du lÞch ®èi víi d©n téc thiÓu sè
ë huyÖn Sapa, TØnh Lµo cai:
TiÕn sÜ: Ph¹m ThÞ Méng Hoa
TiÕn sÜ: L©m ThÞ Mai Lan
Trung t©m nghiªn cøu ®Þa lý nh©n v¨n
Trung t©m khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n quèc gia
céng t¸c víi
Annalisa Koeman
IUCN ViÖt Nam
Hµ Néi, Th¸ng 2 n¨m 1999
Môc lôc
Lêi më ®Çu
1
Giíi thiÖu chung
2
I
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
5
II
Kh¸i qu¸t vÒ kinh tÕ cña huyÖn
6
III
TiÒm n¨ng du lÞch Sa Pa
7
IV
Ph¹m vi kh«ng gian ¶nh hëng cña du lÞch trªn ®Þa
bµn huyÖn Sapa
10
V
Nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc hay lîi Ých cña du lÞch
13
A/ Khu vùc thÞ trÊn vµ nh÷ng ngêi Kinh kinh doanh
13
B/ Vïng n«ng th«n vµ c¸c d©n téc thiÓu sè
14
VI
1) T¹o c¬ héi viÖc lµm vµ t¨ng thu nhËp
14
a. B¸n c¸c s¶n phÈm cã s¾c th¸i v¨n ho¸ d©n téc
14
b. DÞch vô leo nói (phanxipan)
20
c. Më qu¸n b¸n hµng
21
d. Vµo th¨m hé gia ®×nh
21
e. §a kh¸ch ®i th¨m quan
22
f. Cho kh¸ch du lÞch chôp ¶nh
22
g. BiÓu diÔn v¨n nghÖ d©n téc
22
h. Giíi thiÖu, chµo mêi kh¸ch
23
i. Cung cÊp l¬ng thùc, thùc phÈm
23
k. Cung cÊp nh©n c«ng lao ®éng
24
2) Sù hoµ nhËp vµo kinh tÕ thÞ trêng
24
3) Më réng sù giao lu, hiÓu biÕt vµ thÕ giíi quan
26
4) T¨ng cêng ®Çu t
29
Nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña du lÞch
31
1) VÊn ®Ò nh÷ng ngêi b¸n rong
31
2) TrÎ em lang thang ngoµi thÞ trÊn
33
a. Gi¸odôc
34
b. Quan hÖ gia ®×nh
34
c. Sù cÊu kÕt céng ®ång
35
d. TÖ n¹n x· héi
35
3) Nguy c¬ "th¬ng m¹i ho¸"
36
4) Sù biÕn mÊt hay biÕn ®æi c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸
36
VII T¸c ®éng cña du lÞch ®èi víi m«i trêng tù nhiªn
39
VII Th¸i ®é ®èi víi du lÞch vµ vai trß cña d©n téc thiÓu sè
I
®èi víi du lÞch Sa Pa do c¸c t¸c nh©n kh¸c nhau g©y
lªn
42
1. C¸c t¸c nh©n du lÞch
42
a. Kh¸ch du lÞch níc ngoµi.
42
b. Kh¸ch du lÞch trong níc.
42
c. Nh÷ng ngêi Kinh kinh doanh
42
2. C¸c quan ®iÓm hay nh×n nhËn vÒ du lÞch Sa Pa vµ
42
vÒ vai trß cña d©n téc thiÓu sè cña kh¸ch du lÞch vµ
ngêi kinh doanh
IX
X
a. C¸c yÕu tèthu hót kh¸chdu lÞch
42
b. Nh÷ng vÊn ®Ò m«i trêng, x· héi cña Sa Pa nh hËu qu¶
cña du lÞch
43
c. Vai trß cña ngêi d©n téc trong thu hót kh¸ch du lÞch
44
d. Møc®é tham gia vµo du lÞch cña ngêi d©n técthiÕu sè
45
e. Sù bÒn v÷ngcña vai trß cña d©n téc thiÕu sè trong thu
hót kh¸ch du lÞch
46
f. Nh÷ng yÕu tè c¶n trë sù tham gia cña d©n téc thiÓu sè
vµo du lÞch
47
g. Nh÷ng t¸c®éng tiªu cùc cña du lÞch vÒ v¨n ho¸, x· héi,
m«i trêng
47
h. øng xö kh¸c nhau ®èi víi ngêi d©n téc vµ m«i trêng cña
kh¸ch du lÞch néi ®Þa vµ níc ngoµi
48
i. C¶m nghÜ vÒ d©n téc thiÓu sè
48
3. Nh×n nhËn cña nh÷ng ngêi b¸n rong vµ trÎ lang
thang
49
C¸c biÖn ph¸p t¨ng cêng lîi Ých cho d©n téc thiÓu sè,
h¹n chÕ t¸c ®éng tiªu cùc
51
1) Tæ chøc lµm vµ b¸n hµng thæ cÈm
51
2) Tæ chøc b¸n hµng ë chî cho ngêi d©n téc thiÓu sè
52
3) §µo t¹o ngêi d©n téc thiÓu sè thµnh c¸c híng dÉn
viªn du lÞch, híng dÉn viªn leo nói
53
4) X©y dùng mét sè nhµ nghØ mang s¾c th¸i d©n téc
t¹i mét sè lµng b¶n quanh thÞ trÊn Sa Pa
53
5) Kh«i phôc vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸ truyÒn thèng cña
®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè
54
6) T¨ng cêng s¶n xuÊt l¬ng thùc thùc phÈm phôc vô
du lÞch
56
7) Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trÎ em lang thang
56
8) H¹n chÕ t¸c ®éng tiªu cùc cña sù th¬ng m¹i ho¸
trong c¸c quan hÖ x· héi vµ ho¹t ®éng v¨n ho¸ cña
®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè
57
Mét sè kiÕn nghÞ cho viÖc ph¸t triÓn du lÞch bÒn
58
v÷ng ë Sa Pa
1. Qui ho¹ch ph¸t triÓn
58
2. CÊp giÊy phÐp ®i th¨m lµng b¶n d©n téc vµ ngñ l¹i
®ªm
58
3. Tæ chøc qu¶n lý du lÞch
58
4. Tæ chøc thªm c¸c khu tham quan, gi¶i trÝ
59
5.Tuyªn truyÒn gi¸o dôc vÒ du lÞch
60
6. Mét vµi kÕt luËn
60
B¶ng
1:
Lý do chÝnh ®Õn Sa Pa
8
2:
C«ng nhËn cã sù kh¸c biÖt vÒ lý do ®Õn Sa Pa gi÷a
ngêi ViÖt Nam vµ kh¸ch níc ngoµi
8
3:
Nh÷ng s¶n phÈm thêng b¸n
16
4:
Lo¹i mÆt hµng b¸n ch¹y nhÊt cña nh÷ng ngêi b¸n
rong
17
5:
Thu nhËp trung b×nh mét tuÇn cña nh÷ng ngêi b¸n
rong
19
6:
Nh÷ng kiÓu lo¹i giao tiÕp víi d©n téc thiÓu sè
27
7:
Lý do thÝch kh¸ch du lÞch vµ du lÞch cña hé gia ®×nh
28
8:
C¸c s¶n phÈm mµ c¸c hé ®îc pháng vÊn thêng b¸n
40
9:
Híng thay ®æi cña c¸c yÕu tè thu hót kh¸ch du lÞch
cña Sa Pa
43
10: Nh÷ng vÊn ®Ò m«i trêng, x· héi cña Sa Pa do hËu qu¶
cña du lÞch
44
11: Vai trß cña ngêi d©n téc trong thu hót kh¸ch du lÞch
45
12: §¸nh gi¸ vÒ vai trß thu hót kh¸ch du lÞch cña ngêi
thiÓu sè
46
13: Nh÷ng c¶n trë ngêi d©n téc thiÓu sè tham gia vµo du
lÞch
47
Lêi më ®Çu
B¶n b¸o c¸o nµy do PTS. Ph¹m ThÞ Méng Hoa vµ PTS. L©m ThÞ Mai
Lan - Trung t©m nghiªn cøu §Þa lý Nh©n v¨n thuéc Trung t©m Khoa
häc X· héi vµ Nh©n v¨n Quèc gia thùc hÞªn víi sù céng t¸c cña
Annalisa Koeman vµ NguyÔn V¨n L©m thuéc HiÖp héi B¶o tång Thiªn
nhiªn Quèc tÕ, dùa trªn c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu b»ng ph¬ng ph¸p
®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n vµ ®¸nh gi¸ n«ng th«n víi sù tham gia cña
ngêi d©n do c¸c t¸c gi¶ tiÕn hµnh t¹i Sa Pa vµ c¸c nghiªn cøu, ®iÒu
tra thùc ®Þa cña Mai Kim Oanh (phô tr¸ch) vµ Ph¹m ThÞ Quúnh Ph¬ng (trî gióp) víi sù tham gia cña c¸n bé Héi phô n÷ huyÖn vµ ngêi
tham gia híng dÉn kh¸ch du lÞch t¹i Sa Pa. Nghiªn cøu nµy n»m trong
Dù ¸n du lÞch bÒn v÷ng cña HiÖp héi B¶o tån Thiªn nhiªn Quèc tÕ t¹i
ViÖt Nam víi môc tiªu tiÕn hµnh nghiªn cøu s©u t¹i Sa Pa - Lµo Cai vÒ
møc ®é tham gia, ¶nh hëng vµ th¸i ®é ®èi víi du lÞch cña c¸c céng
®ång d©n téc thiÓu sè vµ nh÷ng ngêi kinh doanh du lÞch ë thÞ trÊn
còng nh th¸i ®é cña kh¸ch du lÞch ®èi víi d©n téc thiÓu sè vµ nhËn
thøc cña hä vÒ c¸c t¸c ®éng cña du lÞch.
Nghiªn cøu ®îc tiÕn hµnh t¹i 4 "khu vùc": 4 x· ®îc lùa chän trong
huyÖn Sa Pa; nh÷ng ngêi d©n téc thiÓu sè b¸n hµng rong vµ trÎ em
lang thang ë thÞ trÊn Sa Pa; nh÷ng ngêi kinh doanh du lÞch ë thÞ trÊn
vµ cuèi cïng lµ kh¸ch du lÞch trong níc vµ níc ngoµi.
C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu sÏ ®îc sö dông nh mét phÇn quan träng cña
Héi th¶o vÒ kÕ ho¹ch ho¸ du lÞch céng ®ång theo s¸ng kiÕn cña
HiÖp héi B¶o tån Thiªn nhiªn Quèc tÕ - Tæ chøc Phi chÝnh phñ Quèc
tÕ nh»m th¶o luËn vÒ ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng vµ vÒ kÕ ho¹ch
hµnh ®éng ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng ë Sa Pa (nh ®· ®îc nãi râ
trong §iÒu kho¶n tham chiÕu cña nghiªn cøu nµy).
C¸c ý kiÕn ®îc nªu trong b¸o c¸o nµy chØ lµ cña c¸c t¸c gi¶, kh«ng
nhÊt thiÕt ph¶n ¸nh quan ®iÓm cña HiÖp héi B¶o tån Thiªn nhiªn
Quèc tÕ t¹i ViÖt Nam hay cña Dù ¸n Du lÞch BÒn v÷ng.
Giíi thiÖu chung
Du lÞch lµ mét trong nh÷ng ngµnh "hÕt søc phô thuéc vµo m«i trêng
thiªn nhiªn còng nh vµo c¸c ®Æc trng v¨n ho¸ vµ x· héi cña c d©n
b¶n ®Þa". ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh
tÕ vµ x· héi. Du lÞch ViÖt Nam lµ mét ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ,
®Çy tiÒm n¨ng vµ høa hÑn, nhng nã còng cã thÓ tiÒm Èn nh÷ng hËu
qu¶ tiªu cùc trªn nhiÒu ph¬ng diÖn mµ cÇn ®îc chó ý kh¾c phôc kÞp
thêi v× sù ph¸t triÓn cña nã nãi riªng vµ cña Kinh tÕ vµ X· héi ViÖt
Nam nãi chung. NÕu nh tiÒm n¨ng thiªn nhiªn cña du lÞch còng nh t¸c
®éng cña du lÞch ®èi víi viÖc b¶o vÖ c¸c tµi nguyªn tù nhiªn ®· ®îc
quan t©m vµ biÕt ®Õn kh¸ nhiÒu, th× c¸c tiÒm n¨ng v¨n ho¸, x· héi
còng nh sù quan t©m vÒ nh÷ng t¸c ®éng cña du lÞch ®èi víi d©n c
vµ c¸c tµi nguyªn v¨n ho¸, ®Æc biÖt, ®èi víi viÖc b¶o tån c¸c di s¶n
v¨n ho¸ truyÒn thèng, ®éc ®¸o cña c¸c d©n téc thiÓu sè vÉn cßn lµ
nh÷ng ®iÒu v« cïng míi mÎ ë ViÖt Nam.
Dù ¸n "X©y dùng n¨ng lùc phôc vô c¸c s¸ng kiÕn vÒ du lÞch bÒn
v÷ng" tiÕn hµnh trong 2 n¨m (1997-1999) do Tæ Chøc B¶o Tån Thiªn
Nhiªn Quèc TÕ (IUCN) thùc hiÖn ®· ®Æt mét trong nh÷ng nhiÖm vô
träng t©m lµ x¸c ®Þnh vµ n©ng cao nhËn thøc ®èi víi c¸c t¸c ®éng
vÒ kinh tÕ - x· héi, v¨n ho¸ vµ sinh th¸i cña du lÞch, ®ãng gãp vµo
viÖc ph¸t triÓn c¸c m« h×nh du lÞch bÒn v÷ng dùa vµo céng ®ång
®Ó cã thÓ t¹o thu nhËp l©u bÒn cho mét sè c¸c céng ®ång bÞ thiÖt
thßi vµ nghÌo nhÊt cña ®Êt níc, ®ång thêi gióp duy tr× sù ®a d¹ng c¶
vÒ sinh häc lÉn v¨n ho¸ cña ViÖt Nam. Mét trong nh÷ng nguyªn
nh©n thóc ®Èy sù h×nh thµnh dù ¸n chÝnh lµ sù lo ng¹i ngµy cµng
gia t¨ng cña nhiÒu tæ chøc phi chÝnh phñ (NGO) ®èi víi nh÷ng t¸c
®éng h÷u h×nh vµ ngµy cµng lín cña du lÞch ®èi víi c¸c nhãm d©n
téc thiÓu sè ë Sa Pa.
Trong mét sè c¸c nghiªn cøu gÇn ®©y nhÊt, c¸c nhµ nghiªn cøu ph¬ng T©y ®· ®Ò cËp kh¸ nhiÒu ®Õn nh÷ng t¸c ®éng nµy, trong ®ã
®Æc biÖt cã thÓ nh¾c tíi nghiªn cøu "Sù t¨ng trëng vµ ¶nh hëng cña
du lÞch ë Sa Pa" cña Michael Dirgegorio vµ nh÷ng ngêi kh¸c, n¨m
1996, vµ "Nghiªn cøu ban ®Çu vÒ Du lÞch trong vµ vïng xung quanh
thÞ trÊn Sa Pa" cña Mark E.Grindley, thuéc tæ chøc Frontier - ViÖt
Nam,1997.
Trong nghiªn cøu cña m×nh vµ ®ång sù, Michael Digregorio cho r»ng
du lÞch cã thÓ lµm tæn h¹i ®Õn d©n téc thiÓu sè nhiÒu h¬n so víi
nh÷ng lîi Ých mµ nã mang l¹i; hä thêng ®øng ë m¾t xÝch cuèi trong
d©y chuyÒn chuyÓn t¶i c¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn cña Sa Pa phôc vô
du lÞch, cã nghÜa lµ d©n téc thiÓu sè lµ ngêi trùc tiÕp thu lîm vµ
cung cÊp c¸c s¶n phÈm rõng phôc vô du lÞch th«ng qua c¸c kh©u
trung gian nh nhµ hµng, kh¸ch s¹n, cöa hµng... cña ngêi Kinh ë Sa Pa,
bëi vËy sÏ chÞu t¸c ®éng ®Çu tiªn khi m«i trêng vµ tµi nguyªn rõng
bÞ c¹n kiÖt, trong khi ®ã viÖc tham gia trùc tiÕp vµo c¸c ho¹t ®éng
du lÞch nh biÓu diÔn v¨n ho¸ truyÒn thèng, cho kh¸ch th¨m quan
lµng, th¨m nhµ hay tró ngô qua ®ªm l¹i kh«ng mang l¹i lîi Ých ®¸ng
kÓ cho hä. Tõ ®ã «ng cho r»ng khi du lÞch ngµy cµng chiÕm vÞ trÝ lín
h¬n trong kinh tÕ Sa Pa th× vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi (thÓ hiÖn
trong ph©n c«ng lao ®éng còng nh ph©n chia lîi Ých gi÷a d©n téc
thiÓu sè vµ ngêi Kinh ®a sè) cµng trë nªn nghiªm träng h¬n vµ «ng
®· ®Ò xuÊt cÇn ph¶i cã c¬ chÕ ®Ó ®iÒu tiÕt trë l¹i c¸c nguån lîi thu
tõ du lÞch cho viÖc c¶i thiÖn kinh tÕ - x· héi vµ m«i trêng, ngêi d©n
téc thiÓu sè ph¶i ®îc quyÒn kiÓm so¸t viÖc tham gia vµo du lÞch cña
hä, kiÓm so¸t viÖc kh¸ch du lÞch vµo th¨m lµng, th¨m cuéc sèng vµ
c¸c nghi lÔ cña hä. Michael Digregorio cho r»ng cïng víi sù ph¸t triÓn
cña du lÞch v¨n ho¸ th× viÖc th¬ng m¹i ho¸ mét sè yÕu tè v¨n ho¸
cña d©n téc thiÓu sè lµ ®iÒu kh«ng tr¸nh khái vµ ®iÒu nµy sÏ lµm
gi¶m tÝnh hÊp dÉn ®èi víi du kh¸ch, ®Æc biÖt ®èi víi nh÷ng kh¸ch
níc ngoµi trÎ tuæi, thÝch phiªu lu vµ a t×m nh÷ng ®iÒu míi l¹, hiÖn
®ang lµ lo¹i kh¸ch níc ngoµi chñ yÕu cña Sa Pa. Thay vµo ®ã sÏ lµ
nh÷ng kh¸ch níc ngoµi Ýt phiªu lu h¬n tuy giµu cã h¬n vµ lo¹i kh¸ch
trong níc Ýt quan t©m ®Õn ®êi sèng thùc cña d©n téc thiÓu sè h¬n.
¤ng còng dù b¸o xu thÕ ph¸t triÓn cña Sa Pa sÏ tõ mét ®iÓm du lÞch
®îc hÊp dÉn bëi nh÷ng ®iÒu ®éc ®¸o, ®Æc biÖt trë thµnh mét khu
du lÞch nghØ ng¬i gi¶i trÝ.
Mark E.Grindley còng b¸o ®éng vÒ sù khã phôc håi cña c¸c t¸c ®éng
tiªu cùc cña du lÞch, tuy tríc m¾t cã thÓ cha nh×n thÊy ngay. ¤ng cho
r»ng du lÞch cha mang l¹i lîi Ých cho d©n téc thiÓu sè - nh÷ng ngêi
g©y ¸p lùc chñ yÕu lªn tµi nguyªn rõng, còng nh cha trùc tiÕp ®ãng
gãp trë l¹i cho viÖc b¶o tån vµ ph¸t triÓn tµi nguyªn rõng - lµ yÕu tè
hÊp dÉn kh¸ch du lÞch mang tÝnh l©u bÒn h¬n. Mark Grindley ®· ®Ò
xuÊt mét sè biÖn ph¸p tæ chøc du lÞch ë Sa Pa nh»m mang l¹i lîi Ých
nhiÒu h¬n cho d©n téc thiÓu sè gãp phÇn gi¶m ¸p lùc lªn tµi nguyªn
rõng, tæ chøc c¸c tour tèt h¬n tõ Sa Pa sao cho du kh¸ch cã thÓ ë l¹i
l©u h¬n, ®Æc biÖt chó ý tíi viÖc th¨m th¾ng c¶nh, khu b¶o tån thiªn
nhiªn, leo nói...
Nghiªn cøu cña Dr. Trish Nicholson th¸ng 11/1997 còng cho r»ng du
lÞch hiÖn nay ë Sa Pa mang l¹i rÊt Ýt lîi Ých cho d©n téc thiÓu sè. «ng
®Æc biÖt nhÊn m¹nh r»ng sù kh«ng t¬ng xøng gi÷a c«ng lao ®éng
bá ra ®Ó lµm c¸c hµng thæ cÈm víi gi¸ trÞ mµ chóng ®îc b¸n trªn thÞ
trêng nh c¸c ®å lu niÖm ®· gãp phÇn lµm t¨ng thªm g¸nh nÆng
c«ng viÖc vèn ®· nÆng nÒ cña nh÷ng ngêi phô n÷ d©n téc ë ®©y.
Nghiªn cøu cña Dr. Jean Michaud võa thùc hiÖn th¸ng 5 n¨m 1998 ®·
®a ra bøc tranh s¸ng sña h¬n vÒ sù tham gia vµo du lÞch cña c¸c
d©n téc thiÓu sè ë Sa Pa, tuy «ng còng cho r»ng d©n téc thiÓu sè
khã cã thÓ c¹nh tranh vµ kiÓm so¸t ®îc c¸c ho¹t ®éng mang l¹i thu
nhËp tõ du lÞch, hä chØ cã thÓ lµ nh÷ng ngêi bu«n b¸n rÊt nhá vµ lµ
c¸c chñ nhµ kh¸ch rÊt rÎ tiÒn. Tuy nhiªn, theo Jean Michaud th× c¸c
t¸c ®éng g©y x¸o trén hÖ thèng t¸i s¶n xuÊt kinh tÕ vµ v¨n ho¸ cña
d©n téc thiÓu sè lµ kh«ng ®¸ng kÓ, thËm chÝ «ng cßn cho r»ng sù lo
ng¹i vÒ viÖc c¸c trÎ em g¸i lang thang ë thÞ trÊn bá häc vµ cã nguy
c¬ r¬i vµo c¹m bÉy cña n¹n m¹i d©m lµ kh«ng cã tÝnh thuyÕt phôc...
Mét lo¹t c¸c ph¸t hiÖn còng nh c¸c ý kiÕn, quan ®iÓm gièng vµ kh¸c
nhau vÒ nh÷ng t¸c ®éng cña du lÞch ®èi víi c¸c d©n téc thiÓu sè ë
Sa Pa trong nh÷ng nghiªn cøu kÓ trªn cho thÊy, cÇn thiÕt ph¶i lµm
s¸ng tá h¬n n÷a møc ®é cña c¸c t¸c ®éng, kÓ c¶ tÝch cùc vµ tiªu
cùc, cña du lÞch ®èi víi c¸c d©n téc thiÓu sè ë Sa Pa, vµ, ®iÒu quan
träng h¬n lµ t×m hiÓu sù ®¸nh gi¸ vµ nh×n nhËn cña chÝnh hä ®èi
víi nh÷ng t¸c ®éng nµy. Chóng t«i hy väng c¸ch ®Æt vÊn ®Ò vµ môc
tiªu nghiªn cøu cña IUCN trong dù ¸n nµy sÏ cã thÓ ®ãng gãp phÇn
nµo vµo cuéc Héi th¶o s¾p tíi nh»m tËp hîp lùc lîng vµ kinh nghiÖm
®Ó x©y dùng mét kÕ häach hµnh ®éng ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng
ë Sa Pa, cã nghÜa lµ mét kÕ ho¹ch ph¸t triÓn mµ ë ®ã c¸c ho¹t
®éng du lÞch hiÖn t¹i kh«ng lµm ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng cña c¸c
thÕ hÖ mai sau trong viÖc ®¸p øng c¸c nh cÇu cña chóng, hay nãi
c¸ch kh¸c, lµm sao ®Ó sù ph¸t triÓn du lÞch kh«ng lµm tæn h¹i hay
ph¸ huû c¸c tµi nguyªn cña chÝnh nã, kÓ c¶ tù nhiªn vµ v¨n ho¸,
nh©n v¨n, nh»m lµm cho du lÞch ph¸t triÓn ®îc dµi l©u, kh«ng
ngõng hÊp dÉn du kh¸ch, còng nh lµm cho cuéc sèng cña céng ®ång
c¸c d©n téc së t¹i ngµy cµng ph¸t triÓn vµ phån vinh h¬n.
Nh»m nh÷ng môc tiªu nµy, IUCN nãi riªng vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ nãi
chung mong muèn ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn cña mét du lÞch bÒn
v÷ng dùa vµo céng ®ång, nghÜa lµ dùa trªn nh÷ng suy nghÜ vµ
mong muèn cña céng ®ång vÒ du lÞch vµ ®èi víi sù tham gia cña hä
vµo du lÞch ®Ó tõ ®ã tiÕn tíi viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch ho¸ sù ph¸t
triÓn cña du lÞch Sa Pa víi sù tham gia cña chÝnh ngêi d©n n¬i ®©y,
mµ tríc hÕt lµ c¸c d©n téc thiÓu sè - nh÷ng ngêi chiÕm tØ lÖ ®a sè
trong tæng sè c d©n cña huyÖn.
I/ Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
Ngoµi thÞ trÊn Sa Pa lµ n¬i tËp trung chñ yÕu c¸c ho¹t ®éng du lÞch,
4 x· ®· ®îc chän ®Ó nghiªn cøu trªn c¬ së kho¶ng c¸ch tíi thÞ trÊn
Sa Pa, thµnh phÇn d©n téc thiÓu sè vµ n»m trong hoÆc gÇn khu b¶o
tån thiªn nhiªn Hoµng Liªn S¬n. C¸c x· ®îc chän ban ®Çu lµ S¸n S¶
Hå, Lao Ch¶i, T¶ Van vµ B¶n Hå víi kho¶ng c¸ch xa dÇn thÞ trÊn Sa
Pa. Song mét vµi kÕt qu¶ nghiªn cøu s¬ bé cho thÊy tuy B¶n Hå cã
thªm d©n téc Tµy lµ d©n téc kh«ng cã ë 3 x· trªn, nhng ¶nh hëng cña
du lÞch tíi x· nµy hÇu nh kh«ng ®¸ng kÓ vµ ®¹i ®a sè c d©n cña nã
kh«ng cã ho¹t ®éng g× liªn quan tíi du lÞch. Bëi vËy, T¶ Ph×n ®· ®îc
chän thay cho B¶n Hå. Cã thÓ nãi, 4 x· ®îc chän nµy lµ c¸c x· cã
nhiÒu ho¹t ®éng liªn quan tíi du lÞch nhÊt còng nh chÞu t¸c ®éng cña
du lÞch nhiÒu nhÊt (trong huyÖn Sa Pa, kh«ng kÓ thÞ trÊn) nªn hoµn
toµn phï hîp víi môc tiªu ®Æt ra
- Ph¬ng ph¸p ®îc dïng chñ yÕu lµ ph¬ng ph¸p "§¸nh gi¸ nhanh n«ng
th«n" (RRA) nh»m ®Ó ph¸t hiÖn c¸c vÊn ®Ò cña du lÞch vµ t×m
hiÓu nh÷ng suy nghÜ, c¶m nhËn còng nh quan niÖm cña ngêi d©n vÒ
nh÷ng vÊn ®Ò ®ã cïng víi c¸c gi¶i ph¸p ®Ò xuÊt cña hä. C¸c cuéc
pháng vÊn, th¶o luËn chÝnh thøc vµ kh«ng chÝnh thøc ®· ®îc tiÕn
hµnh víi ®¹i diÖn c¸c cÊp chÝnh quyÒn (tØnh, huyÖn, x·), c¸c ban
ngµnh (Së Th¬ng m¹i - du lÞch Lµo Cai, C«ng ty du lÞch Lµo Cai,
phßng du lÞch thuéc Së Th¬ng m¹i-Du lÞch Lµo Cai, C«ng an huyÖn
Sa Pa, huyÖn Héi phô n÷ Sa Pa), c¸c trëng b¶n, trëng téc, giµ lµng
còng nh ®¹i diÖn c¸c ®oµn thÓ phô n÷, thanh niªn, héi n«ng d©n...
cña c¸c x· ®îc nghiªn cøu. §Æc biÖt, c¸c cuéc th¶o luËn ®· ®îc tiÕn
hµnh víi c¸c nhãm x· héi kh¸c nhau nh nhãm c¸c trëng b¶n, trëng téc,
giµ lµng; nhãm l·nh ®¹o ®Þa ph¬ng, nhãm phô n÷, nhãm thanh niªn
hay nhãm kh¸ch du lÞch trong níc vµ níc ngoµi. C¸c cuéc th¶o luËn víi
chÝnh quyÒn cÊp x· thêng cã mÆt tõ 2 - 4 ngêi (vÝ dô cuéc gÆp ë x·
Lao Ch¶i ®· cã 4 ngêi tham dù: ¤ng Phã Chñ TÞch UBND x·, c¸n bé
§Þa chÝnh x·, ¤ng X· §éi Trëng vµ ¤ng Chñ TÞch Héi n«ng d©n x·).
Nhãm c¸c trëng téc, giµ lµng cã tõ 2 -5 ngêi (cã 2 ¤ng Trëng Téc vµ 3
Giµ Lµng cã mÆt trong cuéc gÆp t¹i x· T¶ Van). Nhãm phô n÷ còng
dao ®éng tõ 2 tíi 16 ngêi (t¹i x· T¶ Ph×n cã 16 vµ x· San S¶ Hå cã 12
phô n÷ ®· tham gia th¶o luËn nhãm t¹i x·).
- Ph¬ng ph¸p pháng vÊn vµ ®iÒu tra b»ng b¶ng hái ®îc sö dông
nh»m lîng ho¸ c¸c kÕt qu¶ s¬ bé hay nh÷ng ph¸t hiÖn ®· x¸c ®Þnh.
§· tiÕn hµnh pháng vÊn vµ ®iÒu tra b»ng b¶ng hái 10% sè hé gia
®×nh ë 4 x· ®îc nghiªn cøu (do ngßi ®Þa ph¬ng biÕt tiÕng d©n téc
vµ th«ng th¹o ®Þa bµn ®iÒu tra) víi mÉu ®iÒu tra tæng sè gåm 110
hé gia ®×nh, trong ®ã cã 78 hé ngêi M«ng, 17 hé ngêi Dao vµ 15 hé
ngêi Gi¸y, t¬ng øng tØ lÖ 10% thµnh phÇn tõng d©n téc cña mçi x·.
T¬ng tù, ®· ®iÒu tra vµ pháng vÊn 29 ®èi tîng tham gia kinh doanh
du lÞch ë Sa Pa, 27 ngêi b¸n hµng rong, 26 trÎ em lang thang, 28
kh¸ch du lÞch níc ngoµi vµ 26 kh¸ch du lÞch trong níc. ViÖc chän mÉu
hé vµ c¸c ®èi tîng trªn ®Ó pháng vÊn ®îc kÕt hîp dùa vµo ph¬ng
ph¸p chän mÉu ngÉu nhiªn lÉn viÖc ®iÒu chØnh sao cho nã ®ñ thµnh
phÇn ®¹i diÖn nhÊt.
II/ Kh¸i qu¸t vÒ kinh tÕ cña huyÖn
Sa Pa lµ huyÖn miÒn nói víi 9 d©n téc cïng sinh sèng, trong ®ã ®«ng
nhÊt lµ ngêi M«ng (53%), Dao (24%) vµ ngêi Kinh (13,7%), sau ®ã lµ
ngêi Tµy (5,7%), Gi¸y (1,5%) vµ ngêi Xa Phã (1,2%). Sa Pa cã nÒn
kinh tÕ ph¸t triÓn thÊp víi c¬ cÊu ngµnh nghÒ kh¸ ®¬n gi¶n, chñ
yÕu dùa vµo n«ng - l©m nghiÖp. §Êt canh t¸c chØ chiÕm 4,4% tæng
diÖn tÝch ®Êt ®ai cña huyÖn, trong ®ã 45% lµ ®Êt trång lóa níc vµ
39% lµ ®Êt n¬ng mµ chñ yÕu lµ n¬ng ng«. Do khÝ hËu vÒ mïa ®«ng
kh¾c nghiÖt, l¹nh, nªn l¬ng thùc chñ yÕu chØ trång ®îc 1 vô, do vËy
l¬ng thùc b×nh qu©n chØ ®ñ cung cÊp tõ 6 ®Õn 10 th¸ng cho c¸c
hé n«ng d©n ë ®©y.
Nh÷ng th¸ng cßn l¹i, hä ph¶i dùa chñ yÕu vµo c¸c s¶n phÈm rõng nh
gç, nÊm, m¨ng, c¸c lo¹i c©y dîc liÖu, c©y c¶nh, mËt ong, cñi, thÞt
thó rõng... ChÝnh v× vËy, tµi nguyªn rõng ë Sa Pa bÞ gi¶m sót rÊt
nhanh chãng. HiÖn nay, do chÝnh s¸ch ®ãng cöa rõng cña Nhµ níc, do
c¸c s¶n phÈm rõng ®· bÞ c¹n kiÖt mét c¸ch ®¸ng kÓ céng thªm víi
viÖc cÊm trång vµ bu«n b¸n thuèc phiÖn, ®êi sèng cña ngêi n«ng
d©n Sa Pa gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n.
Nhµ níc vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®· cè g¾ng t×m nhiÒu biÖn
ph¸p gióp d©n xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, æn ®Þnh ®êi sèng vµ n©ng cao
thu nhËp. NhiÒu dù ¸n ®Çu t cña c¸c ch¬ng tr×nh ®Þnh canh ®Þnh
c, ch¬ng tr×nh trång rõng vµ ph¸t triÓn l©m nghiÖp, ch¬ng tr×nh
khuyÕn n«ng cña Nhµ níc còng nh cña mét sè tæ chøc phi chÝnh phñ
hay c¸c tæ chøc quèc tÕ ®· vµ ®ang ®îc thùc hiÖn ë nhiÒu ®Þa ph¬ng trong huyÖn.
Bªn c¹nh viÖc ph¸t triÓn trång trät mét sè lo¹i c©y hµng hãa nh khoai
t©y, c¸c lo¹i rau xanh, ®µo, mËn, hång... vµ ch¨n nu«i lîn, gµ, dª...
viÖc trång th¶o qu¶ díi t¸n rõng (mÆc dï cã ¶nh hëng tíi ®a d¹ng sinh
häc cña rõng v× lµm mÊt hÕt c¸c líp thùc vËt n»m thÊp h¬n) ®ang lµ
mét trong nh÷ng nguån thu nhËp bæ sung hÕt søc quan träng cña
nhiÒu gia ®×nh, ®Æc biÖt lµ cña ngêi M«ng (vÝ dô x· San S¶ Hå cã
tíi gÇn 90% sè hé, x· Lao Ch¶i - 30%, ë x· T¶ Van rÊt nhiÒu gia ®×nh
M«ng cã trång th¶o qu¶).
Trong sè 110 hé ®îc ®iÒu tra cã tíi 86 hé (chiÕm 78,2%) tr¶ lêi lµ
b¸n th¶o qu¶ lµ mét trong nh÷ng nguån thu nhËp quan träng mçi khi
gia ®×nh bÞ thiÕu ¨n. Tuy nhiªn, theo thèng kª cña chÝnh quyÒn c¸c
x· ®îc nghiªn cøu th× trung b×nh hiÖn cã tíi 40 - 60% sè hé thuéc
diÖn ®ãi nghÌo trong ®ã ngêi M«ng chiÕm tû lÖ cao nhÊt. Bëi vËy,
viÖc t¹o ®iÒu kiÖn vµ gióp ngêi d©n Sa Pa cã thªm c¸c nguån thu
nhËp míi lµ v« cïng quan träng vµ bøc xóc, nã kh«ng chØ gãp phÇn
xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo mµ cßn gióp gi¶m ¸p lùc lªn tµi nguyªn rõng,
nh»m b¶o vÖ vµ kh«i phôc vèn rõng quý hiÕm cã gi¸ trÞ tÇm cì quèc
tÕ ë ®©y. Trong bèi c¶nh ®ã, viÖc ph¸t triÓn du lÞch ë Sa Pa trong
nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã tÇm quan träng ®Æc biÖt.
III/ TiÒm n¨ng du lÞch Sa Pa
Víi vÞ trÝ n»m trªn ®é cao 1500 - 1600 m, Sa Pa cã ®iÒu kiÖn tù
nhiªn, ®Æc biÖt lµ khÝ hËu, thu hót du kh¸ch tíi nghØ ng¬i. Tõ
nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû 20, ngêi Ph¸p ®· ph¸t hiÖn ra m¶nh ®Êt
nhiÒu tiÒm n¨ng nµy vµ ®· x©y dùng h¬n 200 biÖt thù ®Ó tíi nghØ
trong nh÷ng ngµy hÌ nãng nùc ë ®ång b»ng. Sau khi Ph¸p rót ®i, Sa
Pa ®· lµ n¬i nghØ cña mét sè c¸n bé cao cÊp cña §¶ng vµ Nhµ níc.
N¨m 1979, chiÕn tranh biªn giíi ®· ph¸ huû hÇu hÕt c¸c biÖt thù ë Sa
Pa, chØ cßn 10 c«ng tr×nh gi÷ ®îc nguyªn vÑn. Tõ n¨m 1992 - 1993,
khi xuÊt hiÖn c¸c nhµ nghØ cña mét sè Bé, Ban ngµnh cïng kh¸ch
nghØ, chñ yÕu lµ nh÷ng c¸n bé cña c¸c c¬ quan Nhµ níc vµ sù quay
trë l¹i cña mét sè ngêi Ph¸p (c¶ c¸c nhµ nghiªn cøu lÉn kh¸ch tham
quan du lÞch) vµ sau ®ã lµ kh¸ch du lÞch tõ nhiÒu níc kh¸c, Sa Pa míi
thùc sù trë thµnh ®iÓm thu hót kh¸ch du lÞch. Sè lîng kh¸ch du lÞch
®Õn Sa Pa ngµy mét gia t¨ng nhanh chãng. Theo sè liÖu cña Së Th¬ng M¹i - Du lÞch th× tõ n¨m 1995 tíi n¨m 1997, lîng kh¸ch du lÞch
tíi Sa Pa ®· t¨ng gÇn gÊp ®«i (tõ 15.800 lªn 30.800), trong ®ã kh¸ch
níc ngoµi t¨ng gÊp h¬n hai lÇn (tõ 4.000 lªn 9.000).
C¸c s¶n phÈm du lÞch lµ nh÷ng thø mµ kh¸ch du lÞch lÊy lµm môc
®Ých hay lý do cho c¸c chuyÕn du lÞch cña m×nh. KÕt qu¶ ®iÒu tra
cña nghiªn cøu nµy mét lÇn n÷a l¹i kh¼ng ®Þnh vÒ sù ®a d¹ng,
phong phó cña c¸c tµi nguyªn du lÞch cña Sa Pa cã thÓ tho¶ m·n
nh÷ng nhu cÇu thÓ chÊt v¨n ho¸ tinh thÇn rÊt kh¸c nhau cña kh¸ch.
Kh«ng nh÷ng vËy, Sa Pa cßn nh gîi më cho kh¸ch kh¸m ph¸ thªm
nhiÒu ®iÒu míi l¹ vÒ sù hÊp dÉn kú thó cña nã, nhiÒu h¬n so víi
nh÷ng g× mµ tríc khi tíi, ngêi kh¸ch ®· ®Æt môc ®Ých cho m×nh
hay kú väng cho chuyÕn ®i.
KÕt qu¶ ®iÒu tra cña nghiªn cøu nµy cho thÊy cã mét sè nguyªn
nh©n chÝnh ¸p ®¶o, v× chóng mµ kh¸ch du lÞch ®· ®Õn Sa Pa. KhÝ
hËu vïng nói m¸t mÎ, v¨n ho¸ d©n téc thiÓu sè vµ phong c¶nh thiªn
nhiªn ®Ñp lµ nh÷ng nguyªn nh©n quan träng nhÊt quyÕt ®Þnh hµnh
vi du lÞch cña phÇn lín kh¸ch. Trong tæng sè 54 kh¸ch (gåm 26 ngêi
ViÖt Nam vµ 28 ngêi níc ngoµi) ®îc pháng vÊn th× cã 37 ngêi
(68.5%) chän lý do tËn hëng khÝ hËu m¸t mÎ, 35 ngêi (64,8%) chän
yÕu tè tham quan v¨n ho¸ d©n téc thiÓu sè, 34 (62,9%) ®Õn v×
phong c¶nh ®Ñp cña tù nhiªn.
Nh÷ng ngêi ®Õn Sa Pa víi tõ 4 ®Õn 6 lý do kh¸c nhau chiÕm ®a sè lîng kh¸ch ®îc hái (30/54 ngêi, b»ng 55,6%).
B¶ng 1: Lý do chÝnh ®Õn Sa Pa
Value Label
Kh¸ch trong níc
Kh¸ch níc ngoµi
Frequenc Percent Frequenc
y
y
Percent
1. §Ó hëng khÝ hËu m¸t
22
84,6
15
53.6
2. §Ó tham quan VH DT
16
61,5
19
67.9
3. §Ó th¨m quan chî t×nh
13
50,0
3
10.7
4. §Ó chiªm ngìng c¶nh ®Ñp
11
42,3
23
82.1
5. Hëng m«i trêng trong lµnh,
s¹ch
10
38,5
6
21.4
6. §Ó gÇn gòi víi thiªn nhiªn
9
34,6
8
28.6
7. §Ó th gi·n
6
23,0
10
35.7
8. Trèn cuéc sèng ®« thÞ
6
23,0
8
28.6
9. Nghiªn cøu ®êi sèng DTTS
5
19,2
14
50.0
10. Mua s¶n phÈm d©n téc
thiÓu sè
3
11,5
2
7.1
11. §Ó tËp luyÖn d¹o ch¬i
2
7,7
17
60.7
12. §i bé ®êng dµi vµ leo nói
1
3,8
5
17.9
13. Mua s¶n phÈm kú l¹
1
3,8
2
7.1
14, Nghiªn cøu sinh th¸i m«i
trêng
1
3,8
1
3.6
15. KÕt b¹n
3
10.7
16. Kh¸c
1
3.6
28
100,0
Total
26
100,0
Sù kh¸c biÖt vÒ môc ®Ých ®Õn Sa Pa gi÷a ngêi ViÖt Nam vµ kh¸ch
du lÞch níc ngoµi ®îc mét nöa sè kh¸ch kh¼ng ®Þnh (27/54 hay
50%), trong ®ã tû lÖ kh¸ch níc ngoµi nhËn biÕt ®iÒu nµy lµ 15/28
(53,6%), cao h¬n ë ngêi ViÖt Nam (12/26 hay 46.1%). Trong sè
kh¸ch ViÖt Nam th× nh÷ng ngêi ®Õn Sa Pa lÇn ®Çu Ýt nhËn thÊy sù
kh¸c biÖt nµy h¬n (3/14 hay 21,4% ngêi ®Õn lÇn ®Çu) so víi nh÷ng
ngêi ®Õn kh«ng ph¶i lÇn ®Çu ( 9/12 hay 75% ngêi ®Õn nhiÒu lÇn
®· nhËn thÊy ®iÒu nµy). §a sè nh÷ng ngêi kinh doanh du lÞch ë Sa
Pa (79,3% sè ®îc pháng vÊn) ®· kh¼ng ®Þnh cã sù kh¸c biÖt vÒ lý
do ®Õn Sa Pa gi÷a 2 lo¹i kh¸ch du lÞch trong vµ ngoµi níc. (B¶ng 2)
B¶ng 2: C«ng nhËn cã sù kh¸c biÖt vÒ lý do ®Õn Sapa
gi÷a ngêi ViÖt Nam vµ kh¸ch níc ngoµi
§èi tîng pháng vÊn
Kh«ng cã sù kh¸c
biÖt
Cã sù kh¸c biÖt
Sè lîng
%
Sè lîng
%
26
14
53,8
12
46,2
- §Õn lÇn thø 1:
14
11
78,6
3
21,4
- §Õn lÇn thø 2 hoÆc
nhiÒu h¬n:
12
3
25,0
9
75,0
Kh¸ch níc ngoµI
28
13
46,4
15
53,6
Nh÷ng ngêi kinh doanh
29
3
10,3
23
79,3
Kh¸ch ViÖt nam
Sè lîng
pháng
vÊn
Trong ®ã:
Nh×n chung nh÷ng nhËn ®Þnh vÒ sù kh¸c biÖt trong lý do ®Õn Sa
Pa gi÷a kh¸ch ViÖt Nam vµ ngêi níc ngoµi cña c¶ 3 nhãm ngêi ®îc
pháng vÊn lµ t¬ng ®èi ®ång nhÊt. TÊt c¶ hä ®Òu kh¼ng ®Þnh ®iÒu
kh¸c biÖt lín nhÊt vÒ lý do gi÷a 2 nhãm kh¸ch nµy lµ kh¸ch ViÖt Nam
®Õn Sa Pa chñ yÕu lµ v× khÝ hËu m¸t mÎ cña vïng miÒn nói, trong
khi nhiÒu kh¸ch níc ngoµi ®Õn lµ v× b¶n s¾c v¨n ho¸ cña d©n téc
thiÓu sè. C¶ kh¸ch trong níc, níc ngoµi vµ nh÷ng ngêi kinh doanh ë Sa
Pa ®Òu chØ ra r»ng mét sè ngêi níc ngoµi ®Õn Sa Pa v× phong c¶nh,
®Ó ®i bé tËp luyÖn hoÆc leo nói vµ thëng thøc sù trong lµnh, s¹ch
cña m«i trêng tù nhiªn, trong khi ®ã ngêi ViÖt Nam ®Õn lµ ®Ó nghØ
ng¬i, th gi·n, tr¸nh c¸i nãng ë vïng ®ång b»ng vµ cuéc sèng ån µo
®« thÞ, cã ngêi ®Õn ®Ó mua b¸n s¶n phÈm d©n téc. Tõ nh÷ng nhËn
®Þnh nµy cã thÓ thÊy r»ng b¶n chÊt môc ®Ých ®Õn Sa Pa cña ngêi
ViÖt Nam vµ kh¸ch níc ngoµi kh¸c nhau vÒ c¬ b¶n: kh¸ch ViÖt Nam
®Õn Sa Pa cã xu híng tho¶ m·n nhu cÇu vÒ sinh lý søc khoÎ nhiÒu
h¬n, trong khi kh¸ch níc ngoµi ®Æt nh÷ng môc ®Ých tho¶ m·n
nh÷ng nhu cÇu vÒ v¨n ho¸ tinh thÇn, muèn t×m hiÓu vÒ c¸c d©n téc
kh¸c vµ vÒ nh÷ng vïng tù nhiªn míi l¹ hoÆc tiÕn hµnh lo¹i h×nh du
lÞch thÓ thao nh ®i bé, leo nói.
CÇn ph¶i nãi thªm r»ng mÆc dï mÆc dï d©n téc thiÓu sè lµ mét trong
c¸c yÕu tè quan träng hµng ®Çu cã søc thu hót kh¸ch vµ trªn ®Þa
bµn huyÖn Sa Pa cã 5 nhãm d©n téc thiÓu sè chÝnh sinh sèng, song
trªn thùc tÕ, kh¸ch du lÞch níc ngoµi quan t©m chñ yÕu ®Õn c¸c
nhãm d©n téc M«ng, Dao vµ Xa Phã lµ nh÷ng nhãm d©n nghÌo khæ
nhÊt, ®Æc biÖt lµ ngêi M«ng, v× nh÷ng nhãm nµy, do nh÷ng ®Æc
®iÓm c tró riªng, còng nh do c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, ®êi sèng x· héi
cña hä gÇn nh t¸ch biÖt víi thÕ giíi bªn ngoµi, mµ ®Õn nay vÉn cßn
gi÷ ®îc nhiÒu vÎ hoang s¬ cæ xa víi b¶n s¾c d©n téc rÊt ®éc ®¸o,
®èi lËp víi nh÷ng g× mµ con ngêi cña x· héi v¨n minh thêng gÆp. Sa
Pa l¹i lµ n¬i mµ nh÷ng nhãm ngêi nµy sèng tËp trung chiÕm thµnh
phÇn ®a sè trong sè d©n cña toµn huyÖn. Trong khi ®ã cã kh¸ch du
lÞch ngêi Kinh tríc khi ®Õn Sa Pa ®· kh«ng dù tÝnh tíi ®Æc ®iÓm
d©n téc, song mét khi ®· tíi n¬i l¹i ®¸nh gi¸ cao yÕu tè thu hót
kh¸ch cña c¸c d©n téc thiÓu sè nµy.
Tõ n¨m 1993 - 1994, trong NghÞ quyÕt cña tØnh uû Lµo Cai ®· nªu
vÒ viÖc ph¸t triÓn du lÞch thµnh ngµnh kinh tÕ mòi nhän cña TØnh vµ
®· cã chñ tr¬ng khuyÕn khÝch mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®Çu t ph¸t
triÓn du lÞch ë tØnh nãi chung vµ Sa Pa nãi riªng. HiÖn nay, tØnh
®ang tÝch cùc x©y dùng c¸c ph¬ng ¸n quy ho¹ch vµ ph¸t triÓn du
lÞch, trong ®ã Sa Pa lµ mét trong nh÷ng ®iÓm du lÞch quan träng
hµng ®Çu. ChÝnh quyÒn huyÖn Sa Pa còng ®ang cè g¾ng cã nh÷ng
ph¬ng ¸n ®a du lÞch ph¸t triÓn theo híng ngµy cµng ®¸p øng c¸c
nhu cÇu cña kh¸ch du lÞch h¬n, trong ®ã vai trß cña c¸c d©n téc
thiÓu sè cïng truyÒn thèng vµ b¶n s¾c d©n téc cña hä cã mét tÇm
quan träng ®Æc biÖt.
IV/ Ph¹m vi kh«ng gian ¶nh hëng cña du lÞch trªn ®Þa bµn
huyÖn Sapa
MÆc dï tèc ®é t¨ng trëng cña du lÞch Sa Pa ®¹t møc cao vµ rÊt cao
trong vßng 5 n¨m trë l¹i ®©y, song cã thÓ thÊy r»ng ph¹m vi kh«ng
gian vµ cêng ®é ¶nh hëng cña du lÞch trªn ®Þa bµn huyÖn lµ t¬ng
®èi h¹n chÕ vµ tËp trung chñ yÕu ë khu vùc trung t©m thÞ trÊn, n¬i
tËp trung hÇu hÕt c¸c kh¸ch s¹n, nhµ nghØ, nhµ hµng, cöa hiÖu, c¸c
c¬ së dÞch vô v¨n ho¸ tinh thÇn vµ ho¹t ®éng kinh doanh liªn quan
®Õn du lÞch, vµ hÇu hÕt chóng n»m trong tay ngêi Kinh. ChÝnh v×
vËy mµ phÇn lín c¸c chi tiªu cña kh¸ch du lÞch ®îc chi tr¶ trªn ®Þa
bµn thÞ trÊn, cho nh÷ng ngêi Kinh, trong khi nhiÒu ho¹t ®éng du lÞch
cña kh¸ch l¹i chñ yÕu diÔn ra ë vïng ngo¹i vi, t¹i c¸c lµng b¶n cña ngêi d©n téc, víi nh÷ng ngêi d©n téc, hay trong thiªn nhiªn, t¹i nh÷ng
vïng cã c¶nh quan danh th¾ng tù nhiªn, v¨n ho¸ ®éc ®¸o.
¶nh hëng hay t¸c ®éng cña du lÞch ra vïng ngo¹i vi tíi ®Þa bµn cña
c¸c d©n téc thiÓu sè chñ yÕu diÔn ra theo c¸c tuyÕn du lÞch: Sa Pa C¸t C¸t - Phanxipan, Sa Pa - Lao Ch¶i - T¶ Van - B¶n Hå, Sa Pa - T¶
Ph×n, Sa Pa - Th¸c B¹c... Nh×n chung møc ®é t¬ng t¸c cña du lÞch
víi l·nh thæ vµ céng ®ång c d©n b¶n ®Þa cã xu híng gi¶m tõ thÞ trÊn
ra ngo¹i vi. Kho¶ng c¸ch tíi thÞ trÊn vµ vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi trªn c¸c
trôc giao th«ng c¸c x· l©n cËn thÞ trÊn ®· gãp phÇn t¹o thªm lîi thÕ
cña chóng trong viÖc cung cÊp s¶n phÈm, tho¶ m·n c¸c nhu cÇu du
lÞch ®a d¹ng cña kh¸ch. San S¶ Hå, Lao Ch¶i vµ T¶ Ph×n hÇu nh
tuÇn nµo còng cã kh¸ch ghÐ th¨m th«n b¶n. Theo lêi cña c¸c c¸n bé
x· vµ nh÷ng ngêi d©n ®Þa ph¬ng th× vµo mïa du lÞch (mïa ®«ng
®èi víi kh¸ch níc ngoµi vµ mïa nãng víi c¶ kh¸ch trong níc lÉn níc
ngoµi), ngµy nµo còng cã kh¸ch ®Õn th«n b¶n vµ vµo th¨m c¸c hé
gia ®×nh, nh÷ng kh¸ch nµy ®· kÕt hîp du lÞch thÓ thao, thùc hiÖn
c¸c cuéc du lÞch giao tiÕp víi c d©n ®Þa ph¬ng, du lÞch sinh th¸i, v·n
c¶nh thiªn nhiªn.
Gi¸p víi x· Lao Ch¶i vÒ phÝa §«ng, §«ng Nam vµ Nam, trªn tuyÕn du
lÞch thiªn nhiªn - v¨n ho¸ däc thung lòng s«ng Hoa Hå lµ c¸c x· T¶
Van, HÇu Thµo, ®îc nèi tiÕp bëi Sö P¸n. ë ®©y, kh¸ch cã thÓ tiÕp tôc
cuéc ®i bé ®êng dµi cña m×nh vµ du ngo¹n v·n c¶nh thung lòng s«ng
víi nh÷ng c¶nh s¾c nói rõng thay ®æi cña th¶m thùc vËt tù nhiªn
®ang ®îc phôc håi, xen lÉn nh÷ng b¶n lµng d©n téc cã vên, ruéng
bËc thang. Khu vc gi¸p ranh gi÷a T¶ Van, HÇu Thµo cña ngêi M«ng cã
b·i ®¸ cæ tr¶i däc sên nói víi nh÷ng bót tÝch mµ ®Õn nay c¸c nhµ
khoa häc cßn cha x¸c ®Þnh ®îc niªn ®¹i còng nh chñ nh©n cña
chóng. §iÒu nµy vÉn ®ang lµ c©u hái më ®èi víi c¸c nhµ nghiªn cøu
vµ ®©y còng lµ yÕu tè kÝch thÝch sù tß mß cña kh¸ch viÔn du. Bæ
sung cho danh môc d©n téc thuÇn nhÊt M«ng cña Lao Ch¶i lµ x· T¶
Van. ë ®©y cã b¶n ngêi Dao víi cÇu M©y c¾t ngang thung lòng s«ng
Hoa Hå lµ ®iÓm du lÞch quan träng trªn tuyÕn, thêng xuyªn cã kh¸ch
®Õn th¨m. Nöa T©y Nam cña T¶ Van lµ c¸c th«n ngêi M«ng n»m
trong khu vùc rõng b¶o tån Hoµng Liªn S¬n vµ lµ mét trong nh÷ng
tuyÕn ®êng kh¸ch cã thÓ hµnh tr×nh tíi ®Ønh Phanxip¨ng. Tuy vËy,
theo lêi cña c d©n ®Þa ph¬ng, ë th«n nµy mét n¨m kh¸ch chØ tíi vµ
ghÐ th¨m chõng 3 ®Õn 4 lÇn, ngêi d©n còng kh«ng cã g× ®Ó b¸n vµ
còng kh«ng cã dÞch vô g× ®Ó cã thÓ thu lîi tõ kh¸ch.
MÆc dï th«n cña ngêi Gi¸y cã vÞ trÝ thuËn lîi h¬n so víi c¸c th«n kh¸c
trong x· T¶ Van nhng kh¸ch níc ngoµi thêng chØ ®i qua b¶n mµ Ýt
ghÐ vµo th¨m c¸c hé ë ®©y. Nguyªn nh©n chÝnh lµ v× ngêi Gi¸y tuy
chiÕm mét tû lÖ nhá cña d©n sè nhng thùc ra hä thuéc nhãm c¸c
d©n téc v¨n minh cã nguån gèc tõ Trung Quèc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn
vµ d©n trÝ cao h¬n v× thÕ Ýt ®îc kh¸ch níc ngoµi quan t©m. Song
hä l¹i cã thÓ thu hót sù tß mß hiÓu biÕt cña kh¸ch du lÞch trong níc.
Còng t¬ng tù ngêi Gi¸y, d©n téc Tµy, Nïng kh«ng thu hót sù chó ý
®Æc biÖt cña kh¸ch ®Õn Sa Pa. V× thÕ, c¸c x· n»m xa trung t©m
nh Thanh Kim, Thanh Phó, NËm Sµi, B¶n Hå... Ýt cã nh÷ng g× ®éc
®¸o, kh¸c víi nh÷ng x· thîng huyÖn nãi trªn ®Ó cã thÓ g©y søc hÊp
dÉn ®Æc biÖt ®èi víi kh¸ch. Kho¶ng c¸ch xa tíi trung t©m (trªn
15km) ®· lµm t¨ng thªm sù h¹n chÕ cña sè lît kh¸ch ®Õn th¨m. Theo
c¸n bé chÝnh quyÒn x· B¶n Hå, hµng n¨m chØ cã kho¶ng 6 -7 ®oµn
kh¸ch ®Õn b¶n, víi sè lîng mçi ®oµn tõ 2 ®Õn 10 ngêi, chñ yÕu lµ ®i
qua x· ®Ó ®Õn NËm Cang, n¬i cã ngêi Xa Phã. Nh÷ng n¨m tríc, khi
cha cã chñ tr¬ng qu¶n lý nghiªm ngÆt viÖc kh¸ch ë l¹i qua ®ªm th×
®«i lóc nh÷ng ®oµn kh¸ch nµy cã thÓ dõng ch©n nghØ ®ªm trong
x·, nhng thêng th× chØ nghØ l¹i ë vµi nhµ cè ®Þnh, lµ nh÷ng hé cã
nh÷ng mèi quan hÖ ®· ®îc thiÕt lËp víi nh÷ng ngêi dÉn ®êng. PhÇn
lín d©n c cßn l¹i trong x· hÇu nh Ýt cã ý niÖm g× vÒ du lÞch còng nh
vÒ ¶nh hëng vµ t¸c ®éng cña chóng.
Do ¶nh hëng cña du lÞch, nguy c¬ th¬ng m¹i ho¸ c¸c nÐt v¨n ho¸
truyÒn thèng ®ang diÔn ra ë c¸c céng ®ång d©n téc cña c¸c x· xung
quanh khu vùc thÞ trÊn ®· khiÕn kh¸ch du lÞch níc ngoµi cã xu híng
thùc hiÖn nh÷ng cuéc hµnh tr×nh xa h¬n ®Ó tíi nh÷ng n¬i mµ b¶n
s¾c cßn hoang s¬ h¬n, v× vËy, t¸c ®éng kh«ng gian cña du lÞch
®ang ®îc lan truyÒn kiÓu sãng trªn bÒ mÆt l·nh thæ cña huyÖn.
Nöa phÇn phÝa b¾c huyÖn tõ thÞ trÊn Sa Pa, chÞu ¶nh hëng kh«ng
®¸ng kÓ cña ho¹t ®éng du lÞch. ë ®©y, ngoµi T¶ Ph×n lµ tuyÕn du
lÞch quan träng ®· cã bÒ dµy lÞch sö, chØ cã Th¸c B¹c n»m ë c¹nh
quèc lé 4D, thuËn tiÖn vÒ giao th«ng, cã søc hÊp dÉn ®èi víi kh¸ch,
mµ chñ yÕu lµ thu hót kh¸ch trong níc. Song tû lÖ kh¸ch ®Õn tham
quan so víi lîng kh¸ch chung kh«ng ph¶i lµ cao, v¶ l¹i Ýt khi kh¸ch
dõng ch©n vµo th¨m th«n b¶n vµ c¸c hé gia ®×nh nh ë c¸c tuyÕn
kh¸c.
Sa P¶, Trung Ch¶i vµ T¶ Giµng Ph×nh do kh«ng cã g× ®Æc biÖt cã
thÓ bæ sung cho danh môc s¶n phÈm kú thó g©y søc hót ®èi víi
kh¸ch, mét khi thêi gian lu tró cña hä t¹i Sa Pa lµ kh¸ ng¾n mµ viÖc
tham quan trªn c¸c tuyÕn chÝnh, quen thuéc th× l¹i ®· lÊp ®Çy chç
trèng cho nh÷ng kú väng cña c¸c chuyÕn viÔn du ng¾n h¹n nµy. V¶
l¹i, ngoµi trôc xa Sa Pa, kho¶ng c¸ch kh¸ xa tíi thÞ trÊn vµ sù kh«ng
quen thuéc ®èi víi nhãm híng dÉn viªn du lÞch cµng kh¬i s©u sù c¸ch
trë cña ®Þa phËn phÝa B¾c nãi chung trong hiÓu biÕt vµ nhËn thøc
cña kh¸ch du lÞch Sa Pa. Mét mÆt, do sù tiÕp xóc trùc tiÕp víi kh¸ch
cßn lµ h¹n chÕ vµ mÆt kh¸c do sù qu¶n lý céng ®ång tèt nªn ngo¹i
trõ mét sè Ýt ái c¸c bµ hay cã khi c¸c phô n÷ ®i b¸n hµng rong cho
kh¸ch du lÞch t¹i thÞ trÊn, th× ë c¸c x· nµy cha thÊy hiÖn tîng cã trÎ
em d©n téc lang thang ngoµi thÞ trÊn nh c¸c x· n»m trªn c¸c tuyÕn
du lÞch chÝnh.
Sù tiÕp xóc thêng xuyªn víi kh¸ch ë nh÷ng vïng l©n cËn Sa Pa cã thÓ
lµ nguyªn nh©n chÝnh gi¶i thÝch cho viÖc nh÷ng x· nµy lµ nh÷ng n¬i
cã sè lîng nh÷ng ngêi d©n thiÓu sæ M«ng vµ Dao tham gia trùc tiÕp
vµo ho¹t ®éng du lÞch nh b¸n hµng rong hoÆc trÎ lang thang ngoµi
thÞ trÊn lµ lín nhÊt, tríc hÕt lµ Lao Ch¶i, T¶ Ph×n, sau ®Õn San S¶ hå
råi HÇu Thµo, T¶ Van...
Cã thÓ nãi lîi Ých lín nhÊt mµ ngµnh du lÞch ®em l¹i lµ lîi Ých kinh tÕ.
Lîi Ých nµy ®· ®îc ph©n phèi mét c¸ch rÊt chªnh lÖch gi÷a c¸c khu
vùc l·nh thæ vµ còng nh gi÷a c¸c nhãm d©n téc kh¸c nhau. §iÒu nµy
phï hîp víi nhËn ®Þnh chung cña chÝnh quyÒn huyÖn, x·, cña nh÷ng
ngêi ®øng ®Çu c¸c céng ®ång th«n, x· còng nh cña ngêi d©n thuéc
c¸c thµnh phÇn x· héi hay thuéc c¸c nhãm d©n téc kh¸c nhau. HÇu
hÕt hä ®Òu cho r»ng thÞ trÊn vµ ngêi Kinh ë thÞ trÊn lµ n¬i thu ®îc
lîi nhiÒu nhÊt tõ du lÞch. Sè ngêi tuyÖt ®èi vµ tû lÖ t¬ng ®èi cña
nh÷ng ngêi thiÓu sè tham gia trùc tiÕp vµ ®îc hëng lîi tõ du lÞch rÊt
nhá bÐ so víi ngêi Kinh thÞ trÊn vµ cµng nhá nÕu ®em so víi ®Þa bµn
chung vµ tæng sè c d©n cña huyÖn, hÇu nh chØ liªn quan tíi ngêi
M«ng vµ ngêi Dao, phÇn nµo ®ã lµ ngêi Gi¸y. C¸c nhãm d©n téc kh¸c
nh Tµy, Xa Phã gÇn nh cha chÞu ¶nh hëng g×. Mét c¸ch t¬ng ®èi, t¬ng øng víi nh÷ng ®Þa bµn diÔn ra c¸c ho¹t ®éng du lÞch, tiªu thô
c¸c s¶n phÈm du lÞch, cã thÓ nãi, c¸c x· nh Lao Ch¶i, T¶ Ph×n, San
S¶ Hå lµ nh÷ng x· chÞu t¸c ®éng nhiÒu nhÊt nhng còng ®îc hëng lîi
nhiÒu nhÊt, cã nhiÒu ngêi tham gia vµo du lÞch nhÊt. Sau ®ã lµ c¸c
x· HÇu Thµo, T¶ Van, Sö P¸n. TiÕp ®ã n÷a lµ c¸c x· nh B¶n Hå, B¶n
Khoang, NËm Sµi. C¸c x· cßn l¹i rÊt h·n h÷u cã kh¸ch vµ hÇu nh ¶nh
hëng cña du lÞch cßn cha ch¹m tíi nh÷ng n¬i nµy, ngo¹i trõ mét sè
ngêi ®Õn Sa Pa vµo nh÷ng ngµy cuèi tuÇn ®Ó b¸n mét sè s¶n phÈm
cña m×nh. (xem b¶n ®å 1)
V/ Nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc hay lîi Ých cña du lÞch
A. Khu vùc thÞ trÊn vµ nh÷ng ngêi Kinh kinh doanh:
Nh÷ng lîi Ých mµ du lÞch ®em l¹i cho thÞ trÊn Sa Pa vµ nh÷ng c d©n
cña nã Ýt cã g× kh¸c biÖt so víi nh÷ng g× ta ®· biÕt vµ qu¸ quen
thuéc víi c«ng nghiÖp du lÞch. Sù ph¸t triÓn cña ngµnh du lÞch ë Sa
Pa, mµ yÕu tè then chèt lµ sù t¨ng nhanh sè lîng kh¸ch du lÞch ®Õn,
®· thóc ®Èy ®Çu t, kÐo theo sù bïng næ cña c¸c kh¸ch s¹n, nhµ
hµng, c¸c c¬ së dÞch vô, h¹ tÇng kü thuËt, x· héi. KÕt qu¶ lµ bé mÆt
cña thÞ trÊn, chØ trong vßng vµi n¨m, ®· thay ®æi mét c¸ch mau
chãng. §«i lóc, ®«i n¬i cßn khã cã thÓ nhËn ra nh÷ng c¶nh quan ®«
thÞ cò ®· tån t¹i ë ®©y hµng chôc n¨m. Sù tËp trung lîi nhuËn thu ®îc trªn ®Þa bµn thÞ trÊn vµ sù gia t¨ng nhanh chãng cña lîng kh¸ch tíi
Sa Pa dêng nh ®· t¹o nªn c¶m gi¸c vÒ viÔn c¶nh ®Çy høa hÑn ®èi víi
c¸c nhµ ®Çu t. Kh«ng chØ nh÷ng ngêi ®Þa ph¬ng mµ c¶ nh÷ng nhµ
kinh doanh t nh©n cïng c¸c c¬ quan tõ c¸c vïng kh¸c ®· ®æ x« tíi Sa
Pa ®Çu t x©y dùng vµ tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh bu«n b¸n
hay dÞch vô kh¸c nhau phôc vô du lÞch. Cuéc sèng cña Sa Pa trë nªn
s«i ®éng, hoµ nhËp chung vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ chuyÓn dÞch
c¬ cÊu kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc. Hµng ho¸ ë ®©y trë nªn phong
phó h¬n. Do ®iÒu kiÖn cung cÇu ®îc c¶i thiÖn mµ c¸c hµng ho¸ tõ
n¬i kh¸c tíi Sa Pa trë nªn rÎ h¬n, dÔ mua h¬n. PhÇn lín nh÷ng ngêi
d©n cò cña thÞ trÊn kh«ng muèn bá lì c¬ héi khai th¸c lîi Ých tõ du
lÞch. B»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c, hä ®· nç lùc ®Ó tham gia trùc
tiÕp hay gi¸n tiÕp vµo ngµnh c«ng nghiÖp ®Çy bÐo bë nµy. Theo sè
liÖu thèng kª cña tØnh, th× sè lîng t th¬ng vµ dÞch vô t nh©n cña c¶
huyÖn Sa Pa ®· t¨ng tõ 102 hé trong n¨m 1991 lªn 346 hé trong n¨m
1995 hay gÇn 3,4 lÇn trong vßng 4 n¨m . Cã thÓ nãi hÇu hÕt sù thay
®æi nµy ®· x¶y ra trªn ®Þa bµn thÞ trÊn.
§Ó ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn cña ngµnh du lÞch vµ còng ®Ó t¹o
kh¶ n¨ng khai th¸c nguån lîi tõ du lÞch, chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®·
cã nh÷ng nç lùc trong ®Þnh híng qui ho¹ch, ®Çu t ph¸t triÓn c¸c c¬
së h¹ tÇng vËt chÊt kü thuËt, hÖ thèng ®êng x¸ giao th«ng cho thÞ
trÊn vµ c¸c tuyÕn du lÞch chÝnh, x©y dùng mét sè dù ¸n ®Çu t ph¸t
triÓn c¸c ®iÓm du lÞch. ViÖc cÊp ®iÖn, dÞch vô th«ng tin bu ®iÖn
®· ®îc c¶i thiÖn c¬ b¶n. C¸c vÊn ®Ò cÊp tho¸t níc vµ thu gom r¸c
th¶i ®ang trong giai ®o¹n tiÕn hµnh ®Çu t. Mét sè c¬ së dÞch vô v¨n
ho¸ vµ kinh tÕ ®· vµ ®ang ®îc thùc hiÖn: chî ®îc x©y xong, nhµ v¨n
ho¸ huyÖn ®· ®îc kh¸nh thµnh, s©n vËn ®éng ®ang ®îc dù kiÕn c¶i
t¹o. C¸c vên c¶nh, khu du lÞch sinh th¸i, ®µo hå, x©y dùng c«ng viªn
®Òu trong qu¸ tr×nh ®Çu t. ChÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng còng ®ang nç
lùc t×m c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý v× sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh cña du
lÞch.
B. Vïng n«ng th«n vµ c¸c d©n téc thiÓu sè:
MÆc dÇu phÇn lín c¸c nguån lîi thu ®îc tõ du lÞch ®· tËp trung trªn
®Þa bµn h¹n hÑp cña thÞ trÊn, vµo tay ngêi Kinh vµ theo dù ®o¸n rÊt
cã thÓ mét phÇn ®¸ng kÓ cña nã ®· ®îc chuyÓn t¶i ra khái ph¹m vi
®Þa bµn huyÖn, v× sè lîng ®¸ng kÓ c¸c kh¸ch du lÞch ®i theo tæ
chøc tõ Hµ Néi (theo kÕt qu¶ ®iÒu tra th× trong sè kh¸ch níc ngoµi
cã sö dông híng dÉn viªn, trªn 20% híng dÉn viªn lµ tõ Hµ Néi) song
mét c¸ch t¬ng ®èi, cã thÓ nãi du lÞch ®· cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch
cùc nhÊt ®Þnh ®èi víi c¸c céng ®ång d©n téc thiÓu sè vµ l·nh thæ
cña hä.
1. T¹o c¬ héi viÖc lµm vµ t¨ng thu nhËp:
Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra, 77,8% (42/54) tæng sè kh¸ch du lÞch trong
(23/26) vµ ngoµi níc (19/28) cho r»ng ngêi d©n téc thiÓu sè ®îc hëng
lîi tµi chÝnh tõ du lÞch, 44,4% hay 24/54 ngêi (8 níc ngoµi vµ 16 trong
níc) cho r»ng hä ®îc lîi vÒ c«ng ¨n viÖc lµm. ý kiÕn cña nh÷ng ngêi
kinh doanh trong thÞ trÊn còng t¬ng tù: 93,1% (27/29) ngêi cho r»ng
du lÞch ®em l¹i lîi Ých tµi chÝnh vµ 69,0% (20/29) ngêi cho r»ng nã
®em l¹i c«ng ¨n viÖc lµm cho nh÷ng ngêi d©n thiÓu sè.
Sù ph¸t triÓn cña du lÞch ®· t¹o nªn nhu cÇu tiªu thô gia t¨ng cña
kh¸ch ®èi víi c¸c s¶n phÈm c¶ vËt chÊt lÉn v¨n ho¸, tinh thÇn cña
®Þa ph¬ng vµ trªn ®Þa bµn ®Þa ph¬ng. ChÝnh qu¸ tr×nh tham gia
®¸p øng nh÷ng nhu cÇu cña kh¸ch ®· t¹o nªn nh÷ng nguån thu nhËp
quÝ gi¸ cho c d©n b¶n ®Þa. Cã thÓ ph©n biÖt ë Sa Pa nhiÒu lo¹i
h×nh thu nhËp tõ kh¸ch du lÞch cña c¸c nhãm d©n téc thiÓu sè mµ
chñ yÕu lµ cña hai d©n téc M«ng vµ Dao.
a) B¸n c¸c s¶n phÈm cã s¾c th¸i v¨n ho¸ d©n téc:
Trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp, cho kh¸ch lµ lo¹i h×nh ho¹t ®éng thu ®îc
nhiÒu lîi Ých kinh tÕ nhÊt tõ kh¸ch du lÞch. Lùc lîng tham gia vµo lo¹i
h×nh nµy chñ yÕu lµ nh÷ng ngêi b¸n rong mµ ®a sè hä lµ ngêi M«ng
vµ Dao, gåm c¸c bµ giµ, phô n÷, rÊt Ýt nam giíi, vµ nh÷ng ®øa trÎ
lang thang trªn phè.
Nh mét vµi nhµ nghiªn cøu ®· viÕt, kh¸ch du lÞch kh«ng ph¶i lµ hiÖn
tîng míi ®èi víi c¸c d©n téc thiÓu sè ë Sa Pa, v× tõ nh÷ng thËp kû
®Çu cña thÕ kû XX ®· cã ngêi Ph¸p vµ mét sè ngêi Ch©u ¢u tíi Sa
Pa. Hä còng thêng ®i d¹o hoÆc cìi ngùa vµo th¨m c¸c b¶n vµ mua c¸c
hµng tiÓu thñ c«ng nghiÖp cña ngêi d©n téc. Tuy nhiªn, c¸c quan hÖ
giao tiÕp gi÷a kh¸ch du lÞch víi d©n b¶n xø lµ rÊt Ýt vµ ¶nh hëng cña
kh¸ch tíi d©n ®Þa ph¬ng lµ kh«ng ®¸ng kÓ.
ChØ tõ vµi n¨m gÇn ®©y, khi lîng kh¸ch xuÊt hiÖn ngµy cµng ®«ng ë
Sa Pa vµ ®Æc biÖt, khi cã nhiÒu kh¸ch du lÞch mµ chñ yÕu lµ kh¸ch
du lÞch níc ngoµi quan t©m t×m hiÓu ®êi sèng c¸c d©n téc thiÓu sè
vµ tá ý thÝch mua c¸c hµng thæ cÈm, ®å trang søc cña hä ®Ó lµm kû
niÖm th× viÖc tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng du lÞch vµ phôc vô du lÞch
cña c¸c d©n téc thiÓu sè míi thùc sù b¾t ®Çu ®îc ph¸t triÓn vµ më
réng.
§Çu tiªn chØ lµ b¸n bÊt kú c¸i g× hä ®ang cã, ®ang dïng mµ kh¸ch
l¹i muèn mua khi t×nh cê gÆp hoÆc nh×n thÊy, sau ®ã mét sè ngêi
d©n téc ®· ý thøc ®îc vµ chñ ®éng mang nh÷ng quÇn ¸o, ®å trang
søc do m×nh tù s¶n xuÊt hoÆc ®i mua cña nh÷ng ngêi xung quanh
®Ó mang lªn chî b¸n cho kh¸ch du lÞch.
Do c¸c hµng thæ cÈm ®Òu lµ nh÷ng s¶n phÈm ®ßi hái nhiÒu c«ng
søc vµ thêi gian nªn lîng hµng thæ cÈm cã s½n ngµy cµng c¹n, nh÷ng
ngêi b¸n hµng rong ®· nhanh chãng chuyÓn sang viÖc ®i mua l¹i c¸c
s¶n phÈm thæ cÈm cña nh÷ng ngêi hoÆc ë xa h¬n kh«ng cã ®iÒu
kiÖn thêng xuyªn lªn chî b¸n hµng, hoÆc kh«ng cã thêi gian vµ ®iÒu
kiÖn (kÓ c¶ vèn vµ thãi quen b¸n hµng) ®Ó lµm vµ b¸n hµng cho
kh¸ch du lÞch, vÒ "chÕ biÕn" l¹i thµnh c¸c ¸o, mò, tói... hîp víi thÞ
hiÕu cña kh¸ch. MÆt kh¸c, do nhu cÇu vÒ hµng thæ cÈm t¨ng, ®ång
bµo c¸c d©n téc ®· kh«ng gi÷ nh÷ng hoa v¨n truyÒn thèng ®ßi hái
nhiÒu c«ng søc vµ thêi gian n÷a, mµ cè g¾ng t¹o c¸c s¶n phÈm ®¬n
gi¶n h¬n ®Ó lµm ®îc nhanh h¬n. Bªn c¹nh ®ã, ngêi Kinh ®· nhanh
chãng thu mua vµ t¹o c¸c s¶n phÈm thæ cÈm ®Ó kinh doanh ë thÞ
trÊn vµ ®©y còng lµ mét nguån hµng quan träng ®Ó ngêi d©n téc
mua vµ ®em b¸n l¹i cho kh¸ch du lÞch.
Nh vËy, chØ trong vßng 3 ®Õn 4 n¨m, viÖc lµm vµ b¸n c¸c s¶n phÈm
thæ cÈm còng nh ®å trang søc cho kh¸ch du lÞch ë Sa Pa ®· trë nªn
phæ biÕn vµ cã ¶nh hëng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp kh«ng chØ tíi c¸c
x· ë Sa Pa mµ cßn tíi c¶ ngêi d©n téc thiÓu sè ë mét sè huyÖn l©n
cËn nh B¸t X¸t, Mêng Kh¬ng, B¾c Hµ, Mï C¨ng Ch¶i, thËm chÝ thu
hót cña c¶ mét vµi huyÖn thuéc tØnh Lai Ch©u. Mét sè ngêi d©n téc ë
c¸c huyÖn nµy ®· ®i thu mua quÇn ¸o thæ cÈm cò vµ thêng vÒ Sa Pa
- Xem thêm -