Tài liệu Bài giảng trồng rừng phòng hộ cao đình sơn, 15 trang

Bµi gi¶ng Trång rõng phßng hé Cao §×nh S¬n, Bé mon L©m nghiÖp Tªn m«n häc: Tæng sè tiÕt: TiÕng ViÖt: Trång rõng phßng hé TiÕng Anh: Forestation for Environment Protection 45 Sè ®¬n vÞ häc tr×nh: 3 Trong ®ã: Lý thuyÕt: 45 Bµi më ®©ï: Giíi thiÖu chung 1.VÞ trÝ m«n häc: Lµ m«n häc thuéc khèi kiÕn thøc chuyªn m«n ho¸ cña chuyªn ngµnh kü thuËt l©m sinh, trong ch-¬ng tr×nh ®µo t¹o kü s- L©m sinh. 2. Kh¸i niÖm chung: Trång rõng phßng hé lµ mét gi¶i ph¸p kü thuËt l©m sinh, b»ng viÖc thiÕt lËp nªn rõng trång ®Ó c¶i t¹o vµ b¶o vÖ m«i tr-êng. M«n häc trång rõng phßng hé lµ mét m«n khoa häc nghiªn cøu c¸c quy luËt t¸c ®éng cña c¸c t¸c nh©n g©y h¹i ®Õn m«i tr-êng, tõ ®ã x¸c ®Þnh nguyªn lý kü thuËt cho viÖc x©y dùng c¸c ®ai rõng phßng hé nh»m ph¸t huy cao nhÊt hiÖu qu¶ cña c¸c ®ai rõng trong viÖc c¶i t¹o vµ b¶o vÖ m«i tr-êng sinh th¸i, b¶o vÖ sù yªn b×nh cña cuéc sèng sinh ho¹t còng nh- s¶n xuÊt cña x· héi loµi ng-êi. 3. Môc tiªu häc tËp: - N¾m v÷ng c¬ së lý thuyÕt cña c¸c quy luËt t¸c ®éng cña c¸c t¸c nh©n g©y h¹i ®èi víi m«i tr-êng sinh th¸i. - N¾m v÷ng nguyªn lý kü thuËt t¹o lËp c¸c lo¹i rõng phßng hé chñ yÕu. 3. Néi dung ch-¬ng tr×nh m«n häc Rõng phßng hé ViÖt Nam cã 5 lo¹i chÝnh: phßng hé ®Çu nguån; phßng hé chèng c¸t bay vµ chèng sa m¹c ho¸; phßng hé ch¾n giã b¶o vÖ ®ång ruéng vµ c©y che bãng; phßng hé ch¾n sãng b¶o vÖ m«i tr-êng ngËp n-íc; phßng hé m«i tr-êng c¶nh quan ®« thÞ vµ khu c«ng nghiÖp, trong giíi h¹n ch-¬ng tr×nh m«n häc sÏ giíi thiÖu 3 phÇn chÝnh sau: - Trång rõng chèng xãi mßn ®Êt do n-íc. - Trång rõng ch¾n giã b¶o vÖ ®ång ruéng. Cao §×nh S¬n – GV L©m nghiÖp (s-u tÇm) 1 - Trång rõng chèng c¸t bay. PhÇn 1 Trång rõng chèng xãi mßn ®Êt do n-íc 1.1. Kh¸i niÖm xãi mßn ®Êt: Lµ toµn bé qu¸ tr×nh bµo mßn, vËn chuyÓn vµ båi tô líp ®Êt mÆt d-íi t¸c ®éng cña n-íc, giã vµ träng lùc. Xãi mßn cßn gäi lµ bµo mßn hoÆc xãi lë. Qua ®Þnh nghÜa cho thÊy: - §èi t-îng cña xãi mßn ®Êt lµ líp ®Êt mÆt; - §éng lùc g©y ra xãi mßn ®Êt chÝnh lµ sù l«i cuèn cña giã, dßng n-íc vµ träng lùc. 1.2. T¸c h¹i cña xãi mßn ®Êt 1) Xãi mßn lµm tr«i ®Êt, röa tr«i c¸c chÊt dinh d-ìng, ®é ph× cña ®Êt gi¶m do ®ã lµm gi¶m n¨ng suÊt c©y trång. 2) Sù ph¸t triÓn cña xãi mßn ®Êt, lµm cho diÖn tÝch ®Êt tr¬ sái ®¸ t¨ng, diÖn tÝch ®Êt canh t¸c bÞ thu hÑp. 3) Xãi mßn ®Êt g©y ra h¹n h¸n, lò lôt ¶nh h-ëng xÊu tíi ®êi sèng vµ s¶n xuÊt cña con ng-êi. 4) Xãi mßn ®Êt lµm sôt lë ®Êt, ph¸ ho¹i ®-êng x¸, cÇu cèng, nhµ cöa, vïi lÊp s«ng hå, ph¸ ®Ëp… 1.3. Ph©n lo¹i xãi mßn ®Êt : Tuú theo xuÊt ph¸t ®iÓm kh¸c nhau mµ ph©n ra c¸c lo¹i xãi mßn ®Êt sau: 1. Dùa vµo ®éng lùc g©y ra xãi mßn ®Êt: - Xãi mßn do giã - Xãi mßn do n-íc - Xãi mßn do träng lùc 2. Dùa vµo lÞch sö ph¸t sinh: - Xãi mßn cæ ®¹i: lµ lo¹i xãi mßn x¶y ra tr-íc khi cã nh÷ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña con ng-êi. Nguyªn nh©n cña xãi mßn cæ ®¹i lµ do t¸c ®éng ®¬n thuÇn cña tù nhiªn. - Xãi mßn hiÖn ®¹i: lµ lo¹i xãi mßn ®Êt x¶y ra sau khi cã ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña con ng-êi. 3. Dùa vµo møc ®é bµo mßn: Cao §×nh S¬n – GV L©m nghiÖp (s-u tÇm) 2 - Xãi mßn b×nh th-êng: lµ lo¹i xãi mßn ®Êt cã tèc ®é xãi mßn chËm h¬n hoÆc b»ng víi tèc ®é h×nh thµnh ®Êt. - Xãi mßn gia tèc: lµ lo¹i xãi mßn ®Êt cã tèc ®é xãi mßn lín h¬n tèc ®é h×nh thµnh ®Êt. Xãi mßn gia tèc g©y t¸c h¹i rÊt lín cho s¶n xuÊt 4. Dùa vµo h×nh thøc xãi mßn: - Xãi mßn bÒ mÆt; - Xãi mßn ®Êt khe; - Lò quÐt; - Sôt hang (hiÖn t-îng Kart); - Lë ®Êt; - Tr-ît ®Êt: Lµ hiÖn t-îng tr«i tr-ît c¶ hÖ thèng s-ên dèc xuèng d-íi thÊp. 1.4. Kh¸i niÖm vÒ l-íi ®-êng n-íc vµ c¸c kh©u cña l-íi ®-êng n-íc - Kh¸i niÖm: L-íi ®-êng n-íc lµ toµn bé hÖ thèng c¸c ®-êng dÉn n-íc trªn mÆt ®Êt cña xãi mßn cæ ®¹i ®Ó n-íc ch¶y ra s«ng ra biÓn gäi lµ l-íi ®-êng n-íc (cßn gäi lµ m¹ng l-íi thuû v¨n). - C¸c kh©u cña l-íi ®-êng n-íc: Toµn bé l-íi ®-êng n-íc tõ trªn xuèng d-íi, tõ cao xuèng thÊp, tõ th-îng l-u xuèng h¹ l-u cã thÓ chia thµnh c¸c bé phËn (c¸c kh©u): + §Êt tròng n«ng. + §Êt tròng s©u. + Khe kh« (suèi c¹n). + Suèi. + S«ng: lµ kh©u cuèi cïng cña l-íi ®-êng n-íc ë h¹ l-u. + §-êng chia n-íc (®-êng ph©n thuû). + MÆt thu n-íc (khu thu n-íc): Lµ mÆt nghiªng giíi h¹n gi÷a ®-êng chia n-íc vµ l-íi ®-êng n-íc. MÆt thu n-íc lµ diÖn tÝch thu n-íc chñ yÕu, ®ång thêi lµ ®Þa bµn ho¹t ®éng s¶n xuÊt chÝnh cña con ng-êi, cho nªn nã còng lµ ®èi t-îng chñ yÕu cña c«ng t¸c phßng chèng xãi mßn. 1.5. B¶n chÊt vËt lý cña xãi mßn ®Êt do n-íc vµ quy luËt lùc häc cña xãi mßn ë bÊt cø mét ®iÓm nµo trªn mÆt ®Êt, khi bÞ mét lùc t¸c ®éng cña n-íc, ®Êt sÏ sinh ra mét ph¶n lùc, khi lùc t¸c ®éng cµng lín h¬n søc ®Ò kh¸ng cña ®Êt th× xãi Cao §×nh S¬n – GV L©m nghiÖp (s-u tÇm) 3 mßn x¶y ra cµng m¹nh. Cho nªn b¶n chÊt vËt lý cña xãi mßn ®Êt lµ qu¸ tr×nh ®éng lùc cña n-íc bao gåm t¸c ®éng c«ng ph¸ cña giät n-íc m-a vµ t¸c ®éng cuèn tr«i cña dßng ch¶y, lµ qu¸ tr×nh biÕn thÕ n¨ng thµnh ®éng n¨ng. N-íc ch¶y lµ mét lo¹i vËn ®éng cña thÓ láng, cho nªn nghiªn cøu xãi mßn ®Êt ph¶i nghiªn cøu theo ph-¬ng tr×nh ®éng lùc häc. 1. T¸c ®éng c«ng ph¸ cña giät n-íc m-a: Khi m-a to, c¸c giät n-íc m-a ®Ëp m¹nh xuèng mÆt ®Êt, cã thÓ sinh ra mét ®éng n¨ng rÊt lín lµm tan r· c¸c h¹t ®Êt vµ b¾n tung lªn råi toÐ ra xung quanh, n¬i ®Êt dèc l-îng h¹t ®Êt b¾n vÒ phÝa d-íi dèc nhiÒu vµ xa h¬n so víi phÝa trªn dèc. Do sù kh¸c nhau ®ã lµm cho ®Êt qua nhiÒu lÇn tan vì, b¾n lªn vµ di ®éng xuèng phÝa ch©n dèc, g©y ra xãi mßn ®Êt phÝa trªn dèc vµ båi tô ®Êt H×nh 1: C«ng ph¸ cña giät m-a trªn mÆt dèc phÝa d-íi ch©n dèc. L-îng c¸c h¹t ®Êt bÞ tan ra, b¾n lªn vµ di chuyÓn xuèng d-íi ch©n dèc – E (gr/h) nhiÒu hay Ýt phô thuéc vµo ®-êng kÝnh cña giät m-a - d (mm); tèc ®é r¬i cña giät m-a – v (m/s); c-êng ®é m-a – I (m3/h) vµ hÖ sè cña ®Êt (®Æc tr-ng cho søc ®Ò kh¸ng cña tõng lo¹i ®Êt ®èi víi sù c«ng ph¸ cña h¹t m-a vµ sù cuèn tr«i cña dßng ch¶y) – K. B»ng thÝ nghiÖm, Ailixin ®· ®-a ra c«ng thøc tÝnh nh- sau: E = K.v4,33.d1,07.I0,65 2.T¸c ®éng cuèn tr«i cña dßng ch¶y: Khi m-a lín, l-îng n-íc m-a r¬i xuèng mÆt ®Êt sÏ ph©n phèi thµnh ba phÇn nh- sau: mét phÇn bèc h¬i vµo kh«ng trung, mét phÇn thÊm s©u xuèng ®Êt vµ mét phÇn ch¶y trµn trªn mÆt ®Êt h×nh thµnh dßng ch¶y tõ cao xuèng thÊp (nÕu lµ n¬i ®Êt dèc). Th-êng l-îng n-íc bèc h¬i lµ kh«ng ®¸ng kÓ nªn nÕu l-îng n-íc thÊm vµo ®Êt cµng gi¶m th× l-îng n-íc ch¶y trªn mÆt ®Êt cµng lín. N-íc ch¶y trªn mÆt ®Êt chia lµm hai lo¹i: l-îng n-íc ch¶y trµn trªn bÒ mÆt ®Êt vµ l-îng n-íc ch¶y tËp trung thµnh dßng. Cao §×nh S¬n – GV L©m nghiÖp (s-u tÇm) 4 §iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a sù bµo mßn cña h¹t m-a vµ sù cuèn tr«i cña dßng ch¶y lµ ë chç: + HËu qu¶ cña sù bµo mßn dÉn ®Õn xãi mßn bÒ mÆt, sù cuèn tr«i cña dßng ch¶y sÏ dÉn ®Õn xãi mßn khe lµ lo¹i xãi mßn nghiªm träng, mang ®i l-îng ®Êt rÊt lín. + Ph©n bè n¨ng l-îng cña sù bµo mßn, lùc xung kÝch cña giät n-íc m-a ph©n bè ®Òu trªn toµn bé mÆt ®Êt. Sù cuèn tr«i cña dßng ch¶y, n¨ng l-îng dßng ch¶y t¨ng dÇn tõ ®Ønh dèc xuèng ch©n dèc, n¨ng l-îng nµy cuèn theo ®Êt c¸t vµ c¸c lo¹i vËt chÊt kh¸c trªn ®-êng vËn chuyÓn t¹o nªn ma s¸t lín gi÷a dßng ch¶y vµ mÆt ®Êt, lµm cho møc ®é xãi mßn t¨ng. Toµn bé lùc vËn ®éng cña dßng ch¶y cã thÓ diÔn t¶ b»ng c«ng thøc sau: P  (1) 1 m v2 2 Trong ®ã m : Khèi l-îng dßng ch¶y; v : VËn tèc dßng ch¶y NÕu tÝnh khèi l-îng dßng ch¶y qua mét ®o¹n dµi (l) víi diÖn tÝch mÆt c¾t ngang cña dßng n-íc (f), mËt ®é n-íc (), th×: m = .l.f C«ng thøc (1) viÕt l¹i lµ: P  (2) 1  .l . f . v 2 2 NÕu gäi Q lµ l-u l-îng dßng ch¶y: Q = .l.f.v th× P = 1 .Q.v 2 (3) Nh- vËy, lùc vËn ®éng cña dßng ch¶y t¹o ra xãi mßn ®Êt phô thuéc vµo l-u l-îng dßng ch¶y vµ vËn tèc dßng ch¶y. C«ng thøc (1) cßn cho thÊy trong c¸c nh©n tè tham gia t¹o ra lùc vËn ®éng cña dßng ch¶y, nh©n tè vËn tèc dßng ch¶y (v) lµ nh©n tè ho¹t ®éng nhÊt bëi v× khi t¨ng gÊp 2 lÇn th× P t¨ng lªn 4 lÇn. MÆt kh¸c xãi mßn m¹nh hay yÕu cßn tuú thuéc vµo søc ®Ò kh¸ng (S) cña ®Êt ®èi víi xãi mßn: + NÕu KQv = S th× ch-a x¶y ra xãi mßn. + NÕu KQv = S th× ®· x¶y ra xãi mßn. Trong ®ã, K lµ chØ sè biÓu thÞ lùc vËn ®éng cña dßng ch¶y, chØ phÇn ®-îc chi vµo t¸c ®éng g©y ra xãi mßn. Søc ®Ò kh¸ng (S) cña ®Êt ®èi víi xãi mßn ®-îc qui Cao §×nh S¬n – GV L©m nghiÖp (s-u tÇm) 5 ®Þnh bëi tÝnh chÊt, cÊu t¹o, ®é nh¸m cña mÆt ®Êt. C¸c ho¹t ®éng kinh tÕ kh«ng phï hîp lµm mÊt kÕt cÊu cña ®Êt, lµm gi¶m søc ®Ò kh¸ng (S) cña ®Êt, dÉn ®Õn xãi mßn gia tèc, xãi mßn hiÖn ®¹i. 1.7. C¸c nh©n tè ¶nh h-ëng tíi xãi mßn ®Êt 1.7.1. C¸c nh©n tè tù nhiªn a. §iÒu kiÖn khÝ hËu: L-îng m-a trung b×nh n¨m, ph©n bè m-a theo mïa, l-îng m-a trong mét trËn m-a vµ c-êng ®é m-a lµ nh÷ng nh©n tè ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn xãi mßn. b. §iÒu kiÖn ®Þa h×nh: §é dèc, chiÒu dµi s-ên dèc, h×nh d¹ng mÆt dèc, h-íng dèc lµ yÕu tè tù nhiªn quan träng lµm cho thÕ n¨ng biÕn thµnh ®éng n¨ng. c. §iÒu kiÖn ®Þa chÊt vµ ®Êt: Mét sè tÝnh chÊt cña ®Êt cã liªn quan ®Õn xãi mßn nh-: ®é thÊm n-íc vµ søc chøa n-íc, kÕt cÊu ®Êt, thµnh phÇn c¬ giíi, ®é chÆt, ®é xèp còng nh- ®é Èm, ®é dµy tÇng ®Êt. §Êt ph¸t triÓn trªn ®¸ mÑ phiÕn th¹ch sÐt cã søc thÊm n-íc kÐm, th-êng xuÊt hiÖn h×nh thøc xãi mßn khe. §Êt ph¸t triÓn trªn ®¸ v«i th-êng xuÊt hiÖn sôt karst. §Êt ph¸t triÓn trªn ®¸ mÑ sa th¹ch, granit th-êng xuÊt hiÖn xãi mßn bÒ mÆt. H×nh thøc xÕp líp cña ®¸ mÑ cã ¶nh h-ëng rÊt lín ®Õn xãi mßn. §¸ mÑ xÕp líp n»m ngang th× søc thÊm n-íc kÐm, l-îng n-íc ch¶y trªn bÒ mÆt nhiÒu, xãi mßn sÏ nghiªm träng. d. §iÒu kiÖn thùc b×: líp th¶m thùc vËt cã t¸c dông tÝch cùc h¹n chÕ xãi mßn, do nhê cã líp th¶m thùc vËt mµ mÆt ®Êt tr¸nh ®-îc lùc xung kÝch cña giät m-a vµ mét phÇn n-íc m-a ®-îc gi÷ l¹i trªn c©y, mét phÇn thÊm xuèng ®Êt do ®ã mµ lµm gi¶m l-îng n-íc ch¶y trµn trªn bÒ mÆt. Cµnh kh« l¸ rông (vËt r¬i rông) d-íi t¸n rõng cã t¸c dông ng¶n c¶n dßng ch¶y, cung cÊp mïn (keo h÷u c¬) vµ h×nh thµnh cÊu t-îng ®oµn l¹p cho ®Êt. Sù ph¸t triÓn cña rÔ c©y t¹o m¹ng l-íi gi÷ ®Êt, t¨ng c-êng l-îng n-íc thÊm theo chiÒu s©u, dã ®ã mµ h¹n chÕ ®-îc xãi mßn. Trong c¸c lo¹i th¶m thùc vËt th× th¶m thùc vËt rõng vµ tr¶ng cá, t¸c dông chèng xãi mßn lµ tèt h¬n c¶. Cao §×nh S¬n – GV L©m nghiÖp (s-u tÇm) 6 1.7.2. C¸c nh©n tè kinh tÕ x· héi - Ph-¬ng thøc canh t¸c kh«ng hîp lý: ®èt n-¬ng lµm rÉy; du canh, du c-; trång trät theo kiÓu ®éc canh. - Khai th¸c rõng bõa b·i lµm mÊt rõng, kü thuËt vËn xuÊt gç kh«ng hîp lý. - Kü thuËt trång rõng: trång rõng kh«ng theo ®-êng ®ång møc; ph¸t ch¨m sãc, xíi vun gèc kh«ng ®óng mïa. - Ch¨n th¶ tr©u bß vµ gia sóc bõa b·i. 1.8. Sö dông hîp lý ®Êt ®åi vµ vÊn ®Ò phßng chèng xãi mßn 1.8.1. Ph-¬ng h-íng vµ môc ®Ých yªu cÇu cña c«ng t¸c phßng chèng xãi mßn ®Êt C«ng t¸c phßng chèng xãi mßn ®Êt muèn ®¹t kÕt qu¶ tèt, cÇn ®¹t ®-îc c¸c yªu cÇu cô thÓ sau: - Ng¨n c¶n lùc c«ng ph¸ cña giät m-a t¸c ®éng trùc tiÕp lªn mÆt ®Êt. - H¹n chÕ vµ tiªu diÖt dßng ch¶y bÒ mÆt, t¨ng c-êng l-îng n-íc thÊm theo chiÒu s©u. - Gi¶m ®éng n¨ng cña n-íc. - C¶i t¹o ®Êt ®Ó n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cña ®Êt ®èi víi xãi mßn. - Cã chÕ ®é canh t¸c hîp lý nhÊt lµ trªn ®Êt dèc. 1.8.2. Ph©n vïng xãi mßn - ®Æc ®iÓm xãi mßn cña tõng vïng vµ ph-¬ng h-íng phßng chèng xãi mßn Mçi mét khu thu n-íc ®-îc coi lµ mét ®¬n vÞ c¬ b¶n ®Ó tiÕn hµnh quy ho¹ch trång rõng chèng xãi mßn. Mçi mét khu thu n-íc ®-îc chia thµnh 3 vïng: a. Vïng ®Ønh nói, ®-êng chia n-íc vµ gÇn ®-êng chia n-íc: §Æc ®iÓm ®é dèc tho¶i, søc c«ng ph¸ cña dßng ch¶y nhÑ nh-ng l¹i lµ n¬i tÝch n-íc. Ph-¬ng h-íng cã thÓ tiÕn hµnh s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp (nÕu ®Êt tèt) hoÆc lµm ®ång cá (nÕu ®Êt xÊu). b. Vïng mÆt dèc thu n-íc §Æc ®iÓm vïng nµy lµ ®Þa bµn chñ yÕu ®Ó s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp, ®ång thêi còng lµ n¬i n-íc tÝch tô ®Ó biÕn thÕ n¨ng thµnh ®éng n¨ng. Cho nªn ®©y lµ ®èi t-îng chñ yÕu cña c«ng t¸c phßng chèng xãi mßn. Ph-¬ng h-íng lµm gi¶m bít ®é Cao §×nh S¬n – GV L©m nghiÖp (s-u tÇm) 7 dèc, h¹n chÕ vµ tiªu diÖt dßng ch¶y, t¨ng c-êng che phñ ®Êt chèng sù c«ng ph¸ cña h¹t m-a, c¶i thiÖn tÝnh chÊt cña ®Êt nh»m t¨ng søc ®Ò kh¸ng cña ®Êt ®èi víi xãi mßn. c. Vïng l-íi ®-êng n-íc §Æc ®iÓm h×nh thøc bµo mßn chñ yÕu lµ bµo mßn hai bªn bê khe, ®¸y khe lµm cho khe ph¸t triÓn trªn c¶ ba chiÒu: s©u, réng vµ dµi. Ph-¬ng h-íng ng¨n chÆn sù ph¸t triÓn cña ®Çu khe tiÕn dÇn lªn phÝa trªn, chó ý sö dông biÖn ph¸p thuû lîi vµ biÖn ph¸p l©m nghiÖp. 1.8.3. C¸c biÖn ph¸p kü thuËt trong phßng chèng xãi mßn ®Êt - BiÖn ph¸p phi sinh vËt: bao gåm ®¾p bê gi÷ n-íc ë s-ên dèc, ®µo hè gi÷ n-íc (hè h×nh ch÷ nhËt, hè h×nh b¸t óp, hè h×nh v¶y c¸, lµm ruéng bËc thang), ®¾p phai ®Ëp ®Ó ng¨n n-íc ë khe suèi, x©y kÌ c¸nh ®Ó b¶o vÖ bê s«ng , bê suèi, x©y dùng hå chøa n-íc ë th-îng l-u ®Ó ®iÒu tiÕt n-íc ë h¹ l-u. - BiÖn ph¸p sinh vËt: bao gåm c¸c biÖn ph¸p kü thuËt x©y dùng ®ång cá ch¨n nu«i, c¶i thiÖn tÝnh chÊt cña ®Êt ®Ó n©ng cao søc chèng chÞu cña ®Êt ®èi víi xãi mßn. BiÖn ph¸p trång rõng phßng hé chèng xãi mßn. 1.8.4. HÖ thèng rõng phßng hé chèng xãi mßn ®Êt Trång rõng phßng hé chèng xãi mßn lµ mét bé phËn tæ thµnh quan träng trong biÖn ph¸p tæng hîp tiÕn tíi tho¶ m·n yªu cÇu: “§Êt gi÷ n-íc, n-íc nu«i c©y, c©y gi÷ ®Êt”. Do chøc n¨ng cña mçi lo¹i rõng lµ kh¸c nhau, c¨n cø vµo viÖc ph©n vïng xãi mßn, ng-êi ta chia hÖ thèng rõng phßng hé chèng xãi mßn ra thµnh 4 lo¹i rõng sau: - Rõng phßng hé ë ®Ønh nói, ®-êng chia n-íc vµ gÇn ®-êng chia n-íc; - Rõng phßng hé trªn s-ên dèc; - Rõng phßng hé ë c¸c m-¬ng khe xãi lë; - Rõng phßng hé ®Çu nguån. 1.8.5. Nguyªn t¸c bè trÝ ®ai rõng phßng hé chèng xãi mßn ®Êt vµ chän loµi c©y trång a) Nguyªn t¾c bè trÝ ®ai rõng - Ph¶i chiÕm mét diÖn tÝch tho¶ ®¸ng ®ñ ®Ó nu«i d-ìng nguån n-íc, c¶i t¹o thiªn nhiªn. Cao §×nh S¬n – GV L©m nghiÖp (s-u tÇm) 8 - Ph¶i cã bÒ réng thÝch hîp ®ñ søc ng¨n c¶n dßng ch¶y nhÊt lµ ë s-ên dèc, ®Ó ph¸t huy t¸c dông gi÷ dÊt tèi ®a. - H-íng cña ®ai ph¶i bè trÝ theo ®-êng ®ång møc. - MËt ®é trång rõng ph¶i dÇy ®Ó rõng nhanh khÐp t¸n ®Ó sím ph¸t huy t¸c dông phßng hé. b) Tiªu chuÈn c©y trång - Phï hîp víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i cña vïng ®Çu nguån vµ dÔ t¹o thµnh rõng phßng hé. - C©y th©n gç sèng l©u n¨m, cã bé rÔ ¨n s©u vµ t¸n l¸ rËm, th-êng xanh. - ThÝch hîp víi trång rõng hçn giao vµ cã thÓ t¹o thµnh rõng ®a tÇng víi môc ®Ých phßng hé. - Cã thÓ chÞu ®-îc ®iÒu kiÖn kh« h¹n, sèng ®-îc ë n¬i ®Êt dèc, n¬i cao vµ cã ®Þa h×nh phøc t¹p, ®Êt nghÌo dinh d-ìng hoÆc n¬i cã ®iÒu kiÖn lËp ®Þa ®Æc biÖt nhvïng nói ®¸. - C©y ®a t¸c dông, ngoµi kh¶ n¨ng phßng hé cßn cã kh¶ n¨ng cung cÊp gç cñi vµ c¸c s¶n phÈm kh¸c, gãp phÇn lµm t¨ng hiÖu qu¶ sö dông ®Êt. - Kh«ng sinh ra chÊt ®éc lµm « nhiÔm m«i tr-êng vµ ¶nh h-ëng ®Õn søc khoÎ cña con ng-êi. 1.8.6. Trång rõng phßng hé trªn ®Ønh nói, ®-êng ph©n thuû vµ gÇn ®-êng ph©n thuû 1.8.7. Trång rõng ®iÒu tiÕt n-íc trªn s-ên dèc (mÆt thu n-íc) 1.8.8. Trång rõng ë m-¬ng khe xãi lë 1.8.9. Qu¶n lý b¶o vÖ vµ trång rõng phßng hé ®Çu nguån Danh môc c¸c loµi c©y -u tiªn cho trång rõng phßng hé ®Çu nguån TT Tên tiếng ViӋt Tên khoa Kӑc Cao §×nh S¬n – GV L©m nghiÖp (s-u tÇm) 9 TT Tên tiếng ViӋt Tên khoa Kӑc Litsea glutinosa (Lour.) C.B. Rob. (Litsea 1 Bӡi lӡi nhӟt 2 &ing Oz Betula alnoides Buch. Ham.ex D.Don 3 &KzFKӍ Parashorea chinensis H. Wang 4 &Kznâu Dipterocarpus retusus 5 Dҫu Uii Dipterocarpus alatus Roxb. ex G.Don 6 'ҿbӝp 7 'ҿðӓ 8 Giәi xanh Michelia mediocris Dandy 9 +Xӹnh Tarrietia javanica Blume 10 Keo OiWUjm A. auriculiformis A. Cunn. ex Benth 11 Keo tai tѭӧng Acacia mangium Wild. 12 /it hoa Chukrasia tabularis A. Juss. 13 Lim xanh Erythrophloeum fordii Oliv. 14 Lim [ҽt Pelthophorum dasyrrachis (Miq.) Kurz. var. 15 Luӗng 16 5jng Ujng Ptt 17 Sa mӝc Cunninghamia lanceolata (Lamb.) Hook. 18 Sao ðen Hopea odorata Roxb. 19 Sӣ 20 Thông ba Oi Pinus kesiya Royle ex Gordon 21 Thông nhựa Pinus merkusii Jungh.et de Vries sebifera Willd.) Lithocarpus fissus (Champ.ex Benth.) A. Camus; Castanopsis fissa (Champ. ex Benth.) Rehd & Wils Lithocarpus ducampii (Hickel et A. Camus) A. Camus tonkinensis (Pierre) K. & S.Larsen Dendrocalanus membranceus Munro Ormosia balansae Drake Camellia oleifera C. Abel. Cao §×nh S¬n – GV L©m nghiÖp (s-u tÇm) 10 TT Tên tiếng ViӋt 22 Thông PmYƭ 23 Tông G 24 Tӕng TXin Vӫ 25 Vên vên 26 Vӕi thuӕc Tên khoa Kӑc Pinus massoniana Lamb. Toona sinensis (A. Juss.) M. Roem Alnus nepalensis D. Don Anisoptera costata Korth. (Anisoptera cochinchinensis Pierre) Schima wallichii var. noronhae (Blume) Bloemb. PhÇn 2 Trång rõng ch¾n giã 2.1. C¬ së lý luËn cña trång rõng ch¾n giã 2.1.1. C¸c lo¹i giã h¹i vµ t¸c h¹i cña nã B×nh th-êng giã cã nhiÒu t¸c dông tèt nh- lµm cho kh«ng khÝ l-u th«ng, ®-a h¬i n-íc tõ biÓn vµo ®Êt liÒn, ®iÒu hoµ nhiÖt ®é kh«ng khÝ, gióp cho viÖc thô phÊn hoa vµ ph¸t t¸n qu¶ vµ h¹t cña mét sè loµi c©y. NÕu søc giã m¹nh hoÆc giã cã tÝnh chÊt kh«, nãng, l¹nh th× sÏ g©y h¹i cho ng-êi nãi chung vµ g©y h¹i vÒ mÆt sinh lý lÉn c¬ giíi cho c©y trång nãi riªng. ViÖt nam cã c¸c lo¹i giã h¹i chÝnh sau: Giã mïa §«ng b¾c: Thæi tõ Xibªri vµo MiÒn B¨c n-íc ta (tõ ®Ìo H¶i V©n trë ra) mïa giã thæi tõ th¸ng 10 ®Õn th¸ng 4 n¨m sau. Tèc ®é giã cÊp 3, cÊp 4, vµo gi÷a mïa giã (th¸ng 12, th¸ng 1, th¸ng 2) giã m¹nh ®Õn cÊp 6, 7. TÝnh chÊt giã kh« l¹nh, nhiÖt ®é gi¶m thÊp g©y gi¸ l¹nh cã h¹i ®Õn sinh tr-ëng ph¸t triÓn cña thùc vËt. Vïng thung lòng, ngµy trêi quang m©y cã thÓ xuÊt hiÖn s-¬ng muèi, lµm ¶nh h-ëng lín ®Õn sinh tr-ëng vµ ph¸t triÓn cña c©y trång. tÝnh chÊt kh« cña giã lµm Èm ®é kh«ng khÝ gi¶m g©y h¹n h¸n. §Þa h×nh vïng c¸t ven biÓn MiÒn Trung giã mïa ®«ng b¾c lµ ®éng lùc cho c¸t di ®éng, ¶nh h-ëng rÊt lín ®Õn ®êi sèng vµ s¶n xuÊt cña con ng-êi. Giã Lµo: lµ lo¹i giã kh« nãng, xuÊt hiÖn tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 9, m¹nh nhÊt lµ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 7 , mçi ®ît kÐo dµi 2-3 ngµy cã khi mét tuÇn ®Õn nöa th¸ng, Cao §×nh S¬n – GV L©m nghiÖp (s-u tÇm) 11 g©y h¹n vô hÌ thu. C©y trång bÞ r¸m th©n, ch¸y l¸, gi¶m n¨ng suÊt, c©y con míi trång bÞ chÕt hµng lo¹t. Ph¹m vi ho¹t ®éng thuéc c¸c tØnh däc biªn giíi ViÖt Lµo vµ miÒn trung Trung bé: NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh, Qu¶ng TrÞ lµ c¸c tØnh bÞ ¶nh h-ëng nhiÒu nhÊt. B·o: H×nh thµnh tõ nh÷ng vïng ¸p thÊp nhiÖt ®íi trªn biÓn §«ng, thêi gian xuÊt hiÖn tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 11 cã khi ®Õn th¸ng 12, tÇn sè cao nhÊt vµo c¸c th¸ng 7,8,9. Søc giã rÊt m¹nh cã khi lªn ®Õn cÊp 11, cÊp 12, giËt trªn cÊp 12. B¸n kÝnh ho¹t ®éng 200-300 km, kÌm theo m-a lín. B·o lµm ®æ nhµ cöa, ph¸ ho¹i hoa mµu, ngËp lôt…¶nh h-ëng rÊt lín ®Õn ®êi sèng vµ s¶n xuÊt cña con ng-êi. Giã h¹i ®Þa ph-¬ng: Mét sè ®Þa ph-¬ng do ®Þa h×nh ®Æc biÖt nªn ®· h×nh thµnh c¸c lo¹i giã h¹i cã tÝnh quy luËt ë ®Þa ph-¬ng, cßn gäi lµ giã ®Þa h×nh. VÝ dô ë vïng Than Uyªn (T©y B¾c) do n»m kÑp trong thung lòng hÑp cña d·y Hoµng Liªn S¬n nªn ®· h×nh thµnh nh÷ng c¬n giã m¹nh d÷ déi g©y bôi mï mÞt, ¶nh h-ëng lín ®Õn ®êi sèng sinh ho¹t cña con ng-êi vµ lµm gi¶m n¨ng suÊt c©y trång. Thêi gian ho¹t ®éng cña lo¹i giã nµy ë vïng Than Uyªn tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 11. C¸c lo¹i giã h¹i bÊt th-êng: Do sù biÕn ®æi bÊt th-êng cña thêi tiÕt ®· t¹o ra nh÷ng c¬n gi«ng, lèc, xo¸y…ë n¬i nµy, n¬i kh¸c trong nh÷ng thêi ®iÓm kh«ng x¸c ®Þnh, do ®ã còng g©y hËu qu¶ nghiªm träng ®Õn ®êi sèng vµ s¶n xuÊt cña con ng-êi. 2.1.2. Nguyªn lý ch¾n giã cña ®ai rõng Giã lµ sù chuyÓn ®éng cña dßng khÝ theo c¶ chiÒu ngang vµ chiÒu th¼ng ®øng, xo¸y theo chiÒu th¼ng ®øng lµ nguyªn nh©n g©y nªn t×nh tr¹ng thay ®æi ®é Èm cña líp kh«ng khÝ s¸t mÆt ®Êt, cã h¹i cho c©y trång. KÕt cÊu cña giã lµ chØ hai ph-¬ng chuyÓn ®éng cña giã. Giã khi gÆp vËt ch¾n kÝn, b¾t buéc nã ph¶i ®i vßng quanh s-ên hay v-ît qua vËt ch¾n, lóc ®ã tèc ®é vµ kÕt cÊu cña giã bÞ thay ®æi, sù thay ®æi nµy phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh- h×nh d¹ng, kÝch th-íc vËt ch¾n vµ b¶n th©n kÕt cÊu cña giã. Mçi ®ai rõng còng lµ vËt ch¾n, nh-ng kh¸c víi vËt ch¾n kÝn lµ khi giã thæi ®Õn, gÆp ®ai rõng nã sÏ chia lµm hai phÇn: phÇn chui qua ®ai vµ phÇn v-ît lªn trªn t¸n ®ai rõng. Cao §×nh S¬n – GV L©m nghiÖp (s-u tÇm) 12 4.2.1.2. Cây cho trͫng r΃ng SKzng hͱchống cát bay và chống sa mạc hoá -7Ktch nghi vӟi Fic ORҥi ðҩt Fit QJKqo dinh dѭӥng ven biӇn -&ybӝrӉSKit triӇn sâu, rӝng NKRҿ, vӳng. LiғFycҩu Wҥo Kҥn chӃWKRit hõi nѭӟc. 7in Oidҫy thѭӡng xanh. - Cây sống lâu nãm, Fy NKҧ nãng chӕng FKӏu vӟi Emo, JLy Fit, khô Kҥn. &y thӇ sinh trѭӣng YjSKit triӇn WKjnh rӯng trong ðiӅu kiӋn khô Kҥn, nҳng Qyng ӣYng Fit di ðӝng - Ða Wic Gөng, mang Oҥi thu nhұp cho FKӫrӯng nhýng không ҧnh hѭӣng ÿӃn NKҧ nãng SKzng hӝ. 4.2.1.3. C©y trång cho trång rõng ch¾n giã æa vÖ ®ßng ruéng vµ c©y che bãng - Cây thân gỗ thѭӡng xanh có Win Oidҫy, FybӝrӉSKit triӇn sâu, rӝng NKRҿ, vӳng. /iғFycҩu Wҥo Kҥn chӃWKRit hõi nѭӟc. - &y NKҧ nãng chӕng FKӏu gió Emo; Fy thӇ sinh trѭӣng Yj SKit triӇn WKjnh rӯng trong ðiӅu kiӋn khô Kҥn, nҳng Qyng - Không hoặc ít ảnh hýởng ðến sinh trýởng và phát triển của cây nông nghiệp. - Ða Wic Gөng, mang Oҥi thu nhұp cho FKӫ rӯng mà không ҧnh hѭӣng ÿӃn NKҧ nãng SKzng hӝ. 4.2.1.4. Cây cho trͫng r΃ng SKzng hͱch͇n Vyng, E̻o v͟môi tŕ͵ng ngͅp ńͳc - &Kӏu ðѭӧc môi trѭӡng ngұp nѭӟc (QJӑt, mһn, SKqn) thѭӡng xuyên hoһc ngұp nѭӟc theo Pa. -&ybӝrӉSKit triӇn sâu, rӝng NKRҿ, vӳng chҳc; có Win lidҫy, thѭӡng xanh. - Sӕng lâu nãm, FyNKҧnãng chӕng FKӏu vӟi JLyEmo ӣYng ven sông biển. - Cho gӛ, Fӫi YjFic Vҧn phҭm SKөNKic. 4.2.1.5. Cây cho trͫng r΃ng SKzng hͱmôi tŕ͵ng, F̻nh quan, ðô WKͣYjkhu công nghi͟p -3Khӧp vӟi ðiӅu kiӋn lұp ðӏa YjFҧnh quan khu vӵc SKzng hӝmôi trѭӡng, Fҧnh quan, ðô WKӏYjkhu công nghiӋp. Cao §×nh S¬n – GV L©m nghiÖp (s-u tÇm) 13 - Cây sӕng lâu nãm, FKӏu ðѭӧc Eөi, NKyi Yj Fic ORҥi NKt WKҧi Fӫa ðô WKӏ hay khu công nghiӋp. - Có bӝ rӉ ãn sâu, tt Eӏ gүy ðә Yj Wҥo nên Kunh Ging ðҽp. Thân cây ðҽp, tán Oi ðҽp, thѭӡng xanh, Pju sҳc ða Gҥng Yjðһc biӋt cҫn Fyhoa ðҽp YjFyPi dӉFKӏu. - Không gây ô nhiӉm môi trѭӡng, không ҧnh hѭӣng ÿӃn sӭc NKRҿcon ngѭӡi Yj không hҩp dүn côn WUng ðӝc Kҥi. -7ҥo nên Fҧnh quan ðҽp, FythӇkӃt hӧp SKөc Yөdu Oӏch, QJKӍPit. - &y NKҧ nãng chҳn, Oӑc Eөi, NKyi, NKt WKҧi Yj Ojm JLҧm tiӃng ӗn ở ðô WKӏ Yjkhu công nghiӋp. 4.2.2. Danh mục các loài cây ýu tiên cho trồng rừng phòng hộ 4.2.2.2. &ic ORji cây ýu tiên cho trͫng r΃ng SKzng hͱchͩng cát bay và chống sa mạc hoá TT Tên tiếng Vi͟t Tên khoa Kͥc 1 Keo dây Acacia dificilis Maiden 2 Keo OiliӅm Acacia crassicarpa A. Cunn. ex Benth. 3 Keo OiWUjm Acacia auriculiformis A. Cunn. ex Benth 4 Keo tumida Acacia tumida S. Muell 5 Phi lao Casuarina equisetifolia Forst & Forst f 6 Xoan FKӏu Kҥn Azedirachta indica Juss. 4.2.2.3.Các loài cây ýu tiên cho SKzng hͱ chắn gió , bảo vệ ðồng ruộng và cây che bóng Tên tiếng Việt TT Tên khoa học 1 Phi lao Casuarina equisetifolia Forst & Forst f 2 Bạch ðàn trắng caman Eucalyptus camaldulensis Dehnnh 3 Bạch ðàn trắng têrê Eucalyptus tereticornis Smith 4 Dừa Cocos nucifera L 5 Muồng ðen Cassia siamea Lam.(1) 6 Keo giậu Leucaena leucephalab (Lamk.) De Wit (1) Cao §×nh S¬n – GV L©m nghiÖp (s-u tÇm) 14 TT Tên ViӋt Nam Tên khoa Kӑc 1 Bӡi lӡi nhớt (1) (Litsea glutinosa (Lour.) C.B. Rob.) 2 ÐiӅu (1) Anacardium occidentale L. 3 Hӗi (1) Illicium verum Hook f. 4 QuӃ(1) Cinnamomum cassia (L.) J.Presl. 5 Thông nhựa Pinus merkusii Jungh.et de Vries 6 7Uim trҳng Canarium album (Lour.) Raeusch. 7 Trҫm Gy Aquilaria crassna Pierre ex Lecomte (1) 8 Luӗng Dendrocalanus membranceus Munro Cao §×nh S¬n – GV L©m nghiÖp (s-u tÇm) 15