MÔÛ ÑAÀU
1. Lyù do choïn ñeà taøi:
Keå töø naêm 1987 Luaät Ñaàu tö nöôùc ngoaøi ôû Vieät nam coù hieäu löïc, khôûi ñaàu
cho doøng chaûy caùc luoàng voán töø beân ngoaøi vaøo nöôùc ta. Luùc ñaàu, caùc nhaø ñaàu tö
nöôùc ngoaøi chuû yeáu taäp trung vaøo lónh vöïc kinh doanh dòch vuï baát ñoäng saûn, nhaø
haøng, khaùch saïn, vaên phoøng cho thueâ, khu vui chôi giaûi trí,... Nhöõng naêm veà sau,
thì hoï chuyeån sang lónh vöïc saûn xuaát, gia coâng cheá bieán haøng coâng nghieäp cho
tieâu duøng vaø xuaát khaåu. Töø ñoù, ñaõ hình thaønh nhöõng khu vöïc saûn xuaát coâng
nghieäp taäp trung traûi daøi treân nhieàu ñòa phöông vaø caùc vuøng treân caû nöôùc. Cuøng
vôùi doøng chaûy cuûa caùc luoàng voán ñaàu tö, laø doøng chaûy cuûa löïc löôïng lao ñoäng ñoå
veà caùc khu saûn xuaát coâng nghieäp taäp trung: khu coâng nghieäp, khu cheá xuaát, khu
coâng ngheä cao, ñaëc khu kinh teá, cuïm coâng nghieäp...
Rieâng ñoái vôùi tænh Bình Döông, vieäc taêng nhanh thu huùt voán ñaàu tö vaø nguoàn
nhaân löïc vaøo caùc khu vöïc kinh teá coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi trong KCN, thôøi gian
qua ñoùng goùp moät phaàn lôùn trong phaùt trieån kinh teá, duy trì nhòp ñoä taêng tröôûng
kinh tế cao, thuùc ñaåy nhanh quaù trình CNH, HÑH cuûa ñòa phöông, taêng thu ngaân
saùch, giaûi quyeát hôn 135.000 vieäc laøm, nhaát laø laøm cho ñôøi soáng cuûa ngöôøi lao
ñoäng ngaøy caøng phaùt trieån.Vai troø cuûa NLÑ ngaøy caøng ñöôïc khaúng ñònh, ñôøi
soáng vaät chaát vaø tinh thaàn ñöôïc quan taâm hôn, nhöng nhöõng böùc xuùc giöõa hoï vaø
chuû DN cuõng xuaát hieän. Boä Luaät Lao ñoäng 1994 vaø söûa ñoåi, boå sung caùc naêm
2002, 2006 ñaõ thuùc ñaåy vaø taïo neàn taûng cô baûn veà quyeàn vaø nghóa vuï cuûa caùc
beân khi tham gia vaøo QHLÑ cuõng nhö töøng böôùc höôùng caùc quan heä naøy vaøo quyõ
ñaïo cheá taøi töø luaät ñònh. Beân caïnh nhöõng thaønh töïu ñaït ñöôïc, phaùt sinh nhöõng
vaán ñeà phöùc taïp veà QHLÑ, ñaây laø vaán ñeà nhaïy caûm trong heä thoáng quaûn lyù.
2
Trong thöïc tieãn ñaõ boäc loä nhieàu tieâu cöïc phaùt sinh, ñaõ laøm aûnh höôûng ñeán
phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi. Moät trong nhöõng tieâu cöïc thaáy roõ trong thôøi gian gaàn
ñaây laø hieän töôïng vi phaïm phaùp luaät, caùc thaéc maéc, khieáu naïi, tranh chaáp lao
ñoäng vaø lieân tieáp xaûy ra caùc cuoäc ñình laõn coâng taäp theå keùo theo haøng traêm,
thaäm chí haøng ngaøn lao ñoäng trong caùc doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi
taïi caùc khu coâng nghieäp cuûa tænh, khoâng nhöõng ñaõ laøm thieät haïi ñaùng keå ñeán saûn
xuaát, ñeán lôïi ích doanh nghieäp vaø ngöôøi lao ñoäng, maø coøn aûnh höôûng ñeán moâi
tröôøng ñaàu tö. ÔÛ ñaây, nguyeân nhaân saâu xa laø, giöõa ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû
duïng lao ñoäng chöa thoáng nhaát vôùi nhau veà lôïi ích kinh teá, thu nhaäp, caùc ñieàu
kieän phuùc lôïi thuï höôûng, ñôøi soáng vaên hoùa tinh thaàn, maø cuï theå laø thu nhaäp cuûa
ngöôøi lao ñoäng trong khu vöïc naøy chöa töông xöùng vôùi naêng löïc coáng hieán,
cöôøng ñoä lao ñoäng vaø thôøi gian laøm vieäc cuûa hoï, ñieàu naøy laøm cho moái raøng
buoäc trong quan heä lao ñoäng khoâng beàn vöõng. Trong söï coá ñaùng tieác ñoù, coù moät
phaàn cuûa ngöôøi lao ñoäng, cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng vaø coù caû söï thieáu soùt chöa
hoaøn thieän cuûa heä thoáng phaùp luaät, chính saùch cuûa nhaø nöôùc.
Vaäy, laøm sao baûo veä ñöôïc quyeàn lôïi chính ñaùng, hôïp phaùp cuûa ngöôøi lao
ñoäng maø khoâng laøm aûnh höôûng tôùi moâi tröôøng ñaàu tö, khoâng laøm giaûm tính caïnh
tranh cuûa moãi doanh nghieäp, nhaèm ngaên ngöøa caùc cuoäc ñình coâng ñoøi taêng
löông, ñeå khaéc phuïc tình hình treân, vaán ñeà laø chuùng ta nhaän thöùc nhö theá naøo veà
moái quan heä haøi hoøa, hôïp lyù trong lôïi ích kinh teá, ñôøi soáng vaät chaát, vaên hoùa tinh
thaàn giöõa ngöôøi NLÑ vaø ngöôøi NSDLÑ? Giöõa lôïi ích cuûa nhaø nöôùc, cuûa xaõ hoäi
ñoái vôùi caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi; vaø vaän duïng vôùi nhöõng böôùc ñi ôû töøng thôøi
ñieåm ra sao phuø hôïp boái caûnh caïnh tranh gay gaét cuûa quaù trình hoäi nhaäp vaøo
neàn thöông maïi töï do cuûa theá giôùi? Ñoù chính laø lyù do toâi choïn ñeà taøi “Quan heä
lao ñoäng trong khu vöïc coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi taïi caùc khu coâng nghieäp tænh
3
Bình Döông” laøm luaän vaên toát nghieäp thaïc syõ kinh teá, chuyeân ngaønh kinh teá
chính trò.
2. Tình hình nghieân cöùu ñeà taøi:
Qua caùc baøi vieát veà quan heä lao ñoäng cuûa caùc nhaø khoa hoïc tröôùc ñaây nhö:
"Caûi caùch cheá ñoä tieàn löông" cuûa Traàn Baïch Ñaèng, ñaêng treân baùo Kinh teá Saøi
Goøn, soá 50 vaø 51; “Lyù luaän chung veà phaân phoái xaõ hoäi chuû nghóa" cuûa Lyù Baân;
(2001), "Tieàn löông toái thieåu trong neàn kinh teá thò tröôøng" cuûa Th.s Nguyeãn Lan
Höông ñaêng treân baùo Lao ñoäng vaø Xaõ hoäi , soá 11; "Lao ñoäng tieàn löông vaø söï
phaùt trieån kinh teá” cuûa Nguyeãn AÙi Ñoaøn, ñaêng treân tôø Nghieân cöùu kinh teá , soá
261; “Vaøi yù kieán veà vaán ñeà caûi caùch tieàn löông Vieät Nam hieän nay” cuûa PGS.TS
Traàn Vaên Thieän, ñaêng treân thôøi baùo Kinh Teá Vieät Nam, soá 24/2005; “ Tieáp tuïc
caûi caùch cheá ñoä tieàn löông” cuûa TS.Leâ Hoàng Tieán ñaêng treân thôøi baùo Kinh Teá
Vieät Nam soá 86/2006 vaø qua thöïc teá tình hình cuûa tænh Bình Döông chuùng ta
phaân tích vaø ñaùnh giaù moái quan heä lao ñoäng giöõa ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû
duïng lao ñoäng, trong khu vöïc coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi ôû caùc khu coâng nghieäp
tænh Bình Döông.
3. Noäi dung, ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu:
Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa luaän aùn laø QHLÑ trong khu vöïc kinh tế coù voán ñaàu
tö nöôùc ngoaøi trong caùc KCN Bình Dương. Moät soá thoâng tin, soá lieäu söû duïng
trong luaän aùn ñöôïc ñieàu tra vaø tham khaûo taïi caùc Sôû, Ban ngaønh lieân quan tænh
Bình Dương, töø ñoù ñi ñeán phaân tích vaø ñöa ra ñònh höôùng veà QHLÑ.
3.1. Phaân tích caùc yeáu toá taùc ñoäng ñeán caùc lôïi ích cuûa NLÑ, chuû doanh
nghieäp vaø nhaø nöôùc ôû Tænh Bình Döông vaø moái quan heä giöõa chuùng.
4
3.2. Ñöa ra ñònh höôùng vaø ñeà xuaát caùc giaûi phaùp ñeå xaây döïng caùc moái quan
heä lao ñoäng veà caùc lôïi ích vaø phaân phoái thu nhaäp moät caùch hôïp lyù, haøi hoøa ôû khu
vöïc coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi taïi caùc khu coâng nghieäp tænh Bình Döông.
4. Phöông phaùp nghieân cöùu:
Noäi dung cuûa ñeà taøi coù lieân quan ñeán moät soá ngaønh, moät soá lónh vöïc, do ñoù
nhöõng phöông phaùp sau ñaây seõ ñöôïc vaän duïng:
Phöông phaùp tröøu töôïng hoùa khoa hoïc
Phöông phaùp duy vaät bieän chöùng, duy vaät lòch söû
Phöông phaùp thoáng keâ
Phương phaùp moâ taû, ñeàu tra phaân tích caùc soá lieäu thoáng keâ
Phöông phaùp phaân tích vaø so saùnh
Phöông phaùp toång hôïp
Thoâng tin vaø soá lieäu thöù caáp ñöôïc thu thaäp töø saùch, baùo, taïp chí chuyeân
ngaønh, maïng Internet, caùc taøi lieäu töø caùc hoäi thaûo chuyeân ñeà veà QHLÑ, Luaät
Ñaàu tö, Luaät Lao ñoäng, caùc nghò ñònh, thoâng tö vaø vaên baûn cuûa Chính phuû, Boä
Ngaønh lieân quan; caùc soá lieäu ñieàu tra do Sôû Lao ñoäng – Thöông binh vaø Xaõ hoäi,
Lieân ñoaøn Lao ñoäng, Ban Quaûn lyù caùc KCN, Cuïc Thoáng keâ tænh Bình Dương.
5
Chöông 1
CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ QUAN HEÄ LAO ÑOÄNG
1.1 CAÙC KHAÙI NIEÄM
1.1.1 Quan heä lao ñoäng
1.1.1.1 Khaùi nieäm
Toång theå caùc moái quan heä giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi taïo neân moät heä thoáng caùc
quan heä xaõ hoäi bao goàm quan heä chính trò, quan heä kinh teá, quan heä toân giaùo,
quan heä ñaïo ñöùc vaø quan heä lao ñoäng. Quan heä lao ñoäng chính laø heä thoáng quan
heä xaõ hoäi giöõa caùc beân coù ñòa vò vaø lôïi ích khaùc nhau trong quaù trình lao ñoäng,
bao goàm caùc quan heä: giöõa tö lieäu saûn xuaát vôùi ngöôøi lao ñoäng; giöõa ngöôøi quaûn
lyù ñieàu haønh vôùi ngöôøi thöøa haønh. Ngoaøi ra, quan heä lao ñoäng coøn ñöôïc hieåu laø
moái quan heä giöõa ngöôøi laøm coâng aên löông vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng thuoäc caùc
thaønh phaàn kinh teá, caùc hình thöùc sôû höõu. Quan heä lao ñoäng ñöôïc xaùc laäp vaø tieán
haønh qua thöông löôïng vaø thoûa thuaän theo nguyeân taéc töï nguyeän bình ñaúng, theå
hieän baèng caùc hôïp ñoàng lao ñoäng caù nhaân vaø thoûa öôùc lao ñoäng taäp theå, laø moät
phaïm truø ña lónh vöïc, naèm ôû nhieàu moân khoa hoïc nhö lòch söû, kinh teá, xaõ hoäi,
chính trò vaø luaät phaùp.
Quan heä lao ñoäng ñöôïc xaùc ñònh ôû moät soá ñieåm chính sau:
- Laø quan heä qua laïi giöõa ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng.
- Chòu söï ñieàu chænh veà maët phaùp lyù vaø nhöõng can thieäp tröïc tieáp khi caàn thieát
cuûa Nhaø nöôùc.
- Quan heä lao ñoäng dieãn ra trong taát caû caùc lónh vöïc hoaït ñoäng saûn xuaát –
kinh doanh, vaø phaàn lôùn dieãn ra trong moâi tröôøng coâng nghieäp.
6
Maëc duø hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi raát ña daïng, phong phuù, dieãn ra trong nhieàu
lónh vöïc vaø döôùi moãi cheá ñoä xaõ hoäi khaùc nhau, baûn chaát cuûa quan heä lao ñoäng
cuõng coù khaùc nhau. Döôùi chuû nghóa tö baûn, quan heä lao ñoäng, thöôøng ñöôïc hieåu
laø quan heä chuû – thôï, chöùa ñöïng quan heä boùc loät cuûa chuû tö baûn ñoái vôùi lao ñoäng
laøm thueâ, coøn döôùi chuû nghóa xaõ hoäi, quan heä lao ñoäng thöôøng theå hieän qua quan
heä quaûn lyù giöõa ngöôøi ñieàu haønh vaø ngöôøi thöøa haønh, noù khoâng chöùa ñöïng quan
heä boùc loät lao ñoäng laøm thueâ.
1.1.1.2 Ñieàu kieän xuaát hieän quan heä lao ñoäng vaø söï khaùc bieät giöõa caùc
quan heä lao ñoäng trong caùc cheá ñoä xaõ hoäi khaùc nhau
Quan heä lao ñoäng chæ xuaát hieän khi xuaát hieän quan heä saûn xuaát tö baûn chuû
nghóa. Trong ñieàu kieän quan heä saûn xuaát phong kieán chuû nghóa chöa coù quan heä
lao ñoäng. Quan heä giöõa chuùa phong kieán vaø noâng noâ khoâng phaûi laø quan heä lao
ñoäng, bôûi vì, chuùa phong kieán khoâng thueâ möôùn ngöôøi noâng daân laøm thueâ vaø traû
löông cho ngöôøi noâng daân, maø ngöôøi noâng daân khoâng coù ñaát, muoán toàn taïi hoï
phaûi lónh canh ñaát ñai cuûa chuùa phong kieán ñeå canh taùc vaø noäp ñòa toâ cho chuùa
phong kieán. Ngöôøi noâng noâ khoâng ñöôïc töï do hoaøn toaøn nhö ngöôøi coâng nhaân
trong chuû nghóa tö baûn, hoï vaø gia ñình hoï phaûi bò gaén chaët vôùi ñaát ñai cuûa chuùa
phong kieán ñeå toàn taïi.
Trong quan heä saûn xuaát tö baûn chuû nghóa, xuaát hieän ngöôøi lao ñoäng ñi baùn söùc
lao ñoäng (laøm thueâ) cho caùc chuû tö baûn. Söùc lao ñoäng ñaõ bieán thaønh haøng hoaù,
bôûi vì trong chuû nghóa tö baûn ñaõ coù hai ñieàu kieän ñeå söùc lao ñoäng bieán thaønh
haøng hoaù, ñoù laø: 1) ngöôøi lao ñoäng ñöôïc töï do thaân theå 2) ngöôøi lao ñoäng khoâng
coù tö lieäu saûn xuaát. Trong chuû nghóa phong kieán ngöôøi noâng noâ chöa ñöôïc töï do
hoaøn toaøn, hoï khoâng theå boû maûnh ñaát cuûa ñòa chuû naøy ñeå sang lónh canh maûnh
ñaát cuûa ñòa chuû khaùc. Nhöng trong chuû nghóa tö baûn ngöôøi lao ñoäng laøm thueâ
7
ñöôïc töï do veà thaân theå, hoï ñöôïc quyeàn töï do löïa choïn ñi laøm thueâ cho chuû tö baûn
naøy hay chuû tö baûn khaùc. Luaät phaùp tö baûn ñaõ thöøa nhaän vaø baûo veä quyeàn töï do
ñoù, trong khi luaät phaùp phong kieán khoâng coù ñieàu khoaûn naøo baûo veä quyeàn töï do
cuûa ngöôøi noâng noâ. Ñoàng thôøi, neáu ngöôøi lao ñoäng coù tö lieäu saûn xuaát thì hoï seõ
töï toå chöùc saûn xuaát ra haøng hoaù ñem ñi baùn, trao ñoåi treân thò tröôøng chöù hoï
khoâng ñi laøm thueâ. Nhöng vì khoâng coù tö lieäu saûn xuaát, muoán toàn taïi, soáng coøn
hoï phaûi ñi laøm thueâ cho caùc nhaø tö baûn ñeå nhaän löông. Thu nhaäp tieàn löông laø
ñieàu kieän duy nhaát ñeå ngöôøi lao ñoäng laøm thueâ toàn taïi trong chuû nghóa tö baûn.
Quan heä giöõa nhaø tö baûn chuû tö lieäu saûn xuaát vaø ngöôøi lao ñoäng laøm thueâ theå
hieän qua phaïm truø kinh teá môùi xuaát hieän trong chuû nghóa tö baûn laø “tieàn löông tö
baûn chuû nghóa”. Trong quan heä saûn xuaát phong kieán khoâng coù phaïm truø “tieàn
löông phong kieán” maø chæ coù phaïm truø “ñòa toâ phong kieán”. Baûn chaát cuûa “tieàn
löông tö baûn chuû nghóa” laø theå hieän quan heä boùc loät lao ñoäng laøm thueâ cuûa nhaø
tö baûn ñoái vôùi coâng nhaân, coøn “ñòa toâ phong kieán” theå hieän baûn chaát boùc loät cuûa
chuùa phong kieán ñoái vôùi ngöôøi noâng noâ.
Neáu xaõ hoäi loaøi ngöôøi xaây döïng thaønh coâng moâ hình xaõ hoäi xaõ hoäi chuû nghóa
thì theo quan ñieåm cuûa chuû nghóa Maùc, quan heä lao ñoäng trong quaù trình saûn
xuaát xaõ hoäi chuû nghóa khoâng chöùa ñöïng quan heä boùc loät lao ñoäng laøm thueâ. Bôûi
vì, trong ñieàu kieän chuû nghóa xaõ hoäi moïi ngöôøi lao ñoäng ñeàu trôû thaønh ngöôøi chuû
tö lieäu saûn xuaát xaõ hoäi. Ñaõ laø ngöôøi chuû thì quan heä giöõa hoï vôùi nhau laø bình
ñaúng. Trong quaù trình saûn xuaát xaõ hoäi chuû nghóa, khoâng toàn taïi quan heä chuû thôï,
maø quan heä lao ñoäng laø quan heä giöõa ngöôøi ñieàu haønh quaù trình saûn xuaát vaø
ngöôøi tröïc tieáp thöïc hieän lao ñoäng saûn xuaát. Taát caû nhöõng ngöôøi trong quaù trình
saûn xuaát cuûa moät ñôn vò saûn xuaát xaõ hoäi chuû nghóa ñeàu laø ngöôøi lao ñoäng: ngöôøi
lao ñoäng giaùn tieáp (nhaø quaûn lyù, ñieàu haønh) vaø ngöôøi lao ñoäng tröïc tieáp (ngöôøi
8
tröïc tieáp thöïc hieän lao ñoäng saûn xuaát). Ñaây laø söï khaùc bieät veà chaát giöõa quan heä
lao ñoäng trong chuû nghóa tö baûn vaø quan heä lao ñoäng trong chuû nghóa xaõ hoäi.
1.1.2 Caùc hình thöùc bieåu hieän quan heä lao ñoäng
Caùc quan heä lao ñoäng ñöôïc theå hieän qua caùc hình thöùc thu nhaäp cuûa caùc chuû
theå tham gia saûn xuaát kinh doanh. Trong saûn xuaát kinh doanh coù caùc chuû theå kinh
teá nhö: ngöôøi lao ñoäng laøm coâng aên löông, chuû sôû höõu, nhaø nöôùc. Vì vaäy, quan
heä lao ñoäng theå hieän qua caùc hình thöùc thu nhaäp sau:
1.1.2.1 Tieàn löông
Tieàn löông laø soá löôïng tieàn maø ngöôøi lao ñoäng nhaän ñöôïc sau moät thôøi gian
laøm vieäc nhaát ñònh, hoaëc sau khi ñaõ hoaøn thaønh moät khoái löôïng coâng vieäc naøo
ñoù. Trong ñoù, moät yeâu caàu khaùch quan laø tieàn löông phaûi ñaûm baûo: taùi saûn xuaát
söùc lao ñoäng, ñaùp öùng nhöõng nhu caàu giaùo duïc, vaên hoùa vaø tinh thaàn cuûa ngöôøi
lao ñoäng vaø nuoâi döôõng con caùi.
Tieàn löông ñöôïc xem xeùt treân hai maët: tieàn löông danh nghóa vaø tieàn löông
thöïc teá.
+ Tieàn löông danh nghóa laø tieàn coâng maø ngöôøi lao ñoäng nhaän ñöôïc döôùi hình
thöùc tieàn maët;
+ Tieàn löông thöïc teá theå hieän baèng soá löôïng saûn phaåm vaø nhöõng dòch vuï maø
ngöôøi lao ñoäng coù theå mua ñöôïc töø tieàn löông danh nghóa.
Veà hình thöùc chuû yeáu cuûa tieàn löông, chuùng ta phaân bieät coù 2 loaïi: tieàn löông
theo thôøi gian vaø tieàn löông theo saûn phaåm.
+ Tieàn löông theo thôøi gian ñöôïc aùp duïng cho nhöõng coâng vieäc khoâng tính cuï
theå ñöôïc hao phí lao ñoäng (nghieân cöùu khoa hoïc, coâng taùc quaûn lyù,..) ñöôïc theå
9
hieän qua caùc baäc, thang löông do nhaø nöôùc hoaëc do doanh nghieäp quy ñònh vaø
ñöôïc traû haøng thaùng cho ngöôøi lao ñoäng.
+ Tieàn löông theo saûn phaåm ñöôïc xaây döïng treân cô sôû ñònh möùc saûn xuaát vaø
ñöôïc theå hieän thoâng qua hình thöùc khoaùn töøng phaàn vieäc, hoaëc khoaùn goïn, baûo
ñaûm taêng tieàn löông öùng vôùi taêng naêng suaát lao ñoäng. Noù theå hieän tính khoa học
cao vì noù phaûn aûnh ñuùng soá löôïng vaø chaát löôïng lao ñoäng, theå hieän söï hôïp lyù
trong phaân phoái lao ñoäng, ñoàng thôøi laïi kích thích tinh thaàn lao ñoäng, khuyeán
khích ngöôøi lao ñoäng chaêm lo reøn luyeän tay ngheà, caûi tieán kyõ thuaät, naâng cao
naêng suaát lao ñoäng …
Tieàn löông bieåu hieän moät taäp hôïp phöùc taïp caùc moái quan heä kinh teá: giöõa
ngöôøi lao ñoäng rieâng bieät vaø toaøn xaõ hoäi; giöõa taäp theå lao ñoäng vì coâng lao ñoäng
phuï thuoäc vaøo keát quaû haïch toaùn kinh teá hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp; giöõa
ngöôøi lao ñoäng vaø taäp theå ngöôøi lao ñoäng vì tieàn löông cuûa moãi ngöôøi ñöôïc xaùc
ñònh trong khuoân khoå quyõ tieàn löông cuûa doanh nghieäp.
Nguyeân taéc quan troïng nhaát ñeå phaân bieät tieàn löông laø ñaïi löôïng phuï thuoäc
tröïc tieáp khoâng nhöõng vaøo soá löôïng maø caû möùc ñoä phöùc taïp cuûa lao ñoäng. Keát
quaû cuoái cuøng cuûa hoaït ñoäng kinh teá (naâng cao naêng suaát lao ñoäng, tieát kieäm
nguyeân vaät lieäu, chaát löôïng saûn phaåm) ñeàu ñöôïc phaûn aùnh trong söï taêng theâm
cuûa quyõ tieàn löông, hay cuûa lôïi nhuaän.
Tieàn löông coøn theå hieän quan heä giöõa chuû sôû höõu vaø ngöôøi lao ñoäng, bôûi vì,
theo lyù thuyeát giaù trò cuûa chuû nghóa Maùc, giaù trò haøng hoaù bao goàm giaù trò vaät hoaù
( c ) vaø giaù trò môùi ( v + m ). Trong ñoù, v laø giaù trò haøng hoaù söùc lao ñoäng cuûa
ngöôøi lao ñoäng, theå hieän baèng tieàn laø giaù caû söùc lao ñoäng, ñöôïc goïi laø tieàn löông,
m laø giaù trò thaëng dö do ngöôøi lao ñoäng laøm thueâ taïo ra, bieåu hieän thaønh lôïi
nhuaän, lôïi töùc, ñòa toâ… Do ñoù, vôùi moät giaù trò haøng hoaù nhaát ñònh, neáu tieàn löông
10
taêng leân thì lôïi nhuaän seõ giaûm xuoáng vaø ngöôïc laïi, neáu lôïi nhuaän taêng leân thì
tieàn löông seõ giaûm xuoáng. Noùi caùch khaùc, vôùi moät giaù trò haøng hoaù nhaát ñònh,
tieàn löông vaø lôïi nhuaän coù quan heä nghòch vôùi nhau. Ñaây cuõng laø moät maâu thuaãn
caàn giaûi quyeát. Ñeå giaûi quyeát maâu thuaãn naøy, nghóa laø, tieàn löông phaûi taêng leân
vaø lôïi nhuaän cuõng taêng leân, caàn phaûi taêng toång khoái löôïng giaù trò, ñoàng nghóa vôùi
vieäc saûn xuaát kinh doanh phaûi phaùt trieån.
1.1.2.2 Lôïi nhuaän (coå töùc), lôïi töùc
Ñaây laø hình thöùc thu nhaäp theo taøi saûn hay theo voán, ñöôïc theå hieän nhö: Ñoái
vôùi voán töï coù cuûa caùc doanh nghieäp tö nhaân rieâng leû cuõng nhö trong voán coå phaàn
cuûa caùc coå ñoâng trong caùc coâng ty coå phaàn, hình thöùc thu nhaäp laø lôïi nhuaän, lôïi
töùc coå phaàn hoaëc coå töùc; Ñoái vôùi voán cho vay, thu nhaäp thích öùng laø hình thöùc lôïi
töùc cao hay thaáp phuï thuoäc vaøo tyû suaát cuûa noù. Tyû suaát naøy leân xuoáng theo quan
heä cung caàu veà tieàn cho vay vaø quan heä cung caàu haøng hoùa, lieân quan ñeán chæ soá
bieán ñoäng cuûa giaù caû trong töøng thôøi kyø.
1.1.3 Moái quan heä cuûa caùc lôïi ích trong coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa
hieän nay
1.1.3.1 Baûn chaát cuûa moái quan heä caùc lôïi ích
Baûn chaát cuûa lôïi ích kinh teá coù cô sôû khaùch quan gaén lieàn vôùi caùc quan heä saûn
xuaát, tröôùc heát laø quan heä sôû höõu. Hôn nöõa, töø quy luaät quan heä saûn xuaát phaûi
phuø hôïp vôùi tính chaát vaø trình ñoä cuûa löïc löôïng saûn xuaát, moãi quan heä saûn xuaát
cuøng vôùi lôïi ích kinh teá töông öùng, tuy laø hôïp lyù hay phi lyù, tieán boä hay khoâng
tieán boä; tieâu chuaån xem xeùt laø ôû choã chuùng phuø hôïp hay khoâng phuø hôïp vôùi tính
chaát cuûa löïc löôïng saûn xuaát, thuùc ñaåy hay caûn trôû quaù trình phaùt trieån.
11
Nhö vaäy, trong quaù trình coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ôû Vieät Nam hieän nay,
thì lôïi ích kinh teá cuûa caùc thaønh phaàn tham gia, keå caû Nhaø nöôùc phaûi haøi hoøa. Maø
höôùng ñeán cuûa toaøn xaõ hoäi mong muoán laø phaûi taêng naêng suaát lao ñoäng, phaùt
trieån saûn xuaát, naâng cao ñôøi soáng nhaân daân lao ñoäng; cuõng laø tieâu chuaån ñeå xaùc
ñònh tính hôïp lyù veà lôïi ích kinh teá cuûa caùc chuû sôû höõu trong vieäc söû duïng cô caáu
kinh teá nhieàu thaønh phaàn ôû nöôùc ta. Töø tieâu chuaån naøy, phaûi thöøa nhaän tính hôïp
lyù cuûa möùc thu nhaäp cao ñoái vôùi nhöõng ngöôøi lao ñoäng ñaït naêng suaát vaø hieäu quaû
cao cho xaõ hoäi, duø thu nhaäp ñoù cao gaáp nhieàu laàn so ngöôøi lao ñoäng coù naêng suaát
vaø hieäu quaû thaáp. Phaûi pheâ phaùn vaø khaéc phuïc khuynh höôùng ñoøi hoûi vaø baûo
ñaûm lôïi ích theo nhu caàu bình quaân, vì ñoù laø lôïi ích khoâng hôïp lyù, khoâng thuùc
ñaåy maø caûn trôû saûn xuaát, trong quaù trình coâng nghieäp hoùa vaø hieän ñaïi hoùa.
Hieän nay, trong neàn kinh teá nhieàu thaønh phaàn, nhieàu hình thöùc sôû höõu, coù
nhieàu lôïi ích kinh teá: lôïi ích kinh teá cuûa nhaø nöôùc (xaõ hoäi), lôïi ích kinh teá cuûa taäp
theå lao ñoäng, lôïi ích kinh teá cuûa caù nhaân ngöôøi lao ñoäng vaø cuûa ngöôøi chuû sôû höõu
tö nhaân, caù theå.
Caùc lôïi ích kinh teá treân vöøa thoáng nhaát vöøa maâu thuaãn vôùi nhau. Moái quan heä
bieän chöùng giöõa caùc lôïi ích ñöôïc phaûn aùnh qua söï lieân keát, ñan xen giöõa caùc hình
thöùc sôû höõu trong quaù trình taùi saûn xuaát. Trong kinh teá nhaø nöôùc coù phaàn cuûa nhaø
nöôùc, cuûa taäp theå lao ñoäng, phaàn voán cuûa caù nhaân ngöôøi lao ñoäng hoaëc caùc chuû
sôû höõu caù theå, tö nhaân trong vaø ngoaøi nöôùc. Trong kinh teá taäp theå, coù phaàn kinh
teá cuûa nhaø nöôùc, cuûa taäp theå lao ñoäng, phaàn voán cuûa caù nhaân ngöôøi lao ñoäng
hoaëc cuûa caùc chuû sôû höõu caù theå, tö nhaân. Trong caùc doanh nghieäp coå phaàn, loaïi
hình doanh nghieäp maø Nhaø nöôùc ñang coù chính saùch ñaåy maïnh coâng taùc coå phaàn
hoùa, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi; nhaát laø trong giai ñoaïn hieän nay khi nöôùc ta ñaõ hoäi
nhaäp vaøo neàn kinh teá theá giôùi, nhaèm taäp trung khaû naêng veà voán, quaûn lyù, coâng
12
ngheä… maø caùc doanh nghieäp trong nöôùc phaûi ñöông ñaàu ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån
trong moâi tröôøng töï do thöông maïi toaøn caàu caïnh tranh khoác lieät.
Do vaäy, trong vieäc quaûn lyù neàn kinh teá nhieàu thaønh phaàn trong giai ñoaïn
chuyeån ñoåi, caàn phaûi coù chuû tröông, chính saùch ñuùng ñaén, hôïp lyù cuûa moái quan
heä lao ñoäng ñeå khôi daäy ñöôïc söï ñoàng tình, höôûng öùng cuûa nhöõng ngöôøi tham
gia phaùt trieån saûn xuaát. Muoán vaäy, khi xaùc ñònh cuõng nhö khi thöïc hieän muïc tieâu,
chính saùch, bieän phaùp saûn xuaát kinh doanh phaûi baûo ñaûm keát hôïp haøi hoøa, ñuùng
ñaén caùc lôïi ích kinh teá cuûa xaõ hoäi, taäp theå lao ñoäng, caù nhaân ngöôøi lao ñoäng vaø
caùc chuû sôû höõu caù theå, tö baûn tö nhaân trong vaø ngoaøi nöôùc. Coù nhö vaäy môùi taïo
ñöôïc ñoäng löïc kinh teá, giaûi phoùng ñöôïc moïi naêng löïc saûn xuaát hieän coù cuûa xaõ
hoäi.
1.1.3.2 Vai troø cuûa lôïi ích kinh teá trong coâng nghieäp hoùa vaø hieän ñaïi hoùa
Trong coâng cuoäc coâng nghieäp hoùa vaø hieän ñaïi hoùa, neàn kinh teá seõ taïo nhieàu
saûn phaåm, cuûa caûi cho xaõ hoäi, do ñoù coù nhieàu ñoäng löïc kích thích phaùt trieån. Moïi
ñoäng löïc, suy ñeán cuøng, do ñoäng löïc kinh teá quyeát ñònh. Vì vaäy, lôïi ích kinh teá coù
vai troø heát söùc quan troïng ñoái vôùi moïi quaù trình phaùt trieån kinh teá noùi chung. Vaán
ñeà naøy caøng coù yù nghóa ñaëc bieät trong thôøi kyø coâng nghieäp hoùa vaø hieän ñaïi hoùa ôû
nöôùc ta:
-
Lôïi ích kinh teá laø ñoäng löïc tröïc tieáp thuùc ñaåy moïi ngöôøi vaø caùc chuû theå
kinh teá vì lôïi ích kinh teá maø quan taâm ñeán keát quaû saûn xuaát;
-
Ñaåy maïnh daân chuû hoùa trong kinh teá vaø thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi,
baûo ñaûm cho moïi ngöôøi yeân taâm phaán khôûi laøm aên theo phaùp luaät;
-
Khai thaùc ñöôïc caùc nguoàn taøi nguyeân vaø lao ñoäng ñeå taïo ra nhieàu saûn
phaåm haøng hoùa cho xaõ hoäi;
13
-
Ñaûm baûo cho ngöôøi lao ñoäng ñöôïc höôûng phaàn thu nhaäp phuø hôïp với
söï ñoùng goùp cuûa mình.
Thöïc tieãn nöôùc ta nhieàu naêm qua, trong thôøi gian khaù laâu daøi, Nhaø nöôùc thieân
veà lôïi ích xaõ hoäi, xem nheï lôïi ích taäp theå lao ñoäng, caù nhaân ngöôøi lao ñoäng vaø
cuûa ngöôøi chuû sôû höõu caù theå, tö nhaân.
Toùm laïi, lôïi ích kinh teá laø ñoäng löïc thuùc ñaåy saûn xuaát phaùt trieån, vì saûn xuaát
laø “goác”, laø cô sôû phaân phoái lôïi nhuaän. Do ñoù, phaûi giaûi quyeát haøi hoøa caùc lôïi
ích, coi troïng lôïi ích caù nhaân ngöôøi lao ñoäng; phaûi coù bieän phaùp ñoàng boä veà kinh
teá, haønh chaùnh vaø tö töôûng ñeå xaây döïng con ngöôøi môùi hoaøn thieän, xaõ hoäi coâng
baèng vaø vaên minh; traùnh tình traïng phaân hoùa quaù nhieàu giöõa caùc taàng lôùp xaõ hoäi
trong quaù trình xaây döïng, ñaåy maïnh coâng cuoäc coâng nghieäp hoùa vaø hieän ñaïi hoùa
ñeå phaùt trieån neàn kinh teá ñaát nöôùc trong giai ñoaïn hoäi nhaäp; cuõng nhö haïn cheá
nhöõng vaán ñeà noùng cuûa xaõ hoäi phaùt trieån nhö ñình, laõng coâng trong thôøi gian gaàn
ñaây xaûy ra trong caû nöôùc, nhaát laø caùc tænh - thaønh coù toác ñoä phaùt trieån nhanh nhö:
Bình Döông, Ñoàng Nai, Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Vuõng Taøu, Long An …
1.2 VÒ TRÍ, VAI TROØ CUÛA MOÁI QUAN HEÄ LAO ÑOÄNG TRONG VIEÄC
PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ - XAÕ HOÄI
Phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi, beân caïnh taêng thu nhaäp quoác daân tính theo ñaàu
ngöôøi coøn bao haøm söï thay ñoåi cô caáu kinh teá, theå cheá kinh teá vaø chaát löôïng cuoäc
soáng tinh thaàn vaø vaät chaát cuûa ngöôøi vaø coäng ñoàng xaõ hoäi.
Ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån, con ngöôøi phaûi ñaùp öùng nhu caàu vaät chaát cho cuoäc
soáng. Söï tieâu duøng cuûa con ngöôøi chính laø nguoàn goác cuûa ñoäng löïc phaùt trieån
kinh teá – xaõ hoäi, muïc ñích cuûa saûn xuaát laø tieâu duøng. Khoái löôïng tieâu duøng vaø cô
caáu tieâu duøng laø yeáu toá quyeát ñònh veà quy moâ vaø cô caáu saûn xuaát, kinh doanh,
dòch vuï. Vôùi tö caùch laø ngöôøi saûn xuaát, con ngöôøi coù vai troø heát söùc quan troïng
14
ñoái vôùi söï phaùt trieån, con ngöôøi vôùi khaû naêng trí tueä vaø theå löïc cuûa mình laø yeáu
toá cô baûn nhaát, quyeát ñònh nhaát cuûa söï phaùt trieån saûn xuaát xaõ hoäi. Trong baát kyø
giai ñoaïn lòch söû naøo, trình ñoä saûn xuaát naøo, lao ñoäng cuûa con ngöôøi luoân ñoùng
vai troø quyeát ñònh. Cuøng vôùi söï phaùt trieån tieán boä kyõ thuaät, coâng ngheä trong saûn
xuaát seõ daãn tôùi söï thay ñoåi cuûa vò trí lao ñoäng giaûn ñôn vaø lao ñoäng kyõ thuaät, lao
ñoäng trí tueä ngaøy caøng ñoùng vai troø then choát cho söï phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi.
Muoán phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi, ñieàu cô baûn phaûi coù söï taêng tröôûng kinh teá.
Nhöng khoâng phaûi baát cöù söï taêng tröôûng naøo cuõng daãn tôùi phaùt trieån kinh teá, tuy
nhieân thu nhaäp thöïc teá taêng leân cuûa moãi ngöôøi daân phaûn aùnh tính xaõ hoäi cuûa söï
taêng tröôûng. Nhö vaäy söï phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi ñi ñoâi vôùi taêng thu nhaäp thöïc
teá cuûa ñaïi boä phaän daân cö nhôø phaân phoái keát quaû thu nhaäp cuûa moái quan heä lao
ñoäng giöõa ngöôøi söû duïng lao ñoäng vaø ngöôøi lao ñoäng. Ngaøy nay, phaùt trieån kinh
teá – xaõ hoäi coøn theå hieän ôû yeáu toá tieâu chuaån veà chaát löôïng saûn phaåm cao, phuø
hôïp vôùi nhu caàu xaõ hoäi, nhu caàu con ngöôøi, baûo veä moâi tröôøng vaø baûo ñaûm coâng
baèng xaõ hoäi.
1.2.1 Quan heä lao ñoäng laø ñoäng löïc cô baûn ñeå taêng naêng suaát lao ñoäng,
phaùt trieån löïc löôïng saûn xuaát
Söï phaùt trieån khoâng ngöøng cuûa saûn xuaát, cuûa kinh teá laø cô sôû cuûa moïi söï phaùt
trieån trong ñôøi soáng xaõ hoäi. Phaùt trieån kinh teá suy ñeán cuøng, laø söï taêng naêng suaát
lao ñoäng, laø söï phaùt trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát (bao goàm tö lieäu lao ñoäng vaø
ngöôøi lao ñoäng). Do vaäy, muoán phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi, maáu choát cuûa vaán ñeà
laø phaùt trieån löïc löôïng saûn xuaát.
Nhöõng yeáu toá thuoäc veà löïc löôïng saûn xuaát, coù aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån
kinh teá - xaõ hoäi trong quan heä lao ñoäng. Khi xeùt nhöõng nhaân toá thuoäc löïc löôïng
saûn xuaát aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån kinh teá, ngoaøi nhöõng yeáu toá nhö ñieàu kieän
15
töï nhieân, taøi nguyeân thieân nhieân, coøn coù nhaân toá con ngöôøi vaø coâng ngheä ngaøy
caøng ñöôïc nhaán maïnh, trong ñoù khoa hoïc trôû thaønh löïc löôïng saûn xuaát tröïc tieáp.
Coâng ngheä neáu ñöôïc löïa choïn phuø hôïp vôùi tieàm naêng nguoàn löïc cuûa ñaát nöôùc…
seõ laø moät ñoäng löïc môùi thuùc ñaåy neàn kinh teá phaùt trieån nhanh, beàn vöõng. Ñaát
nöôùc ta trong quaù trình coâng nghieäp hoaù, hieän ñaïi hoaù, muoán öùng duïng coâng
ngheä môùi caàn phaûi bieát söû duïng chuyeân gia coâng ngheä döôùi hình thöùc trao ñoåi
khoa hoïc – kyõ thuaät, lieân doanh lieân keát, chuyeån giao coâng ngheä. Caàn coù chính
saùch hôïp lyù ñeå taän duïng nhöõng thaønh töïu môùi cuûa caùch maïng khoa hoïc vaø coâng
ngheä, tranh thuû thôøi cô ñeå vöôn leân ñuoåi kòp caùc nöôùc coù neàn kinh teá phaùt trieån.
Trong ñoù, con ngöôøi luoân laø yeáu toá haøng ñaàu cuûa söï phaùt trieån kinh teá, ñaëc bieät
trong ñieàu kieän caùch maïng khoa hoïc vaø coâng ngheä hieän ñaïi.
Ngaøy nay, vôùi söï phaùt trieån cuûa vaên minh vaø vaên hoùa, veà khaùch quan con
ngöôøi vöøa ñöôïc coi laø ñoäng löïc, vöøa ñöôïc coi laø muïc ñích cuûa söï phaùt trieån. Lyù
do laø, trình ñoä phaùt trieån, naêng suaát vaø kyõ thuaät hieän ñaïi ñaõ taïo cho con ngöôøi
nhieàu thôøi gian, ñieàu kieän hoïc taäp vaø phaùt trieån toaøn dieän. Kinh teá tri thöùc ñaõ trôû
thaønh moät hieän thöïc, moät xu theá coù tính qui luaät, mang laïi thònh vöôïng cho moãi
quoác gia, töøng doanh nghieäp, moãi con ngöôøi neáu bieát söû duïng vaø khai thaùc. Kinh
teá tri thöùc, ra ñôøi töø caùc nöôùc coâng nghieäp tieân tieán, noù coù theå sinh soâi vaø phaùt
huy khaû naêng ôû moïi nôi, keå caû caùc nöôùc kinh teá coù trình ñoä thaáp, khi bieát taïo
döïng thaønh moät moâi tröôøng thuaän lôïi, phuø hôïp cho söï phaùt trieån. Söï phaùt trieån
kinh teá – xaõ hoäi cuûa moãi quoác gia phuï thuoäc vaøo nhieàu nhaân toá khaùc nhau nhöng
“nguoàn nhaân löïc ñöôïc xem laø nhaân toá ñoùng vai troø quyeát ñònh” veà toác ñoä, chaát
löôïng taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi nhanh vaø beàn vöõng.
Trong quaù trình ñoåi môùi, Nhaø nöôùc ta cuõng ñaõ khaúng ñònh, phaùt trieån nguoàn
nhaân löïc laø nhieäm vuï troïng taâm, quyeát ñònh söï thaønh coâng trong coâng cuoäc coâng
nghieäp hoùa vaø hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc, nguoàn nhaân löïc giöõ vai troø quan troïng nhaát
16
trong caùc nguoàn löïc phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi. Do vaäy, chuùng ta xaây döïng moät
xaõ hoäi daân chuû, coâng baèng vaø tieán boä, moät xaõ hoäi xaõ hoäi chuû nghóa taïo cho con
ngöôøi ñaày ñuû nhöõng ñieàu kieän phaùt trieån toaøn dieän, phaùt huy toát nhaát nhaân toá con
ngöôøi ñeå phaùt trieån kinh teá, xaõ hoäi.
1.2.2 Quan heä lao ñoäng goùp phaàn thuùc ñaåy vaø hoaøn thieän quan heä saûn
xuaát môùi
Caùc quan heä saûn xuaát phuø hôïp vôùi tính chaát vaø trình ñoä phaùt trieån cuûa löïc
löôïng saûn xuaát seõ taïo ñoäng löïc cho löïc löôïng saûn xuaát phaùt trieån, ngöôïc laïi, khi
khoâng phuø hôïp, ñaây seõ laø nhaân toá caûn trôû, kìm haõm söï phaùt trieån.
Trong quan heä saûn xuaát thì cô cheá kinh teá vaø cô cheá thò tröôøng laø yeáu toá coù
aûnh höôûng lôùn. Cô cheá kinh teá seõ laø nhaân toá kích thích hay caûn trôû söï phaùt trieån
kinh teá, thöïc tieãn lòch söû cho thaáy, cô cheá taäp trung, quan lieâu, bao caáp ñeàu caûn
trôû söï phaùt trieån kinh teá. Hieän nay cô cheá thò tröôøng coù söï quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc
theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa laø cô cheá thích hôïp nhaát ñoái vôùi söï phaùt trieån
quan heä saûn xuaát trong neàn kinh teá chuyeån ñoåi cuûa ñaát nöôùc, trong xu theá chuû
ñoäng hoäi nhaäp neàn kinh teá theá giôùi xaây döïng cheá ñoä chuû nghóa xaõ hoäi vaên minh
vaø tieán boä. Cô cheá thò tröôøng vôùi taùc ñoäng cuûa quy luaät giaù trò, caïnh tranh vaø
cung – caàu kích thích toái ña tính naêng ñoäng, saùng taïo cuûa caùc doanh nghieäp,
buoäc caùc doanh nghieäp phaûi ñoåi môùi kyõ thuaät, hôïp lyù hoùa saûn xuaát, naäng cao
naêng suaát lao ñoäng, hieäu quaû saûn xuaát; nhaát laø phaùt trieån moái quan heä saûn xuaát.
Maø trong ñoù moái quan heä giöõa ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng cuøng
toàn taïi vaø tieán boä, goùp phaàn caûi thieän moái quan heä saûn xuaát môùi ñaùp öùng ñöôïc
yeâu caàu ñoøi hoûi cuûa quaù trình phaùt trieån kinh teá.
1.2.3 Quan heä lao ñoäng laø nhaân toá quan troïng hình thaønh con ngöôøi môùi
ñeå xaây döïng vaø laøm chuû xaõ hoäi giaøu coù, daân chuû, coâng baèng, vaên minh
17
Kinh nghieäm cuûa nhöõng nöôùc Chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông cho chuùng ta thaáy,
nhöõng nöôùc ngheøo muoán ñaåy nhanh toác ñoä taêng tröôûng kinh teá, naâng cao möùc
soáng chæ coù moät con ñöôøng laø bieán xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc thaønh moät xaõ hoäi coù hoïc
vaán cao, theå hieän qua quaù trình phaùt trieån ngaønh giaùo duïc cuûa mình, töø ñoù keùo
theo möùc chi ngaân saùch cho giaùo duïc vaø ñaøo taïo cuõng nhö tyû leä daân soá coù trình
ñoä ngheà nghieäp vaø hoïc vaán cao, ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu quan heä lao ñoäng trong
neàn kinh teá thò tröôøng.
Quan heä lao ñoäng laø moät nhaân toá quan troïng hình thaønh con ngöôøi môùi, vì
ngoaøi soá löôïng lao ñoäng trong quaù trình phaùt trieån kinh teá, thì chaát löôïng lao
ñoäng laøm cho lao ñoäng coù naêng suaát cao hôn. Chaát löôïng lao ñoäng coù theå naâng
cao nhôø giaùo duïc , ñaøo taïo vaø söùc khoûe cuûa ngöôøi lao ñoäng. Giaùo duïc ñöôïc coi laø
daïng quan troïng nhaát cuûa söï phaùt trieån tieàm naêng cuûa con ngöôøi. Keát quaû giaùo
duïc laøm taêng löïc löôïng lao ñoäng coù trình ñoä taïo khaû naêng thuùc ñaåy nhanh quaù
trình ñoåi môùi coâng ngheä. Coâng ngheä thay ñoåi caøng nhanh, quaù trình ñoåi môùi caøng
thuùc ñaåy taêng tröôûng kinh teá. Gioáng nhö giaùo duïc, söùc khoûe laøm taêng chaát löôïng
cuûa nguoàn nhaân löïc caû hieän taïi vaø töông lai, ngöôøi lao ñoäng coù söùc khoûe toát coù
theå mang laïi nhöõng lôïi nhuaän tröïc tieáp baèng vieäc naâng cao söùc beàn bæ, deûo dai vaø
khaû naêng taäp trung trong khi ñang laøm vieäc. Nhaø nöôùc phaûi coù nhöõng hoaïch ñònh
chính saùch chaêm lo söùc khoûe cho nhaân daân, nhaèm laøm taêng nguoàn nhaân löïc baèng
vieäc keùo daøi tuoåi lao ñoäng. Vì con ngöôøi laø nhaân toá cô baûn cuûa taêng tröôûng kinh
teá beàn vöõng. Ñoù laø con ngöôøi coù söùc khoûe, coù trí tueä, coù tay ngheà cao, coù ñoäng
löïc vaø nhieät tình lao ñoäng, ñöôïc toå chöùc chaët cheõ. Vì neáu taêng tröôûng kinh teá chæ
chuû yeáu döïa vaøo vieäc khai thaùc taøi nguyeân thì taêng tröôûng kinh teá ñoù khoâng beàn
vöõng, do taøi nguyeân laø coù haïn; traùi laïi, muoán taêng tröôûng beàn vöõng thì phaûi döïa
vaøo nhaân toá con ngöôøi, taát nhieân taøi naêng vaø trí tueä con ngöôøi laø beàn vöõng vaø voâ
taän. Muoán phaùt huy nhaân toá con ngöôøi phaûi coù heä thoáng giaùo duïc, y teá toát. Nhaân
18
toá hoïc vaán cuûa con ngöôøi khoâng theå thoâng qua cô cheá thò tröôøng bôûi leõ thò tröôøng
baûn thaân töï noù khoâng ñuû khaû naêng cung caáp moät neàn giaùo duïc vaø ñaøo taïo ñuùng
möùc. Do vaäy. Chính phuû phaûi ñoùng vai troø chuû ñaïo trong vieäc ñaøo taïo vaø söû duïng
nhaân taøi. Luùc baáy giôø, ñeán löôït noù, taêng tröôûng kinh teá taïo ñieàu kieän cho quan heä
lao ñoäng phaùt trieån , laøm cho moái quan heä saûn xuaát môùi ñöôïc caûi thieän.
1.3 KHAÙI QUAÙT TÌNH HÌNH THÖÏC HIEÄN MOÁI QUAN HEÄ LAO ÑOÄNG ÔÛ
VIEÄT NAM NHÖÕNG NAÊM GAÀN ÑAÂY
Thöïc teá, trong nhöõng naêm gaàn ñaây, caùc doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc
ngoaøi, khoâng chæ boå sung nguoàn voán vaø mang ñeán coâng ngheä tieân tieán, thieát bò
hieän ñaïi, nguoàn voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi maø coøn goùp phaàn naâng cao khaû naêng tieáp
caän thò tröôøng quoác teá vaø kyõ naêng quaûn lyù cuûa ngöôøi Vieät. Söï phaùt trieån “theo
daây chuyeàn” cuûa caùc ngaønh coâng ngheä, thoâng tin, vieãn thoâng, caûng soâng, caûng
bieån, caàu ñöôøng… vöøa taùc ñoäng giaùn tieáp ñeán vieäc chuyeån dòch lao ñoäng trong
nhieàu ngaønh vaø nhieàu lónh vöïc khaùc nhau. Khu vöïc naøy ñaõ goùp phaàn quan troïng
giaûi quyeát coâng aên vieäc laøm vaø taïo ñoäng löïc taêng tröôûng kinh teá. Tuy nhieân, khi
khu vöïc naøy caøng môû roäng thì moái quan heä veà lôïi ích vaø phaân phoái thu nhaäp giöõa
ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng coù nhieàu baát caäp, neân xaûy ra nhieàu
cuoäc tranh chaáp. Ñaùng tieác hôn nhieàu cuoäc ñình coâng ngaøy caøng xaûy ra doàn daäp,
quy moâ lôùn vaø coù tính chaát gay gaét vaø phöùc taïp hôn. Moät boä phaän ngöôøi lao ñoäng
coù möùc thu nhaäp thaáp hôn möùc löông toái thieåu do Nhaø nöôùc quy ñònh, traû tieàn
taêng ca, thöôûng chöa töông xöùng vôùi söï ñoùng goùp cuûa ngöôøi lao ñoäng, töø ñoù laø
moät trong nhöõng nguyeân nhaân chính xaûy ra ñình - laõn coâng, boû sang doanh
nghieäp khaùc thaäm chí hoï chòu caûnh thaát nghieäp vaøi ba thaùng ñeå tìm moät nôi vöøa
yù. Gaàn ñaây moät soá doanh nghieäp thuoäc khu vöïc coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi trong
khu coâng nghieäp khoâng coù söï keát hôïp quyeàn lôïi giöõa ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû
19
duïng lao ñoäng moät caùch haøi hoøa maø chæ tính vieäc thu lôïi nhuaän tröôùc maét, maø
queân chaêm lo veà maët ñôøi soáng vaät chaát caû veà tinh thaàn, ít nhaát laø thöïc hieän
nhöõng quy ñònh veà löông toái thieåu, caùc cheá ñoä chính saùch veà ñôøi soáng vaät chaát vaø
tinh thaàn nhö tham gia baûo hieåm xaõ hoäi, khaùm beänh ñònh kyø cho ngöôøi lao ñoäng,
trang bò ñaày ñuû caùc duïng cuï baûo hoä lao ñoäng, caûi thieän moâi tröôøng laøm vieäc: xaây
döïng vaên hoùa doanh nghieäp, taïo moâi tröôøng laøm vieäc an toaøn cho ngöôøi lao ñoäng
keå caû coäng ñoàng soáng xung quanh doanh nghieäp… maø Nhaø nöôùc ñaõ quy ñònh.
Trong giai ñoaïn cuoái naêm 2005 ñaàu naêm 2006 laø thôøi ñieåm noùng boûng nhaát
cuûa vieäc tranh chaáp lao ñoäng trong caû nöôùc. Chæ tính töø ngaøy 28/12/2005 ñeán
ngaøy 23/3/2006, caû nöôùc xaûy ra 201 vuï ñình coâng, 87% laø doanh nghieäp coù voán
ñaàu tö nöôùc ngoaøi.
Caùc vuï ñình coâng do maâu thuaãn veà quyeàn lôïi giöõa ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû
duïng lao ñoäng taïi caùc khu coâng nghieäp, khu cheá xuaát vaãn xaûy ra mang tính töï
phaùt keùo daøi. Trong tranh chaáp quan heä lao ñoäng, nguyeân nhaân do vieäc giaûi
quyeát caùc cheá ñoä vôùi ngöôøi lao ñoäng. Ñeán nay tình hình ñaõ oån ñònh, caùc doanh
nghieäp ñaõ ñi vaøo saûn xuaát kinh doanh bình thöôøng. Qua caùc vuï tranh chaáp quan
heä lao ñoäng, trong caùc doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi, ta ruùt ra keát luaän
sau:
Baát caäp tieàn löông, laø nguyeân nhaân caên baûn laøm taêng ñình coâng, tuy caùc cuoäc
ñình coâng ñeàu khoâng tuaân thuû theo quy ñònh cuûa phaùp luaät lao ñoäng, nhöng ñeàu
xuaát phaùt töø vieäc traû löông quaù thaáp, ñieàu kieän soáng vaø laøm vieäc cuûa ngöôøi lao
ñoäng khoâng ñaûm baûo. Moät trong nguyeân nhaân saâu xa chính laø thu nhaäp cuûa
ngöôøi lao ñoäng trong khu vöïc coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi chöa töông xöùng vôùi
cöôøng ñoä lao ñoäng vaø thôøi gian laøm vieäc cuûa hoï. Tính töø ñaàu naêm 1999 ñeán nay,
trong khi giaù tieâu duøng taêng cao treân 4,5 laàn, giaù coâng nhaân treân thò tröôøng lao
ñoäng ñaõ thay ñoåi, löông toái thieåu trong khu vöïc Nhaø nöôùc ñaõ ñöôïc ñieàu chænh tôùi
20
3 laàn, nhöng löông cuûa khu vöïc coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaãn khoâng thay ñoåi.
Nhaèm ngaên ngöøa caùc cuoäc ñình laõn coâng ñoøi taêng löông ñang dieãn ra khaù phöùc
taïp cuoái naêm 2005, Chính phuû ñaõ ban haønh Nghò ñònh soá: 03/2006/NÑ-CP ngaøy
06 thaùng 01 naêm 2006, veà ñieàu chænh laïi möùc löông toái thieåu khu vöïc naøy. Song
khi ban haønh caùc cuoäc ñình laõn coâng vaãn xaûy ra, vôùi toác ñoä vaø ñoä phöùc taïp vaãn
khoâng thay ñoåi, ñoù chính laø söï thieáu nghieân cöùu tæ mæ vaø chuaån bò kyõ neân sau khi
ban haønh ñaõ vaáp phaûi nhöõng khoù khaên nhaát ñònh. Ngöôøi söû duïng lao ñoäng ñaõ
luùng tuùng veà taøi chính bôûi hôïp ñoàng lao ñoäng naêm 2006 ñaõ ñöôïc kyù keát töø cuoái
naêm tröôùc, coù nhieàu coâng ty nhaát laø nhöõng coâng ty con cuûa caùc taäp ñoaøn lôùn, ñaõ
leân keá hoaïch taøi chính naêm 2006, raát khoù cho hoï khi thay ñoåi chính saùch löông vì
keøm theo ñoù caùc hôïp ñoàng saûn xuaát ñaõ kyù vôùi giaù nhaân coâng ñaõ ñònh. Trong khi
ñoù, ngöôøi lao ñoäng cuõng raát thieät thoøi khi doanh nghieäp chöa hoaëc khoâng kòp laøm
heä thoáng thang baûng löông, tieàn löông traû khoâng thích hôïp giöõa lao ñoäng môùi vôùi
lao ñoäng laâu naêm. Cuøng luùc ñoù caùc doanh nghieäp lôïi duïng laáy luoân möùc löông
toái thieåu laøm löông cô baûn traû cho coâng nhaân vaø giaûm caùc phuï caáp khaùc, caét
thöôûng buø vaøo löông cô baûn. Ngoaøi ra söï baát caäp trong quan heä lao ñoäng trong
khu vöïc coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi coøn do khoâng thöïc hieän cheá ñoä chính saùch ñaõ
quy ñònh laø baûo hieåm xaõ hoäi; maëc duø, haøng thaùng caùc doanh nghieäp vaãn tröø
löông, nhöng coâng nhaân beänh vaãn phaûi laáy tieàn tuùi ra ñieàu trò. Vieäc chaäm traû
löông cuõng laø moät nguyeân nhaân; chaäm kyù keát hôïp ñoàng lao ñoäng cho coâng nhaân
ñaõ qua thôøi gian thöû vieäc; khoâng toå chöùc khaùm söùc khoeû ñònh kyø haøng naêm cho
coâng nhaân hoaëc khaùm cho coù leä nhö khaùm ôû caùc phoøng khaùm khoâng ñuû tieâu
chuaån reû tieàn (thöïc ra chöa coù höôùng daãn cuï theå naøo veà yeâu caàu chaát löôïng ñeå
khaùm söùc khoeû ñònh kyø); khoâng giaûi quyeát pheùp naêm, khoâng quan taâm ñeán ñôøi
soáng vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa coâng nhaân: ña soá coâng nhaân thöôøng phaûi ôû nhaø troï
chaät heïp vaø vaø haàu nhö khoâng ñöôïc sinh hoaït vaên hoùa tinh thaàn. Trong tình traïng
- Xem thêm -
.DOC 
102 
346 
144 
