Trêng ®¹i häc Vinh
Khoa sinh häc
= = = = = =
mét sè ®Æc ®IÓm h×nh th¸I vµ ho¸ sinh cña cam
bï, cam ®êng vµ t¾t( citrus reticulata Balnco fi. Philipp)trång ë h¬ng s¬n – hµ tÜnh.
LuËn v¨n tèt nghiÖp
cö nh©n s ph¹m ngµnh sinh häc
Sinh viªn thùc hiÖn : Ph¹m ThÞ Nh Quúnh
Gi¸o viªn híng dÉn: TS. Hoµng V¨n M¹i
Vinh, 5/2002.
Lêi c¶m ¬n
§Ó hoµn thµnh luËn v¨n nµy, em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy, c« gi¸o
khoa sinh häc, phßng thÝ nghiÖm sinh lý- ho¸ sinh Bé m«n thùc vËt ®· t¹o
®iÒu kiÖn gióp ®ì em vÒ c¬ së vËt chÊt còng nh tinh thÇn trong qu¸ tr×nh
tiÕn hµnh, ®Æc biÖt lµ thÇy gi¸o Hoµng V¨n M¹i - ngêi ®· quan t©m, tËn
t×nh híng dÉn vµ gióp ®ì cho em trong bíc ®Çu lµm quen víi ph¬ng ph¸p
nghiªn cøu khoa häc.
1
Qua ®©y em còng xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù cæ vò, ®éng viªn nhiÖt
t×nh cña c¸c anh chÞ, b¹n bÌ nhÊt lµ c¸c b¹n trong nhãm ®Ò tµi ho¸ sinh ®·
cho t«i thªm quyÕt t©m vµ nghÞ lùc thùc hiÖn thµnh c«ng ®Ò tµi nµy.
1
3
3
3
4
5
7
7
9
10
Môc lôc
Trang
§Æt vÊn ®Ò
Ch¬ng I: Tæng quan tµi liÖu.
1. Nguån gèc vµ sù ph©n bè cña cam quýt.
1.1. Nguån gèc cña cam quýt.
1.2. Sù ph©n bè cña cam quýt
2. Gi¸ trÞ sö dông cña cam quýt.
3. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn cña ngµnh trång cam quýt.
3.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô qu¶ cam quýt trªn thÕ giíi.
3.2. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn cña ngµnh trång cam
quýt ë níc ta.
4. T×nh h×nh nghiªn cøu cam quýt.
4.1. T×nh h×nh nghiªn cøu cam quýt trªn thÕ giíi
2
10
13
16
16
16
17
18
18
18
18
18
18
18
4.2. T×nh h×nh nghiªn cøu cam quýt ë ViÖt Nam
Ch¬ng II: §iÒu kiÖn tù nhiªn
1. VÞ trÝ ®Þa lý.
2. KhÝ hËu.
3. §Êt ®ai.
Ch¬ng III: §èi tîng vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
1. §èi tîng nghiªn cøu.
2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.
2.1. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i.
2.2. Ph¬ng ph¸p thu vµ b¶o qu¶n mÉu
2.3. Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh mét sè thµnh phÇn ho¸ sinh trong qu¶.
Ch¬ng IV: KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn.
1. §Æc ®iÓm h×nh th¸i
22
22
2. Sù sinh trëng vµ ph¸t triÓn qu¶.
2.1. Sù biÕn ®éng khèi lîng qu¶.
2.2. Sù biÕn ®éng tû lÖ % thÞt qu¶ vµ vá qña.
3. Sù biÕn ®éng vÒ mét sè thµnh phÇn dinh dìng
3.1. Sù biÕn ®éng hµm lîng vitamin C.
3.2. Sù biÕn ®éng hµm lîng ®êng.
3.3. Sù biÕn ®éng vÒ hµm l¬ng axit h÷u c¬
3.4. Sù biÕn ®éng vÒ tû lÖ ®êng/axit
3.5. Sù biÕn ®éng vÒ hµm lîng pectin tæng sè.
23
23
26
28
28
32
36
38
40
43
46
51
KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ
Tµi liÖu tham kh¶o
Phô lôc: Mét sè ®Æc ®iÓm vÒ c©y cam bï, cam ®êng vµ t¾t.
3
§ÆT VÊN §Ò
ghÒ trång c©y ¨n qu¶ nãi chung vµ c©y cam quýt nãi riªng lµ mét nghÒ cã
tÝnh truyÒn thèng, ®îc ra ®êi tõ rÊt l©u vµ ngµy cµng ph¸t triÓn ë nhiÒu níc
trªn thÕ giíi bëi nhu cÇu tiªu thô nã ngµy cµng t¨ng.
N»m trong khu vùc nhiÖt ®íi giã mïa, phï hîp víi sù sinh trëng vµ
ph¸t triÓn cña c¸c loµi trong Citrus nªn ngµnh s¶n xuÊt qu¶ cã mói ë níc
ta cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn. Do ®ã c©y ¨n qu¶ cã mói ®îc trång
phæ biÕn trªn hÇu kh¾p c¸c tØnh tõ Nam chÝ B¾c víi nhiÒu gièng, d¹ng
h×nh kh¸c nhau. H¬ng S¬n- Hµ TÜnh lµ mét trong c¸c vïng cã nghÒ trång
c©y ¨n qu¶ cã mói næi tiÕng víi c¸c gièng cam bï, cam ®êng, t¾t. Theo
NguyÔn NghÜa Th×n cam bï, cam ®êng, t¾t ®Òu thuéc gièng quýt, cã tªn
khoa häc lµ Citrus reticulata Balnco, FI. Philipp, tªn níc ngoµi phæ biÕn lµ
Mandarin hoÆc lµ Mandarina [22].
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, do mang l¹i hiÖu qña kinh tÕ cao h¬n
nhiÒu lo¹i c©y kh¸c nªn diÖn tÝch trång cam quýt ë ®©y ngµy cµng ®îc më
réng. Nhng hiÖn nay do c¸ch thøc trång trät cßn mang tÝnh tù ph¸t, thiÕu
quy ho¹ch, dÉn tíi sù lai t¹p vµ tho¸i ho¸ gièng, ngoµi ra cßn do ®iÒu kiÖn
thêi tiÕt cã nhiÒu thay ®æi, s©u bÖnh nhiÒu nªn n¨ng suÊt vµ chÊt lîng cña
c¸c gièng quýt nµy ®ang bÞ gi¶m sót. V× vËy cÇn ph¶i cã sù quan t©m,
nghiªn cøu, ®¸nh gi¸, ph©n lo¹i còng nh kü thuËt canh t¸c trªn c¬ së ®ã
tuyÓn chän c¸c gièng cã n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt ®Æc biÖt lµ gièng
cam bï. Bëi ngoµi nh÷ng ®Æc tÝnh qóy nh phÈm chÊt th¬m ngon, h×nh
d¸ng mµu s¾c qu¶ chÝn ®Ñp, cam bï l¹i chÝn muén trïng vµo dÞp tÕt cæ
truyÒn trong khi ®ã c¸c gièng c©y ¨n qu¶ cã mói kh¸c nh cam, bëi…®·
hÕt mïa thu ho¹ch nªn gi¸ trÞ cña cam bï ®îc t¨ng lªn gÊp nhiÒu lÇn.
Tuy vËy cho ®Õn nay, kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc vÒ c¸c gièng c©y
¨n qu¶ nµy cßn Ýt ®Æc biÖt lµ vÒ ®¸nh gi¸ chÊt lîng qu¶, nÕu cã th× sè liÖu
cßn cha nhiÒu, cha ®Çy ®ñ vµ cã hÖ thèng, chØ míi cã mét vµi dÉn liÖu ban
®Çu.
V× vËy, ®Ò tµi “Mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ ho¸ sinh cña cam bï,
cam ®êng vµ t¾t (Citrus reticulata Balnco, FI. Philipp ) trång t¹i H¬ng S¬n
- Hµ TÜnh” cña chóng t«i ®îc tiÕn hµnh víi môc ®Ých nghiªn cøu mét sè
®Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ chØ tiªu ho¸ sinh ®Ó bíc ®Çu ®¸nh gi¸ chÊt lîng mét
sè gièng quýt trång t¹i H¬ng S¬n – Hµ TÜnh nh»m gãp phÇn vµo viÖc
chän gièng vµ ph¸t triÓn c¸c gièng nµy trong t¬ng lai.
4
5
Ch¬ng I: Tæng quan tµi liÖu
1. Nguån gèc vµ sù ph©n bè Cam Quýt trªn thÕ giíi
1.1. Nguån gèc cña Cam Quýt
Quýt nãi riªng vµ c¸c loµi trong chi Citrus nãi chung lµ mét trong c¸c
loµi c©y ¨n qu¶ nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi cã ®Þa bµn ph©n bè t¬ng ®èi réng
trªn thÕ giíi. Cam quýt cã mÆt hÇu hÕt ë c¸c lôc ®Þa vµ mçi vïng mçi hoµn
c¶nh ®Òu s¶n xuÊt ra nh÷ng gièng thÝch hîp cã c¸c ®Æc tÝnh riªng. Do cam
quýt cã thµnh phÇn chñng lo¹i phong phó vµ ®Þa bµn ph©n bè réng nªn
viÖc x¸c ®Þnh nguån gèc ph¸t sinh cña cam quýt gÆp nhiÒu khã kh¨n vµ cã
nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau.
Theo Ang-gle vµ Ta-na-ka th× Ê n §é vµ MiÕn §iÖn lµ vïng trung t©m
ph¸t sinh ra cam quýt. Ta-na-ka (1979) ®· v¹ch ®êng ranh giíi vïng xuÊt
xø cña c¸c gièng thuéc chi Citrus tõ phÝa ®«ng Ên §é qua óc, miÒn nam
Trung Quèc, NhËt B¶n … [25].
Theo Giu-cop -xki nhµ ph©n lo¹i häc Liªn X« th× cho lµ cÇn nghiªn
cøu c¸c thùc vËt thuéc hä Rutaceae vµ nhÊt lµ hä phô Aurantioidea ë c¸c
vïng nói Himalaya, miÒn T©y Nam Trung Quèc vµ miÒn nói b¸n ®¶o
§«ng D¬ng, ViÖt Nam th× míi cã tµi liÖu ch¾c ch¾n vÒ nguån gèc ph¸t
sinh cña cam quýt. ¤ng nªu gi¶ thiÕt r»ng quýt cã thÓ b¾t nguån tõ Trung
Quèc hay Philipin. Nguån gèc cña chanh, chanh Yªn lµ Ên §é, nguån gèc
cña bëi lµ ë quÇn ®¶o La-xong-®¬ cßn cam chanh cã nguån gèc tõ Trung
Quèc, v× Trung Quèc cã nhiÒu gièng cam chanh ngon tèt tõ l©u ®êi [6].
Theo nhiÒu tµi liÖu nghiªn cøu cña c¸c häc gi¶ Trung Quèc th× nghÒ
trång cam quýt ë Trung Quèc ®· cã tõ h¬n 4000 n¨m. H¸n Nhan Trùc ®êi
Tèng trong “ Quýt Lôc” ®· ghi chÐp vÒ ph©n lo¹i, c¸ch trång, sö dông vµ
chÕ biÕn gièng c©y ¨n qu¶ nµy.
C¸c häc gi¶ cho r»ng c¸c gièng cam, quýt hiÖn trång ë Trung Quèc
®Òu lµ nh÷ng gièng nguyªn s¶n. §iÒu nµy còng kh¼ng ®Þnh thªm vÒ nguån
gèc cña c¸c gièng cam quýt ë Trung Quèc theo ®êng ranh giíi gÊp khóc
Ta-na-ka [25].
Mét sè t¸c gi¶ cho r»ng nguån gèc cña quýt lµ ë miÒn Nam ViÖt Nam
xø §«ng D¬ng. Qu¶ thùc ë ViÖt Nam trªn kh¾p ®Êt níc, tõ B¾c chÝ Nam,
®Þa ph¬ng nµo còng trång quýt víi nhiÒu gièng, d¹ng h×nh cïng víi c¸c
tªn ®Þa ph¬ng kh¸c nhau mµ kh«ng n¬i nµo trªn thÕ giíi cã nh cam sµnh
6
Bè H¹ ( Hµ B¾c ), cam sµnh Hµm Yªn ( Yªn B¸i ), cam sen Yªn B¸i, cam
®êng Canh (Hoµi §øc - Hµ §«ng), cam bï H¬ng S¬n ( Hµ TÜnh ) …[25].
HiÖn nay quýt ®îc trång ë hÇu kh¾p c¸c vïng trång cam quýt trªn thÕ giíi.
Nh×n chung hÇu hÕt c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Òu cho r»ng cam quýt
trång hiÖn nay cã nguån gèc tõ vïng nhiÖt ®íi vµ cËn nhiÖt ®íi §«ng Nam
¸ - Ch©u ¸, kÓ c¶ lôc ®Þa b¸n ®¶o vµ quÇn ®¶o [6].
Tr¶i qua mét qu¸ tr×nh trång trät vµ chän läc l©u dµi mµ tõ nh÷ng gièng
ban ®Çu ®· cho ra rÊt nhiÒu gièng cam quýt trång hiÖn nay.
1.2 Sù ph©n bè cña cam quýt [6]
Tõ vïng trung t©m ph¸t sinh ban ®Çu lµ §«ng Nam ¸, c¸c gièng cam
quýt ®· ph¸t triÓn lan réng ra ë nhiÒu vïng ®Þa lÝ kh¸c nhau trªn thÕ giíi
nh Ch©u ¸, Ch©u ©u, Ch©u Mü. Sù ph©n bè réng r·i cña cam quýt lµ do
kh¶ n¨ng thÝch øng cao víi nh÷ng ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh kh¸c nhau vµ do
kh¶ n¨ng dÔ lai gi÷a c¸c chñng ®Ó t¹o ra nh÷ng chñng míi cã kh¶ n¨ng
thÝch øng nhiÒu h¬n.
ë Ch©u ¢u, cam quýt ®îc trång nhiÒu ë vïng §Þa Trung H¶i, ë ý
(vïng An-p¬-l¬, Xo-ren-t¬, Xi-xi-l¬ vµ Xac-®e-nh¬), vµ ë mét sè níc kh¸c
nh T©y Ban Nha ( vïng Ma-la-ga, G¬-r¬-nat, Va-lang-x¬), Ph¸p (Cote
d’Azur, ®¶o Cooc-x¬ ). ë Liªn X« cam quýt ®îc trång nhiÒu ë miÒn Nam.
ë Ch©u Phi, cam quýt ®îc trång nhiÒu ë B¾c Phi. ë ®©y cã nhiÒu vïng
trång cam quýt lín nh Phay-um (Ai CËp), Mit-ti-gia (Bup-pha-rich, B¬-lida, Ac-ba…). Nh÷ng vïng nµy ®· s¶n xuÊt ra gièng quýt vµ cam ®Æc biÖt
ngät. Ngoµi ra cßn cã nh÷ng vên cam lín ë Tuy-ni -di nh vïng Tuy-ni,
Na-b¬n-mª-den, Ga-bÐt vµ En-u-di-an.
ë Ch©u Mü, cam quýt ®îc trång ë Cuba, Gia-ma-rich, Hoa K×, Trung
Mü vµ nhÊt lµ Nam Mü nh Brazil, Ac-hen-ti-na, El-Equador, Chi lª,
Uruguay, Colombia …
ë Ch©u óc cam quýt ®îc trång nhiÒu ë mét sè ®¶o vµ quÇn ®¶o ë Th¸i
B×nh D¬ng nh ®¶o Gam-bi-ª, Tu-bu-ai, T©n-T©y-Lan, Ta-hi-ti.
ë Ch©u ¸ c¸c níc nh M· Lai, Trung Quèc, Xiri, Ên ®é, NhËt B¶n lµ
nh÷ng níc cã diÖn tÝch trång cam quýt lín.
ë ViÖt Nam, cam quýt ®îc trång hÇu kh¾p c¸c tØnh tõ Nam chÝ B¾c,
nhng cam quýt ®îc trång nhiÒu trªn diÖn tÝch lín lµ vïng ®ång b»ng s«ng
Cöu Long, vïng khu 4 cò vµ vïng trung du miÒn nói c¸c tØnh phÝa B¾c.
Vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long, cam quýt ®îc trång tËp trung ven s«ng
7
TiÒn, s«ng HËu, gåm c¸c tØnh TiÒn Giang, BÕn Tre, VÜnh Long, Trµ Vinh,
§ång Th¸p, CÇn th¬, Sãc Tr¨ng vµ An Giang. Vïng trång cam quýt tËp
trung ë khu 4 cò lµ Phñ Quú - NghÖ An. Cßn t¹i vïng trung du miÒn nói
phÝa B¾c th× cã mét sè vïng trång cam quýt t¬ng ®èi tËp trung nh B¾c S¬n
- L¹ng S¬n, Hµm Yªn, Chiªm Ho¸ - Tuyªn Quang [32].
2. Gi¸ trÞ sö dông cña cam quýt.
HÇu hÕt c¸c loµi trong chi Citrus ®Òu cã gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ th¬ng
m¹i cao bëi tríc hÕt lµ qu¶ cã gi¸ trÞ dinh dìng cao.
Qua kÕt qu¶ ph©n tÝch mét sè thµnh phÇn dinh dìng cña cam quýt, cho
thÊy trong 100g phÇn ¨n hµm lîng ®êng tæng sè chiÕm tíi 6-12g, hµm lîng Vitamin C tõ 30-90 mg, hµm lîng axit h÷u c¬ ®¹t tíi 0,4 -1,3g. Trong
qu¶ cam quýt cßn giµu c¸c lo¹i Vitamin A, B, PP… vµ c¸c chÊt cã gi¸ trÞ
dinh dìng nh Protein, Gluxit, c¸c chÊt kho¸ng nh Ca, P, Fe…
Cam quýt cã h¬ng vÞ th¬m ngon dÔ tiªu ho¸ phï hîp víi khÈu vÞ con
ngêi. Ngoµi ra nã cßn cã t¸c dông cung cÊp n¨ng lîng 1kg qu¶ cam quýt
cã thÓ cung cÊp tõ 530-600 Calo [15]. V× vËy cam quýt cã t¸c dông båi dìng søc khoÎ nhÊt lµ nh÷ng ngêi cã thÓ chÊt kÐm nh ngêi giµ, trÎ em, ngêi
yÕu mÖt…
Qña cam quýt ngoµi viÖc dïng ®Ó ¨n t¬i, th× cßn ®îc dïng lµm
nguyªn liÖu chÕ biÕn trong thùc phÈm c«ng nghiÖp nh chÕ biÕn thµnh qu¶
®ãng hép, lµm níc ngät gi¶i kh¸t, lµm rîu, møt, b¸nh kÑo…
C¸c s¶n phÈm ®îc chiÕt xuÊt tõ cam quýt rÊt ®a d¹ng vµ phong phó,
lµ nh÷ng mÆt hµng cã gi¸ trÞ trªn thÞ trêng. Tõ vá cam quýt ngêi ta cã thÓ
chiÕt xuÊt ®îc c¸c lo¹i vitamin C, vitamin P (flavonoid )… §Æc biÖt lµ
vitamin P cã t¸c dông lµm t¨ng søc bÒn thµnh m¹ch, h¹n chÕ qu¸ tr×nh x¬
v÷a ®éng m¹ch, gi¶m tai biÕn m¹ch m¸u n·o. Vá qu¶ cam quýt còng lµ
nguån s¶n xuÊt pectin. Pectin lµ mét chÊt g©y ®«ng trong c«ng nghiÖp chÕ
biÕn kÑo, níc hoa qu¶. H»ng n¨m ë Mü s¶n xuÊt 2500 tÊn pectin, trong ®ã
cã 80% tõ cam quýt, Bulgari s¶n xuÊt kho¶ng 250 tÊn [16].
Tinh dÇu cÊt tõ vá qu¶, l¸, hoa cam quýt ®îc dïng nhiÒu trong c«ng
nghiÖp thùc phÈm vµ mü phÈm. Ngoµi ra tinh dÇu cam quýt cã gi¸ trÞ kinh
tÕ rÊt cao(1kg tinh dÇu chanh yªn gi¸ 300 USD) [25].
C¸c lo¹i qu¶ thuéc chi Citrus ®· ®îc dïng trong y häc d©n téc cña
nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi tõ rÊt l©u. Lª Quý §«n trong “ V©n §µi lo¹i
ng÷ “ «ng viÕt : “ Quýt vµng lµ thîng phÈm, quýt ®á, quýt v¸ lµ h¹ phÈm,
vá quýt cã tÝnh khoan trung, h¹ ®êm, tiªu Ých …”. H¶i Thîng L·n ¤ng ®·
8
sö dông nhiÒu qu¶ quýt non ph¬i kh« trong c¸c bµi thuèc cña m×nh. Tõ thÕ
kØ XVI, c¸c thÇy thuèc Trung Quèc, Ên §é ®· t×m thÊy t¸c dông phßng
ngõa bÖnh dÞch h¹ch, trÞ bÖnh phæi vµ ch¶y m¸u díi da cña c¸c lo¹i qu¶
thuéc chi Citrus. ë Mü n¨m 1938, c¸c nhµ y häc ®· dïng qu¶ cam quýt
kÕt hîp víi Insulin trÞ bÖnh tiÓu ®êng. ë níc Nga, viÖc sö dông c¸c lo¹i
qu¶ cã mói trong y häc d©n gian tõ thÕ kØ XI [25].
Tãm l¹i qu¶ cam quýt sö dông rÊt cao, tõ thÞt qu¶, vá qu¶ ®Òu cã thÓ
cho ra nh÷ng s¶n phÈm cã gi¸ trÞ vµ trong s¶n xuÊt Ýt cã phÕ phÈm. Do vËy
gi¸ trÞ cña cam quýt ngµy cµng ®uîc kh¼ng ®Þnh kh«ng chØ v× nã lµ nguån
qu¶ t¬i giµu chÊt dinh dìng mµ cßn gãp phÇn lín trong lÜnh vùc c«ng nghÖ
thùc phÈm cña nhiÒu níc, råi cßn lµ nguån nguyªn liÖu ®Ó chiÕt xuÊt bµo
chÕ c¸c s¶n phÈm phôc vô trong y häc, chÕ biÕn thùc phÈm…
3.T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn cña ngµnh trång cam quýt.
3.1 T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô cam quýt trªn thÕ giíi.
Cam quýt lµ mét trong nh÷ng lo¹i qu¶ t¬i ®îc a chuéng vµo bËc nhÊt
trªn thÕ giíi do vËy nhu cÇu vÒ nã ngµy cµng mét t¨ng lªn. §iÒu ®ã còng
®· dÉn tíi trong suèt mÊy thËp kû qua ngµnh s¶n xuÊt cam quýt trªn thÕ
giíi kh«ng ngõng t¨ng nhanh vµ møc tiªu thô qu¶ cña thÞ trêng trªn thÕ
giíi còng ngµy mét cao h¬n do trång cam quýt nhanh chãng ®¬c thu
ho¹ch vµ ®em l¹i lîi nhuËn cao.
HiÖn trªn thÕ giíi cã 75 níc trång cam quýt víi diÖn tÝch vµ s¶n lîng
®¸ng kÓ [25]. DiÖn tÝch trång cam quýt ngµy cµng ®îc më réng: NhËt B¶n
n¨m 1947 míi chØ cã 49.000 ha th× ®Õn n¨m 1971 cã tíi 180.000 ha trång
cam quýt. Liªn X« tríc c¸ch m¹ng chØ cã 160 ha cam quýt th× sau 1950
cã tíi 20.000 ha cam quýt. ë Trung Quèc diÖn tÝch trång cam quýt sau kÕ
ho¹ch 5 n¨m lÇn thø 3 t¨ng lªn ®Õn 40 lÇn cã n¬i t¨ng ®Õn 100 lÇn. ë c¸c
níc thuéc khu vùc Ch©u ¸ th× diÖn tÝch trång cam quýt còng t¬ng ®èi lín
so víi c¸c lo¹i c©y ¨n qu¶ kh¸c: Philippin 30.000 ha, §µi loan 19.000 ha,
Hång K«ng 4000 ha [1]. Víi diÖn tÝch trång cam quýt lín nh vËy h»ng
n¨m trªn thÕ giíi ®· s¶n xuÊt ra mét lîng cam kh¸ lín. Theo dù b¸o cña
FAO n¨m 2000 tæng s¶n lîng qu¶ cã mói trªn thÕ giíi ®¹t trªn 85 triÖu
tÊn, tiªu thô qu¶ cam quýt trªn thÞ trêng c¸c níc kho¶ng 80 triÖu tÊn, t¨ng
trëng h»ng n¨m ®¹t 2,85% [25].
Còng theo th«ng b¸o cña FAO c¸c khu vùc vµ c¸c khèi ®øng ®Çu vÒ
s¶n lîng cam quýt n¨m 1995 gåm ch©u Mü Latinh 23.628.000 tÊn, B¾c
Mü 14.807.000 tÊn, Ch©u ¸ 9.879.000 tÊn, NhËt B¶n 2.628.000 tÊn, tæng
9
s¶n lîng c¸c lo¹i qu¶ n¨m 1994 lµ 80.058.000 tÊn (chiÕm 20% s¶n lîng
c¸c lo¹i qu¶). [25].
Riªng quýt th× s¶n lîng trªn thÕ giíi kho¶ng 8triÖu tÊn, chiÕm 15% s¶n
lîng qu¶ cã mói, ®øng thø hai sau cam (68%). Trong tæng s¶n lîng quýt
cña thÕ giíi th× c¸c níc vïng §«ng Nam ¸ chiÕm tíi 50% (do khÝ hËu
cña vïng nµy thÝch hîp víi sù sinh trëng vµ ph¸t triÓn cña quýt). NhËt
B¶n lµ níc s¶n xuÊt quýt nhiÒu nhÊt, kho¶ng 3,5 triÖu tÊn, chiÕm 45% s¶n
lîng quýt cña thÕ giíi vµ 83% s¶n lîng qu¶ cã mói ë trong níc.C¸c níc
kh¸c nh Th¸i Lan, Indonexia, Philippin, §µi Loan …s¶n lîng vµ diÖn tÝch
trång quýt chiÕm trªn 80%. S¶n lîng quýt cña Th¸i Lan lµ 561.000
tÊn(1986-1987), Indonexia 486.000 tÊn (1986), Philippin 3200 tÊn [30].
Nh vËy c¸c níc Ch©u ¸ ®øng ®Çu vÒ s¶n lîng quýt, sau ®ã lµ T©y Ban
Nha víi trªn 1 triÖu tÊn, ý vµ Brazil kho¶ng 500.000 tÊn. Maroc vµ Hoa
Kú trªn 350.000 tÊn [27].
Cïng víi lîng cam quýt s¶n xuÊt ngµy cµng nhiÒu th× lîng tiªu thô
còng t¨ng lªn. Theo th«ng b¸o cña FAO nh÷ng n¨m cña thËp kû 2000 møc
tiªu thô qu¶ cã mói cña thÕ giíi t¨ng kho¶ng 20 triÖu tÊn [25].
Nhu cÇu tiªu thô cam quýt ngµy cµng nhiÒu nªn s¶n lîng cam quýt
xuÊt nhËp khÈu trªn thÞ trêng ngµy cµng t¨ng. C¸c níc xuÊt khÈu cam quýt
chÝnh bao gåm NhËt B¶n, T©y Ban Nha, Ixraen, Italia, Brazil, Mü…[25].
C¸c níc T©y ¢u nh Ph¸p, §øc, BØ lµ nh÷ng níc nhËp khÈu cam quýt
nhiÒu nhÊt trªn thÕ giíi kho¶ng 75% s¶n lîng cam quýt trªn thÕ giíi [1].
3.2. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn ngµnh trång cam quýt ë níc ta
ViÖt Nam ®îc xem lµ n¬i xuÊt xø cña mét sè gièng cam quýt trªn thÕ
giíi, 53 tØnh thµnh trong c¶ níc ®Òu cã thÓ trång ®îc cam quýt. DiÖn tÝch
canh t¸c cam quýt còng nh lîng qu¶ cam quýt ë níc ta ngµy mét t¨ng theo
nhu cÇu tiªu thô vÒ qu¶ cã mói ë trong còng nh ë ngoµi níc.
ë níc ta tõ n¨m 1990-1995 møc s¶n xuÊt cam, quýt, chanh, bëi t¨ng
nhanh mÆc dï gÆp nhiÒu khã kh¨n do thêi tiÕt vµ khÝ hËu, s©u bÖnh ph¸
ho¹i. Theo niªn gi¸m thèng kª n¨m 1994 vµ íc tÝnh, diÖn tÝch trång cam
quýt cña c¶ níc kho¶ng 60.000 ha, s¶n lîng gÇn 200.000 tÊn. Vïng s¶n
xuÊt cam quýt lín nhÊt níc ta lµ ®ång b»ng s«ng Cöu Long cã kho¶ng
35.000 ha chiÕm 57,86% diÖn tÝch trång c©y cã mói cña c¶ níc, s¶n lîng
124.548 tÊn (chiÕm 76,04%) [25].
C¸c tØnh trång nhiÒu cam quýt nhÊt ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long lµ
TiÒn Giang, BÕn Tre, VÜnh Long, CÇn Th¬, §ång Th¸p chiÕm tíi 88% diÖn
10
tÝch vµ s¶n lîng toµn vïng, trong ®ã tØnh §ång Th¸p cã diÖn tÝch trång
quýt chiÕm 60% trong tæng diÖn tÝch c©y cã mói. TËp ®oµn gièng c©y cã
mói ë ®©y rÊt phong phó, c¸c gièng ®îc trång nhiÒu lµ cam sµnh, cam mËt,
quýt tiÒu, quýt hång, quýt xiªm, quýt ®êng, bëi Long TuyÒn (CÇn Th¬)…
[32].
C¸c tØnh vïng khu 4 cò lµ mét vïng trång cam quýt cã truyÒn thèng
víi c¸c gièng næi tiÕng nh cam X· §oµi (NghÖ An), cam bï H¬ng S¬n, bëi
Phóc Tr¹ch (Hµ TÜnh) hiÖn nay ®· cã diÖn tÝch gÇn 1000 ha. ë vïng nµy
cam quýt ®îc trång tËp trung nhÊt ë Phñ Quú-NghÖ An. Theo tæng côc
thèng kª (1992) n¨m 1990 diÖn tÝch trång cam quýt ë ®©y lµ 1600 ha, hiÖn
nay diÖn tÝch ®ã ®· t¨ng lªn h¬n 2000 ha [32].
Trong c¸c vïng trång cam quýt th× vïng trung du miÒn nói c¸c tØnh
phÝa B¾c cho s¶n lîng quýt cao nhÊt víi thµnh phÇn chñng lo¹i hÕt søc
phong phó vµ ®a d¹ng nh cam sµnh, quýt chum, quýt chun, quýt ®á, quýt
vµng B¾c Giang, quýt ®êng(cam ®êng), quýt vµng B¾c S¬n…[32].
Do níc ta n»m trong khu vùc khÝ hËu nhiÖt ®íi nãng Èm phï hîp víi sù
sinh trëng vµ ph¸t triÓn cña c¸c loµi trong chi Citrus nªn ngµnh s¶n xuÊt
qu¶ cã mói ë níc ta cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn. Tuy nhiªn kh¸c
víi c¸c níc kh¸c trong vïng, s¶n xuÊt qu¶ cã mói ë níc ta tËp trung chñ
yÕu lµ cam cßn c¸c gièng quýt ngon cã gi¸ trÞ hµng ho¸ ë c¸c vïng trong
còng nh ngoµi níc cha ®îc chó träng ph¸t triÓn.Trong khi ®ã trång quýt
mang l¹i hiÖu qu¶ cao ®èi víi ngêi lµm vên. Theo ®iÒu tra cña trêng §¹i
häc CÇn Th¬(12/1992) cho thÊy quýt lµ c©y cho hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt,
l·i thuÇn trªn 1 ha ®¹t 82,4 triÖu ®ång. Sau quýt lµ cam víi 54,6 triÖu,
chanh 43,7 triÖu vµ bëi lµ 21 triÖu/ha [32].
Do vËy trong s¶n xuÊt qu¶ cã qu¶ cã mói, bªn c¹nh viÖc më réng diÖn
tÝch canh t¸c, tuyÓn chän c¸c gièng tèt, ®a d¹ng ho¸ h¬n n÷a vÒ thµnh
phÇn chñng lo¹i th× còng cÇn ph¶i cã kÕ ho¹ch ph¸t triÓn c¸c gièng quýt
®Ó ®¸p øng víi nhu cÇu tiªu thô ngµy cµng cao cña ngêi tiªu dïng trong níc còng nh viÖc xuÊt khÈu sang c¸c níc kh¸c trong khu vùc vµ trªn thÕ
giíi.
4.T×nh h×nh nghiªn cøu cam quýt
4.1. T×nh h×nh nghiªn cøu cam quýt trªn thÕ giíi
Cam quýt lµ lo¹i c©y ¨n qu¶ ®· ®îc con ngêi chó ý tõ l©u bëi lÏ ®ã lµ
nh÷ng c©y ¨n qu¶ cã gi¸ trÞ.
11
Tõ ®êi Tèng, H¸n Nhan Trùc ®· cã ghi chÐp mét sè ®Æc ®iÓm vÒ ph©n
lo¹i, c¸ch trång, sö dông vµ chÕ biÕn gièng c©y ¨n qu¶ nµy [6].
Nhng nh÷ng nghiªn cøu vÒ cam quýt míi thùc sù b¾t ®Çu trong nh÷ng
n¨m sau thËp kØ 30 cña thÕ kØ XX vÒ c¸c mÆt nh ph©n lo¹i, t¹o gièng còng
nh c¸c nghiªn cøu vÒ c¸c s¶n phÈm chiÕt xuÊt tõ c¸c lo¹i hoa qu¶ nµy.
N¨m 1930, t¹i tr¹i thÝ nghiÖm Xu-khu-na thuéc viÖn trång trät Liªn
X«, c«ng t¸c chän gièng cam ®îc b¾t ®Çu. C¸c nhµ chän gièng Ryndin
N.E vµ Exinovxkuya V.N ®· t¹o ®îc gièng cam “ ®Çu dßng “ nguån gèc
ph«i t©m [1].
N¨m 1964, viÖn nghiªn cøu c©y ¸ nhiÖt ®íi cña Liªn X« ®· tiÕn hµnh
thÝ nghiÖm lÇn ®Çu tiªn dïng chÊt ho¸ häc g©y ®ét biÕn trong viÖc chän
gièng cam [1].
Song song víi c«ng t¸c chän gièng lai hay ®ét biÕn con ngêi cßn tËp
trung nghiªn cøu t×m ra biÖn ph¸p canh t¸c hîp lÝ ®èi víi mçi gièng cam
nh»m t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn tèt nhÊt ë mçi vïng.
N¨m 1970, Reuther W. vµ Rios Castano D. ®· tiÕn hµnh so s¸nh qu¸
tr×nh sinh trëng, qu¸ tr×nh chÝn vµ c¸c thµnh phÇn qu¶ cam quýt ë
California ¸ nhiÖt ®íi vµ ë Colombia nhiÖt ®íi [1].
ViÖc nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn ho¸ häc cña cam quýt còng ®· ®îc
nhiÒu t¸c gi¶ tiÕn hµnh bëi lÏ c¸c s¶n phÈm ®ã cã ý nghÜa quan träng trong
c«ng nghÖ thùc phÈm, trong y häc trong c«ng nghÖ mü phÈm.
N¨m 1995 H.Ohta vµ S.Hazegawa ë trung t©m nghiªn cøu cam quýt,
trêng ®¹i häc tæng hîp California ®· ph¸t hiÖn Limonoit lµ nhãm c¸c hîp
chÊt dÉn xuÊt cña tritecpen trong Citrus grandis(L.) Osbeck. Cã hai nhãm
Limonoit trong qu¶ Citrus lµ c¸c aglycon vµ glycozit t¬ng øng [42].
Còng vµo n¨m 1995, Yoshihico Oaki vµ Shigenu Ayamo còng ®· x¸c
®Þnh ®îc limonoit glucozit trong dÞch qu¶ cña Citrus unshiu Mascov [43].
Cïng n¨m, Nazamit Bin Soarani vµ céng sù ®· chiÕt ®îc c¸c d¹ng trung
tÝnh vµ axit cña E.ascorbatoxidaza tõ Citrus unshiu Marc [44].
N¨m 1996, K.Sakamoto, A. Inouse vµ céng sù ®· x¸c ®Þnh ®îc chÊt
S.methylmethionin Sunfonium (MMS) trong qu¶ Citrus lai [45].
C¸c hîp chÊt flavonoit trong cam lµ hîp chÊt ®îc nhiÒu t¸c gi¶ nghiªn
cøu. C«ng tr×nh cña Pierre P. Mouly, Emil M. Gaydon 1977 ®· x¸c ®Þnh ®îc chÊt phenylglycozit, cinnamoyl gluco pyranoit lµ chÊt ®Æc trng cho
cam Citrus sinensis (L.) Osbeck [39].
12
N¨m 1995, F.Anbe vµ céng sù ®· chiÕt tõ qu¶ Citrus unshiu chÊt (+)
abscisyl glycopyranozit, cã t¸c dông øc chÕ sù n¶y mÇm [36].
Cam quýt ®îc xem lµ nguån ®Ó chÕ t¹o pectin do vËy c¸c hîp chÊt
pectin trong c¸c loµi Citrus còng ®îc nhiÒu t¸c gi¶ nghiªn cøu.
N¨m 1997, S.A.El Nawawi vµ céng sù ®· c«ng bè c«ng tr×nh nghiªn
cøu c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn sù t¹o gel cña c¸c pectin Citrus cã møc ®é
este cao [41].
C¸c axit h÷u c¬ trong c¸c loµi Citrus ®· ®îc nghiªn cøu ph¸t triÓn kû
thuËt ph©n tÝch trong cam quýt.
N¨m 1995, Soesiladi E. Widodo vµ c¸c céng sù ®· thµnh c«ng trong
viÖc ph©n tÝch c¸c axit h÷u c¬ trong chanh chua NhËt B¶n víi kü thuËt gas
chromatography [46].
Bªn c¹nh viÖc tiÕn hµnh nghiªn cøu c¸c s¶n phÈm chiÕt xuÊt tõ cam
quýt th× cã nhiÒu t¸c gi¶ nghiªn cøu vÒ c¸c ¶nh hëng cña c¸c nguyªn tè
nh Cu, Mn, Zn, Pb vµ mét sè nguyªn tè vi lîng ®Õn tÝnh chèng chÞu cña
c©y còng nh n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt qu¶ nh c«ng tr×nh cña M.Mozatfarri,
A.K. Alva vµ céng sù (1996) [40].
Ngoµi yÕu tè ®Êt trång th× s©u bÖnh lµ mét yÕu tè ¶nh hëng ®Õn n¨ng
suÊt vµ phÈm chÊt qu¶ cña cam quýt. S©u bÖnh lµ mét t¸c nh©n g©y h¹i
®¸ng kÓ cam quýt, v× vËy còng ®îc c¸c nhµ nghiªn cøu quan t©m, nh c«ng
tr×nh cña TR Gottwald vµ L.W.Timmer (1995), nghiªn cøu vÒ hiÖu qu¶ cña
c©y ch¾n giã vµ sö dông Bactericide ®èi víi sù lan truyÒn cña bÖnh do
Xanthoronas campestris p.v. citri g©y h¹i cam ë Arhentina [38].
Còng vµo n¨m 1995, R.Gafny, N.Mogilner, Y Nitzan nghiªn cøu sù di
chuyÓn vµ ph©n bè cña citrus tristeza virus vµ citrus excocostis viroid
trong c©y Citrus aurantium cßn non [37].
4.2 T×nh h×nh nghiªn cøu cam quýt ë trong níc
NghÒ trång cam quýt ë níc ta ®· cã tõ rÊt l©u ®êi vµ ngµy cµng mét
ph¸t triÓn, v× vËy ®· ®îc quan t©m nghiªn cøu trªn nhiÒu ph¬ng diÖn nh
®¸nh gi¸, ph©n lo¹i, kÜ thuËt canh t¸c còng nh mét sè thµnh phÇn sinh ho¸
vµ c¸c s¶n phÈm chiÕt xuÊt tõ qu¶ cam quýt.
N¨m 1994, Lª Quang H¹nh ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra nghiªn cøu tuyÓn
chän c©y cam bï s¹ch bÖnh, n¨ng suÊt cao phÈm chÊt tèt [9].
13
N¨m 1995, NguyÔn NghÜa Th×n vµ céng sù ®· tiÕn hµnh ph©n lo¹i c¸c
loµi vµ gièng cam quýt chÝnh ë trung t©m nghiªn cøu c©y ¨n qu¶ Phñ Quú
[22].
Cïng n¨m, NguyÔn NghÜa Th×n ®· nghiªn cøu tÝnh ®a d¹ng sinh häc
trong chi Citrus ë ViÖt Nam [23].
N¨m 1996, Vò M¹nh H¶i ®· nghiªn cøu kh¶ n¨ng ph¸t triÓn c©y cam
ë vïng Phñ Quú[8].
Cïng n¨m 1996, Do·n TrÝ TuÖ vµ NguyÔn KÕ Thµnh ®· nghiªn cøu
n¨ng suÊt vµ chÊt lîng gièng cam X· §oµi - NghÖ An [33].
Mét sè gièng quýt cã triÓn väng ph¸t triÓn ë vïng B¾c Quang- Hµ
Giang ®· ®îc TrÇn ThÕ Tôc - §ç §×nh Ca nghiªn cøu [30].
Song song víi viÖc ®¸nh gi¸, ph©n lo¹i th× viÖc ph©n tÝch thµnh phÇn
dinh dìng vµ mét sè s¶n phÈm chiÕt xuÊt tõ qu¶ cam quýt còng ®îc nhiÒu
t¸c gi¶ tiÕn hµnh.
N¨m 1959, phßng ho¸ häc viÖn N«ng L©m ®· tiÕn hµnh ph©n tÝch
thµnh phÇn dinh dìng trong qu¶ cña mét sè gièng cam quýt ë ViÖt Nam
[6].
KÕt qu¶ ®îc ph¶n ¸nh qua b¶ng sau:
B¶ng tµi liÖu ph©n tÝch mét sè gièng cam quýt ViÖt Nam:
§é chua tù do
§êng tæng sè
Vitamin C (mg
Gièng
(%)
(%)
%)
Cam X· §oµi
0.33
7.40
32.6
Cam Canh
0.001
9.65
20.29
Cam Sµnh ( Bè H¹)
0.46
8.80
21.4
Cam Sµnh (Yªn B¸i)
0.65
8.31
19.8
Quýt Bè H¹
0.19
6.65
25
Bëi Phñ §oan
0.05
8.00
72
QuÊt Hµ Néi
4.15
4.65
25.7
14
N¨m 1990, BÕ ThÞ ThuÊn vµ céng sù ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu chiÕt
xuÊt vµ d¹ng bµo chÕ c¸c Flavonoid tõ vá qu¶ Citrus ViÖt Nam [24]
N¨m 1993, Vâ Hång Nh©n vµ céng sù ®· ®iÒu chÕ pectin tõ vá bëi
b»ng ph¬ng ph¸p enzim [18]. §Õn n¨m 1998, NguyÔn §¨ng §iÖp ®·
nghiªn cøu øng dông vi sinh trong quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt pectin
[7].
N¨m 1998, Phïng ThÞ B¹ch YÕn ®· c«ng bè kÕt qu¶ nghiªn cøu cña
m×nh vÒ tinh dÇu cam, chanh, quýt, bëi [35].
N¨m 2000, Phan Xu©n ThiÖu, NguyÔn Lª Dung ®· tiÕn hµnh ph©n tÝch
mét sè thµnh phÇn ho¸ sinh cña cam chanh ë X· §oµi - NghÖ An vµ Nghi
Xu©n - Hµ TÜnh [21] vµ cña qu¶ chanh vïng Nam §µn vµ Nghi léc - NghÖ
An [5] trong luËn v¨n tèt nghiÖp cö nh©n cña m×nh.
N¨m 2001, Hoµng V¨n M¹i, Phan Xu©n ThiÖu ®· tiÕn hµnh nghiªn
cøu thµnh phÇn tinh dÇu vá cam X· §oµi - Citrus sinensis(L.) Osbeck
[17].
Bªn c¹nh ®ã, c¸c biÖn ph¸p kÜ thuËt trång ch¨m sãc vµ ®Æc biÖt lµ
phßng trõ s©u bÖnh còng ®· ®îc tiÕn hµnh nghiªn cøu. Do ®Æc ®iÓm khÝ
hËu ViÖt Nam lµ khÝ hËu nhiÖt ®íi nãng Èm nªn bÖnh vÒ cam quýt ph¸t
triÓn m¹nh, ¶nh hëng rÊt lín ®Õn n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt qu¶. N¨m 1986,
Hoµng L©m ®· nghiªn cøu vÒ “ RÇy chæng c¸nh Diaphorina citri m«i giíi
truyÒn bÖnh vµng l¸ cam”[13].
N¨m 1995, c¸c t¸c gi¶ Hµ Minh Trung, Ng« VÜnh ViÔn, §ç Thµnh
L©m ®· cã c«ng tr×nh vÒ gi¸m ®Þnh vµ kÕ ho¹ch phßng chèng bÖnh vµng l¸
cam quýt ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long [28].
N¨m 1998, Lª Xu©n Cuéc vµ §inh V¨n C còng ®· cã c«ng tr×nh ®iÒu
tra bÖnh vµng l¸ g©n xanh ( hay cßn gäi lµ bÖnh Greening) t¬ng tù ë H¶i
D¬ng [4].
Do vËy ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt qu¶ cña c¸c gièng cam
quýt ë níc ta th× cÇn ph¶i chän läc ra c¸c gièng tèt s¹ch bÖnh.
N¨m 1995, c¸c t¸c gi¶ §oµn ThÞ ¸i ThuyÒn, Lª ThÞ Hång Nhung,
NguyÔn V¨n UyÓn ®· nghiªn cøu thµnh c«ng kÜ thuËt vi ghÐp t¹o ra c©y
s¹ch bÖnh [26].
N¨m 1997, c¸c t¸c gi¶ TrÞnh Duy TiÕn, TrÞnh ThÞ Nga ®· øng dông
tiÕn bé kÜ thuËt nh©n gièng cam quýt theo ph¬ng ph¸p ghÐp m¾t nhá gç ®Ó
t¨ng hiÖu qu¶ nh©n gièng vµ t¹o ra c¸c gièng cam quýt cã chu k× s¶n xuÊt
dµi h¬n [20].
15
VÒ ph©n vi lîng bãn cho cam cã c«ng tr×nh cña TrÇn ThÕ Tôc, TrÇn
§¨ng KÕ n¨m 1994, c¸c t¸c gi¶ ®· nghiªn cøu ¶nh hëng cña Zn, Bo, ®Õn
sinh trëng, n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt cam sunkit trång trªn ®Êt ®á Bazan ë
Phñ Quú- NghÖ An [31].
Nghiªn cøu vÒ b¶o qu¶n cam cã c«ng tr×nh cña §Æng XuyÕn Nh vµ
Hoµng ThÞ Kim Thoa n¨m 1993[19].
Nh×n chung, c«ng t¸c nghiªn cøu vÒ c¸c gièng cam quýt ®· ®îc
nhiÒu t¸c gi¶ tiÕn hµnh trªn mäi ph¬ng diÖn. Tuy nhiªn c¸c c«ng tr×nh
nghiªn cøu vÒ c¸c c©y cã mói trång t¹i H¬ng S¬n - Hµ TÜnh l¹i cha cã
nhiÒu.
Ch¬ng II: §iÒu kiÖn tù nhiªn
1. VÞ trÝ ®Þa lÝ
H¬ng S¬n - Hµ TÜnh n»m ë to¹ ®é 17 O35’ - 18O58’ vÜ ®é B¾c, 105.06 115.55 kinh ®é §«ng, ®é cao trung b×nh tõ 30 - 40 m so víi mùc níc biÓn
[34]. PhÝa B¾c gi¸p hai huyÖn Nam §µn vµ Thanh Ch¬ng ( NghÖ An ).
PhÝa §«ng gi¸p huyÖn §øc Thä, phÝa T©y gi¸p níc Lµo. PhÝa Nam gi¸p
víi huyÖn H¬ng Khª vµ Vò Quang.
HÖ thèng giao th«ng ë H¬ng S¬n rÊt thuËn lîi cho nh©n d©n trong viÖc
trao ®æi mua b¸n víi quèc lé 8A ch¹y qua l·nh thæ huyÖn, nèi liÒn thÞ x·
Hång LÜnh víi níc b¹n Lµo. Ngoµi ra cßn cã con s«ng Ngµn Phè lµ mét
chi nh¸nh cña s«ng La ch¶y qua ®Þa phËn huyÖn.
2. KhÝ hËu [34]
H¬ng S¬n - Hµ TÜnh lµ vïng nhiÖt ®íi giã mïa, cã mïa ®«ng l¹nh, ma hÌ. NhiÖt ®é cña vïng biÕn ®éng tõ 17,9- 29.3 OC. NhiÖt ®é trung b×nh c¶
n¨m lµ 23.7OC. Th¸ng l¹nh nhÊt lµ th¸ng 1 cã nhiÖt ®é trung b×nh lµ
16.7OC, nhiÖt ®é tèi thÊp lµ 14.4 OC. Th¸ng nãng nhÊt lµ th¸ng 7, víi nhiÖt
®é trung b×nh lµ 29.3OC, víi nhiÖt ®é tèi cao lµ 34.2OC
Lîng ma c¶ n¨m lµ 2368,6mm, ®é Èm trung b×nh lµ 85%. Nh vËy H¬ng
S¬n ma nhiÒu, tËp trung lµ nãng. KhÝ hËu ë H¬ng S¬n cã nhiÒu ®Æc ®iÓm
gièng víi H¬ng Khª - lµ vïng trång gièng bëi Phóc Tr¹ch næi tiÕng.
Còng qua tµi liÖu khÝ tîng thuû v¨n cho thÊy nhiÖt ®é, ®é Èm vµ lîng
ma qua c¸c th¸ng rÊt thÝch hîp cho sù ph¸t triÓn cña c©y cã mói:
Th¸ng
1
2
3
4
5
16
6
7
8
9
10
11
12
NhiÖt ®é(OC)
§é Èm(%)
Lîng ma
17.6
18.2
21.1
24.6
27.5
29.1
29.3
28.3
26.2
23.7
20.7
18.0
90
91
90
86
79
75
71
78
87
89
90
95
64.8
59.6
65.4
112.3
212.9
157.6
169.5
252.6
470.9
494.5
199.8
98.7
Vµo th¸ng 1, 2 nhiÖt ®é tõ 17,6 - 18,2 ®é C, lîng ma tõ 59.6 - 64.8
mm ph©n bè ®ång ®Òu, ®©y lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sinh trëng vµ
ph¸t dôc cña c¸c lo¹i c©y hä cam quýt nãi chung vµ c¸c gièng quýt nãi
riªng.
3. §Êt ®ai: [3]
S«ng Ngµn Phè ch¶y qua ®Þa phËn huyÖn cã lu vùc s«ng thuéc mét
phÇn sên nói phÝa ®«ng d·y Trêng S¬n, cao vµ dèc víi ®Çy ®ñ ®Æc trng cña
rõng ma nhiÖt ®íi. Lîng níc mang phï sa båi tô cho mét vïng ®åi nói
thÊp vµ kho¶ lÊp c¸c ch©n nói. Do vËy ®Êt ®ai ë ®©y võa cã ®Æc tÝnh cña
phï sa s«ng, võa cã s¶n phÈm röa tr«i båi tô tõ c¸c ®åi nói thÊp phÇn lín
cã nguån gèc ®¸ mÑ lµ sa th¹ch vµ phiÕn th¹ch. Tuy cã phï sa s«ng båi
®¾p h»ng n¨m nhng H¬ng S¬n vèn lµ vïng cã nhiÒu ®åi nói óp b¸t, thùc b×
bÞ tµn ph¸ ®¸ng kÓ nªn ®Êt ®ai bÞ hao mßn vµ röa tr«i víi tèc ®é nhanh ( do
cã ®é dèc lín) ®· lµm nghÌo c¸c chÊt dinh dìng.
Nh vËy trªn b×nh diÖn chung, ®Êt H¬ng S¬n thuéc lo¹i ®Êt dèc tô b¹c
mµu: pH - 4.5; Mïn % 1.01; L©n tæng sè (P O %): 0.024; L©n ®Ô tiªu
( mg P2O5/100mg ®Êt) 3.5; Kali tæng sè (K2O%) 0.60; Ka li dÔ tiªu ( mg
K2O3/100g ®Êt) 8.5.
2
5
Ch¬ng II: ®èi tîng vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
1. §èi tîng nghiªn cøu
17
Cam bï, Cam ®êng, T¾t thuéc gièng Citrus reticulata (Balnco,
FI.Philipp ) t¹i H¬ng S¬n – Hµ TÜnh tõ th¸ng 9/2001 ®Õn th¸ng 1/2002.
2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
2.1. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i.
- C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm ph©n lo¹i c¸c gièng cam quýt cña NguyÔn NghÜa
Th×n [22] vµ Ph¹m Hoµng Hé [10].
- Sö dông thíc, com pa, c©n ®Ó x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu vÒ kÝch thíc vµ khèi
lîng.
2.2. Ph¬ng ph¸p thu vµ b¶o qu¶n mÉu.
TiÕn hµnh thu mÉu ë nh÷ng vên c©y ®iÓn h×nh, c©y cã ®é tuæi 5-6
n¨m, ph¸t triÓn tèt, kh«ng m¾c bÖnh vµ cho n¨ng suÊt t¬ng ®èi æn ®Þnh.
MÉu ®îc thu vµo c¸c ngµy n¾ng r¸o. Thêi gian thu mÉu b¾t ®Çu tõ th¸ng
9/2001 ®Õn th¸ng 1/2002, chia lµm nhiÒu ®ît, mçi ®ît c¸ch nhau tõ 15-20
ngµy tuú ®iÒu kiÖn thêi tiÕt.
MÉu thu vÒ tiÕn hµnh lµm thÝ nghiÖm ngay, nÕu ph¶i ®Ó qua ngµy th×
ph¶i bäc trong tói nylon råi b¶o qu¶n trong tñ l¹nh.
2.3. Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh mét sè chØ tiªu ho¸ sinh
2.3.1. Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh hµm lîng axit tæng sè [47]
Axit h÷u c¬ trong qu¶ ë d¹ng tù do hay d¹ng kÕt hîp (muèi axit) ®îc chiÕt ra b»ng axit nitric (HNO 3) trong cån 700 sau ®ã ®îc trung hoµ
b»ng NaOH. C¸c axit h÷u c¬ chiÕt ra ®îc kÕt tña b»ng ch× axetat trong
cån 700 vµ axit ho¸ b»ng axit axetic.
Pb(CH3COO)2 + HA PbA + 2CH3COOH
Tña ®îc t¸ch ra b»ng li t©m, råi xö lÝ b»ng dung dÞch Na 2CO3, lóc
nµy c¸c axit h÷u c¬ vµ chÊt mµu hoµ tan díi d¹ng muèi natri cßn PbCO3
l¾ng xuèng.
PbA + Na2CO3 PbCO3 + Na2A
Tña thu ®îc l¹i t¸ch b»ng li t©m, sau ®ã hoµ tan trong dung dÞch axit
HCl
PbCO3 + 2HCl PbCl2 + H2O + CO2
Lóc nµy trong dung dÞch lîng ion Pb2+ t¬ng ®¬ng víi lîng axit h÷u
c¬, v× vËy nÕu x¸c ®Þnh ®îc lîng ion ch× th× sÏ viÕt ®îc hµm lîng axit h÷u
c¬.
§Ó x¸c ®Þnh lîng ion Pb2+, ngêi ta dïng ph¬ng ph¸p Complexon víi
chØ thÞ lµ Cromozen-®en.
18
Hµm lîng axit h÷u c¬ ®îc tÝnh theo c«ng thøc :
X
6.40 * (a b) * k
P
Trong ®ã :
X: Hµm lîng % axit tæng sè tÝnh theo axit citric.
a: ThÓ tÝch cña MgSO4 tiªu thô ë mÉu tr¾ng(ml).
b: ThÓ tÝch cña MgSO4 (dung ®Þch chuÈn ®é) trªn mÉu nghiªn
cøu(ml).
k : Nång ®é cña MgSO4 dïng ®Ó chuÈn ®é.
P : Träng lîng mÉu nghiªn cøu(g).
6,04 : lµ ®é chuÈn cña axit citric(®· nh©n víi 100).
2.3.2. Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh hµm lîng axit tù do [47]
Lîng axit tù do trong qu¶ ®îc x¸c ®Þnh b»ng ph¬ng ph¸p ®o Ièt.
Theo ph¬ng ph¸p nµy ngêi ta cho vµo dung dÞch chiÕt chøa axit tù do mét
lîng d dung dÞch KI03 /KI khi ®ã x¶y ra ph¶n øng sau :
KIO3 + 6HA + 5KI 3I2 + 6KA + H20 ( 1)
Lîng Ièt tù do t¸ch ra ®îc ®Þnh lîng b»ng dung dÞch Na2S2O3 víi chØ
thÞ hå tinh bét :
2Na2S2O3 +I2 Na4S4O6+2NaI (2)
Muèn ph¶n øng (1) diÔn ra nhanh vµ triÖt ®Ó ngêi ta cho vµo mét lîng BaCl2 hoÆc CaCl2. Hµm lîng axit tù do ®îc tÝnh theo c«ng thøc:
X
6.40 * 50 * k * a
P *b
Trong ®ã:
X: Hµm lîng % axit tù do tÝnh theo axit citric.
50: ThÓ tÝch dung dÞch nghiªn cøu(ml).
b: ThÓ tÝch dung dÞch lÊy chuÈn ®é(ml).
a: ThÓ tÝch Na2S2O3 tiªu thô(ml).
k: Nång ®é dung dÞch chuÈn ®é ( Na2S 2O3).
6,04: §é chuÈn cña axit cirtic( ®· nh©n víi 100).
2.3.3. Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh hµm lîng Pectin tæng sè [47]
Pectin lµ mét hîp chÊt h÷u c¬ ®îc cÊu t¹o tõ c¸c ph©n tö axit
Galacturonic. Trong qu¶ pectin tån t¹i hai d¹ng lµ pectin hoµ tan vµ pectin
kh«ng hoµ tan ( Protopectin ). Pectin tæng sè lµ tæng hµm lîng cña pectin
19
hoµ tan vµ propectin. Protopectin vµ pectin hoµ tan ®îc chiÕt ra ®ång thêi
víi dung dÞch Na2CO3 nãng chøa mét lîng nhá NaOH:
C26H40O22(COOCH3)3COOH+4NaOH C26H40O22(COONa)4+CH3+H2O
C26H40O22(COOCH3)2 Ca(COO)2 + Na2 CO3 + 2NaOH
C26H40O22 (COONa)4 + CH3 OH + CaCO3
Tõ dung dÞch thu ®îc ë trªn ngêi ta tiÕn hµnh kÕt tña axit pectinic
b»ng dung dÞch CaCl2 t¹o ra d¹ng muèi kh«ng tan:
C26H40O22 (COONa)4 + 2CaCl2 C26H40O22 ( COO)4Ca2 + 4NaCl.
Tña ®îc t¸ch ra b»ng li t©m, röa b»ng axit axetic sau ®ã tiÕn hµnh
ph©n huû b»ng Na2CO3 trong ®iÒu kiÖn ®un nãng :
C26H40O22(COO)4Ca2 + Na2CO3 C26H40O22(COONa)4 + CaCO3
Lóc nµy axit pectinic chuyÓn vµo dung dÞch díi d¹ng hoµ tan
(pectatnatri) cßn canxi tña díi d¹ng CaCO3 vµ ®îc t¸ch ra sau ®ã hoµ tan
trong dung dÞch HCl hoÆc CH3COOH:
Lîng ion Ca2+ trong dung dÞch t¬ng ®¬ng víi lîng pectin vµ ®îc x¸c
®Þnh b»ng ph¬ng ph¸p Complexon:
Hµm lîng pectin tæng sè ®îc tÝnh theo c«ng thøc sau:
X
22.1 * ( a b) * k
P
Trong ®ã:
X: Hµm lîng % cña axit pectinic.
a: ThÓ tÝch dung dÞch dïng chuÈn ®é tiªu thô trªn mÉu tr¾ng (ml).
b: ThÓ tÝch dung dÞch dïng chuÈn ®é tiªu thô trªn mÉu nghiªn cøu
(ml).
k: Nång ®é MgSO4 dïng chuÈn ®é.
P: Träng lîng mÉu nghiªn cøu(g).
22,1: Lµ ®é chuÈn cña axit pectinic ®· nh©n víi 100.
2.3.4. X¸c ®Þnh hµm lîng ®êng theo ph¬ng ph¸p Bertrand [48]
2.3.5. X¸c ®Þnh hµm lîng Vitamin C theo ph¬ng ph¸p dîc ®iÓn Liªn
X«[48- cã c¶i tiÕn].
20
- Xem thêm -
.DOC 
47 
179 
75 
