu thuaãn laø taát yeáu, khaùch quan, maø coøn cho raèng, maâu thuaãn laø ñieàu kieän toàn taïi phoå bieán cuûa moïi söï vaät, hieän töôïng. Do vaäy, thoáng nhaát vaø ñaáu tranh cuûa caùc maët ñoái laäp laø qui luaät cô baûn cuûa theá giôùi khaùch quan, ñoàng thôøi coøn laø moät trong nhöõng qui luaät cô baûn cuûa pheùp bieän chöùng duy vaät. + Tính ña daïng, phöùc taïp : Trong moãi söï vaät, hieän töôïng, quaù trình ñeàu chöùa ñöïng maâu thuaãn, nhöng ôû caùc söï vaät, hieän töôïng khaùc nhau, moãi giai ñoaïn phaùt trieån khaùc nhau cuûa söï vaät thì coù nhöõng maâu thuaãn khaùc nhau vaø vai troø cuûa chuùng cuõng khaùc nhau. Maâu thuaãn cuûa söï vaät bao goàm: maâu thuaãn beân trong, maâu thuaãn beân ngoaøi ; maâu thuaãn cô baûn, maâu thuaãn khoâng cô baûn ; maâu thuaãn chuû yeáu, maâu thuaãn thöù yeáu ; maâu thuaãn ñoái khaùng, maâu thuaãn khoâng ñoái khaùng. * Phaân loaïi maâu thuaãn: + Maâu thuaãn beân trong vaø maâu thuaãn beân ngoaøi: Maâu thuaãn beân trong laø maâu thuaãn giöõa caùc maët, caùc boä phaän taïo thaønh söï vaät. Maâu thuaãn beân ngoaøi laø maâu thuaãn giöõa söï vaät naøy vaø söï vaät khaùc. Maâu thuaãn beân trong coù vai troø quyeát ñònh ñoái vôùi söï vaän ñoäng, phaùt trieån cuûa söï vaät, vì noù laø nguoàn goác, ñoäng löïc beân trong cuûa söï vaän ñoäng, phaùt 10 trieån. Maâu thuaãn beân ngoaøi aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån cuûa söï vaät, nhöng noù phaûi thoâng qua maâu thuaãn beân trong thì môùi phaùt huy ñöôïc taùc duïng. + Maâu thuaãn cô baûn vaø maâu thuaãn khoâng cô baûn: Maâu thuaãn cô baûn: laø maâu thuaãn giöõa caùc maët taïo thaønh baûn chaát cuûa söï vaät, noù chi phoái suoát quaù trình toàn taïi vaø bieán ñoåi cuûa söï vaät, laø cô sôû naûy sinh caùc maâu thuaãn khaùc. Maâu thuaãn khoâng cô baûn laø maâu thuaãn giöõa caùc maët taïo thaønh moät boä phaän, moät phöông dieän naøo ñoù cuûa söï vaät. Maâu thuaãn cô baûn quyeát ñònh baûn chaát vaø quaù trình phaùt trieån cuûa söï vaät. Maâu thuaãn khoâng cô baûn qui ñònh söï vaän ñoäng, phaùt trieån moät phöông dieän naøo ñoù cuûa söï vaät. + Maâu thuaãn chuû yeáu vaø maâu thuaãn thöù yeáu : Maâu thuaãn chuû yeáu laø maâu thuaãn noåi leân haøng ñaàu trong moät giai ñoaïn phaùt trieån nhaát ñònh cuûa söï vaät. Maâu thuaãn thöù yeáu laø maâu thuaãn trong moät giai ñoaïn phaùt trieån cuûa söï vaät nhöng khoâng mang tính caáp baùch hoaëc khoâng aûnh höôûng lôùn ñeán söï bieán ñoåi cuûa söï vaät ôû giai ñoaïn ñoù. Maâu thuaãn chuû yeáu coù taùc duïng quyeát ñònh ñoái vôùi caùc maâu thuaãn khaùc, trong cuøng giai ñoaïn ñoù. Maâu thuaãn chuû yeáu coù maâu thuaãn chaët cheõ vôùi maâu thuaãn cô baûn, bôûi noù laø hình thöùc bieåu hieän cuï theå cuûa maâu thuaãn cô baûn ôû moät giai ñoaïn phaùt trieån nhaát ñònh cuûa söï vaät. Do vaäy, vieäc giaûi quyeát maâu thuaãn chuû yeáu cuõng chính laø quaù trình giaûi quyeát daàn daàn maâu thuaãn cô baûn. + Maâu thuaãn ñoái khaùng vaø maâu thuaãn khoâng ñoái khaùng: Maâu thuaãn ñoái khaùng laø maâu thuaãn giöõa löïc löôïng xaõ hoäi (caùc giai caáp) coù nhöõng lôïi ích cô baûn ñoái laäp nhau. Maâu thuaãn khoâng ñoái khaùng laø maâu thuaãn giöõa nhöõng löïc löôïng xaõ hoäi, giai caáp coù cuøng lôïi ích cô baûn, nhöng coù nhöõng maâu thuaãn cuïc boä, taïm thôøi. Maâu thuaãn ñoái khaùng vaø khoâng ñoái khaùng laø maâu thuaãn ñaëc thuø cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi, chæ toàn taïi trong xaõ hoäi coù giai caáp. Giaûi quyeát maâu thuaãn ñoái khaùng chuû yeáu baèng baïo löïc caùch maïng, giaûi quyeát maâu thuaãn khoâng ñoái khaùng baèng caùc bieän phaùp toå chöùc, thuyeát phuïc, giaùo duïc... * Toùm taét noäi dung qui luaät: + Pheùp BCDV chæ ra raèng, baát kyø söï vaät naøo cuõng laø theå thoáng nhaát cuûa caùc maët ñoái laäp. Chính söï thoáng nhaát cuûa caùc maët ñoái laäp qui ñònh söï toàn taïi cuûa söï vaät, hieän töôïng. 11 + Tuy nhieân, söï thoáng nhaát caùc maët ñoái laäp chæ laø taïm thôøi, vì caùc maët ñoái laäp coù khuynh höôùng vaän ñoäng ngöôïc chieàu nhau, neân taát yeáu seõ ñöa ñeán söï ñaáu tranh. + Söï ñaáu tranh cuûa caùc maët ñoái laäp dieãn ra töø thaáp ñeán cao. Khi maâu thuaãn cô baûn ñöôïc giaûi quyeát, laøm cho söï vaät cuõ maát ñi, söï vaät môùi ra ñôøi. ÔÛ söï vaät môùi laïi naûy sinh maâu thuaãn môùi, quaù trình ñaáu tranh cuûa caùc maët ñoái laäp tieáp tuïc dieãn ra... Chính söï ñaáu tranh cuûa caùc maët ñoái laäp laø nguoàn goác, ñoäng löïc beân trong cuûa quaù trình vaän ñoäng, phaùt trieån cuûa söï vaät. Ñoái laäp vôùi quan ñieåm duy taâm vaø sieâu hình tìm nguoàn goác cuûa söï vaän ñoäng vaø phaùt trieån töø beân ngoaøi söï vaät, pheùp BCDV tìm nguoàn goác cuûa vaän ñoäng, phaùt trieån ôû maâu thuaãn noäi taïi, ôû söï ñaáu tranh cuûa caùc maët ñoái laäp trong baûn thaân söï vaät, hieän töôïng. d. YÙ nghóa phöông phaùp luaän: - Vì maâu thuaãn laø khaùch quan, voán coù cuûa moïi söï vaät, hieän töôïng, laø nguoàn goác, ñoäng löïc cuûa söï vaän ñoäng, phaùt trieån cuûa söï vaät, hieän töôïng. Do ñoù, muoán nhaän thöùc ñuùng baûn chaát cuûa söï vaät phaûi tìm, phaùt hieän maâu thuaãn, phaân tích maâu thuaãn, giaûi quyeát maâu thuaãn, chöù khoâng ñöôïc che giaáu maâu thuaãn. - Nguyeân taéc giaûi quyeát maâu thuaãn laø caùc maët ñoái laäp phaûi ñaáu tranh, chuyeån hoùa cho nhau. Ñaây laø söï khaùc nhau caên baûn giöõa ngöôøi caùch maïng vaø ngöôøi caûi löông, cô hoäi trong cuoäc ñaáu tranh giaûi quyeát caùc maâu thuaãn xaõ hoäi trong xaõ hoäi coù giai caáp. - Moät söï vaät coù theå coù nhieàu maâu thuaãn, vaø vai troø cuûa caùc maâu thuaãn cuõng khaùc nhau. Do ñoù, phaûi ñaùnh giaù ñuùng vai troø cuûa caùc maâu thuaãn, maâu thuaãn khaùc nhau seõ coù caùch giaûi quyeát khaùc nhau, thaäm chí, moät maâu thuaãn trong caùc giai ñoaïn khaùc nhau thì caùch giaûi quyeát cuõng khaùc nhau. 2. Qui luaät chuyeån hoaù töø nhöõng thay ñoåi veà löôïng daãn ñeán nhöõng thay ñoåi veà chaát vaø ngöôïc laïi a. Vai troø cuûa qui luaät: Chæ ra caùch thöùc cuûa söï vaän ñoäng vaø phaùt trieån cuûa caùc söï vaät, hieän töôïng. 12 b. Noäi dung qui luaät * Khaùi nieäm chaát vaø löôïng: - Chaát: laø phaïm truø chæ tính qui ñònh khaùch quan voán coù cuûa söï vaät, hieän töôïng, laø söï thoáng nhaát höõu cô caùc thuoäc tính laøm cho noù laø noù vaø phaân bieät noù vôùi caùi khaùc. Khoâng ñöôïc ñoàng nhaát chaát vôùi chaát caáu taïo neân söï vaät. VD : Kim cöông vaø than ñaù ñeàu ñöôïc caáu taïo töø nguyeân töû C nhöng laø hai chaát khaùc nhau, do phöông thöùc lieân keát giöõa caùc nguyeân töû C khaùc nhau. Chaát cuûa söï vaät mang tính khaùch quan, bieåu hieän thoâng qua caùc thuoäc tính. Moãi söï vaät bao goàm nhieàu thuoäc tính khaùc nhau. Neáu xem söï vaät trong tính chænh theå cuûa noù thì moät söï vaät, hieän töôïng chæ coù moät chaát. Tuy nhieân, neáu taùch khoûi tính chænh theå ñoù, thì moãi thuoäc tính cuõng coù theå xem laø moät chaát. - Löôïng: laø phaïm truø trieát hoïc chæ tính qui ñònh voán coù cuûa söï vaät bieåu thò soá löôïng, qui moâ, trình ñoä, nhòp ñoä cuûa söï vaän ñoäng, phaùt trieån cuûa söï vaät. Noùi ñeán löôïng cuûa moät söï vaät laø noùi ñeán kích thöôùc daøi ngaén, qui moâ to nhoû, toång soá nhieàu ít, trình ñoä cao thaáp, toác ñoä nhanh chaäm, maøu saéc ñaäm nhaït... Löôïng coù theå xaùc ñònh baèng nhöõng ñaïi löôïng chính xaùc, nhöng cuõng coù nhöõng löôïng chæ coù theå bieåu hieän döôùi daïng tröøu töôïng, khaùi quaùt, phaûi thoâng qua tö duy tröøu töôïng môùi nhaän thöùc, ñaùnh giaù ñöôïc. * Moái quan heä bieän chöùng giöõa chaát vaø löôïng: - Söï vaät, hieän töôïng bao giôø cuõng laø söï thoáng nhaát giöõa chaát vaø löôïng trong giôùi haïn “ñoä” nhaát ñònh. + Ñoä laø giôùi haïn toàn taïi cuûa söï vaät maø ôû ñoù löôïng thay ñoåi nhöng chöa laøm thay ñoåi chaát. - Trong phaïm vi moät ñoä nhaát ñònh, löôïng thöôøng xuyeân bieán ñoåi. Khi löôïng bieán ñoåi vöôït giôùi haïn cuûa ñoä, ñaït ñeán ñieåm nuùt seõ daãn ñeán söï ra ñôøi chaát môùi. + Ñieåm nuùt: Laø ñieåm maø ôû ñoù dieãn ra söï thay ñoåi veà chaát cuûa söï vaät. Nhö vaäy, moät ñoä ñöôïc giôùi haïn bôûi 2 ñieåm nuùt. 13 - Söï thay ñoåi veà chaát cuûa söï vaät heát söùc ña daïng, vôùi nhieàu hình thöùc böôùc nhaûy khaùc nhau. + Böôùc nhaûy: Laø giai ñoaïn chuyeån hoùa veà chaát cuûa söï vaät do nhöõng thay ñoåi veà löôïng tröôùc ñoù gaây ra. * Caùc hình thöùc böôùc nhaûy : - Xeùt veà thôøi gian (nhòp ñoä), böôùc nhaûy ñöôïc chia thaønh böôùc nhaûy ñoät bieán vaø böôùc nhaûy daàn daàn : Böôùc nhaûy ñoät bieán laø böôùc nhaûy voït dieãn ra trong thôøi gian ngaén, laøm thay ñoåi caên baûn veà chaát cuûa söï vaät; Böôùc nhaûy daàn daàn laø böôùc nhaûy dieãn ra trong thôøi gian daøi, trong ñoù nhöõng yeáu toá cuûa chaát môùi töøng böôùc hình thaønh vaø loaïi boû daàn daàn nhöõng yeáu toá cuûa chaát cuõ. (VD : vöôïn .... ngöôøi) - Xeùt veà qui moâ coù theå phaân chia thaønh : böôùc nhaûy toaøn boä vaø böôùc nhaûy cuïc boä: Böôùc nhaûy toaøn boä laø böôùc nhaûy laøm thay ñoåi moïi maët cuûa söï vaät, ñöa ñeán söï thay ñoåi caên baûn veà chaát cuûa söï vaät ; Böôùc nhaûy cuïc boä laø böôùc nhaûy laøm thay ñoåi moät soá maët, moät soá yeáu toá, moät soá boä phaän naøo ñoù cuûa söï vaät. - Khi chaát môùi ra ñôøi taùc ñoäng trôû laïi löôïng, taïo ra moâi tröôøng, ñieàu kieän môùi laøm thay ñoåi qui moâ toàn taïi cuûa söï vaät, thay ñoåi nhòp ñieäu cuûa söï vaän ñoäng cuûa söï vaät ñoù laøm cho löôïng tieáp tuïc bieán ñoåi… - Söï thoáng nhaát giöõa löôïng vaø chaát môùi taïo thaønh moät ñoä môùi vôùi ñieåm nuùt môùi. Vì vaäy, coù theå hình dung söï phaùt trieån döôùi daïng moät ñöôøng nuùt. - Toùm taét noäi dung qui luaät : + Söï vaät, hieän töôïng laø theå thoáng nhaát giöõa chaát vaø löôïng. Trong giôi haïn cuûa « ñoä » löôïng thöôøng xuyeân bieán ñoåi nhöng nhöng chöa laøm thay ñoåi chaát. + Söï thay ñoåi daàn veà löôïng ñeán khi vöôït qua giôùi haïn « ñoä », ñeán « ñieåm nuùt », söï vaät seõ thöïc hieän böôùc nhaûy vaø dieãn ra söï thay ñoåi caên baûn veà chaát, chaát cuõ maát ñi, chaát môùi ra ñôøi. + Söï thay ñoåi veà chaát seõ taïo ra moâi tröôøng môùi, ñieàu kieän môùi cho löôïng tieáp tuïc thay ñoåi, khi löôïng thay ñoåi ñeán « ñieåm nuùt », chaát môùi seõ ra ñôøi thay theá cho chaát cuõ. 14 Nhö vaäy, söï thay ñoåi veà löôïng daãn ñeán söï thay ñoåi veà chaát vaø ngöôïc laïi taïo thaønh chuoãi chuyeån hoùa ñi leân cuûa söï vaät, noùi leân caùch thöùc phaùt trieån cuûa theá giôùi. c. YÙ nghóa phöông phaùp luaän: Trong hoaït ñoäng nhaän thöùc vaø trong hoaït ñoäng thöïc tieãn caàn döïa treân nguyeân taéc: - Trong hoaït ñoäng nhaän thöùc vaø hoaït ñoäng thöïc tieãn, con ngöôøi caàn phaûi chuù yù tích luõy veà löôïng ñeå laøm thay ñoåi veà chaát. Traùnh tö töôûng noùng voäi, ñoát chaùy giai ñoaïn.(Chuû nghóa taû khuynh) - Khi tích luyõ ñuû veà löôïng, caàn phaûi coù quyeát taâm ñeå thöïc hieän böôùc nhaûy nhaèm thay ñoåi chaát kòp thôøi. Traùnh tö töôûng baûo thuû, trì treä.(chuû nghóa huõu khuynh) Taû khuynh laø tö töôûng noân noùng, voäi vaøng, thöôøng khoâng chuù yù ñeán quaù trình tích luyõ veà löôïng. Trong hoaït ñoäng thöïc tieãn thöôøng deã chuû quan, duy yù chí, chæ muoán nhanh choùng nhaûy voït, maø khoâng kieân trì tích luyõ veà löôïng. Höõu khuynh laø tö töôûng ngaïi khoù, sôï seät, khoâng daùm thöïc hieän nhöõng böôùc nhaûy voït, khoâng daùm laøm caùch maïng. Tö töôûng naøy cho raèng, phaùt trieån chæ laø nhöõng bieán ñoåi ñôïn thuaàn veà löôïng. Trong hoaït ñoäng thöïc tieãn, tö töôûng naøy theå hieän ôû tö töôûng baûo thuû, trì treä deã ñi ñeán caûi löông, dung hoøa, thoûa hieäp. 3. Qui luaät phuû ñònh cuûa phuû ñònh a. Vai troø cuûa qui luaät: Chæ ra khuynh höôùng chung cuûa söï phaùt trieån cuûa theá giôùi. a. Khaùi nieäm phuû ñònh vaø phuû ñònh bieän chöùng Theá giôùi vaät chaát vaän ñoäng vaø phaùt trieån khoâng ngöøng. Moät daïng naøo ñoù cuûa vaät chaát xuaát hieän, toàn taïi roài maát ñi, ñöôïc thay theá baèng moät daïng khaùc ta goïi laø phuû ñònh. Ñaây laø moät hieän töôïng phoå bieán trong theá giôùi khaùch quan, vì baát kyø söï vaät, hieän töôïng naøo cuoái cuøng ñeàu bò phuû ñònh. 15 - Phuû ñònh : laø söï thay theá söï vaät, hieän töôïng naøy baèng söï vaät, hieän töôïng khaùc trong quaù trình van ñoäng, phaùt trieån. Trong trieát hoïc coù hai quan ñieåm : quan ñieåm sieâu hình vaø quan ñieåm bieän chöùng - Quan ñieåm sieâu hình hieåu phuû ñònh laø söï can thieäp cuûa nhöõng löïc löôïng beân ngoaøi daãn tôùi thuû tieâu söï vaät, chaám döùt söï phaùt trieån cuûa noù - Quan ñieåm bieän chöùng cho raèng, phuû ñònh laø söï thay theá söï vaät naøy baèng söï vaät khaùc treân cô sôû maát ñi caùi cuõ vaø xuaát hieän caùi môùi tieán boä hôn, laø quaù trình giaûi quyeát maâu thuaãn noäi taïi cuûa baûn thaân söï vaät bò phuû ñònh. Phuû ñònh chính laø maét khaâu taát yeáu cuûa baát kyø söï phaùt trieån naøo. - Phuû ñònh bieän chöùng laø quaù trình töï thaân phuû ñònh, töï thaân phaùt trieån daãn tôùi söï ra ñôøi cuûa caùi môùi tieán boä hôn so vôùi caùi bò phuû ñònh. Phuû ñònh bieän chöùng coù ñaëc ñieåm : + Tính khaùch quan: ñoù laø keát quaû cuûa söï taùc ñoäng quan laïi laãn nhau giöõa caùc nhaân toá caáu thaønh söï vaät, taïo neân tieàn ñeà cho söï phaùt trieån. + Tính keá thöøa : phuû ñònh nhöng khoâng xoùa boû hoaøn toaøn söï vaät cuõ, nhöõngnhaân toá tích cöïc cuûa caùi bò phuû ñònh ñöôïc duy trì, laøm cho söï phaùt trieån mang tính lieân tuïc, taïo ñöôïc moái lieân heä giöõa caùi cuõ vaø caùi môùi. Nhöõng toá tích cöïc cuûa caùi cuõ ñöôïc giöõ laïi cuõng ñöôïc caûi taïo, boå sung cho phuø hôïp vôùi noäi dung cuûa caùi môùi. Söï keá thöøa bao giôø cuõng döïa treân cô sôû coù pheâ phaùn, choïn loïc. Phuû ñònh bieän chöùng trong theá giôùi vaät chaát laø söï phuû ñònh vôùi voâ soá laàn voâ taän. Caùi môùi phuû ñònh caùi cuõ, nhöng roài caùi môùi laïi cuõ ñi vaø bò caùi môùi hôn phuû ñònh. Khoâng coù phuû ñònh naøo laø laàn phuû ñònh cuoái cuøng. b. Noäi dung qui luaät : - Söï phaùt trieån laø quaù trình phuû ñònh noái tieáp nhau, thoâng qua nhöõng voøng khaâu (chu kì) nhaát ñònh. Söï vaät khaùc nhau thì chu kì vaän ñoäng, phaùt trieån khaùc nhau. Soá laàn phuû ñònh trong moãi chu kì cuûa töøng söï vaät cuï theå cuõng khaùc nhau. Coù söï vaät, chu kì vaän ñoäng, phaùt trieån chæ coù hai laàn phuû ñònh, nhöng cuõng coù söï vaät, ñeán 5 16 laàn phuû ñònh (böôùm – tröùng – taèm – keùn – böôùm)... nhöng khaùi quaùt laïi vaãn chæ coù hai laàn phuû ñònh cô baûn ñoái laäp nhau maø thoâi. - Moãi chu kì thöôøng coù ít nhaát hai laàn phuû ñònh lieân tieáp: + Phuû ñònh laàn thöù nhaát taïo ra caùi ñoái laäp vôùi caùi ban ñaàu. + Phuû ñònh laàn thöù hai (goïi laø phuû ñònh caùi phuû ñònh) : veà hình thöùc döôøng nhö quay laïi caùi ban ñaàu nhöng treân cô sôû cao hôn, hoaøn thieän hôn, theå hieän roõ böôùc phaùt trieån môùi cuûa söï vaät. Vì vaäy, laàn phuû ñònh naøy ñöôïc xem laø laàn phuû ñònh cao hôn Laàn 1. Töùc laø chuyeån caùi khaúng ñònh sang caùi phuû ñònh. (Ñaây laø böôùc trung gian trong söï phaùt trieån). Ví duï : Haït thoùc (A)----- caây luùa (B) ---------nhöõng haït thoùc (AÙ) Caùi khaúng ñònh-----phuû ñònh------------phuû ñònh cuûa phuû ñònh. Laàn 2 : Phuû ñònh cuûa phuû ñònh (phuû ñònh laàn thöù hai) coù söï laëp laïi nhöõng thuoäc tính, yeáu toá tích cöïc cuûa caùi ban ñaàu, nhöng ñaõ ñöôïc phaùt trieån ôû trình ñoä cao hôn. Do vaäy, caùi môùi vôùi tö caùch laø keát quaû phuû ñònh cuûa phuû ñònh coù noäi dung toaøn dieän vaø phong phuù hôn. Vì vaäy, laàn phuû ñònh naøy ñöôïc xem laø laàn phuû ñònh cao hôn. - Phuû ñònh cuûa phuû ñònh laø söï keá thöøa nhöõng nhaân toá tích cöïc cuûa caùi cuõ neân ñöa ñeán caùi môùi ra ñôøi hoaøn thieän, tieán boä hôn. - Phuû ñònh cuûa phuû ñònh laø söï keát thuùc cuûa moät chu kì ñoàng thôøi laïi laø ñieåm xuaát phaùt cho moät chu kyø môùi. - Chính caùc voøng khaâu phuû ñònh noái tieáp nhau taïo neân söï phaùt trieån theo ñöôøng « xoaén oác ». nghóa laø, söï phaùt trieån döôøng nhö quay trôû laïi caùi cuõ nhöng treân cô sôû cao hôn. Con ñöôøng phaùt trieån khoâng theo ñöôøng thaúng maø quanh co, phöùc taïp theo ñöôøng xoaùy oác. Leânin vieát : « Söï phaùt trieån hình nhö dieãn laïi nhöõng giai ñoaïn ñaõ qua, nhöng döôùi moät hình thöùc khaùc, ôû moät trình ñoä cao hôn (« phuû ñònh cuûa phuû ñònh ») ; söï phaùt trieån coù theå noùi laø theo ñöôøng troân oác chöù khoâng theo ñöôøng thaúng »4 4 V.I. Leânin: Toaøn taäp, Nxb. Tieán boä, M, 1980, t26, tr 65. 17 Dieãn taû hình thöùc « xoaùy oác » cuûa söï phaùt trieån ñaõ khaùi quaùt ñöôïc ñaày ñuû nhöõng ñaëc tröng cô baûn cuûa quaù trình phuû ñònh bieän chöùng :tính keá thöøa, tính laëp laïi vaø tính chaát tieán leân cuûa söï phaùt trieån. d. YÙ nghóa phöông phaùp luaän : - Thöïc hieän nguyeân taéc keá thöøa saùng taïo. giöõ laáy nhöõng gì laø tích cöïc, coù giaù trò cuûa caùi cuõ, caûi bieán noù cho phuø hôïp vôùi ñieàu kieän môùi. Choáng khuynh höôùng söï keá thöøa muø quaùng, töùc laø keá thöøa nguyeân xi caùi cuõ maø khoâng coù pheâ phaùn, choïn loïc hoaëc phuû ñònh saïch trôn. - Trong nhaän thöùc phaûi thaáy roõ tính quanh co, phöùc taïp cuûa quaù trình phaùt trieån nhö laø moät hieän töôïng phoå bieán. Phaûi laïc quan, tin töôûng vaøo söï taát thaéng cuûa caùi môùi. Khoâng nhaän thöùc roõ ñieàu naøy, raát deã bi quan, dao ñoäng khi maø tieán trình caùch maïng noùi chung vaø söï phaùt trieån cuûa töøng lónh vöïc xaõ hoäi cuõng nhö cuûa caù nhaân noùi rieâng taïm thôøi gaëp khoù khaên, traéc trôû. 18