Tài liệu Hoạt động bảo vệ môi trường du lịch ven biển hàm tiến, mũi né – bình thuận luận văn ths. du lịch

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ____________________ NGÔ ĐẶNG THỊ THU HẰNG HOẠT ĐỘNG BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG DU LỊCH VEN BIỂN HÀM TIẾN, MŨI NÉ TỈNH BÌNH THUẬN LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LỊCH Hà Nội, 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ____________________ NGÔ ĐẶNG THỊ THU HẰNG HOẠT ĐỘNG BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG DU LỊCH VEN BIỂN HÀM TIẾN, MŨI NÉ TỈNH BÌNH THUẬN Chuyên ngành: Du lịch (Chƣơng trình đào tạo thí điểm) LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LỊCH Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Trần Đức Thanh Hà Nội, 2014 MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU MỞ ĐẦU ..................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................1 2. Lịch sử nghiên cứu ..............................................................................................2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................11 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................11 5. Phƣơng pháp nghiên cứu..................................................................................12 6. Bố cục của luận văn...........................................................................................15 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ MÔI TRƢỜNG DU LỊCH .....................16 1.1. Khái niệm ........................................................................................................16 1.1.1. Môi trường ....................................................................................................16 1.1.2. Môi trường du lịch .......................................................................................16 1.1.3. Bảo vệ môi trường du lịch ...........................................................................17 1.2. Nội dung bảo vệ môi trƣờng du lịch .............................................................18 1.2.1. Nội dung bảo vệ môi trường du lịch của cơ quan quản lý nhà nước ........19 1.2.1.1. Ban hành các văn bản và chỉ đạo công tác BVMT du lịch.................................. 19 1.2.1.2. Theo dõi, giám sát hoạt động bảo vệ môi trường du lịch .................................... 22 1.2.1.3. Tuyên truyền công tác bảo vệ môi trường............................................................. 23 1.2.2. Nội dung bảo vệ môi trường du lịch của các doanh nghiệp du lịch ..........24 1.2.2.1. Giữ sạch môi trường................................................................................................ 24 1.2.2.2. Giảm thiểu xả thải ................................................................................................... 27 1.2.2.3. Tiết kiệm tài nguyên................................................................................................. 28 1.2.2.4. Một số hoạt động bảo vệ môi trường khác............................................................ 31 1.2.2.5. Tuyên truyền công tác bảo vệ môi trường .......................................................... 34 1.2.3. Nội dung bảo vệ môi trường du lịch của người dân địa phương ..............34 1.2.3.1. Không xả thải bừa bãi ............................................................................................. 35 1.2.3.2. Tham gia làm vệ sinh môi trường .......................................................................... 35 1.2.3.3. Không phá hoại môi trường ................................................................................... 36 1.3. Ý nghĩa của việc bảo vệ môi trƣờng du lịch dải ven biển ...........................36 Tiểu kết ...................................................................................................................38 CHƢƠNG 2. HOẠT ĐỘNG BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG DU LỊCH VEN BIỂN HÀM TIẾN, MŨI NÉ – BÌNH THUẬN ..............................................................39 2.1. Khái quát về tình hình du lịch tỉnh Bình Thuận .........................................39 2.2. Thực trạng hoạt động bảo vệ môi trƣờng du lịch của cơ quan quản lý nhà nƣớc ở Bình Thuận ........................................................................................44 2.2.1. Ban hành các văn bản và chỉ đạo công tác bảo vệ môi trường .......................... 44 2.2.2. Theo dõi, giám sát hoạt động bảo vệ môi trường .................................................. 48 2.2.3. Hoạt động tuyên truyền công tác bảo vệ môi trường ........................................... 52 2.3. Thực trạng hoạt động bảo vệ môi trường du lịch của các doanh nghiệp du lịch ...........................................................................................................................54 2.3.1. Giữ sạch môi trƣờng ................................................................................................ 54 2.3.2. Giảm thiểu xả thải .................................................................................................... 57 2.3.3. Tiết kiệm tài nguyên ................................................................................................. 59 2.3.4. Một số hoạt động bảo vệ môi trƣờng khác .......................................................... 62 2.3.5. Tuyên truyền công tác bảo vệ môi trƣờng ........................................................... 63 2.4. Thực trạng hoạt động bảo vệ môi trường du lịch của người dân địa phương ....................................................................................................................65 2.4.1. Không xả thải bừa bãi.............................................................................................. 65 2.4.2. Tham gia làm vệ sinh môi trƣờng định kì ........................................................... 67 2.4.3. Không phá hoại môi trƣờng ................................................................................... 69 Tiểu kết ...................................................................................................................71 CHƢƠNG 3. GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG HOẠT ĐỘNG BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG DU LỊCH VEN BIỂN HÀM TIẾN, MŨI NÉ ..................................72 3.1. Cơ sở đề xuất giải pháp .................................................................................72 3.2. Giải pháp bảo vệ môi trƣờng du lịch đối với UBND tỉnh Bình Thuận .....73 3.2.1. Ban hành các văn bản chỉ đạo về bảo vệ môi trường chi tiết, cụ thể, kịp thời và có tính khả thi cao......................................................................................73 3.2.2. Tăng cƣờng công tác tuyên truyền ............................................................75 3.2.3. Có biện pháp xử phạt kiên quyết .................................................................76 3.2.4. Tăng cường công tác kiếm tra hoạt động bảo vệ môi trường ở cơ sở .......77 3.2.5. Phát động các đợt thi đua về bảo vệ môi trường ........................................79 3.2.6. Nâng cao năng lực nguồn nhân lực trong lĩnh vực BVMT ......................80 3.3. Giải pháp bảo vệ môi trƣờng đối với các doanh nghiệp du lịch ................81 3.3.1. Xây dựng các quy định liên quan đến bảo vệ môi trường ................................... 81 3.3.2. Thông tin về các quy định bảo vệ môi trường cho nhân viên và du khách ...... 82 3.3.3. Tuyên truyền ý thức bảo vệ môi trường cho cộng đồng, khuyến khích cộng đồng tham gia bảo vệ môi trường ...................................................................................... 84 3.3.4. Thực hành tiết kiệm năng lượng, tiết kiệm tài nguyên, giảm xả thải ................ 85 Tiểu kết ...................................................................................................................87 KẾT LUẬN ............................................................................................................89 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................91 PHỤ LỤC ...............................................................................................................95 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BVMT = Bảo vệ môi trường BQL = Ban quản lý CSLT = Cơ sở lưu trú CQCN = Cơ quan chức năng CQQLNN = Cơ quan quản lý nhà nước CTR = Khu liên hợp xử lý chất thải rắn HSSV = TN&MT = Tài nguyên và môi trường UNESCO = Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên UBND = Ủy ban Nhân dân UICN = Hiệp hội quốc tế bảo tồn thiên nhiên VHTT&DL = Văn hóa thể thao và du lịch VQG = Vườn quốc gia Học sinh sinh viên hợp quốc DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Độ dài lưu trú bình quân 1 lượt (ngày) khách giai đoạn 2000 – 2012 .. 43 Bảng 2.2. Kết quả khảo sát tình hình ban hành văn bản của CQCN .....................46 Bảng 2.3: kết quả khảo sát tình hình theo dõi, giám sát BVMT của CQCN .........50 Bảng 2.4: Kết quả khảo sát đối với doanh nghiệp về tình hình tiết kiệm tài nguyên .................................................................................................................... 61 Bảng 2.5: Kết quả khảo sát về sự nhận thức việc thực hiện BVMT của nhân viên 64 Bảng 2.6: Kết quả kháo sát sự hiểu biết và tham gia của cộng đồng về hoạt động BVMT ....................................................................................................................67 Bảng 2.7. Kết quả kháo sát sự hiểu biết và tham gia của cộng đồng về việc không phá hoại môi trường ...............................................................................................70 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Số lượng cơ sở lưu trú giai đoạn 2000 đến năm 2012 .......................40 Biểu đồ 2.2. Số lượng cơ sở lưu trú được xếp hạng giai đoạn 2000 - 2012 ..........40 Biểu đồ 2.3: Khách du lịch đến Bình Thuận giai đoạn 2000 – 2012 .....................41 Biểu đồ 2.4: Tỷ lệ % khách du lịch quốc tế chia theo quốc tịch .............................42 Biểu đồ 2.5. Doanh thu du lịch giai đoạn 2000 - 2012 ..........................................44 Biểu đồ 2.6. Tỷ lệ % kết quả khảo sát tình hình ban hành văn bản của CQCN ....47 Biểu đồ 2.7: Tỷ lệ % kết quả khảo sát về tình hình theo dõi, giám sát BVMT của CQCN .....................................................................................................................51 Biểu đồ 2.8. Số lượng CSLT có hệ thống xử lý nước thải .....................................58 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Môi trường là yếu tố vô cùng quan trọng đối với đời sống của loài người. Môi trường là nơi cung cấp các nguồn tài nguyên, là nơi chứa xả thải, lưu trữ thông tin và cũng là bức “bình phong” ngăn cản những bức xạ độc hại từ vũ trụ. Mặc dù ý thức được điều này, song trong quá trình phát triển, loài người đã vô tình hay cố ý gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường. Ô nhiễm môi trường làm giảm chức năng của nó đối với trái đất, tạo thách thức lớn đối với sự tồn vong của xã hội loài người. Nhiều thảm họa môi trường nghiêm trọng xảy ra đã làm cho nhân loại ý thức hơn trách nhiệm bảo vệ môi trường. Nhiều tổ chức quốc tế về bảo vệ môi trường đã được thành lập, nhiều công ước quốc tế về bảo vệ môi trường đã được ký kết. Ở các quốc gia, vấn đề bảo vệ môi trường đã được coi là một trong những nội dung quan trọng trong chiến lược phát triển đất nước. Việt Nam là một trong những quốc gia rất quan tâm đến bảo vệ môi trường. Bảo vệ môi trường được xác định là một trong những nhiệm vụ quan trọng ưu tiên nhất trong thời kỳ đổi mới. Nhiều chủ trương, chính sách lớn về môi trường được ban hành như: Chỉ thị 36 của Bộ Chính trị năm 1998, luật BVMT VN 2005, chiến lược BVMT quốc gia 2010 và định hướng 2020…. Vấn đề bảo vệ môi trường được coi là một trong những nội dung cần thiết trong mọi lĩnh vực hoạt động kinh tế xã hội. Mặc dù được coi là một ngành công nghiệp không khói tức là ít gây ô nhiễm môi trường, song vấn đề bảo vệ môi trường du lịch xanh, sạch, đẹp cũng là một mục tiêu rất quan trọng của ngành du lịch nước ta. Bình Thuận được du khách trong và ngoài nước biết đến sau sự kiện nhật thực toàn phần năm 1995. Với chiều dài 192km đường bờ biển, Bình Thuận có nguồn tài nguyên thiên nhiên ở dải ven biển rất phong phú và đa dạng. Bình Thuận đã và đang trở thành một điểm du lịch biển hấp dẫn bên cạnh Nha Trang, Vũng Tàu… với hình ảnh đặc trưng là “ thủ đô resort”. 1 Để du lịch biển Bình Thuận nói chung và du lịch tại dải ven biển Hàm Tiến, Mũi Né nói riêng luôn giữ được hình ảnh là điểm du lịch biển hấp dẫn xanh, sạch, đẹp, cần có những nghiên cứu nhằm tăng cường công tác BVMT du lịch ở đây. Nay chưa có đề tài nghiên cứu sâu về lĩnh vực này do vậy việc nghiên cứu đề tài “hoạt động bảo vệ môi trường du lịch ven biển Hàm Tiến, Mũi Né – Bình Thuận” vừa có ý nghĩa khoa học vừa có ý nghĩa thực tiễn, góp phần thiết thực làm cho Hàm Tiến, Mũi Né luôn giữ được hình ảnh là “thủ đô resort” của nước ta. 2. Lịch sử nghiên cứu Trên thế giới Trước hết đó là thuật ngữ môi trường “environment” lần đầu tiên được Carlyle sử dụng vào năm 1827 với ý nghĩa là các điều kiện tự nhiên trong đó con người sinh sống. Sau này các nhà khoa học thuộc nhiều ngành khoa học khác nhau đã quan tâm nhiều hơn đến môi trường, trong số đó, các nhà địa lý và sinh học là nhiều hơn cả. Dưới góc độ của tổ chức quốc tế UNESCO đã đưa ra quan điểm như sau: môi trường đối với con người được hiểu là “toàn bộ các hệ thống tự nhiên và các hệ thống do con người tạo ra, những cái hữu hình (tập quán, niềm tin... (Tuyên ngôn năm 1981), trong đó con người sống và lao động, khai thác các tài nguyên thiên nhiên và nhân tạo nhằm thoả mãn những nhu cầu của mình". Như vậy, môi trường sống đối với con người không chỉ là nơi tồn tại, sinh trưởng và phát triển cho một thực thể sinh vật và con người mà còn là “khung cảnh của cuộc sống, của lao động và sự vui chơi giải trí của con người”. Sau chiến tranh thế giới thứ 2, nền kinh tế thế giới đã tăng trưởng nhảy vọt. Sau một thời gian dài bận tâm đến mục tiêu chính là tăng trưởng kinh tế, là lợi nhuận, loài người đã dần dần nhận ra sự suy thoái môi trường. Mối quan tâm đến ô nhiễm môi trường, đến các công tác BVMT đã hình thành và gia tăng. Bước sang thập kỉ 60 của thế kỉ XX, các nguyên tắc, các giải pháp BVMT đã được thế giới quan tâm nhiều hơn. Vào tháng 7 năm 1972, tại Stockholm, thủ đô 2 của Thuỵ Điển đã diễn ra Hội nghị thượng đỉnh của Liên Hiệp Quốc về Môi trường. Các quốc gia đã nhóm họp nhằm xem xét và đánh giá sự xuống cấp của môi trường toàn cầu. Tại Hội nghị này, khái niệm “phát triển bền vững” lần đầu tiên được đưa ra và đến năm 1992, tại Hội nghị thượng đỉnh Rio de Janero, nó được sử dụng như một quan điểm chiến lược của cộng đồng thế giới. Từ đó, nhiều biện pháp bảo vệ môi trường đã được các quốc gia triển khai, áp dụng. Vấn đề bảo vệ môi trường biển và ven biển là mối quan tâm lớn của các quốc gia, đặc biệt là các quốc gia có biển. Nhiều công ước, chương trình hành động BVMT biển và ven biển được thông qua như Công ước quốc tế về hợp tác trong lĩnh vực bảo vệ và phát triển môi trường biển và ven biển Tây và Trung phi (1981), công ước về Bảo vệ môi trường biển và khu vực ven biển vùng Đông Nam Thái Bình Dương, công ước về Bảo vệ và phát triển môi trường biển vùng Caribê mở rộng (1983) chương trình toàn cầu hành động bảo vệ môi trường biển trước các hoạt động từ đất liền (1995).... Trong hoạt động du lịch, vấn đề BVMT có nội dung khá phong phú và đa dạng. BVMT là tất cả các hoạt động gìn giữ môi trường du lịch xanh sạch đẹp, giảm thiểu xả thải, thực hiện 3R, tiết kiệm tài nguyên, sử dụng năng lượng sạch….nhằm mục đích giảm thiểu và hạn chế một cách thấp nhất những ảnh của hoạt động du lịch đến môi trường. Tập đoàn Accor đã lắp đặt 1.600m2 thiết bị năng lượng mặt trời ở 13 khách sạn và ở viện Accor ở Pháp. Tuy theo tính toán, kỹ thuật này phải mất 10 năm mới có khả năng hoàn vốn, song ý thức được trách nhiệm BVMT, tập đoàn Accor sẽ còn tiếp tục triển khai công việc này cũng như có những biện pháp khác nhằm góp phần BVMT mang lại hiệu quả kinh tế rõ ràng. Một trong những biện pháp đó là biện pháp lắp đặt chìa khóa từ. Theo khảo sát thực tế tại khách sạn Nikko ở Hồng Kông, một phần ba du khách, vô tình hay hữu ý, không tắt điện khi ra khỏi phòng. Sau khi khách sạn lắp khóa từ, đã tiết kiệm được $0.3 cho mỗi phòng mỗi ngày. Với chi phí $21 đô cho mỗi thẻ, sau 70 ngày khách sạn đã hoàn được kinh phí đầu tư ban đầu. Khách sạn Westin Seattle tiết kiệm được 66% điện năng trong các phòng và tiết kiệm được $400.000 hằng năm nhờ thay loại bòng đèn dây tóc bằng bóng đèn huỳnh quang và nhờ cơ chế 3 kiểm soát năng luợng tiêu thụ. Tập đoàn khách sạn Taj dùng năng lượng mặt trời cho 50 –100% nhu cầu nước nóng trong tất cả khách sạn của mình, và thu hồi được vốn đầu tư chỉ trong 2 năm. [1] . Như vậy các khách sạn trên thế giới đã áp dụng những biện pháp tích cực nhằm bảo vệ môi trường, góp phần nâng cao chất lượng và giảm chi phí cho doanh nghiệp. Ở Việt Nam Các nhà khoa học, các nhà hoạch định chính sách của nước ta rất quan tâm đến vấn đề môi trường, BVMT nói chung, vấn đề BVMT du lịch nói riêng. Những vấn đề lí luận như khái niệm, nguyên tắc BVMT được nhìn nhận từ các góc độ khác nhau, song cũng khá thống nhất. Theo Hoàng Đức Nhuận (2000): “Môi trường bao gồm tất cả những gì bao quanh sinh vật, tất cả các yếu tố vô sinh và hữu sinh có tác động trực tiếp hoặc gián tiếp lên sự sống, phát triển và sinh sản của sinh vật. Về cơ bản đồng tình với quan điểm trên, Lê Huy Bá (2009) cho rằng “Môi trường là tập hợp các thành phần vật chất vô cơ, sinh vật và con người cùng tồn tại và phát triển trong một không gian và thời gian nhất định. Giữa chúng có sự tương tác với nhau theo nhiều chiều, mà tổng hòa các mối tương tác đó sẽ quyết định lên chiều hướng phát triển của toàn bộ môi trường”.[3, tr19]. Khái niệm chung về môi trường đã được cụ thể hoá với từng đối tượng và mục đích nghiên cứu khác nhau. Tuy nhiên, để thống nhất về mặt nhận thức, chúng ta sử dụng định nghĩa của Luật Bảo vệ Môi trường năm 2005 đã ban hành. Theo như Luật Bảo vệ Môi trường (2005) môi trường được hiểu là: “bao gồm các yếu tố tự nhiên và vật chất nhân tạo bao quanh con người, có ảnh hưởng đến đời sống, sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con người và sinh vật”[2] . Tất cả các học giả đều thống nhất coi môi trường là khái niệm dùng để chỉ tất cả các yếu tố tự nhiên, vật chất, nhân tạo, xă hội bao quanh con người, có [1] Enviromemtal Action Pack for Hotels. International Hotel & Restaurant Association, International Hotels Environment Initiative, United Nations Environment Programma, Industry and Environment , 1995 [2] Điều 3, Luật bảo vệ môi trường Việt Nam 2005 4 liên quan mật thiết với nhau và quan hệ tới đời sống của con người. Môi trường là khái niệm “động”, nó luôn vận động, biến đổi dưới tác động của các nhân tố tự nhiên, xă hội và nhân tạo có ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến sự tồn tại và phát triển của các cơ thể sống. Khi bàn về vấn đề môi trường, các tác giả như Lê Văn Khoa (2002), Nguyễn Thế Chinh (2003), Lê Huy Bá (2009), Phạm Trung Lương (2010) ... đều đi sâu phân tích các thành phần của môi trường như thạch quyển, thủy quyển, khí quyển, thổ quyển, sinh quyển... Thạch quyển Thạch quyển hay còn được gọi là vỏ trái đất. Đây là phần rắn của trái đất có độ sâu từ 0 đến 60km tính từ mặt đất và từ 0 đến 20km tính từ đáy biển. Thạch quyển chứa đựng các yếu tố thành phần như các nguyên tố hoá học, các hợp chất rắn vô cơ và hữu cơ. Trong thạch quyển, các vật chất vô cơ, cấu tử đất liên kết với nhau trong một không gian nhất định. Trong đó nước đóng vai trò quan trọng vì nó là dung môi cho các phản ứng sinh hoá, lý học. Thạch quyển còn là nơi cho các vi sinh vật phát triển. Sự có mặt của vi sinh vật cùng với các quá trình sống, trao đổi vật chất và năng lượng của chúng làm cho đất trở nên màu mỡ hơn. Góp phần hình thành nên các đặc tính lý hoá của các loại đất còn có sự tham gia của một số loài động vật như côn trùng (kiến, mối, giun), các loài gặm nhấm ... Thạch quyển nói chung là nơi mà nếu có sự biến động trong đó thì ít được nhận biết. Nó có khả năng tự làm sạch cao và trạng thái để đạt đến sự cân bằng giữa các yếu tố môi trường rất dễ dàng. Khí quyển Khí quyển là bộ phận quan trọng của môi trường được hình thành sớm nhất trong quá trình kiến tạo trái đất. Khí quyển là vùng nằm ngoài vỏ trái đất với chiều cao từ 0 đến 100km. Trong khí quyển tồn tại các yếu tố vật lý như nhiệt, áp suất, mưa, nắng, gió, bão ... Khí quyển chia thành nhiều tầng theo độ cao tính từ mặt đất như tầng đối lưu, tầng bình lưu, tầng trung lưu và tầng ngoại quyển, mỗi 5 tầng có các yếu tố vật lý, hoá học khác nhau. Trong các tầng của khí quyển thì tầng đối lưu có tầm quan trọng quyết định đến môi trường toàn cầu. Tầng này có các thành phần: khoảng 79% là Nitơ, 20% Oxy, 0,93% Argon, 0,02% Neli, 0,03% Carbonic, 0,005% Heli, một ít Hydro. Ngoài ra còn có bụi, hơi nước, các vi sinh vật … luôn hoạt động mà các quá trình vận chuyển và biển đổi của nó tuân theo các chu trình năng lượng, chu trình vật chất trong môi trường nói chung. Trong khí quyển luôn luôn diễn ra các hiện tượng gió, bão, phản xạ, mây mưa, hiệu ứng nhà kính, suy thoái tầng ôzon ... Nói chung khí quyển rất nhạy cảm với các biến động của môi trường. Thủy quyển Thuỷ quyển là nguồn nước ở tất cả các dạng trên trái đất bao gồm nước trong không khí, trong đất, trong ao hồ, sông ngòi, đại dương, nước mưa, tuyết, băng, nước ngầm, nước trong cơ thể sinh vật ... Tổng lượng nước trên hành tinh khoảng 1,4 tỷ km3, nhưng khoảng 97% trong đó là ở đại dương, chỉ có 3% là nước ngọt nhưng lại tập trung phần lớn ở các núi băng thuộc Bắc cực và Nam cực. Như vậy lượng nước ngọt mà con người có thể sử dụng được chiếm tỷ lệ rất ít trong thuỷ quyển. Nước là thành phần không thể thiếu được của môi trường toàn cầu và nó đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc duy trì sự sống cho sinh vật, là yếu tố quyết định đối với sự vận chuyển và trao đổi chất trong các thành phần môi trường khác. Các quá trình vận chuyển và trao đổi chất này tuân theo các quy luật nhất định. Trong thuỷ quyển luôn diễn ra các quá trình biến đổi vật chất và năng lượng nên nước là một trong những thành phần tạo nên vật chất và sự sống cho môi trường. Sinh quyển Sinh quyển bao gồm các cơ thể sống từ vi sinh vật hoạt động đến các loại động, thực vật, kể cả con người. Trong sinh quyển, các chu trình trao đổi vật chất và năng lượng diễn ra liên tục. Các chu trình vật chất sinh - địa - hoá như: chu trình đạm, chu trình lưu huỳnh, photpho…luôn đi đối với với các chu trình năng 6 lượng (năng lượng ánh sáng mặt trời và sự chuyển hoá năng lượng). Nhờ các chu trình vật chất và năng lượng mà sinh vật luôn ở trạng thái “cân bằng động” và nhờ đó mà sự sống trên trái đất luôn được duy trì và phát triển. Thành phần của sinh quyển cũng tương tự như thành phần của các quyển khác trên trái đất nhưng gần gũi với thuỷ quyển bởi các tế bào sống nói chung có chứa 60-90% nước (Lê Văn Khoa, 2002). Sự phân chia cấu trúc môi trường thành các quyển nói trên cũng rất tương đối. Thực ra trong lòng mỗi quyển đều có mặt các phần quan trọng của quyển khác và chúng bổ sung cho nhau rất chặt chẽ (Nguyễn Thế Chinh và nnk, 2003). Như vậy, thành phần môi trường là một trong những yếu tố quan trọng đối với con người và đối với du lịch. Khi nói đến lĩnh vực môi trường và công tác BVMT thì có thể nói rằng chúng ta đã đi sau thế giới cả một thập kỷ. Tuy nhiên Việt Nam đã có những bước tiến quan trọng về công tác BVMT. Vào năm 1981, Công bố Hiến pháp năm 1980, trong đó điều 36 thuộc chương Chế độ kinh tế qui định trách nhiệm bảo vệ môi trường; tiến hành các chương trình nghiên cứu khoa học trọng điểm cấp Nhà nước về Phát triển và Phân bố lực lượng sản xuất, tài nguyên và môi trường, quy hoạch môi trường vùng Đông Nam Bộ … Năm 1982, lần đầu tiên Việt Nam tổ chức Hội nghị Khoa học về “Bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên” và lần đầu tiên tổ chức kỷ niệm Ngày Môi trường Thế giới 5/6 tại Nhà hát lớn - Thành phố Hà Nội. Năm 1983, một trong những nội dung quan trọng liên quan đến công tác BVMT là tiến hành Hội nghị quốc tế về Sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên và Bảo vệ môi trường trong khuôn khổ Chương trình Tài nguyên và Môi trường. Năm 1985, Ban hành nghị quyết số 246/HĐBT ngày 20/9/1985 của Hội đồng Bộ trưởng về “Tăng cường công tác điều tra cơ bản, sử dụng hợp lý tài 7 nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường”; tổ chức Hội nghị Khoa học về biển với tiêu đề “Hướng ra biển”. Năm 1987, Tiến hành Hội thảo quốc gia “Bảo vệ môi trường bằng pháp luật”. Năm 1988 Thành lập Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam và tổ chức hội thảo lần đều tiên về Đánh giá tác động môi trường. Năm 1990, đã ban hành Pháp lệnh về Thuế Tài nguyên và tổ chức thành công Hội nghị quốc tế về Môi trường và Phát triển bền vững tại Hà Nội, đồng thời đã xây dựng hàng loạt các dự án về bảo vệ môi trường. Năm 1993, Quốc hội khoá IX thông qua Luật Bảo vệ Môi trường, Thành lập Cục Bảo vệ Môi trường và cũng trong năm này Việt Nam trở thành thành viên chính thức của tổ chức IUCN. Tổ chức Đại hội lần thứ 2 Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam. Năm 1997, Ban hành Nghị quyết số 05 của Quốc hội khoá X về tiêu chuẩn các công trình quan trọng quốc gia trình Quốc hội xem xét, quyết định đầu tư (một dạng đánh giá tác động môi trường “chiến lược”) và tổ chức Triển lãm môi trường toàn quốc lần thứ nhất. 1998, Bộ Chính trị ra Chỉ thị 36 - CT/TW về “Tăng cường công tác bảo vệ môi trường trong thời kỳ công nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước” và tổ chức Hội nghị Môi trường toàn quốc lần thứ nhất. Đến năm 2001, Chính phủ thông qua đề án “Đưa các nội dung bảo vệ môi trường vào hệ thống giáo dục quốc dân”. Như vậy việc BVMT đã được các tổ chức quan tâm đối với tất cả các lĩnh vực trong đó có lĩnh vực du lịch. Khi nói đến du lịch là nói đến môi trường xanh, sạch, đẹp là một trong những yếu tố thu hút du khách. Vì vậy môi trường du lịch được hiểu là: “Môi trường du lịch là môi trường tự nhiên và môi trường xã hội nhân văn nơi diễn ra các hoạt động du lịch” (chương 1, điều 4, luật Du lịch 2005). 8 Nội dung công tác BVMT được quy định tại điều 3, luật BVMT (2005) bao gồm: phòng chống ô nhiễm môi trường; phòng chống hạn chế tác động sự cố môi trường; phòng chống hạn chế tai biến môi trường; hạn chế sự suy thoái và bảo vệ và phát triển các hệ sinh thái đặc biệt là hệ sinh thái rừng, biển.... Luật Du lịch Việt Nam 2005 đã có một số các quy định về vấn đề liên quan đến môi trường trong phát triển du lịch như: Trong chương 1, điều 5 của luật Du lịch đã đề cập đến các nguyên tắc phát triển du lịch là phát triển bền vững có kế hoạch, quy hoạch, đảm bảo hài hòa giữa kinh tế, xã hội và môi trường. Chương 2, điều 15, điều 16 và điều 18 đã nói về các nguyên tắc tôn tạo và phát triển tài nguyên du lịch, nói lên trách nhiệm của cơ quan nhà nước trong việc tôn tạo và phát triển tài nguyên du lịch. Điều 19, trong nội dung phát triển du lịch cũng đã có quy định về đánh giá tác động môi trường, các giải pháp bảo vệ tài nguyên và môi trường tại mục E. Để làm tốt công tác bảo vệ môi trường trong du lịch, một số tỉnh thành trong cả nước đã có những biện pháp nhằm hạn chế ô nhiễm môi trường. Thành phố Đà Nẵng với chiều dài bờ biển lên đến 70km, cùng hàng loạt các khu du lịch biển đã và đang hình thành, thành phố Đà Nẵng có lợi thế rất lớn để phát triển kinh tế biển, trong đó có du lịch biển. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh của nền kinh tế và quá trình đô thị hóa mạnh mẽ của thành phố cũng đặt ra những vấn đề nóng trong công tác bảo vệ môi trường. Danh thắng Ngũ Hành Sơn là một địa điểm du lịch nổi tiếng của thành phố Đà Nẵng với khung cảnh núi non hùng vĩ, môi trường trong lành và làng nghề thủ công truyền thống nổi tiếng. Nhưng cùng với thời gian và tác động của con người, tình trạng ô nhiễm môi trường nơi đây đang báo động. Tuy nhiên dưới sự tham mưu của sở VHTT&DL, UBND thành phố Đà Nẵng về việc quy hoạch du lịch đảm bảo sắp xếp lại các cơ sở kinh doanh dịch vụ, sản xuất trong khu du lịch và vùng quy hoạch để trong khu du lịch không có các hoạt động kinh tế và dân sinh có nguy cơ ô nhiễm môi trường. Tổ chức kiểm tra và phát hiện kịp thời các vi phạm; tổ chức ký cam kết BVMT và an ninh trật tự... Hằng năm sở du lịch hướng dẫn cho các doanh nghiệp du lịch 9 về các biện pháp thực hiện BVMT, tổ chức các đợt ra quân trong toàn ngành du lịch như thứ 7 tình nguyện, tuần lễ xanh – sạch – đẹp.[ 3] Như vậy ngoài các định nghĩa, khái niệm, quan điểm và các nhận định về môi trường và các hoạt động bảo vệ môi trường còn có các giáo trình, đề tài nghiên cứu về ô nhiễm môi trường biển của các tác giả như: “bảo vệ môi trường biển” Nguyễn Hồng Thao, của nhà xuất bản Chính trị quốc gia 2004 đã đề cập đến ô nhiễm môi trường biển, các nguyên nhân gây ô nhiễm, các điều ước quốc tế và khu vực Đông Nam Á về vấn đề ô nhiễm môi trường biển, các chiến lược, hoạt động liên quan đến vấn đề này tại Việt Nam. Có sách viết về “nghiên cứu hiện trạng và các giải pháp bảo vệ môi trường vùng ven biển Việt Nam” của tiến sĩ Lê Kim Dung, viện chiến lược và phát triển. Bên cạnh đó, tác giả Lê Huy Bá và Tạ Xuân Tề đã có đề tài khoa học về môi trường là “Khảo sát đánh giá ô nhiễm môi trường do hoạt động du lịch, khách sạn, nhà nghỉ và sinh hoạt của cư dân ven biển Bình Thuận, tìm giải pháp giảm thiểu ô nhiễm và phát triển bền vững du lịch Bình Thuận”. Thông qua việc nghiên cứu đề tài, tác giả muốn mang lại nhiều đóng góp mang tính chất thực tiễn nhằm điều tra đánh giá tiềm năng vừa phát triển du lịch ven biển, vừa bảo vệ tài nguyên đồng thời đề xuất các giải pháp ngăn ngừa ô nhiễm và giải pháp bảo vệ môi trường nhằm mục tiêu phát triển bền vững. Như vậy, công trình đã đi sâu nghiên cứu nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường mà các cơ sở kinh doanh du lịch, sinh hoạt của cư dân ven biển và các cơ sở kinh doanh khác đã thải các chất thải ra môi trường gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường biển đặc biệt là các quán ăn, nhà hàng, khách sạn và sinh hoạt của cư dân sống gần biển qua việc lấy các mẫu nước mặt, nước ngầm, nước thải và rác thải của các cơ sở kinh doanh du lịch ở ven biển. Tuy nhiên, chưa có một đề tài cụ thể nào đề cập đến hoạt động bảo vệ môi trường du lịch của người dân địa phương, doanh nghiệp và du khách mà chỉ [3] Sổ tay hướng dẫn BVMT du lịch (2009), bộ VHTT&DL, NXB Thế Giới, Hà Nội 10 giới hạn nghiên cứu ở khía cạnh, các nguyên nhân nào đã gây ra tình trạng gây ô nhiễm môi trường biển Bình Thuận. Trên cơ sở thu thấp tài liệu, sự tham khảo ý kiến của thầy hướng dẫn và những kinh nghiệm khi đi khảo sát thực tế thì việc nghiên cứu đề tài này là cần thiết. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích của luận văn là góp phần tăng cường công tác bảo vệ môi trường du lịch ở các dải ven biển Việt Nam nói chung và dải ven biển tại khu vực Hàm Tiến, Mũi Né tỉnh Bình Thuận nói riêng. Để thực hiện mục đích nêu trên, đề tài tập trung giải quyết các nhiệm vụ sau: Thu thập và tổng quan tài liệu về các vấn đề liên quan. Thu thập các dữ liệu sơ cấp thông qua khảo sát thực địa, phỏng vấn chuyên gia, điều tra xã hội học để bổ sung thông tin. Đánh giá thực trạng hoạt động BVMT tại dải ven biển Hàm Tiến, Mũi Né của các thành phần liên quan. Đề xuất giải pháp nhằm tăng cường hoạt động BVMT tại dải ven biển Hàm Tiến, Mũi Né. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn này là hoạt động bảo vệ môi trường du lịch. Phạm vi nghiên cứu: Phạm vi về nội dung: Do điều kiện thời gian và khuôn khổ của luận văn, đề tài xin giới hạn ở một số vấn đề liên quan đến BVMT tự nhiên của các chủ thể tổ chức hoạt động du lịch ở Hàm Tiến Mũi Né. Phạm vi về không gian: Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu những hoạt động diễn ra tại hai phường Hàm Tiến, Mũi Né. 11 Phạm vi về thời gian: các số liệu, thông tin phục vụ nghiên cứu đề tài này được giới hạn khi du lịch Bình Thuận chính thức phát triển từ năm 2000 đến năm 2012. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Để thực hiện các nhiệm vụ đặt ra, các phương pháp nghiên cứu chủ yếu sau đã được sử dụng: Phương pháp thu thập và xử lý dữ liệu thứ cấp bao gồm: Đề tài sưu tầm các tài liệu, giáo trình, đề tài nghiên cứu từ các tài liệu, các giáo trình, đề tài nghiên cứu, các bài báo viết về BVMT du lịch của các tác giả như: Phạm Trung Lương, Nguyễn Thị Kim Nga, Nguyễn Đình Hòe, Lê Huy Bá…. Đề tài thu thập các dữ liệu thứ cấp có liên quan đến du lịch tại Hàm Tiến, Mũi Né như: các đề tài nghiên cứu về du lịch Hàm Tiến, Mũi Né, các số liệu thống kê về Hàm Tiến, Mũi Né (sở VHTT&DL, sở TN&MT…)… số liệu được thu thập qua niên giám thống kê Bình Thuận, UBND phường Hàm Tiến, UBND phường Mũi Né. Đề tài thu thập dữ liệu sơ cấp bằng các phương pháp nghiên cứu như: khảo sát thực địa, phỏng vấn, bảng hỏi. Phương pháp khảo sát thực địa. Phương pháp này giúp cho tác giả có trải nghiệm thực tế về vấn đề nghiên cứu. Đã tiến hành đi khảo sát thực tế 3 đợt vào các ngày 30/04/2012 đây là thời gian tập trung rất nhiều khách du lịch Việt Nam; ngày 21/06/2012, đây là mùa thấp điểm nhất trong năm và ngày 24/12/2012, đây là thời điểm vào mùa du lịch cao điểm của khách nước ngoài tại khu vực này. Qua đó thấy được các hoạt động phục vụ khách du lịch của các CSLT, các resort đã có những hướng dẫn BVMT cho khách du lịch tại các thời điểm nói trên và thấy được phần nào sự quản lý của CQCN, nhận thức của du khách, người dân và nhân viên du lịch và các chủ doanh nghiệp tham gia vào hoạt động bảo vệ môi trường và đúc kết các bài học, đồng thời có những biện pháp khắc phục hợp lý. 12