Tài liệu Quan niệm của cha mẹ về một số hành vi của con tuổi mẫu giáo và chiến lược ứng xử với trẻ

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ______________ PHẠM THỊ KIM QUY QUAN NIỆM CỦA CHA MẸ VỀ MỘT SỐ HÀNH VI CỦA CON TUỔI MẪU GIÁO VÀ CHIẾN LƢỢC ỨNG XỬ VỚI TRẺ LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC HÀ NỘI - 2017 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ______________ PHẠM THỊ KIM QUY QUAN NIỆM CỦA CHA MẸ VỀ MỘT SỐ HÀNH VI CỦA CON TUỔI MẪU GIÁO VÀ CHIẾN LƢỢC ỨNG XỬ VỚI TRẺ LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC Chuyên ngành: Tâm lý học Mã số : 60 31 04 01 Cán bộ hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS Lê Văn Hảo, viện Tâm lý học HÀ NỘI - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Lê Văn Hảo viện Tâm lý học. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ một công trình nào khác. Tác giả luận văn Phạm Thị Kim Quy LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn cao học này tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới các Thầy (cô) trong Khoa Tâm lý học - Trường Đại Học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại Học Quốc Gia Hà Nội đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn cao học. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn PGS.TS Lê Văn Hảo, người đã tận tình dành nhiều thời gian quý báu để giúp đỡ, hướng dẫn tôi trong suốt quá trình tiến hành nghiên cứu và đóng góp những ý kiến quan trọng giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn cao học này. Qua đây tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến tập thể giáo viên, ban giám hiệu, phụ huynh trường mầm non Just Kids Trần Quốc Toản và trường mầm non Yên Thịnh. Đó là những người đã tạo điều kiện và hỗ trợ tôi trong suốt quá trình tiến hành nghiên cứu thực tiễn, giúp tôi có được những số liệu quý báu để góp phần vào việc hoàn thành luận văn cao học. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến những người bạn và người thân trong gia đình tôi, những người đã ủng hộ tôi về mặt tinh thần, giúp tôi có thể hoàn thành luận văn của mình. Trong quá trình nghiên cứu, đề tài của tôi còn nhiều thiếu sót, tôi kính mong nhận được sự bổ sung, đóng góp ý kiến quý giá của các Thầy (cô) giáo để đề tài của tôi được hoàn thiện hơn. Một lần nữa, tôi xin trân thành cảm ơn! Hà Nội, 5 tháng 06 năm 2017 Học viên Phạm Thị Kim Quy DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết đầy đủ Viết tắt Điểm trung bình ĐTB Độ lệch chuẩn ĐLC Mức độ độc lập MĐĐL Hành vi HV Cha mẹ CM Phong cách giáo dục Phong cách làm cha mẹ PCGD PCLCM Phong cách dân chủ PCDC Phong cách độc đoán PCĐĐ Phong cách nuông chiều PCNC Phong cách thờ ơ PCTƠ DANH MỤC CÁC BẢNG STT Tên bảng Trang 1.1 Phong cách giáo dục của cha mẹ đối với con 11 2.1 Đặc điểm chung về khách thể nghiên cứu 41 2.2 Đặc điểm khách thể theo các tiêu chí 41-42 2.3 Quy ước điểm số cho thang đo quan niệm của cha mẹ 48 2.4 Quy ước điểm số cho thang đo kiểu phong cách ứng xử 48 2.5 Quy ước khoảng điểm và ý nghĩa của mức độ độc lập 49 3.1 Quan niệm của cha mẹ trong việc cho con thể hiện tính độc lập 51 3.2 Bảng 3.2 Thực trạng quan niệm của cha mẹ về các hành vi tự phục vụ của 53 trẻ (%) 3.3 Thực trạng quan niệm của cha mẹ về các hành vi trong lao động của trẻ 55 3.4 Thực trạng quan niệm của cha mẹ về các hành vi trong học tập của trẻ 56 3.5 Thực trạng quan niệm của cha mẹ về các hành vi trong vui chơi của trẻ 57 3.6 Thực trạng quan niệm của cha mẹ về các hành vi của trẻ trong quan hệ với 58 -59 bạn bè, anh/chị/ em 3.7 Thực trạng quan niệm của cha mẹ về các hành vi của trẻ trong quan hệ với 60-61 người lớn 3.8 Sự khác biệt trong quan niệm của cha và mẹ 63 3.9 Sự khác nhau trong quan niệm của cha và mẹ về hành vi học tập của con 63-64 3.10 Sự khác nhau trong quan niệm của cha với mẹ về hành vi vui chơi 64 3.11 Sự khác nhau trong quan niệm của cha và mẹ về hành vi con tháo đồ chơi 65 khi mới mua nhưng không lắp lại được theo nơi sống 3.12 So sánh quan niệm của cha mẹ theo thu nhập gia đình 3.13 Quan niệm của cha mẹ theo thu nhập khi con làm khác hướng dẫn của giáo 68 viên 3.14 Quan niệm của cha mẹ khi con cãi lại người lớn theo thu nhập 3.15 Quan niệm của cha mẹ khi con luôn vâng lời bảo sao nghe vậy theo thu 72 nhập 66 69 3.16 Các nhóm phong cách ứng xử của cha, mẹ 75 3.17 Sử dụng PCGD phân theo thu nhập 76 3.18 Sử dụng PCGD theo trình độ học vấn 77 3.19 Sử dụng PCDG theo nơi sống 77 3.20 Các hành vi cha mẹ GDCC theo chiến lược ứng xử DC 78 3.21 Các hành vi cha mẹ GDCC theo chiến lược ứng xử NC 79 3.22 Hành vi cha mẹ GDCC theo chiến lược ứng xử ĐĐ 79 3.23 Các hành vi GDCC theo chiến lược ứng xử TƠ 80-81 3.24 Mối tương quan giữa cách ứng xử của cha mẹ với các quan niệm của họ về hành vi của con trong tuổi mẫu giáo 82 3.25 Ảnh hưởng các kiểu khí chất của con tới quan niệm của cha mẹ 84 3.26 Ảnh hưởng các kiểu khí chất của con tới của phong cách ứng xử của cha 85 mẹ 3.27 Phong cách giáo dục của thế hệ trước ảnh hưởng đến quan niệm của thế 87 hệ sau 3.28 Phong cách giáo dục của thế hệ trước ảnh hưởng đến thế hệ sau 88 3.29 Ảnh hưởng của thu nhập đến phong cách giáo dục con 89 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ STT 3.1 3.2 3.3 3.4 Tên biểu đồ Biểu đồ 1: Quan niệm của cha mẹ về việc con theo đồ chơi khi mới mua về nhưng không lắp lại được theo nơi sống Biểu đồ 2 : Quan niệm của cha mẹ về hành vi con chạy nhảy nhiều, chơi các trò chơi mạo hiểm Biểu đồ 3: Quan niệm của cha mẹ theo thu nhập khi con làm khác hướng dẫn của giáo viên Biểu đồ 4: Quan niệm của cha mẹ khi con tháo đồ chơi nhưng không lắp lại đươc theo mức thu nhập Trang 70 71 74 75 MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu .............................................................................................2 3. Đối tƣợng và nghiên cứu......................................................................................2 4.Khách thể nghiên cứu ............................................................................................3 5.Giả thuyết nghiên cứu ............................................................................................3 6. Nhiêm vu ̣ nghiên cƣ́u ............................................................................................3 ̣ 7.Giới hạn phạm vi nghiên cứu ................................................................................4 8. Câu hỏi nghiên cứu............................................................................................... 4 9. Phƣơng pháp nghiên cứu .....................................................................................4 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI ..........................................................6 1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ..............................................................................6 1.1 Tình hình nghiên cứu quan niệm của cha mẹ về hành vi của con tuổi mẫu giáo và chiến lược ứng xử với trẻ ở nước ngoài ..............................................6 1.1. 1 Nghiên cứu về quan niệm của cha mẹ về các hành vi của trẻ tuổi mẫu giáo ............................................................................................................................6 1.1.2 Nghiên cứu về chiến lược ứng xử của cha mẹ với con cái .......................8 1.2.Tình hình nghiên cứu quan niệm của cha mẹ về hành vi của con tuổi mẫu giáo và chiến lược ứng xử với trẻ ở Việt Nam ........................................................13 1.2.1. Nghiên cứu về quan niệm của cha mẹ với các hành vi của trẻ tuổi mẫu giáo ...................................................................................................................13 1.2.2 Nghiên cứu về chiến lược ứng xử của cha mẹ với con cái ......................15 2. Khái niệm cơ bản và một số lý thuyết liên quan ..............................................18 2.1 Khái niệm quan niệm .........................................................................................18 2.1.1 Khái niệm.................................................................................................18 2.1.2 Phân loại quan niệm................................................................................19 2.2.Khái niệm ứng xử...............................................................................................21 2.2.1 Khái niệm.................................................................................................21 2.2.2 Phân loại ứng xử. ....................................................................................23 2.2.3. Các chiến lược ứng xử của cha mẹ đối với con cái ...............................25 2.3 Hành vi và chuẩn mực của hành vi ..................................................................29 2.3.1 Khái niệm hành vi....................................................................................29 2.3.2 Chuẩn mực hành vi..................................................................................30 2.4 Khái niệm chiến lược ứng xử ..........................................................................32 2.5 Khái niệm trẻ mẫu giáo ....................................................................................32 2.6 Khái niệm quan niệm của cha mẹ về một số hành vi của con tuổi mẫu giáo và chiến lược ứng xử với trẻ .........................................................................................34 2.7 Các yếu tố ảnh hưởng đến quan niệm và chiến lược ứng xử của cha mẹ con. ....34 Tiểu kết chƣơng 1 ...........................................................................................37 Chƣơng 2. TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................39 2.1. Tổ chức nghiên cứu ..........................................................................................39 2.1.1. Vài nét về địa bàn và khách thể nghiên cứu ...........................................39 2.1.2. Tiến trình nghiên cứu .............................................................................42 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu.................................................................................43 2.2.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu ...........................................................43 2.2.2. Phương pháp phỏng vấn sâu ..................................................................43 2.2.3. Phương pháp xử lí số liệu bằng thống kê toán học ................................44 2.2.4. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi ....................................................45 Tiểu kết chƣơng 2 ...........................................................................................49 Chƣơng 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ..................................................................51 3.1 Thực trạng quan niệm của cha mẹ về các hành vi của con trong tuổi mẫu giáo............................................................................................................................51 3.2. So sánh quan niệm của cha mẹ theo các tiêu chí khác nhau ........................63 3.2.1. So sánh quan niệm của cha mẹ theo giới tính ........................................63 3.2.2 So sánh quan niệm của cha mẹ về hành vi của trẻ theo nơi sống ..........65 3.3.3 So sánh quan niệm của cha mẹ về hành vi của con theo thu nhập ..........71 3.3 Chiến lƣợc ứng xử của cha mẹ với hành vi của trẻ ........................................77 3.3.1 Cha mẹ sử dụng chiến lược ứng xử theo các tiêu chí khác nhau ............77 3.3.2 Chiến lược ứng xử theo phong cách dân chủ ..........................................79 3.3.3 Chiến lược ứng xử theo phong cách nuông chiều ...................................80 3.3.4 Chiến lược ứng xử theo phong cách độc đoán ........................................82 3.3.5 Chiến lược ứng xử theo phong cách thờ ơ ..............................................84 3.4 Tƣơng quan giữa quan niệm với hành vi ứng xử của cha mẹ ......................84 3.5 Các yếu tố ảnh hƣởng đến quan niệm và cách ứng xử của cha mẹ ..............86 3.5.1 Yếu tố đặc điểm tính cách của trẻ ...........................................................87 3.5.2 Yếu tố truyền thống gia đình ...................................................................88 3.5.3 Yếu tố thu nhập của gia đình ...................................................................89 Tiểu kết chƣơng 3 ...........................................................................................90 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................ 92 KẾT LUẬN ..............................................................................................................92 1.1 Về mặt lý luận ...........................................................................................92 1.2Về mặt thực tiễn.......................................................................................922 2. KIẾN NGHỊ .........................................................................................................94 2.1 Về phía cha mẹ ..........................................................................................94 2.2 Về phía giáo viên.......................................................................................94 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 95 PHỤ LỤC ...............................................................................................................101 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Gia đình là nơi con người được sinh ra nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục để lớn lên trở thành công dân hữu ích cho xã hội. Đối với trẻ em, gia đình là một thiết chế giáo dục là môi trường xã hội hóa đầu tiên đặt nền móng cho sự hình thành nhân cách trẻ và có ảnh hưởng lâu dài trong suốt cuộc đời trẻ. Nhiều công trình nghiên cứu của các nhà tâm lý học, giáo dục học và xã hội học về giáo dục sớm cũng khẳng định nhân cách cuả trẻ được hình thành trước tuổi lên 6. Điều này cho thấy, việc giáo dục, xã hội hóa trẻ em giai đoạn 0 - 6 tuổi có một tầm quan trọng đặc biệt. Đúng như những gì mà nhà giáo dục A.X. Macarenco đã nhận định:“Những gì mà bố mẹ đã làm cho con trước 5 tuổi, đó là 90% kết quả của quá trình giáo dục. Nói cách khác là những phẩm chất đạo đức, tính cách, cũng như những năng lực chuyên biệt của bố mẹ thường ảnh hưởng rất lớn đối với con cái trong gia đình” [2]. Trong giai đoạn đặc biệt này, cha mẹ chính là người dẫn dắt trẻ từng bước vào cuộc sống. Con trẻ sau này trở thành một con người như thế nào phần lớn được quyết định bởi nội dung, phương pháp giáo dục của cha mẹ đối với con cái thời thơ ấu. Giáo dục gia đình, như vậy không những có tác dụng mạnh mẽ, có ý nghĩa sâu sắc đối với tuổi trẻ thơ, mà còn có ý nghĩa đối với cả cuộc đời của mỗi người. Do nhận thức được tầm quan trọng của cha mẹ trong giáo dục con từ 0 – 6 tuổi, tại nhiều nước công nghiệp phát triển như Nhật Bản, Na Uy, Thụy Điển... chính phủ cho phép người mẹ hoặc người cha được nghỉ nuôi con cho đến trước 6 tuổi, để có điều kiện chăm sóc, giáo dục con. Ở Việt Nam, kinh nghiệm “dạy con từ thửa con thơ” cũng được ông cha ta đề cao. Trong hệ thống giáo dục nước ta, ngành giáo dục mầm non ngày càng được quan tâm. Nghị quyết TW2 Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII về “định hướng phát triển giáo dục đào tạo trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa”, ngành học mầm non đã xác định mục tiêu chăm sóc- giáo dục trẻ mẫu giáo là: “Cần phát triển một số giá trị, nét tính cách, phẩm chất cần thiết phù hợp với lứa tuổi như mạnh dạn, tự tin, độc lập, sáng tạo, linh hoạt, tự giác,…tạo điều kiện thuận lợi cho trẻ tham gia vào cuộc sống, chuẩn bị học tập tốt ở lớp một và các bậc học sau có kết quả” [2] 1 Cùng với sự phát triển và thay đổi của xã hội, quá trình tiếp xúc giao lưu văn hóa, cách thức giáo dục con của các nền văn hóa khác như Mỹ, Nhật được du nhập vào nước ta khiến một bộ phận không nhỏ các bậc cha mẹ mong muốn con độc lập, mạnh dạn, tự tin. Tuy nhiên, truyền thống quan niệm của người Việt Nam trong giáo dục con vẫn còn mang nặng tư tưởng phụ thuộc, con cái phải phụ thuộc vào cha mẹ nên trẻ em tuy rằng có thể tự thực hiện trong một số hoạt động, nhưng nhìn chung phải suy nghĩ và hành động theo ý muốn của cha mẹ hoặc người lớn. Ngày nay, không ít cha mẹ đang rất băn khoăn về việc “dạy dỗ” con em mình, thậm chí có người còn tỏ ra vô cùng hoang mang, lo lắng. Vì vậy, họ tìm đến các cửa hàng sách, các lớp học “làm bạn với con”, “dạy con không trừng phạt”, “kỷ luật không nước mắt”… với mong muốn tìm được cách thức giáo dục con hiệu quả nhất. Thế nên chưa bao giờ trong các hiệu sách hôm nay có nhiều sách hướng dẫn làm cha mẹ như vậy, chưa bao giờ nhiều khóa học hướng dẫn làm cha mẹ được mở ra nhiều đến thế. Nhưng cũng chưa bao giờ cha mẹ phải chọn lọc, phải trải qua nhiều bối rối như hiện nay. Tuy nhiên, đến này mới chỉ có các bài báo, tạp chí đưa ra một vài chỉ dẫn, lời khuyên trong cách cư xử của cha mẹ đối với trẻ mẫu giáo mà chưa hề có công trình nào nghiên cứu về vấn đề này. Xuất phát từ những lí do trên tôi chọn nghiên cứu đề tài “quan niệm của cha mẹ về một số hành vi của con tuổi mẫu giáo và chiến lược ứng xử với trẻ” làm luận văn thạc sĩ. 2. Mục đích nghiên cứu Làm rõ quan niệm của cha mẹ về những hành vi cha mẹ cho là tích cực, phù hợp và những hành vi không phù hợp của con từ 4-5 tuổi; tìm hiểu mong muốn của cha mẹ về mức độ độc lập của con; chiến lược ứng xử với trẻ trong một số hành vi cụ thể. Trên cơ sở đó đưa ra một số kiến nghị nhằm giúp cha mẹ lựa chọn chiến lược ứng xử phù hợp nhất cho sự phát triển của con cái họ. 3. Đối tƣợng nghiên cứu Mối tương quan giữa quan niệm của cha mẹ và các hành vi của trẻ từ 4- 5 tuổi và chiến lược lược ứng xử với trẻ 2 4. Khách thể nghiên cứu Số liệu được thu thập trên 201 phụ huynh có con trong độ tuổi 4 -5 tuổi. Trong đó:  100 phụ huynh thuộc trường mầm non Yên Thịnh –Yên Bái  101 phụ huynh thuộc trường mầm non Justkid –Hoàn Kiếm, Hà Nội 5. Giả thuyết nghiên cứu Quan niệm và chiến lược ứng xử của cha mẹ có mối tương quan với nhau và được biểu hiện ở các mức độ khác nhau. Có nhiều yếu tố ảnh hưởng quan niệm và chiến lược ứng xử của cha mẹ với con. Trong đó có 4 yếu tố chính gồm: Nguồn lực kinh tế gia đình, chất lượng cuộc sống hôn nhân, khí chất của trẻ, truyền thống gia đình. Nhóm cha mẹ sinh sống ở đô thị lớn có xu hướng ủng hộ và khuyến khích những hành vi mang tính độc lập, tự lập, tự tin nhiều hơn so với nhóm cha mẹ sinh sống ở vùng đang đô thị hóa Trong quá trình giáo dục con, các bậc cha mẹ thể hiện các chiến lược khác nhau bao gồm 4 chiến lược ứng xử cơ bản là chiến lược ứng xử dân chủ, chiến lược ứng xử tự do, chiến lược ứng xử độc đoán và chiến lược ứng xử thờ ơ. 6. Nhiêm vu ̣ nghiên cƣ́u ̣ 6.1. Nhiệm vụ nghiên cứu lý luận Xây dựng cơ sở lý luận nghiên cứu quan niệm và chiến lược ứng xử của cha mẹ với con từ 4 -5 tuổi: tổng quan các tài liệu nghiên cứu liên quan đến quan niệm và chiến lược ứng xử của cha mẹ với con trong độ tuổi 4-5 tuổi; Xây dựng những khái niệm cơ bản như khái niệm quan niệm, ứng xử, hành vi. trẻ 4- 5 tuổi, chiến lược ứng xử, tương quan giữ quan niệm và chiến lược ứng xử của cha mẹ. 6.2. Nhiệm vụ nghiên cứu thực tiễn Nghiên cứu thực trạng quan niệm của cha mẹ về các hành vi mong muốn và các hành vi không mong muốn, quan niệm về mức độ độc lập của con của con trong độ tuổi 4 -5 tuổi. Tìm hiểu mối quan hệ giữa quan niệm và chiến lược ứng xử của cha mẹ với một số yếu tố khách quan, chủ quan. Đề xuất một số giải pháp nhằm giúp cha mẹ lựa chọn chiến lược ứng xử phù hợp với con. 3 7. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 7.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu Có nhiều lý thuyết về quan niệm và chiến lược ứng xử của nhiều tác giả khác nhau. Trong nghiên cứu này, chúng tôi chỉ tập trung tìm hiểu chiến lược ứng xử của cha mẹ với theo lý thuyết của Diana Baumrind. Có nhiều yếu tố ảnh hưởng quan niệm và chiến lược ứng xử của cha mẹ nhưng chúng tôi chỉ tập trung tìm hiểu các yếu tố 4 yếu tố gồm: Chất lượng cuộc sống hôn nhân, nguồn lực kinh tế gia đinh, khí chất của trẻ, truyền thống gia đình. 7.2. Giới hạn về khách thể và địa bàn Trong điều kiện thời gian và kinh phí có hạn, đề tài chỉ điều tra các cha mẹ đang có con theo hành tại trường mầm non Justkid 65b Trần Quốc Toản, Hoàn Kiếm, Hà Nội và trường mầm non Yên Thịnh, Lê Văn Cảnh, Yên Thịnh, Yên Bái. 8. Câu hỏi nghiên cứu Thứ nhất là, quan niệm của cha mẹ về một số hành vi của trẻ ở tuổi mẫu giáo hiện nay như thế nào? Thứ hai là, Chiến lược ứng xử của cha mẹ khi trẻ có hành vi đó? Thứ ba là, yếu tố nào có thể ảnh hưởng đến quan niệm và chiến lược ứng xử của cha mẹ? 9. Phƣơng pháp nghiên cứu 9.1. Phƣơng pháp nghiên cứu tài liệu Tiến hành phân tích, tổng hợp những thông tin liên quan đến quan niệm về một số hành vi tốt và chưa tốt của trẻ, ứng xử và ứng xử của cha mẹ đối với con cái, đặc biệt là con trong độ tuổi mẫu giáo. Từ đó khái quát hóa, hệ thống hóa các vấn đề có liên quan nhằm có thêm cơ sở khách quan khi phân tích kết quả điều tra. 9.2. Phƣơng pháp điều tra bằng bảng hỏi Đây là phương pháp nghiên cứu chính của đề tài. Tác giả luận văn sử dụng các bảng hỏi đã thiết kế bao gồm một hệ thống câu hỏi dành cho khách thể nghiên cứu và đối tượng có liên quan nhằm thu thập thông tin. Từ đó làm sáng tỏ các cách thức ứng xử của cha mẹ với hành vi tốt và chưa tốt của trẻ. Đưa ra các hệ quả của cách ứng xử đó, và các kiến nghị nhằm giúp cha mẹ lựa chọn cách ứng xử phù hợp với con cái mình. 9.3. Phƣơng pháp phỏng vấn sâu 4 Phỏng vấn 10 khách thể là cha mẹ của trẻ ở độ tuổi mẫu giáo nhằm mục đích thu thập thông tin chi tiết, cụ thể hơn mà trong các phương pháp khác chưa thu thập được để nghiên cứu đề tài luận văn. 9.4. Phƣơng pháp thảo luận nhóm Chúng tôi sử dụng phương pháp này nhằm tìm hiểu quan niệm của cha mẹ về những hành vi tốt và không tốt của trẻ. 9.5 Phƣơng pháp thống kê toán học Chúng tôi sử dụng phần mền SPSS 16 để xử lý các số liệu bao gồm thông số: tỉ lệ phần trăm, điểm trung bình, hệ số tương quan để xử lý, phân tích số liệu thu được từ các phương pháp nghiên cứu đã sử dụng trong luận văn. 10. Cấu trúc của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục thì đề tài bao gồm 3 chương như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận về quan niệm của cha mẹ đối với một số hành vi của trẻ; ứng xử của cha mẹ với trẻ mẫu giáo Chương 2: Tổ chức và phương pháp nghiên cứu Chương 3: Thực trạng quan niệm và các chiến lược ứng xử của cha mẹ với trẻ mẫu giáo 5 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI 1.Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1 Tình hình nghiên cứu quan niệm của cha mẹ về hành vi của con tuổi mẫu giáo và chiến lược ứng xử với trẻ ở nước ngoài 1.1.1 Nghiên cứu về quan niệm của cha mẹ vềcác hành vi của trẻ tuổi mẫu giáo Ngày nay, quan niệm của cha mẹ với các hành vi của con cái ngày càng được quan tâm trên diện rộng và được nghiên cứu trên nhiều quốc gia. Trong nghiên cứu xuyên văn hóa về cách thức thực hành làm cha mẹ lành mạnh của CDC [61,tr11] đã cho thấy dù ở phương Đông hay phương Tây thì quan niệm của cha mẹ về các hành vi tốt và chưa tốt của trẻ khá thống nhất với nhau. Họ đều cho rằng con nên vâng lời, không cãi lại, kính trọng ông bà, cha mẹ và người lớn, lịch sự, thành thật, trưởng thành, biết chia sẻ, học tốt. Cũng như thế, ở các nền văn hóa khác nhau cũng không chấp nhận những trẻ không biết vâng lời, hay bực tức, cáu giận, hoặc đấu đá, tranh giành với các anh chị em ruột của mình. Trong chiến lược ứng xử với các hành vi không được mong đợi, nhìn chung cha mẹ nói rằng họ sẽ nói chuyện với con về các hành vi đó trước khi nó chưa xảy ra. Họ cũng đồng ý rằng cần phải thiết lập các luật lệ trong gia đình phù hợp với lứa tuổi. Khi trẻ có hành vi chưa tốt cần phải phân tích và giảng giải cho trẻ hiểu. Họ chỉ dùng các biện pháp trừng phạt thân thể như là một phương cách cuối cùng trong giáo dục trẻ. Tùy theo từng nền văn hóa mà cha mẹ đưa ra các quan niệm, tiêu chuẩn khác nhau trong hành vi của trẻ. Các văn hóa theo xu hướng độc lập gắn liền với giá trị và thúc đẩy những mục tiêu như tự thể hiện, tự hoàn thiện, đưa ra quyết định cá nhân, tham gia vào việc tự định hướng và xây dựng cá nhân khác với người khác. Các văn hóa theo xu hướng phụ thuộc lẫn nhau gắn liền với giá trị và thúc đẩy các mục tiêu như sự hòa hợp, quan tâm tới nhu cầu của người khác, theo đuổi lợi ích của nhóm, duy trì liên kết xã hội và xác định một cá thể trong mối quan hệ với các cá thể khác. Ngay trong cùng một nền hóa nhất định, sự phân chia theo thứ tự các hành vi ưu tiên cũng khác nhau. Liên quan tới các khía cạnh đa diện của sự độc lập, các bà mẹ Âu- Mỹ nhắc tới tầm quan trọng của tính cá thể thường xuyên hơn so với các bà mẹ 6 Đài Loan, trong khi các bà mẹ Đài Loan nhắc nhiều hơn về tầm quan trọng của việc đạt được thành tựu. Các bà mẹ Đài Loan cũng nhìn nhận tầm quan trọng của tính cần cù và quyết đoán cao hơn so với các bà mẹ Âu- Mỹ, những người đánh giá cao tầm quan trọng của lòng tự trọng hơn so với các bà mẹ Đài Loan. Những phát hiện này chỉ ra rằng các yếu tố đa phương diện của tính độc lập và phụ thuộc lẫn nhau được hiểu và đánh giá khác nhau giữa các nền văn hóa [62]. Tuy cùng coi trọng một số phẩm chất nhất định, nhưng thứ bậc ưu tiên của các phẩm chất đó lại không giống nhau trong các nền văn hóa khác nhau. Điều này đã được làm sáng tỏ trong nghiên cứu về ảnh hưởng của văn hóa đến cha mẹ tác giả Paul Spicer thuộc đại học Oklahoma [Paul Spicer, 2010] đã chỉ ra rằng có sự tương phản, khác biệt trong kì vọng về trẻ, cách giáo dục và những phẩm chất, kĩ năng mà cha mẹ ở các nền văn hóa khác nhau coi trọng là khác nhau. Nghiên cứu được tổ chức ở các cha mẹ da trắng, cha mẹ Tây Ban Nha và cha mẹ Mỹ gốc Phi có con trong độ tuổi mẫu giáo. Kết quả của cuộc nghiên cứu cho thấy cha mẹ da trắng và cha mẹ gốc Tây Ban Nha coi kĩ năng chơi hợp tác với bạn là phẩm chất quan trọng nhất, còn cha mẹ Mỹ gốc Phi lại không coi trọng phẩm chất này. Đồng thời, các bậc cha mẹ da Trắng và cha mẹ người Mỹ gốc Phi đề cao và mong muốn trẻ em phải tôn trọng người lớn hơn là các bậc cha mẹ gốcTây Ban Nha. Việc ngồi yên và chú ý trong giờ học được cha mẹ người Mỹ gốc Phi và cha mẹ gốc Tây Ban Nha rất chú trọng, nhưng lại không là vấn đề được coi trọng ở các cha mẹ da trắng. Tác giả bài viết cũng đã chỉ ra rằng có sự khác nhau trong thứ bậc ưu tiên của cha mẹ là do yếu tố văn hóa, tính độc lập hay phụ thuộc mà nền văn hóa mà cha mẹ đang sống đã ảnh hưởng đến quan niệm của họ và họ mong muốn con cái họ cũng thích nghi các truyền thống văn hóa đó. Như vậy, có thể thấy dù ở phương Đông hay phương Tây cha mẹ đều có sự thống nhất trong quan niệm về các hành vi được cho là tốt, hay chưa tốt của trẻ. Quan niệm của cha mẹ cũng chịu ảnh hưởng của văn hóa. Đa số các cha mẹ phương Tây theo xu hướng mong con họ trở thành nhứng đứa trẻ độc lập, sáng tạo, cho con thể hiện quan điểm tư tưởng của mình, còn các cha mẹ ở châu Á lại coi trọng sự ngoan ngoãn, vâng lời, tôn trọng người lớn. 7 1.1.2 Nghiên cứu về chiến lược ứng xử của cha mẹ với con cái Chiến lược ứng xử của cha mẹ hay có thể nói là phong cách giáo dục của cha mẹ từ lâu đã nhận được sự quan tâm nghiên cứu của rất nhiều nhà khoa học xã hội, đặc biệt là các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực Tâm lý học và Giáo dục học. Cụ thể: Ở các quốc gia Âu Mĩ: Người đầu tiên phải kể đến là A. X. Macarenco (1988-1939), nhà giáo dục Xô Viết vĩ đại. Theo ông “Con đường giáo dục của trẻ em có tác dụng mạnh mẽ là giáo dục bằng tấm gương sáng và các phẩm chất riêng của những người xung quanh – đặc biệt là cha mẹ” [dẫn theo 19]. Macarenco luôn đề cao vai trò và tầm quan trọng trong giáo dục gia đình đối với trẻ lứa tuổi mầm non. Ông khẳng định việc giáo dục trẻ mẫu giáo phải thông qua hoạt động trò chơi và lao động. Cha mẹ chính là người đầu tiên xây dựng cho trẻ tình yêu thương gia đình và những người xung quanh. Trong giáo dục con cái, nếu trẻ mắc lỗi các bậc cha mẹ không nên trách phạt con mà phải làm sao cho trẻ nhận thấy những việc làm chưa đúng để chúng có ý thức sửa sai. Và ông cũng kịch liệt lên án việc giáo dục con bằng cách áp đặt, trừng phạt, ngăn cản và tạo ra các loại “uy quyền” của cha mẹ. Những vấn đề nói trên được Macarenco gói gọn trong tác phẩm: Bài ca sư phạm và Cuốn sách của những người làm cha mẹ. Đồng quan điểm với Macarenco, Schaefer (1959) cũng khẳng định rằng mối quan hệ giữa cha mẹ, con cái, anh chị em trong gia đình có ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển và nhận thức xã hội của trẻ, “chìa khóa” để các bậc cha mẹ mở cánh cửa tương lai con em mình chính là mối quan hệ gắn bó, thân thiện của cha mẹ với con cái trong gia đình. Ông đã đưa ra mô hình lý thuyết về các kiểu giáo dục dựa trên 2 bình diện chính, độc lập và đối cực với nhau là: Sự yêu thương / ghét bỏ và sự kiểm soát / tự chủ. Theo đó, các kiểu phong cách giáo dục dân chủ, độc đoán, thờ ơ hay nuông chiều được thiết lập cụ thể như sau: 8 Dân chủ Thờ ơ Tự chủ Ghét bỏ Yêu thương Kiểm soát Nuông chiều Độc đoán Đặc biệt, vào những năm 60 của thế kỷ trước, Diana Baumrind chính là người đặt dấu ấn quan trọng cho các nghiên cứu đương đại về phong cách giáo dục của cha mẹ. Theo bà hai yếu tố tạo nên phong cách giáo dục của cha mẹ chính là sự đáp ứng của cha mẹ và sự kỳ vọng của cha mẹ đối với con. Ở đây, sự đáp ứng của cha mẹ được hiểu là sự trợ giúp của cha mẹ đối với con cái nhằm thỏa mãn những nhu cầu của trẻ. Sự kỳ vọng của cha mẹ được thểhiện thông qua sự kiểm soát của họ đối với con cái của mình làm sao chúng trưởng thành, cư xử có trách nhiệm hơn. Sự kết hợp của hai yếu tố này làm nên phong cách giáo dục của các bậc cha mẹ. Căn cứ vào tính chất, cường độ của từng yếu tốmà D. Baumrind [56] phân chia phong cách giáo dục của cha mẹ thành 3 kiểu: phong cách giáo dục dân chủ, độc đoán, tự do và thờ ơ. Dựa trên công trình nghiên cứu của Baumrind, Maccoby và Martin (1983) [63] đã bổ sung thêm một phong cách giáo dục của cha me ̣ với con. Theo đó, các tác giả này đưa ra bốn kiểu phong cách giáo dục của cha mẹ là: dân chủ, độc đoán, dễ dãi và bỏ mặc. Các tác giả này cho rằng cha mẹ bỏ mặc rất ít đáp ứng yêu cầu của trẻ và cũng rất ít kiểm soát trẻ. Như vậy, có thể nói những nghiên cứu trên đây về các phong cách giáo dục của cha mẹ đã đặt nền tảng quan trọng cho các nghiên cứu lý thuyết đương đại về vấn đề này. Quá trình tìm hiểu về phong cách giáo dục của cha mẹ trong những năm gần đây, chúng tôi ghi nhận công trình nghiên cứu của Kellerhals và Montandon (1991). Hai ông đã phân ra 3 kiểu giáo dục chính: kiểu giáo dục mang tính “hợp đồng” đặc trưng bởi sự ít kiểm soát, nhấn mạnh tới động cơ, tới chiến thuật quan hệ; kiểu giáo dục theo “thể chế” cần nhiều đến sự kiểm soát hơn là đến động cơ và quan hệ; kiểu giáo dục “gia trưởng của mẹ” đặc trưng bởi việc nhấn mạnh đến sự điều ứng cho thích hợp hơn là tính tự chủ, tự điều chỉnh. Tương ứng với đó là 3 phong cách giáo dục: Dân chủ, độc đoán và bao bọc . 9