Tài liệu Bước đầu nghiên cứu và áp dụng phân tích chi phí lợi ích để đánh giá hiệu quả của dự án nâng cao chất lượng nước hồ tây

PhÇn më ®Çu Hå T©y thuéc quËn T©y Hå, lµ hå cã diÖn tÝch lín nhÊt ë Hµ Néi, mét th¾ng c¶nh thiªn nhiªn quÝ b¸u, n»m gÇn trung t©m thµnh phè, gÇn qu¶ng trêng Ba §×nh lÞch sö, L¨ng vµ viÖn B¶o tµng Hå ChÝ Minh. Hå T©y còng lµ mét ®Þa danh lÞch sö, g¾n víi c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng nh nu«i t»m dÖt v¶i, trång hoa, c©y c¶nh, c¸ c¶nh...nh lµng Yªn Phô, Tø Tæng, NghÜa §«, NhËt T©n...V× vËy Hå T©y cã gi¸ trÞ lín vÒ lÞch sö, c¶nh quan thiªn nhiªn vµ n»m kÒ cËn trung t©m thñ ®« Hµ Néi Xung quanh Hå T©y cã nhiÒu c«ng tr×nh kiÕn tróc, v¨n ho¸ næi tiÕng g¾n víi nhiÒu lÞch sö v¨n hãa cña Th¨ng Long xa vµ Hµ Néi ngµy nay: §Òn Qu¸n Th¸nh, Chïa TrÊn Quèc, Chïa Kim Liªn vµ nhiÒu c«ng tr×nh v¨n ho¸ kh¸c nh: Phñ T©y Hå, chïa Ngò X·, ®Òn Qu¶ng An, chïa Phñ Ninh, ®Òn Yªn Phô, chïa S¶i, chïa VÖ Hå, chïa Vâng ThÞ ... Ngoµi ra, vên B¸ch Th¶o n»m c¹nh Hå T©y vµ c«ng viªn Thñ LÖ còng rÊt gÇn Hå T©y Khu vùc Hå T©y ®ãng vai trß quan träng kh«ng chØ vÒ tæ chøc, qui ho¹ch kh«ng gian mµ cßn cã vÞ trÝ lín trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi còng nh lµ bé phËn quan träng vÒ c©n b»ng sinh th¸i vµ b¶o vÖ m«i trêng Theo qui ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn thñ ®« Hµ Néi ®Õn n¨m 2010 th× khu Hå T©y sÏ trë thµnh mét trung t©m v¨n ho¸, du lÞch, nghØ ng¬i, th¬ng m¹i vµ giao dÞch quèc tÕ Ngoµi ra, víi kh«ng gian xanh vµ mÆt níc ®¸ng kÓ, Hå T©y sÏ ®ãng gãp lín vµo viÖc c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn vi khÝ hËu vµ c©n b»ng thiªn nhiªn cho thµnh phè víi qui m« d©n sè còng nh mËt ®é x©y dùng ngµy cµng t¨ng. MÆt kh¸c, víi kh«ng gian më 1 tho¸ng khÝ däc theo c¸c di tÝch lÞch sö kiÕn tróc, c¸c lµng v¨n ho¸ truyÒn thèng, khu vùc Hå T©y ®ãng gãp vµo viÖc t¹o dùng mét khu vùc c¶nh quan phong phó ®a d¹ng võa cã tÝnh nh©n t¹o võa cã tÝnh tù nhiªn hÊp dÉn ®èi víi d©n thñ ®« còng nh nh÷ng ngêi du lÞch trong vµ ngoµi níc Tuy nhiªn, nh÷ng n¨m gÇn ®©y, t×nh tr¹ng lÊn chiÕm vµ vÖ sinh cña nh÷ng hé gia ®×nh xung quanh hå cã xu híng suy tho¸i vµ viÖc qui ho¹ch nhµ ë cã tÝnh tù ph¸t kh«ng theo ®óng qui ho¹ch, m«i trêng Hå T©y ®ang bÞ ®e do¹ « nhiÔm nghiªm träng. Mét sè c«ng tr×nh xung quanh hå th¶i nhiÒu chÊt « nhiÔm vµo m«i trêng nh: nhµ m¸y bia Hµ Néi, nhµ m¸y Da GiÇy, nhµ m¸y giÊy Tróc B¹ch, bÖnh viÖn lao trung ¬ng... Ngoµi ra, khu vùc Hå T©y ®ang lµ n¬i cã tèc ®é ®« thÞ ho¸ lín nhÊt ë Hµ Néi, nhng h¹ tÇng kü thuËt ®« thÞ ë khu vùc nµy l¹i rÊt yÕu kÐm, ®Æc biÖt lµ hÖ thèng tho¸t níc, xö lý chÊt th¶i r¾n. DiÖn tÝch hå ®ang bÞ lÊn chiÕm ®Ó t¹o ®Êt lµm nhµ Dù ¸n “N©ng cao chÊt lîng níc Hå T©y” ®îc h×nh thµnh trong bèi c¶nh trªn Muèn biÕt dù ¸n nµy cã ®¹t ®îc hiÖu qu¶ vÒ mÆt kinh tÕx· héi-m«i trêng hay kh«ng, chóng ta cÇn ph¶i tiÕn hµnh ph©n tÝch chi phÝ-lîi Ých cña dù ¸n. §ång thêi trªn c¬ së ph©n tÝch ®ã, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch sÏ ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n nªn thùc thi dù ¸n ®ã hay kh«ng ? §©y còng chÝnh lµ lÝ do em chän ®Ò tµi: “Bíc ®Çu nghiªn cøu vµ ¸p dông ph©n tÝch chi phÝ-lîi Ých ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña dù ¸n n©ng cao chÊt lîng níc Hå T©y” 2 1. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi §Ò tµi: Bíc ®Çu nghiªn cøu vµ ¸p dông ph©n tÝch chi phÝ-lîi Ých ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña dù ¸n n©ng cao chÊt lîng níc Hå T©y nh»m môc ®Ých xem xÐt dù ¸n díi gãc ®é hiÖu qu¶ kinh tÕ, so s¸nh nh÷ng chi phÝ vµ lîi Ých cña dù ¸n. Qua ®ã chøng minh r»ng ®Çu t cho m«i trêng mang l¹i hiÖu qu¶ vÒ kinh tÕ x· héi vµ m«i trêng. §ång thêi ®Ò xuÊt nh÷ng kiÕn nghÞ ®Ó ®Èy m¹nh thùc thi dù ¸n 2. Ph¹m vi nghiªn cøu Hå T©y, hå Tróc B¹ch vµ c¸c phêng quanh khu vùc Hå T©y 3. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu Trong chuyªn ®Ò sö dông c¸c ph¬ng ph¸p sau: + Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra thùc ®Þa + Ph¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ hµng ho¸ m«i trêng + Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ vµ thÈm ®Þnh dù ¸n 4. Néi dung cña ®Ò tµi Néi dung cña ®Ò tµi bao gåm c¸c phÇn sau + Ch¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò lÝ luËn chung + Ch¬ng II: Thùc tr¹ng tµi nguyªn m«i trêng-kinh tÕ-x· héi vµ c¸c t¸c ®éng tÝch cùc cña dù ¸n t¹i khu vùc + Ch¬ng III: Bíc ®Çu ¸p dông ph©n tÝch chi phÝ-lîi Ých ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ dù ¸n n©ng cao chÊt lîng níc Hå T©y 3 4 Ch¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò lÝ luËn chung I. Ph©n tÝch chi phÝ-lîi Ých 1. Giíi thiÖu chung Ph©n tÝch chi phÝ-lîi Ých (Cost- Benefit Analysis, viÕt t¾t lµ CBA) lµ mét c«ng cô cña chÝnh s¸ch, cho phÐp ngêi ra quyÕt ®Þnh lùa chän mét trong c¸c gi¶i ph¸p ®èi lËp nhau. Nã dîc b¾t ®Çu tõ mét tiÒn ®Ò ®¬n gi¶n lµ mét dù ¸n ®Çu t sÏ chØ ®îc thùc thi nÕu nh toµn bé lîi Ých cña nã sÏ nhiÒu h¬n lµ toµn bé chi phÝ H¬n n÷a, khi dù ¸n cã nhiÒu ph¬ng ¸n kh¸c nhau th× quyÕt ®Þnh chØ dîc ®a ra cho ph¬ng ¸n nµo cã chªnh lÖch gi÷a lîi Ých vµ chi phÝ lµ lín nhÊt (Jacobs 1991). §©y chÝnh lµ ph©n tÝch chi phÝ-lîi Ých truyÒn thèng. Vµ nã ®îc ¸p dông rÊt réng r·i vµo nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû XX Tuy nhiªn CBA còng cã nh÷ng h¹n chÕ lµ nã cã thÓ ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh kh«ng ch¾c ch¾n. Mét lÝ do lµ theo b¶n chÊt th× CBA ®ßi hái toµn bé chi phÝ vµ lîi Ých ph¶i ®îc lîng ho¸ b»ng tiÒn. Nhng trong thùc tÕ cã nh÷ng gi¸ trÞ vÒ mÆt sinh th¸i rÊt khã qui ®æi thµnh tiÒn. Do ®ã ®Ó ®i s©u vµo ph©n tÝch hoµn chØnh vÒ kinh tÕ vµ m«i truêng cña c¸c dù ¸n, chÝnh s¸ch chóng ta tiÕp cËn ph¬ng ph¸p ph©n tÝch chi phÝ-lîi Ých më réng Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch chi phÝ-lîi Ých më réng sö dông c¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch ®¸nh gi¸ vÒ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng. Tõ ®ã ®i s©u ph©n tÝch vÒ mÆt kinh tÕ, tiÕn thªm mét bíc so s¸nh nh÷ng lîi Ých mµ viÖc thùc hiÖn ho¹t ®éng ®ã sÏ ®em l¹i 5 víi nh÷ng chi phÝ vµ tæn thÊt mµ viÖc thùc hiÖn ho¹t ®éng ®ã g©y ra. Chi phÝ-lîi Ých ë ®©y hiÓu theo nghÜa réng, bao gåm c¶ chi phÝ vÒ lîi Ých vÒ tµi nguyªn m«i trêng, v× vËy mµ gäi lµ ph©n tÝch chi phÝ-lîi Ých më réng Ph¬ng ph¸p nµy ®îc mét sè t¸c gi¶ ®¸nh gi¸ lµ thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn c¸c níc ph¸t triÓn, trong ®ã khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ biÖn ph¸p quan träng vµ phæ biÕn ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 2. Môc ®Ých vµ ý nghÜa cña ph©n tÝch chi phÝ-lîi Ých CBA lµ c«ng cô hç trî cho nh÷ng quyÕt ®Þnh cã tÝnh x· héi X· héi ë ®©y dîc hiÓu lµ tæng hîp mäi ý thÝch cña mäi ngêi trong x· héi, tu©n theo mét hÖ thèng thÓ chÕ, luËt ph¸p vµ mang tÝnh ®¹o ®øc Trong x· héi, ý thÝch cña con ngêi kh«ng gièng nhau. Ch¼ng h¹n, khi xÐt ý thÝch cña c¸ nh©n trong viÖc chuyÓn sang t×nh tr¹ng A, ®a sè ngêi thÝch chuyÓn, cßn mét sè Ýt l¹i kh«ng quan t©m ®Õn chuyÖn ®ã. Ngêi ta thêng gäi nh÷ng ngêi nµy lµ bµng quan. Së dÜ nh vËy lµ v× nh÷ng ngêi thÝch chuyÓn lµ nh÷ng ngêi ®îc lîi; cßn nh÷ng ngêi kh«ng thÝch chuyÓn, bµng quan lµ v× hä ch¼ng lîi g× h¬n còng ch¼ng h¹i g× h¬n. Ngoµi ra, cßn cã mét sè Ýt ngêi nµo ®ã l¹i chèng ®èi, v× hä sÏ bÞ thiÖt h¬n vµ v× thÕ hä thÝch gi÷ nguyªn tr×nh tr¹ng cò. §Ó x¸c ®Þnh toµn x· héi sÏ ®îc lîi h¬n hay bÞ thiÖt h¹i h¬n, chóng ta ph¶i x¸c ®Þnh cho ®îc lîi Ých vµ thiÖt h¹i cña tõng ngêi. Xung quanh vÊn ®Ò nµy, cã quan ®iÓm cho r»ng kh«ng thÓ so s¸nh sù tho¶ m·n cña tõng thµnh viªn trong x· héi. Sù so s¸nh ý thÝch cña c¸c c¸ nh©n trong x· héi còng thêng xuyªn ®îc tiÕn hµnh. MÆt kh¸c, trong x· 6 héi khã cã thÓ cã mét chÝnh s¸ch nµo mµ mäi thµnh viªn ®Òu dîc lîi hoÆc mäi thµnh viªn ®Òu bÞ thiÖt h¹i. Do vËy, trong nhiÒu trêng hîp thuéc lÜnh vùc kinh tÕ m«i trêng, ngêi ta ph¶i tiÕn hµnh ®iÒu tra mÉu ®Ó x¸c ®Þnh. Trªn c¬ së cña ®iÒu tra mÉu, ta sÏ cã nh÷ng quyÕt ®Þnh phï hîp cho toµn x· héi. Tõ ®ã ph©n bæ c¸c nguån lùc cho hîp lý. NÕu lµm ®îc nh vËy, chóng ta sÏ tr¸nh ®îc thÊt b¹i thÞ trêng cã thÓ x¶y ra, th«ng qua sù can thiÖp rÊt hiÖu qu¶ cña nhµ níc. Khi tiÕn hµnh cô thÓ ®Ó ®¹t ®îc môc ®Ých, CBA gióp cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch thùc thi, kiÓm so¸t, tiÕp cËn, ®¸nh gi¸ c¸c dù ¸n cã tÝnh chÊt kinh tÕ x· héi ViÖc ph©n tÝch chi phÝ-lîi Ých thùc chÊt còng cã nhiÒu quan ®iÓm tiÕp cËn kh¸c nhau. Chung qui l¹i cã 3 c¸ch tiÕp cËn n»m trong c¸c quyÕt ®Þnh cña ph©n tÝch * TiÕp cËn “Exante” TiÕn hµnh ph©n tÝch CBA ë giai ®o¹n b¾t ®Çu h×nh thµnh dù ¸n. Tøc lµ viÖc tiÕn hµnh ph©n tÝch chi phÝ-lîi Ých tiªu chuÈn ®Ó quyÕt ®Þnh víi mét nguån lùc khan hiÕm cã h¹n, ý ®Þnh ph©n bæ vµo ®©u * TiÕp cËn “Exposte” TiÕn hµnh ph©n tÝch CBA vµo giai ®o¹n cuèi cña dù ¸n. Tøc lµ khi dù ¸n thùc sù ®· ®îc ph©n bæ nguån lùc vµ giai ®o¹n cuèi ®¸nh gi¸ xem hiÖu qu¶ cña dù ¸n ®¹t ®Õn møc nµo. Môc ®Ých nh»m ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh nªn can thiÖp ë møc ®é nµo lµ hîp lý. Nh÷ng ph©n tÝch nh vËy sÏ gióp cho c¸c nhµ qu¶n lý, c¸c nhµ chÝnh trÞ, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch quèc gia, ChÝnh phñ cã nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cho ph¬ng ph¸p tiÕp cËn ban ®Çu “Exante” 7 * TiÕp cËn “In medias res” TiÕn hµnh ph©n tÝch vµo giai ®o¹n gi÷a cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n. NghÜa lµ kh¸c víi tiÕp cËn ban ®Çu vµ tiÕp cËn cuèi cïng trong giai ®o¹n h×nh thµnh dù ¸n ®Ó chóng ta tÝnh to¸n, c©n ®èi, so s¸nh, kh¼ng ®Þnh gióp cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch biÕt ®îc tÝnh hiÖu qu¶ cña quyÕt ®Þnh ban ®Çu, khi dù ¸n ®· vËn hµnh ®îc mét thêi gian. Vµ nh vËy, chóng ta sÏ cã nh÷ng quyÕt ®Þnh kÞp thêi ®Ó ®iÒu chØnh ë ®©y, ®èi víi dù ¸n “N©ng cao chÊt lîng níc Hå T©y”, chóng ta sÏ ®i s©u vµo c¸ch tiÕp cËn “In medias res”. Môc ®Ých cña c¸ch tiÕp cËn nµy gióp cho chóng ta kiÕn thøc vÒ dù ¸n. Tøc lµ khi b¾t ®Çu khëi hµnh dù ¸n th× chóng ta ®· h×nh dung ®îc toµn bé qu¸ tr×nh vËn hµnh cña nã vµ cã thÓ dù ®o¸n ®îc nh÷ng lîi Ých chóng ta thu vÒ trªn c¬ së chi phÝ mµ chóng ta bá ra, trong ®ã chóng ta lîng ho¸ ®îc c¶ thiÖt h¹i vÒ tµi nguyªn vµ m«i trêng Tõ ®ã ta cã nh÷ng ®iÒu chØnh kÞp thêi nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc trong qu¸ tr×nh vËn hµnh dù ¸n 3. C¸c bíc tiÕn hµnh ph©n tÝch chi phÝ-lîi Ých Ph©n tÝch chi phÝ-lîi Ých ®îc tiÕn hµnh theo 9 bíc sau: Bíc 1: Chóng ta xem xÐt lîi Ých thuéc ai vµ tÝnh chi phÝ nh thÕ nµo Trong CBA viÖc x¸c ®Þnh lîi Ých thuéc ai, ai lµ ngêi hëng lîi Ých, lµ vÊn ®Ò ®Çu tiªn ®Æt ra ®èi víi ngêi qu¶n lý. V× ®©y lµ 8 vÊn ®Ò phøc t¹p kh«ng chØ ®èi víi dù ¸n kinh tÕ ®¬n thuÇn mµ l¹i cµng phøc t¹p h¬n khi tiÕn hµnh ®èi víi c¸c dù ¸n m«i trêng B»ng kh¶ n¨ng s¸ng suèt cña ngêi ph©n tÝch, b»ng c¸ch nµo ®ã ®Ó x¸c ®Þnh toµn bé lîi Ých khi mµ mét dù ¸n chÊp nhËn ®îc ®Çu t vµ nÕu nh x¸c ®Þnh cµng ®Çy ®ñ bao nhiªu th× tÝnh hiÖu lùc cña dù ¸n cµng chÝnh x¸c bÊy nhiªu. Nh vËy chóng ta cµng tiÕp cËn ®Õn ®iÓm hiÖu qu¶ mµ x· héi mong muèn TiÕp theo c¸c nhµ ph©n tÝch ph¶i x¸c ®Þnh chi phÝ, ai lµ ngêi bá chi phÝ. ViÖc x¸c ®Þnh nµy ®¬n gi¶n h¬n so víi trêng hîp xem xÐt lîi Ých thuéc ai Nh vËy, bíc 1 lµ bíc c¬ së nÒn t¶ng cho c¸c bíc tiÕp theo. Bëi lÏ, nÕu nh sù ph©n tÝch chi phÝ-lîi Ých sai th× dù ¸n sai Ngoµi ra, nÕu kh«ng tÝnh hÕt c¸c ®èi tîng ®îc hëng lîi vµ ngêi chÞu chi phÝ sÏ dÉn ®Õn kÕt qu¶ ph©n tÝch kh«ng chÝnh x¸c. VËy hiÖu lùc ®Õn ®©u ®èi víi ph©n tÝch CP-LI th× vai trß cña bíc nµy hÕt søc quan träng Bíc 2: Lùa chän danh môc c¸c dù ¸n thay thÕ XÐt vÒ mÆt kinh tÕ: BÊt cø mét dù ¸n nµo ®a ra ®i víi nã sÏ cã nh÷ng dù ¸n cã thÓ thay thÕ. Sù thay thÕ cã nghÜa lµ khi dù ¸n nµy ®a ra kh«ng hiÖu qu¶ th× cã thÓ ®a ra dù ¸n kh¸c hiÖu qu¶ h¬n XÐt vÒ mÆt kü thuËt: Kh¶ n¨ng kü thuËt ®Ó h×nh thµnh dù ¸n kh¸c nhau th× hiÖu qu¶ cña dù ¸n kh¸c nhau Nh vËy, viÖc thay ®æi mét dù ¸n thay thÕ cã nghÜa lµ thay ®æi toµn bé qui tr×nh cña sù viÖc. Do ®ã vÊn ®Ò ®Æt ra: khi 9 mét dù ¸n ®îc ®a ra th× ngêi lµm CBA ph¶i liÖt kª hÕt toµn bé c¸c gi¶i ph¸p cã kh¶ n¨ng thay thÕ. Trong mçi gi¶i ph¸p ®ã, nhiÖm vô cña chóng ta lµ ph¶i ph©n tÝch CP-LI cho tõng gi¶i ph¸p. Vµ cïng mét ph¬ng ph¸p ph©n tÝch sÏ gióp cho chóng ta rót ra ®îc gi¶i ph¸p nµo cã tÝnh hiÖu qu¶ nhÊt, tõ ®ã quyÕt ®Þnh ph¬ng ¸n thùc thi hiÖu qu¶ nhÊt Bíc 3: LiÖt kª c¸c ¶nh hëng tiÒm n¨ng vµ lùa chän c¸c chØ sè ®o lêng - C¸c ¶nh hëng tiÒm n¨ng lµ nh÷ng ¶nh hëng mµ chóng ta cha thÊy kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn cña nã.Vµ nã sÏ xuÊt hiÖn trong t¬ng lai khi mµ dù ¸n ®i vµo thùc thi. Do ®ã. Nã sÏ lµm sai lÖch kÕt qu¶ cña chóng ta ph©n tÝch trong t¬ng lai, nÕu nh chóng ta bá sãt nh÷ng ¶nh hëng nµy khi ®a vµo ph©n tÝch - Lùa chän c¸c chØ sè ®o lêng: chØ sè ®o lêng thùc chÊt lµ nh÷ng gi¸ trÞ ®Ó chóng ta x¸c ®Þnh tÝnh hÊp dÉn cña dù ¸n vµ thêng nã lµ kÕt qu¶ ®Ó x¸c ®Þnh b»ng c¸c gi¸ trÞ cô thÓ Bíc 4: Dù ®o¸n nh÷ng ¶nh hëng, t¸c ®éng ®Õn lîng trong suèt qu¸ tr×nh dù ¸n tiÕn hµnh Chóng ta ph¶i dù ®o¸n ®îc nh÷ng kh¶ n¨ng thay ®æi lµm cho kÕt qu¶ dù kiÕn ®a ra cã thÓ bÞ sai lÇm (®iÒu mµ CBA th«ng thßng cã tÝnh lý thuyÕt Ýt ®Ò cËp ®Õn) C¸ch x¸c ®Þnh dù ®o¸n thay ®æi nµy: ch¾c ch¾n chóng ta ph¶i thùc hiÖn nguyªn lý ph©n tÝch khi b¾t ®Çu h×nh thµnh dù ¸n (Exante), ph©n tÝch khi thùc hiÖn (in medias res) va ph©n tÝch khi dù ¸n kÕt thóc (Expost) 10 Qu¸ tr×nh thùc hiÖn nh÷ng bíc nµy lµ nh÷ng bíc so s¸nh vµ ®iÒu ch¾c ch¾n x¶y ra 3 kh¶ n¨ng: + Chi phÝ t¨ng lªn + Lîi Ých t¨ng lªn + Kh«ng cã sù thay ®æi (hiÕm khi x¶y ra) Bíc 5: Lîng ho¸ b»ng tiÒn tÊt c¶ c¸c t¸c ®éng §¸nh gi¸ m«i trêng theo quan ®iÓm tiÒn tÖ ®îc coi lµ ®óng. V× tiÒn ®îc sö dông nh mét thíc ®o nh»m chØ ra c¸i ®îc vµ mÊt trong tÝnh h÷u dông vµ phóc lîi. TiÒn lµ mét ph¬ng tiÖn ®Ó ®o. Trong cuéc sèng hµng ngµy mét ngêi biÓu hiÖn sù u tiªn b»ng c¸c ®¬n vÞ tiÒn tÖ. Khi mua chóng ta bµy tá sù “s½n sµng chi tr¶” cña chóng ta qua viÖc ®æi tiÒn lÊy hµng ho¸ ph¶n ¸nh sù u tiªn cña chóng ta WTP (Willingness to pay) lµ thíc ®o ®é tho¶ m·n cña con ngêi khi sö dông mét nguån lùc nµo ®ã.VÒ b¶n chÊt ngêi ta dùa trªn cë cã tÝnh chÊt x· héi mµ con ngêi lµ chñ thÓ khi tiªu thô mét s¶n phÈm hµng ho¸, hä muèn c©n ®èi ham muèn cña m×nh víi kh¶ n¨ng s½n cã ®Ó x¸c ®Þnh giíi h¹n ®é tho¶ dông. §©y lµ mét ph¬ng thøc ®îc sö dông trong ®iÒu tra c¬ b¶n vÒ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng. §ång thêi nã lµ møc gi¸ dÔ sö dông nhÊt, héi tô, tæng hîp ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè cÊu thµnh gi¸ Ngoµi ra, ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ cßn cã hai c¸ch. §ã lµ: + Gi¸ thÞ trêng (maket price): Gi¸ thÞ trêng ®îc x¸c ®Þnh lµ gi¸ hµng ho¸ hoÆc dÞch vô phi thÞ trêng trong mèi quan hÖ víi gi¸ cña hµng ho¸ cïng lo¹i hay hµng ho¸ thay thÕ trong thÞ trêng. BiÕt r»ng gi¸ trÞ nµy ph¶n ¸nh sù s½n sµng chi tr¶ cña ngêi tiªu 11 dïng. Cã thÓ dÔ dµng cã ®îc gi¸ trÞ nµy vµ sö dông vµo tÝnh to¸n + Gi¸ tham kh¶o (Shadow price): Khi ®¸nh gi¸ hµng ho¸ chÊt l- îng m«i trêng hay mét sè lo¹i hµng ho¸ c«ng céng kh¸c, gi¸ c¶ thÞ trêng cha h¼n ®· ph¶n ¸nh ®óng gi¸ trÞ thùc cña x· héi.Do vËy, c¸c nhµ kinh tÕ thêng sö dông gi¸ tham kh¶o Gi¸ tham kh¶o lµ thíc ®o xem ta cã thÓ ®¹t ®îc kÕt qu¶ ë møc nµo so víi môc tiªu ®· dù tÝnh, nÕu nh khu«n khæ ®îc níi ra mét hoÆc mét sè ®¬n vÞ nµo ®ã Trong thùc tÕ cã trêng hîp thùc hiÖn CBA kh«ng thÓ lîng ho¸ ®îc b»ng tiÒn. Do ®ã, chóng ta chØ cã thÓ ph©n tÝch theo xu híng ph©n tÝch chi phÝ hiÖu qu¶ vµ theo xu híng ph©n tÝch ®a môc tiªu, mµ chóng ta sÏ nghiªn cøu tiÕp ë phÇn sau Bíc 6: KhÊu hao kho¶ng thêi gian ®Ó ®a vÒ gi¸ trÞ hiÖn t¹i §iÒu quan träng nhÊt ®èi víi dù ¸n m«i trêng lµ chóng ta ph¶i x¸c ®Þnh ®îc c¸c hÖ sè qui ®æi cã tÝnh x· héi, ®ã lµ tÝnh bÒn v÷ng cña kinh tÕ häc m«i trêng. Vµ ®©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt gi÷a kinh tÕ häc m«i trêng víi kinh tÕ häc thuÇn tóy. Khi x¸c ®Þnh ®îc gi¸ trÞ nµy, díi sù tham mu cña nhµ níc th× nã cã tÝnh chÊt x· héi. Vµ c¸c c¸ nh©n thêng cã t tëng ph¶n øng l¹i tØ lÖ khÊu hao mang tÝnh x· héi Bíc 7: Tæng hîp c¸c chi phÝ-lîi Ých TÝnh c¸c chØ tiªu: - Gi¸ trÞ hiÖn thêi - Lîi nhuËn rßng - HÖ sè hoµn vèn néi t¹i 12 - Tû suÊt lîi nhuËn Bíc 8: Ph©n tÝch ®é nhËy Chóng ta x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng thay ®æi trong qu¸ tr×nh vËn hµnh cña CBA khi mét ph¬ng ¸n ®îc chän vµ khi cã nh÷ng thay ®æi cã thÓ x¶y ra, ch¼ng h¹n ta x¸c ®Þnh ®îc kh¶ n¨ng tiÒm Èn, th× møc ®é thay ®æi cña dù ¸n ®Õn møc nµo Trong mäi trêng hîp th× chóng ta ph¶i cã mét ®iÓm dõng, ®iÓm thõa nhËn hay b»ng lßng nµo ®ã. Bëi lÏ, kh«ng cã mét CBA nµo cã tÝnh tuyÖt ®èi Bíc 9: Chóng ta ®Ò xuÊt ph¬ng ¸n nµo cã tÝnh x· héi cao nhÊt Thùc chÊt nã lµ kÕt qu¶ cña 8 bíc nªu trªn vµ c¸c quyÕt ®Þnh ®a ra chøng tá nguån lùc chóng ta ph©n bæ lµ hiÖu qu¶ nhÊt II. Ph©n tÝch kinh tÕ-tµi chÝnh vµ øng dông thùc tÕ 1. Ph©n tÝch kinh tÕ vµ tµi chÝnh Hai h×nh thøc ph©n tÝch kinh tÕ vµ tµi chÝnh ®Òu thêng ®îc sö dông trong ®¸nh gi¸ c¸c dù ¸n ph¸t triÓn 1.1. Ph©n tÝch tµi chÝnh (Financial Analysis) Khi ph©n tÝch tµi chÝnh, ngêi ta tËp chung chñ yÕu vµo viÖc ph©n tÝch gi¸ thÞt rêng vµ c¸c dßng lu th«ng tiÒn tÖ 1.2. Ph©n tÝch kinh tÕ (Economic Analysis) 13 Ph©n tÝch kinh tÕ bao gåm ph©n tÝch CP-LI cña c¸c t¸c ®éngdù ¸n ph¸t triÓn mang ®Õn ®èi víi m«i trêng, dï nã cã thÓ kh«ng ®îc ph¶n ¸nh trªn thÞ trêng. V× thÕ, ph©n tÝch kinh tÕ ®îc gäi lµ ph©n tÝch CP-LI më réng, hay ph©n tÝch CP-LI më réng chÝnh lµ ph©n tÝch kinh tÕ mét dù ¸n ph¸t triÓn nµo ®ã 1.3. Nh÷ng kh¸c nhau gi÷a ph©n tÝch tµi chÝnh vµ kinh tÕ §Æc ®iÓm Ph©n tÝch tµi chÝnh Ph©n tÝch kinh tÕ Môc ®Ých ChØ b¸o ®éng c¬ X¸c ®Þnh sù tiÕn thóc ®Èy th«ng qua bé ®Çu t vµo c¸c kho¶n môc kinh tÕ cã hiÖu qu¶ Quan ®iÓm kÕ Nhµ ph¸t triÓn X· héi to¸n Møc chiÕt khÊu Chi phÝ biªn c¸c Møc chiÕt khÊu x· kho¶n tiÒn vay trong héi c¸c thÞ trêng tµi chÝnh Quan thanh ®iÓm T¬ng quan víi ph©n Kh«ng t¬ng quan to¸n tÝch víi ph©n tÝch chuyÓn kho¶n Gi¸ c¶ Gi¸ c¶ thÞ trêng Cã thÓ cÇn gi¸ b¸n Chi phÝ Lîi Ých Gi¸ c¶ cña tÊt c¶ c¸c Chi phÝ c¬ héi ®Çu vµo cña mäi ®Çu vµo Doanh thu Lîi Ých thùc cho nÒn kinh tÕ nãi 14 chung 2. øng dông thùc tiÔn Ph©n tÝch hoµn chØnh vÒ kinh tÕ vµ m«i trêng cña c¸c dù ¸n vµ chÝnh s¸ch cã thÓ lµ mét biÖn ph¸p thÝch hîp cho viÖc sö dông c¸c tµi nguyªn tµi chÝnh khan hiÕm vµ nguån nh©n lùc mét c¸ch bÒn v÷ng C¸c dù ¸n m«i trêng cÇn nªu ra kh¶ n¨ng tµi chÝnh, t¨ng trëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng vÒ ph©n phèi, trong ®ã mäi ngêi hëng c¸c gi¸ trÞ m«i trêng cïng chÞu chi phÝ b¶o tån nã. C¸c c«ng cô kinh tÕ lùa chän sö dông ®¸nh gi¸ gióp tÝnh lîi Ých vµ chi phÝ cña c¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn. C¸c gi¸ trÞ nµy còng cã thÓ ®îc sö dông nh mét c«ng cô chØ thÞ cho viÖc ®¸nh gi¸ c¸c ¶nh hëng m«i trêng. C¸c kü thuËt ®¸nh gi¸ ®îc sö dông réng r·i trong dù ®o¸n møc ®é thÝch hîp cña c¸c lÖ phÝ ngêi sö dông, c¸c lo¹i phÝ kh¸c tiÖn nghi vµ Ých lîi m«i trêng ...vv §èi víi dù ¸n “N©ng cao chÊt lîng níc Hå T©y” mµ chóng ta ®ang xem xÐt th× viÖc ®¸nh gi¸ c¸c ¶nh hëng cña m«i trêng tíi dù ¸n lµ rÊt quan träng nh»m ®¶m b¶o c¸c tiªu chuÈn m«i trêng thÝch hîp. Tõ ®ã, ph©n tÝch m«i trêng ®· ®îc n©ng lªn ngang tÇm quan träng víi 3 khÝa c¹nh ®¸nh gi¸ truyÒn thèng, ®ã lµ: ph©n tÝch tµi chÝnh, ph©n tÝch kinh tÕ vµ ph©n tÝch kü thuËt. Trong bèi c¶nh nµy th× viÖc ®¸nh gi¸ c¸c ¶nh hëng cña m«i trêng l¹i cµng quan träng h¬n, nh»m cho phÐp c¸c mèi quan t©m vÒ m«i trêng kÕt hîp mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vµo qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh ®èi víi c¶ ChÝnh Phñ vµ c¬ quan tµi trî III. C¸c chØ tiªu trong trong ph©n tÝch chi phÝ-lîi Ých 15 1. Trôc thêi gian vµ chiÕt khÊu 1.1 Chän biÕn thêi gian thÝch hîp VÒ mÆt lý thuyÕt, ph©n tÝch kinh tÕ c¸c dù ¸n ph¶i ®îc kÐo dµi trong kho¶ng thêi gian võa ®ñ ®Ó cã thÓ bao hµm hÕt mäi lîi Ých vµ chi phÝ cña dù ¸n. Trong viÖc lùa chän biÕn thêi gian thÝch hîp, cÇn lu ý ®Õn hai nh©n tè quan träng sau ®©y: - Thêi gian sèng h÷u Ých dù kiÕn cña dù ¸n ®Ó t¹o ra c¸c s¶n phÈm ®Çu ra vµ c¸c lîi Ých kinh tÕ c¬ së mµ dùa vµo ®ã dù ¸n ®îc thiÕt kÕ. Khi lîi Ých ®Çu ra trë nªn rÊt nhá th× thêi gian sèng tÝch cùc cña dù ¸n cã thÓ xem nh ®· kÕt thóc - HÖ sè chiÕt khÊu ®îc sö dông trong ph©n tÝch kinh tÕ cña sù ¸n. ViÖc lùa chän hÖ sè chiÕt khÊu lµ hÕt søc quan träng, v× hÖ sè chiÕt khÊu cã mèi quan hÖ tØ lÖ nghÞch víi viÖc lùa chän biÕn thêi gian thÝch hîp. HÖ sè chiÕt khÊu cµng lín th× thêi gian sèng tÝch cùc cña dù ¸n cµng gi¶m, bëi v× nã lµm gi¶m ®i gi¸ trÞ hiÖn t¹i lîi Ých cña dù ¸n theo thêi gian trong t¬ng lai 1.2 ChiÕt khÊu ChiÕt khÊu lµ mét c¬ chÕ mµ nhê nã ta cã thÓ so s¸nh chi phÝ vµ lîi Ých ë c¸c ®iÓm kh¸c nhau trªn trôc thêi gian Trong viÖc sö dông chiÕt khÊu cã hai ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt sau ®©y: + Mäi biÕn sè ®a vµo tÝnh chiÕt khÊu (chi phÝ tµi nguyªn, lîi nhuËn ®Çu ra...) ph¶i ®îc g¸n cho cïng mét hÖ ®¬n vÞ + Sù thõa nhËn gi¶ ®Þnh, xem gi¸ trÞ mét ®¬n vÞ chi phÝ hoÆc lîi nhuËn hiÖn t¹i lín h¬n mét ®¬n vÞ chi phÝ, lîi nhuËn trong t¬ng lai 16 1.3 HÖ sè chiÕt khÊu thÝch hîp Trong ph©n tÝch CL-LI ®Ó lùa chän hÖ sè chiÕt khÊu thÝch hîp cÇn chó ý c¸c ®iÒu kiÖn sau: - ChØ ®îc sö dông mét hÖ sè chiÕt khÊu, mÆc dï khi ph©n tÝch cã thÓ thùc hiÖn lÆp ®i lÆp l¹i víi nhiÒu gi¸ trÞ kh¸c nhau cña hÖ sè chiÕt khÊu (phÐp ph©n tÝch ®é nh¹y) - HÖ sè chiÕt khÊu kh«ng ph¶n ¸nh l¹m ph¸t, mäi gi¸ c¶ sö dông trong ph©n tÝch lµ thùc hoÆc lµ kh«ng ®æi - VÒ lý thuyÕt, hÖ sè chiÕt khÊu cã thÓ lµ d¬ng, “0”, hoÆc ©m. Trong ph©n tÝch, l·i suÊt ®îc sö dông ®Ó ph¶n ¸nh mét hÖ sè thÞ trêng ®èi víi ®Çu t vµ ®ång tiÒn ho¹t ®éng, v× vËy nã nh¹y c¶m víi tû lÖ l¹m ph¸t hiÖn t¹i hay dù kiÕn cho t¬ng lai §Ó x¸c ®Þnh vµ ®iÒu chØnh hÖ sè chiÕt khÊu cÇn c¨n cø vµo chi phÝ c¬ héi cña ®ång tiÒn, chi phÝ cña viÖc vay mîn tiÒn vµ hÖ thèng x· héi vÒ u tiªn thêi gian Khi ph©n tÝch dù ¸n cÇn thiÕt ph¶i cã sù híng dÉn cña c¬ quan nhµ níc vµ quyÕt ®Þnh ®èi víi hÖ sè chiÕt khÊu ®ang ®îc sö dông 2. C¸c chØ tiªu tÝnh to¸n Khi mèc thêi gian vµ hÖ sè chiÕt khÊu ®· ®îc chän, viÖc tÝnh to¸n ®îc tiÕn hµnh dùa trªn c¸c chØ tiªu sau: 2.1 Gi¸ trÞ hiÖn thêi (Present Value-PV) §èi víi ®a sè c¸c dù ¸n, viÖc ph©n tÝch kiÓm tra ®îc thùc hiÖn b»ng c¸ch so s¸nh rßng lîi Ých vµ chi phÝ theo thêi gian C«ng thøc c¨n b¶n ®Ó tÝnh hiÖn gi¸ lµ: Bt * (1 + r)-t 17 Trong ®ã: Bt lµ lîi Ých n¨m thø t r lµ hÖ sè chiÕt khÊu C«ng thøc t¬ng tù còng ®îc dïng cho chi phÝ, chØ cÇn thay ®æi B b»ng C T hêi gian Mét sè c¸c kÝ hiÖu thêng ®îc sö dông trong c¸c c«ng thøc r: HÖ sè chiÕt khÊu hoÆc l·i suÊt n: Sè n¨m trªn trôc thêi gian (tuæi thä cña dù ¸n) t: Thêi gian t¬ng øng (t =1,2,3,...,n) Bt: Lîi Ých n¨m t Ct: Chi phÝ n¨m t Co: Chi phÝ ban ®Çu 2.2 Lîi nhuËn rßng (Net Present Value-NPV) 18 NPV lµ ®¹i lîng x¸c ®Þnh gi¸ trÞ lîi nhuËn rßng hiÖn thêi khi chiÕt khÊu rßng lîi Ých vµ chi phÝ trë vÒ n¨m thø nhÊt. NPV ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: n  B Ct   C 0   t  t 1 (1  r ) t t 1 (1  r )   n NPV   t NPV lµ mét chØ tiªu kinh tÕ cã hiÖu qu¶ u viÖt, trî gióp cho chñ ®Çu t khi ®a ra quyÕt ®Þnh ®Çu t hay lùa chän phong ¸n tèi u NPV > 0 : Dù ¸n cã l·i NPV = 0 : Dù ¸n hßa vèn NPV < 0 : Dù ¸n bÞ lç Khi ph¶i lùa chän gi÷a c¸c ph¬ng ¸n cã NPV  0 th× xem xÐt ph¬ng ¸n nµo cã NPV lín nhÊt sÏ ®îc chän NPV lµ chØ tiªu h÷u Ých nhÊt, tuy nhiªn nã còng cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. NPV chØ cho biÕt gi¸ trÞ tuyÖt ®èi thu nhËp thuÇn cña dù ¸n mµ kh«ng cho biÕt tû lÖ l·i cña vèn ®Çu t ®· bá ra lµ bao nhiªu. §Ó kh¾c phôc ®îc h¹n chÕ ®ã ngêi ta tÝnh chØ tiªu tû suÊt lîi nhuËn 2.3 Tû suÊt lîi nhuËn (B/C) Tû suÊt lîi nhuËn so s¸nh lîi Ých vµ chi phÝ ®· ®îc chiÕt khÊu 19 n Bt B t  t 1 n C C 0   (1Ctr ) t  (1  r ) t 1 B/C > 1: §Çu t dù ¸n cã l·i B/C < 1: Kh«ng nªn ®Çu t B/C = 1: Cã thÓ ®Çu t hoÆc kh«ng ®Çu t tuú thuéc vµo môc ®Ých cña dù ¸n 2.4 HÖ sè hoµn vèn néi t¹i (Internal Rate of Return) HÖ sè hoµn vèn néi t¹i lµ møc l·i suÊt mµ nÕu dïng nã lµm tû suÊt chiÕt khÊu th× gi¸ trÞ hiÖn t¹i rßng b»ng kh«ng ViÖc ra quyÕt ®Þnh ®Çu t ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së so s¸nh hÖ sè hoµn vèn néi t¹i (IRR) víi hÖ sè chiÕt khÊu. Dù ¸n chØ ®îc chÊp nhËn khi IRR  r. Trong trêng hîp ph¶i lùa chän th× dù ¸n nµo cã IRRmax vµ lín h¬n r sÏ ®îc chän n B C  C   IRR =  t 1 (1  IRR ) t t 1 (1  IRR ) t n t t 0 IRR ®îc sö dông kh¸ phæ biÕn. Gi¸ trÞ IRR sau khi tÝnh to¸n ®îc so s¸nh víi hÖ sè chiÕt khÊu r IRR > r: Dù ¸n cã l·i IRR = r: Dù ¸n hoµ vèn IRR < r: Dù ¸n bÞ lç IRR cã u ®iÓm lµ: nã biÓu thÞ sù hoµn tr¶ vèn ®· ®Çu t, v× thÕ nã chØ râ l·i suÊt vay vèn tèi ®a mµ dù ¸n cã thÓ chÞu 20