Tài liệu Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh vào việc thực hiện công tác đào tạo cán bộ, công chức cấp xã tại tỉnh Nam Định

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN TRẦN THỊ NGỌC VẬN DỤNG TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VÀO VIỆC THỰC HIỆN CÔNG TÁC ĐÀO TẠO CÁN BỘ, CÔNG CHỨC CẤP XÃ TẠI TỈNH NAM ĐỊNH LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Hồ Chí Minh học HÀ NỘI - 2012 1 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN TRẦN THỊ NGỌC VẬN DỤNG TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VÀO VIỆC THỰC HIỆN CÔNG TÁC ĐÀO TẠO CÁN BỘ, CÔNG CHỨC CẤP XÃ TẠI TỈNH NAM ĐỊNH LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành : Hồ Chí Minh học Mã số: 60 31 27 Người hướng dẫn khoa học: TS. Lại Quốc Khánh HÀ NỘI - 2012 2 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, dưới sự hướng dẫn của TS. Lại Quốc Khánh. Các số liệu, tài liệu trong luận văn là trung thực, bảo đảm tính khách quan. Các tài liệu tham khảo có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng. Hà Nội, ngày 05 tháng 5 năm 2012. Tác giả Trần Thị Ngọc 3 Muc Luc MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 3 Chương 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐÀO TẠO CÁN BỘ ........... 10 1.1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về cán bộ và vai trò của cán bộ trong sự nghiệp cách mạng ...................................................................................... 10 1.1.1. Quan niệm của Hồ Chí Minh về cán bộ .......................................... 10 1.1.2. Quan niệm của Hồ Chí Minh về vai trò của cán bộ trong sự nghiệp cách mạng ................................................................................................ 17 1.2. Quan điểm cơ bản của Hồ Chí Minh về đào tạo cán bộ ................... 24 1.2.1. Đào tạo cán bộ là gì?....................................................................... 24 1.2.2. Tính tất yếu của đào tạo cán bộ ....................................................... 28 1.2.3. Mục tiêu đào tạo cán bộ .................................................................. 30 1.2.4. Nội dung đào tạo cán bộ ................................................................. 34 1.2.5. Hình thức đào tạo cán bộ ................................................................ 47 Chương 2: VẬN DỤNG TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐÀO TẠO CÁN BỘ VÀO VIỆC THỰC HIỆN CÔNG TÁC ĐÀO TẠO, BỒI DƯỠNG CÁN BỘ, CÔNG CHỨC CẤP XÃ TẠI TỈNH NAM ĐỊNH ................................ 55 2.1.Thực trạng công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức cấp xã ở tỉnh Nam Định ........................................................................................... 55 2.1.1. Khái quát tình hình chính trị - kinh tế - văn hóa - xã hội tỉnh Nam Định ... 55 2.1.2. Thực trạng số lượng, chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã của tỉnh Nam Định.................................................................................... 61 2.1.3. Thực trạng công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã của tỉnh Nam Định......................................................................... 80 2.2. Giải pháp chủ yếu nhằm tiếp tục đẩy mạnh công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức cấp xã tại tỉnh Nam Định theo tư tưởng Hồ Chí Minh. .......................................................................................................... 94 PHẦN KẾT LUẬN ..................................................................................... 108 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 110 4 QUY ƯỚC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN CB, CC: Cán bộ, công chức UBND: Ủy Ban Nhân dân HĐND: Hội đồng Nhân dân QLNN: Quản lý Nhà nước MTTQ: Mặt trận Tổ quốc BCH: Ban Chấp hành ĐT, BD: Đào tạo, bồi dưỡng 5 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VII của Đảng Cộng sản Việt Nam đã khẳng định: “Đảng lấy Chủ nghĩa Mác - Lênin và Tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động”. Sự khẳng định đó đã nói lên vai trò quan trọng, to lớn của Tư tưởng Hồ Chí Minh đối với cách mạng nước ta. Tư tưởng của Người còn sống mãi trong sự nghiệp cách mạng của Đảng và nhân dân ta, đồng thời là tài sản quý giá trong kho tàng văn hóa nhân loại. Tư tưởng Hồ Chí Minh bao quát nhiều lĩnh vực rộng lớn và phong phú, trong đó vấn đề cán bộ là một trong những vấn đề được Người quan tâm hàng đầu trong sự nghiệp cách mạng. Người coi: “cán bộ là gốc của mọi công việc”, “là dây chuyền của bộ máy” và là “tiền vốn của đoàn thể” do đó “muôn việc thành công hoặc thất bại đều do cán bộ tốt hoặc kém”. Từ việc nhận thức sâu sắc vị trí, vai trò của đội ngũ cán bộ trong xã hội nói chung cũng như trong sự nghiệp cách mạng nói riêng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sớm có ý thức về việc đào tạo, bồi dưỡng và sử dụng đội ngũ cán bộ nhằm đáp ứng yêu cầu trong từng giai đoạn cách mạng. Thực tiễn cách mạng Việt Nam hơn nửa thế kỷ qua đã chứng minh vai trò của đội ngũ cán bộ - một lực lượng nòng cốt đã cùng với nhân dân làm cuộc cách mạng tháng Tám thành công, kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ thắng lợi, giải phóng đất nước, đem lại độc lập tự do cho dân tộc, hạnh phúc cho nhân dân. Sau gần ba mươi năm tiến hành công cuộc đổi mới đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, chúng ta đã giành được nhiều thành tựu đáng kể. Song bên cạnh những mặt tích cực do công cuộc đổi mới đem lại còn có những vấn đề nổi cộm làm cho chúng ta phải băn khoăn lo lắng khi mà tình trạng tham nhũng và suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên đang cản trở việc thực hiện đường lối, chủ trương chính sách của Đảng, gây bất bình và giảm lòng tin trong nhân dân. 6 Đất nước ta đang bước vào thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa hiện đại hóa, đẩy mạnh cải cách hành chính lên một bước mới, cơ bản, toàn diện và rộng khắp, hội nhập toàn diện và sâu rộng vào khu vực và thế giới. Nhiệm vụ rất nặng nề, khó khăn và phức tạp làm cho vấn đề xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức vừa hồng, vừa chuyên, đủ sức gánh vác nhiệm vụ mà Đảng, Nhà nước, nhân dân tin tưởng giao cho càng có ý nghĩa quan trọng. Cùng với sự phát triển kinh tế - xã hội nói chung của đất nước, Nam Định là một tỉnh đồng bằng ven biển, có vị trí địa chính trị quan trọng ở nam đồng bằng sông Hồng. Theo Nghị quyết 54 - NQ/TW ngày 14 tháng 9 năm 2005 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế xã hội và đảm bảo an ninh quốc phòng vùng đồng bằng sông Hồng, Nam Định đang phấn đấu trở thành một trung tâm chính trị - kinh tế - văn hóa - du lịch của khu vực. Để thực hiện được mục tiêu đó không thể không có vai trò của đội ngũ cán bộ trong đó có đội ngũ cán bộ, công chức cấp cơ sở (từ đây gọi tắt là cán bộ, công chức cấp xã). Cán bộ, công chức (CB, CC) cấp xã đóng vai trò quan trọng trong việc thực thi, triển khai các chính sách của Đảng và Nhà nước đến với người dân; đồng thời, nắm bắt thông tin từ thực tiễn để báo cáo, làm cơ sở quan trọng cho các quyết định, chỉ đạo của cấp trên. Cấp xã là cấp chính quyền gần dân nhất, là cơ quan trực tiếp tổ chức thực hiện hầu hết các công tác ở cơ sở, do vậy, chất lượng của đội ngũ cán bộ, công chức có ảnh hưởng trực tiếp đến niềm tin của nhân dân với chính quyền, với chế độ. Thực tế cho thấy hiện nay, số lượng CB, CC xã của tỉnh Nam Định hiện vẫn chưa đủ theo yêu cầu, trình độ chuyên môn chưa đạt chuẩn theo quy định, chế độ đãi ngộ còn thấp. Đây là một trong những vấn đề lớn mà Nam Định đang phải đối mặt trên con đường phát triển. Trên cơ sở nhận thức được tầm quan trọng của CB, CC cấp xã, Hội nghị lần thứ 5 Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khoá IX) đã ban hành Nghị quyết số 17/NQ-TW ngày 18/3/2002 về Đổi mới và nâng cao chất lượng hệ thống chính trị cơ sở xã, phường, thị trấn. Sau khi có Nghị quyết, các cấp, các ngành đã tổ chức quán triệt và ban hành nhiều văn bản để thực hiện như: Chính phủ 7 ban hành Nghị định 114/2003/NĐ - CP về Cán bộ, công chức xã, phường, thị trấn và Nghị định 121/2003/NĐ - CP ngày 21/10/2003 về Chế độ, chính sách đối với cán bộ xã, phường, thị trấn. Trên tinh thần đó, công tác đào tạo, bồi dưỡng CB, CC cấp xã là một trong những công tác đang được hết sức quan tâm hiện nay. Từ việc nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề đào tạo cán bộ trong Tư tưởng Hồ Chí Minh cũng như từ thực trạng đội ngũ cán bộ, công chức các cấp xã và công tác đào tạo đội ngũ CB, CC cấp xã tại tỉnh Nam Định, tác giả đã chọn đề tài: “Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh vào việc thực hiện công tác đào tạo cán bộ, công chức cấp xã tại tỉnh Nam Định” với mong muốn đóng góp một phần công sức giải quyết một trong những vấn đề quan trọng của tỉnh nhà. 2. Tình hình nghiên cứu Hiện nay, vấn đề cán bộ đang có vị trí, vai trò vô cùng quan trọng đối với sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước. Mảng đề tài này từ lâu đã được rất nhiều tác giả tham gia nghiên cứu và viết bài. Có nhiều những bài viết được in trên các báo, các tạp chí như tạp chí Lịch sử Đảng, tạp chí Cộng sản… và cũng có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề cán bộ như: - Võ Nguyên Giáp với công trình Tư tưởng Hồ Chí Minh và con đường cách mạng Việt Nam, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1997. Cuốn sách gồm lời mở đầu, ba phần với mười chương, đã trình bày một cách có căn cứ khoa học, toàn diện những vấn đề lý luận cơ bản, về tư tưởng Hồ Chí Minh và con dường cách mạng Việt Nam, làm rõ và có những đóng góp mới về quá trình hình thành và phát triển của tư tưởng Hồ Chí Minh. Trong chương V, tác giả có bàn đến vấn đề Đảng cách mạng, vấn đề đảng viên, cán bộ, về phẩm chất và tiêu chuẩn của người cán bộ, về công tác cán bộ. - Phạm Văn Đồng, Hồ Chí Minh và con người Việt Nam trên con đường dân giàu nước mạnh, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1993 có đề cập đến vai 8 trò, vị trí của người cán bộ, những phẩm chất đạo đức của con người trong thời đại mới trong đó có phẩm chất của người cán bộ. - Đặng Xuân Kỳ với công trình Tư tưởng Hồ Chí Minh về cán bộ, chuyên đề khoa học cấp nhà nước KX.02. Tác giả đề cập đến vị trí, vai trò của cán bộ trong sự nghiệp cách mạng, vấn đề cán bộ, tư cách của người cán bộ, những tiêu chuẩn để đánh giá cán bộ và những vấn đề trong công tác cán bộ. - Đức Vượng với công trình Hồ Chí Minh đào tạo cán bộ và trọng dụng nhân tài, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2010. Với 554 trang của cuốn sách, tác giả đã trình bày một cách có hệ thống về quá trình đào tạo cán bộ của Chủ tịch Hồ Chí Minh qua các giai đoạn cách mạng, phân tích những gương mặt của những cán bộ lãnh đạo cách mạng đã được Người đào tạo trực tiếp hoặc gián tiếp như Trần Phú, Lê Hồng Phong, Hà Huy Tập, Nguyễn Văn Cừ, Trường Chinh, Lê Duẩn, Nguyễn Văn Linh, Hoàng Văn Thụ, Hoàng Quốc Việt, Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp, v.v... Cuốn sách cũng đã rút ra những vấn đề then chốt nhất của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong sự nghiệp đào tạo cán bộ và trọng dụng nhân tài với tư tưởng lớn: "Cán bộ là cái gốc của mọi công việc", "Phải trọng nhân tài, trọng cán bộ, trọng mỗi một người có ích cho công việc của chúng ta” - Mạch Quang Thắng với công trình Tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng Cộng sản Việt Nam, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1995, có đề cập đến tư tưởng Hồ Chí Minh về tư cách cán bộ, đảng viên, hiểu và đánh giá đúng cán bộ, đảng viên. - Bùi Đình Phong với công trình Tư tưởng Hồ Chí Minh về cán bộ và công tác cán bộ, Nxb. Lao động, Hà Nội, 2002, có đề cập đến tư tưởng Hồ Chí Minh về quá trình hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về cán bộ và công tác cán bộ; vai trò, vị trí của cán bộ và công tác cán bộ trong sự nghiệp cách mạng và sự vận dụng trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. - Nguyễn Phú Trọng, Trần Xuân Sầm với công trình Luận cứ khoa học cho việc nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ trong thời kỳ đẩy mạnh công 9 nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001. Tác giả có đề cập đến vai trò của cán bộ, những yêu cầu về phẩm chất đạo đức và năng lực của người cán bộ. - Trịnh Gia Ban, Phạm Văn Trường, Tô Văn Gia với công trình Tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề cán bộ và công tác cán bộ trong sự nghiệp đổi mới hiện nay, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1997 có đề cập đến tư tưởng Hồ Chí Minh về tiêu chuẩn cán bộ và công tác cán bộ. - Nguyễn Thế Thắng với công trình Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh vào xây dựng phong cách làm việc của cán bộ lãnh đạo, quản lý ở nước ta hiện nay, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2010. Tác giả có đề cập đến phong cách làm việc của cán bộ lãnh đạo quản lý, và sự vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh vào xây dựng phong cách làm việc của cán bộ lãnh đạo, quản lý ở nước ta hiện nay. - Kỷ yếu hội thảo khoa học: Tư tưởng Hồ Chí Minh về cán bộ và công tác cán bộ, do Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh tổ chức gồm hàng trăm bài nghiên cứu, đề cập nhiều khía cạnh trong công tác xây dựng đội ngũ cán bộ theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Ngoài ra còn rất nhiều công trình nghiên cứu, các bài viết đăng trên các tạp chí, các đề tài đã được nghiệm thu, các luận án tiến sĩ, thạc sĩ về vấn đề này. Hầu hết các công trình nghiên cứu của các tác giả trên đều có giá trị mang tính lý luận và có ý nghĩa thực tiễn cao, nội dung rộng, bao chứa nhiều lĩnh vực với phạm vi khái quát cao và được đề tài tham khảo. Tuy nhiên, hiện nay chưa có một công trình nghiên cứu cụ thể và liên quan trực tiếp đến đề tài tại cơ sở nên chưa thấy được đặc điểm, vai trò của cán bộ công chức cấp xã tại tỉnh Nam Định cũng như chưa có sự vận dụng cụ thể Tư tưởng Hồ Chí Minh về đào tạo cán bộ với trường hợp cụ thể này một cách chuyên sâu. Vì vậy đề tài “Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh vào việc thực hiện công tác đào tạo cán bộ, công chức cấp xã tại tỉnh Nam Định” có thể và cần thiết phải được đặt ra. 10 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ những nội dung cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí Minh về đào tạo cán bộ và vận dụng tư tưởng đó để nhận diện và đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức cấp xã tại tỉnh Nam Định. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục tiêu nghiên cứu nói trên, chúng tôi xác định những nhiệm vụ nghiên cứu chủ yếu sau đây: - Hệ thống hoá và luận giải những quan điểm cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí Minh về đào tạo cán bộ. - Làm rõ thực trạng và những vấn đề đặt ra trong công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã của tỉnh Nam Định từ góc nhìn tư tưởng Hồ Chí Minh. - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức cấp xã tại tỉnh Nam Định. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Quan điểm cơ bản của Hồ Chí Minh về đào cán bộ - Thực trạng, những vấn đề đặt ra và giải pháp cơ bản nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ công chức cấp xã tại tỉnh Nam Định trên cơ sở vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Trong toàn bộ hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh, luận văn tập trung nghiên cứu tư tưởng về đào tạo cán bộ thể hiện trong các tác phẩm của Hồ Chí Minh đã được công bố trong bộ Hồ Chí Minh toàn tập (12 tập), xuất bản lần thứ 2, năm 2000. - Việc nghiên cứu thực trạng và những vấn đề đặt ra trong công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã của tỉnh Nam Định được tiến 11 hành dựa trên những tài liệu chính thức được lưu trữ tại các cơ quan lưu trữ của tỉnh Nam Định. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Cơ sở lý luận để thực hiện đề tài luận văn là chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ. Đề tài cũng trân trọng kế thừa những thành quả của các nhà nghiên cứu đi trước. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu: lịch sử - lôgích, phân tích, tổng hợp, diễn dịch, quy nạp, hệ thống - cấu trúc, so sánh, đối chiếu, nghiên cứu văn bản... 6. Đóng góp của luận văn Luận văn góp phần hệ thống hóa những quan điểm cơ bản của Hồ Chí Minh về đào tạo cán bộ. Luận văn cũng đã góp phần đánh giá thực trạng công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức cấp xã tại tỉnh Nam Định; cung cấp thêm cơ sở khoa học để xây dựng và hoàn thiện về các chính sách đào tạo, bồi dưỡng nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức tại tỉnh Nam Định trong giai đoạn tới, đặc biệt là giai đoạn 2010 - 2020. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, mục lục và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn bao gồm hai chương với sáu tiết: Chương 1: Tư tưởng Hồ Chí Minh về đào tạo cán bộ Chương 2: Vận dụng Tư tưởng Hồ Chí Minh về đào tạo cán bộ vào việc thực hiện công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức cấp xã tại tỉnh Nam Định 12 Chương 1 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐÀO TẠO CÁN BỘ 1.1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về cán bộ và vai trò của cán bộ trong sự nghiệp cách mạng 1.1.1. Quan niệm của Hồ Chí Minh về cán bộ Trong suốt cuộc đời cách mạng, Hồ Chí Minh luôn đặc biệt coi trọng vấn đề cán bộ. Trong tư tưởng của Người, vấn đề cán bộ thực chất là một hệ vấn đề, bao quát một cách rộng rãi nhiều vấn đề như định danh cán bộ, xác định vai trò của cán bộ và công tác cán bộ, đào tạo và huấn luyện cán bộ, đánh giá và sử dụng cán bộ, đãi ngộ cán bộ... Các vấn đề trên có mối quan hệ với nhau, chẳng hạn: trước khi nói đến vấn đề vì sao phải đào tạo cán bộ, nội dung đào tạo cán bộ là gì, phương pháp đào tạo cán bộ như thế nào, thì cần phải làm rõ vai trò của cán bộ trong sự nghiệp cách mạng; và trước khi làm rõ vai trò của cán bộ trong sự nghiệp cách mạng, thì cần phải định danh cho được cán bộ là gì. Đó là lôgic tư tưởng và lôgic ấy thể hiện rất rõ ở Hồ Chí Minh. Đối với vấn đề định danh cán bộ, Hồ Chí Minh đã có những quan niệm độc đáo. Phân tích các tác phẩm của Hồ Chí Minh, chúng tôi đã chọn lọc một số luận điểm tiêu biểu, thể hiện rõ quan niệm của Người về cán bộ, cụ thể là: - “Cán bộ là tướng của đoàn thể. Cán bộ làm đúng kế hoạch của đoàn thể, có mưu trí, được quần chúng tin yêu kiên quyết, gan góc, giữ đúng kỷ luật, biết làm cho dân chúng cùng đoàn thể sống chết mà không sợ nguy hiểm như thế mới là tướng giỏi của đoàn thể. Như thế thì cách mạng nhất định chóng thành công” [25, tr. 515]. “Cán bộ là cái dây chuyền của bộ máy. Nếu dây chuyền không tốt, không chạy thì động cơ dù tốt, dù chạy toàn bộ máy cũng tê liệt. Cán bộ là những người đem chính sách của Chính phủ, của Đoàn thể thi hành trong nhân dân, nếu cán bộ dở thì chính sách hay cũng không thể thực hiện được” [28, tr. 54]. 13 - “Cán bộ là những người đem chính sách của Đảng, của Chính phủ giải thích cho dân chúng hiểu rõ và thi hành. Đồng thời đem tình hình của dân chúng báo cáo cho Đảng, cho Chính phủ hiểu rõ, để đặt chính sách cho đúng. Vì vậy, cán bộ là cái gốc của mọi công việc” [28, tr. 269]. - “Cán bộ là tiền vốn của đoàn thể” [28, tr. 46]. Phân tích các luận điểm nói trên, có thể thấy rằng, trong tư tưởng Hồ Chí Minh, cán bộ được quan niệm là: Thứ nhất, “cán bộ là tướng của đoàn thể”. Cán bộ là những người giữ trọng trách nhất định trong một tổ chức, chẳng hạn trong hệ thống cơ quan Đảng, cơ quan Nhà nước. Họ được trao quyền và có trách nhiệm xử lý công việc trong phạm vi chức trách được giao. Họ phải là những người có ý thức tổ chức kỷ luật, có trí tuệ và năng lực, có bản lĩnh và quyết tâm, có năng lực vận động và tổ chức quần chúng, được quần chúng tín nhiệm và và một lòng đi theo. Cán bộ giỏi là điều kiện có ý nghĩa quyết định đối với sự thành công của sự nghiệp cách mạng. Thứ hai, “cán bộ là cái dây chuyền của bộ máy”. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dùng quan điểm hệ thống cấu trúc chức năng để xem xét tổ chức và xã hội. Với quan điểm như thế, cán bộ được coi là một khâu có vai trò rất quan trọng khâu liên kết các bộ phận của hệ thống. Các bộ phận có tốt đến mấy, động cơ có khỏe đến mấy, nhưng nếu không có dây chuyền tốt thì cỗ máy vẫn không thể vận hành được. Tính chất “dây chuyền” của cán bộ thể hiện trên hai phương diện: Một mặt, cán bộ là những người đưa đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước vào trong quần chúng, trong xã hội, tổ chức quần chúng, tổ chức xã hội thực hiện đường lối, chính sách, pháp luật ấy; Mặt khác, cán bộ là những người đem “tình hình của dân chúng” báo cáo cho Đảng và Nhà nước, tức là nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của nhân dân, nắm bắt tình hình đời sống chính trị - xã hội, phản hồi trở lại Đảng và Nhà nước, trên cơ sở đó Đảng và Nhà nước điều chỉnh đường lối, chính sách, pháp luật. 14 Thứ ba, “cán bộ là tiền vốn của đoàn thể”. Trong lý thuyết phát triển xã hội hiện đại, con người được coi là một loại vốn, một loại “tư bản”. Có cả một trường phái lý thuyết với nhiều đại biểu là các nhà kinh tế từng đoạt giải Nobel nhờ đề xuất và luận giải một cách sâu sắc về “vốn con người”, “tư bản con người”, về vai trò của nguồn lực đặc biệt này trong tổ chức doanh nghiệp cũng như trong xã hội. Ở Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh là một trong những người sớm nhất sử dụng khái niệm “vốn con người”. Ngay từ những ngày đầu của công cuộc kiến thiết đất nước sau khi Cách mạng Tháng Tám thành công, Hồ Chí Minh đã nêu lên quan niệm coi con người là một nguồn “vốn” bên cạnh khoa học kỹ thuật và tiền bạc. Ở đây, chúng ta lại thấy Hồ Chí Minh nhấn mạnh một loại vốn đặc biệt quan trọng của tổ chức, của Đảng và Nhà nước, và của chính nhân dân: “vốn cán bộ”. Đã coi cán bộ là tiền vốn thì phải làm sao cho tiền vốn ngày càng nhiều, ngày càng có giá trị - tức là phải coi trọng công tác phát hiện, bồi dưỡng, đào tạo cán bộ; lại còn phải tính toán, sử dụng tiền vốn một các hợp lý và có hiệu quả - tức là phải coi trọng công tác sử dụng cán bộ. Với quan niệm như thế, Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ nhấn mạnh vai trò của cán bộ, mà còn nhấn mạnh đến trách nhiệm của tổ chức trong công tác cán bộ. Thứ tư, “cán bộ là cái gốc của mọi công việc”. Một cách hợp logic, từ ba quan niệm trên, chúng ta hoàn toàn hiểu được vì sao Hồ Chí Minh lại coi “cán bộ là cái gốc của mọi công việc” và “công tác cán bộ là công tác gốc” của Đảng và Nhà nước. Mặc dù Chủ tịch Hồ Chí Minh không đưa ra một định nghĩa hoàn chỉnh vể cán bộ, song qua những luận điểm của Người về cán bộ, trong đó có mấy luận điểm tiêu biểu mà chúng tôi đã dẫn ra ở trên, có thể thấy rằng, quan niệm của Hồ Chí Minh về cán bộ có giá trị lý luận lý luận và thực tiễn to lớn trong phân tích hiện thực, định hướng hoạt động nhận thức và thực tiễn về cán bộ. Người không những chỉ ra cán bộ là ai (xét trên phương diện chức năng của họ trong tổ chức và trong xã hội), mà còn chỉ ra họ cần có những năng lực gì 15 (thực) để xứng với tên gọi cán bộ (danh), và tổ chức cũng như xã hội cần phải có thái độ, chính sách như thế nào đối với cán bộ. Nếu so sánh với một số quan niệm về cán bộ đang được sử dụng hiện nay, chúng ta sẽ càng thấy rõ hơn giá trị trong quan niệm của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Theo từ điển tiếng Việt, cán bộ được định nghĩa là: 1. Người làm công tác có nghiệp vụ chuyên môn trong cơ quan nhà nước (như cán bộ nhà nước, cán bộ khoa học, cán bộ chính trị). 2. Người làm công tác có chức vụ trong một cơ quan, một tổ chức, phân biệt với người thường không có chức vụ [5, tr. 16]. Theo gốc trong tiếng Pháp và tiếng Anh từ cán bộ (Cadre) có hai nghĩa. Một là cái khung, sườn và hai là lực lượng nòng cốt. Theo từ điển Hành chính: “Cán bộ là người có đủ các điều kiện được tuyển dụng vào làm việc ở các cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức kinh tế do nhà nước thành lập, tổ chức lực lượng vũ trang: trong biên chế và hưởng lương từ ngân sách Nhà nước, có trình độ chuyên môn từ trung cấp trở lên. Từ cán bộ được sử dụng rộng rãi trong các nước Xã hội chủ nghĩa trước đây (cán bộ, công nhân). Cán bộ công chức khi thi hành nhiệm vụ, công vụ được pháp luật và nhân dân bảo vệ” [60, tr. 46]. Theo cách hiểu thông thường trong đời sống xã hội: Cán bộ được coi là tất cả những người thoát ly, làm việc trong các cơ quan Đảng, Nhà nước, đoàn thể, quân đội, được hưởng lương hoặc phụ cấp. Hiện nay, theo pháp luật hiện hành đồng thời tồn tại ba khái niệm “cán bộ”. “công chức”, “viên chức”. Các “cán bộ”. “công chức”, “viên chức” mà pháp luật nói chung và các văn bản luật hành chính nói riêng điều chỉnh, không chỉ làm việc trong bộ máy nhà nước, mà cả trong các cơ quan của các tổ chức xã hội (bao gồm cả tổ chức chính trị - Đảng, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp). Đây là một nét đặc thù xuất phát từ chế độ chính trị của nước ta. 16 Ngày 20/5/1950, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 76/SL ban hành quy chế công chức Việt Nam. Theo Sắc lệnh này “những công dân Việt Nam được chính quyền nhân dân tuyển, bổ nhiệm giữ một chức vụ thường xuyên trong các cơ quan chính phủ, ở trong hay ngoài nước, đều là công chức”. Nhưng do hoàn cảnh chiến tranh, đặc biệt từ năm 1954, Nhà nước ta thực hiện chế độ cán bộ nên Sắc lệnh này hầu như không được áp dụng, dù không bị văn bản pháp luật nào bãi bỏ. Trong các văn bản pháp lý thời kỳ đó, thuật ngữ được sử dụng là “cán bộ, viên chức” - những người trong biên chế, làm việc trong các cơ quan Nhà nước từ trung ương đến địa phương, trong các cơ quan Đảng, tổ chức chính trị - xã hội, trong các doanh nghiệp nhà nước và lực lượng vũ trang nhân dân. Cán bộ, viên chức được hình thành từ nhiều nguồn phong phú như từ bầu cử, tuyển dụng, đề bạt, phân công khi tốt nghiệp các cấp học, bậc học, nhưng do không làm rõ được đặc điểm nghề nghiệp, tính chất công việc, trình độ chuyên môn nên không có chính sách đào tạo, bồi dưỡng, bố trí công tác, đánh giá và các chế độ khác cho cán bộ, viên chức. Đến ngày 25/5/1991, Hội đồng Bộ trưởng đã ban hành Nghị định số 169/HĐBT về công chức Nhà nước. Nghị định chỉ ra công chức nhà nước là công dân Việt Nam được tuyển dụng và bổ nhiệm giữ một công vụ thường xuyên trong một công sở của nhà nước ở trung ương hay địa phương, ở trong nước hay ngoài nước, được xếp vào một ngạch, hưởng lương từ ngân sách nhà nước cấp. Khái niệm này dù đã rộng hơn Sắc lệnh 76/SL, song vẫn bị đánh giá là chưa bao hàm hết phạm vi đối tượng công chức. Văn bản điều chỉnh về cán bộ, công chức nhà nước cần tiếp tục điều chỉnh. Ngày 24/9/2003, Pháp lệnh Cán bộ, công chức 1998 được sửa đổi, bổ sung. Điều 1 Pháp lệnh này không đưa ra định nghĩa riêng cho từng khái niệm “cán bộ”, “công chức”, mà liệt kê tất cả những người là công dân Việt Nam trong biên chế, hưởng lương từ ngân sách nhà nước và các nguồn thu sự nghiệp, làm việc trong toàn hệ thống chính trị là cán bộ, công chức. Pháp lệnh này lần đầu tiên quy định về cán bộ công chức cấp xã. Pháp lệnh này cũng là cơ 17 sở quan trọng tách viên chức sự nghiệp với công chức hành chính, nhưng dường như coi công chức bao hàm cả viên chức. Căn cứ Pháp lệnh năm 2003 sửa đổi, bổ sung một số điều Pháp lệnh cán bộ, công chức năm 1998, ngày 10/10/2003, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 117/2003/NĐ - CP về tuyển dụng, sử dụng và quản lý cán bộ, công chức trong các cơ quan nhà nước. Nghị định chỉ rõ hơn cơ quan nơi người công chức làm việc, nhưng các văn bản này chưa đưa ra được căn cứ để phân biệt được rõ đâu là công chức và đâu là cán bộ. Trước đòi hỏi của tình hình mới là đã đến lúc cần một văn bản pháp luật cao hơn, điều chỉnh khái quát và toàn diện hơn các vấn đề liên quan đến cán bộ, công chức. Tại kỳ họp thứ 4, ngày 13/11/2008, Quốc hội khoá XII đã thông qua Luật cán bộ, công chức. Lần đầu tiên, Luật cán bộ, công chức năm 2008, đưa ra khái niệm rõ ràng, phân biệt cán bộ, công chức, cán bộ cấp xã, công chức cấp xã. Điều 4, Luật cán bộ, công chức năm 2008 quy định như sau: 1. Cán bộ là công dân Việt Nam, được bầu cử, phê chuẩn, bổ nhiệm giữ chức vụ, chức danh theo nhiệm kỳ trong cơ quan của Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội ở trung ương, ở tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (sau đây gọi chung là cấp tỉnh), ở huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (sau đây gọi chung là cấp huyện), trong biên chế và hưởng lương từ ngân sách nhà nước. 2. Công chức là công dân Việt Nam, được tuyển dụng, bổ nhiệm vào ngạch, chức vụ, chức danh trong cơ quan của Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội ở trung ương, cấp tỉnh, cấp huyện; trong cơ quan, đơn vị thuộc Quân đội nhân dân, mà không phải là sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp, công nhân quốc phòng; trong cơ quan, đơn vị thuộc Công an nhân dân mà không phải là sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên nghiệp và trong bô máy lãnh đạo, quản lý của đơn vị sự nghiệp công lập của Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội (sau đây gọi chung là đơn vị sự nghiệp công lập), trong biên chế và hưởng lương từ ngân sách nhà nước; đối với công 18 chức trong bộ máy lãnh đạo, quản lý của đơn vị sự nghiệp công lập thì lương được bảo đảm từ quỹ lương của đơn vị sự nghiệp công lập theo quy định của pháp luật. 3. Cán bộ xã, phường, thị trấn (sau đây gọi chung là cấp xã) gọi chung là công dân Việt Nam, được bầu cử giữ chức vụ lãnh đạo theo nhiệm kỳ trong Thường trực Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân, Bí thư, Phó Bí thư Đảng uỷ, người đứng đầu tổ chức chính trị - xã hội; công chức cấp xã là công dân Việt Nam được tuyển dụng giữ một chức danh chuyên môn, nghiệp vụ thuộc Uỷ ban nhân dân cấp xã, trong biên chế và hưởng lương từ ngân sách nhà nước. Theo các quy định trên thì cán bộ, công chức có đặc điểm chung: là công dân Việt Nam, trong biên chế và hưởng lương từ ngân sách nhà nước, mỗi cán bộ, công chức có phương thức riêng để được vào làm việc trong cơ quan của Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội ở các cấp trung ương, tỉnh, huyện, xã, trong bộ máy lãnh đạo, quản lý của các đơn vị sự nghiệp công lập. Như vậy, mặc dù đến nay đã có nhiều cách định danh mới, song quan niệm của Hồ Chí Minh vẫn giữ nguyên giá trị, đơn giản, dễ hiểu, chỉ rõ chức năng của con người trong hệ thống. Từ quan niệm của HCM, tiếp thu các quan niệm mới về cán bộ, công chức, có thể định nghĩa cán bộ công chức nhà nước được hiểu như sau: Cán bộ Nhà nước là công dân Việt Nam, được bầu cử, phê chuẩn, bổ nhiệm giữ chức vụ, chức danh theo nhiệm kỳ trong cơ quan nhà nước ở các cấp, trong biên chế và hưởng lương từ ngân sách nhà nước. Công chức nhà nước là công dân Việt Nam, được tuyển dụng, bổ nhiệm vào ngạch, chức vụ,chức danh trong cơ quan nhà nước ở các cấp, được phân loại theo trình độ đào tạo, ngành chuyên môn, vị trí công tác trong các cơ quan Nhà nước, trong biên chế và hưởng lương từ ngân sách nhà nước. 19 1.1.2. Quan niệm của Hồ Chí Minh về vai trò của cán bộ trong sự nghiệp cách mạng 1.1.2.1. Cách tiếp cận của Hồ Chí Minh về vai trò của cán bộ - Tiếp cận từ vai trò của quần chúng nhân dân đối với cách mạng Quần chúng nhân dân có sức mạnh vô địch, quyết định thành công của cách mạng. Nhưng sức mạnh ấy chỉ được phát huy đầy đủ khi có người tổ chức, có người lãnh đạo. Cách mạng là sự nghiệp của quần chúng nhân dân. Hồ Chí Minh khẳng định đó là sự nghiệp của “dân chúng số đông, chứ không phải là công việc của một hai người” [21, tr. 261-262]. Vì vậy, cách mạng muốn thắng lợi thì phải phát huy được sức mạnh của quần chúng nhân dân. Sức mạnh của nhân dân chỉ mang tính vật chất khi đó là một khối cộng đồng đoàn kết thành một khối, với tính cách là một cộng đồng chung một ý chí, một quyết tâm. Hồ Chí Minh đã nói: có lực lượng dân chúng, việc to tát mấy, khó khăn mấy cũng làm được, không có thì việc gì làm cũng không xong. Dân chúng biết giải quyết nhiều vấn đề một cách đơn giản mau chóng, đầy đủ mà những người tài giỏi, những đoàn thể to lớn, nghĩ mãi không ra. Như vậy, “mọi việc đều do lực lượng nhân dân thực hiện. Nếu nhân dân không ra tay, không có lực lượng nhân dân thì việc nhỏ mấy, dễ mấy cũng không làm xong” [29, tr. 292]. Nhà nước muốn làm bất cứ việc gì đều phải dựa vào sức dân thông qua việc huy động nhân tài, vật lực của dân. Không ai có thể làm thay quần chúng, dù đó là Đảng hay Nhà nước. Nhiệm vụ của Đảng và Nhà nước là: ra sức tổ chức nhân dân, lãnh đạo nhân dân để giải phóng nhân dân. Song, Hồ Chí Minh cũng khẳng định vai trò, sức mạnh của quần chúng nhân dân chỉ được phát huy khi có sự lãnh đạo của Đảng. Năm 1932 trước khi rời Pháp sang Nga, Hồ Chí Minh nói rõ: “Đối với tôi, câu trả lời đã rõ ràng: trở về nước, đi vào quần chúng, thức tỉnh họ, tổ chức họ, đoàn kết họ, huấn luyện họ, đưa họ ra đấu tranh giành độc lập tự do” [25, tr. 192]. Sau này Hồ Chí Minh luôn khẳng định: “Lực lượng của giai cấp công nhân và nhân dân lao động là rất to lớn, là vô cùng vô tận. Nhưng lực lượng ấy 20