Tài liệu Báo cáo tốt nghiệp ngành khoa học môi trường đánh giá hiện trạng công tác quản lý, xử lý rác thải sinh hoạt tại phường trưng vương thành phố thái nguyên

1 Phần 1 MỞ ĐẦU 1.1. Đặt vấn đề Tỉnh Thái Nguyên là một điển hình trong nghiệp hóa, hiện đại hóa với vị trí địa lý là một trong những trung tâm chính trị, kinh tế, giáo dục của khu Việt Bắc nói riêng, của vùng trung du miền núi Đông Bắc nói chung, Thái Nguyên là cửa ngõ giao lưu kinh tế - xã hội giữa vùng trung du miền núi với vùng đồng bằng Bắc Bộ. Việc giao lưu đã được thực hiện thông qua hệ thống đường bộ, đường sắt, đường sông hình rẻ quạt mà thành phố Thái Nguyên là đầu nút. Phường Trưng Vương là một trong những phường trung tâm thành phố điển hình cho sự phát triển về cơ sở hạ tầng và kinh tế. Phường Trưng Vương tập trung nhiều các cơ quan hành chính của thành phố và của tỉnh. Đây cũng là phường có tốc độ phát triển kinh tế - xã hội cao, với nhiều chợ đầu mối của thành phố như: chợ Thái, chợ Túc Duyên; Nhiều đường, phố thương mại như: Cách mạng tháng Tám, Bến Oánh, Bến Tượng, Phố Cột Cờ. Bên cạnh sự phát triển của mình phường Trưng Vương đã thu hút được rất nhiều lao động trong Thành phố cũng như các huyện lân cận. Dân số trong Phường tăng lên nhu cầu tiêu dùng của người dân cũng tăng theo. Các chợ, cửa hàng, các dịch vụ phục vụ người dân cũng ngày càng phong phú và đa dạng dẫn đến lượng rác thải sinh hoạt tăng lên rất nhiều. Hiện trên địa bàn thành phố Thái Nguyên nói chung và trên địa bàn các phường, xã thuộc địa bàn thành phố đã triển khai công tác thu gom, vận chuyển và xử lý rác thải sinh hoạt. Tuy nhiên, điều đáng quan tâm ở đây là vân còn xảy ra tình trạng rác thải chưa được thu gom triệt để bị vứt bừa bãi trong khu vực dân cư, trên các tuyến đường, rơi vãi trên các hệ thống công rãnh gây mất vệ sinh công cộng, mất mỹ quan môi trường, gây ô nhiễm môi trường đất, nước, không khí. Thậm trí, tại một số khu vực nhà dân rác thải 2 không được thu gom mà được người dân tự xử lý bằng cách đốt hoặc chôn lấp trong đất vườn của gia đình. Đối với việc xử lý rác thải sinh hoạt, thành phố Thái Nguyên hiện đang áp dụng công nghệ xử lý chôn lấp tại bãi rác hợp vệ sinh. Đây là một phương pháp xử lý rác tốn diện tích đất đai nhất và tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm môi trường (nguồn nước, không khí, đất), phát sinh bệnh ảnh hưởng nguy hại đến sức khoẻ con người. Xuất phát từ thực trạng trên, nhằm nâng cao sự hiểu biết của bản thân về công tác quản lý, thu gom, xử lý rác thải, đồng thời tìm ra biện pháp quản lý, xử lý phù hợp góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường do rác thải sinh hoạt, tôi tiến hành thực hiện đề tài: “Đánh giá hiện trạng công tác quản lý, xử lý rác thải sinh hoạt tại phường Trưng Vương-thành phố Thái Nguyên”. 1.2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở khảo sát thu thập số liệu về hiện trạng môi trường và quản lý rác thải sinh hoạt (RTSH) tại ở phường Trưng Vương thực hiện một số mục đích sau: - Đánh giá hiện trạng quản lý RTSH trên địa bàn phường Trưng Vương; - Dự báo tốc độ phát sinh RTSH, nhu cầu vận chuyển, nhu cầu xử lý RTSH. - Đưa ra các giải pháp phân loại RTSH tại nguồn tại phường Trưng Vương. 1.3. Ý nghĩa khoa học của đề tài Đề tài sẽ là tài liệu cung cấp một số cơ sở khoa học phục vụ cho công tác thu gom, vận chuyển, phân loại và xử lý RTSH cho phường Trưng Vương Tìm ra giải pháp thích hợp cho công tác quản lý và xử lý RTSH trên địa bàn phường Trưng Vương, trên cơ sở đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp tại phường Trưng Vương như đề xuất biện pháp phân loại RTSH tại nguồn và xử lý RTSH làm phân compost và nâng cao nhận thức của người dân. Thu gom hiệu quả, triệt để lượng RTSH phát sinh hằng ngày, đồng thời phân loại, tái sử dụng RTSH. 3 Phần 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 2.1. Cơ sở khoa học của đề tài 2.1.1 Cơ sở lý luận của đề tài 2.1.1.1. Khái niệm rác thải sinh hoạt Chất thải là các chất bị loại ra trong quá trình sống, sinh hoạt, hoạt động sản xuất của con người và động vật. Trong đó, RTSH (còn gọi là rác) chiếm tỉ lệ cao nhất. RTSH chủ yếu phát sinh từ các hộ gia đình, khu công cộng, khu thương mại, khu xây dựng, bệnh viện, khu xử lý chất thải... Số lượng, thành phần chất lượng rác thải tại từng quốc gia, khu vực là rất khác nhau, phụ thuộc vào trình độ phát triển kinh tế, khoa học, kỹ thuật. Bất kỳ một hoạt động sống của con người, tại nhà, công sở, trên đường đi, tại nơi công cộng... đều sinh ra một lượng rác đáng kể. Thành phần chủ yếu của chúng là chất hữu cơ và rất dễ gây ô nhiễm trở lại cho môi trường sống nhất. Cho nên, RTSH có thể định nghĩa là những thành phần tàn tích hữu cơ phục vụ cho hoạt động sống của con người, chúng không còn được sử dụng và vứt trả lại môi trường sống. Hình 2.1. Nguồn phát sinh chất thải sinh hoạt 4 2.1.1.2. Thành phần của rác thải sinh hoạt Thành phần của RTSH rất khác nhau tùy thuộc từng địa phương, tính chất tiêu dùng, các điều kiện kinh tế và nhiều yếu tố khác. Thông thường thành phần của RTSH bao gồm các hợp phần sau: Chất thải thực phẩm, giấy, catton, vải vụn, sản phẩm vườn, gỗ, thủy tinh, nhựa, bụi tro, cát đá, gạch vụn... Bảng 2.1. Thành phần chất thải sinh hoạt Thaønh phaàn Ñònh nghóa Ví duï Caùc vaät lieäu laøm töø giaáy boät vaø giaáy. Coù nguoàn goác töø caùc sôïi. Caùc chaát thaûi töø ñoà aên thöïc phaåm. Caùc tuùi giaáy, maûnh bìa, giaáy veä sinh... Vaûi, len, nilon... 1. Caùc chaát chaùy ñöôïc a. Giaáy b. Haøng deät c. Thöïc phaåm Coïng rau, voû quaû, thaân caây, loãi ngoâ... d. Coû, goã cuûi, rôm raï Caùc vaät lieäu vaø saûn Ñoà duøng baèng goã nhö phaåm ñöôïc cheá taïo töø baøn, gheá, ñoà chôi, voû goã, tre, rôm... döøa... e. Chaát deûo Caùc vaät lieäu vaø saûn Phim cuoän, tuùi chaát phaåm ñöôïc cheá taïo töø deûo, chai, loï. Chaát chaát deûo. deûo, caùc ñaàu voøi, daây ñieän... Caùc vaät lieäu vaø saûn Boùng, giaøy, ví, baêng f. Da vaø cao su phaåm ñöôïc cheá taïo töø cao su... da vaø cao su. 2. Caùc chaát khoâng chaùy a. Caùc kim loaïi saét Caùc vaät lieäu vaø saûn Voû hoäp, daây ñieän, phaåm ñöôïc cheá taïo töø haøng raøo, dao, naép saét maø deã bò nam loï... chaâm huùt. b. Caùc kim loaïi phi saét Caùc vaät lieäu khoâng bò Voû nhoâm, giaáy bao nam chaâm huùt. goùi, ñoà ñöïng... c. Thuyû tinh Caùc vaät lieäu vaø saûn Chai loï, ñoà ñöïng baèng 5 d. Ñaù vaø saønh söù phaåm ñöôïc cheá taïo töø thuyû tinh, boùng ñeøn... thuyû tinh. Baát kyø caùc loaïi vaät Voû chai, oác, xöông, lieäu khoâng chaùy khaùc gaïch, ñaù, goám... ngoaøi kim loaïi vaø thuyû tinh. 6 2.1.1.3. Tác động môi trường của rác thải sinh hoạt RTSH gây ô nhiễm toàn diện đến môi trường sống: không khí, đất, nước. Gây hại sức khỏe: RTSH có thành phần chất hữu cơ cao, là môi trường tốt cho các loài gây bệnh như ruồi, muỗi, chuột, gián... qua các trung gian có thể phát triển mạnh thành dịch. * Ô nhiễm nước: Rác sinh hoạt không được thu gom, thải vào kênh, rạch, sông, hồ... gây ô nhiễm môi trường nước bởi chính bản thân chúng. Rác nặng lắng làm nghẽn đường lưu thông, rác nhẹ làm đục nước, nylon làm giảm diện tích tiếp xúc với không khí, giảm DO trong nước, làm mất mỹ quan, gây tác động cảm quan xấu đối với người sử dụng nguồn nước. Chất hữu cơ phân hủy gây mùi hôi thối, gây phú dưỡng hóa nguồn nước. Nước rò rỉ trong bãi rác đi vào nguồn nước ngầm, gây ô nhiễm nguồn nước ngầm, như ô nhiễm kim loại nặng, nồng độ nitrogen, photpho cao, chảy vào sông hồ gây ô nhiễm nguồn nước mặt. * Ô nhiễm không khí: Mùi hôi thối của rác thải sinh hoạt với các thành phần hữu cơ được thải ra trong quá trình sinh hoạt của con người luôn là vấn đề đáng lo ngại, ở nhiều vùng nông thôn và một số thành thị việc xả trực tiếp rác thải ra các khu công cộng là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng trên, rác thải thường được tập kết ngay trên các trục đường giao thông công cộng gây hiện tượng ô nhiễm rất nhiều. Bụi trong quá trình vận chuyển lưu trữ rác gây ô nhiễm không khí. Rác hữu cơ dễ phân hủy sinh học. Trong môi trường hiếu khí, kị khí có độ ẩm cao, rác phân hủy sinh ra SO2, CO, CO2, H2S, NH3... ngay từ khâu thu gom đến chôn lấp. CH4 là chất thải thứ cấp nguy hại, gây cháy nổ. 7 2.1.2 Cơ sở pháp lý của đề tài - Luật Bảo vệ môi trường năm 2005. - Nghị định số 80/2006/NĐ-CP ngày 09 tháng 08 năm 2006 của Chính phủ về việc quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Bảo vệ Môi trường; Nghị định số 21/2008/NĐ-CP ngày 28 tháng 02 năm 2008 của Chính phủ về sửa đổi bổ sung một số điều của Nghị định số 80/2006/NĐ-CP ngày 09 tháng 08 năm 2006 của Chính phủ về việc quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Bảo vệ Môi trường. - Nghị định số 117/2009/NĐ-CP ngày 31/12/2009 của Chính phủ về xử lý vi phạm pháp luật trong lĩnh vực bảo vệ môi trường. - Nghị định số 59/2007/NĐ-CP ngày 09 tháng 04 năm 2007 của Chính phủ về quản lý chất thải rắn. - Nghị định số 174/2007/NĐ-CP ngày 29 tháng 11 năm 2007 của chính phủ về phí bảo vệ môi trường đối với chất thải rắn. - Nghị quyết 41 - NQ/TW ngày 15 tháng 11 năm 2004 của Bộ chính trị về BVMT trong thời kỳ CNH - HĐH đất nước. - Chỉ thị số 23/2005/CT-TTg ngày 21 tháng 6 năm 2005 của Thủ tướng chính phủ về đẩy mạnh công tác quản lý chất thải rắn tại các đô thị và khu công nghiệp. - Quyết định số 152/1999/QĐ-TTg ngày 10 tháng 7 năm 1999 của Thủ tướng chính phủ phê duyệt Chiến lược quản lý chất thải rắn tại các đô thị và khu công nghiệp Việt Nam đến năm 2020. - Quyết định số 17/2001/QĐ - BXD ngày 07 tháng 08 năm 2001 của Bộ trưởng Bộ Xây dựng ban hành định mức dự toán chuyên ngành vệ sinh môi trường công tác thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải. 8 - Quyết định số 34/QĐ-TTg ngày 22 tháng 02 năm 2005 của thủ tướng Chính phủ về việc ban hành kế hoạch hoạt động thực hiện NQ số 41 NQ/TW của Bộ Chính trị về BVMT trong thời kỳ CNH - HĐH đất nước. - Chiến lược BVMT quốc gia đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020 với những mục tiêu cụ thể là tỷ lệ thu gom CTR sinh hoạt đạt 90%, xử lý và tiêu huỷ 60% chất thải nguy hại và 100% chất thải y tế cơ quan chủ trì và triển khai thực hiện là Bộ TN & MT . - Quyết định số 2149/QĐ-TTg ngày 17 tháng 12 năm 2009 của Thủ tướng chính phủ phê duyệt chiến lược quốc gia về quản lý tổng hợp chất thải rắn đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2050. - Thông tư số 13/2007/TT-BXD ngày 31 tháng 12 năm 2007 của Bộ Xây Dựng về Hướng dẫn một số điều của NĐ số 59/2007/NĐ-CP của Chính phủ về Quản lý chất thải rắn. 2.2. Quản lý chất thải và quản lý môi trường 2.2.1. Các biện pháp quản lý chất thải và quản lý môi trường Chúng ta có thể chia thành 2 loại biện pháp như sau: - Biện pháp kỹ thuật. - Biện pháp quản lý. Quản lý chất thải là hoạt động phân loại, thu gom, vận chuyển, giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế, xử lý, tiêu hủy, thải loại chất thải. Quản lý môi trường là sự tác động liên tục, có tổ chức, có phương hướng và mục đích xác định của chủ thể (con người, địa phương, quốc gia, tổ chức quốc tế v. v... ) đối với một đối tượng nhất định (môi trường sống ) nhằm khôi phục, duy trì và cải thiện tốt hơn môi trường sống của con người trong khoảng thời gian dự định. Rác thải được thải ra từ các hoạt động khác nhau được phân loại theo các cách sau: 9 - Theo vị trí hình thành: người ta phân biệt ra rác thải trong nhà, rác thải ngoài nhà, rác thải trên đường, chợ... - Theo thành phần hóa học và đặc tính vật lý: người ta phân biệt theo các thành phần vô cơ, hữu cơ, cháy được, không cháy được, kim loại, da, giẻ vụn, cao su, chất dẻo... - Theo mức độ nguy hại: + Rác thải nguy hại: bao gồm các loại hóa chất dễ gây phản ứng, độc hại, rác thải sịnh hoạt dễ thối rữa, các chất dễ cháy, nổ hoặc các rác thải phóng xạ, các rác thải nhiễm khuẩn, lây lan... có thể gây nguy hại tới con người, động vật và gây nguy hại tới môi trường. Nguồn phát sinh ra rác thải nguy hại chủ yếu từ các hoạt động y tế, công nghiệp và nông nghiệp. + Rác thải không nguy hại: là những loại rác thải không có chứa các chất và hợp chất có một trong các đặc tính nguy hại trực tiếp hoặc tương tác thành phần. - Nhìn từ góc độ kinh tế: Con người gây ô nhiễm bởi vì đó là cách rẻ tiền nhất để giải quyết một vần đề rất thực tế là làm thế nào thải bỏ các phế phẩm sinh ra sau khi sản xuất và sử dụng hàng hóa. Điều này có nghĩa là, môi trường suy thoái do động cơ lợi nhuận. Cách thức xây dựng nền kinh tế và thể chế kinh tế có thể hướng con người đến việc đưa ra những quyết định gây ô nhiễm môi trường. Giải pháp đơn giản nhất cho vấn đề này là giáo dục, tuyên truyền, nâng cao ý thức, đạo đức môi trường cho mọi người, đặc biệt là thế hệ trẻ. 1, Xây dựng hệ thống trường sinh thái (eco-school) để giáo dục học sinh (mô hình eco-school tại Anh). Giáo dục cho học sinh từ trong Nhà trường, từ nhỏ, và cha mẹ, người lớn phải là người làm gương. Trong chương trình học tại trường, nên dành ra giờ ngoại khóa để thực hiện vấn đề này. 10 Đào tạo hệ thống cán bộ, nhân viên giám sát với những kỹ năng chuyên môn cần thiết, giúp thúc đẩy tốt hơn qua trình phân loại rác và nâng cao ý thức cộng đồng, có phong cách làm việc chuyên nghiệp. Các nhóm chuyên trách sẽ được cấp kinh phí trong suốt quá trình hoạt động. Thực hiện chiến dịch 3R vì môi trường phát triển bền vững, bao gồm: Reusing (tái sử dụng) – Reducing (giảm thiểu) – Recycling (Tái sử dụng). 2, Trong nền kinh tế thị trường: có những thất bại do thị trường mang lại dẫn đến sự ô nhiễm môi trường. Có thể đưa ra 3 nguyên nhân dẫn đến thất bại của thị trường dẫn đến ô nhiễm môi trường, đó là sự xuất hiện của chi phí ngoại tác, môi trường là tài nguyên tự do tiếp cận và chất lượng môi trường là một hàng hóa công cộng. Ba nguyên nhân trên có thể đưa ra nhiều hệ quả, trong đó, một hệ quả thường gặp nhất là xuất hiện hiện tượng “ăn theo” (hiện tượng free - rider), mọi người mong muốn hưởng chất lượng môi trường sống tốt hơn nhưng không muốn trả chi phí cho việc cải thiện môi trường sống của mình và mong muốn người khác trả thay cho mình. Nhiều người có cùng suy nghĩ như thế sẽ gây ảnh hưởng rất lớn đến vấn đề xử lý rác thải nói riêng và cải tạo môi trường nói chung. Do đó, phải tìm cách khắc phục suy nghĩ này. Xây dựng một thị trường “xanh”, nghĩa là một thị trường phát triển bền vững, hạn chế tối đa những thất bại của thị trường có thể gây ảnh hưởng đến môi trường. Để thực hiện được điều này, cần sự ra tay hỗ trợ, điều tiết và quản lý của Nhà nước bằng chính sách, pháp luật và con người. 3, Xuất phát từ ý tưởng: Rác cũng là hàng hóa, cho nên rác cũng có thể được buôn bán và sinh lợi nhuận. Hiện nay, rác thải là nguồn nguyên liệu. Có thể dùng rác thải chế tạo béton lót đường, đê chắn sóng. Nguồn kim loại thu hồi trong rác thải rất có giá trị, tái sử dụng là chúng có thể giảm một lượng 11 hao phí tài nguyên khá lớn. Đó là bí quyết thành công trong việc xử lý rác thải của nhiều nước trên thế giới (tiêu biểu là Nhật Bản...). Mở đường cho sản xuất sạch hơn và cơ chế phát triển sạch (CDM – Clean Development Mechanism): Các công ty thu gom, mua lại các loại chai lọ mà đựng sản phẩm mà công ty đã bán ra thị trường để tiến hành tái chế. Một việc làm có thể giúp làm giảm việc thải bỏ các chai lọ sau sử dụng là khuyến khích người tiêu dùng tiếp tục sử dụng lại chai lọ đó, bằng cách sản xuất ra sản phẩm nhưng được chứa đựng trong các túi giấy, người tiêu dùng mua về và đổ vào các chai lọ có sẵn, so với việc thu gom, tái sử dụng chai lọ thì việc sử dụng bao bì giấy thuận tiện hơn. Nhà nước có chính sách giảm thuế cho các doanh nghiệp thực hiện tốt vấn đề sản phẩm thân thiện với môi trường. Sản xuất nylon hữu cơ dễ phân hủy, trong các hoạt động thương mại, nylon không cho mà người tiêu dùng phải mua, điều này khiến người tiêu dùng ý thức hơn về việc sử dụng lại các loại túi nylon có thể sử dụng lại được. Đối với các công ty sản xuất thiết bị tiêu dùng, sinh hoạt, buộc nhà sản xuất phải có trách nhiệm với sản phẩm hàng hóa của mình, trách nhiệm này được cụ thể hóa bằng các đạo luật, họ phải tìm cách cải thiện các sản phẩm của mình sản xuất ra (kể cả máy giặt, tivi, máy điều hòa...) sao cho dễ lắp đặt, phân loại, tái chế sau khi chúng hết thời hạn sử dụng. Điều này buộc các công ty phải suy nghĩ để thay đổi, nhìn chung có thể giúp năng cao trình độ công nghệ của đất nước khi các ngành sản cuất buộc phải sản xuất thân thiện hơn với môi trường (enviromentally friendly) (mô hình của Nhật Bản). 4, Hàng năm, nước ta phải tiêu tốn đến 15.000 tỷ đồng và 5000 ha diện tích đất quanh đô thị để xử lý và chôn lấp rác thải. Đây là một biểu hiện cho thấy sự yếu kém và che lấp những khuyết điểm. Nhà nước cũng đã phải chi ra 12 rất nhiều tiền để nhập các thiết bị, công nghệ xử lý rác thải của các nước tiên tiến nhưng hiệu quả cũng không khả quan. Để quá trình xử lý rác thải hiệu quả, chúng ta cần giải quyết tốt 3 vần đề sau: Thứ nhất, phân loại rác triệt để. Thứ hai, các chất hữu cơ trong rác thải phải được xử lý bằng các chủng vi sinh vật hữu hiệu và an toàn, tạo những sản phẩm phân hữu cơ giàu mùn, giúp dần thay thế được lượng phân hóa học Nhà nước phải nhập khẩu ngày càng nhiều, phá vỡ sự cân bằng vật chất (nitrogen, phospho, khoáng vi lượng) trong đất. Thứ ba, tái chế toàn bộ chất dẻo và phần lớn RTSH, mở đường cho sản xuất sạch hơn và phát triển bền vững. Qua ba yếu tố trên đây, ngoài hai yếu tố sau nghiêng về khía cạnh kỹ thuật, yếu tố đầu tiên cho thấy tầm quan trọng của phân loại rác, trongđó, việc phân loại rác tại mỗi gia đình đóng vai trò rất quan trọng. Đầu tư mạnh cho hệ thống phân loại rác tại nguồn sẽ rất tốn kém, nhưng phần có lợi nhất là những loại phế liệu bán được, sẽ bị mạng lưới thu gom rác... bán trước. Do đó, điều kiện thu hồi vốn ban đầu là rất khó. Trang thiết bị tồn trữ và phân loại trong nhà ít nhất phải có 1 thùng chứa hữu cơ, 1 thùng chứa vô cơ, bao PE. Đó là chưa kể đến chi phí tuyên truyền rất cao để thay đổi thói quen của cộng đồng dân cư. Thu phí rác thải, mỗi người đều phải trả tiền cho việc phát thải của mình, tiền này được sử dụng cho việc thu gom và xử lý rác. Có thể dùng hình thức thu phí để không chế lượng rác thải, buộc người dân chỉ được thải ra một lượng rác nhất định (có thể tính theo kg/đầu người), nếu vượt quá sẽ phải đóng phí phạt. Phạt nặng đối với hành vi đổ rác thải bừa bãi. 13 Một vấn đề khó khăn là nếp suy nghĩ đã ăn sâu vào mọi người dân, cho rằng việc xử lý chất thải, việc phân loại rác không phải là việc của mình, do không biết hay không quan tâm, cho rằng những việc xả thải của mình làm có ảnh hưởng không đáng kể đến môi trường. Trên quy mô rộng lớn thì suy nghĩ này gây tác hại vô cùng lớn. Về mặt môi trường sẽ gây tích tụ và gia tăng ô nhiễm, về mặt xã hội thì sẽ gây nếp suy nghĩ lan truyền trong cộng đồng và giữa các thế hệ. Do đó, cần thiết phải xây dựng và phát triển những chương trình giáo dục cộng đồng trên những phương tiện giao thông đại chúng. Trong chương trình đó nêu rõ những tác hại của rác với môi trường và cộng đồng, những lợi ích mà môi trường và cộng đồng sẽ thu được khi tiến hành phân lại rác tại gia đình, những vấn đề mình đã làm được cho cộng đồng, chính điều này, người dân, trong mỗi gia đình, cảm thấy vui vì mình đã làm việc có ích cho mọi người, và chính cảm giác này sẽ khuyến khích cho việc làm phân loại rác, không chỉ tại gia đình mà còn ở nhưng nơi khác như nơi công cộng, cơ quan... Trong những chương trình giáo dục cộng đồng đó nên phát kèm theo những kiến thức cơ bản về cơ chế phát triển sạch (CDM), năng suất xanh... theo hướng đại chúng hóa, để mọi người hiểu rõ, tìm cách ứng dụng những gì mình nghe vào cuộc sống, gây tác động vào tiềm thức lâu dài, tác động đến hành động của mọi người. Ngoài ra, giúp nâng cao trình độ chung của xã hội. 5, Tuyên truyền để thay đổi thói quen của người dân. Hiện nay ở các nước tiên tiến, người ta đã bắt đầu chiến dịch giảm thiểu sử dụng túi nylon để đựng hàng trong các siêu thị và cửa hàng. Ở nhiều siêu thị của Pháp, người mua hàng được khuyến khích mua các túi đựng hàng loại lớn và siêu thị sẽ không phát các túi nylon đựng hàng cỡ thông thường nữa. Các túi nylon cỡ lớn này giá rất rẻ (khoảng 0, 1 euro, tương đương với 2. 000 đồng), có thể sử dụng nhiều lần và khi rách thì có thể đem đến siêu thị để đổi lấy túi mới. Có nhiều chất liệu, loại nylon thông thường, loại nylon có thể 14 phân huỷ sinh học (biodegrable), loại bằng chất liệu giấy... và các kích cỡ khác nhau tuỳ thuộc vào nhu cầu của người tiêu dùng, của từng gia đình. Ở Việt Nam, chúng ta có thể tăng cường tuyên truyền về tác hại của việc làm dụng sử dụng túi nylon đối với sức khoẻ và môi trường sống, kết hợp với việc tạo ra và dần đưa vào sử dụng các loại bao bì bằng chất liệu an toàn với môi trường. Việc thay đổi thói quen của một cộng đồng là không đơn giản nhưng vẫn có thể thực hiện được, nếu mỗi người trong chúng ta ý thức được trách nhiệm của mình đối với chính cuộc sống của bản thân và cộng đồng. 6, Thu gom rác tại nguồn Bố trí các thùng rác nơi công cộng, vừa có vẻ mỹ quan nhưng phải đáp ứng được nhu cầu bỏ rác, vì thực tế, tại các đô thị lớn tại Việt Nam, việc tìm một thùng rác tại trung tâm thành phố hay bên lề đường là hết sức khó khăn. Tại các khu thương mại, vui chơi, chợ chi phí dịch vụ đều tính phí vệ sinh kèm theo, bố trí các khu vực thu gom rác, rác được lấy đi vào cuối ngày. 7, Xây dựng những nhà máy xử lý CTR Xây dựng những nhà máy xử lý CTR chuyên nghiệp gần những bãi rác, nơi tập kết rác thải. Về việc phân loại rác thải, không cần những nhân công có trình độ cao về chuyên môn lẫn các mặt khác. Chính điều này giúp tạo điều kiện thuận trong 2 vấn đề sau đây: Thứ nhất, giải quyết được lượng lao động phổ thông rất dồi dào tại Việt Nam; Thứ hai là thực hiện được mục tiêu phân loại rác thải tại nguồn khi chưa bước vào giải đoạn xử lý. Hiện nay, những khó khăn tại Việt Nam là vấn đề đầu ra và vấn đề tài chính để thực hiện 8, Phát triển và quản lý dịch vụ thu gom rác tư nhân, tạo động lực cạnh tranh với các doanh nghiệp Nhà nước. Thúc đẩy mối quan hệ giữa Chính phủ, tư nhân và các tổ chức phi Chính phủ, vận động người dân, cộng đồng, đặc biệt là lực lượng thiếu niên, thanh niên tại từng địa phương tham gia những 15 ngày hội trồng cây (Tết trồng cây theo lời kêu gọi của Bác Hồ, ...), làm sạch đường phố, địa phương cư trú. 9, Ở cấp quốc gia, thực hiện bốn nguyên tắc trong quản lý rác Nếu có thể, hãy tránh việc sản sinh ra chất thải. Khi không tránh được việc sản sinh ra chất thải, nếu có thể hãy tái chế chúng. Nếu chất thải không thể tái chế để làm các vật liệu khác, hãy thu hồi năng lượng chứa trong chúng. Khi các bước trên không thể tíến hành được, hãy sử dụng biện pháp tốt nhất để thải bỏ chúng. Bên cạnh đó, Xây dựng hệ thống luật pháp hoàn chỉnh. Trong đó, một số vấn đề quan trọng cần được quan tâm và xây dựng cụ thể. Tạo sự công bằng trong cạnh tranh giữa Nhà nước và tư nhân. xử lý nghiêm khắc, triệt để những hành vi gây ô nhiễm môi trường. Hỗ trợ về giá, thuế, các dịch vụ với các hàng hóa có nhãn sinh thái. thành lập đội tình nguyện viên môi trường, hay ở mức độ là cảnh sát môi trường (được sự bảo hộ của pháp luật). Lực lượng này sẽ góp phần giữ sạch sẽ môi trường (mô hình cảnh sát môi trường đã được áp dụng tại thành phố HCM). 10, Phát triển khái niệm năng suất xanh trong cộng đồng Khái niệm Năng suất xanh (NSX) được đưa ra bởi Tổ chức Năng suất Châu Á (APO) vào năm 1994, hướng từ sự tổng hợp của hai chiến lược quan trọng là nâng cao năng suất và bảo vệ môi trường. Năng suất xanh kết hợp việc ứng dụng rất nhiều công nghệ khác nhau, bao gồm phòng tránh phát thải và chất thải, bảo toàn năng lượng, kiểm soát ô nhiễm và hệ thống quản lý môi trường. Ðây là một phương pháp kết hợp giữa các biện pháp tăng năng suất với các kỹ thuật quản lý môi trường nhằm tạo ra sản phẩm hoặc dịch vụ hài 16 hoà với môi trường để tăng năng suất mà không làm ô nhiễm môi trường. NSX có thể được áp dụng cho không chỉ trong các lĩnh vực nông nghiệp, dịch vụ mà cho cả ngành công nghiệp. Năng suất xanh khuyến khích sử dụng biện pháp ôn hòa để bảo vệ môi trường. Như các phương pháp xử lý được đề cập, hầu hết là phương pháp cuối đường ống. Nhưng thật ra, phương pháp hữu hiệu nhất để bảo vệ môi trường là giảm thiểu tối đa việc phát sinh chất thải, năng suất xanh là một trong những biện pháp đó. 2.2.2. Các phương pháp xử lý rác thải sinh hoạt 2.2.2.1. Phân loại rác sinh hoạt tại nguồn Một trong các chương trình về bảo vệ môi trường đã và đang được các cấp, các ngành của thành phố quan tâm hàng đầu là chương trình phân loại chất thải rắn (rác) sinh hoạt tại nguồn. Để thực hiện tốt việc phân loại này, cần phải đáp ứng được những yêu cầu thiết yếu: 1- Từ hộ gia đình đến khu phố, trường học, cơ quan xí nghiệp Việc đào tạo, tập huấn tuyên truyền về việc phân loại chất thải rắn tại nguồn phải được chú trọng hàng đầu. Việc đào tạo, tập huấn tuyên truyền nhằm mục đích thay đổi thói quen bỏ rác xưa nay của người dân, nâng cao ý thức bảo vệ môi trường - một công việc đòi hỏi tính kiên trì và lâu dài; đồng thời phải hướng dẫn cho người dân với cách bỏ rác mới; phân tích những lợi ích mà việc phân loại đem lại cho chính họ và xã hội. Việc tuyên truyền phải được thực hiện tới mọi đối tượng nguồn thải từ hộ gia đình, các cơ quan, trường học, xí nghiệp, bệnh viện đến các trung tâm thương mại, chợ, các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh. 17 Hơn nữa, các đối tượng tham gia vào quy trình thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn cũng cần phải được tập huấn, tuyên truyền về chương trình, về cách thức phân loại chất thải rắn tại nguồn. Và vì đây là một chương trình hoàn toàn mới, một biện pháp quản lý tổng thể nên sự tham gia của các cấp, các ngành ở quận/huyện là không thể thiếu được. 2- Thiết bị kỹ thuật, công nghệ phù hợp Để thực hiện tốt phân loại chất thải rắn tại nguồn phải đảm bảo được các yếu tố kỹ thuật hỗ trợ cho quá trình phân loại và sau phân loại. Các yếu tố kỹ thuật ở đây là các phương tiện, các quy trình thu gom, vận chuyển và xử lý rác. Khi thực hiện phân loại chất thải rắn tại nguồn cũng đồng nghĩa với việc chúng ta phải thay đổi các phương tiện và quy trình kỹ thuật một cách tổng thể và đồng bộ. Trong công tác thu gom, việc thay đổi quy trình và công nghệ gặp nhiều khó khăn chủ yếu do thói quen giao rác của người dân. Khi thực hiện phân loại chất thải rắn thành hai loại (rác thực phẩm và rác vô cơ), phương án thu gom đầu tiên là thu gom cách ngày (1 ngày lấy rác thực phẩm, 1 ngày lấy rác vô cơ). Ưu điểm của quy trình này là không phải thay đổi trang thiết bị thu gom, cũng như trang thiết bị vận chuyển. Nhưng người dân phải lưu trữ rác trong nhà - điều này trên thực tế không nhận được sự đồng tình của người dân do không ai muốn giữ rác ở trong nhà hơn một ngày. Do đó, yêu cầu đặt ra là phải thay đổi trang thiết bị kỹ thuật thu gom. Về mặt kỹ thuật: phải cùng lúc thu gom được cả hai loại rác đã phân loại mà không phải quay vòng xe thêm một lần nữa, phải chứa riêng từng loại rác đã được phân loại, phải nhẹ và vừa cho người thu gom có thể đẩy đi gom rác trong phạm vi thu gom của mình tại các phường xã. Để giải quyết kỹ thuật này, cần thiết kế phương tiện thu gom mới có 2 ngăn riêng biệt. 18 3- Phân loại thứ cấp để tách các dòng rác thải thành nguyên liệu tái chế Ngoài ra cũng cần phải chú ý đến vấn đề quy trình kỹ thuật trong khâu xử lý cuối cùng. Vì để có thể tăng hiệu quả của quá trình tái sử dụng tái chế, làm phân compost như tiêu chí mà chương trình phân loại chất thải rắn tại nguồn đặt ra cần phải phân loại triệt để hơn. Vì vậy tại các nơi xử lý phải có trạm phân loại thứ cấp để thực hiện phân loại triệt để hơn trước khi sử dụng rác thải làm nguyên liệu tái chế. Trong thời gian tới khi dự án Khu liên hợp xử lý chất thải rắn đi vào hoạt động sẽ có trạm phân loại thứ cấp đủ để đáp ứng nhu cầu phân loại thứ cấp của các quận huyện. Song song với phân loại thứ cấp, cần thiết phải xây dựng ngay các nhà máy sản xuất phân compost, các nhà máy tái chế chất thải đủ khả năng tiếp nhận rác vô cơ sau phân loại và đảm bảo không gây ô nhiễm môi trường. Hình 2.2. Sơ đồ phân loại rác sinh hoạt tại nguồn 19 2.2.2.2. Các phương pháp xử lý rác thải sinh hoạt 1) Phương pháp xử lý bằng lò đốt Thiêu đốt là quá trình dùng nhiệt độ cao để phân hủy các hợp chất hữu cơ trong rác thải và giảm nhỏ thể tích. Hiện nay, rác thải đô thị do có độ ẩm lớn, rác có nguồn gốc hữu cơ cao, tỷ lệ chất rắn cao khó thiêu đốt nên chủ yếu là xử lý chôn lấp. Tuy nhiên loại rác độc hại như rác y tế hoặc rác công nghiệp thì cần áp dụng phương pháp thiêu đốt bởi nếu chôn lấp sẽ gây nên ô nhiễm môi trường đất và nguồn nước. Đề xuất công nghệ xử lý khí thải lò thiêu, nhóm nghiên cứu đã phân loại theo công suất nhỏ, trung bình và lớn. Nguyên lý làm việc là: Khói lò sau khi ra khỏi buồng thứ cấp qua van gió, đi vào thiết bị venturi để lọc bụi đồng thời hạ nhiệt độ. Từ venturi, nước và khí chuyển sang tháp lọc. Cấu tạo của tháp lọc gồm lớp đệm bằng khâu sứ, giàn phun nước và bộ tách nước. Tại tháp, một phần nước cùng với bụi sẽ chảy xuống bể lắng còn khí sẽ đi ngược lên qua lớp đệm, nơi nó được hạ nhiệt độ, lọc phần bụi còn lại và các chất khí như SO2, HCl. Chất ô nhiễm được nước hấp phụ chảy xuống bể lắng, còn không khí sạch sẽ được đẩy vào ống khói qua quạt và thải vào khí quyển. - Lò đốt công suất nhỏ Với lò có quy mô xử lý khoảng 300 kg/ngày, Thiết bị xử lý khí thải lò thiêu này có thể lắp bổ sung vào hệ thống lò thiêu mà không làm thay đổi đáng kể cấu trúc của thiết bị lò. Khi cần thiết có thể bổ sung hóa chất vào bể để xử lý khí độc hại. - Lò đốt công suất trung bình Với lò có quy mô xử lý khoảng 300 đến 1. 000 kg/ngày có thể dùng loại đáy tĩnh, có cấu tạo nhiều loại buồng đốt, nhiệt độ buồng đốt khí đạt trên 1. 000 độ C. Thời gian lưu của khí trong buồng đốt từ 1-2 giây. Hệ thống xử 20 lý khí thải về nguyên tắc cùng nguyên lý với lò công suất lớn đã giới thiệu ở trên. Xử lý chất thải rắn độc hại bằng phương pháp thiêu đốt vẫn là biện pháp chưa thay thế được vì nó có nhiều ưu điểm. Do đó việc nâng cao hiệu quả quản lý và nghiên cứu áp dụng các công nghệ phụ nhằm xử lý khí thải từ lò thiêu đốt sẽ giúp cho quá trình xử lý hoàn thiện hơn, bảo vệ tốt môi trường không khí Quá trình hút Khói Rác thải (thông thường là rác thải rắn) Buồng đốt T* 1500c Áp suất sao Venturi Thấp áp =>> (Nước và khí) Chất Rắn khó tiêu hủy Hệ thống phun nước và van gió Tháp đệm =>> Bụi + Khí SO2, Hcl…. . Bãi chôn lấp Quay lại quá trình đốt Hình 2.3. Nguyên lý hoạt động của lò đốt - Lò đốt công suất lớn Với lò thiêu có quy mô xử lý trên 1.000 kg/ngày, thường được thiết kế hoàn chỉnh và đồng bộ từ khu vực tập kết rác, lò đốt, thiết bị xử lý, khu vực lấy tro, buồng điều khiển trung tâm... Phần nhiều các khâu được cơ giới hóa hoặc tự động hóa. Nhiệt độ thiêu đốt trung bình của loại lò này lớn hơn 1. 000 độ C, thời gian lưu khí 1-2 giây. Hệ thống xử lý khí thải bao gồm: Thiết bị lọc bụi (lọc khô dạng túi vải hoặc tĩnh điện) và thiết bị lọc khí độc như SO2, HCl (dùng vôi bột và than hoạt tính). Các chất này được phun vào buồng hòa trộn sau đó thu lại bằng thiết bị lọc bụi để tuần hoàn. Vôi có tác dụng hấp phụ các khói axít, than hoạt