Tài liệu Kịch nguyễn huy thiệp từ góc nhìn giao thoa thể loại

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN -------------------------------------- NGUYỄN THỊ HẢI LÝ KỊCH NGUYỄN HUY THIỆP TỪ GÓC NHÌN GIAO THOA THỂ LOẠI Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Lý luận Văn học Mã số: 60.22.01.20 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Phạm Thành Hƣng Hà Nội - 2017 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................3 1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................3 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ....................................................................................4 3. Mục đích, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ......................................................6 4. Phƣơng pháp nghiên cứu......................................................................................7 5. Cấu trúc luận văn ..................................................................................................7 CHƢƠNG 1 NHỮNG THỂ NGHIỆM VÀ TÌM TÒI ĐỔI MỚI CỦA NGUYỄN HUY THIỆP TRONG VĂN HỌC KỊCH ...............................................................8 1.1. Nguyễn Huy Thiệp – Cây bút nổi danh trong truyện ngắn ..........................9 1.2. Tiểu thuyết Nguyễn Huy Thiệp – Một kiểu văn giải trí trong xã hội tiêu dùng..................... .....................................................................................................13 1.3. Kịch Nguyễn Huy Thiệp – thành quả của quá trình đổi mới, tìm tòi và vƣợt thoát .................................................................................................................21 CHƢƠNG 2 MỘT SỐ VẤN ĐỀ THI PHÁP THẾ LOẠI TRONG KỊCH NGUYỄN HUY THIỆP .........................................................................................27 2.1. Nhân vật kịch ....................................................................................................27 2.1.1.Giới thuyết về nhân vật kịch ...........................................................................27 2.2.2. Các kiểu nhân vật trong kịch Nguyễn Huy Thiệp ........................................28 2.2.2.1. Nhân vật đời thường.....................................................................................29 2.2.2.2. Nhân vật lưỡng diện .....................................................................................33 2.2.2.3. Nhân vật huyền thoại - lịch sử .....................................................................37 2.2. Tổ chức thời gian – không gian nghệ thuật trong kịch ................................40 2.2.1. Tổ chức thời gian nghệ thuật trong kịch ......................................................40 2.2.2. Tổ chức không gian nghệ thuật trong kịch ..................................................45 2.3. Xung đột trong kịch Nguyễn Huy Thiệp ........................................................53 2.3.1. Giới thuyết về xung đột kịch ..........................................................................53 2.3.2. Các xung đột cơ bản trong kịch Nguyễn Huy Thiệp ....................................54 2.3.2.1. Xung đột trên bình diện đạo đức ..................................................................54 1 2.3.2.2. Xung đột giữa con người và xã hội ..............................................................59 2.4. Ngôn ngữ kịch ...................................................................................................62 2.4.1. Ngôn ngữ đối thoại của nhân vật ..................................................................63 2.4.2. Ngôn ngữ độc thoại của nhân vật .................................................................66 CHƢƠNG 3 TỰ SỰ VÀ TRỮ TÌNH – NHỮNG YẾU TỐ GIAO THOA TRONG KỊCH NGUYỄN HUY THIỆP ...............................................................75 3.1. Vấn đề giao thoa thể loại .................................................................................75 3.2. Tính tự sự trong kịch Nguyễn Huy Thiệp......................................................79 3.2.1. Giới thuyết về phương thức tự sự ..................................................................79 3.2.2. Người kể chuyện trong kịch Nguyễn Huy Thiệp ..........................................79 3.2.3. Lời kể chuyện (dẫn truyện) trong kịch Nguyễn Huy Thiệp .........................84 3.2.4. Hệ thống motif trong cốt truyện kịch Nguyễn Huy Thiệp ...........................87 3.3. Tính trữ tình trong kịch Nguyễn Huy Thiệp .................................................91 3.3.1. Giới thuyết về tính trữ tình ............................................................................91 3.3.2. Cái tôi trữ tình trong lời thoại nhân vật ........................................................92 3.3.3. Chất thơ xuất hiện trong các xung đột kịch .................................................96 3.3.4. Những lời thơ trong văn bản kịch ...............................................................100 KẾT LUẬN ............................................................................................................108 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................110 2 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài “Đời người giấc mộng phù vân Mê man trong cõi nhân quần với nhau...” (Vong Bướm – Nguyễn Huy Thiệp) Nguyễn Huy Thiệp đến với “cõi nhân quần” đến với chúng ta, đến với nền văn học dân tộc vào nửa sau những năm 80 của thế kỷ XX và nhanh chóng trở thành một “hiện tượng văn học độc đáo” trên văn đàn Việt Nam giai đoạn Đổi mới. Đặc biệt khi truyện ngắn Tướng về hưu vừa xuất hiện Nguyễn Huy Thiệp ngay lập tức đã gây chấn động dư luận, ông trở thành tâm điểm của giới văn chương, là nguyên nhân của những cuộc tranh luận trong giới phê bình văn học. Nhận xét về Nguyễn Huy Thiệp nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên cho rằng ông là thành quả của sự đổi mới: “...Một hướng kết tinh đầy ấn tượng của thời kỳ đổi mới văn học là sáng tác của Nguyễn Huy Thiệp. Hiện tượng Nguyễn Huy Thiệp – đó là thành quả của đổi mới” [30, tr. 5]. Có thể nói với lối viết táo bạo và độc đáo Nguyễn Huy Thiệp đã góp phần to lớn trong việc phá vỡ thế bình ổn của nền văn học dân tộc trước đó, đồng thời thổi một “làn gió mới” vào nền văn học đương đại khiến cho người đọc vừa hứng khởi lại vừa dè dặt khi đón nhận những tác phẩm của ông. Bên cạnh đó thì sự xuất hiện của Nguyễn Huy Thiệp khiến người ta phải nghĩ ngay đến sự đổi mới của thể tài văn xuôi Việt Nam đương đại mà trước đó vốn rất lặng gió với những bước đi chậm rãi, đầy cân nhắc. Không chỉ viết truyện ngắn mà Nguyễn Huy Thiệp còn viết tiểu thuyết, tiểu luận phê bình, kịch. Đối với kịch, Nguyễn Huy Thiệp dành cho nó một sự tâm đắc kỳ lạ, bằng chứng là ông đã đưa vào kịch rất nhiều cách tân mới mẻ, độc đáo và thể hiện cá tính riêng. Do đó mà kịch của ông khác hẳn so với kịch của các tác gia khác như Lưu Quang Vũ, Nguyễn Huy Tưởng... Khi tiếp nhận kịch Nguyễn Huy Thiệp chúng ta sẽ thấy có sự kết hợp, giao thoa của nhiều thể loại văn học khác, đó là chất trữ tình của thơ, tính tự sự của truyện ngắn và tiểu thuyết cùng xuất hiện đan xen. 3 Theo thống kê Niên biểu văn chương Nguyễn Huy Thiệp của tác giả Mai Anh Tuấn (tính từ thời điểm năm 1971 đến tháng 8/2015 Nguyễn Huy Thiệp đã sáng tác được 13 vở kịch). Được biết kịch Nguyễn Huy Thiệp đã được dàn dựng ở nhiều quốc gia, tuy nhiên ở trong nước thì kịch của ông chỉ được biết đến nhiều dưới dạng kịch bản văn học. Bên cạnh đó việc nghiên cứu, giới thiệu kịch của Nguyễn Huy Thiệp cho đến nay, chưa được chú ý nhiều. Xuất phát từ những lý do trên, đồng thời nhận thấy việc nghiên cứu kịch của Nguyễn Huy Thiệp là rất cần thiết, mang tính thực tiễn, đặc biệt là khi nhìn nhận từ phương diện giao thoa thể loại trong một văn bản kịch. Do đó, chúng tôi đã chọn Kịch Nguyễn Huy Thiệp từ góc nhìn giao thoa thể loại làm đối tượng nghiên cứu chính cho đề tài luận văn của mình. Trong phạm vi của luận văn chúng tôi mong muốn sẽ chỉ ra được thành công và hạn chế của kịch Nguyễn Huy Thiệp, đồng thời cho thấy một hướng đóng góp của Nguyễn Huy Thiệp vào thành tựu của nền văn học Việt Nam thời kỳ đổi mới với những bước chuyển mình mạnh mẽ. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Tuy không đạt được thành công vang dội như ở truyện ngắn nhưng kịch cũng là thể loại mà Nguyễn Huy Thiệp dành nhiều tâm huyết và trí lực của mình vào đó. Tập kịch đầu tiên đánh dấu sự chuyển hướng của ngòi bút Nguyễn Huy Thiệp sang địa hạt này là tập Xuân Hồng, được ra mắt vào năm 1994. Trong bài viết giới thiệu về tập kịch này của Nguyễn Huy Thiệp tác giả Thụy Khuê đã có sự so sánh kịch của ông với kịch của J. P. Sartre, đó là những vở kịch nặng về phần văn học và nhẹ về phần trình diễn, trong bài giới thiệu của mình Thụy Khuê đã đánh giá như sau: “Kịch bản văn học của Nguyễn Huy Thiệp đào sâu ý thức về kịch muôn thuở: thoái bộ để nhận diện mình một cách khách quan hơn, đồng thời mở đường cho một phong cách kịch hiện đại chưa thật sự xuất hiện trong truyền thống văn học và nghệ thuật của chúng ta: Ðặt vấn đề với con người về con người qua ngôn ngữ đối thoại, trong cái mâu thuẫn sâu xa cực độ và cực điểm của chính mình, phát sinh từ môi trường tạo tác. Ðó là bi kịch thảm thương và khốc liệt nhất trong mỗi chúng ta mà 4 chỉ nghệ thuật kịch trường mới có cơ hội phô diễn trước công chúng, một cách khách quan, minh mẫn và tàn nhẫn.” Có thể nói do không tạo được tiếng vang lớn và không được đánh giá đúng tầm nên các tác phẩm kịch của Nguyễn Huy Thiệp ban đầu chỉ xuất hiện rải rác trên các tạp chí văn học, tạp chí sông Hương. Phải đến năm 2003 Nhà xuất bản Trẻ mới tập hợp, chọn lọc và in thành Tuyển tập kịch Nguyễn Huy Thiệp, khi đó kịch của ông mới được phổ biến với độc giả. Năm 2008 Nguyễn Huy Thiệp viết vở kịch Nhà ô sin, đến năm 2010 Nhà xuất bản Thanh niên chọn in tuyển tập kịch Nguyễn Huy Thiệp đã lấy tác phẩm này làm tên chủ đề cho cả tập kịch. Chia sẻ về hoàn cảnh ra đời của Nhà ô sin Nguyễn Huy Thiệp cho biết: “Mùa hè năm nay, tôi viết vở kịch Nhà ô sin trong một hoàn cảnh trớ trêu: dở khóc dở cười, chưa bao giờ tôi chán nản tuyệt vọng về cuộc sống mà tôi có trách nhiệm dự phần và chịu đựng nhiều đến thế. Tôi bó tay, thúc thủ không làm được gì ngoài việc ngồi im, chờ đợi các sự kiện dẫn đến trạng thái “cùng tắc biến, biến tắc thông”. Tôi viết vở kịch này như một người buộc phải ngồi chơi cờ tướng. Hắn không còn có cách nào khác buộc phải tìm ra nụ cười để biến nước cờ bí thành nụ cười chiếu tướng, tìm ra tiếng cười thú vị và thoải mái trong một trận thế mà biết rằng chắc chắn sẽ thua” Năm 2012 Nguyễn Huy Thiệp tiếp tục cho ra mắt tập kịch chèo Vong bướm với hai kịch bản chèo là Vong bướm và Truyền thuyết tìm vua. Nhận xét về tập kịch này PGS.TS Nguyễn Đăng Điệp cho rằng “Vong bướm là trò chơi nghệ thuật đầy ngẫu hứng nhưng công phu của Nguyễn Huy Thiệp”. Năm 2015 trong luận văn Thạc sĩ của mình Nguyễn Thị Hà đã triển khai đề tài Kịch của Nguyễn Huy Thiệp dưới góc nhìn thi pháp thể loại, trong đó tác giả đã có sự nghiên cứu khá kỹ về các đặc trưng của kịch Nguyễn Huy Thiệp trên các phương diện như nhân vật, kết cấu, xung đột và ngôn ngữ kịch. Nhìn chung như đã nói ở phần đầu của bài viết, do không có được cơ may “cập thời vũ”, không thực sự tạo được tiếng vang lớn nên kịch của Nguyễn Huy Thiệp không được giới nghiên cứu phê bình quan tâm như truyện ngắn của ông. 5 Chưa có một công trình nghiên cứu chuyên sâu nào về mảng kịch của Nguyễn Huy Thiệp, mà đó chỉ là những bài nhận xét, đánh giá, các bài điểm sách đăng rải rác trên các trang báo, tạp chí và các website. Do vậy có thể khẳng định rằng vấn đề mà chúng tôi chọn nghiên cứu trong bài luận của mình – giao thoa thể loại trong kịch Nguyễn Huy Thiệp là một vấn đề hoàn toàn mới mẻ. 3. Mục đích, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Chúng tôi muốn nghiên cứu vấn đề giao thoa thể loại trong kịch của Nguyễn Huy Thiệp, những vấn đề lý thuyết về đặc trưng của kịch nói chung và kịch của Nguyễn Huy Thiệp nói riêng, mong muốn tạo ra cái nhìn đầy đủ và toàn diện hơn về kịch của Nguyễn Huy Thiệp và những đóng góp của ông cho nền kịch Việt Nam. Nghiên cứu về Kịch Nguyễn Huy Thiệp từ góc nhìn giao thoa thể loại, bên cạnh mục đích chính là chỉ ra được những ảnh hưởng, sự liên văn bản của các thể loại văn học khác trong kịch Nguyễn Huy Thiệp chúng tôi còn mong muốn tìm ra những hạn chế và thành công trong kịch của Nguyễn Huy Thiệp, tìm ra nguyên nhân tại sao kịch của ông phần lớn chỉ là các kịch bản văn học và tại sao nó lại không được đón nhận như truyện ngắn. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Những vấn đề lý luận liên quan đến sự giao thoa thể loại trong kịch của Nguyễn Huy Thiệp. Đó là sự tồn tại của chất trữ tình và tự sự trong một văn bản kịch. 3.3. Phạm vi nghiên cứu Luận văn tiến hành nghiên cứu, khảo sát toàn bộ kịch của Nguyễn Huy Thiệp theo như thống kê của Mai Anh Tuấn (tính đến tháng 8/2015) là 13 vở. Để phạm vi nghiên cứu được chọn lọc, tập trung vào những tác phẩm tiêu biểu, chúng tôi tiến hành khảo sát văn bản và giải quyết vấn đề trong 3 ấn phẩm xuất bản sau đây: 1.Nguyễn Huy Thiệp (2003), Tuyển tập kịch, Nhà xuất bản trẻ 2.Nguyễn Huy Thiệp (2010), Nhà ô sin, Nhà xuất bản Thanh Niên 6 3. Nguyễn Huy Thiệp (2012), Vong bướm, Nhà xuất bản Thời Đại và Nhã Nam 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Với mục đích làm sáng tỏ vấn đề giao thoa thể loại trong kịch của Nguyễn Huy Thiệp, trong luận văn này chúng tôi vận dụng các phương pháp nghiên cứu chính là phương pháp tổng hợp phân tích, phương pháp thống kê, phương pháp xã hội học, phương pháp đối chiếu và so sánh – đây cũng là phương pháp được ưu tiên vận dụng nhiều hơn cả. 5. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Những thể nghiệm và tìm tòi đổi mới của Nguyễn Huy Thiệp trong văn học kịch Chương 2: Một số vấn đề thi pháp thể loại trong kịch Nguyễn Huy Thiệp Chương 3: Tự sự và trữ tình – Những yếu tố giao thoa trong kịch Nguyễn Huy Thiệp 7 NỘI DUNG CHƢƠNG 1 NHỮNG THỂ NGHIỆM VÀ TÌM TÒI ĐỔI MỚI CỦA NGUYỄN HUY THIỆP TRONG VĂN HỌC KỊCH Như chúng ta đã biết Nguyễn Huy Thiệp vốn có một tuổi thơ gian khó khi phải cùng gia đình sống lưu chuyển qua nhiều vùng nông thôn khác nhau từ Thái Nguyên, qua Phú Thọ, đến Vĩnh Phúc. Trước khi trở thành nhà văn ông từng làm thầy giáo và đã có hơn 10 năm dạy học ở vùng Tây Bắc rồi sau đó mới trở về Hà Nội công tác trong ngành giáo dục và thuyên chuyển ở nhiều vị trí khác nhau. Có thể nói, tuổi thơ gian khó khi sống ở nông thôn cùng quá trình công tác lâu dài ở miền núi đã trở thành những chất liệu văn học đáng quý trong các sáng tác của Nguyễn Huy Thiệp. Trong các tác phẩm của Nguyễn Huy Thiệp hình ảnh về những miền quê vùng đồng bằng Bắc Bộ, những vùng núi xa xôi hẻo lánh với những con người nghèo khó, lam lũ mà thật thà, chân chất cứ trở đi trở lại trong những trang văn ông như một sự gửi gắm niềm thương, nỗi nhớ về tuổi thơ, về quãng thời gian khốn khó của mình. Đã có lần thông qua truyện ngắn của mình nhà văn tự nhận rằng “mẹ tôi là nông dân, còn tôi sinh ra ở nông thôn” ( Những bài học nông thôn). Kinh nghiệm sống, những trải nghiệm phong phú kết hợp với tài năng văn chương sẵn có từ trong máu thịt Nguyễn Huy Thiệp đã trở thành mảnh đất màu mỡ để ươm mầm cho văn chương ông và được dịp phát triển rực rỡ ở những thời điểm khác nhau trong nền văn học của dân tộc. Vì thế mà trong một bài viết đăng trên Tạp chí Sông Hương tháng 11/2015 tác giả Mai Anh Tuấn đã có nhận xét mang tính khái quát về sự nghiệp văn chương của Nguyễn Huy Thiệp như sau: “Khác với ví von có phần đơn giản rằng “Nguyễn Huy Thiệp là bông hoa nở muộn trên văn đàn”, chúng ta thấy cuộc viết của Nguyễn Huy Thiệp nảy sinh khá sớm, từ thập niên 1970, lúc ông ngoài hai mươi tuổi, và âm thầm xuất hiện vào năm 1986 trước khi thực sự bùng nổ vào năm 1987. Một quá trình viết như thế chắc chắn được điều chỉnh bởi sự quan sát, nghiên cứu kĩ lưỡng bạn đọc để “dọn ra món ăn tinh thần cho cả thời đại mình” sao cho “hợp thời”. Theo thống kê của tôi, đến thời điểm này 8 (8/2015), Nguyễn Huy Thiệp có 111 tác phẩm, trong đó có 53 truyện ngắn, 4 tiểu thuyết, 13 vở kịch, còn lại là những tiểu luận, tạp văn, phê bình. Việc ông tuyên bố ngừng viết, “rửa tay gác kiếm”, “cuộc chơi kết thúc” phần nào phản ánh sự lắng lại của cao trào đổi mới văn học khi mà những điều kiện duy trì, tiếp sức cho nó không còn dồi dào, thuận lợi như trước.” [57, tr.79] Cũng theo nhận xét của tác giả này thì thành công của Nguyễn Huy Thiệp không chỉ trong phạm vi trong nước mà các tác phẩm của ông còn được xuất bản ra nhiều cộng đồng ngôn ngữ khác nhau, từ tiếng Pháp, tiếng Anh đến tiếng Hà Lan, Nhật... Có thể nói Nguyễn Huy Thiệp là một trong số ít những nhà văn Việt Nam đương đại có tính quốc tế với tầm ảnh hưởng lớn, là cầu nối để giới nghiên cứu văn học Việt trên thế giới hiểu nhiều hơn về văn học Việt Nam. Tất cả đều nhờ vào một tài năng văn học xuất sắc, với sức sáng tạo dồi dào và một lối viết sắc bén, cá tính, sáng tạo vừa cho thấy bản sắc cá nhân vừa cho thấy những thể nghiệm, tìm tòi và đổi mới không ngừng của nhà văn trên hành trình sáng tác văn chương của mình. 1.1. Nguyễn Huy Thiệp – Cây bút nổi danh trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp có biệt tài viết truyện ngắn và dường như sở trường của ông cũng chính là truyện ngắn, đặc biệt là những truyện ngắn viết về đề tài nông thôn, miền núi như Chảy đi sông ơi, Con gái thủy thần, Thương nhớ đồng quê, Chăn trâu cắt cỏ, Những bài học nông thôn, Mưa Nhã Nam, Những ngọn gió Hua Tát ...chúng ta có thể thấy những yếu tố văn học dân gian trong đó rất đậm đặc và sâu sắc. Mặc dù không phải là người đầu tiên khai thác và thành công khi viết về mảng đề tài này, trước Nguyễn Huy Thiệp đã từng có rất nhiều nhà văn, nhà thơ tìm được chỗ đứng cho mình khi viết về những con người và cuộc sống nơi đây. Có thể kể đến một số tên tuổi như Tô Hoài với Truyện Tây Bắc, Nguyễn Tuân với Sông Đà, Tố Hữu với tập thơ Việt Bắc, Đồng bạc trắng hoa xòe của Ma Văn Kháng...và dù thuộc vào thế hệ đi sau, “khai thác lại” hệ đề tài đã không còn mới mẻ này nhưng Nguyễn Huy Thiệp vẫn không bị chìm khuất giữa những tên tuổi tiêu biểu như đã kể trên, mà ngược lại ông đã tìm cho mình một hướng đi riêng để triển khai và tiến 9 tới chiếm lĩnh đề tài này, góp phần tạo nên phong cách nghệ thuật độc đáo, trở thành “hiện tượng văn học” nổi cộm trong giới phê bình. Truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp ngay thời điểm vừa xuất hiện đã tạo được tiếng vang lớn trên văn đàn, mang sức cuốn hút mạnh mẽ bởi cái lạ của nó như nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên đã từng nhận định “Truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp hai lần lạ, lạ nội dung, lạ nghệ thuật” [30, tr. 6]. Tất cả là nhờ vào việc nhà văn đã vận dụng có sáng tạo những yếu tố thi pháp của truyện kể dân gian vào trong những truyện ngắn của mình, góp phần tạo nên nét riêng biệt về nghệ thuật xây dựng truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp so với nhà văn trước đó và cùng thời, đồng thời góp phần đổi mới văn đàn vốn đang cần có sự đổi mới, cách tân. Nhìn lại niên biểu văn chương của Nguyễn Huy Thiệp chúng ta thấy truyện ngắn của ông xuất hiện lần đầu trên văn đàn vào tháng 1 năm 1987 với tác phẩm đầu tay Những chuyện kể bất tận của thung lũng Hua Tát tuy nhiên tác phẩm này vẫn chưa đủ sức để tạo nên tiếng vang trong dư luận. Phải đến khi truyện ngắn Tướng về hưu xuất hiện trên báo Văn nghệ số 24 ra ngày 20 tháng 6 năm 1987 thì Nguyễn Huy Thiệp đã thực sự gây xôn xao trong dư luận với lối viết mới lạ, táo bạo. Ông Tướng về hưu xuất hiện không chỉ bắn một phát súng mà nó giống như tiếng nổ to và giòn giã của đại bác làm khuynh đảo cả một nền văn học với những hệ giá trị truyền thống đã trở thành cố cữu khiến cho người ta không khỏi bàng hoàng, hốt hoảng nhưng cũng không kém phần nồng nhiệt khi chào đón nó. Ngay sau đó, khi mà người đọc còn chưa hết ngỡ ngàng, khi mà dư luận còn chưa “kịp” lắng xuống với sự xuất hiện của “ông tướng về hưu” thì Nguyễn Huy Thiệp lại tiếp tục trình làng một loạt những truyện ngắn khác: Con gái thủy thần, Chảy đi sông ơi, Không có vua, Giọt máu, Vàng lửa, Kiếm sắc, Phẩm tiết, Những người thợ xẻ, Những bài học nông thôn... khiến cho văn đàn và giới nghiên cứu phê bình vẫn còn đang sục sôi lại được dịp sục sôi đến cao trào. Có thể nói những truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp với sức viết dồi dào và ý tưởng cách tân triệt để trong cả nội dung lẫn hình thức thể hiện đã góp phần làm phong phú văn đàn Việt Nam thời kỳ Đổi mới. Nói về truyện ngắn của Nguyễn Huy 10 Thiệp, nhà phê bình Đỗ Lai Thúy trong bài viết Cuộc chạy tiếp sức lịch sử (Đặng Thân nhìn từ Nguyễn Huy Thiệp) đã có ý kiến như sau: “Nguyễn Huy Thiệp khi trở thành Nguyễn Huy Thiệp đã hội đủ các điều kiện của và cho một nhà cách tân văn học. Nhiều năm trước đó, nằm trong bóng tối của núi rừng Tây Bắc, Thiệp đã âm thầm nuôi dưỡng tài năng của mình chờ ngày ra sáng ở Hà Nội. May cho Thiệp, và cho cả văn học bấy giờ, là anh xuất hiện vào đúng lúc cửa mở cho ngọn gió đổi mới từ bên ngoài thổi vào. Và gió nâng cánh Thiệp bao nhiêu thì Thiệp cũng tạo ra những cánh gió bấy nhiêu. Vì thế, chẳng mấy chốc, dấy lên một phong trào viết mới, viết khác, kể cả viết theo “kiểu Nguyễn Huy Thiệp” ở những cây bút trẻ. Đồng thời, sức ám của “truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp” lớn tới mức nhiều nhà văn kỳ cựu cảm thấy mình không thể viết như cũ được nữa.” Sự xuất hiện của Nguyễn Huy Thiệp cùng với những truyện ngắn của ông đã thực sự tạo nên một bầu không khí phê bình tranh luận văn học sôi nổi với nhiều ý kiến đối lập gay gắt mà trong giai đoạn trước đó vấn đề phê bình văn học của ta vốn rất im ắng và có phần dè dặt, về điều này nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên trong lời giới thiệu cuốn Đi tìm Nguyễn Huy Thiệp cũng đã quả quyết: “Tôi dám chắc chưa có nhà văn nào vừa xuất hiện đã gây được dư luận, càng viết dư luận càng mạnh, truyện chưa ra thì người ta đã kháo nhau, truyện đăng rồi thì người ta đã tranh nhau tìm đọc, đọc rồi thì gặp nhau bình phẩm, bàn tán, chốn phòng văn cũng như chốn vỉa hè đâu đâu cũng kháo chuyện...văn đàn thời đổi mới đã khởi sắc, bỗng khởi sắc hẳn, đã náo động, càng thêm náo động, bởi những cuộc tranh luận, cả tranh cãi, quanh sáng tác của Nguyễn Huy Thiệp” [30, tr. 6]. Nguyễn Huy Thiệp là nhà văn có thực tài, ông dám đưa cá tính của mình vào trong tác phẩm, những truyện ngắn của ông vừa cho thấy những chiêm nghiệm, quan sát sâu sắc và tinh tế về cuộc sống xung quanh vừa thể hiện những cách tân triệt để đối với văn học, chính vì vậy mà truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp đẹp và sáng như một viên ngọc, giống như ngọc càng mài rũa càng sáng thì truyện ngắn của ông càng đọc, càng nghiền ngẫm kỹ người ta lại càng thấy nó hay và nó lạ. Tác giả Nguyễn Thanh Sơn trong bài viết Đọc truyện Nguyễn Huy Thiệp cũng đã bày 11 tỏ ý kiến của mình như thế: “Những truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp cũng giống như những viên ngọc Biện Hòa, những viên ngọc với lớp đá vỏ xù xì, thô ráp bên ngoài, và nó đẹp nhất chính vì người ta biết bên trong lớp đá đó tiềm ẩn một viên ngọc. Và ngay cả những tia sáng long lanh của viên ngọc dưới ánh mặt trời, khi đã thoát thai từ mẹ đá cũng làm sao so sánh được với thứ ánh sáng huyền ảo kỳ diệu của nó khi còn nằm trong trí tưởng tượng của con người.” [30, tr.118]. Trong bài viết Xung quanh hiện tượng Nguyễn Huy Thiệp hai tác giả Nguyễn Hải Hà và Nguyễn Thị Bình cũng đã khẳng định: “Nguyễn Huy Thiệp mới thật là mới là độc đáo, chỉ mình anh cũng đủ tạo nên một đời sống văn học sôi động kéo dài cả mấy năm trời và còn nóng bỏng đến tận hôm nay. Có lẽ ở ta hiếm có tác giả mà chỉ vừa xuất hiện đã được dư luận cả trong lẫn ngoài nước quan tâm nhiều đến vậy” [30, tr.517]. Cũng theo thống kê của hai tác giả này thì trong khoảng thời gian từ giữa năm 1987 đến giữa năm 1989, nghĩa là trong vòng hai năm Nguyễn Huy Thiệp xuất hiện trên văn đàn đã có trên bảy mươi bài viết về các sáng tác của ông, chỉ riêng con số thống kê tạm thời này cũng đủ để cho chúng ta thấy được truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp đã gây được tiếng vang lớn đến mức nào trên văn đàn khi vừa mới xuất hiện. Có thể nói những truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp không chỉ độc đáo, mới lạ trong lối viết mà còn đa dạng trong đề tài thể hiện, khẳng định tài năng nghệ thuật của một người nghệ sĩ, một nhà văn có biệt tài và sở trường về truyện ngắn. Trong tổng số 53 truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp (tính đến thời điểm tháng 8/2015), dựa vào những đặc trưng thẩm mỹ và đề tài thể hiện mà chúng tôi tạm chia truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp thành những tiểu loại chính sau đây: - Truyện giả cổ tích, huyền thoại: Những ngọn gió Hua Tát, Chảy đi sông ơi, Con gái thủy thần, Trương Chi, Giọt máu,Thiên văn, Muối của rừng... - Truyện viết về đề tài lịch sử và văn học: Kiếm sắc, Vàng lửa, Phẩm tiết, Mưa Nhã Nam, Nguyễn Thị Lộ, Chút thoáng Xuân Hương, Thương cho cả đời bạc... 12 - Truyện kể về những vấn đề nhân sinh thế sự: Tướng về hưu, Không có vua, Cún, Sang sông, Huyền thoại phố phường, Bài học Tiếng việt... - Truyện viết về nông thôn và những người dân lao động: Thương nhớ đồng quê, Những người thợ xẻ, Những bài học nông thôn, Chăn trâu cắt cỏ, Cánh buồm nâu thuở ấy... Những truyện ngắn của ông với lối viết vừa truyền thống vừa hiện đại, nó vừa chứa đựng màu sắc của văn hóa – văn học dân gian lại vừa chuyên trở những vấn đề triết lý nhân sinh thế sự. Có thể nói Nguyễn Huy Thiệp là nhà văn đã mạnh dạn, quyết liệt đến với văn học hiện đại từ chính những giá trị truyền thống của dân tộc, một trong những đặc điểm tạo nên sức hấp dẫn, làm thành “ma lực” cho văn Nguyễn Huy Thiệp chính là ở chỗ nhà văn đã vận dụng một cách khéo léo và xuất sắc những chất liệu của truyện kể dân gian vào trong truyện ngắn của mình, đặc biệt là ở thể loại truyện giả cổ tích, đó là những câu chuyện vừa chứa đựng sự huyễn hoặc, huyền ảo của thế giới cổ tích với những tình tiết li kì hấp dẫn lại vừa chất chứa những vấn đề bức bối của cuộc sống hiện đại, nó là những mặt trái của xã hội, là nỗi cô đơn cùng cực trong thẳm sâu tâm hồn con người trước sự chảy trôi của cuộc sống. Và với hướng triển khai truyện ngắn bằng những chất liệu văn học dân gian như vậy, Nguyễn Huy Thiệp đã trở thành một người kể chuyện cổ tích xuất sắc. Tựu chung lại những truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp dù viết về đề tài gì thì điều sau cùng là hướng tới phản ánh hiện thực cuộc sống, bằng một thái độ lạnh lùng, ngòi bút gai góc Nguyễn Huy Thiệp đã nhìn thẳng vào sự thật để bóc trần nó, để phơi bày những mặt trái trong thẳm sâu tâm hồn con người, những con người mà như lời nhân vật chị Thắm trong Chảy đi sông ơi thì “có ai yêu thương họ đâu. Họ đói mà ngu muội lắm”. Điều đó cho thấy sự cảm thương sâu sắc của Nguyễn Huy Thiệp đối với thân phận nhỏ bé của con người được ẩn sâu trong cái vỏ ngoài lạnh lùng và đầy gai góc. 13 1.2. Tiểu thuyết Nguyễn Huy Thiệp – Một kiểu văn giải trí trong xã hội tiêu dùng Trước khi bàn về vấn đề tiểu thuyết của Nguyễn Huy Thiệp có phải là một kiểu văn giải trí, kiểu tác phẩm mang tính chất thị trường hay không thì chúng tôi muốn nói đến những quan niệm của Nguyễn Huy Thiệp về thể loại văn học này. Trong rất nhiều các bài tiểu luận, phê bình của mình Nguyễn Huy Thiệp đã nhiều lần bày tỏ quan điểm của ông về tiểu thuyết. Trong một bài viết Thời của tiểu thuyết ông cho rằng tiểu thuyết vừa là sự xuống cấp đồng thời lại là sự vượt lên, phát triển lên của truyện ngắn: “Độ dày và tạp của tiểu thuyết có một cái gì đấy “hấp dẫn” (có lẽ hấp dẫn người viết hơn là người đọc). Tiểu thuyết vừa là “sự tha hóa, xuống cấp” của truyện ngắn vừa là một “sự phát triển, bứt phá lên” của truyện ngắn. Nói ra điều này thật buồn cười, có phần khó hiểu với người ngoại đạo. Nếu như truyện ngắn đòi hỏi tinh lọc, thậm chí khắc nghiệt thì tiểu thuyết tạp đến nỗi cái gì cũng có thể thâu nạp vào được. Tiểu thuyết như một nồi lẩu nóng hổi của nghệ thuật. Khi từ viết truyện ngắn chuyển sang viết tiểu thuyết, nhà sáng tác có phần nào dễ dàng hơn, “thênh thang” hơn.” [48, tr. 278]. Có lẽ khi viết ra được điều này bản thân Nguyễn Huy Thiệp đã ý thức sâu sắc được rằng do tính chất và quy định của thể loại mà việc viết truyện ngắn đòi hỏi người viết phải có nhiều kỹ năng hơn và nó phức tạp hơn so với viết tiểu thuyết. Cũng trong một bài viết khác Nguyễn Huy Thiệp cho rằng những nhà văn khi chuyển từ viết truyện ngắn sang viết tiểu thuyết thì sẽ có nhiều lợi thế hơn, bởi truyện ngắn giống như những bài tập nhỏ để nhà văn luyện ngòi bút, rèn rũa kỹ thuật của mình và khi đã có kinh nghiệm rồi thì anh ta sẽ chuyển sang viết tiểu thuyết vì thể loại này vốn đòi hỏi “sự dài hơi” và vốn sống lọc lõi của tác giả, hơn thế tiểu thuyết không chỉ là một cuộc thử nghiệm mà nhà văn buộc phải viết tiểu thuyết bởi “đó là một nhu cầu của thời hiện tại” trong khi thời đại hoàng kim của truyện ngắn đã qua rồi. Cuốn tiểu thuyết đầu tay của Nguyễn Huy Thiệp là Tuổi hai mươi yêu dấu ra mắt bạn đọc vào năm 2002, nhưng trái với sự mong đợi lúc ban đầu thì độc giả lại thấy thất vọng, thấy hụt hẫng với sự chuyển hướng này của Nguyễn Huy Thiệp. 14 Người đọc thấy hụt hẫng, có cảm giác bị “phản bội” có thể vì trong thâm tâm mình họ mặc định rằng Nguyễn Huy Thiệp đã viết truyện ngắn hay như thế, đặc sắc như thế thì không có lý gì mà tiểu thuyết của ông lại không thể đạt đến tầm như vậy. Còn về phía bản thân Nguyễn Huy Thiệp khi Tuổi hai mươi yêu dấu chính thức ra mắt bạn đọc thì ông lại tự nhận xét với cuốn tiểu thuyết này ông chỉ đạt 6/10 phong độ và khả năng viết. Mặc dù trước đó Nguyễn Huy Thiệp đã từng chia sẻ rất chân thực rằng cuốn tiểu thuyết này được lấy ý tưởng từ chính sự kiện ông đưa người con trai thứ hai của mình ra đảo Cát Bà cai nghiện ma túy. Điều đó đã khiến ông đau đớn và cô đơn, nó thôi thúc ông phải viết một cuốn sách cho thanh niên, trong đó có người con trai mình, và ông chủ trương cuốn sách đó sẽ không thể “rải đầy hoa hồng mà phải sặc mùi ma túy và cave. Nó sẽ là liều vaccine cần thiết cho thanh niên, những kẻ béo bệu bị nhồi nhét bởi hàng mớ kiến thức giáo khoa”. Trong một bài phỏng vấn của báo Thể thao - Văn hóa Nguyễn Huy Thiệp đã bày tỏ: “Tôi không phải là người cầm bút mới viết để nôn nóng về sự nổi tiếng. Thậm chí tôi không viết nữa thì cái gọi là danh tiếng của tôi cũng đã như vậy rồi. Tôi ra cuốn sách này không phải để chứng tỏ ông vua truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp là người có tài viết tiểu thuyết. Tôi tự thấy mình là người khá dày dặn trước sóng gió dư luận...” Tuổi hai mươi yêu dấu là một cuốn tiểu thuyết có độ dài trung bình, hình thức tác phẩm có những nét đặc trưng giống như ở các truyện ngắn trước đó của Nguyễn Huy Thiệp, tác giả đi theo lối mở đầu mỗi chương bằng thơ hoặc trích dẫn câu nói của người khác. Cuốn tiểu thuyết viết về sự phẫn nộ, sự nổi loạn của tuổi trẻ, là những tệ nạn và lối sống cực đoan của một bộ phận giới trẻ những năm 2000, là dấu hiệu báo động cho thói suy đồi, tha hóa về mặt đạo đức của con người, đó còn là xã hội của một bộ phận giai cấp không có tiếng nói vì nghèo hèn, vì không có tiền. Tất cả đều được khắc họa lại dưới cái nhìn mang tính tự truyện của nhân vật “tôi” – Khuê, 20 tuổi đang là sinh viên đại học. Khuê là một đứa con bị “tuột xích” khỏi lề thói và hệ hình văn hóa của gia đình mình với một ông bố là nhà văn nổi tiếng, một ông anh trai đã vượt qua 3000 thí sinh khác để vào được khoa điêu khắc của đại học 15 mỹ thuật và một bà mẹ luôn tận tụy với chồng, yêu thương, nuông chiều con hết mực. Dưới cái nhìn căm phẫn của Khuê thì “cái thời của tôi đang sống là cái thời chó má” mà ở đó con người sống dửng dưng, vô cảm với thói đạo đức giả, mỗi người tự tạo ra cho mình một cái vỏ bọc gai góc. Cái xã hội ấy đang bị hủy hoại dần bởi thói dâm ô, bởi ma túy, bởi trụy lạc mà “chẳng ai hiểu cóc khô gì”. Khuê đau khổ vùng vẫy trong đó và tìm cách nổi loạn, chống đối lại ngay với những người thân trong gia đình mình. Khuê tìm cách để “tuột xích” khỏi gia đình và biến tuổi trẻ của mình thành tuổi đi hoang. Khuê luôn cho rằng: “Tôi, tôi chẳng ân hận gì về những việc tôi đã làm. Có lẽ tôi chỉ là nạn nhân của hoàn cảnh sống của tôi. Nếu con người là “tổng hòa các mối quan hệ xã hội” thì bất hạnh thay, tôi có lẽ là một cái “nốt” nhạy cảm hơi quá đáng. Do đó giờ đây tôi mới phải một mình trên hoang đảo này. “Một mình sống giữa quạnh hiu. Còn hơn hiu quạnh giữa người thân thương”. Nhận xét về cuốn tiểu thuyết này của Nguyễn Huy Thiệp, Thụy Khuê cho rằng: “Nhưng có lẽ điều đáng tiếc nhất và cũng là điều đáng mừng nhất là cuốn tiểu thuyết này, viết nhanh, trong vòng hơn tháng trời mới chỉ là nét phác, cho những tác phẩm dài hơi, sâu hơn, đến sau, vì những chân dung nhân vật mà Nguyễn Huy Thiệp đưa ra trong cuốn tiểu thuyết này mới chỉ là những nét dựng. Từ bà mẹ dúi tiền cho con một cách thần sầu, đến thằng anh rởm đời luôn luôn lên mặt đạo đức giáo huấn, đến bọn bạn, cả giời đánh lẫn thánh thiện, như thằng Thanh nhạn, thằng Quyền Lỳ, thằng Thức Kinh Kông... đến những khuôn mặt "xã hội" của mấy đứa con gái ca-ve, của tay hoà thượng hổ mang Thích Thanh Mừng chùa Kẻ, của ông Chu "hãm" thuốc phiện ở chợ Kỳ Lừa, của người con trai ông Hào chết vì nghề bắt rắn ở đảo Cát Bà vv... bao nhiêu khuôn mặt, thiện, ác, tối sáng, phơi bầy chớp nhoáng trong cuốn truyện nhỏ này, nhưng nếu được đào sâu, mở rộng thêm, chúng sẽ phản ảnh một xã hội toàn diện hơn, cay nghiệt hơn, và cũng đớn đau hơn...” Nhưng xét một cách toàn diện thì cuốn tiểu thuyết này chưa thực sự sâu, chưa thực đúng tầm là một cuốn tiểu thuyết, nó chưa nêu bật lên được vấn đề đã được đề cập đến trong tác phẩm và về mặt kỹ thuật kể chuyện của Nguyễn Huy Thiệp ở đây 16 quả thật không có gì đặc sắc, tiểu thuyết này được xây dựng theo kiểu cấu trúc vòng tròn, lối kể chuyện không thật sắc bén, không có nét riêng như ở các truyện ngắn trước đó của ông. Đọc cuốn tiểu thuyết độc giả sẽ có cảm giác như Nguyễn Huy Thiệp chỉ đang kể chuyện dông dài bằng cách “góp nhặt” những chuyện vặt vãnh mà ông lượm lặt được và kể lại chúng như một dạng “câu chuyện làm quà”. Người đọc sẽ thấy nếu xét về mặt lý luận và tính nguyên tắc thì cuốn tiểu thuyết này thực chất chỉ là một truyện dài bởi mọi sự kiện ở đây đều rời rạc và không tạo được kịch tính, các nhân vật từ ông bố, bà mẹ, đến người anh trai và những bạn học, bạn gặp trên đường đi bụi của Khuê đều chỉ xuất hiện một lần và không có sự trở lại, có thể nói từ sự kiện đến nhân vật của cuốn tiểu thuyết này đều chỉ được nhắc đến với tính chất liệt kê, đúng kiểu kể chuyện dông dài. Tác giả Nguyên Trường khi nói về tiểu thuyết của Nguyễn Huy Thiệp cũng cho rằng: Dường như Nguyễn Huy Thiệp sinh ra chỉ để viết truyện ngắn. Bao nhiêu tinh lực ông đã dụng công, dành sức mài rũa ở truyện ngắn rồi. Do vậy mà với tiểu thuyết các “chiêu” của Nguyễn Huy Thiệp trở nên yếu ớt, rời rạc, không còn thâm hậu và cao cường như khi viết truyện ngắn. Đọc tiểu thuyết của ông người ta không còn thấy bóng dáng của Nguyễn Huy Thiệp đâu nữa. Dường như nhận thấy sự không mấy mặn nồng của độc giả với tiểu thuyết của mình nên Nguyễn Huy Thiệp đã đi ngược lại với tiên chỉ ban đầu khi chủ đích đặt chân sang địa hạt tiểu thuyết, do đó ông không dụng công sáng tác nhiều ở thể loại này nữa. Vì vậy mà trong cuộc đời cầm bút của Nguyễn Huy Thiệp cho đến nay chỉ vẻn vẹn có 4 cuốn tiểu thuyết, ngoài Tuổi hai mươi yêu dấu ông còn viết thêm ba cuốn nữa là Võ lâm ngoại sử (2005), Tiểu long nữ (2006) và Gạ tình lấy điểm (2007). Nói về tiểu thuyết của mình, bản thân Nguyễn Huy Thiệp lại tự nhận đó là loại “tiểu thuyết ba xu rẻ tiền” một dạng tiểu thuyết feuilleton chỉ thích hợp để đăng theo kỳ trên các số báo giúp người đọc giải trí, thứ tiểu thuyết mà “mua vui cũng được một vài trống canh” khiến cho độc giả vừa thất vọng, lại vừa ngán ngẩm với nó: “Tôi nghĩ rằng rồi đây thành công của tiểu thuyết Việt Nam sẽ không phải là ở dạng 17 tiểu thuyết “chính thống” kiểu tự vấn, tự sự mà có khả năng sẽ rơi vào dạng tiểu thuyết “mua vui cũng được một vài trống canh”: dạng tiểu thuyết tình cảm, tiểu thuyết phiêu lưu, tiểu thuyết trinh thám hoặc cái gì từa tựa như thế. Thực tế, một khi xã hội ổn định, đời sống vật chất tinh thần tăng dần lên thì người ta sẽ không còn băn khoăn quá nhiều về “lý tưởng” hoặc “chân lý” gì nhiều nữa.” [48, tr.279]. Không chỉ ở trong những bài tiểu luận phê bình mà ngay trong chính tác phẩm của mình Nguyễn Huy Thiệp cũng thể hiện quan điểm cá nhân của mình về thể loại tiểu thuyết, trong cuốn tiểu thuyết Võ lâm ngoại sử nhà văn bày tỏ thái độ rẻ rúng, khinh bạc đối với tiểu thuyết, với ông tiểu thuyết là những chuyện thị phi lẻ tẻ không đáng tin cậy, đó chỉ là những chuyện vào lỗ tai và ra lỗ miệng mà thôi. Xét ở một khía cạnh khác cuốn tiểu thuyết này còn được Nguyễn Huy Thiệp viết ra với mục đích giải trí thực sự, nó là tiếng cười nhạo, phỉ báng một bộ phận văn nghệ sĩ trong làng văn Việt Nam lúc bấy giờ. Nói tiểu thuyết Nguyễn Huy Thiệp mang tính chất thị trường, một kiểu văn giải trí trong xã hội tiêu dùng cũng đúng bởi tiểu thuyết của ông đề cập đến những vấn đề nhức nhối của xã hội ông, ngay thời đại mà ông đang sống, cảm hứng của chúng bắt nguồn từ những sự kiện nóng hổi của báo chí lúc bấy giờ. Những cuốn tiểu thuyết này được tác giả viết trong thời gian rất ngắn, giống như kiểu viết theo đơn đặt hàng, một kiểu viết chạy theo, “ăn theo” sức nóng của báo chí lúc đó. Điển hình là hai cuốn tiểu thuyết gắn với các sự kiện nổi cộm của bác chí lúc bấy giờ, đó là hai vụ bê bối về tình dục trong ngành giáo dục và trong giới quan chức. Nói về hai cuốn tiểu thuyết Tiểu long nữ và Gạ tình lấy điểm của mình chính bản thân Nguyễn Huy Thiệp cũng tự nhận đó là loại tiểu thuyết ba xu, dạng tiểu thuyết viết chơi nhân khi sức nóng của báo giới về hai vụ bê bối kia chưa hạ nhiệt. Do vậy mà khi “tự chấm điểm” cho hai cuốn tiểu thuyết này của mình Nguyễn Huy Thiệp đã cho Tiểu long nữ 3/10 điểm và Gạ tình lấy điểm chỉ còn 2/10 điểm hoặc cũng có thể còn thấp hơn. Sở dĩ tiểu thuyết của Nguyễn Huy Thiệp không đạt được thành công như truyện ngắn, nó bị coi là kiểu văn giải trí, mang tính chất mỳ ăn liền có thể là vì lý 18 do ông đã viết tiểu thuyết mà không đầu tư cho nó nhiều thời gian và công sức như truyện ngắn. Trong phần lời tựa của cuốn Tiểu long nữ Nguyễn Huy Thiệp cũng đã nói đến điều này: “Tiểu thuyết tạp hơn, có thể viết “tất tay” và không phải tốn sức nhiều như truyện ngắn. Đương nhiên đây là tôi muốn nói đến những nhà văn có tài Trời cho thực sự, họ hoàn toàn có thể viết những tiểu thuyết (đọc được, không cầu toàn lắm vì thể loại tiểu thuyết không đòi hỏi sự cầu toàn) dễ dàng như thò tay vào túi lấy đồ vật. Nhiều cuốn tiểu thuyết người ta chỉ viết trong vòng một tháng. Tôi cũng đã từng có cơ hội làm việc như vậy (tiểu thuyết “Tuổi hai mươi yêu dấu” viết trong một tháng và tiểu thuyết “Tiểu long nữ” trong 15 ngày). Tôi nghĩ rằng ở những nhà văn “đại hiệp” như Kim Dung thì việc viết ra “Tiếu ngạo giang hồ”, “Thiên long bát bộ”... chắc có lẽ cũng không mất nhiều công sức cho lắm... “Tiểu long nữ” là một cuốn tiểu thuyết thời sự. Nó được viết ra từ một chuyện nhảm nhí và tôi nghĩ cũng không phải khó khăn gì mấy (nó không bõ để tốn sức). Thực ra ý nghĩa của nó cũng chỉ để mua vui và kiếm tiền.” Không chỉ một lần mà rất nhiều lần Nguyễn Huy Thiệp đã công khai và thẳng thắn thừa nhận tiểu thuyết của mình là dạng tiểu thuyết mua vui, giúp ông kiếm tiền. Trong một lần trả lời phỏng vấn được đăng báo vào tháng 8/2006, Nguyễn Huy Thiệp đã trả lời như sau: “Cách đây 3 năm, tôi nhận được đơn đặt hàng viết một cuốn tiểu thuyết, khai thác sự kiện bê bối đang râm ran trên báo chí. Và tôi viết rất nhanh, chỉ trong vòng 15 ngày. Nhưng bản thảo tác phẩm mãi đến giờ mới ra mắt. Tôi cũng không hiểu vì sao. Có lẽ một phần vì những người làm sách thường hay nghi ngại, cứ cái gì dính đến tôi là người ta phải để đấy, xem xét đã. Nếu ra đời đúng thời điểm, cuốn sách có lẽ đã có nhiều độc giả hơn. Nói thật, Tiểu long nữ là tác phẩm viết ra từ một câu chuyện nhảm nhí, nhằm mục đích kiếm tiền và mua vui thôi.” Có lẽ chính vì thế mà khi đọc Tiểu long nữ hay Gạ tình lấy điểm người ta không còn nhận ra được bóng dáng, được giọng văn của Tướng về hưu, của Sang sông, Những ngọn gió Hua Tát... những truyện ngắn đã làm nên tên tuổi của Nguyễn Huy Thiệp. Trong nhiều bài phê bình đánh giá về tiểu thuyết hiện đại, 19