Tài liệu Phát triển sản phẩm du lịch mộc châu đến năm 2020

§¹i häc quèc gia hµ néi tr-êng ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n ===================== BïI V¡N DòNG Ph¸t triÓn s¶n phÈm du lÞch méc ch©u ®Õn n¨m 2020 luËn v¨n th¹c sÜ du lÞch Hµ Néi - 2013 §¹i häc quèc gia hµ néi tr-êng ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n ===================== BïI V¡N DòNG Ph¸t triÓn s¶n phÈm du lÞch méc ch©u ®Õn n¨m 2020 Chuyªn ngµnh: Du lÞch (Ch-¬ng tr×nh ®µo t¹o thÝ ®iÓm) luËn v¨n th¹c sÜ du lÞch ng-êi h-íng dÉn khoa Hµ Néi - 2013 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn này là công trình nghiên cứu của cá nhân, đƣợc thực hiện dƣới sự hƣớng dẫn khoa học của Tiến sỹ Vũ Mạnh Hà, tôi không sao chép các công trình nghiên cứu của ngƣời khác để làm sản phẩm của mình. Các số liệu, thông tin sử dụng trong luận văn này trung thực, có nguồn gốc và đƣợc trích dẫn rõ ràng Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình Học viên Bùi Văn Dũng LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên tôi xin gửi lời cảm ơn đến thầy Vũ Mạnh Hà, ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu, thực hiện Luận văn, động viên tôi vƣợt qua những trở ngại trong công việc cũng nhƣ trong sức khỏe để thực hiện luận văn. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến các anh, chị trong Ban quản lý Du lịch Mộc Châu đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong việc tìm kiếm thông tin thứ cấp, trong việc khảo sát thực địa. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến anh Đồng Minh Tú- Giám đốc Chi nhánh Cty TNHH Thƣơng mại Thành Lâm tại Mộc Châu kiêm giám đốc khách sạn Sao xanh Mộc Châu, với vai trò nhƣ một chuyên gia địa phƣơng đã cho tôi nhiều ý kiến quý báu để đƣa vào Luận văn. Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn đến những ngƣời thân trong gia đình, nhất là vợ tôi đã lo toan mọi việc nhà, chăm sóc con cái để tôi có thể toàn tâm theo học chƣơng trình cao học và hoàn thành đƣợc luận văn Học viên Bùi Văn Dũng MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 5 1. Lý do chọn đề tài: ............................................................................................... 5 2. Lịch sử nghiên cứu ............................................................................................. 6 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu: .................................................................... 7 4. Phạm vi nghiên cứu: ........................................................................................... 8 5. Đối tƣợng nghiên cứu......................................................................................... 8 6. Phƣơng pháp nghiên cứu:................................................................................... 8 7. Cấu trúc của luận văn ......................................................................................... 9 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SẢN PHẨM DU LỊCH ........................ 10 1.1.Khái niệm về sản phẩm du lịch .............................................................. 10 1.1.1. Khái niệm về sản phẩm ........................................................................... 10 1.1.2. Khái niệm về sản phẩm du lịch................................................................ 10 1.2. Đặc trƣng của sản phẩm du lịch ........................................................... 12 1.3. Thành phần của sản phẩm du lịch ........................................................ 16 1.4. Các nhóm hàng hóa và dịch vụ trong sản phẩm du lịch ..................... 22 1.5. Sản phẩm du lịch theo các loại hình du lịch ............................................. 23 1.6. Điều kiện để phát triển sản phẩm du lịch ............................................ 29 1.6.1. Điều kiện về tài nguyên du lịch................................................................ 29 1.6.2. Điều kiện về cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch............................................. 29 1.6.3.Điều kiện về nhân lực trong các tổ chức kinh doanh du lịch .................... 30 1.6.4. Điều kiện cơ sở vật chất kỹ thuật hạ tầng xã hội ..................................... 30 1.7. Các yếu tố tác động đến phát triển sản phẩm du lịch ......................... 30 1.7.1. Hình ảnh của điểm đến: .......................................................................... 30 1.7.2. Giá cả của các dịch vụ du lịch: ............................................................... 31 1.7.3. An ninh, trật tự an toàn xã hội ................................................................. 32 1.7.4. Các cơ quan quản lý nhà nước về du lịch................................................ 33 1 CHƢƠNG 2. ĐIỀU KIỆN PHÁT TRIỂN VÀ THỰC TRẠNG SẢN PHẨM DU LỊCH MỘC CHÂU ..................................................................................... 34 2.1. Tổng quan du lịch Mộc Châu ................................................................ 34 2.1.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên và kinh tế-xã hội của Mộc Châu............ 34 2.1.2. Hoạt động du lịch Mộc Châu .................................................................. 45 2.2. Điều kiện phát triển sản phẩm du lịch Mộc Châu .............................. 50 2.2.1. Tài nguyên du lịch ................................................................................... 50 2.2.2. Cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch ................................................................ 57 2.2.3. Nguồn nhân lực du lịch ........................................................................... 59 2.2.4.Cơ sở vật chất kỹ thuật hạ tầng xã hội ..................................................... 59 2.3. Thực trạng sản phẩm du lịch Mộc Châu ............................................. 63 2.3.1. Các sản phẩm du lịch Mộc Châu ............................................................ 63 2.3.2. Đánh giá của du khách về sản phẩm du lịch Mộc Châu ......................... 63 2.3.3. Đánh giá của các chuyên gia .................................................................. 66 2.3.4. Nhận định điểm mạnh, điểm yếu của Mộc Châu trong phát triển sản phẩm du lịch ............................................................................................................... 70 CHƢƠNG 3. QUAN ĐIỂM, ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN SẢN PHẨM DU LỊCH MỘCCHÂU ................................................................ 73 3.1. Quan điểm phát triển du lịch Mộc Châu ............................................. 73 3.2. Định hƣớng phát triển du lịch Mộc Châu ............................................ 75 3.2.1. Định hướng phát triển sản phẩm theo loại hình du lịch .......................... 75 3.2.2. Định hướng thị trường du lịch................................................................. 75 3.2.3. Định hướng xúc tiến, quảng bá du lịch.................................................... 76 3.2.4. Định hướng về chính sách ....................................................................... 76 3.2.5. Định hướng về đào tạo ............................................................................ 77 3.3. Các giải pháp phát triển sản phẩm du lịch Mộc Châu ....................... 78 3.3.1. Đa dạng hóa các sản phẩm du lịch ......................................................... 78 3.3.2. Đầu tư cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch ..................................................... 82 2 3.3.3. Đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực du lịch. ........................................... 86 3.3.4. Đầu tư cơ sở vật chất kỹ thuật hạ tầng xã hội ......................................... 88 3.3.5. Xúc tiến, quảng bá du lịch ....................................................................... 90 3.3.6. Kiến nghị ................................................................................................. 91 KẾT LUẬN ......................................................................................................... 92 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 93 PHỤ LỤC ............................................................................................................ 97 3 DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Hiện trạng lao động huyện Mộc Châu........................................ 38 Bảng 2.2: Diện tích và sản lƣợng một số cây ăn quả huyện Mộc Châu ..... 40 Bảng 2.3: Số lƣợng và sản lƣợng thịt gia súc, gia cầm huyện Mộc Châu .. 41 Bảng 2.4: Hiện trạng khách du lịch Mộc Châu ........................................... 46 Bảng 2.5. Doanh thu du lịch Mộc Châu ...................................................... 47 Bảng 2.6: Cơ sở lƣu trú du lịch huyện Mộc Châu ...................................... 57 Bảng 2.7: Số cơ sở kinh doanh thƣơng mại, du lịch và khách sạn nhà hàng .... 58 Bảng 2.8: Hiện trạng lao động du lịch huyện Mộc Châu .......................... 59 Bảng 2.9: Cơ sở y tế, giƣờng bệnh và cán bộ y tế huyện Mộc Châu.......... 62 Bảng 2.10. Đánh giá của du khách về tài nguyên du lịch Mộc Châu ......... 64 Bảng 2.11. Đánh giá của du khách về chất lƣợng các dịch vụ du lịch tại Mộc Châu .................................................................................................... 64 Bảng 2.12. Đánh giá của du khách về một số hình ảnh của Mộc Châu trong quảng cáo..................................................................................................... 65 Bảng 2.13. Mức độ hài lòng của du khách với giá của các dịch vụ du lịch 65 4 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài: Ngày nay du lịch đã là một xu hƣớng phổ biến trên toàn cầu, du lịch đã trở thành một trong những ngành kinh tế phát triển nhanh nhất trên thế giới. Đối với nhiều quốc gia, du lịch mang lại nguồn thu ngoại tệ lớn nhất góp phần vào sự phát triển và thịnh vƣợng của các quốc gia đó. Với các nƣớc đang phát triển, các khu vực ở vùng sâu vùng xa, du lịch góp phần tạo công ăn việc làm, đem lại việc làm, xóa đói, giảm nghèo cho ngƣời dân. Trong những năm qua, Việt Nam là đất nƣớc có tình hình chính trị xã hội ổn định. Đất nƣớc hội nhập ngày càng sâu và toàn diện với khu vực và trên thế giới với chính sách ngoại giao rộng mở, vị thế của Việt Nam trên trƣờng quốc tế ngày càng cao, cùng với tài nguyên du lịch tự nhiên và nhân văn phong phú, đa dạng đậm đà bản sắc dân tộc đã thu hút đông đảo khách quốc tế đến Việt Nam du lịch. Cao nguyên Mộc Châu thuộc huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La, nằm trên hành lang Tây Bắc. Cao nguyên Mộc Châu có nhiều điều kiện thuận lợi về vị trí địa lý cũng nhƣ tài nguyên du lịch để phát triển du lịch. Trong những năm qua tỉnh Sơn La đã ban hành nhiều văn bản nhằm phát triển du lịch. Tuy nhiên do xuất phát điểm thấp, cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch còn thiếu, chƣa đồng bộ, đội ngũ nhân lực du lịch còn thiếu và yếu nên sản phẩm du lịch của Mộc Châu còn nghèo nàn, đơn điệu, chất lƣợng thấp, du lịch Mộc Châu chƣa phát triển một cách mạnh mẽ. Đây chính là lý do hình thành đề tài” Phát triển sản phẩm du lịch Mộc Châu đến năm 2020” với mong muốn đề ra một số giải pháp nhằm phát triển sản phẩm du lịch 5 Mộc Châu, đáp ứng nhu cầu du lịch ngày càng cao của du khách, góp phần phát triển du lịch Mộc Châu 2. Lịch sử nghiên cứu Trong những năm gần đây tỉnh Sơn La rất quan tâm đến phát triển du lịch Mộc Châu, Tỉnh đã tiến hành trên 10 đợt khảo sát về tài nguyên du lịch Mộc Châu với sự tham gia của nhiều chuyên gia trong và ngoài nƣớc. Một số đề tài khoa học nghiên cứu về du lịch Mộc Châu đã đƣợc thực hiện nhƣ Đề án phát triển khu du lịch Mộc Châu thành khu du lịch trọng điểm quốc gia, Quy hoạch tổng thể phát triển khu du lịch quốc gia Mộc Châu đến năm 2020 của Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch. Một số bài viết, luận văn cũng đã đề cập đến phát triển du lịch Mộc Châu. Tác giả Nguyễn Thị Hồng Vân trong luận văn" Nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển du lịch homestay ở Mộc Châu" đã thống kê, đánh giá, phân tích các điều kiện phát triển du lịch homestay ở Mộc Châu, đƣa ra các thực trạng và kết quả hoạt động du lịch homestay; phân tích, đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức, từ đó đƣa ra các giải pháp cơ bản nhằm phát triển du lịch homestay ở Mộc Châu. Bài viết" Để du lịch Mộc Châu phát triển xứng tiềm năng" của tác giả Nguyễn Văn Bình, Trƣởng Ban quản lý Du lịch Mộc Châu trên trang web: www.mocchautourism.com, cập nhật ngày 09/3/2012 đã đề cập đến sản phẩm du lịch Mộc Châu. Theo tác giả, Mộc Châu có một nền văn hoá đặc sắc, đa dạng của nhiều dân tộc với khả năng thu hút khách cao, có hệ sinh thái phong phú với tiểu vùng khí hậu đặc thù mát mẻ của thảo nguyên có thể tổ chức tốt các loại hình du lịch nghỉ dƣỡng, sinh thái, mạo hiểm. Tuy nhiên sản phẩm du lịch Mộc Châu còn nghèo nàn, đơn điệu, khả năng cạnh tranh không cao. Tác giả cũng khẳng định để du lịch Mộc Châu 6 phát triển mạnh mẽ, tƣơng xứng với tiềm năng, sớm trở thành một khu du lịch quốc gia, điểm nhấn của vùng du lịch Tây Bắc, cần tập trung ƣu tiên xây dựng và triển khai chiến lƣợc sản phẩm, đặc biệt là các sản phẩm có thế mạnh, có khả năng cạnh tranh cao. Quy hoạch tổng thể phát triển Khu du lịch Quốc gia Mộc Châu đến năm 2020 đã phân tích khái quát điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội, phân tích đánh giá tiềm năng và hiện trạng phát triển du lịch huyện Mộc Châu, phân tích các lợi thế và hạn chế của Mộc Châu trong quá trình phát triển thành khu du lịch quốc gia, từ đó đề xuất các cơ chế chính sách và các giải pháp thực hiện quy hoạch. Có thể nhận thấy các bài viết, luận văn, đề án và quy hoạch đã đề cập đến sản phẩm du lịch, tuy nhiên luận văn mới chỉ đề cập đến du lịch homestay, đề án mới chỉ đƣa ra chiến lƣợc phát triển sản phẩm và quy hoạch mới chỉ dừng lại ở việc định hƣớng phát triển sản phẩm du lịch của Mộc Châu chứ chƣa đƣa ra các giải pháp cụ thể để phát triển sản phẩm du lịch Mộc Châu. Giải quyết những vấn đề còn bỏ ngỏ đó là nhiệm vụ tôi đặt ra cho Luận văn của mình. Mong muốn của tác giả là kết quả nghiên cứu của Luận văn mang tính thực tiễn cao, có thể làm tài liệu tham khảo cho các cơ quan quản lý nhà nƣớc về du lịch, các doanh nghiệp kinh doanh du lịch, các hộ gia đình tham gia phục vụ khách du lịch ở Mộc Châu, góp phần phát triển du lịch và kinh tế xã hội của Mộc Châu 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu: 3.1.Mục đích nghiên cứu: Mục đích nghiên cứu là đƣa ra các giải pháp phát triển sản phẩm du lịch Mộc Châu đến năm 2020. 3.2.Nhiệm vụ nghiên cứu: - Cơ sở lý luận về sản phẩm du lịch; 7 - Điều kiện phát triển và sản phẩm du lịch Mộc Châu; - Các giải pháp phát triển sản phẩm du lịch Mộc Châu đến năm 2020. 4. Phạm vi nghiên cứu: - Về không gian: Luận văn nghiên cứu về cao nguyên Mộc Châu. - Về thời gian: Luận văn nghiên cứu hiện trạng du lịch Mộc Châu giai đoạn 2010-2012 và tiếp theo đến năm 2020 5. Đối tƣợng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu là sản phẩm du lịch Mộc Châu 6. Phƣơng pháp nghiên cứu: 6.1. Thu thập số liệu thứ cấp Thu thập dữ liệu từ các tài liệu chính thức khác nhau đã tồn tại trƣớc đó về các điều kiện tự nhiên, xã hội của Mộc Châu, về hoạt động du lịch của Mộc Châu, về các điều kiện để phát triển sản phẩm du lịch. Các nguồn tài liệu thứ cấp đƣợc sử dụng là các báo cáo của Viện nghiên cứu phát triển Du lịch, của cơ quan quản lý về du lịch tại Mộc Châu, niên giám thống kê, sách, báo, tạp chí, giáo trình, luận văn, luật Du lịch và các bài viết trên internet… 6.2. Phƣơng pháp điều tra xã hội học Phƣơng pháp điều tra xã hội học bằng bảng hỏi nhằm mục đích thu thập số liệu sơ cấp liên quan đến luận văn. Đối tƣợng điều tra là ngƣời nƣớc ngoài và ngƣời Việt Nam đang đi du lịch tại Mộc Châu. Phạm vi điều tra là điều tra chọn mẫu khách du lịch. Phiếu điều tra đƣợc thiết kế dƣới dạng bảng hỏi khách du lịch, đƣợc chia làm hai loại: ” Bảng hỏi khách du lịch” áp dụng cho khách du lịch là ngƣời Việt Nam và ” Survey” áp dụng cho khách du lịch là ngƣời nƣớc ngoài. Phiếu điều tra đƣợc tiến hành điều tra tại Mộc Châu từ tháng 9 năm 2012 đến tháng 5 năm 2013 6.3. Phân tích số liệu sơ cấp, thứ cấp 8 Là phƣơng pháp lựa chọn, sắp xếp, tổng hợp các số liệu sơ cấp, thứ cấp đã thu thập đƣợc, từ đó đƣa ra những nhận định, đánh giá hoặc kết luận về đối tƣợng nghiên cứu 6.4. Nghiên cứu thực địa Là phƣơng pháp có mặt tại thực địa để khảo sát, đối chiếu, kiểm tra những thông tin, số liệu thứ cấp đã thu thập đƣợc, bổ sung những thông tin, số liệu cần thiết khác mà các tài liệu khác không cung cấp hoặc cung cấp không cập nhật, chƣa chính xác. Nghiên cứu thực địa còn để trực tiếp thẩm định các giá trị của tài nguyên, nắm đƣợc các vấn đề thực tế để trên cơ sở đó đƣa ra các giải pháp cho vấn đề nghiên cứu. Phƣơng pháp này đƣợc tiến hành làm 3 đợt: - Đợt 1: Từ 01/5/2012 - 04/5/2012 - Đợt 2: Từ 01/9/2012 - 05/9/2012 - Đợt 3: Từ 30/4/2013 - 02/5/2013 6.5. Phƣơng pháp chuyên gia Luận văn sử dụng chuyên gia du lịch là những ngƣời am hiểu sâu về lĩnh vực du lịch để đánh giá về đối tƣợng nghiên cứu, đồng thời sản phẩm du lịch có liên quan đến một số lĩnh vực khác nhƣ xây dựng, kiến trúc, thƣơng mại, giao thông, do vậy Luận văn có sử dụng chuyên gia ở các lĩnh vực này 7. Cấu trúc của luận văn Cấu trúc của luận văn gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về sản phẩm du lịch Chƣơng 2: Điều kiện phát triển và thực trạng sản phẩm du lịch Mộc Châu Chƣơng 3: Định hƣớng, quan điểm và giải pháp phát triển sản phẩm du lịch Mộc Châu đến năm 2020 9 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SẢN PHẨM DU LỊCH 1.1.Khái niệm về sản phẩm du lịch 1.1.1. Khái niệm về sản phẩm Trong mọi cuốn kinh tế học, qúa trình sản xuất đƣợc trình bầy bằng mô hình đầu vào-đầu ra: Đầu vào Đầu ra Quá trình sản xuất Đầu vào bao gồm các nguồn lực sản xuất, trong đó có 3 đầu vào chính: + Nguồn tài nguyên thiên nhiên + Vốn + Lao động Đầu ra là sản phẩm hay mọi thứ ngƣời ta mong muốn có, chính vì vậy: - Sản phẩm là quá trình kết hợp các hoạt động của con ngƣời có liên quan lẫn nhau hoặc tƣơng tác với nhau để kết hợp các đầu vào thành đầu ra theo mong muốn. - Theo từ điển Tiếng Việt: Sản phẩm là cái do lao động của con ngƣời tạo ra. Sản phẩm bao hàm cả những yếu tố vật chất và phi vật chất, những vật thể hữu hình đƣợc gọi là sản phẩm vật chất và vô hình đƣợc gọi là dịch vụ. 1.1.2. Khái niệm về sản phẩm du lịch Trong các lý thuyết về du lịch, khái niệm về sản phẩm du lịch là một khái niệm cốt lõi, mang tính khái quát cao, nắm chắc về khái niệm về sản phẩm du lịch sẽ giúp cho việc định hƣớng xây dựng sản phẩm mới, cải tiến nâng cao sản phẩm hiện có, làm nền tảng cho sự phát triển du lịch của một điểm đến, của một địa phƣơng. 10 Khái niệm - “ Sản phẩm du lịch là một tổng thể bao gồm các thành phần không đồng nhất hữu hình và vô hình. Sản phẩm du lịch có thể là một món hàng cụ thể như thức ăn hoặc một món hàng không cụ thể như chất lượng phục vụ, bầu không khí tại nơi nghỉ mát” (Michael M. Coltman). [ 23, tr.27] - Theo mục 10, Điều 4, Chƣơng 1 Luật Du lịch năm 2005 “ Sản phẩm du lịch là tập hợp các dịch vụ cần thiết để thỏa mãn nhu cầu của khách du lịch trong chuyến đi du lịch” [ 18, tr.3] - “ Sản phẩm du lịch là sự kết hợp những dịch vụ và phương tiện vật chất trên cơ sở khai thác những tiềm năng du lịch nhằm cung cấp cho du khách một khoảng thời gian thú vị, một kinh nghiệm du lịch trọn vẹn và sự hài lòng”( Từ điển du lịch – Tiếng Đức – Nhà xuất bản kinh tế Berlin 1984) [ 17, tr.101] - Theo quan điểm Marketing: Sản phẩm du lịch là những hàng hóa và dịch vụ có thể thỏa mãn nhu cầu của khách du lịch, mà các doanh nghiệp du lịch đƣa ra chào bán trên thị trƣờng với mục đích thu hút sự chú ý mua sắm và tiêu dùng của khách du lịch. - “ Dịch vụ du lịch là kết quả của các hoạt động kinh tế được thể hiện trong sản phẩm vô hình như lưu trú, vận chuyển, dịch vụ tài chính, thông tin liên lạc, y tế và các dịch vụ cá nhân khác, ngành dịch vụ được coi là ngành công nghiệp thứ ba (ngành công nghiệp thứ nhất gồm nông nghiệp và khai khoáng; ngành công nghiệp thứ hai gồm chế tạo và xây dựng). Về bản chất, sản phẩm lữ hành, du lịch, lưu trú và ăn uống được tạo ra bởi 11 ngành công nghiệp dịch vụ.( Từ điển du lịch, lữ hành, lƣu trú và ăn uống – Nhà xuất bản Butterworth Heineman 1993) [ 17, tr.102] Nhƣ vậy, sản phẩm du lịch có thể đƣợc hiểu theo nghĩa hẹp là các hàng hóa, dịch vụ do các doanh nghiệp tạo ra mà khách mua lẻ hoặc trọn gói nhằm thỏa mãn nhu cầu của mình trong chuyến du lịch còn đƣợc hiểu theo nghĩa rộng là tất cả các hàng hóa dịch vụ mà khách du lịch mua, tiêu dùng trong chuyến du lịch của họ. “ Một khách sạn không làm nên du lịch” (Krapt) [ 23, tr.27] Trong luận văn này khái niệm sản phẩm đƣợc dùng nhƣ sau: “Sản phẩm du lịch là các dịch vụ, hàng hóa cung cấp cho du khách, - được tạo nên bởi sự kết hợp của việc khai thác các yếu tố tự nhiên, xã hội với việc sử dụng các nguồn lực: Cơ sở vật chất kỹ thuật và lao động tại một cơ sở, một vùng hay một quốc gia nào đó” [ 8, tr.27] 1.2. Đặc trƣng của sản phẩm du lịch Trên thị trƣờng du lịch, cung cầu chủ yếu là về dịch vụ, những sản phẩm du lịch hữu hình (hàng hóa) cũng đƣợc mua bán trên thị trƣờng du lịch nhƣng chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ, còn phần lớn những sản phẩm đƣợc mua bán trên thị trƣờng là sản phẩm vô hình (dịch vụ). Các dịch vụ chủ yếu là vận chuyển, lƣu trú, ăn uống, hƣớng dẫn, tƣ vấn, vui chơi giải trí. Sản phẩm du lịch có những đặc trƣng riêng biệt, những đặc trƣng này cũng là những đặc trƣng của dịch vụ du lịch. Sản phẩm du lịch có những đặc trƣng sau:  Khách mua sản phẩm trƣớc khi thấy sản phẩm: Trong tiêu dùng du lịch không có sự vận chuyển của sản phẩm du lịch đến nơi ở của khách 12 hàng, không có sự vận chuyển sản phẩm du lịch đến nơi có nhu cầu du lịch. Khi mua sản phẩm du lịch khách hàng không nhìn thấy sản phẩm, không biết đƣợc thực chất của sản phẩm. Với sản phẩm hàng hóa thông thƣờng, ngƣời bán thƣờng có hàng mẫu để trƣng bầy, để cho khách xem, còn với sản phẩm du lịch, ngƣời bán không có sản phẩm tại nơi chào bán, khách quyết định mua sản phẩm du lịch chủ yếu dựa vào thông tin quảng cáo.  Các sản phẩm du lịch nhƣ buồng nghỉ trong khách sạn, chỗ ngồi trong nhà hát múa rối nƣớc, chỗ ngồi trên máy bay nếu không bán đƣợc sẽ không có giá trị và không thể lƣu kho. Nếu một buồng nghỉ trong khách sạn không đƣợc cho thuê ngày hôm nay thì ngày mai không thể cho thuê buồng đó hai lần cùng một lúc đƣợc.  Sản phẩm du lịch không thể đem đến nơi khác tiêu thụ đƣợc mà chỉ có thể sản xuất, lƣu thông và tiêu dùng ngay tại chỗ, cùng một thời gian, cùng một địa điểm.  Sản phẩm du lịch phụ thuộc rất lớn vào ngƣời phục vụ. Sản phẩm du lịch chỉ có một phần nhỏ là hàng hóa, còn chủ yếu là dịch vụ. Chất lƣợng dịch vụ phụ thuộc rất lớn vào ngƣời phục vụ. Ngƣời phục vụ phải luôn luôn quan tâm đến nhu cầu của khách. Nếu ngƣời phục vụ luôn quan tâm đến khách, phục vụ chu đáo, kỹ càng, phong cách phục vụ khéo léo, vui vẻ, niềm nở, tận tình thì sẽ tạo ra cảm xúc tốt đẹp với khách.  Sản phẩm du lịch trọn gói là do sự tổng hợp của các ngành khác nhau nên việc đảm bảo đƣợc chất lƣợng sản phẩm là việc rất khó. Với một chƣơng trình du lịch của một công ty lữ hành chất lƣợng sản phẩm đƣợc xác định bởi hai yếu tố chủ yếu: - Chất lượng thiết kế sản phẩm: Mức độ phù hợp của các chương trình du lịch cũng như các dịch vụ với nhu cầu của khách du lịch. Một vài tiêu thức để đánh giá chất lượng thiết kế như sau: 13 + Sự hài hòa hợp lý của lịch trình với việc cân nhắc đến từng chi tiết nhỏ của chương trình, thời gian ăn nghỉ, vui chơi, tham quan du lịch; + Tính hấp dẫn và độc đáo của các tài nguyên du lịch trong chương trình; + Các nhà cung cấp dịch vụ du lịch: uy tín và chất lượng sản phẩm của họ; + Mức giá hợp lý của chương trình. - Chất lượng thực hiện: Một chương trình được thiết kế tốt nhất có thể được thực hiện với một kết quả khủng khiếp nhất, các công ty lữ hành có rất nhiều khó khăn trong việc duy trì đảm bảo các tiêu chuẩn chất lượng đã được xây dựng trong giai đoạn thiết kế. Chất lượng của các dịch vụ do các nhà cung cấp thực hiện các công ty lữ hành có thể có mối quan hệ tốt với các nhà cung cấp nhưng ít có khả năng cải tiến hay hoàn thiện nó. Một vài tiêu thức để đánh giá chất lượng thực hiện như sau: + Dịch vụ bán và đăng ký đặt chỗ; + Chất lượng hướng dẫn viên; + Chất lượng sản phẩm, dịch vụ của các nhà cung cấp trong chương trình ; + Điều kiện môi trường tự nhiên, xã hội; + Sự quan tâm, quản lý của công ty đối với chương trình; + Sự hài lòng của khách du lịch. [ 9, tr. 129]  Sản phẩm du lịch dễ bị bắt chƣớc Sản phẩm du lịch nhất là các sản phẩm du lịch phi vật thể rất dễ bị bắt chƣớc, nhiều công ty lữ hành bỏ ra rất nhiều công sức để khảo sát xây dựng tour, tuyến nhƣng chỉ một thời gian ngắn những chƣơng trình du lịch này 14 đã bị một số công ty lữ hành khác bắt chƣớc. Theo luật pháp Việt Nam hiện hành chƣa đăng ký đƣợc bản quyền với các chƣơng trình du lịch.  Nhu cầu của khách đối với các sản phẩm du lịch dễ bị thay đổi vì sự biến động của an ninh, chính trị. Ngày nay tiêu chí an toàn khi đi du lịch đƣợc du khách đặt lên hàng đầu. Khách du lịch không muốn đến các địa điểm mà tình hình chính trị không ổn định, các địa điểm không an toàn cho du khách nhƣ khủng bố, cƣớp giật, lừa đảo, dịch bệnh nhƣ cúm gia cầm, SARS…  Khách du lịch thƣờng không trung thành với công ty bán sản phẩm Chỉ có một số ít các công ty kinh doanh lâu đời, có uy tín cao trên thị trƣờng mới có đƣợc khách hàng trung thành, còn nói chung khách du lịch thƣờng sẵn sàng chuyển sang mua sản phẩm du lịch của công ty khác nếu các công ty này đƣa ra đƣợc các sản phẩm có mức giá hấp dẫn với lời quảng cáo tốt về chất lƣợng sản phẩm, đồng thời có các chính sách hấp dẫn về điều kiện thanh toán.  Trong tiêu dùng du lịch, du khách thƣờng ít khi mua lại sản phẩm mà họ đã sử dụng trƣớc đó, điều này làm cho các nhà kinh doanh du lịch hoặc luôn phải tìm kiếm những khách hàng mới hoặc luôn phải thay đổi để có sản phẩm đa dạng, phong phú, từ đó thu hút đƣợc khách quay trở lại.  Phần lớn các sản phẩm du lịch là dịch vụ, vì vậy việc đánh giá chất lƣợng sản phẩm thƣờng rất khó, nhiều khi không phụ thuộc vào những đơn vị kinh doanh du lịch mà phụ thuộc khách du lịch. Lúc này chất lƣợng sản phẩm đƣợc xác định dựa vào mức độ kỳ vọng về sự hài lòng của khách du lịch khi sử dụng sản phẩm.  Lƣợng cung sản phẩm du lịch thƣờng cố định nhƣng vì lý do nào đó lƣợng cầu của khách có thể tăng hoặc giảm đột biến. 15 Với nhiều địa phƣơng lƣợng cung buồng khách sạn thƣờng không thay đổi trong ngắn hạn nhƣng lƣợng cầu của khách tăng đột biến khi địa phƣơng đó tổ chức các lễ hội du lịch nhƣ bắn pháo hoa Đà Nẵng, Canavan Hạ Long…nhƣng lƣợng cầu của khách cũng giảm đột biến trong nhiều trƣờng hợp. Việt Nam đã từng chứng kiến sự suy giảm đột ngột số lƣợng du khách khi xảy ra dịch bệnh SARS năm 2003, dịch cúm gia cầm năm 2006.  Với các sản phẩm du lịch là dịch vụ, ngƣời mua chỉ có quyền sử dụng chứ không có quyền sở hữu, những sản phẩm này sau khi bán rồi, đơn vị kinh doanh du lịch vẫn chiếm hữu giá trị sử dụng của nó, vẫn tiếp tục bán đƣợc cho khách du lịch khác.  Thị trƣờng du lịch mang tính thời vụ, việc tiêu dùng sản phẩm du lịch thƣờng không diễn ra đều đặn, mà chỉ xuất hiện trong những thời gian nhất định trong ngày (đối với sản phẩm trong nhà hàng), trong tháng (đối với sản phẩm lễ hội du lịch), trong năm (đối với du lịch nghỉ dƣỡng ở biển). Tính thời vụ của việc tiêu dùng sản phẩm chủ yếu mang yếu tố khách quan và gây khó khăn rất lớn trong công tác tổ chức hoạt động kinh doanh của các công ty kinh doanh du lịch. 1.3. Thành phần của sản phẩm du lịch  Theo tổ chức du lịch thế giới, sản phẩm du lịch là sản phẩm hỗn hợp, đƣợc tạo ra từ: - Di sản tự nhiên; - Di sản năng lượng; - Di sản về con người; - Những hình thái xã hội; - Những hình thái về thiết chế chính trị, pháp chế, hành chính; 16