Tài liệu đánh giá hiệu quả sử dụng đất vùng trồng bưởi đặc sản huyện đoan hùng, tỉnh phú thọ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM BÙI MẠNH TÀI ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT VÙNG TRỒNG BƯỞI ĐẶC SẢN HUYỆN ĐOAN HÙNG, TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI THÁI NGUYÊN - 2015 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM BÙI MẠNH TÀI ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT VÙNG TRỒNG BƯỞI ĐẶC SẢN HUYỆN ĐOAN HÙNG, TỈNH PHÚ THỌ Chuyên ngành: Quản lý đất đai Mã số: 60 85 01 03 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Đặng Văn Minh THÁI NGUYÊN - 2015 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu riêng của tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nào khác. Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc./. Tác giả luận văn Bùi Mạnh Tài ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tạo điều kiện thuận lợi nhất, những ý kiến đóng góp và những lời chỉ bảo quý báu của tập thể và cá nhân trong và ngoài Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên. Đầu tiên tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc GS.TS Đặng Văn Minh là người trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian nghiên cứu đề tài và hoàn thành luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của Phòng Tài nguyên và Môi trường huyện Đoan Hùng và các cơ quan ban ngành khác có liên quan tạo điều kiện cho tôi thu thập số liệu, những thông tin cần thiết để thực hiện luận văn này. Tôi xin được bày tỏ lòng cảm ơn chân thành và sâu sắc tới sự giúp đỡ tận tình, quý báu đó! Xin trân trọng cảm ơn! Tác giả luận văn Bùi Mạnh Tài iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... ii MỤC LỤC ......................................................................................................... iii DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT.............................................................. vi DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................. vii DANH MỤC HÌNH ......................................................................................... viii MỞ ĐẦU............................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ................................................................. 2 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài .................................................. 2 Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU .................................................................. 4 1.1. Cơ sở khoa học ....................................................................................... 4 1.1.1. Khái quát về đất .............................................................................. 4 1.1.2. Khái quát về đánh giá đất ................................................................ 4 1.1.3. Khái quát về Sử dụng đất ................................................................ 6 1.1.4. Khái niệm về hiệu quả .................................................................... 7 1.1.5. Hiệu quả sử dụng đất....................................................................... 8 1.1.6. Phương pháp đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp ........... 10 1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài ..................................................................... 17 1.2.1. Tình hình sản xuất và tiêu thụ bưởi trên thế giới ........................... 17 1.2.2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ bưởi ở Việt Nam........................... 20 1.2.3. Tình hình sản xuất bưởi ở huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ ........ 25 Chương 2. NỘI DUNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................. 27 2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................ 27 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu ....................................................................... 27 2.1.2. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 27 2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ......................................................... 27 iv 2.2.1. Địa điểm nghiên cứu ..................................................................... 27 2.2.2. Thời gian nghiên cứu .................................................................... 27 2.3. Nội dung nghiên cứu ............................................................................ 27 2.3.1. Khái quát điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ................................................................................... 27 2.3.2. Hiện trạng sử dụng đất đai huyện Đoan Hùng.............................. 27 2.3.3. Tình hình trồng bưởi đặc sản trên địa bàn huyện Đoan Hùng ...... 27 2.3.4. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất vùng trồng bưởi đặc sản trên địa bàn huyện Đoan Hùng ............................................................ 27 2.3.5. Thuận lợi, khó khăn và đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất trồng bưởi ở huyện Đoan Hùng.................. 27 2.4. Phương pháp nghiên cứu...................................................................... 27 2.4.1. Phương pháp thu thập số liệu, tài liệu ........................................... 28 2.4.2. Phương pháp tổng hợp và xử lý số liệu ........................................ 28 2.4.3. Phương pháp chuyên gia ............................................................... 29 2.4.4. Phương pháp đánh giá hiệu quả sử dụng đất ................................ 29 Chương 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ................................ 31 3.1. Khái quát điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội ...................................... 31 3.1.1. Điều kiện tự nhiên ......................................................................... 31 3.1.2. Thực trạng phát triển kinh tế - xã hội ............................................ 34 3.2. Hiện trạng sử dụng đất trên địa bàn huyện Đoan Hùng....................... 40 3.3. Tình hình trồng Bưởi đặc sản trên địa bàn huyện Đoan Hùng ............ 42 3.3.1. Hiện trạng trồng Bưởi trên địa bàn huyện Đoan Hùng ................. 42 3.3.2. Hiện trạng trồng bưởi đặc sản trên địa bàn huyện Đoan Hùng .... 44 3.4. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất vùng trồng bưởi đặc sản trên địa bàn huyện Đoan Hùng ................................................................................. 48 3.4.1. Hiệu quả kinh tế ............................................................................ 48 3.4.2. Hiệu quả xã hội ............................................................................. 54 v 3.4.3. Hiệu quả môi trường ..................................................................... 56 3.4.4. Đánh giá chung về hiệu quả sử dụng đất vùng trồng bưởi đặc sản huyện Đoan Hùng ............................................................................. 58 3.5. Thuận lợi, khó khăn tồn tại và đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất vùng trồng bưởi đặc sản trên địa bàn huyện Đoan Hùng ....... 59 3.5.1. Thuận lợi ....................................................................................... 59 3.5.2. Khó khăn, tồn tại và nguyên nhân ................................................ 64 3.5.3. Đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất của vùng trồng bưởi đặc sản trên địa bàn huyện Đoan Hùng........................ 65 KẾT LUẬN...................................................................................................... 68 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 69 PHỤ LỤC ............................................................................................................ vi DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT Từ, cụm từ viết tắt Nguyên nghĩa BCĐ Ban chỉ đạo BVTV Bảo vệ thực vật CPTG Chi phí trung gian GTGT Giá trị gia tăng GTSX Giá trị sản xuất HTX Hợp tác xã KH&CN Khoa học và công nghệ KHKT Khoa học kỹ thuật LĐ Lao động NN&PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn TNHH Thu nhập hỗn hợp UBND Ủy ban nhân dân vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Tình hình sản xuất bưởi, cam quít trên thế giới giai đoạn 2005-2009 ..... 19 Bảng 3.1: Một số chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ .................................................................................................... 35 Bảng 3.2: Kết quả sản xuất ngành nông nghiệp ........................................................ 36 Bảng 3.3: Hiện trạng sử dụng đất trên địa bàn huyện Đoan Hùng năm 2014 .......... 41 Bảng 3.4: Hiện trạng trồng bưởi trên địa bàn huyện Đoan Hùng ............................. 43 Bảng 3.5: Hiện trạng trồng bưởi đặc sản trên địa bàn huyện Đoan Hùng ................ 45 Bảng 3.6: Tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả kinh tế ....................................................... 49 Bảng 3.7: Diện tích, năng suất, sản lượng một số cây trồng chính trên địa bàn 3 xã nghiên cứu ........................................................................................ 50 Bảng 3.8: Hiệu quả kinh tế của một số cây trồng chính trên địa bàn 3 xã nghiên cứu................................................................................................ 51 Bảng 3.9: Đánh giá hiệu quả kinh tế một số cây trồng chính trên địa bàn 3 xã nghiên cứu................................................................................................ 53 Bảng 3.10: Đánh giá hiệu quả xã hội của một số cây trồng chính trên địa bàn 3 xã nghiên cứu ........................................................................................... 55 Bảng 3.11: Đánh giá hiệu quả môi trường của một số cây trồng chính trên địa bàn 3 xã nghiên cứu ................................................................................. 56 Bảng 3.12: Tổng hợp kết quả điều tra hiệu quả sử dụng đất vùng trồng bưởi đặc sản trên địa bàn huyện Đoan Hùng ................................................... 58 viii DANH MỤC HÌNH Trang Hình 3.1: Sơ đồ hành chính huyện Đoan Hùng ........................................................31 Hình 3.2: Biểu đồ cơ cấu các loại đất trên địa bàn huyện Đoan Hùng .....................42 Hình 3.3: Sơ đồ phân vùng trồng bưởi huyện Đoan Hùng .......................................47 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đất đai là tài nguyên quốc gia vô cùng quý giá, là đối tượng lao động, là tư liệu sản xuất đặc biệt không gì thay thế được, đồng thời cũng là môi trường hoạt động sản xuất ở nông thôn, một bộ phận quan trọng của môi trường sống. Đất đai có những tính chất đặc trưng khiến nó không giống bất kỳ một tư liệu sản xuất nào khác. Đó là nguồn tài nguyên có giới hạn về diện tích, số lượng, cố định về vị trí không gian, không thể di chuyển theo sự sắp đặt chủ quan của con người nhưng vô hạn về thời gian sử dụng nếu con người sử dụng đúng cách [2]. Do sức ép của sự gia tăng dân số và nhu cầu khai thác đã gây ra một áp lớn đối với việc sử dụng đất và đặc biệt là đất nông nghiệp đang đứng trước nguy cơ suy giảm về số lượng và chất lượng. Vì vậy, chiến lược sử dụng đất đai hợp lý, hiệu quả, bền vững là một vấn đề cấp bách của tất cả các nước trên thế giới cũng như của nước ta hiện nay. Nông nghiệp là một ngành sản xuất những sản phẩm thiết yếu như lương thực, thực phẩm, là hoạt động sản xuất cổ nhất và cơ bản nhất của loài người. Hầu hết các nước trên thế giới đều phải xây dựng nền kinh tế trên cơ sở phát triển nông nghiệp, khai thác tiềm năng của đất, lấy đó làm bàn đạp để phát triển các ngành khác. Mục đích của việc sử dụng đất đai là làm thế nào bắt nguồn tư liệu có hạn này mang lại hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội và môi trường cao nhất, đảm bảo lợi ích trước mắt và lâu dài, đó chính là việc sử dụng đất theo hướng bền vững. Đoan Hùng là huyện trung du miền núi phía Bắc của tỉnh Phú Thọ, trung tâm huyện cách thành phố Việt Trì 56 km, là vùng đất đai có truyền thống và kinh nghiệm trồng bưởi, nhờ điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng đã tạo ra được hương vị đặc biệt của bưởi Đoan Hùng không thể lẫn với các loại bưởi khác như bưởi Sửu, bưởi Bằng Luân [16]. Bưởi Đoan Hùng là cây ăn quả truyền thống, cây đặc sản có giá trị riêng của huyện Đoan Hùng và của tỉnh Phú Thọ. Nhận thức được giá trị, vai trò, tiềm năng của cây bưởi Đoan Hùng trong những năm qua huyện Đoan Hùng đã có nhiều chủ trương, chính sách, một số chương trình, dự án để đầu tư cho cây bưởi nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế, phát triển sản phẩm hàng hóa bưởi nâng cao thu nhập cho huyện. 2 Tuy nhiên, ở một số địa phương trong vùng trồng vẫn chưa phát triển hết so với tiềm năng đất đai vốn có. Năng suất, chất lượng và giá cả bưởi không ổn định và chưa tương xứng với thương hiệu bưởi Đoan Hùng. Mặt khác, phương thức sản xuất của hộ trồng bưởi còn nhỏ lẻ thủ công dựa vào kinh nghiệm là chính. Việc bón phân và sử dụng thuốc bảo vệ thực vật xong chưa đúng cách và thiếu hiệu quả. Nhiều hộ trồng bưởi chưa biết áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất nên năng suất vẫn chưa cao, chất lượng vẫn chưa được đảm bảo. Chính vì thế, cần có sự đánh giá đúng thực trạng để thấy rõ được những vấn đề còn tồn tại, từ đó đề ra các giải pháp phát triển sản xuất sao cho hiệu quả cao nhất. Xuất phát từ thực tế trên, tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: "Đánh giá hiệu quả sử dụng đất vùng trồng bưởi đặc sản huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ". 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 2.1. Mục tiêu chung Đánh giá hiệu quả vùng trồng bưởi đặc sản trên địa bàn huyện làm cơ sở đề xuất hướng cải tạo và sử dụng hợp lý hơn nguồn tài nguyên đất đai trên địa bàn huyện Đoan Hùng trong thời gian tới. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Đánh giá hiện trạng trồng bưởi đặc sản trên địa bàn huyện. - Đánh giá hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường của loại hình sử dụng đất phục vụ trồng bưởi đặc sản trên địa bàn huyện Đoan Hùng. - Đánh giá những thuận lợi, khó khăn từ đó đề ra những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất của các vùng chuyên trồng bưởi đặc sản trên địa bàn huyện. 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 3.1. Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học - Giúp học viên củng cố được những kiến thức đã học trong nhà trường. - Giúp cho học viên nắm thực trạng sử dụng đất và công tác quản lý nhà nước về đất đai tại địa phương. Qua đó liên hệ với phần lý luận ở nhà trường nhằm đưa ra giải pháp trong công tác quản lý, sử dụng đất của đơn vị, củng cố thêm nhận thức và nâng cao tay nghề chuyên môn. 3 - Giúp cho học viên tiếp cận, học hỏi và đưa ra những cách xử lý đối với những tình huống trong thực tế, tính tổ chức, kỷ luật trong nghề nghiệp, tinh thần trách nhiệm đối với công việc được giao, tinh thần khắc phục mọi khó khăn, phát huy tính tích cực trong học tập. 3.2. Ý nghĩa thực tiễn - Trên cơ sở đánh giá hiệu quả sử dụng đất vùng trồng bưởi đặc sản trên địa bàn huyện Đoan Hùng. - Đưa ra những đề xuất, kiến nghị phải có tính khả thi và phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương. 4 Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Cơ sở khoa học 1.1.1. Khái quát về đất Đất đai là tài sản phẩm của tự nhiên, là tài nguyên Quốc gia vô cùng quý giá, là tư liệu sản xuất đặc biệt có trước lao động và cùng với quá trình lịch sử phát triển kinh tế xã hội. Đất đai đóng vai trò quyết định cho sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người, là thành phần quan trọng hàng đầu của môi trường sống, là địa bàn phân bố các khu dân cư, xây dựng các cơ sở kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh và quốc phòng [2]. Vai trò của đất đai đối với từng ngành rất khác nhau [2]: Trong các ngành phi nông nghiệp: Đất đai giữ vai trò thụ động với chức năng là cơ sở không gian và vị trí để hoàn thiện quá trình lao động, là kho tàng dự trữ trong lòng đất (các ngành khai thác khoáng sản). Trong các ngành nông-lâm nghiệp: Đất đai là yếu tố tích cực của quá trình sản xuất, là điều kiện vật chất - cơ sở không gian, đồng thời là đối tượng lao động (luôn chịu sự tác động của quá trình sản xuất) và công cụ hay phương tiện lao động (sử dụng để trồng trọt, chăn nuôi...). Quá trình sản xuất nông - lâm nghiệp luôn liên quan chặt chẽ với độ phì nhiêu quá trình sinh học tự nhiên của đất. Thực tế cho thấy trong quá trình phát triển xã hội loài người, sự hình thành và phát triển của mọi nền văn minh vật chất - văn minh tinh thần, thành tựu kỹ thuật vật chất - văn hoá khoa học đều được xây dựng trên nền tảng cơ bản - sử dụng đất. Trong giai đoạn đầu phát triển kinh tế xã hội, khi mức sống của con người còn thấp, công năng chủ yếu của đất đai là tập trung vào sản xuất vật chất, đặc biệt trong sản xuất nông nghiệp. Điều này có nghĩa đất đai đã cung cấp cho con người tư liệu vật chất để sinh tồn và phát triển, cũng như cung cấp điều kiện cần thiết về hưởng thụ và đáp ứng nhu cầu cho cuộc sống của nhân loại. Mục đích sử dụng đất nêu trên được biểu lộ càng rõ nét trong các khu vực kinh tế phát triển. 1.1.2. Khái quát về đánh giá đất Đánh giá đất đai là một quá trình nghiên cứu, phân tích tiềm năng đất đai: Đặc điểm, tính chất của mỗi loại đất, khả năng thích hợp của mỗi loại hình sử dụng 5 đất, những thuận lợi và khó khăn khi áp dụng các loại hình sử dụng đất ấy, từ đó đề xuất quá trình sử dụng đất đai theo hướng hiệu quả cao và bền vững [10]. Căn cứ để tiến hành đánh giá đất [10]. a. Đánh giá đất dựa vào điều kiện tự nhiên Đánh giá đất đai dựa vào điều kiện tự nhiên là: Xác định các mối quan hệ của các yếu tố cấu thành đất, các điều kiện sinh thái đất và các thuộc tính của chúng có tính quy luật ảnh hưởng tới hiệu quả và mục đích của các loại sử dụng đất. b. Đánh giá đất dựa vào các chỉ tiêu hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội và hiệu quả môi trường. * Đánh giá đất dựa vào hiệu quả kinh tế Đánh giá kinh tế đất là các ước tính thực tế của sự thích nghi về kinh tế ở mỗi đơn vị đất đai theo các chỉ tiêu về kinh tế. Hệ thống chỉ tiêu kinh tế được bắt nguồn từ bản chất của hiệu quả, đó là mối quan hệ giữa yếu tố đầu vào và đầu ra. Hay nói cách khác là giữa chi phí và các kết quả thu được từ chi phí đó. Tuỳ theo các hệ thống tính toán mà các chỉ tiêu về kết quả và hiệu quả sẽ có sự khác nhau. * Đánh giá đất dựa vào hiệu quả xã hội Phản ánh mối tương quan giữa kết quả thu được về mặt xã hội mà sản xuất mang lại với các chi phí sản xuất xã hội bỏ ra. Loại hiệu quả này đánh giá chủ yếu về mặt xã hội do hoạt động sản xuất đem lại. - Giá trị sản xuất trên lao động nông lâm (nhân khẩu nông lâm) - Tỷ lệ giảm hộ đói nghèo - Đời sống người lao động, cơ sở hạ tầng. - Mức độ giải quyết việc làm, thu hút lao động. - Sản phẩm tiêu thụ trên thị trường. * Đánh giá đất dựa vào hiệu quả môi trường. Hiệu quả môi trường là môi trường được sản sinh do tác động của sinh vật, hoá học, vật lý v.v..., chịu ảnh hưởng tổng hợp của các yếu tố môi trường của các loại vật chất trong môi trường. - Tỷ lệ che phủ - Mức độ xói mòn, rửa trôi - Khả năng bảo vệ, cải tạo đất - Ý thức của người dân trong việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật. 6 1.1.3. Khái quát về Sử dụng đất Sử dụng đất là hệ thống các biện pháp nhằm điều hòa mối quan hệ người – đất trong tổ hợp với các nguồn tài nguyên thiên nhiên khác và môi trường [10]. Hiệu quả sử dụng đất bị chi phối bởi các điều kiện và quy luật sinh thái tự nhiên, mặt khác bị kiềm chế bởi các điều kiện, quy luật kinh tế - xã hội và các yếu tố kỹ thuật. Vì vậy có thể khái quát những điều kiện, nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng đất gồm 4 nội dung chính sau [10]: * Yếu tố về điều kiện tự nhiên: Điều kiện tự nhiên (đất, nước, khí hậu, thời tiết...) có ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất nông nghiệp. Do vậy, cần đánh giá đúng điều kiện tự nhiên để trên cơ sở đó xác định cây trồng vật nuôi chủ lực phù hợp và định hướng đầu tư thâm canh đúng. * Yếu tố về điều kiện kinh tế - xã hội: Thị trường là nhân tố quan trọng, dựa vào nhu cầu của thị trường nông dân lựa chọn hàng hoá để sản xuất. Ba yếu tố chủ yếu ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp là: năng suất cây trồng, hệ số quay vòng đất và thị trường cung cấp đầu vào và tiêu thụ đầu ra. Trong cơ chế thị trường, các nông hộ hoàn toàn tự do lựa chọn hàng hoá họ có khả năng sản xuất, đồng thời họ có xu hướng hợp tác, liên doanh, liên kết để sản xuất ra những nông sản hàng hoá mà nhu cầu thị trường cần với chất lượng cao đáp ứng nhu cầu thị hiếu của khách hàng. * Yếu tố về kỹ thuật canh tác: Biện pháp kỹ thuật canh tác là tác động của con người vào đất đai, cây trồng, vật nuôi, nhằm tạo nên sự hài hoà giữa các yếu tố của quá trình sản xuất để hình thành, phân bố và tích luỹ năng suất kinh tế. Đây là những vấn đề thể hiện sự hiểu biết về đối tượng sản xuất, về thời tiết, về điều kiện môi trường và thể hiện những dự báo thông minh của người sản xuất. Lựa chọn các tác động kỹ thuật, lựa chọn chủng loại và cách sử dụng các đầu vào phù hợp với các quy luật tự nhiên của sinh vật nhằm đạt được các mục tiêu đề ra là cơ sở để phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hoá. * Nhóm các yếu tố kinh tế tổ chức - Công tác quy hoạch và bố trí sản xuất: Thực hiện phân vùng sinh thái nông nghiệp dựa vào điều kiện tự nhiên, dựa trên cơ sở phân tích, dự báo và đánh giá nhu cầu thị trường, gắn với quy hoạch phát 7 triển công nghiệp chế biến, kết cấu hạ tầng, phát triển nguồn nhân lực và thể chế luật pháp về bảo vệ tài nguyên, môi trường sẽ tạo tiền đề vững chắc cho phát triển nông nghiệp hàng hoá. Đó là cơ sở để phát triển hệ thống cây trồng, vật nuôi và khai thác đất một cách đầy đủ, hợp lý, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi để đầu tư thâm canh và tiến hành tập trung hoá, chuyên môn hoá, hiện đại hoá nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp và phát triển sản xuất hàng hoá. - Hình thức tổ chức sản xuất: Các hình thức tổ chức sản xuất có ảnh hưởng trực tiếp đến việc khai thác và nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp. Vì vậy, cần phải thực hiện đa dạng hoá các hình thức hợp tác trong nông nghiệp, xác lập một hệ thống tổ chức sản xuất, kinh doanh phù hợp và giải quyết tốt mối quan hệ giữa sản xuất - dịch vụ và tiêu thụ nông sản hàng hoá. Tổ chức có tác động lớn đến hàng hoá của hộ nông dân là: tổ chức dịch vụ đầu vào và đầu ra. - Dịch vụ kỹ thuật: Sản xuất hàng hoá của hộ nông dân không thể tách rời những tiến bộ kỹ thuật và việc ứng dụng các tiến bộ khoa học công nghệ vào sản xuất. Vì sản xuất nông nghiệp hàng hoá phát triển đòi hỏi phải không ngừng nâng cao chất lượng nông sản và hạ giá thành nông sản phẩm. 1.1.4. Khái niệm về hiệu quả Có nhiều quan điểm khác nhau về hiệu quả. Khi nhận thức của con người còn hạn chế, người ta thường quan niệm kết quả chính là hiệu quả. Sau này, khi nhận thức của con người phát triển cao hơn, người ta thấy rõ sự khác nhau giữa hiệu quả và kết quả. Nói một cách chung nhất thì hiệu quả chính là kết quả như yêu cầu của công việc mang lại. Hiệu quả là kết quả mong muốn, cái sinh ra kết quả mà con người chờ đợi hướng tới; nó có những nội dung khác nhau. Trong sản xuất, hiệu quả có nghĩa là hiệu suất, là năng suất. Trong kinh doanh, hiệu quả là lãi suất, lợi nhuận. Trong lao động nói chung, hiệu quả lao động là năng suất lao động được đánh giá bằng số lượng thời gian hao phí để sản xuất ra một đơn vị sản phẩm, hoặc bằng số lượng sản phẩm được sản xuất ra trong một đơn vị thời gian. 8 Kết quả, mà là kết quả hữu ích là một đại lượng vật chất tạo ra do mục đích của con người, được biểu hiện bằng những chỉ tiêu cụ thể, xác định. Do tính chất mâu thuẫn giữa nguồn tài nguyên hữu hạn với nhu cầu tăng lên của con người mà ta phải xem xét kết quả đó được tạo ra như thế nào? Chi phí bỏ ra bao nhiêu? Có đưa lại kết quả hữu ích hay không? Chính vì vậy khi đánh giá kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh không chỉ dừng lại ở việc đánh giá kết quả mà phải đánh giá chất lượng hoạt động tạo ra sản phẩm đó. Đánh giá chất lượng hoạt động sản xuất kinh doanh là nội dung của đánh giá hiệu quả [20]. 1.1.5. Hiệu quả sử dụng đất Riêng đối với ngành nông nghiệp, vùng với hiệu quả kinh tế về giá trị và hiệu quả về mặt sử dụng lao động trong nhiều trường hợp phải coi trọng hiệu quả về mặt hiện vật là sản lượng nông sản thu hoạch được, nhất là các loại nông sản cơ bản có ý nghĩa chiến lược (lương thực, sản phẩm xuất khẩu…) để đảm bảo sự ổn định về kinh tế - xã hội đất nước [20]. Như vậy, hiệu quả sử dụng đất là kết quả của cả một hệ thống các biện pháp tổ chức sản xuất, khoa học, kỹ thuật, quản lý kinh tế và phát huy các lợi thế, khắc phục các khó khăn khách quan của điều kiện tự nhiên, trong những hoàn cảnh cụ thể còn gắn sản xuất nông nghiệp với các ngành khác của nền kinh tế quốc dân, cũng như cần gắn sản xuất trong nước với thị trường quốc tế... Sử dụng đất nông nghiệp có hiệu quả cao thông qua việc bố trí cơ cấu cây trồng vật nuôi là một trong những vấn đề bức xúc hiện nay của hầu hết các nước trên thế giới. Nó không chỉ thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học, các nhà hoạch định chính sách, các nhà kinh doanh nông nghiệp mà còn là mong muốn của nông dân - những người trực tiếp tham gia sản xuất nông nghiệp. Hiện nay, các nhà khoa học đều cho rằng: Vấn đề đánh giá hiệu quả sử dụng đất không chỉ xem xét đơn thuần ở một mặt hay một khía cạnh nào đó mà phải xem xét trên tổng thể các mặt bao gồm: hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội và hiệu quả môi trường. (1). Hiệu quả kinh tế Theo Các Mác thì quy luật kinh tế đầu tiên trên cơ sở sản xuất tổng thể là quy luật tiết kiệm thời gian và phân phối có kế hoạch thời gian lao động theo các ngành sản xuất khác nhau. 9 Hiệu quả kinh tế là phạm trù chung nhất, nó liên quan trực tiếp tới nền sản xuất hàng hoá với tất cả các phạm trù và các quy luật kinh tế khác nhau. Vì thế hiệu quả kinh tế phải đáp ứng được 3 vấn đề: - Một là mọi hoạt động của con người đều phải quan tâm và tuân theo quy luật “tiết kiệm thời gian”; - Hai là hiệu quả kinh tế phải được xem xét trên quan điểm của lý thuyết hệ thống; - Ba là hiệu quả kinh tế là một phạm trù phản ánh mặt chất lượng của các hoạt động kinh tế bằng quá trình tăng cường các nguồn lực sẵn có phục vụ các lợi ích của con người. Hiệu quả kinh tế được hiểu là mối tương quan so sánh giữa lượng kết quả đạt được và lượng chi phí bỏ ra trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Kết quả đạt được là phần giá trị thu được của sản phẩm đầu ra, lượng chi phí bỏ ra là phần giá trị của nguồn lực đầu vào. Mối tương quan đó cần xem xét cả về phần so sánh tuyệt đối và tương đối cũng như xem xét mối quan hệ chặt chẽ giữa hai đại lượng đó. Từ những vấn đề trên có thể kết luận rằng: Bản chất của phạm trù kinh tế sử dụng đất là “với một diện tích đất đai nhất định sản xuất ra một khối lượng của cải vật chất nhiều nhất với một lượng chi phí về vật chất và lao động thấp nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về vật chất của xã hội. (2). Hiệu quả xã hội Hiệu quả xã hội là mối tương quan so sánh giữa kết quả xét về mặt xã hội và tổng chi phí bỏ ra. Hiệu quả kinh tế và hiệu quả xã hội có mối quan hệ mật thiết với nhau và là một phạm trù thống nhất. Hiệu quả xã hội hiện nay phải thu hút nhiều lao động, đảm bảo đời sống nhân dân, góp phần thúc đẩy xã hội phát triển, nội lực và nguồn lực của địa phương được phát huy, đáp ứng nhu cầu của hộ nông dân về việc ăn mặc và nhu cầu sống khác. Sử dụng đất phải phù hợp với tập quán, nền văn hoá của địa phương thì việc sử dụng đất bền vững hơn. Theo Nguyễn Duy Tính (1995) [14], hiệu quả về mặt xã hội của sử dụng đất nông nghiệp chủ yếu được xác định bằng khả năng tạo việc làm trên một đơn vị diện tích đất nông nghiệp. 10 (3). Hiệu quả môi trường Hiệu quả môi trường được thể hiện ở chỗ: Loại hình sử dụng đất phải bảo vệ được độ màu mỡ của đất đai, ngăn chặn được sự thoái hoá đất bảo vệ môi trường sinh thái. Độ che phủ tối thiểu phải đạt ngưỡng an toàn sinh thái (>35%) đa dạng sinh học biểu hiện qua thành phần loài; Trong thực tế, tác động của môi trường sinh thái diễn ra rất phức tạp và theo chiều hướng khác nhau. Cây trồng được phát triển tốt khi phát triển phù hợp với đặc tính, tính chất của đất. Tuy nhiên, trong quá trình sản xuất dưới tác động của các hoạt động sản xuất, quản lý của con người hệ thống cây trồng sẽ tạo nên những ảnh hưởng rất khác nhau đến môi trường. Hiệu quả môi trường được phân ra theo nguyên nhân gây nên, gồm: Hiệu quả hoá học môi trường, hiệu quả vật lý môi trường và hiệu quả sinh học môi trường. Trong sản xuất nông nghiệp, hiệu quả hoá học môi trường được đánh giá thông qua mức độ hoá học trong nông nghiệp. Đó là việc sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật trong quá trình sản xuất cho cây trồng sinh trưởng tốt. Cho năng suất cao và không gây ô nhiễm môi trường. Hiệu quả sinh học môi trường được thể hiện qua mối tác động qua lại giữa cây trồng với đất, giữa cây trồng với các loại dịch hại trong các loại hình sử dụng đất nhằm giảm thiểu việc sử dụng hoá chất trong nông nghiệp mà vẫn đạt được mục tiêu đề ra. Hiệu quả vật lý môi trường được thể hiện thông qua việc lợi dung tốt nhất tài nguyên khí hậu như ánh sáng, nhiệt độ, nước mưa của các kiểu sử dụng đất để đạt được sản lượng cao và tiết kiệm chi phí đầu vào. 1.1.6. Phương pháp đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp 1.1.6.1. Nguyên tắc lựa chọn các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp Hệ thống các chỉ tiêu phải có tính thống nhất, toàn diện và có quan hệ hữu cơ với nhau, phải đảm bảo tính so sánh có thang bậc. Các chỉ tiêu phải phù hợp với đặc điểm và trình độ phát triển nông nghiệp ở nước ta, đồng thời có khả năng so sánh quốc tế trong quan hệ đối ngoại, nhất là những sản phẩm có khả năng hướng tới xuất khẩu. Hệ thống các chỉ tiêu phải đảm bảo tính thực tiễn, tính khoa học và phải có tác dụng kích thích sản xuất phát triển [20].