1
Gi¸o tr×nh h-íng tíi thÕ kû 21
ViÖn sü Shen Guofang
Khoa häc Trång vµ ch¨m sãc rõng
Nhµ xuÊt b¶n L©m nghiÖp Trung Quèc 2001.
(TËp I)
Ng-êi biªn dÞch: GS.TS TrÇn V¨n M·o
§¹i häc L©m nghiÖp 2004
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
2
Lêi t¸c gi¶
Trång vµ ch¨m sãc rõng lµ mét m«n khoa häc chñ yÕu cña l©m
sinh häc, gi¸o tr×nh khoa häc trång vµ ch¨m sãc rõng cã tªn gäi ®Çu tiªn.
Tr-íc ®©y khoa häc trång rõng. Vµo thËp kû 50 cña thÕ kû 20 ®Õn nay,
cø 10 n¨m söa ®æi bæ sung 1 lÇn. LÇn nµy v× sö dông tªn m«n häc míi vµ
gÆp lóc x©y dùng m«i tr-êng sinh th¸i ®ang ph¸t triÓn nhanh chãng. VÒ
néi dung gi¸o tr×nh ®· ®-îc söa ®æi bæ sung, ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña nã lµ:
(1) Cã c¬ së lý luËn ®Çy ®ñ ®Æc biÖt lµ tiÕp cËn víi sinh th¸i häc. (2) Cè
g»ng ph¶n ¸nh nh÷ng thµnh tùu vÒ trång vµ ch¨m sãc rõng trong nh÷ng
n¨m gÇn ®©y, nh-ng tr¸nh chi tiÕt cô thÓ qu¸. (3) Cè g¾ng liªn hÖ víi
nhõng c«ng tr×nh träng ®iÓm míi x©y dùng cña nhµ n-íc, ph¶n ¸nh vÒ
nh-ng néi dung thÝch øng víi thùc tÕ nh-: “n«ng l©m kÕt hîp”, “lËp ®Þa
rõng”, “khoanh nu«i rõng”, “thiÕt kÕ quy ho¹ch rõng”
Cuèn s¸ch nµy do nhiÒu nhµ khoa häc giµ trÎ tËp trung biªn so¹n
trong 2 n¨m, bao gåm 22 ch-¬ng. Do chóng t«i mÊy n¨m nay ®¶m nhiÖm
nhiÒu c«ng t¸c nÆng nÒ, néi dung mét sè ch-¬ng tiÕt vÉn ch-a ®ñ, thay
®æi hÖ thèng gi¸o tr×nh còng cÇn cã thêi gian kh¶o nghiÖm. Hy väng sù
chØ dÉn cña ng-êi ®äc.
Shen Guofang
25 thµng 7 n¨m 2001
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
3
Lêi ng-êi dÞch
Khoa häc trång vµ ch¨m sãc rõng ®-îc dÞch tõ gi¸o tr×nh chuÈn
h-íng tíi thÕ kû 21 cho c¸c tr-êng §¹i häc L©m nghiÖp ë Trung Quèc
do ViÖn sü Shen Guofang chñ biªn.
NhiÒu ch-¬ng tiÕt trong cuèn s¸ch cã thÓ gióp cho c¸n bé gi¶ng
d¹y, häc viªn sau ®¹i häc vµ sinh viªn tr-êng §¹i häc L©m nghiÖp tham
kh¶o. Ngoµi ra gi¸o tr×nh còng gióp cho c¸n bé l·nh ®¹o, c¸c nhµ khoa
häc, c¸c nhµ doanh nghiÖp cã tÇm nh×n ®óng ®¾n h¬n trong c«ng t¸c
trång vµ ch¨m sãc rõng.
Trong qu¸ tr×nh biªn dÞch chóng t«i nhËn ®-îc sù gióp ®ì cña ban
l·nh ®¹o nhµ tr-êng, bé m«n L©m sinh vµ khoa L©m häc mµ ng-êi trùc
tiÕp lµ: Gi¸o s-, hiÖu phã Vò TiÕn Hinh, PGS. Chñ nhiÖm bé m«n Hoµng
Kim Ngò, PGS tr-ëng phßng Qu¶n lý ®µo t¹o NguyÔn V¨n TuÊn, PCN
khoa Ph¹m V¨n §iÓn, chñ nhiÖm bé m«n Vò §¹i D-¬ng.
Do cuèn s¸ch bao gåm nhiÒu néi dung, chóng t«i biªn dÞch thµnh
2 tËp.
TËp I bao gåm 2 phÇn: nguyªn lý c¬ b¶n vÒ trång vµ ch¨m sãc
rõng, trång rõng
TËp II bao gåm Qu¶n lý ch¨m sãc rõng ph-¬ng ph¸p thu ho¹ch vµ
t¸i sinh rõng, nh÷ng c«ng tr×nh träng ®iÓm vµ ch¨m sãc rõng.
NhiÒu vÊn ®Ò Ýt liªn quan víi ®iÒu kiÖn n-íc ta chóng t«i chØ l-îc
dÞch.
Cã thÓ nhiÒu danh tõ vµ néi dung ch-a phï hîp víi v¨n phong vµ
t×nh h×nh cô thÓ ViÖt Nam. Xin ®éc gi¶ l-îng thø vµ bæ sung cho lÇn xuÊt
b¶n sau.
Ngµy 25 th¸ng 10 n¨m 2004
Ng-êi biªn dÞch
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
4
PhÇn 1. Nguyªn lý c¬ b¶n
cña trång vµ ch¨m sãc rõng
Ch-¬ng I
LËp ®Þa rõng
LËp ®Þa rõng lµ c¬ së kü thuËt øng dông rÊt quan träng cña trång
vµ ch¨m sãc rõng, néi dung chñ yÕu lµ nghiªn cøu nh©n tè lËp ®Þa, ph©n
lo¹i lËp ®Þa vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa. Th«ng qua nghiªn cøu lËp ®Þa rõng, cã
thÓ chän ra loµi c©y trång rõng cã s¶n l-îng cao nhÊt, ®Ò ra c¸c biÖn
ph¸p ch¨m sãc rõng thÝch hîp, ®ång thêi cã thÓ dù b¸o søc s¶n xuÊt rõng
vµ s¶n l-äng rõng trong t-¬ng lai, tiÕn ®Õn cã thÓ ®¸nh gi¸ ph©n lo¹i
rõng, c¸c hiÖu Ých kinh doanh rõng, gi¸ thµnh s¶n xuÊt gç vµ ®Çu t- ch¨m
sãc rõng. Nã cã t¸c dông quan träng trong viÖc n©ng cao chÊt l-îng
rõng, ph¸t triÓn l©m nghiÖp bÒn v÷ng, b¶o vÖ vµ t¸i sinh rõng tù nhiªn,
kh«i phôc vµ më réng tµi nguyªn rõng. Trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ c¸c n-íc
ph¸t triÓn l©m nghiÖp, ®· më réng c«ng t¸c nghiªn cøu lËp ®Þa, trong ®ã
rÊt nhiÒu thµnh qu¶ nghiªn cøu ®· ph¸t huy ®-îc t¸c dông quan träng
trong x©y dùng s¶n xuÊt l©m nghiÖp.
§Êt n-íc ta do ®Þa m¹o, khÝ hËu , ®Êt ®ai vµ sinh vËt cã sù kh¸c
nhau rÊt lín, tÊt nhiªn cã ¶nh h-ëng quan träng ®Õn c¸c biÖn ph¸p s¶n
xuÊt l©m nghiÖp. Cho nªn , ph¶i tiÕn hµnh nghiªn cøu, ph©n lo¹i vµ ®¸nh
gi¸ c¸c nh©n tè ®ã, nghÜa lµ ph¶i nghiªn cøu toµn diÖn ®Õn lËp ®Þa rõng.
1. Kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ lËp ®Þa rõng
LËp ®Þa lµ kh¸i niÖm th-êng dïng trong l©m häc. Khi ph©n lo¹i lËp
®Þa ph¶i lµm râ mét sè thuËt ng÷ sau:
LËp ®Þa vµ sinh c¶nh (site and habitat)
- Héi nh÷ng ng-êi c«ng t¸c l©m nghiÖp Mü (1971) cho r»ng: “LËp ®Þa lµ
c¸c lo¹i h×nh thùc b× vµ chÊt l-îng cña chóng ë trªn ®Êt rõng vµ m«i
tr-êng ®Êt rõng”.
- Tµi liÖu “®iÒu tra lËp ®Þa rõng” §øc n¨m1981 cho r»ng:
“ LËp ®Þa lµ tæng thÓ c¸c ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh cña thùc vËt, mµ chóng
lµ nh÷ng nh©n tè t¸c dông ®Õn sinh tr-ëng thùc vËt”.
- Nhµ l©m häc §øc- Ernst Rohrig (1982) trong cuèn “ Trång vµ ch¨m sãc
rõng” cã nªu r»ng: “LËp ®Þa lµ tæng hîp c¸c nh©n tè m«i tr-êng vËt lý vµ
ho¸ häc mµ cã t¸c dông quan träng ®èi víi sinh tr-ëng, ph¸t triÓn cña
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
5
c©y rõng. Nh÷ng nh©n tè ®ã ®èi víi c¸c thÕ hÖ rõng ph¶i ®¶m b¶o æn
®Þnh hoÆc cã sù biÕn ®æi theo qui luËt tuÇn hoµn”.
- Nhµ l©m häc Mü D.M Smith (1996) trong quyÓn “trång rõng thùc
dông” cã nªu r»ng: “LËp ®Þa lµ tæng thÓ m«i tr-êng cña mét ®Þa
ph-¬ng, m«i tr-êng lµ mét kho¶ng kh«ng gian cã c©y rõng vµ sinh vËt
®ang sèng, tån t¹i vµ t¸c ®ông qua l¹i lÉn nhau”.
Ngµy nay néi dung cña “lËp ®Þa” trong l©m häc vµ “ sinh c¶nh” trong
sinh th¸i häc cã xu thÕ gièng nhau. Nãi chung lËp ®Þa cã 2 nghÜa:
(1) Cã vÞ trÝ ®Þa lý.
(2) Nã lµ tæng hîp cña ®iÒu kiÖn m«i tr-êng ( sinh vËt, ®Êt, khÝ hËu)
tån t¹i ë mét vÞ trÝ nhÊt ®Þnh. Cho nªn cã thÓ nãi lËp ®Þa kh«ng thay
®æi vµ kh«ng liªn quan víi loµi c©y sinh tr-ëng trªn ®ã.
ChÊt l-îng lËp ®Þa vµ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa ( site quality and site condition)
ChÊt l-îng lËp ®Þa lµ 1 tiÒm lùc s¶n xuÊt cña c©y rõng trªn 1 ®iÒu
kiÖn lËp ®Þa nµo ®ã hoÆc c¸c lo¹i thùc b× kh¸c nhau trªn lËp ®Þa ®ã. Cho
nªn chÊt l-îng lËp ®Þa cã liªn quan víi loµi c©y, cã lËp ®Þa cao, lËp ®Þa
thÊp. ChÊt l-îng lËp ®Þa bao gåm nh©n tè khÝ hËu, ®Êt vµ sinh vËt. Mét
lËp ®Þa ®èi víi c¸c loµi c©y kh¸c nhau cã thÓ cã chÊt l-îng lËp ®Þa kh¸c
nhau. Cßn ®iÒu kiÖn lËp ®Þa lµ tæng hîp c¸c ®iªï kiÖn m«i tr-êng tù
nhiªn cã quan hÖ víi sinh tr-ëng ph¸t triÓn c©y rõng trªn ®Êt trång rõng.
ChÊt l-îng lËp ®Þa vµ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa lµ tõ chung th-êng ®-îc dïng nhnhau. Khi ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa th-êng tiÕn hµnh ph¸n ®o¸n hoÆc
dù b¸o søc s¶n xuÊt hiÖn t¹i ®èi víi lËp ®Þa. Môc ®Ých ®¸nh gi¸ lµ dù b¸o
thu ho¹ch vµ l-îng ho¸ søc s¶n xuÊt cña ®Êt hoÆc lµ x¸c ®Þnh lo¹i lËp ®Þa
cña rõng. ChØ tiªu ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa th-êng dïng chØ sè lËp
®Þa, cßn gäi lµ chØ sè vÞ trÝ ®Êt, tøc lµ ®¸nh gi¸ b»ng chiÒu cao b×nh qu©n
(H) cña c©y -u thÕ ë 1 tuæi chuÈn nhÊt ®Þnh hoÆc chiÒu cao b×nh quÇn
cña mét sè c©y cao nhÊt.
Ph©n lo¹i lËp ®Þa vµ lo¹i h×nh lËp ®Þa ( site classification and site type)
Mçi lo¹i lËp ®Þa cã ®Æc tÝnh cña b¶n th©n nã. Trªn ®Êt trång rõng
víi diÖn tÝch lín th× kh«ng tån t¹i ®iÒu kiÖn lËp ®Þa nh- nhau. VÒ nghiªn
cøu khoa häc ®èi víi mçi nh©n tè lËp ®Þa ph¶i tiÕn hµnh nghiªn cøu tû mØ
lµ c«ng viÖc v« cïng quan träng, nh-ng khi tiÕn hµnh thiÕt kÕ quy ho¹ch
trång rõng th× Ýt khi lÊy 1 nh©n tè ®¬n ®éc ®Ó nghiªn cøu. Trong thùc tiÔn
ch¨m sãc nu«i d-ìng rõng, ph©n lo¹i lËp ®Þa cã 2 m¨t : Theo nghÜa réng
vµ theo nghÜa hÑp. VÒ nghÜa hÑp cã khÝ hËu, lo¹i ®Êt gÇn gièng nhau vÒ
®iÒu kiÖn sinh th¸i gäi lµ ph©n lo¹i lËp ®Þa. §¬n vÞ mµ tæ hîp thµnh ®-îc
gäi lµ lo¹i h×nh ®iÒu kiÖn lËp ®Þa (lo¹i h×nh lËp ®Þa) hoÆc lo¹i h×nh ®iÒu
kiÖn thùc vËt. Lo¹i h×nh lËp ®Þa lµ tªn gäi chung cña ph©n lo¹i dinh
d-ìng ®Êt vµ dinh d-ìng n-íc t-¬ng tù nhau. Nãi réng ra ph©n lo¹i lËp
®Þa bao gåm viÖc ph©n khu vµ v¹ch ra c¸c ®¬n vÞ ph©n lo¹i c¸c cÊp trong
hÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa. NÕu theo ý nghÜa chung th× ph©n lo¹i lËp ®Þa
th-êng theo nghÜa hÑp.
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
6
2. LÞch sö vµ xu thÕ ph¸t triÓn nghiªn cøu lËp ®Þa rõng
HiÖn nay ph©n lo¹i lËp ®Þa ®-îc chia ra 4 lo¹i: mét lµ c¨n cø vµo tÝnh
thÝch nghi, ®iÓn h×nh lµ ph©n lo¹i 8 cÊp ®Êt cña n-íc Mü. Hai lµ ph©n lo¹i
theo chóng lo¹i, tæ thµnh vµ ®Æc ®iÓm sinh tr-ëng cña c¸c loµi c©y gç,
c©y bôi vµ c©y cá sinh tr-ëng trªn lËp ®Þa rõng vµ mét sè chØ tiªu sinh
tr-ëng kh¸c, nghÜa lµ c¨n cø vµo hiÖu qu¶ cña lËp ®Þa rõng ®Ó ph©n lo¹i.
§¹i biÓu cho ph©n lo¹i nµy lµ ph-¬ng ph¸p Cajander PhÇn Lan, ph-¬ng
ph¸p Krajina cña B¾c Mü, ph-¬ng ph¸p kiÓu sinh c¶nh cña Daubenmire
n-íc Mü. Ba lµ c¨n cø vµo c¸c nh©n tè ph¸t sinh vµ h×nh thµnh lËp ®Þa
rõng vµ ®Æc tÝnh lËp ®Þa ®Ó ph©n lo¹i. Bèn lµ ph-¬ng ph¸p to¸n häc.
2.1.
L-îc sö nghiªn cøu lËp ®Þa
Nghiªn cøu lËp ®Þa ë c¸c n-íc trªn thÕ giíi chñ yÕu tËp trung ë
phan lo¹i lËp ®Þa vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa, trong ®ã PhÇn lan, §øc, Liªn X« cò,
Mü vµ Cana®a cã lÞch sö nghiªn cøu lËp ®Þa rõng t-¬ng ®èi l©u.
ë PhÇn Lan Blomquist (1872) ®· chia ®Êt n-íc ra lµ 3 ®Þa ®íi sinh
tr-ëng, mçi ®Þa ®ãi l¹i chia ra 3 cÊp ®Êt, c¨n cø chñ ýeu cña phan lo¹i lµ
®Êt, h-íng dèc vµ thùc b×. Ramann (1983) trong cuèn “ §Êt häc vµ lËp
®Þa häc rõng” ®· nªu lªn nhËn thøc vÒ ®Êt rõng øng dông trong mét sè
thùc tiÔn l©m nghiÖp. N¨m 1926 A.C. Cajander ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu
phan lo¹i lËp ®Þa, «ng rÊt coi träng nh©n tè m«i tr-êng vµ mèi quan hÖ
thùc vËt vµ m«i tr-êng, «ng cho r»ng kiÓu lËp ®Þa rõng nªn lÊy nh÷ng ®Æc
tr-ng loµi -u thÕ, loµi ®Æc h÷u, loµi ®Æc tr-ng lµm c¬ së; «ng l¹i cho r»ng
trong mét khu vùc nhÊt ®Þnh cã thÓ th«ng qua thùc b× nhÊt ®Þnh, ®Æc biÖt
lµ ®iÒu kienÑ lËp ®Þa ®-îc ph¶n ¸nh bëi tæ thµnh c©y tÇng d-íi ®Ó x¸c
®Þnh kiÓu lËp ®Þa rõng. ¤ng ®Þnh nghÜa lËp ®Þa nh- sau: “ lËp ®Þa cã chÊt
l-îng lËp ®Þa t-¬ng tù vµ sù nèi liÒn mäi l©m phÇn tæ thµnh c©y d-íi gÇn
nhau “. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ phan lo¹i lËp ®Þa vµ kiÓu lËp ®Þa ®· lµm c¬
së khoa häc lo¹i h×nh lËp ®Þa rõng. C¸c nhµ l©m häc §øc ®· muèn dïng
ph-¬ng ph¸p biÓu thu ho¹ch l©m phÇn ®Ó chia ra søc s¶n xuÊt ®Êt l©m
phµn cao hay thÊp, nh-ng do ®iÒu kiÑn kü thuËt cã h¹n, ch-a thÓ ®-a ra
ph-¬ng ph¸p hoµn thiÖn .Hartige ( 1804) ®· ®¸nh gi¸ s¶n l-îng ®Êt rõng
vµ ®-a ra 3 lo¹i h×nh trªn, gi-u· vµ d-íi, Cotta (1804) cóng nªu ra 100
cÊp. N¨m 1926 , C.A. Kranss cïng ®- ¶anhiÒu nh©n tè trogn ph©n lo¹i
lËp ®ia, vÒ sau më réng thµnh m«t lo¹i lÊy c¸c ®Æc ®iÓm vÒ khÝ hËu, ®Þa
lý, ®Êt, thùc b× lµm c¬ së ph©n lo¹i. NhiÒu quan ®iÓm cho r»ng: “ Tæng
thÓ l©m phÇn chÝnh lµ sù nèi nhiÒu l©m phÇn cã cïng ®iÒu kiÖn lËp ®Þa
hoÆc ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai”.
ë B¾c Mü nh- Canada vµ Mü dïng ph-¬ng ph¸p phan lo¹i nhiÒu
nhan tè nh- Hill (1953) Jurdan (1975) Barnes (1982) vµ ®· ¸p dông sinh
th¸i häc trong ph©n lo¹i lËp ®Þa rõng.
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
7
ChÊt l-îng lËp dÞa rõng lµ kh¶ n¨ng sinh tr-ëng c©y trªn ®Êt rõng,
nhËn thøc ®iÒu nµy nhµ khoa häc Mü ®· x©y dùng ph-¬ng ph¸p tiªu
chuÈn ph©n lo¹i lËp ®Þa, hÖ thèng lËp ®Þa rõng ®-îc sö dông réng r·i ë
§øc, PhÇn Lan.
GÇn ®©y hÖ thèng th«ng tin ®Þa lý, viÔn th¸m ph¸t triÓn m¹nh,
nhiÒu ng-êi dïng ph-¬ng ph¸p to¸n häc vµ ph©n tÝch thèng kª ®a nguyªn
kh«ng chØ tæng hîp ®-¬c nhiÒu nh©n tè mµ cã thÓ ph©n lo¹i lËp ®Þa rõng
tõ ®Þnh tÝnh ®Õn ®Þnh l-îng, c¸c nhµ khoa häc trong vµ ngoµi n-íc ®Òu
tiÕn hµnh th¨m dß rÊt nhiÒu.
Nh÷ng n¨m 50 thÕ kû 20 Trung Quèc còng cã nh÷ng b-íc ph¸t
triÓn nghiªn cøu ph©n lo¹i lËp ®Þa . vÒ ph©n lo¹i lËp dÞa rõng, nh÷ng n¨m
1970 ®Õn nay ®· hÊp thô ®-îc nh÷ng kinh nghiÖm cã Ých cña §øc, Mü,
Canada, NhËt b¶n ®· tiÕn hµnh ®-a ra ph-¬ng ¸n lo¹i h×nh lËp ®Þa cho tæ
hîp t¸c nghiªn cøu hä sa méc trªn 14 tØnh miÒn Nam. MÊy n¨m nay ®·
tiÕn hµnh ph©n lo¹i lËp ®Þa trªn toµn quèc vµ ®-a ra hÖ thèng lËp ®Þa 6
cÊp ( Zhang, 1990), cã t¸c gi¶ chia ra 5 cÊp.
2.2.
Xu thÕ ph¸t triÓn nghiªn cøu lËp dÞa rõng
Sù ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt l©m nghiÖp ®· ®-a ra yªu cµu cµng
ngµy cµng cao vÒ ph©n lo¹i vµ ®¸nh gi¸ lËp dÞa, xu thÕ ph¸t triÓn chung lµ
tõ viÖc ph©n lo¹i c¸c nh©n tè ®¬n lÎ theo c¸c môc ®Ých ®Æc thï ph¸t triÓn
thµnh ph©n lo¹i nhiÒu nh©n tè sinh th¸i tæng hîp víi môc ®Ých qu¶n lý tµi
nguyªn rõng, lµm cho viÖc t×m hiÓu vµ lý gi¶i t¸c dông lÉn nhau gi÷a
thùc b× rõng vµ nhan tè m«i tr-êng ®-îc s©u s¾c h¬n, nhËn ®-îc nhiÒu
th«ng tin lËp ®Þa chÝnh x¸c h¬n, cung cÊp c¸c tµi liÖu c¬ b¶n cho kinh
doanh l©m nghiÖp. Trªn c¬ së ph©n lo¹i lËp ®Þa ®Ênh gi¸ chÊt l-îng lËp
®Þa, cïng víi nhu cÇu l©m nghiÖp hiÑn ®¹i. ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa
tõng loµi c©y ph¸t triÓn h-íng ®Õn ®¸nh gi¸ tæng hîp nhiÒu loµi c©y,
ph-¬ng ph¸p kÕt hîp ®¸nh gi¸ tæng hîp søc s¶n xuÊt vµ chÊt l-îng lËp
®Þa rõng ®-îc øng dông réng r·i. §¸nh gi¸ thèng nhÊt ®Êt kh«ng cã rõng
vµ ®Êt rõng ®Ó gi¶i quyÕt d¸nh gi¸ viÖc thay thÓ nhiÒu loa× c©y mét quyÕt
s¸ch tèi -u cña chän ®Êt nµo c©y Êy vµ ®¸nh gi¸ ®éng th¸i cña sù tho¸i
ho¸ chÊt l-îng nh÷ng khu rõng trång thuÇn loµi vµ liªn canh. VÊn ®Ò nµy
ph¶i ®-îc coi träng vµ nghiªn cøu réng r·i. trogn ®¸nh gi¸ chÊtl-îng lËp
®Þa, cïng víi sù ph¸t triÓn ph-¬ng ph¸p to¸n häc hiÖn ®¹i vµ øng dông kü
thuËt m¸y vi tÝnh, nh÷ng vÊn ®Ò vµ kÐt luËn kh«ng ng-êng ®-îc ®Þnh
l-îng, kiÓm nghiÖm vµ chØnh söa, tõ ®ã tÝnh thÝch dông khoa häc thµnh
qu¶ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa sÏ ®-îc n©ng cao ë møc ®é míi.
Cïng víi sù ®i s©u nghiªn cøu ®¸nh gi¸ ph©n lo¹i lËp ®Þa, viÖc
n©ng cao tr×nh ®é khoa häc vµ s¶n xuÊt l©m nghiÖp, vÒ sau cÇn t¨ng
c-êng nghiªn cøu c¬ së nh©n tè lËp ®Þa, mèi quan hÖ ®Æc tÝnh sinh vËt
häc vµ sinh th¸i häc cña loµi. lËp ®Þa lµ mét hÖ ®éng th¸i phøc t¹p, cµng
®i s©u t×m hiÓu b¶n chÊt cña nã ph¶i triÓn khai nghiªn cøu ®éng th¸i ®Þnh
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
8
vÞ, lËp c¸c « tiªu chuÈn cè ®Þnh t×m hiÓu nh÷ng quy luËt biÕn ®æi vµ mèi
t-¬ng quan cña déng th¸i theo thêi gian vµ khong gian ®Î viÖc phan lo¹i
vµ ®¸nh gi¸ d-îc chÝnh x¸c h¬n.
Cïng víi sù ph¸t triÓn l©m nghiÖp hiÖn ®¹i, cÇn tÝch cùc triÓn khai
nghiªn cøu kü thuËt øng dông lËp dÞa rõng, n©ng cao tr×nh ®é kü thuËt
nghiªn cøu ®iÒu tra lËp ®Þa.tr×nh ®é xö lý th«ng tin, kü thuËt vÏ b¶n ®å
lËp ®Þa, kho sè liÖu lËp ®Þa vµ c¶i thiÖn hÖ thèng qu¶n lý, lµm cho c«ng
t¸c nghiªn cøu lËp ®Þa phôc vô tèt h¬n cho x©y dùng ngµnh l©m nghiÖp.
3. Kh¸i qu¸t vÒ nh©n tè lËp ®Þa rõng
Khi ph©n lo¹i vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa rõng, nãi chung nh©n tè lËp ®Þa
®-îc ¸p dông chñ yÕu bao gåm 3 lo¹i, nh©n tè m«i tr-êng vËt lý, nh©n tè
thùc b× rõng vµ nh©n tè ho¹t ®éng con ng-êi. Nh©n tè m«i tr-êng vËt lý
bao gåm khÝ hËu, ®Þa h×nh vµ ®Êt ®ai, nh©n tè thùc b× bao gåm lo¹i h×nh,
tæ thµnh, ®é che phñ, vµ t×nh h×nh sinh tr-ëng cña thùc vËt. Trong c¸c
nh©n tè cã mét sè nh©n tè chñ ®¹o.
3.1.Nh©n tè m«i tr-êng vËt lý
3.1.1. KhÝ hËu
C©y xanh bao gåm c¶ c©y gç ®Òu ph¶i dùa vµo sù chi phèi cña lËp
dÞa, chñ yÐu lµ n¨ng l-îng mÆt trêi, n-íc, CO2 vµ c¸c chÊt dinh d-ìng
ho¸ häc, ®éng lùc khèng chÕ nh÷ng nh©n tè ®ã ®Õn tõ kh«ng gian, ®-îc
®Þnh nghÜa lµ bøc x¹ mÆt trêi khÝ hËu khu vùc vµ l-îng n-íc r¬i. §-¬ng
nhiªn tæng bøc x¹ vµ n-íc r¬i lµ v« cïng quan träng. nh-ng trong 1 n¨m
do ph©n bè bøc x¹ mÆt trêi vµ nøoc r¬i kh«ng ®ång ®Òu nªn xuÊt hiÖn
mïa, chóng lµ ®iÒu kiÖn sinh tr-ëng cña thùc vËt. Nãi chung khÝ hËu
kh«ng chØ ¶nh h-ëng ®Õn lo¹i h×nh thùuc b× mµ cßn ¶nh h-ëng ®Õn sinh
tr-ëng vµ søc s¶n xuÊt cña c©y rõng. Nh÷ng loµi c©y ë miÒn nam sinh
tr-ëng nhanh h¬n c©y miÒn B¸c vµ cïng mét c©y sinh tr-ëng ë vung
nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi sÏ cao h¬n. Chøng to khÝ hËu quyÕt ®Þnh ®iÒu
kiÑn thuû nhiÖt cña sinh vËt mµ h×nh thµnh mét lo¹i thùc b× cã tÝnh côc
bé.
Tãm l¹i, ®¹i khÝ hËu quyÕt ®Þnh sù ph©n bè thùc b× rõng trªn ph¹m
vi lín hoÆc mét khu vùc, tiÓu khÝ hËu ¶nh h-ëng ®Õn sù ph©n bè côc bé
cña loµi hoÆc quÇn x·. Do ®Æc tÝnh khÝ hËu nh- vËy trong ph©n lo¹i lËp
®Þa , khÝ hËu lµ c¬ së hoÆc c¨n cø cña sù ph©n lo¹i khu vùc lín, trong
ph©n chia lo¹i h×nh lËp ®Þa kh«ng xem xÐt ®Õn nh©n tè khÝ hËu. NhiÒu t¸c
gi¶ cho r»ng ®iÒu kiÑn khÝ hËu lµ c¨n cø chñ yÕu ®Ó ph©n lo¹i khu vùc lËp
®Þa ( regionnal classification). Khi ph©n chia khu vùc lËp dÞa, ®ai lËp ®Þa
hay khu lËp ®Þa chñ yÕu lµ kÕt hîp ®iÒu kiÖn thuû nhiÖt vµ biÕn ®æi thùc
b× rõng ®Ó xem xÐt. TiÓu khÝ hËu lµ nhan tè quan träng ¶nh h-ëng
®ªnsinh tr-ëng c©y rõung, nh-ng rÊt Ýt dïng trong ®¸nh gi¸ vµ ph©n lo¹i
lËp ®Þa,bëi v× sù biÕn ®æi tiÓu khÝ hËu th-êng lien quan mËt thiÕt víi biÕn
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
9
®æi ®Þa h×nh, mµ biÕn ®æi ®Þa h×nh th-êng kÌm theo sù biÕn ®æi nh©n tè
®Êt, nh- h-íng dèc, vÞ trÝ dèc kh¸c nhau, tiÓu khÝ hËu vµ ®iÒu kiÖn ®Êt
cïng ph¸t sinh biÕn ®æi, cho nªn rÊt cã cã nhana tè tiÓu khÝ hËu ®¬n ®éc
liªn quan víi sinh tr-ëng c©y rõng.
3.1.2.§Þa h×nh
§Þa h×nh bao gåm ®é cao so mÆt biÓn, h-íng dèc, ®é dèc. KiÓu
dèc, tiÓu ®Þa h×nh. §Þa h×nh ¶nh h-ëng ®Õn nhan tè thuû nhiÖt vµ ®iÒu
kiÑn ®Êt lien quan trùc tiÕp víi sinh tr-ëng caay rõng. Trªn mét sè c¶nh
quan ®Æc biÖt, ®Þa chÊt bÒ mÆt ®Þa h×nh, h×nh d¹ng hoÆc ®Þa h×nh häc sÏ
lµm thay ®æi khÝ hËu, ®Þa h×nh th«ng qua ®é dèc h-íng dèc ¶nh h-ëng
®Õn l-îng bøc x¹ mÆt trêi, ¶nh h-ëng cña vïng nói, ®é cao so mÆt biÓn
cã thÓ t¸c dông trùc tiÕp ®Õn l-îng n-íc r¬i, nh-ng sù ph©n phèi l¹i cña
®Þa h×nh ®èi víi n-íc chñ yÕu biÓu hiÖn ë ph-¬ng thøc di chuyÓn sau khi
n-íc ®Õn mÆt ®Êt. §é s©u vµ tÝnh thÊm mÆt ®Êt mµ n-íc khèng chÕ lµ tù
do ch¶y ®i hay gi÷ l¹i mét thêi gian ë bç; vÞ trÝ ®Þa h×nh c¶nh quan (
ch©n, s-ên, ®Ønh nói hoÆc b·i s«ng ) ¶nh h-ëng rÊt nhiÒu ®Õn t×nh h×nh
n-íc cña lËp ®Þa. §Æc tr-ng ®Êt ¶nh h-ëng cµng nhiÒu ®Õn sù trao ®æi
n-íc vµ dinh d-ìng trong ®Êt, vµ mét sè thuéc tÝnh lËp ®Þa quan träng
®-îc m« t¶ tõ khÝ hËu vµ lËp ®Þa. ®Êt vïng nói t¸c dông cña ®Þa h×nh ®Õn
sinh tr-ëng ph¸t triÓn cña c©y rõng l¹i cùc kú quan träng, cïng m«t khu
vùc nói, do ®Þa thÕ kh¸c nhau ph©n bè th¼ng ®øng cña thôc b× rÊt kh¸c
nhau,trogn ph¹m vi mét khu vùc ®é cao so mÆt biÓn lµm thay ®æi l-îng
bèc h¬i, l-îng m-a, ®é Èm ®Êt tõ ®ã ¶nh h-ëng ®Õn dé ph× cña ®Êt tÝnh
h×nh sinh tr-ëng thùuc b× hoÆc ph¸t sinh lo¹i h×nh thùuc b×.
§Æc ®iÓm ®Þa h×nh côc bé lµ: (1) Nh©n tè sinh th¸i æn ®Þnh, trùc
quan dÔ x¸c ®Þnh (2) Th-êng liªn quan víi ®é cao sinh tr-ëng, ®Þa h×nh
h¬i thay ®æi chót Ýt sinh tr-ëng c©y rõng ®· thÓ hiÖn râ nÐt. (3) Mçi mét
nh©n tè ®Þa h×nh côc bé ( h-íng dèc, ®é dèc…) ®Òu ph¶n ¸nh ®Æc tr-ng
tæ hîp cña mét sè nh©n tè sinh th¸i trùc tiÕp ( tiÓu khÝ hËu,®Êt ®ai, thùc
b×) . HiÖn nay nh÷ng ng-êi lµm c«ng t¸c lËp ®Þa rõng trong ngoµi n-íc
®Òu dïng ®Þa h×nh ®Ó ph©n chia kiÓu lËp ®Þa vµ x©y d-ng mét m« h×nh
håi quy víi sinh tr-ëng c©y rõng, ®¸nh gi¸ chÊt l-äng lËp ®Þa.
3.1.3.§Êt ®ai
§Êt bao gåm lo¹i ®Êt, ®é dµy tÇng ®Êt, chÊt ®Êt, dinh d-ìng trong
®Êt, mïn ®Êt, pH ®Êt, ®é x©m thùc cña ®Êt, hµm l-îng sãi trong c¸c líp
®Êt, hµm l-îng muèi trong ®Êt, thµnh phÇn vµ lo¹i d¸ mÑ…§Êt lµ gi¸ thÓ
sinh tr-ëng c©y rõng lµ nhan tã c¬ b¶n cña lËp ®Þa rõng. B¶n th©n nh©n tè
®Êt chÞu ¶nh h-ëng cña nhiÒu nhan tè vÒ khÝ hËu, ®Þa chÊt, ®Þa h×nh, h×nh
thµnh sù kh¸c biÖt vÒ ®Êt trogn c¸c khu vùc ®Þa lý kh¸c nhau, mµ ®Êt
kh¸c nhau quyÕt ®Þnh sù ph©n bè vµ tiÒm lùc sinh tr-ëng cña loµi c©y
kh¸c nhau. Khi ®¸nh gi¸ tiÒm lùc s¶n xuÊt trång rõng vµ nh÷ng biÑn ph¸p
kü thuËt trång rõng nãi chugn ®Òu kh«ng t¸ch rêi ph©n rÝch ®iÒu kiÖn ®Êt.
§Ó lµm râ kÕt cÊu ®Êt vµ ph©n tÝch c¸c mÉu ®Êt vÒ tÝnh chÊt lý ho¸,
th-êng th-êng ph¶i ®µo ®Êt ë ®é s©u nhÊt ®Þnh, song sè mÉu qua snhiÒu
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
10
sÏ t¨ng l-îng c«ng viÖc vµ chi phÝ lín, lÊy mÉu qu¸ Ýt sÏ khã d¹i biÓu cho
t×nh h×nh thùuc tÕ. Cho nªn, trong thùc tÕ th-êng lÊy nh©n tè n-íc h÷u
hiÖu trong ®Êt ®Ó lµm nh©n tè ph¸n ®o¸n ®¸nh gi¸ chñ yÕu, nÕu nh- ®¸ vµ
®Êt thÞt s©u qu¸ , hä quyÕt ®Þnh ph©n tÝch chÊt ®Êt ë ®é s©u cña tÇng rÔ
¶nh h-ëng ®Õn sù tÝch n-íc ë tÇng ®ã. Dinh d-ìng trong ®Êt xem ra tÝnh
quan träng kh«ng cao l¾m. Dï mét sè nh©n tè khã x¸c ®Þnh, nh-ng lµm
c¬ së nghiªn cøu, vÒ nh©n tè ®Êt-lËp ®Þa cã t¸c dôg quan träng ®èi víi
sinh tr-ëng c©y rõng vµ tÝen hµnh x¸c ®Þnh l-¬ng lín, c«ng t¸c nµy lµ
th-êng thÊy nhÊt. Ngoµi ra quan hÖ ®Êt víi c¸c nh©n tè m«i tr-êng kh¸c
nh- ®é dµy tÇng ®Êt vµ ®Þa h×nh,chÊt mïn vµ thùc b×, pH vµ m¹ch n-íc
ngÇm thÓ hiÖn kh¸ râ nÐt.
Do nh©n tè ®Êt cã mét sè ®Æc tÝnh: (1) cã t¸c dông khèng chÕ cña
n-íc, ph©n, kh«ng khÝ, nhiÖt (2) lien quan víi ®é cao (3) dÔ x¸c ®Þnh (4)
tÝnh tæng hîp m¹nh, nã ph¶n ¸nh toµn diÖn dÕn kh«ng gian sinh tr-ëng
bé rÔ vµ ®é ph×. Cho nªn, mèi quan hÖ gi÷a nh©n tè ®Êt vµ sinh tr-ëng
c©y rõng ®-îc nhiÒu nhµ khoa häc trong vµ ngoµi n-íc nghiªn cøu kh¸
réng r·i. NhiÒu ng-êi nghien cøu lËp ®Þa n-íc ngoµi ®Òu lÊy ®Êt lµ chÝnh,
ph©n lo¹i lËp ®Þa NhËt B¶n vÉn lÊy ®Êt lµm c¬ së, ë Trugn Quèc ngµoi ®Êt
b×nh nguyen ra, nãi chugn kh«ng chØ dïng nh©n tè ®Êt ®¬n thuÇn ®Ó d¸nh
gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa, mµ kÕt hîp víi nh©n tè ®Þa h×nh ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt
l-îng lËp ®Þa, tiÕn hµnh ph©n lo¹i lËp ®Þa. Tãm l¹i nh©n tè ®Êt lµ mét c¨n
cø quan träng ®Ó ph©n lo¹i vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa.
3.1.4. Thuû v¨n
Bao gåm ®é s©u vµ biÕn ®æi thêi tiÕt cña m¹ch n-íc ngÇm, ®é
kho¸ng ho¸ vµ thµnh phÇn muèi cña m¹ch nø¬c ngÇm cã tÝch n-íc theo
mïa vµ kÐo dµi hay kh«ng. §èi víi mét sè ®Êt trång rõng ®ång b»ng,
thuû v¨n cã t¸c dông rÊt quan träng, theo nghiªn cøu cña Du Li (1995)
m¹ch n-íc ngÇm cao, muèi ho¸ ®Êt nÆng, khèng chÕ n-íc ngÇm d©ng lªn
lµ ®iÒu mÊu chèt cña c¶i t¹o ®Êt.
Trong ph©n lo¹i lËp ®Þa vïng ®Êt dång b»ng nh©n tè thuû v¨n ®Æc
biÖt lµ n-íc ngÇm trë thµnh mét trong nh÷ng nhan tè chñ yÕu cÇn ph¶i
xem xÐt tíi.
3.2.Nh©n tè thùc b×
Nh÷ng ®Æc tr-ng hÖ sinh th¸i, tæ thµnh loµi c©y chñ yÕu cña quÇn
x·, ®é lín t-¬ng ®èi cña ®é nhiÒu lµ vËt chØ thÞ cña chÊt l-îng lËp ®Þa, tfloai h×n rõng ®Õn c©y tÇng d-íi,tõ loµ c©y quµn x· ®Æc trugn cho ®Æc
tÝnh sinh th¸i kh¸c nhau ®Õn nh÷ng loµi c©y kh«ng thµnh quÇn x· ®Òu
ph¶n ¸nh ë møc ®é vµ tÇng thøu kh¸c nhau®Æc tr-ng m«i tr-êng sinh
tr-ëng cña rõng. TÊt c¶ mäi lo¹i h×nh rõng hçn giao hay thuÇn loµi, l¸
kim hay l¸ réng, c©y th-êng xanh nhiÖt ®íi hay c©y m-ua mïa nhiÖt ®íi
®Òu t¹o nªn mét thµnh phÇn chñ yÕu cña c¶nh quan ®Þa lý, nh÷ng thùc b×
®ã th-êng yªu cÇu ®iÒu kiÑn thuû nhÖt kh¸c nhau, tõ ®o ph¶n ¸nh sù kh¸c
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
11
biÖt vÌ thùc b× cña c¸c ®ai khÝ hËu lín hµn ®íi, hµn «n ®íi, «n ®íi, «n ®íi
Èm, ¸ nhiÖt ®íi, nhiÖt ®íi. Tï sù ph©n bè thùc vËt mµ nh×n, thßng ®á ph©n
bã ë vïng hµn ®íi, th«gn dÇu ë vïng «n ®íi Èm, nh-ng th«ng ®u«i ngùa
vµ sa méc l¹i lµ loµi c©y ¸ nhiÖt ®íi -a nãng Èm. Nh÷ng vïng thùc b×
ch-a bÞ ph¸ ho¹i nÆng, t×nh h×nh thùuc b× cã thÓ ph¶n ¸nh chÊt l-îng lËp
®Þa ®Æc biÖt lµ nh÷ng c©y chØ thÞ cã biªn ®é thÝch -ng sinh th¸i hÑp, cµng
thÊy râquy luËt tiÓu khÝ hËu, n-íc, ph©n cña ®Êt trång rõng, gióp chóng
ta cã nhËn thøc s©u h¬n vÒ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, vÝ dô th«ng ®u«i ngùa,
chÌ,së chØ thÞ ®Êt chua; hoµng liªn, hoa tiªu chØ thÞ ®¸t nhiÒu c·i, b¸ch
tr¾c bach, nghiÕn phµn lín ë nói ®¸ v«i; x-¬ng rång chØ thÞ cho ®Êt nghÌo
kiÖt vµ khÝ hËu kh« h¹n.
Do lo¹i h×nh thùc b× rõng vµ ph©n bè loµi c©y ph¶n ¸nh tæng hîp
®iÒu kiÖn ®¹i khÝ hËu kh¸c nhau, cho nªn , trong ph©n lo¹i lËp ®Þa, chñ
yÕu lµ ph©n vïng theo khu vùc. NhiÒu n-íc ch©u ¢u, Mü, Canada dïng
thùc vËt vµ quÇn x· thùc vËt ®Ó ®¸nh gi¸ lËp ®Þa vµ lµm c¬ së ph©n lo¹i
c¸c ®¬n vÞ lËp ®Þa. N-íc ta nhiÒu vïng thùc b× rõng bÞ ph¸ ho¹i nghiªm
träng, dïng thùc vËt chØ thÞ ®Ó ®¸nh gi¸ lËp ®Þa sÏ cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt
®Þnh.
3.3.Nh©n tè ho¹t ®éng con ng-êi
HiÖn tr¹ng lÞch sö lîi dông ®Êt ph¶n ¸nh t¸c dông c¸c ho¹t ®éng cña
con ng-êi ®èi víi c¸c nh©n tè lËp ®Þa. Nh-ng ho¹t ®éng kh«ng hîp lý cña
con ng-êi nh- nhÆt cµnh kh« l¸ rông trong ®Êt rõng, khai th¸c nghiªm
träng n-íc ngÇm, lµm cho ®Êt bÞ tho¸i ho¸, ®Êt bÞ xãi mßn, gi¶m bít
m¹ch n-íc ngÇm. Nh÷ng ho¹t ®éng trång rõng kh«ng theo quy ph¹m,
kh«ng thÓ ph¸t huy ®-îc tiÒm lùc s¶n xuÊt cña ®Êt trång rõng. Nh÷ng
biÑn ph¸p s¶n xuÊt cã tÝnh x©y dùng nh- cµy bõa hîp lý, bãn ph©n hîp
lý, t-íi n-íc lµm t¨ng ®é ph× ®¸t n©ng cao tÝnh n¨ng s¶n xuÊt cña ®Êt
rõng trång.
Do ho¹t ®éng cña con ng-êi th-êng cã nhiÒu biÕn ®æi, khã x¸c ®Þnh,
trong phan lo¹i lËp ®Þa rõng, nãi chugn chØ ph©n tÝch ®-îc c¸c khÝa c¹nh
kh¸c mµ kh«ng lµm nh©n tè tæ thµnh lo¹i h×nh ®iÒu kiÖn lËp ®Þa.
3.4. Nh©n tè chñ ®¹o lËp ®Þa rõng
Trong khi ph©n lo¹i vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa ph¶i nãi râ ý nghÜa vµ t¸c
dông cña nh©n tè lËp ®Þa chñ yÕu. Do ®Þa h×nh n-íc ta rÊt phøc t¹p bÊt cø
mét nhan tè ®Þa h×nh ®éc lËp nµo ®Òu kh«ng thÓ ph¶n ¸nh toµn diÖn ®Æc
trung m«i tr-êng vµ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp dÞa chÝnh x¸c ®uùc, ph¶i ¸p
dông rÊt nhiÒu ph-¬ng ph¸p tæng hî c¸c nh©n tè. Trong thùc tÕ c¸c nhan
tè ¶nh h-ëng ®Õn lo¹i h×nh rõng vµ sinh tr-ëng rõng lµ rÊt nhiÒu vµ cã
tinsh tæng hîp. Cho nªn c¸c nhan tè ¶nh h-ëng cµng nhiÒu cµng ph¶i
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
12
tæng hîp , nh- vËy míi ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa mét c¸ch chÝnh x¸c
ch©n thùc.
3.4.1. Kh¸i niÖm vÒ nh©n tè chñ ®¹o
VÒ mÆt lý luËn , trªn m¶nh ®Êt trång rõng, c¸c nhan tè t¸c dôngvµo
sinh tr-ëng c©y rõng cã rÊt nhiÒu, song c¸c t¸c dông ®ã kh¸c nhau nhiÒu,
mét sè nhan tè t¸c dông kh«ng râ rµng, mét sè nh©n tè l¹i cã t¸c dông
quyÕt ®Þnh. Nh©n tè quyÕt ®Þnh ®ã d-îc gäi lµ nh©n tè chñ ®¹o. Nãic
hung khi phan tÝch mèi quan hÖ lËp ®Þa vµ c©y rõng, kh«ng thÓ vµ kh«ng
cÇn ph©n tÝch ®iÒu tra tÊt c¶ c¸c nh©n tè lËp ®Þa, chØ cÇn t×m ra nh©n tè
chñ ®¹o lµ cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu chän loµi c©y trång rõng vµ ¸p dông
nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt ®Ó trång rõng.
3.4.2. Ph-¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nh©n tè chñ ®¹o
Do nh©n tè lËp ®Þa thiªn biÕn v¹n ho¸, muèn t×m nh©n tè chñ ®¹o
cïng kh«ng ph¶i lµ liÒu thuèc v¹n n¨ng, ®iÓm mÊu chèt lµ ph¶i ph©n tÝch
c¸c vÊn ®Ò cô thÓ. Nh©n tè chñ ®¹o cã thÓ t×m tõ hai mÆt. M«t mÆt lµ
ph©n tÝch dÇn dÇn tõng c¸i mèi quan hÖ gi÷a c¸c nh©n tè m«i tr-êngvíi
nh©n tè thùc vËt cÇn sèng ( nh- ¸nh s¸ng, nhiÖt, kh«ng khÝ, n-íc, dinh
d-ìng), tõ phan tÝch t×m ra mÆt ¶nh h-êng réng nhÊt, møc ®é ¶nh h-ëng
lín nhÊt; mÆt kh¸c còng ph¶i t×m ra tr¹ng th¸i cùc ®oan, cã thÓ trë thµnh
nh©n tè m«i tr-êng øc chÕ ¶nh h-ëng sinh tr-ëng, dùa vµo quy luËt
chung, phÇn lín nhan tè øc chÕ phÇn lín lµ nh©n tè g©y t¸c dông chñ ®¹o.
Nh- kh« h¹n, giã b·o, l-îng muèi qu¸ nhiÒu…ph©n tÝch dÇn c¸c møc ®é
t¸c dông, chó ý ®Õn mèi quan hÖ lÉn nhau, ®Æc biÖt lµ chó ý ®Õn nh©n tè
m«i tr-êng cã thÓ trë thµnh nh©n tè øc chÕ. Nh©n tè chñ ®¹o kh«ng khã
t×m. X¸c ®Þnh nh©n tè chñ ®¹o cã thÓ ¸p dông ph-¬ng ph¸p kÕt hîp ph©n
tÝch ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l-îng.
Khi ph©n tÝch nh©n tè chñ ®¹o cßn ph¶i bæ sung hai ®iÓm: ®iÓm thø
nhÊt lµ nh©n tè chñ ®¹o kh«ng thÓ dùa vµo ph©n tÝch chñ quan, mµ ph¶i
dùa vµo ®iÒu tra kh¸ch quan, ph¶i thiªn vÒ nh©n tè m«i tr-êng ¶nh h-ëng
®Õn sinh tr-ëng ph¸t triÓn cña c©y; ®iÓm thø hai lµ ®Þa vÞ cña nhan tã chñ
®¹o kh«ng t¸ch rêi nh-ng tr-êng hîp cô thÓ, nh©n tè chñ ®¹o còng sÏ
ph¸t sinh biÕn dæi, tr-íc m¾t ®Ò ra h-íng dèc cã t¸c dông quan träng ,
nh-ng trong mét sè tr-êng hîp thÓ hiÖn kh«ng râ rµng, nh-ng vïng vÜ ®é
thÊp ®Òu thÓ hiÖn nh- vËy. V× vËy kh«ng thÓ b»ng con m¾t nh×n cè ®Þnh
®Ó x¸c ®Þnh nh©n tè chñ ®¹o.
4.§¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa
Th«ng th-êng ng-êi ta dïng chØ tiªu sinh tr-ëng cña mét loµi c©y
nh¸t ®Þnh ®Ó c©n nh¾c vµ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa rõng. Do ®Æc tÝnh
sinh häc c¸c loµi c©y kh¸c nhau, c¸c nh©n tè lËp ®Þa cã c¸c chØ tiªu sinh
tr-ëng kh¸c nhau, c¸c nhan tè lËp ®Þa ®èi víi chØ tiªu sinh tr-ëng loµi c©y
kh¸c nhau cã nh÷ng sai kh¸c nhÊt ®Þnh, chÊt l-îng lËp ®Þa luon lu«n kh¸c
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
13
nhau theo loµi c©y. Cïng 1 lo¹i lËp ®Þa cã nhiÒu loµi c©y thÝch nghi,
nh-ng còng cã mét loµi c©y nµo ®ã kh«ng thÝch hîp. Th«ng qua ®¸nh gi¸
chÊt l-îng lËp ®Þa rïng, cã thÓ x¸c ®Þnh ®-îc møc ®é thÝch nghi c¸c loµi
c©y kh¸c nhau vÒ sinh tr-ëng. Nh- vËy trªn c¸c lo¹i h×nh lËp ®Þa ng-êi ta
cã thÓ chän vµ bè trÝ loµi c©y rõng thÝch nghi nhÊt vµ thùc thi biÖn ph¸p
kinh doanh rõng trång t-¬ng øng lµm cho toµn bé khu vùc ®¹t ®-îc yªu
cÇu “®Êt nµo c©y Êy” vµ “ kinh doanh hîp lý”. TiÒm n¨ng s¶n xuÊt cña
®Êt ®-îc ph¸t huy ®Çy ®ñ vµ thùc hiÖn ®-îc môc ®Ých cuèi cïng lµ “ tËn
dông ®Êt ®ai.”
4.1.
Ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa rõng
LÞch sö ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa ®· cã tõ l©u, ph-¬ng ph¸p còng
cã rÊt nhiÒu. C¸c nhµ l©m häc ng-êi §øc ®É b¾t ®Çu tõ cuèi thÓ kû18 ®Çu
19 ®Õn nay, cã nhiÒu ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸. C¸c nhµ l©m häc, sinh th¸i
häc ®· nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt rÊt nhiÒu ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ lËp ®Þa.
Nh-ng do ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn cña c¸c n-íc rÊt kh¸c nhau, ®iÒu kiÖn
lÞch sö, môc tiªu kinh tÕ vµ lÞch sö nghiªn cøu kh«ng gièng nhau. Cho
nªn ®· h×nh thµnh nhiÒu ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa kh¸c
nhau. Nh÷ng ph-¬ng ph¸p ®ã bao gåm ®¸nh gi¸ trùc tiÕp vµ ®¸nh gi¸
gi¸n tiÕp.
Ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ trùc tiÕp lµ dïng sè liÖu vÒ s¶n l-îng rõng, sinh
tr-ëng cña l©m phÇn ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa nh- ph-¬ng ph¸p chØ
sè vÞ trÝ ®Êt ( site index curves ),ph-¬ng ph¸p so s¸nh chØ sè vÞ trÝ ®¸t
gi÷a loµi c©y ( site index comparisons between species), ph-¬ng ph¸p cù
ly sinh tr-ëng ( growth intercept).
Ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ gi¸n tiÕp lµ c¨n cø vµo ®Æc tÝnh nh©n tè chÊt
l-îng lËp ®Þa hoÆc tiÒm lùc sinh tr-ëng lo¹i h×nh thùc b× lien quan ®Î
d¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa, nh- ph-¬ngph¸p ®o c©y ( measurational
methods ) ph-¬ng ph¸p c©y chØ thÞ ( plant indicators )ph-¬ng ph¸p phan
lo¹i lËp dÞa ®Þa lú ( physiographic site classification) , ph-¬ng ph¸p to¹
®é quÇn thÓ (synecologiacal coordinates) , ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ®Êt- lËp
®Þa ( soil-site-evaluation), ph-¬ng ph¸p ®iÒu tra ®Êt ( soil surveys) . HiÑn
nay ph-ong ph¸p ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp dÞa ë Trung Quèc chñ yÕu lµ
ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ gi¸n tiÕp chØ sè vÞ trÝ ®Êt.
Ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ gi¸n tiÕp vÞ trÝ ®Êt lµ mét ph-¬ng ph¸p ph©n
tÝch ®Þnh l-îng, còng cßn gäi lµ ph-¬ng ph¸p chØ sè vÞ trÝ ®Êt ®a nguyªn.
Ph-¬ng ph¸p nµy cã thÓ gi¶i quyÕt ®-îc rÊt nhiÒu vÊn ®Ò vÒ ®¸nh gi¸
thèng nhÊt ®Êt cã rõng vµ ®¸t kh«ng cã rõng vµ ®¸nh gi¸ thay thÕ nhiÒu
loµi c©y, cho nªn ng-êi ta cho r»ng nã lµ ph-¬ng ph¸p c¬ b¶n®Î gi¶i
quýet v¸n ®Ò cuèi cïng. Nãi chung dïng ph-¬ng ph¸p thèng kª ®a
nguyªn cÊu thµnh m« h×nh to¸n häc hay ph-¬ng tr×nh chØ sè vÞ trÝ ®Êt ®a
nguyªn ®Ó biÓu thÞ mèi quan hÖ gi-· chØ sè vÞ trÝ ®Êt vµ nh©n tè lËp ®Þa,
®Ó ®¸nh gi¸ tiÒm lùc sinh tr-ëng cña c©y, ph-¬ng tr×nh ®ã ®-îc thÓ hiÖn:
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
14
SI = f(x1,x2 ….,xn. Z12….,Zn .
Trong ®ã SI lµ chØ sè lËp ®Þa
xi lµnh©n tè ®Þnh tÝnh trong nh©n tè lËp ®Þa (i =1,2…n)
Zj lµ nh©n tè ®Þnh l-îng trong nh©n tè lËp ®Þa (j = 1,2…m)
Néi dung c¬ b¶n cña ph-¬ng ph¸p chØ sè vÞ trÝ ®Êt ®a nguyªn lµ:
ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch håi quy ®a nguyªn, x©y dùng chØ sè lËp ®Þa loµi
c©y mµ loµi ®ã ë møc -u thÕ ë ®é tuæi chuÈn, hoÆc chiÒu cao b×nh qu©n
cña mÊy c©y cao nhÊt ( cßn gäi lµ chiÒu cao tÇng trªn) vµ c¸c nh©n tè
l¹ap ®Þa nh- khÝ hËu, ®Êt ®ai thùc b× vµ ®Æc tÝnh b¶n th©n lËp ®Þa, cßn cã
ng-êi dïng c¶ mèi quan hÖ håi quy quan hÖ víi nång ®é dinh d-ìng
C/N, pH…trong ph-¬ng tr×nh dù b¸o, c¨n cø vµo hÖ sè t-¬ng quan c¸c
nh©n tè lËp ®Þa vµ chØ sè lËp ®Þa chän ra nh©n tè chñ ®¹o ¶nh h-oöng ®Õn
sinh tr-ëng ph¸p triÓn cña c©y rõng lËp ra biÓu chÊt l-îng lËp ®Þa ®a
nguyªn ®Ó d¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa, tæ hîp c¸c nh©n tè lËp ®Þa kh¸c
nhau ta ®-îc chØ sè lËp ®Þa kh¸c nhau,chØ sè lËp ®Þa cao chøng tá ch¸t
l-îng lËp ®Þa cao.
Hiªn nay Trung Quèc ®· nghiªn cøu ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa
cho c¸c loµi c©y th«ng rông l¸, sa méc, th«ng dÇu, h«ng (pawlonia)
,th«ng ®u«i ngùa ë 3 vïng §«ng B¾c, Hoa B¾c vµ MiÒn Nam.
Sau ®©y lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu rõng sa méc ë Nam S¬n (Wu
Zhonglun, 1984) thÓ hiÑn ë biÓu 1-3.
BiÓu 1-3 B¶ng tra chØ sè vÞ trÝ ®Êt ®Þnh l-îng nhiÒu nh©n tè
rõng sa méc , A = 20 n¨m
H¹ng
môc
Lo¹i
VÞ trÝ
dèc
MiÖng giã
Dèc b»ng
Trªn gi÷a
D-íi gi÷a
TÝch tô
§åi
<19
11-20
21-30
31-40
>40
®é
dµy
tÇng
®Êt
®en
§é
dµy
tÇng
®Êt
mÞn
L-îng
®¸(%)
40-80
>80
>70
70-51
50-36
1
9,27
8,27
11,79
13,49
14,67
11,19
2
5,36
4,42
7,49
9,27
9,81
7,03
2,51
3,54
4,17
5,02
5,04
§iÓm
tæ
hîp
3
5,06
4,56
7,13
8,73
9,21
6,61
2,75
3,90
4,43
5,15
5,20
4
2,34
2,63
4,11
5,74
6,09
3,42
1,59
2,94
3,40
4,05
4,33
5
1,75
3,21
3,08
4,58
5,27
2,71
1,05
1,51
2,16
2,69
0,98
1,87
0,71
1,95
3,12
0,60
1,83
1,18
0,99
2,81
1,05
0,88
2,52
6
1,12
4,52
2,79
4,36
5,17
2,35
0,59
1,32
1,93
2,59
2,83
7
0,72
4,90
2,57
4,12
5,24
1,96
0,35
1,14
1,63
2,33
2,62
0,38
1,75
0,22
1,65
0,57
0,12
1,48
0,34
-0,22
1,47
R’/
®iÓm
0,752/
4,52
0,506/
2,27
0,516/
1,43
0,554/
2,14
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
15
§é
Èm
®Êt
§é
dèc
H-ín
g dèc
<35
N-íc
Èm
Kh«
-ít
<15
16-25
26
>35
S,SW
3,05
SE,W
N,NW,
NE,E
2,96
0,90
0,96
2,09
2,73
2,02
0,43
0,28
1,38
1,92
0,59
2,82
2,27
2,08
2,11
0,30
0,11
1,39
1,69
0,41
3,13
2,58
2,43
0,91
1,48
HÖ sè t-¬ng
quan phøc
Sai tiªu
chuÈn thÆng
d-
0,889
0,454/
1,58
0.445/
2,70
0,253/
0,57
0,253/
0,57
1,00
Ngoµi ra trªn c¬ së ®ã Zhang (1997) ®em m« h×nh chØ sè vÞ trÝ ®Êt,
m« h×nh chØ sè ®ã ®· sè l-îng ho¸ vµ tr÷ l-îng kÕt hîp víi m« h×nh dù
b¸o ®Ó d¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa ®-îc gäi lµ hÖ thèng ®¸nh gi¸ chÊt
l-îng lËp ®Þa. Th«ng qua hÖ thèng ®ã mµ ®-a ra chØ tiªu ®¸nh gi¸ tr÷
l-îng , ®ång thêi ®· ®¸nh gi¸ ®-îc nhiÒu loµi c©y ( BiÓu 1-4)
BiÓu 1-4 BiÓu ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lo¹i h×nh lËp ®Þa ë nói Hoµng S¬n
cña Th«ng ®u«i ngùa vµ Sa méc
Khu
Phô
Lo¹i
L§
Tæ
Lo¹i
L§
Lo¹i
L§
Than
Trªn
dèc
Bïn
Gi÷a
dèc
KÕt
D-íi
dèc
A
B
C
A
B
C
A
B
C
chØ
L
Sa
mé
c
12
12
14
12
14
14
14
14
16
Sè
§
Th«
ng
§N
12
12
14
14
14
16
14
16
16
5
10
15
20
25
5
10
15
20
25
7,7
7,7
9,6
7,7
9,6
9,6
9,6
9,6
15
69
69
98
69
98
98
98
98
135
170
170
236
170
236
236
236
236
305
266
266
352
266
352
352
352
352
436
336
336
425
336
425
425
425
425
514
6,0
6,0
7,1
7,1
7,1
11
7,1
11
11
50
50
69
69
69
95
69
95
95
126
126
174
174
174
228
174
228
228
205
205
274
274
274
344
274
344
344
269
269
347
347
347
425
347
425
425
Ghi chó: Khu lo¹i lËp ®Þa lµ ®åi nói thÊp ( ®é cao so mÆt biÓn 800-300m)
A: mïn máng; B: mïn võa; C: mïn dµy
Qu¸ tr×nh tÝnh to¸n vµ ph©n tÝch ®Þnh l-îng trªn, dï chän bao
nhiªu nh©n tè lËp ®Þa, th«ng qua øng dông phÇn mÒm m¸y vi tÝnh lµ rÊt
dÔ gi¶i quyÕt. Nh-ng trong thùc tÕ , sè l-îng c¸c nh©n tè qu¸ nhiÒu chØ
lµm t¨gn thªm c«ng viÖc ®o ®¹c ®iÒu tra d· ngo¹i, cßn ®èi víi ®é chÝnh
x¸c sÏ kh«ng cao h¬n mÊy.Cho nªn vÒ gãc ®é thùc dông vÉn lµ trªn c¬ së
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
16
ph©n tÝch sinh vËt häc, chän ra mét sè l-îng võa ph¶i, thuËn tiÖn cho viÖc
x¸c ®Þnh ngo¹i nghiÖp.
Mét sè vÝ dô kh¸c vÒ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa.
VÝ dô1: Sui (1990) ®· ¸p dông ph-¬ng ph¸p lý thuyÕt l-îng ho¸ I víi
rõng th«ng rông l¸ 30 tuæi, Trong ®ã: Y lµ chiÒu cao b×nh qu©n rõng, x1
lµ ®é ph×, x2 lµ ®é Èm. NC víi 2 nh©n tè chñ ®¹o.Ph-¬ng tr×nh håi quy lµ:
Y= 11,56 – 3,92x11-1,46x12+0,95x13+2,62x14- 0,31x21+0,62x22+
0,10x23
HÖ sè t-¬ng quan phøc R’= 0,963 ;
HÖ sè t-¬ng quan lÖch R’1= 0,935 ; R’2= 0,626 .
VÝ dô 2: Shen (1985) ®· ¸p dông ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch håi quy ®a nh©n
tè víi 3 nh©n tè chñ ®¹o cÊp ®é ph× ®Êt (SF). ®é cao so mÆt biÓn (EL)
h-íng dèc (ASP) :
Víi loµi Th«ng dÇu 25 tuæi, Ht lµ chiÒu cao trung b×nh cña rõng cã quan
hÖ víi lËp ®Þa, trong c¸c nh©n tè sinh th¸i, qua ph©n tÝch chän ra 3 nh©n
tè chñ ®¹o lµ: §é ph× cña ®Êt, ®¸ mÑ vµ h-íng ph¬i ch¼ng h¹n, tõ ®ã ta
cã ph-¬ng tr×nh nh- sau:
Ht=2, 109 + 0,6773SF+ 0,391 7EL+ 0,404 0ASP
HÖ sè t-¬ng quan phøc R’= 0, 8495;
HÖ sè t-¬ng quan lªch: R/SF = 0,656 7, R/EL= 0,437 8, R/ASP = 0,3354.
5.Ph©n lo¹i lËp ®Þa rõng
5.1.Con ®-êng ph©n lo¹i lËp ®Þa rõng
H¬n 200 n¨m l¹i ®©y, ®· cã rÊt nhiÒu nh÷ng nghiªn cøu ph©n lo¹i lËp
®ia rõng, nh-ng do ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn c¸c n-íc kh¸c nhau, c-êng
®é kinh doanh rõng, tr×nh ®é ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt l©m sinh,
nhiÖm vô nghiªn cøu, nhËn thøc... kh¸c nhau mµ sinh ra nhiÒu hÖ thèng
ph©n lo¹i kh¸c nhau. §¹i thÓ mµ nãi, c¸c nh©n tè tham gia ph©n lo¹i lËp
®Þa bao gåm c¸c con ®-êng nh- nh©n tè thùc b×, nh©n tè m«i tr-êng vµ
nh©n tè tæng hîp .
5.1.1.Con ®-êng nh©n tè thùc b×
Thùc b× rõng vµ m«i tr-êng lµ mét khèi thèng nhÊt. Qua ®iÒu tra ®Òu
cã thÓ thÊy b¶n th©n thùc vËt rõng lµ chØ tiªu tèt nhÊt vµ nã ph¶n ¶nh râ
nhÊt ®iÒu kiÖn ønginh c¶nh. Chñ tr-¬ng lÊy thùc b× ®Ó ph©n biÖt ®iÒu kiÖn
ønginh c¶nh vµ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa lµ c¨n cø quan träng ®Ó ph©n
chia lo¹i h×nh lËp ®Þa vµ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa. Lîi dông nh©n tè
thùc vËt rõng ®Ó tiÕn hµnh ph©n lo¹i vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa, cã thÓ th«ng qua
ph-¬ng ph¸p sinh tr-ëng c©y rõng (chØ sè vÞ trÝ ®Êt hoÆc cÊp vÞ trÝ ®Êt),
còng cã thÓ ¸p dông ph-¬ng ph¸p ®Æc tr-ng tÝnh chÊt thùc vËt rõng ®Ó
ph©n biÖt lo¹i h×nh khu lËp ®Þa vµ x¸c ®Þnh chÊt l-îng lËp ®Þa.
(1) øng dông hiÖu qu¶ sinh tr-ëng cña c©y rõng
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
17
HiÖu qu¶ sinh tr-ëng c©y rõng øng dông vµo viÖc ®¸nh gi¸ vµ ph©n
lo¹i lËp ®Þa,chñ yÕu ¸p dông c¸c chØ tiªu vÒ cÊp , chØ sè lËp ®Þa vµ sai sè
sinh tr-ëng. CÊp lËp ®Þa lµ 1 chØ tiªu ®o l-êng t-¬ng ®èi cña søc s¶n xuÊt
cña ®Êt rõng, th-êng ®-îc x¸c ®Þnh bëi t-¬ng quan gi÷a chiÒu cao b×nh
qu©n cña l©m phÇn vµ cÊp tuæi nµo ®ã (H-A). CÊp lËp ®Þa cã thÓ ph¶n ¶nh
cÊp t-¬ng ®èi cña søc s¶n xuÊt cña ®Êt rõng (cÊp ®Þa vÞ) tõ ®ã mµ chia ra
c¸c lo¹i lËp ®Þa.
Ph-¬ng ph¸p nµy ®-îc ¸p dông ë Liªn x« tõ nh÷ng n¨m 50 cña thÕ
kû 20. Cßn Trung Quèc ®-îc ¸p dông nhiÒu nhÊt lµ dïng chØ sè lËp ®Þa.
Ng-êi ta cho r»ng loµi c©y ë ®é cao -u thÕ cña mét tuæi chuÈn cã quan
hÖ víi søc s¶n xuÊt lËp ®Þa lµ mËt thiÕt h¬n so víi ®é ®o cña mét loµi nµo
®ã. §ång thêi còng chÞu ¶nh h-ëng cña mËt ®é l©m phÇn vµ tæ thµnh loµi
c©y lµ nhá nhÊt. ChØ sè lËp ®Þa ®-îc Mü, Anh vµ NhËt øng dông vµo
nh÷ng n¨m 70. Trung Quèc ®· øng dông nhiÒu cho c¸c loµi Samu vµ
Th«ng c¸c lo¹i trång thuÇn loµi ®Òu tuæi hµng chôc n¨m nay.
Ph-¬ng ph¸p sai sè (chªnh lÖch) vÒ sinh tr-ëng ®· ®-îc chän ®Ó
nghiªn cøu chÊt l-îng lËp ®Þa ë thêi kú sinh tr-ëng cña rõng non, tõ ®ã
lo¹i trõ tuæi chuÈn. PhÇn lín cho r»ng H, D, cã 3-5 ®o¹n, chiÒu dµi c¸c
®o¹n thÝch hîp víi ®o c©y l¸ kim. MÆc dï ph-¬ng ph¸p ®¬n gi¶n, nh-ng
kh«ng thÓ thay thÕ ®-îc chØ sè lËp ®Þa, cho nªn viÖc ¸p dông ph-¬ng
ph¸p ®ã chØ lµ t¹m thêi. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y ¸p dông ph-¬ng ph¸p chØ sè
lËp ®Þa ®-îc øng dông réng r·i. Ng-êi ta lÊy ph©n lo¹i lËp ®Þa, ph©n lo¹i
chÊt l-îng lËp ®Þa vµ dù b¸o s¶n l-îng liªn hÖ víi nhau ®Ó x¸c ®Þnh biÖn
ph¸p KTLS & QLBV nh»m t¸c ®éng vµo rõng hîp lý.
(2) øng dông ®Æc tr-ng tæ thµnh,kÐt cÊu thùc b×.
Trong hÖ sinh th¸i rõng, thùc vËt rõng vµ m«i tr-êng cã mèi quan
hÖ t-¬ng hç, tæ thµnh thùc vËt rõng, cÊu tróc vµ sinh tr-ëng c©y rõng cã
liªn hÖ mËt thiÕt víi ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, ®Æc biÖt lµ mét sè loµi thùc vËt cã
biªn ®é sinh th¸i t-¬ng ®èi hÑp cã thÓ dïng ®Ó ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng s¶n
xuÊt cña lËp ®Þa. Mét sè häc gi¶ ph-¬ng T©y chñ tr-¬ng øng dông thùc b×
rõng lµm tiªu chÝ ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa. C¸c nhµ khoa
häc Liªn X« cò G F M«r«z«p tõ n¨m 1904 ®· x©y dùng häc thuyÕt l©m
h×nh, trong ®ã ®· x¸c nhËn kÕt cÊu, tæ thµnh, søc s¶n xuÊt vµ c¸c ®Æc
®iÓm kh¸c cña ®Êt quyÕt ®Þnh ®iÒu kiÖn lËp ®Þa. §Õn nh÷ng n¨m 40 VN
Sukasep ®· nhÊn m¹nh t¸c dông chØ thÞ cña thùc vËt rõng ®èi víi ®iÒu
kiÖn hoµn c¶nh. §Ó nhÊn m¹nh tÝnh æn ®Þnh t-¬ng ®èi cña hoµn c¶nh
Pogrepnhiak ®· kÕt hîp gi÷a thùc vËt rõng vµ sinh c¶nh ®Ó ph©n lo¹i ®iÒu
kiÖn lËp ®Þa. Cajianker (1926) ®· dùa vµo thùc vËt tÇng d-íi ®Ó ph©n chia
lËp ®Þa, «ng cho r»ng c©y bôi, cá, ®Þa y, quyÕt... lµ lµ vËt chØ thÞ tèt ®Ó
ph©n lo¹i. §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña mét sè c©y thÊp lµ nhËy c¶m (mÉn c¶m)
h¬n ®èi víi ®iÒu kiÖn n¬i mäc so víi loµi c©y cao tÇng trªn cho nªn cã
tÝnh chØ thÞ t«t h¬n. Nh-ng ë nh÷ng vïng ®· bÞ can thiÖp, ®Æc biÖt ë n¬i bÞ
can thiÖp nhiÒu th× dïng c©y chØ thÞ ®Ó x¸c ®Þnh sÏ rÊt khã chÝnh x¸c,
thËm chÝ lµ kh«ng thÓ ®-îc. Do ®ã nhiÒu ng-êi ®· dïng nhãm loµi sinh
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
18
th¸i ®Ó biÓu thÞ ®Æc tr-ng lËp ®Þa vµ ®-a ra 1 lo¹i hÖ sinh c¶nh- Ph-¬ng
ph¸p cña §øc Borg (1946) vµ hÖ thèng ph©n lo¹i sinh c¶nh cña Mü
(1952).
(3) Dùa vµo nh©n tè thùc b× ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa
Qua nghiªn cøu vÒ QXTV mét sè häc gi¶ ¢u Mü cho r»ng ë vÜ ®é
cao møc ®é t-¬ng quan gi÷a thùc vËt vµ m«i tr-êng kh¸ cao vµ sù can
thiÖp cña con ng-êi t-¬ng ®èi Ýt nªn dïng thùc b× ®Ó biÓu thÞ ®Æc ®iÓm
lËp ®Þa th× hiÖu qu¶ tèt h¬n. B¾c Mü ®· øng dông thµnh c«ng qtr QXTV
®Ó lµm c¬ së ph©n lo¹i lËp ®Þa. Trong con ®-êng nµy ®-îc gäi lµ “ lo¹i
h×nh sinh c¶nh” (habitat tite). Trong ®iÒu kiÖn ®é cao vµ ®Þa h×nh ®Æc biÖt
th× nªn dïng thùc vËt chØ thÞ tÇng d-íi lµm tiªu chÝ. Nh÷ng lo¹i h×nh sinh
c¶nh nµy dïng c¸c loµi -u thÕ mét tÇng nµo ®ã ®Ó ®Æt tªn cho lo¹i h×nh
sinh c¶nh. Trung Quèc n¨m1950 ®· ®iÒu tra tæng hîp rõng trong toµn
quèc vµ lÊy ph©n lo¹i kiÓu rõng cña TQ lµm c¬ së, trong ®ã cã xuÊt hiÖn
vÊn ®Ò: KÕt hîp lËp ®Þa tù nhiªn ...®Ó ®Ò ra nguyªn t¾c, ph-¬ng ph¸p vµ
hÖ thèng ph©n lo¹i cã ®Æc ®iÓm kh¸c nhau. Thùc vËt trong ph©n lo¹i
ønginh c¶nh nªn chiÕm ®Þa vÞ rÊt quan träng. Ph-¬ng ph¸p nµo còng
kh«ng ®-îc coi nh©n tè nµy, bëi v× b¶n th©n ph©n lo¹i lËp ®Þa lµ nghiªn
cøu mèi quan hÖ sinh th¸i gi÷a m«i tr-êng (hoµn c¶nh sinh th¸i) vµ thùc
vËt rõng, nÕu kh«ng th× mÊt ý nghÜa l©m häc. Nh-ng b»ng con ®-êng hay
ph-¬ng ph¸p nµy ®-îc gi¶i thÝch tÝnh chÊt lËp ®Þa chØ lµ gi¸n tiÕp. KÕt
cÊu kh«ng gian cña rõng chÞu nhiÒu ¶nh h-ëng cña nh©n tè con ng-êi vµ
øng dông thùc b× ®Ó ph©n lo¹i ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa bÞ h¹n chÕ nhÊt ®Þnh.
Nh-ng b»ng con ®-êng nh©n tè thùc b× ë rõng tù nhiªn th× v« cïng quan
träng.
5.1.2. Con ®-êng nh©n tè m«i tr-êng
§· tõ l©u trong nghiªn cøu, ng-êi ta øng dông ®Êt vµ ®Þa h×nh ®Ó dù
b¸o søc s¶n xuÊt cña rõng mµ kh«ng cÇn dïng c©y rõng lµm vËt chØ thÞ.
C¸c nhµ nghiªn cøu lÊy chØ sè lËp ®Þa lµ hµm sè vµ mét lo¹t c¸c nh©n tè
lËp ®Þa lµm biÕn sè vµ x©y dùng ph-¬ng tr×nh håi qui ®a nh©n tè, lÊy c¬
chÕ dù b¸o chØ thÞ ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa. Nh÷ng nh©n tè nµy chñ yÕu lµ c¸c
nh©n tè m«i tr-êng vËt lý, nã cã thÓ lµ c¨n cø th«ng tin cÇn thiÕt vÒ tÝnh
chÊt lËp ®Þa. Nh÷ng nh©n tè m«i tr-êng nµy lµ t-¬ng ®èi æn ®Þnh vµ cã
thÓ c¨n cø vµo sù khai th¸c cña chóng vÒ tÝnh chÊt ®Ó ph©n chia c¸c lo¹i
h×nh lËp ®Þa.
(1) KhÝ hËu vµ sinh tr-ëng cña c©y rõng
KhÝ hËu vµ sinh tr-ëng c©y rõng cã quan hÖ mËt thiÕt, nã lµ c¨n cø
®Ó chia ra c¸c vïng lËp ®Þa, ®ai lËp ®Þa vµ khu lËp ®Þa, lµm ®¬n vÞ ph©n
chia trong hÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa. Cïng 1 vïng khÝ hËuth× ®iÒu kiÖn
®¹i khÝ hËu gièng nhau. Sù kh¸c nhau vÒ tiÓu khÝ hËu lµ do ®Þa h×nh vµ
®Êt kh¸c nhau
(2) §Þa h×nh vµ sinh tr-ëng cña c©y rõng
Trong ®iÒu kiÖn vïng nói khÝ hËu vµ ®Êt cã thÓ th«ng qua ®Þa h×nh
®Ó ph¶n ¶nh, cho nªn ®Þa h×nh lµ 1 trong nh÷ng c¨n cø ®Ó ph©n lo¹i lËp
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
19
®Þa. Smalle (1979) ®· cã 1 ph©n lo¹i lËp ®Þa ë vïng cao nguyªn
Comberland cña Mü. Ph©n lo¹i nµy ®· c¨n cø vµo ®Þa m¹o ®Ó ph©n chia
d¬n vÞ lËp ®Þa. Tuy nhiªn mçi ®¬n nguyªn cßn ph¶i m« t¶ ®é ph× ®Êt,
c©ychØ thÞ vµ chØ sè lËp ®Þa cña mét sè loµi c©y chñ yÕu. ë B¾c ViÖt Nam
vµ nam Trung Quèc do ®Þa h×nh phøc t¹p nªn nh©n tè ®Þa h×nh trong ph©n
lo¹i chiÕm ®Þa vÞ rÊt quan träng. C¸c ®Æc tr-ng cña ®Þa h×nh cã thÓ dïng
¶nh vÖ tinh, ¶nh hµng kh«ng hoÆc b¶n ®å ®Þa h×nh ®Ó ph©n lo¹i ®¸nh gi¸.
Cho nªn kü thuËt viÔn th¸m ®-îc øng dông trong ph©n lo¹i lËp ®Þa.
Nh-ng dïng ®Þa h×nh ®Ó ph©n lo¹i th× cã h¹n chÕ v× kh«ng phï hîp víi
n¬i ®Þa h×nh ®¬n gi¶n vµ b»ng ph¼ng. ¶nh h-ëng cña ®Þa h×nh ®Õn sinh
tr-ëng cña c©y rõng vµ cuèi cïng vÉn ph¶i th«ng qua t¸c dông cña khÝ
hËu vµ ®Êt. Cho nªn dïng ®Þa h×nh ®Ó ph©n chia lo¹i h×nh lËp ®Þa so víi
ph-¬ng ph¸p trùc tiÕp dùa vµo khÝ hËu vµ ®Êt th× ®é chÝnh x¸c thÊp h¬n,
®Æc biÖt lµ loµi liªn quan víi ®Êt vµ khÝ hËu, thËm chÝ cßn sai lÇm.
Ngoµi ra mét sè ng-êi cßn cho r»ng dïng ®Þa h×nh ®Ó lµm c¨n cø
ph©n lo¹i lËp ®Þa th× cã lóc nã ph¶i che ®Ëy nguyªn nh©n b¶n chÊt cña sù
h×nh thµnh lo¹i h×nh lËp ®Þa kh«ng cã lîi cho viÖc x¸c ®Þnh biÖn ph¸p
kinh doanh rõng.
(3) Thæ nh-ìng vµ sinh tr-ëng cña c©y rõng
Trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu t-¬ng ®èi ®ång ®Òu th× ®Êt lµ nh©n tè ¶nh
h-ëng trùc tiÕp vµ quyÕt ®Þnh ®èi víi søc s¶n xuÊt cña rõng vµ th«ng
th-êng th× ®Êt lµ c¨n cø quan träng nhÊt ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa. Sau chiÕn
tranh ë NhËt B¶n ®· ¸p dông hÖ thèng ph©n lo¹i ®Êt rõng kÕt hîp víi sù
ph©n chÝ sinh häc vµ ®é ph× ®Êt, khÝ hËu cã thÓ dù b¸o søc s¶n xuÊt cña
c¸c loµi c©y kh¸c nhau. C¸c häc gi¶ NhËt B¶n ®· ¸p dông hÖ thèng ph©n
lo¹i ®Êt cña Mü vµ hÖ thèng ph©n lo¹i cña UNESCO vµ ®· tiÕn hµnh ph©n
lo¹i ®Êt ë c¸c bê s«ng Philippines vµ ®Æt tªn lµ ph©n vïng lËp ®Þa. Hä ®·
®ïng ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a ®Êt vµ lËp ®Þa, ®Õn nay
®· ph¸t triÓn réng ra nhiÒu n-íc. Ng-êi ta ®· kÕt hîp nh©n tè m«i tr-êng
vµ nh©n tè thùc b× l¹i. Th«ng qua quan hÖ gi÷a nh©n tè lËp ®Þa vµ chØ sè
lËp ®Þan®Ó x©y dùng ph-¬ng tr×nh håi qui ®a nh©n tè. TiÕn hµnh ®¸nh gi¸
chÊt l-îng lËp ®Þa vµ ph©n lo¹i lËp ®Þa, kü thuËt nµy ®· ®-îc dïng nhiÒu
nhÊt trong nh÷ng vïng rõng th-a, Ýt c©y vµ vïng rõng trång trªn diÖn tÝch
lín.
3) Con ®-êng tæng hîp nhiÒu nh©n tè
Qui m« øng dông réng r·i vÉn lµ con ®-êng tæng hîp nhiÒu nh©n
tè, nghÜa lµ th«ng qua khÝ hËu, ®Þa h×nh, ®Êt vµ thùc b× ®Ó chia ra c¸c lo¹i
h×nh lËp ®Þa hoÆc c¸c ®¬n vÞ lËp ®Þa. Theo c¸ch nµy cã thÓ chia ra con
®-êng nh©n tè, c¶nh quan. Con ®-êng nh©n tè tr-íc ®©y ë Ucren (1925)
vµ §øc ®· dïng ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa. Cßn nh©n tè c¶nh quan th× ë Cana®a
®· dïng ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa. §Ó ph©n lo¹i c¶nh quan ë Cana®a ®· dïng
nhãm nh©n tè vËt lý sinh vËt.
(a) HÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa cña Liªn x« cò
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
20
Tr-êng ph¸i Ucren víi tæ thµnh c¬ b¶n ph©n lo¹i rõng ph¶i lµ lÊy
c¬ së lËp ®Þa, mµ c¸c lo¹i thùc vËt lµ c©y chØ thÞ tèt nhÊt. Trong lËp ®Þa
quan träng nhÊt lµ ¸nh s¸ng, nhiÖt ®é, n-íc, dinh d-ìng kho¸ng, nh-ng
trong khÝ hËu th× nh©n tè n-íc vµ chÊt dinh d-ìng lµ c¬ b¶n nhÊt, ®Þa
h×nh lµ nh©n tè quan träng. Nh-ng chóng lµ h×nh thøc tån t¹i kh«ng gian
cña ®iÒu kiÖn sinh th¸i, kh«ng ph¶i lµ b¶n th©n ®iÒu kiÖn sinh th¸i. HÖ
thèng Ucren chia lµm 3 cÊp: KiÓu lËp ®Þa, kiÓu rõng vµ kiÓu c©y ®øng.
-KiÓu lËp ®Þa- lµ ®-îc tæ thµnh bëi c¸c cÊp ®é Èm vµ ®é ph× dinh d-ìngcã 24 kiÓu lËp ®Þa.
-KiÓu rõng- lµ tæng hîp c¸c kho¶nh ®Êt gièng nhau ......trong ®ã quÇn x·
c¬ b¶n lµ chØ tiªu ph¸n ®o¸n chñ yÕu.
-KiÓu c©y ®øng- lµ ®¬n vÞ ph©n lo¹i thÊp nhÊt, lµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng vµ
can thiÖp cña con ng-êi trong ph¹m vÞ cña rõng vµ lÊy c¸c loµi kh¸c nhau
lµm tiªu chÝ.
(b) HÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa cña §øc
Do Kranss ®Ò ra n¨m1926, sau nhiÒu n¨m ®· ®-îc dïng nhiÒu ë
§øc vµ ¸o víi ®Æc ®iÓm lµ tæng hîp ph©n lo¹i lËp ®Þa lµ dùa vµo thùc b×
vµ m«i tr-êng vËt lý khÝ hËu víi yªu cÇu l©m nghiÖp. §©y lµ 1 hÖ thèng
ph©n lo¹i nhiÒu nh©n tè: §Þa lý, ®Þa chÊt, khÝ hËu, thæ nh-ìng, ®Þa lý thùc
vËt, ph©n lo¹i thùc vËt...Tr-íc hÕt dùa vµo thùc b× rõng tù nhiªn ®Ó ph©n
ra c¸c vïng sinh th¸i, khu sinh tr-ëng, sau ®ã mçi vïng l¹i chia ra c¸c ¸
vïng, trong ¸ vïng l¹i cã c¸c ®¬n vÞ ph©n lo¹i vµ vÏ lªn b¶n ®å lËp ®Þa vµ
®¸nh gi¸ t×nh h×nh sinh tr-ëng, søc s¶n xuÊt vµ ®¸nh gi¸ kinh doanh rõng.
(c) HÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa cña Mü, Cana®a.
Barnes ®· dùa vµo hÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa d· ¸p dông ë n-íc
Mü vµ tiÕp thu kinh nghiÖm ph©n lo¹i vÒ lo¹i h×nh sinh c¶nh cña Mü vµ
ph©n lo¹i lËp ®Þa sinh c¶nh cña Cana®a ®Ó ph¸t triÓn thµnh ph©n lo¹i lËp
®Þa sinh th¸i (ecological site classification). Ph©n lo¹i sinh th¸i chÝnh lµ
c¨n cø vµo mèi quan hÖ t-¬ng hç gi÷a ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn, thæ
nh-ìng, ®Êt ®ai vµ thùc b×, lµm râ ý nghÜa sinh th¸i vµ kinh doanh, ph©n
lo¹i chñ yÕu dùa vµo sù kh¸c biÖt c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn, thæ
nh-ìng, ®Êt ®ai vµ thùc b× vµ mèi quan hÖ t-¬ng hç ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa
sinh th¸i. Trong ®ã chñ yÕu nhÊn m¹nh ¶nh h-ëng vµ mèi quan hÖ gi÷a
chóng víi nhau vµ ¶nh h-ëng ®èi víi thùc vËt rõng. Khi ®iÒu tra ngo¹i
nghiÖp chñ yÕu dùa vµo tÝnh æn ®Þnh cña m«i tr-êng vËt lý vµ ph©n tÝch
mèi quan hÖ gi÷a c¸c quÇn thÓ loµi ®Ó chia ra c¸c lo¹i h×nh lËp ®Þa.
Bailey (Mü) ®· chia toµn bé n-íc Mü ra 9 cÊp.
Hill (Cana®a-1952,1953,1960,1975) ®· s¸ng lËp 1 hÖ thèng ph©n
lo¹i ®Þa lý vµ ®-a ra 1 thuËt ng÷ míi gäi lµ “Tæng sinh c¶nh” vµ chia lµm
4 líp : Vïng lËp ®Þa- KiÓu ®Êt (®¸ mÑ quyÕt ®Þnh)- KiÓu lËp ®Þa ®Þa lý tù
nhiªn- KiÓu ®iÒu kiÖn lËp ®Þa.
- 3 líp trªn h×nh thµnh kÕt cÊu ®Æc tr-ng æn ®Þnh,
- Líp sau cïng §KL§ lµ tr¹ng th¸i t¹m thêi thùc tÕ mµ thùc b× biÓu
thÞ.
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- Xem thêm -
.PDF 
91 
78 
103 
