Lêi nãi ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
Qua 15 n¨m thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi, nÒn kinh tÕ n-íc ta ®· cã
nh÷ng thay ®æi tÝch cùc, lµm thay ®æi ®Õn mäi khÝa c¹nh cña ®êi sèng x· héi.
Chóng ta ®· ®¹t ®-îc mét sè thµnh tùu ®¸ng kÓ trong Ngo¹i th-¬ng, ®Æc biÖt
trong xuÊt khÈu g¹o. Nh÷ng con sè b¸o c¸o hµng n¨m lµ kÕt qu¶ thËt ®¸ng tù
hµo cña ngµnh n«ng nghiÖp n-íc ta, thÓ hiÖn quyÕt t©m cña nh©n d©n vµ
®-êng lèi chØ ®¹o ®óng ®¾n cña §¶ng vµ Nhµ n-íc. VÞ thÕ cña ViÖt Nam ®·
®-îc n©ng lªn, s¸nh vai cïng c¸c n-íc xuÊt khÈu g¹o lín trªn thÕ giíi.
Tuy nhiªn, do nh÷ng yÕu tè chñ quan vµ kh¸ch quan, thùc tiÔn t¹i ViÖt
Nam trong thêi gian qua cho thÊy, ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o ë n-íc ta vÉn
cßn nhiÒu bÊt cËp, tån t¹i nhiÒu vÊn ®Ò bøc xóc tr-íc nh÷ng biÕn ®éng thÊt
th-êng cña t×nh h×nh chÝnh trÞ vµ thÞ tr-êng thÕ giíi nh- ®Þnh h-íng, tæ chøc
qu¶n lý, t×m ®Çu ra cho s¶n phÈm, n©ng cao gi¸ vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh... KÕt
qu¶ lµ, tuy khèi l-îng vµ kim ng¹ch xuÊt khÈu cã t¨ng nh-ng nh×n chung
tiÒm n¨ng vÉn ch-a ®-îc khai th¸c mét c¸ch tèi -u, mang l¹i hiÖu qu¶ cao
nhÊt.
Trong t×nh h×nh ®ã, nghiªn cøu Marketing ®Ó t×m ra c¸c gi¶i ph¸p nh»m
n©ng cao ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o lµ mét ®ßi hái cÊp thiÕt vµ ®¸ng quan t©m
nh»m ®Èy m¹nh h¬n n÷a s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam.
2. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
§Ò tµi ®i s©u vµo ph©n tÝch ®Æc ®iÓm, t×nh h×nh xuÊt khÈu g¹o cñaViÖt
Nam hiÖn nay theo quan ®iÓm Marketing-mix ®ång thêi nªu lªn c¸c ®iÓm
m¹nh, ®iÓm yÕu theo m« h×nh SWOT. Qua thùc tiÔn ho¹t ®éng xuÊt khÈu
g¹o cña ViÖt Nam, ®Ò tµi ®-a ra gi¶i ph¸p d-íi gãc ®é vÜ m« vµ theo quan
®iÓm Marketing-mix nh»m thóc ®Èy viÖc xuÊt khÈu g¹o, phï hîp víi tiÕn
tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña n-íc ta.
3. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu
§Ò tµi sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· tÝch luü trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp
víi nh÷ng quan s¸t, thu thËp trong thùc tÕ, kÕt hîp gi÷a viÖc tæng hîp s¸ch
b¸o, tµi liÖu víi viÖc ®i s©u vµo ph©n tÝch thùc tiÔn, tham kh¶o ý kiÕn nh»m
t×m ra h-íng ®i hîp lý nhÊt.
4. Môc ®Ých, néi dung nghiªn cøu
Trªn c¬ së tËp trung ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng s¶n xuÊt vµ xuÊt
khÈu cña mÆt hµng g¹o, kho¸ luËn ®-a ra mét sè ®Þnh huíng ph¸t triÓn cho
giai ®o¹n tiÕp theo, ®ång thêi t×m mét sè gi¶i ph¸p vÒ Marketing nh»m cñng
cè, ®Èy m¹nh vµ ph¸t triÓn mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc nµy. §Ó ®¹t ®-îc môc
4
®Ých trªn, vÒ mÆt lý luËn, kho¸ luËn ®· tæng hîp, thèng nhÊt, ®óc kÕt vµ ph¸t
triÓn nh÷ng vÊn ®Ò ®· vµ ®ang ®-îc nghiªn cøu, ®ång thêi xem xÐt trªn c¬ së
thùc tiÔn ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam theo quan ®iÓm cña
Marketing ®Ó t×m ra h-íng ®i ®óng ®¾n trong thêi gian tíi.
Tªn ®Ò tµi: §Èy m¹nh xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam theo quan ®iÓm
Marketing-mix
Ch-¬ng 1: Tæng quan vÒ g¹o xuÊt khÈu trªn thÕ giíi vµ t¹i ViÖt Nam.
Ch-¬ng 2: Thùc tr¹ng xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam theo quan ®iÓm
Marketing-mix.
Ch-¬ng 3: ChiÕn l-îc ®Èy m¹nh xuÊt khÈu g¹o.
Trong khu«n khæ cña kho¸ luËn tèt nghiÖp cña sinh viªn, ®Ò tµi nh»m:
Kh¼ng ®Þnh l¹i vai trß cña xuÊt khÈu g¹o ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn
kinh tÕ ViÖt Nam
Ph©n tÝch thùc tr¹ng xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam
Nªu ra mét sè ®Þnh h-íng vµ gi¶i ph¸p nh»m ®Èy m¹nh ho¹t ®éng
xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy gi¸o h-íng dÉn NguyÔn V¨n Thoan,
c¸c c« chó c¸n bé cña Vô XuÊt nhËp khÈu - Bé Th-¬ng m¹i cïng c¸c thÇy c«
vµ b¹n bÌ ®· gióp ®ì em hoµn thµnh kho¸ luËn nµy.
5
Ch-¬ng 1. Tæng quan vÒ g¹o xuÊt khÈu trªn thÕ
giíi vµ t¹i ViÖt Nam
1.1. Tæng quan vÒ thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi
VÊn ®Ò tËp trung cña ®Ò tµi nµy lµ ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt
Nam ra thÞ tr-êng thÕ giíi. XÐt theo quan ®iÓm Marketing lµ cã tÝnh h-íng
ngo¹i. §Ó ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, ViÖt Nam ph¶i lu«n h-íng ra m«i tr-êng
kinh doanh vµ lÊy thÞ tr-êng lµm c¬ së ®Þnh h-íng. ThÞ tr-êng ë ®©y ®-îc
hiÓu lµ tËp hîp nh÷ng nhµ nhËp khÈu g¹o hiÖn t¹i vµ tiÒm n¨ng. MÆt kh¸c,
nhu cÇu cña thÞ tr-êng g¹o l¹i chÞu ¶nh h-ëng cña nhiÒu yÕu tè bªn ngoµi.
ChÝnh v× vËy, c¸c nhµ xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam kh«ng chØ tËp trung vµo c¸c
nhµ nhËp khÈu g¹o mµ cßn ph¶i h-íng vµo c¸c ®èi thñ kh¸c ®Ó ®¸nh gi¸ kÞp
thêi kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hä. Nghiªn cøu thÞ tr-êng g¹o quèc tÕ, nghiªn
cøu c¸c n-íc xuÊt, nhËp khÈu g¹o chñ yÕu trªn thÞ tr-êng lµ mét ®ßi hái cÊp
thiÕt ®Ó øng dông vµo t×nh h×nh cô thÓ cña ViÖt Nam, nh»m n©ng cao n¨ng
lùc c¹nh tranh cña g¹o xuÊt khÈu n-íc ta trªn thÞ tr-êng thÕ giíi.
1.1.1. C¸c yÕu tè ¶nh h-ëng ®Õn cung cÇu g¹o thÕ giíi
Trong sè c¸c lo¹i l-¬ng thùc bao gåm g¹o, lóa m×, ng«, kª, lóa m¹ch...
th× g¹o vµ lóa m× lµ hai lo¹i thùc phÈm chiÕm vÞ trÝ quan träng trong khÈu
phÇn ¨n hµng ngµy cña con ng-êi. Theo thèng kª cña Tæ chøc L-¬ng thùc vµ
N«ng nghiÖp Liªn hîp quèc (FAO), s¶n xuÊt lóa g¹o vµ lóa m× ®¹t møc
t-¬ng ®-¬ng nhau. Nh×n chung, s¶n l-îng lóa g¹o cã thÓ duy tr× sù sèng cho
h¬n 53% tæng sè d©n trªn thÕ giíi. Qua ®ã cho thÊy tÇm quan träng cña g¹o
®èi víi vÊn ®Ò an ninh l-¬ng thùc cña loµi ng-êi, ®Æc biÖt khi ®Æt trong bèi
c¶nh biÕn ®éng cña yÕu tè nh©n khÈu häc.
1.1.1.1. VÊn ®Ò s¶n xuÊt g¹o trªn thÕ giíi
Ngµnh s¶n xuÊt lóa g¹o bÞ phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn nh- ®Êt,
n-íc, khÝ hËu... Sau nhiÒu n¨m liªn tôc t¨ng tr-ëng, vµo n¨m 1995, s¶n xuÊt
g¹o trªn thÕ giíi gi¶m nhÑ víi diÖn tÝch s¶n xuÊt kho¶ng 146 ngh×n ha, s¶n
l-îng thãc toµn thÕ giíi ®¹t 553 triÖu tÊn, t-¬ng ®-¬ng kho¶ng 360 triÖu tÊn
g¹o. Nh÷ng thµnh c«ng trong s¶n xuÊt g¹o lµ kÕt qu¶ ®¹t ®-îc do cuéc C¸ch
m¹ng xanh ®em l¹i cïng víi viÖc ¸p dông c¸c tiÕn bé khoa häc vµ ®æi míi
chiÕn l-îc kinh tÕ x· héi cña ChÝnh phñ c¸c n-íc s¶n xuÊt g¹o chñ yÕu.
Theo sè liÖu cña Vô XuÊt nhËp khÈu - Bé Th-¬ng m¹i, dù ®o¸n diÖn
tÝch s¶n xuÊt lóa toµn thÕ giíi n¨m 2001 lµ 151,9 ngh×n ha. N¨ng suÊt lóa
n¨m 2000 ®¹t 3,92 tÊn/ ha, gÊp 1,6 lÇn so víi n¨ng suÊt lóa n¨m 1974 lµ 2,45
6
tÊn/ha. §©y lµ mét tiÕn bé v-ît bËc, nhê sö dông nh÷ng thµnh tùu c«ng nghÖ
hiÖn ®¹i vµo s¶n xuÊt, ®ång thêi ¸p dông nh÷ng lo¹i gièng lóa míi cho n¨ng
suÊt cao. N¨m 2000 còng lµ n¨m kØ lôc vÒ n¨ng suÊt vµ s¶n l-îng lóa toµn
cÇu lµ 607,4 triÖu tÊn so víi 333,8 triÖu tÊn n¨m 1974, t¨ng 1,8 lÇn. Qua ®ã
cho ta thÊy s¶n l-îng lóa t¨ng chñ yÕu do n¨ng suÊt t¨ng, lµ kÕt qu¶ ®¸ng
khÝch lÖ cho s¶n xuÊt lóa toµn thÕ giíi, ®¶m b¶o tèt nhu cÇu vÒ l-¬ng thùc
nãi chung vµ lóa g¹o nãi riªng cña loµi ng-êi.
B¶ng 1.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt g¹o cña thÕ giíi (1998-2001)
S¶n xuÊt
B¾c Mü
Mü Latinh
EU
Liªn X« cò
§«ng ¢u
Trung §«ng
B¾c Phi
Ch©u Phi cßn l¹i
Nam ¸
Ch©u ¸ cßn l¹i
Ch©u §¹i D-¬ng
1998
1999
8.747
17.225
2.701
1.108
56.000
3.048
5.463
10.540
165.170
358.864
1.324
8.836
22.165
2.694
1.124
52.000
3.370
4.261
10.845
172.526
358.485
1.362
§¬n vÞ tÝnh: 1000 tÊn
2000
2001(-íc)
9.795
21.229
2.637
1.189
56.000
2.905
5.889
10.950
183.311
36.281
1.101
9.062
20.204
2.462
1.026
56.000
2.279
6.063
11.481
179.426
354.965
1.761
Nguån: Vô XuÊt nhËp khÈu – Bé Th-¬ng m¹i
1.1.1.2. VÊn ®Ò tiªu dïng g¹o trªn thÕ giíi
Trªn thÕ giíi, phÇn lín g¹o ®-îc s¶n xuÊt nh»m phôc vô nhu cÇu tiªu
thô trong n-íc, chØ 4% s¶n l-îng toµn cÇu ®-îc ®em ra bu«n b¸n, trao ®æi
gi÷a c¸c n-íc víi nhau. Lóa g¹o ®-îc s¶n xuÊt tËp trung ho¸ cao ®é, trong
®ã ch©u ¸ chiÕm tíi 90% tæng l-îng s¶n xuÊt, 50% l-îng nhËp khÈu vµ 72%
l-îng xuÊt khÈu.
Møc tiªu thô g¹o toµn cÇu hiÖn nay lu«n phô thuéc vµo t×nh h×nh canh
t¸c vµ kh¶ n¨ng cung cÊp cña c¸c n-íc s¶n xuÊt lóa g¹o. Trªn quy m« toµn
thÕ giíi, l-îng g¹o tiªu dïng t¨ng ®¸ng kÓ tõ 222,4 triÖu tÊn n¨m 1974 lªn
398,6 triÖu tÊn n¨m 2000, t¨ng 180% vµ dù ®o¸n n¨m 2001 lµ 400,8 triÖu
tÊn. §Ó ®¶m b¶o tiªu thô æn ®Þnh cÇn ®¹t møc s¶n xuÊt hµng n¨m gÊp 1,5 ®Õn
2 lÇn møc t¨ng d©n sè. Nh- vËy, møc tiªu thô g¹o lu«n bÞ khèng chÕ bëi kh¶
7
n¨ng s¶n xuÊt vµ phô thuéc vµo sè d©n toµn cÇu nªn nh×n chung nÕu tÝnh theo
®Çu ng-êi th× kh«ng t¨ng.
Trªn thÕ giíi, ch©u ¸ lµ khu vùc tiªu thô g¹o nhiÒu nhÊt víi 362,1 triÖu
tÊn, tøc 90% so víi l-îng tiªu dïng toµn cÇu vµo n¨m 2001 (403 triÖu tÊn).
§iÒu nµy ®-îc gi¶i thÝch b»ng tËp qu¸n coi g¹o lµ l-¬ng thùc chÝnh yÕu ë
ch©u ¸, n¬i tËp trung trªn 60% d©n sè toµn thÕ giíi. Tuy nhiªn, trong nh÷ng
n¨m gÇn, d©n sè c¸c n-íc nµy t¨ng m¹nh trong khi diÖn tÝch trång lóa gi¶m
®¸ng kÓ do qu¸ tr×nh ®« thÞ vµ c«ng nghiÖp ho¸. Thªm vµo n÷a, c¸c thiªn tai
nh- lôt, b·o, h¹n h¸n... th-êng hay x¶y ra nªn c¸c n-íc nµy còng ph¶i nhËp
khÈu g¹o phôc vô cho nhu cÇu trong n-íc. C¸c ch©u lôc kh¸c tiªu thô 10%
sè l-îng g¹o cßn l¹i. T¹i ch©u Mü, ch©u ¢u vµ khu vùc Trung §«ng, tiªu thô
g¹o ®· t¨ng ®¸ng kÓ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Cô thÓ n¨m 2000, B¾c Mü
tiªu thô 4,1 triÖu tÊn, Mü Latinh 14,3 triÖu tÊn, EU 2 triÖu tÊn. Dù ®o¸n n¨m
2001, c¸c khu vùc nµy lÇn l-ît tiªu thô 4,7 triÖu tÊn, 14,7 triÖu tÊn vµ 2,1
triÖu tÊn. Qua ®ã, cã thÓ thÊy r»ng l-îng g¹o tiªu thô ph©n bè kh«ng ®ång
®Òu vµ phô thuéc nhiÒu vµo c¸c n-íc ch©u ¸.
B¶ng 1.2. T×nh h×nh tiªu thô g¹o cña thÕ giíi (1998-2001)
NhËp khÈu
B¾c Mü
Mü Latinh
EU
T©y ¢u cßn l¹i
Liªn X« cò
§«ng ¢u
Trung §«ng
B¾c Phi
Ch©u Phi cßn l¹i
Nam ¸
Ch©u ¸ cßn l¹i
Ch©u §¹i D-¬ng
§¬n vÞ tÝnh: 1000 tÊn
1998
1999
2000
2001(-íc)
4,108
4,439
4,718
4,747
13,778
14,085
14,272
14,661
2,012
2,066
2,131
2,079
48,000
50,000
53,000
55,000
1,130
1,119
1,136
1,311
344,000
382,000
360,000
386,000
5,779
6,159
6,499
6,435
2,982
2,984
3,097
3,177
10,412
10,973
11,563
12,155
104,835
110,412
113,711
114,989
234,508
236,025
241,852
238,692
563,000
608,000
670,000
706,000
Nguån: Vô XuÊt nhËp khÈu – Bé Th-¬ng m¹i
8
1.1.1.3. Nh÷ng n-íc s¶n xuÊt vµ tiªu thô g¹o chÝnh trªn thÕ giíi
* Trung Quèc
Víi sè d©n ®«ng nhÊt thÕ giíi (1,26 tû ng-êi vµ dù kiÕn lªn tíi 1,6 tû
n¨m 2030) vµ diÖn tÝch lóa trªn 30 triÖu ha, Trung Quèc lµ quèc gia cã chñ
tr-¬ng ®Èy m¹nh s¶n xuÊt lóa g¹o nh»m ®¸p øng nhu cÇu vÒ l-¬ng thùc trong
n-íc cña m×nh. §¶m b¶o an toµn l-¬ng thùc quèc gia lµ chiÕn l-îc hµng ®Çu
cña chÝnh phñ n-íc nµy. Tr¸i víi mét sè n-íc kh¸c chó träng tíi c¸c dù ¸n
ph¸t triÓn c©y trång b»ng c¸ch t¨ng c-êng sö dông cã hiÖu qu¶ h¬n ®Êt trång
vµ c¸c nguån tµi nguyªn kh¸c nh- nguån n-íc, khÝ hËu… Trung Quèc tËp
trung chñ yÕu vµo c«ng nghÖ vµ khoa häc. Trung Quèc ®· vµ ®ang ®i tiªn
phong trong c¸c gièng lóa lai míi vµ ®ang dÉn ®Çu vÒ thö nghiÖm lóa biÕn
®æi gien. Tuy diÖn tÝch trång lóa cña Trung Quèc mÊy n¨m gÇn ®©y liªn tiÕp
gi¶m do nhu cÇu g¹o chÊt l-îng thÊp gi¶m vµ lîi nhuËn tõ nh÷ng lo¹i c©y
kh¸c t¨ng lªn, s¶n l-îng g¹o Trung Quèc n¨m 2001 dù kiÕn ®¹t 136,40 triÖu
tÊn, t¨ng so víi 130,9 triÖu tÊn n¨m 2000 nhê n¨ng suÊt t¨ng.
Tõ n¨m 1992-1993, cïng víi c«ng cuéc ®æi míi, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc,
Trung Quèc ®· cã nhiÒu cè g¾ng ®Èy m¹nh s¶n xuÊt lóa. §Õn n¨m 2000, tiªu
thô g¹o trung b×nh tÝnh theo ®Çu ng-êi vÉn b×nh æn (96 kg/ng-êi/n¨m) mÆc
dï tæng tiªu thô t¨ng do d©n sè t¨ng. Nhu cÇu vÒ chÊt l-îng còng ngµy cµng
t¨ng. G¹o chÊt l-îng cao nh- Japonica ®-îc trång chñ yÕu ë miÒn B¾c ®·
ngµy cµng trë nªn phæ biÕn h¬n. Tiªu thô g¹o nãi riªng vµ l-¬ng thùc nãi
chung sÏ t¨ng theo xu h-íng cña nÒn kinh tÕ. G¹o chÊt l-îng kÐm ngµy cµng
®-îc chuyÓn sang dïng trong c«ng nghiÖp hoÆc cho nh÷ng ng-êi cã thu
nhËp thÊp. Mét trong nh÷ng chiÕn l-îc cña Trung Quèc lµ ph¸t triÓn ngµnh
ch¨n nu«i vµ g¹o vô sím sÏ lµ thøc ¨n tèt cho gia cÇm v× chÊt l-îng phï hîp
vµ gi¸ thµnh rÎ.
Theo sè liÖu cña Bé Th-¬ng m¹i, n¨m 2000 Trung Quèc tiªu thô 137,3
triÖu tÊn g¹o chiÕm 34% tæng l-îng g¹o tiªu thô toµn cÇu. ¦íc tÝnh n¨m
2001 l-îng tiªu thô lµ 134,3 triÖu tÊn. Con sè nµy nãi chung kh«ng thay ®æi
nhiÒu so víi c¸c n¨m tr-íc. Víi dù kiÕn nhu cÇu tiªu thô sÏ ®¹t ®-îc 220
triÖu tÊn g¹o vµo n¨m 2010 vµ 260 triÖu tÊn vµo n¨m 2030, Trung Quèc ®Æt
môc tiªu ph¸t triÓn c¸c gièng lóa míi, n¨ng suÊt cao ®Ó ®¹t trung b×nh 8
tÊn/ha so víi 6,5 tÊn/ha hiÖn nay.
* Ên §é
Lµ n-íc ®«ng d©n thø hai trªn thÕ giíi, Ên §é còng lµ n-íc s¶n xuÊt
g¹o lín thø hai trªn thÕ giíi. N¨m 1994, s¶n l-îng lóa cña Ên §é ®¹t møc
9
t¨ng kû lôc (2,8%) so víi c¸c n-íc kh¸c. Ên §é lµ n-íc ®øng ®Çu trªn thÕ
giíi vÒ diÖn tÝch trång lóa vµ ®ang chiÕm h¬n 22% tæng s¶n l-îng lóa g¹o
toµn cÇu. S¶n l-îng g¹o cña Ên §é niªn vô 1999/2000 ®¹t 88,55 triÖu tÊn so
víi 406,57 triÖu tÊn cña thÕ giíi vµ dù ®o¸n niªn vô 2000/2001 ®¹t 87,30
triÖu tÊn so víi 396 triÖu tÊn cña thÕ giíi. Cuèi n¨m 2000, ChÝnh phñ Ên §é
cã kÕ ho¹ch gi¶i to¶ 3 triÖu tÊn g¹o dù tr÷ ®Ó lÊy chç chøa g¹o míi, g©y søc
Ðp tíi thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi. Bªn c¹nh ®ã, Ên §é lµ mét trong nh÷ng n-íc
®i ®Çu trong cuéc C¸ch m¹ng xanh, chñ yÕu vÒ gièng lóa. HiÖn nay, Bé
Th-¬ng m¹i Ên §é th«ng b¸o sÏ tiÕn hµnh thö nghiÖm ADN ®Ó b¶o ®¶m sù
thuÇn chñng cho gièng g¹o míi, khuyÕn khÝch s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu c¸c lo¹i
g¹o cao cÊp.
VÒ tiªu thô, Ên §é còng lµ quèc gia tiªu thô g¹o lín thø hai trªn thÕ
giíi víi l-îng tiªu thô lµ 78,2 triÖu tÊn (n¨m 1998), 81,2 triÖu tÊn (n¨m
1999), 82,5 triÖu tÊn (n¨m 2000) vµ -íc tÝnh n¨m 2001 lµ 83,5 triÖu tÊn,
chiÕm 20,8% so víi tæng l-îng tiªu thô toµn thÕ giíi .
* In®«nªxia
Víi s¶n l-îng g¹o n¨m 1999/2000 lµ 34,08 triÖu tÊn, dù ®o¸n n¨m
2000/2001 lµ 34,80 triÖu tÊn, In®«nªxia hiÖn ®ang xÕp thø ba trªn toµn thÕ
giíi vÒ n-íc cã s¶n l-îng g¹o cao nhÊt. N¨m 2001, nhê triÓn väng ®¹t s¶n
l-îng cao nªn nhu cÇu vÒ nhËp khÈu cña n-íc nµy cã thÓ gi¶m 40% so víi
n¨m tr-íc. §iÒu ®ã chøng tá In®«nªxia ®· tÝch cùc h¬n trong viÖc s¶n xuÊt
lóa g¹o nh»m ®¸p øng tèi ®a nhu cÇu trong n-íc, tr¸nh bÞ phô thuéc vµo sè
l-îng g¹o nhËp khÈu tõ c¸c n-íc bªn ngoµi.
In®«nªxia còng lµ n-íc tiªu thô g¹o lín thø ba trªn thÕ giíi. N¨m 2000,
quèc gia nµy sö dông hÕt 35,9 triÖu tÊn g¹o, chiÕm 9% l-îng tiªu thô toµn
cÇu. Dù tÝnh tiªu thô n¨m 2001 cã gi¶m nh-ng kh«ng ®¸ng kÓ lµ 35,8 triÖu
tÊn. N¨m 2002, In®«nªxia cã kÕ ho¹ch nhËp khÈu 700 ngµn tÊn, trong ®ã sÏ
nhËp khÈu kho¶ng 500 ngµn tÊn tõ ViÖt Nam ®Ó cã nguån g¹o ®¸p øng ®ñ
nhu cÇu trong n-íc. ChÝnh phñ In®«nªxia ®ang dù kiÕn vay Ng©n hµng ph¸t
triÓn Håi gi¸o 102,5 triÖu USD ®Ó nhËp khÈu sè g¹o trªn.
10
BiÓu ®å 1.1. D©n sè vµ tiªu thô g¹o cña 3 n-íc tiªu thô lín nhÊt
4%
9%
16%
Indonªxia
36%
22%
Ên §é
Trung Quèc
58%
22%
Kh¸c
33%
D©n sè
Tiªu thô g¹o
1.1.2. C¬ cÊu cña thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi
1.1.2.1. §Æc ®iÓm vµ triÓn väng cña thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi
* §Æc ®iÓm cña thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi
- G¹o lµ lo¹i l-¬ng thùc chñ yÕu ®Ó nu«i sèng h¬n 50% d©n sè toµn cÇu,
tËp trung nhiÒu nhÊt ë ch©u ¸. ChÝnh v× vËy, thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi mang
®Æc tÝnh nh¹y bÐn v× mçi khi cã sù biÕn ®éng vÒ nhu cÇu ë nh÷ng n-íc tiªu
thô g¹o chÝnh nh- Trung Quèc, Ên §é, In®«nªxia, B¨ngla®Ðt, Pakistan... th×
cung cÇu vµ gi¸ g¹o trªn thÞ tr-êng thÕ giíi l¹i thay ®æi. ViÖc ChÝnh phñ Ên
§é cã kÕ ho¹ch gi¶i to¶ 3 triÖu tÊn g¹o vµo cuèi n¨m 2001 lµ mét vÝ dô ®Ó
g©y søc Ðp víi thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi. Cuèi th¸ng 3/2000, In®«nªxia ®·
quyÕt ®Þnh ngõng nhËp khÈu g¹o chÝnh ng¹ch còng t¹o nh÷ng biÕn ®éng
kh«ng nhá tíi gi¸ g¹o nãi chung. Tuy nhiªn, ®é nh¹y c¶m cña thÞ tr-êng g¹o
cßn ph¶i phô thuéc vµo l-îng dù tr÷ toµn cÇu vµ cña tõng n-íc còng nh- tû
gi¸ gi÷a g¹o vµ lo¹i l-¬ng thùc thay thÕ g¹o nh- lóa mú, ng«...
- G¹o kh«ng nh÷ng ®-îc bu«n b¸n ®¬n thuÇn nh- mét hµng ho¸ gi÷a
c¸c n-íc kh¸c nhau mµ cßn lµ mét trong nh÷ng mÆt hµng chiÕn l-îc thùc
hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña c¸c ChÝnh phñ th«ng qua h×nh thøc viÖn trî.
Mü lµ n-íc ®· sö dông h×nh thøc nµy nh- mét chiÕn l-îc ngo¹i giao nh»m
t¨ng c-êng sù phô thuéc cña c¸c n-íc kh¸c vµo n-íc m×nh trong c¸c quan hÖ
kinh tÕ quèc tÕ. T-¬ng tù nh- vËy, EU th-êng nhËp khÈu g¹o ®Ó cung cÊp
miÔn phÝ cho c¸c n-íc ch©u Phi ®Ó ®æi l¹i c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c vÒ kinh tÕ.
- Trªn thÕ giíi cã rÊt nhiÒu lo¹i g¹o mËu dÞch ph©n lo¹i theo c¸c c¸ch
kh¸c nhau. Sù phong phó vÒ chñng lo¹i t¹o nªn sù ®a d¹ng cho thÞ tr-êng g¹o
11
thÕ giíi. T-¬ng øng víi mçi lo¹i g¹o kh¸c nhau, tuú thuéc chÊt l-îng phÈm
cÊp kh¸c nhau l¹i h×nh thµnh mét møc gi¸ cô thÓ. TÝnh ®a d¹ng vµ phøc t¹p
cña gi¸ c¶ g¹o lµ biÓu hiÖn sinh ®éng trong bu«n b¸n quèc tÕ trong suèt
nhiÒu n¨m qua.
* TriÓn väng cña thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, thÞ tr-êng g¹o thÕ giíi cã nhiÒu biÕn ®éng
phøc t¹p, cô thÓ lµ nhu cÇu cña c¸c n-íc vÒ g¹o ®Æc biÖt thÊp. MÆc dï c¸c
n-íc xuÊt khÈu kh«ng ngõng nç lùc t×m kiÕm thÞ tr-êng nh-ng gi¸ g¹o cña
tÊt c¶ c¸c xuÊt xø ®Òu gi¶m. Nhu cÇu g¹o cña c¸c n-íc nhËp khÈu lín nhB¨ngla®Ðt, In®«nªxia, Braxin... h¹n chÕ do sù phôc håi s¶n l-îng sau 12 n¨m
mÊt mïa. Theo dù b¸o cña FAO vµ Bé N«ng nghiÖp Mü, s¶n l-îng g¹o thÕ
giíi ®Õn n¨m 2005 sÏ cã chiÒu h-íng t¨ng chËm h¬n so víi nh÷ng n¨m
tr-íc, møc tiªu thô t¨ng chËm. Do ®ã, tèc ®é t¨ng cña l-îng g¹o giao dÞch
toµn thÕ giíi còng sÏ gi¶m. Dù ®o¸n trong t-¬ng lai, ch©u Phi sÏ tham gia
tÝch cùc h¬n vµo thÞ tr-êng g¹o, ®Æc biÖt lµ nhËp khÈu. Ch©u ¸ vÉn sÏ lu«n lµ
khu vùc ®øng ®Çu vÒ s¶n xuÊt, tiªu thô vµ xuÊt khÈu víi nhiÒu thay ®æi vÒ c¬
chÕ chÝnh s¸ch. XuÊt khÈu g¹o tõ ch©u ¢u vµ ch©u Mü cã xu h-íng gi¶m do
viÖc th¾t chÆt c¸c quy ®Þnh cña th-¬ng m¹i thÕ giíi lµm h¹n chÕ chÝnh s¸ch
trî gi¸ xuÊt khÈu.
Xu h-íng trong nh÷ng n¨m tíi sÏ cã nhiÒu n-íc tham gia vµo xuÊt khÈu
lóa g¹o, t¹o sù s«i ®éng vµ c¹nh tranh gay g¾t trªn thÞ tr-êng lóa g¹o thÕ giíi,
®Æc biÖt ë ch©u ¸, do chÝnh s¸ch cña nhiÒu n-íc cho phÐp khu vùc t- nh©n
tham gia vµo xuÊt nhËp khÈu g¹o. Ngoµi ra, trong nh÷ng n¨m tíi, giao dÞch
c¸c lo¹i g¹o cã chÊt l-îng cao cã xu h-íng t¨ng m¹nh trong khi giao dÞch
g¹o phÈm cÊp thÊp sÏ gi¶m dÇn.
G¹o mét mÆt lµ hµng ho¸ thiÕt yÕu ®èi víi ®êi sèng vµ s¶n xuÊt, mÆt
kh¸c lµ hµng ho¸ nh¹y c¶m vµ xuÊt khÈu cã tÝnh chiÕn l-îc ë mét sè n-íc,
cã xu h-íng c¹nh tranh ngµy cµng trë nªn gay g¾t gi÷a c¸c n-íc tham gia
xuÊt khÈu. C¸c n-íc xuÊt khÈu lu«n lu«n t¨ng s¶n l-îng lóa g¹o kh«ng chØ
®Ó tho¶ m·n cho nhu cÇu t¨ng d©n sè mµ cßn nh»m mang l¹i nguån ngo¹i tÖ
®¸ng kÓ. V× vËy, trong t×nh h×nh hiÖn nay, c¸c n-íc ®Òu ®Èy m¹nh c¸c ho¹t
®éng xuÊt khÈu ®Ó gi¶m hao phÝ vµ h- hao, ®Çu t- chiÒu s©u ®Ó t¨ng nhanh
n¨ng suÊt vµ s¶n l-îng. §Ó t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng, c¸c
n-íc trang bÞ ngµy cµng tèt h¬n tõ viÖc chän gièng, thu ho¹ch, b¶o qu¶n, chÕ
biÕn, vËn t¶i, bao gãi vµ ®iÒu kiÖn giao hµng thÝch hîp víi ®ßi hái cña thÞ
tr-êng thÕ giíi.
12
1.1.2.2. T×nh h×nh nhËp khÈu g¹o
* T×nh h×nh chung
NhËp khÈu g¹o cña thÕ giíi nh×n chung cã xu h-íng t¨ng lªn nh-ng
kh«ng æn ®Þnh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, tuú thuéc vµo s¶n l-îng l-¬ng thùc
trong n¨m vµ kh¶ n¨ng thanh to¸n cña nh÷ng n-íc nhËp khÈu. §a sè c¸c
n-íc xuÊt khÈu g¹o ®¹t s¶n l-îng cao kû lôc ®· lµm gi¶m m¹nh gi¸ g¹o trªn
thÞ tr-êng thÕ giíi.
L-îng nhËp khÈu g¹o cña toµn thÕ giíi còng nh- tõng n-íc th-êng
xuyªn biÕn ®éng vµ mang tÝnh thêi vô râ rÖt. V× s¶n xuÊt g¹o phô thuéc vµo
®iÒu kiÖn thiªn nhiªn, tû lÖ dù tr÷, tån kho l-¬ng thùc nªn th-êng bÊt æn.
N¨m mÊt mïa, c¸c n-íc th-êng cÇn gÊp, nªn nhËp khÈu nhiÒu nh-ng n¨m
kh¸c l¹i gi¶m s¶n l-îng nhËp ®¸ng kÓ. Khi gi¸ g¹o t¨ng cao, c¸c n-íc cã thÓ
chuyÓn sang nhËp khÈu hµng thay thÕ cho g¹o nh- lóa m× hoÆc c¸c ngò cèc
kh¸c, g©y biÕn ®éng kh«ng nhá cho s¶n l-îng nhËp khÈu g¹o cña toµn thÕ
giíi.
Trong h¬n 10 n¨m qua, s¶n l-îng nhËp khÈu t¨ng do nhu cÇu t¨ng, ®Æc
biÖt lµ n¨m 1998 lªn tíi 27,67 triÖu tÊn. Nh÷ng n¨m sau ®ã cã gi¶m nhÑ v×
®-îc mïa ë c¸c n-íc nhËp khÈu. ¦íc tÝnh toµn n¨m 2001, thÕ giíi nhËp
khÈu 22,30 triÖu tÊn g¹o.
B¶ng 1.3. T×nh h×nh nhËp khÈu g¹o cña thÕ giíi (1998-2001)
NhËp khÈu
B¾c Mü
Mü Latinh
EU
T©y ¢u cßn l¹i
Liªn X« cò
§«ng ¢u
Trung §«ng
B¾c Phi
Ch©u Phi cßn l¹i
Nam ¸
Ch©u ¸ cßn l¹i
Ch©u §¹i D-¬ng
1998
840
3.357
787
60
321
313
3.224
188
4.188
2.765
10.370
288
§¬n vÞ: 1000 tÊn
1999
2000
2001(-íc)
4.439
4.718
4.744
14.085
14.272
14.661
2.066
2.131
2.079
50
53
55
1.191
1.346
1.311
382
360
386
6.159
6.499
6.435
2.984
3.097
3.177
10.973
11.563
12.155
110.412
113.711
114.989
236.025
241.852
238.692
608
670
706
Nguån: Vô XuÊt nhËp khÈu– Bé Th-¬ng m¹i
13
Ch©u ¸ lu«n lµ khu vùc nhËp khÈu g¹o nhiÒu nhÊt víi kho¶ng h¬n 55%
l-îng g¹o nhËp khÈu toµn thÕ giíi nh»m ®¸p øng ®ñ nhu cÇu tiªu thô t¹i c¸c
n-íc nµy. Ch©u Phi chiÕm tû träng h¬n 20% l-îng g¹o nhËp khÈu vµ cã
chiÒu h-íng t¨ng lªn trong thêi gian qua tuy møc t¨ng kh«ng lín. Trªn thùc
tÕ c¸c n-íc nghÌo ë ch©u lôc nµy tiªu dïng g¹o kh¸ nhiÒu nh-ng kh¶ n¨ng
tµi chÝnh l¹i bÞ h¹n chÕ rÊt ®¸ng kÓ. Do vËy, ë c¸c n-íc nµy tuy thiÕu g¹o
nh-ng kh¶ n¨ng nhËp khÈu cã h¹n. Ch©u Mü còng cã khèi l-îng nhËp khÈu
chiÕm kho¶ng 20% víi nhu cÇu æn ®Þnh vµ cã xu h-íng t¨ng lªn.
NhËp khÈu g¹o trªn thÕ giíi còng biÕn ®éng theo nhãm n-íc. Tuú theo
møc ®é th-êng xuyªn, c¸c n-íc chia theo hai nhãm: nhãm n-íc nhËp khÈu
g¹o th-êng xuyªn vµ kh«ng th-êng xuyªn. Nhãm thø nhÊt bao gåm c¸c n-íc
lu«n cã nhu cÇu nhËp khÈu g¹o do mÊt c©n ®èi gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng,
s¶n xuÊt kh«ng ®¸p øng ®ñ nhu cÇu vÒ g¹o. Nhãm n-íc nµy bao gåm
Malaixia (hµng n¨m cÇn nhËp kho¶ng 400 ngµn tÊn), Cana®a (180 ngµn tÊn),
Angiªri (250 ngµn tÊn)... Nhãm thø hai bao gåm nh÷ng n-íc s¶n xuÊt g¹o
nh-ng kh«ng th-êng xuyªn cung cÊp ®ñ cho tËp qu¸n tiªu dïng trong n-íc.
L-îng g¹o nhËp khÈu ë c¸c n-íc nµy kh«ng ®Òu qua c¸c n¨m. Tiªu biÓu cho
nhãm nµy lµ In®«nªxia, Trung Quèc, NhËt B¶n...
* Mét sè n-íc nhËp g¹o chñ yÕu trªn thÕ giíi
1) In®«nªxia
HiÖn nay, n-íc nhËp khÈu g¹o lín nhÊt thÕ giíi lµ In®«nªxia. Dï ®· s¶n
xuÊt mét l-îng g¹o kh«ng nhá cho tiªu dïng nh-ng In®«nªxia vÉn ph¶i nhËp
khÈu nh»m ®¸p øng nhu cÇu trong n-íc, ®¶m b¶o an ninh l-¬ng thùc. §Æc
biÖt vµo n¨m 1995, nhËp khÈu g¹o cña n-íc nµy t¨ng vät lªn tíi 3,2 triÖu tÊn
do chÝnh s¸ch dù tr÷ g¹o cña Nhµ n-íc vµ tèc ®é t¨ng nhanh cña d©n sè. §Õn
n¨m 1998, In®«nªxia tiÕp tôc nhËp g¹o víi s¶n l-îng 6,1 triÖu tÊn cho tiªu
dïng sau mÊt mïa. N¨m 2000, ChÝnh phñ In®«nªxia t¨ng thuÕ nhËp khÈu tõ
0% lªn 35% vµ cho phÐp t- nh©n tù do nhËp khÈu g¹o nh-ng cÊm c¸c lo¹i
g¹o chÊt l-îng thÊp. Tæng sè l-îng nhËp khÈu n¨m 2000 gi¶m xuèng lµ 1,3
triÖu tÊn, b»ng 1/3 so víi n¨m 1999 (3,9 triÖu tÊn). N¨m 2001, dù ®o¸n n-íc
nµy còng chØ nhËp khÈu kho¶ng h¬n mét triÖu tÊn g¹o.
2) Iran
Trong nhiÒu n¨m qua, Iran th-êng xuyªn nhËp khÈu g¹o víi sè l-îng
kh¸ æn ®Þnh, ®øng thø hai trªn thÕ giíi, chØ sau In®«nªxia. N¨m 1999, Iran
14
nhËp 1,0 triÖu tÊn, n¨m 2000 t¨ng lªn 1,1 triÖu tÊn vµ -íc tÝnh n¨m 2001 sÏ
l¹i gi¶m xuèng møc 1,0 triÖu tÊn. C¸c sè liÖu trªn ®· cho thÊy møc nhËp
khÈu t-¬ng ®èi cè ®Þnh cña ®Êt n-íc nµy. Víi sè d©n 70 triÖu, dù ®o¸n trong
t-¬ng lai, Iran vÉn lµ n-íc nhËp khÈu g¹o lín vµ cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cao.
Nhµ cung cÊp g¹o chñ yÕu cña Iran lµ Th¸i Lan, ViÖt Nam, Pakistan.
3) Trung Quèc
Lµ n-íc s¶n xuÊt g¹o lín nhÊt thÕ giíi nh-ng Trung Quèc vÉn ph¶i
nhËp khÈu nh»m ®¶m b¶o nhu cÇu trong n-íc. N¨m 2000, Trung Quèc nhËp
khÈu 238.598 tÊn g¹o, t¨ng 42% so víi n¨m 1999, trong ®ã hÇu hÕt lµ g¹o cã
chÊt l-îng cao cña Th¸i Lan. NhËp khÈu t¨ng do s¶n l-îng g¹o Trung Quèc
gi¶m vµ tiªu dïng cña ng-êi d©n ®èi víi g¹o th¬m t¨ng lªn. Khi tham gia vµo
Tæ chøc Th-¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO), nhËp khÈu g¹o sÏ t¨ng nhÑ do Trung
Quèc ban ®Çu ph¶i nhËp khÈu gÇn 3 triÖu tÊn mçi n¨m nÕu gi¸ trÞ thÞ tr-êng
phï hîp víi hä. §Õn n¨m 2004, h¹n ng¹ch nhËp khÈu dù kiÕn sÏ t¨ng tíi
5,38 triÖu tÊn.
4) Braxin
§©y lµ n-íc duy nhÊt ë khu vùc Nam Mü cã møc nhËp khÈu g¹o kh¸
lín. T×nh h×nh nhËp khÈu mÆt hµng nµy ë Braxin trong ®èi æn ®Þnh vµ cã xu
h-íng t¨ng trong thêi gian qua. Cô thÓ n¨m 1989, l-îng nhËp khÈu cña
Braxin lµ 0,5 triÖu tÊn, n¨m 1998 t¨ng lªn 1,2 triÖu tÊn. N¨m 1999, n-íc nµy
tiÕp tôc lµ n-íc nhËp khÈu g¹o lín trªn thÕ giíi víi møc nhËp kho¶ng 1 triÖu
tÊn. N¨m 2000, s¶n l-îng nhËp khÈu gi¶m xuèng cßn 0,7 triÖu tÊn vµ sÏ tiÕp
tôc gi¶m trong n¨m 2001.
1.1.2.3. T×nh h×nh xuÊt khÈu g¹o trªn thÕ giíi nh÷ng n¨m qua
* T×nh h×nh chung
Theo sè liÖu cña Vô XuÊt nhËp khÈu - Bé Th-¬ng m¹i, tæng l-îng g¹o
xuÊt khÈu cña thÕ giíi trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y t¨ng vµ t¨ng kh¸. NÕu nhn¨m 1975, thÕ giíi xuÊt khÈu chØ cã 7,7 triÖu tÊn g¹o th× n¨m 1989 sè l-îng
g¹o xuÊt khÈu ®¹t 13,9 triÖu tÊn, møc cao nhÊt so víi c¸c n¨m tr-íc ®ã. Tuy
nhiªn, trong hai n¨m tiÕp theo, sè l-îng g¹o xuÊt khÈu gi¶m xuèng cßn 11,6
triÖu tÊn vµ 12,1 triÖu tÊn. §Õn n¨m 1998, sè l-îng g¹o xuÊt khÈu t¨ng cao
nhÊt lµ 27,7 triÖu tÊn. Trong 3 n¨m qua, s¶n l-îng g¹o xuÊt khÈu cã xu
h-íng gi¶m xuèng: n¨m 1999 lµ 24,9 triÖu tÊn, n¨m 2000 lµ 22,9 triÖu tÊn vµ
dù b¸o n¨m 2001 lµ 22,2 triÖu tÊn. Nh×n chung, møc t¨ng tr-ëng ch-a thËt æn
®Þnh, cã n¨m gi¶m so víi n¨m tr-íc vµ ch-a thùc sù ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng d15
thõa cña nh÷ng n-íc xuÊt khÈu vµ sù biÕn ®éng kh«ng ngõng t×nh h×nh cung
cÇu cña thÞ tr-êng g¹o trªn thÕ giíi. Sè l-îng xuÊt khÈu g¹o cña thÕ giíi t¨ng
lªn nhê nh÷ng c¶i biÕn vÒ mÆt kü thuËt, gièng lóa vµ c¸c chÝnh s¸ch míi cña
c¸c n-íc xuÊt khÈu g¹o lµm cho l-îng g¹o cã xu h-íng t¨ng lªn trong nh÷ng
n¨m gÇn ®©y.
XuÊt khÈu g¹o thÕ giíi tËp trung ë mét sè n-íc ®ang ph¸t triÓn, chiÕm
75% ®Õn 80% tæng sè l-îng xuÊt khÈu. Lµ ch©u lôc s¶n xuÊt vµ tiªu thô g¹o
nhiÒu nhÊt, víi tiÒm n¨ng, ®iÒu kiÖn thêi tiÕt thuËn lîi cho viÖc trång lóa,
ch©u ¸ vÉn lu«n lµ khu vùc xuÊt khÈu nhiÒu nhÊt. B×nh qu©n hµng n¨m, ch©u
¸ cung cÊp kho¶ng 70% l-îng g¹o xuÊt khÈu cho thÞ tr-êng thÕ giíi, ®ång
thêi cßn lµ n¬i tËp trung hÇu hÕt c¸c n-íc cã thÕ m¹nh vÒ g¹o nh- Th¸i Lan,
ViÖt Nam, Ên §é, Trung Quèc....
* C¸c n-íc xuÊt khÈu g¹o chÝnh trªn thÕ giíi
1) Th¸i Lan
Tuy Th¸i Lan kh«ng ph¶i lµ n-íc s¶n xuÊt g¹o lín trªn thÕ giíi nh-ng
l¹i lµ n-íc cã sè l-îng g¹o xuÊt khÈu nhiÒu vµ æn ®Þnh nhÊt, ®ång thêi cã tèc
®é t¨ng tr-ëng cao, gÇn 10%/n¨m. Tõ n¨m 1977 ®Õn nay, cô thÓ vµo n¨m
1998 Th¸i Lan xuÊt khÈu 6,4 triÖu tÊn, n¨m 1999 ®¹t con sè kØ lôc lµ 6,7
triÖu tÊn (25% l-îng xuÊt khÈu toµn thÕ giíi), n¨m 2000 sè l-îng xuÊt khÈu
®¹t h¬n 6,5 triÖu tÊn, gi¶m nhÑ so víi n¨m tr-íc do ¶nh h-ëng cña lò lôt vµ
b·o nhiÖt ®íi t¹i miÒn §«ng B¾c. Trong t×nh h×nh gi¸ c¶ quèc tÕ biÕn ®éng
mµ trong n-íc l¹i béi thu, ChÝnh phñ Th¸i Lan ®· thùc hiÖn ch-¬ng tr×nh can
thiÖp ®Ó æn ®Þnh gi¸ g¹o trong n-íc, gióp n«ng d©n duy tr× ph¸t triÓn trång
lóa. C¸c tæ chøc quèc doanh Th¸i Lan ®· mua g¹o l-u kho vµ thùc hiÖn
chÝnh s¸ch cho n«ng d©n vay tÝn dông dµi h¹n víi l·i suÊt thÊp. ChÝnh phñ
Th¸i Lan ®· thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®Ó ph¸t triÓn ngµnh g¹o, ®Æc biÖt tËp trung
vµo thÞ tr-êng g¹o Jasmine, lo¹i g¹o ®Æc s¶n vµ lµ thÕ m¹nh cña Th¸i Lan.
N¨m 2001, dù kiÕn tæng xuÊt khÈu cña Th¸i Lan ®¹t 6,7 triÖu tÊn. ChiÕn
l-îc xuÊt khÈu g¹o Th¸i Lan gåm 3 ®iÓm chÝnh. §èi víi s¶n xuÊt, Th¸i Lan
tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ó gi¶m thÊt tho¸t trong qu¸ tr×nh thu ho¹ch. §èi víi
th-¬ng m¹i vµ thÞ tr-êng, Th¸i Lan ¸p dông triÖt ®Ó Marketing-mix, tËp trung
tuyªn truyÒn dïng g¹o H-¬ng nhµi, xóc tiÕn b¶o vÖ vµ t¨ng chÊt l-îng g¹o.
§èi víi chÝnh s¸ch g¹o, Nhµ n-íc phèi hîp víi t- nh©n so¹n th¶o chÝnh s¸ch
khÐp kÝn tõ nghiªn cøu, s¶n xuÊt, tiÕp thÞ cho tíi chÕ biÕn.
Víi vÞ trÝ ®øng ®Çu xuÊt khÈu g¹o, Th¸i Lan lu«n chi phèi s©u s¾c t×nh
h×nh biÕn ®éng cung cÇu vµ gi¸ c¶ trªn thÞ tr-êng thÕ giíi. VÒ chÊt l-îng,
16
g¹o Th¸i Lan cã nhiÒu lo¹i, ®Æc biÖt lµ c¸c lo¹i g¹o ®Æc s¶n ®-îc -a chuéng
ë kh¾p n¬i vµ ®-îc xuÊt ®i nhiÒu n-íc. Th¸i Lan còng lµ ®èi thñ c¹nh tranh
m¹nh nhÊt cña Mü trªn thÞ tr-êng lo¹i g¹o h¹t dµi vµ chÊt l-îng cao, ®ång
thêi còng cung cÊp cho cung g¹o cña thÕ giíi gÇn 1/3 tæng l-îng g¹o chÊt
l-îng thÊp. ThÞ phÇn cña Th¸i Lan nh×n chung t-¬ng ®èi æn ®Þnh. Gi¸ b¸n
th-êng cao h¬n so víi c¸c n-íc xuÊt khÈu g¹o kh¸c nh- ViÖt Nam hay
Pakistan. Gi¸ chuÈn quèc tÕ còng th-êng c¨n cø vµo gi¸ g¹o cña Th¸i Lan
(FOB B¨ngcèc).
2) Trung Quèc
Kh«ng chØ lµ mét n-íc s¶n xuÊt, tiªu dïng, nhËp khÈu g¹o lín trªn thÕ
giíi, Trung Quèc còng lµ n-íc xuÊt khÈu g¹o lín trªn thÕ giíi. Trung Quèc
nhËp khÈu g¹o chÊt l-îng cao song xuÊt khÈu g¹o cã chÊt l-îng b×nh th-êng
hoÆc thÊp. N¨m 2000, mÆc dï cã h¹n h¸n, quèc gia nµy ®· v-¬n lªn thø ba
trong sè c¸c n-íc xuÊt khÈu g¹o víi sè l-îng lµ 2,95 triÖu tÊn, chØ sau Th¸i
Lan vµ ViÖt Nam, t¨ng 9% so víi n¨m 1999 (2,7 triÖu tÊn) nh-ng gi¶m so
víi møc 3,7 triÖu tÊn n¨m 1998. VÞ trÝ nµy kh«ng æn ®Þnh trong c¸c n¨m do
sù biÕn ®éng thÊt th-êng gi÷a cung cÇu g¹o cña n-íc nµy. Dù kiÕn n¨m
2001, Trung Quèc sÏ tiÕp tôc gi¶m sè l-îng xuÊt khÈu xuèng cßn 1,8 triÖu
tÊn. Tuy nhiªn, víi -u thÕ gi¸ g¹o rÎ vµ chÊt l-îng ngµy mét ®-îc c¶i thiÖn,
g¹o Trung Quèc ®· cã chç ®øng trªn thÞ tr-êng thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ t¹i ch©u
Phi vµ NhËt B¶n.
3) Mü
N¨m 2000, sè l-îng xuÊt khÈu g¹o cña Mü ®¹t 2,76 triÖu tÊn, ®øng thø
t- trong sè c¸c n-íc xuÊt khÈu g¹o. Tuy nhiªn, nh÷ng n¨m tr-íc ®©y, Mü
vÉn ®øng thø hai trªn thÕ giíi sau Th¸i Lan mÆc dï chØ chiÕm kho¶ng 1,5%
tæng sè l-îng lóa toµn cÇu vµ xÕp thø 11 vÒ s¶n xuÊt g¹o.
Lµ n-íc xuÊt khÈu g¹o truyÒn thèng víi thÞ tr-êng réng lín trªn kh¾p
c¸c ch©u lôc, chÊt l-îng g¹o cña Mü næi tiÕng lµ cao (lo¹i A), ®øng ®Çu thÕ
giíi vµ cã søc c¹nh tranh -u viÖt h¬n h¼n c¸c lo¹i g¹o kh¸c, kÓ c¶ cña Th¸i
Lan. Trong nh÷ng n¨m ®Çu thËp niªn 90, Mü cung cÊp kho¶ng 20% thÞ phÇn
g¹o thÕ giíi mµ chñ yÕu lµ c¸c n-íc Mü Latinh (Mªhic« vµ Braxin). XuÊt
khÈu g¹o cña Mü cã ®-îc thµnh c«ng nhê vµo hai lîi thÕ:
+ Thø nhÊt, sù ph¸t triÓn v-ît bËc vÒ c«ng nghÖ s¶n xuÊt, chÕ biÕn ®Õn
b¶o qu¶n. Mü cã hÖ thèng l-u kho dù tr÷ lín nªn g¹o xuÊt khÈu lu«n ®-îc
®¶m b¶o vÒ mÆt chÊt l-îng, ®¸p øng ®-îc nh÷ng yªu cÇu kh¾t khe nhÊt cña
c¸c n-íc nhËp khÈu. Mü cã thÓ xuÊt khÈu g¹o ë c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cña
17
qu¸ tr×nh chÕ biÕn, ë mäi chÊt l-îng kh¸c nhau còng nh- ®¸p øng mäi h×nh
thøc bao gãi hay chuyªn chë.
+ Thø hai, søc m¹nh kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ c¸c mèi quan hÖ víi b¹n hµng.
G¹o xuÊt khÈu cña Mü ®-îc coi lµ “ n«ng phÈm chÝnh trÞ” vµ n»m trong c¬
chÕ b¶o hé cña Nhµ Tr¾ng víi nhiÒu chÝnh s¸ch nh- chÝnh s¸ch trî cÊp thu
nhËp, chÝnh s¸ch trî gi¸ xuÊt khÈu hay cÊp tÝn dông xuÊt khÈu... ChÝnh phñ
Mü thùc hiÖn chÝnh s¸ch can thiÖp m¹nh vµo gi¸ g¹o, c¶ trong n-íc vµ xuÊt
khÈu. Mü ®· sö dông g¹o nh- mét vò khÝ ®Ó thùc hiÖn môc tiªu ®èi ngo¹i
cña m×nh trong c¸c quan hÖ kinh tÕ nh- viÖc g©y ¸p lùc ®èi víi më cöa thÞ
tr-êng g¹o cña NhËt B¶n vµ liªn minh ch©u ¢u.
N¨m 2001, do nh÷ng biÕn cè suy tho¸i kinh tÕ, ®Æc biÖt vô khñng bè
ngµy 11 th¸ng 9 vµ c¹nh tranh m¹nh mÏ trªn thÞ tr-êng thÕ giíi, dù ®o¸n sè
l-îng xuÊt khÈu cña Mü sÏ gi¶m xuèng cßn 2,6 triÖu tÊn vµ sÏ gÆp kh¸ nhiÒu
khã kh¨n trong xuÊt khÈu mÆt hµng nµy.
4) Pakistan
Lµ quèc gia n»m trong khu vùc Nam ¸, víi sè d©n gÇn 150 triÖu ng-êi,
Pakistan cã truyÒn thèng xuÊt khÈu g¹o tõ nhiÒu thËp kû nay, víi l-îng g¹o
trung b×nh trong thêi gian gÇn ®©y lµ 2 triÖu tÊn. XuÊt khÈu g¹o cña n-íc nµy
t-¬ng ®èi æn ®Þnh víi c¸c lo¹i g¹o chÊt l-îng trung b×nh vµ kh¸. Nh÷ng n¨m
gÇn ®©y, xuÊt khÈu cña Pakistan t¨ng nhÑ. Cô thÓ lµ n¨m 1998 sè l-îng g¹o
xuÊt khÈu lµ 1,8 triÖu tÊn, 1999 lµ 1,85 triÖu tÊn, 2000 lµ 2 triÖu tÊn vµ dù
®o¸n trong n¨m 2001 sÏ lµ 2,25 tÊn, chiÕm h¬n 10% tæng l-îng g¹o xuÊt
khÈu toµn thÕ giíi.
5) Ên §é
Ên §é lµ mét quèc gia lu«n ë trong t×nh tr¹ng thiÕu l-¬ng thùc. Tõ
tr-íc ®Õn nay, Ên §é ph¶i nhËp khÈu mét l-îng g¹o lín chÊt l-îng thÊp
nh-ng ®ång thêi còng xuÊt khÈu g¹o Basmati, mét lo¹i g¹o ®Æc s¶n, sang c¸c
thÞ tr-êng ch©u ¸ vµ ch©u Phi, ®Æc biÖt lµ thÞ tr-êng Trung §«ng. Nh÷ng
n¨m gÇn ®©y, sè l-îng g¹o xuÊt khÈu cña Ên §é kh«ng æn ®Þnh do gÆp nhiÒu
thiªn tai. Ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o cña Ên §é ®ang cã khã kh¨n v×
B¨ngla®Ðt, thÞ tr-êng tiªu thô g¹o phÈm cÊp thÊp chñ yÕu cña Ên §é, b¾t ®Çu
thùc hiÖn th¶ næi viÖc ®Êu thÇu mua g¹o tõ th¸ng 1/2000 víi ®iÒu kiÖn thanh
to¸n nghiªm ngÆt. Cô thÓ lµ sè l-îng g¹o xuÊt khÈu cña Ên §é tõ 4,5 triÖu
tÊn n¨m 1998, chiÕm 16,2% tæng l-îng g¹o xuÊt khÈu toµn thÕ giíi, n¨m
1999 cßn 2,4 triÖu tÊn, n¨m 2000 chØ cßn 1,3 triÖu tÊn.
18
HiÖn nay, Bé Th-¬ng m¹i Ên §é th«ng b¸o sÏ tiÕn hµnh thö nghiÖm
AND ®Ó ®¶m b¶o sù thuÇn chñng cho gièng g¹o Basmati Ên §é vµ sÏ
khuyÕn khÝch xuÊt khÈu g¹o cao cÊp nµy. Bªn c¹nh ®ã, Ên §é cho phÐp
Tæng c«ng ty l-¬ng thùc quyÕt ®Þnh gi¸ xuÊt khÈu song kh«ng ®-îc thÊp h¬n
gi¸ b¸n cho ng-êi d©n Ên §é sèng d-íi møc nghÌo khæ. C¸c nhµ xuÊt khÈu
Ên §é cho r»ng g¹o Ên §é cã c¬ héi th©m nhËp vµo c¸c thÞ tr-êng n-íc
ngoµi nÕu nh- gi¸ thÊp nh- gi¸ c¸c xuÊt xø kh¸c. Bé Th-¬ng m¹i Ên §é
còng ®· xem xÐt kÕ ho¹ch xo¸ bá h¹n chÕ xuÊt khÈu ®èi víi c¸c s¶n phÈm
nh- g¹o, lóa m×, ®-êng vµ hµnh. G¹o xay x¸t hiÖn ®ang ®-îc tù do xuÊt
khÈu, mÆc dï c¸c t- nh©n muèn xuÊt khÈu vÉn buéc ph¶i ®¨ng ký hîp ®ång
víi C¬ quan ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ xuÊt khÈu thùc phÈm chÕ biÕn. HiÖn
t¹i, Ên §é ®ang thu hót c¸c nhµ nhËp khÈu g¹o nh- Nam Phi, Nigiªria, arËpXªót. Môc tiªu cña Ên §é trong nh÷ng n¨m tíi lµ gi¶m bít chi phÝ cña
ChÝnh phñ, khuyÕn khÝch xuÊt khÈu vµ b¶o ®¶m an toµn l-¬ng thùc, ®Æc biÖt
lµ cè g¾ng xuÊt khÈu 3 triÖu tÊn g¹o vµo niªn vô 2000/2001.
1.2. T×nh h×nh xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam
1.2.1. VÞ trÝ chiÕn l-îc cña xuÊt khÈu g¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n
ViÖt Nam lµ mét n-íc ®«ng d©n, trong ®ã g¹o lµ l-¬ng thùc chÝnh vµ
khã cã thÓ thay thÕ. Qua ®ã cho thÊy tÇm quan träng cña s¶n xuÊt g¹o ®èi
víi nÒn kinh tÕ quèc d©n. Bªn c¹nh ®ã, khi ®Êt n-íc ®· cã thÓ ®¶m b¶o an
ninh l-¬ng thùc, xuÊt khÈu g¹o trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ hiÖn nay cã ý nghÜa
quyÕt ®Þnh ®èi víi qu¸ tr×nh héi nhËp cña n-íc ta vµ ®-îc thÓ hiÖn trªn nhiÒu
khÝa c¹nh, mµ chñ yÕu lµ:
1.2.1.1. XuÊt khÈu g¹o t¨ng thu ngo¹i tÖ, tÝch luü vèn cho qu¸ tr×nh C«ng
nghiÖp ho¸- HiÖn ®¹i ho¸ (CNH-H§H) ®Êt n-íc
Qu¸ tr×nh CNH-H§H ®Êt n-íc ®-îc x¸c ®Þnh tiÕn hµnh l©u dµi vµ theo
nh÷ng b-íc ®i thÝch hîp. §Ó tiÕn hµnh thµnh c«ng qu¸ tr×nh nµy, cÇn huy
®éng tèi ®a mäi nguån lùc cña quèc gia, trong ®ã vèn lµ mét yÕu tè v« cïng
quan träng. Cã vèn míi cã thÓ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, nhËp khÈu m¸y mãc
thiÕt bÞ tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i, ®Çu t- vµo ®µo t¹o nguån nh©n lùc... Vèn th-êng
®-îc huy ®éng tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau: ®Çu t- n-íc ngoµi, du lÞch, vay
vèn trong d©n, xuÊt khÈu... trong ®ã vèn thu ®-îc tõ ho¹t ®éng xuÊt khÈu cã
t¸c ®éng lín ®Õn ho¹t ®éng nhËp khÈu, qua ®ã ®Èy m¹nh tiÕn tr×nh CNHH§H ®Êt n-íc.
Trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña n-íc ta nh÷ng n¨m gÇn ®©y, kim
ng¹ch tõ xuÊt khÈu g¹o chiÕm mét tû träng kh¸ lín. G¹o ®· trë thµnh mét
19
mÆt hµng chñ lùc cña n«ng s¶n ViÖt Nam trªn tr-êng quèc tÕ. Thùc tÕ cho
thÊy xuÊt khÈu g¹o tõ l©u ®· mang l¹i mét nguån vèn kh«ng nhá cho n-íc
ta. Theo sè liÖu míi nhÊt cña Bé Th-¬ng m¹i, trong suèt 11 n¨m tõ 1989 ®Õn
2000, tæng kim ng¹ch mµ xuÊt khÈu g¹o mang l¹i ®¹t gÇn 7 tû USD, ch-a kÓ
®Õn xuÊt khÈu tiÓu ng¹ch sang c¸c n-íc l¸ng giÒng nh- Trung Quèc, Lµo,
Campuchia. Nh- vËy, g¹o ®· chiÕm tíi kho¶ng 16% tæng kim ng¹ch xuÊt
khÈu cña c¶ n-íc, mét tû lÖ kh«ng nhá ®èi víi riªng mét mÆt hµng trong rÊt
nhiÒu mÆt hµng xuÊt khÈu kh¸c.
XuÊt ph¸t tõ vai trß quan träng cña g¹o ®èi víi qu¸ tr×nh CNH-H§H ®Êt
n-íc, §¶ng vµ Nhµ n-íc ta ®· chó träng h¬n tíi t¨ng c-êng ¸p dông c«ng
nghÖ tiªn tiÕn vµo s¶n xuÊt, ®Æc biÖt chó ý tíi nh÷ng gièng lóa cã chÊt l-îng
vµ cho n¨ng suÊt cao, ®ång thêi ®Èy m¹nh h¬n n÷a xuÊt khÈu g¹o nh»m ®em
l¹i nguån vèn lín phôc vô c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n-íc.
1.2.1.2. XuÊt khÈu gãp phÇn thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ thóc ®Èy
s¶n xuÊt ph¸t triÓn
Khi ViÖt Nam ®Èy m¹nh xuÊt khÈu g¹o ®ång nghÜa víi viÖc t¨ng c-êng
s¶n xuÊt theo quy m« vïng. HiÖn nay, ë n-íc ta ®· vµ ®ang h×nh thµnh
nh÷ng vïng lóa tËp trung chuyªn s¶n xuÊt g¹o xuÊt khÈu bao gåm c¶ hai khu
vùc chñ yÕu lµ ®ång b»ng s«ng Cöu Long vµ ®ång b»ng s«ng Hång. Mçi
vïng phï hîp víi nh÷ng lo¹i gièng lóa kh¸c nhau. Nh- vËy, c¬ cÊu n«ng
nghiÖp sÏ thay ®æi ph¸t huy theo lîi thÕ cña tõng vïng.
Khi ®Èy m¹nh xuÊt khÈu g¹o, c¬ cÊu ngµnh nghÒ còng sÏ thay ®æi.
Hµng lo¹t c¸c nghÒ phô liªn quan ®Õn s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn g¹o nh- xay s¸t,
b¶o qu¶n, ®¸nh bãng... còng ph¸t triÓn theo. §©y lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®èi
víi nÒn kinh tÕ d- thõa lao ®éng nh- n-íc ta, gi¶m ®¸ng kÓ tû lÖ thÊt nghiÖp
trong n«ng th«n vµ gãp phÇn c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, s¶n l-îng lóa thu ho¹ch t¨ng cao. XuÊt khÈu
g¹o t¹o ®iÒu kiÖn më réng tiªu thô s¶n phÈm, tr¸nh ø ®äng, tån kho. Khi
kh©u tiªu thô ®-îc gi¶i quyÕt sÏ t¹o t©m lý an t©m, khuyÕn khÝch n«ng d©n
t¨ng c-êng, ®Èy m¹nh s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Nh- vËy, xuÊt
khÈu ®· t¸c ®éng ng-îc trë l¹i ®èi víi s¶n xuÊt, lµ mét tiÒn ®Ò cho s¶n xuÊt
ph¸t triÓn, t¹o ®iÒu kiÖn më réng kh¶ n¨ng cung cÊp vµ kh¶ n¨ng tiªu dïng
cña mét quèc gia nh- ViÖt Nam.
Khi tham gia xuÊt khÈu g¹o, ViÖt Nam cã ®iÒu kiÖn c¹nh tranh, cä x¸t
víi c¸c s¶n phÈm cïng lo¹i trªn thÞ tr-êng quèc tÕ. §©y võa lµ thuËn lîi, võa
lµ khã kh¨n ®èi víi mÆt hµng g¹o cña ViÖt Nam v× chÊt l-îng cña ta cßn kÐm
20
h¬n so víi c¸c n-íc xuÊt khÈu kh¸c, ®Æc biÖt lµ Th¸i Lan. Tuy nhiªn, ®Ó ®¶m
b¶o sù tån t¹i cña g¹o ViÖt Nam trªn thÞ tr-êng, c¸c doanh nghiÖp buéc ph¶i
tæ chøc, xem xÐt l¹i kh©u s¶n xuÊt, h×nh thµnh mét c¬ cÊu s¶n xuÊt thÝch hîp,
h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm ®ång thêi n©ng cao chÊt l-îng. C¸c kªnh ph©n phèi
còng ph¶i tæ chøc l¹i mét c¸ch hîp lý, gi¶m thiÓu chi phÝ nh»m mang l¹i lîi
nhuËn tèi ®a.
1.2.1.3. XuÊt khÈu g¹o t¸c ®éng tÝch cùc ®èi víi viÖc gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc
lµm vµ c¶i thiÖn ®êi sèng cña nh©n d©n
Nh- trªn ®· ph©n tÝch, khi xuÊt khÈu g¹o ®-îc ®Èy m¹nh sÏ kÐo theo
nh÷ng ngµnh nghÒ kh¸c hç trî cho s¶n xuÊt nh- c¸c ho¹t ®éng th-¬ng m¹i,
dÞch vô bao gåm c¸c c«ng ®o¹n tæ chøc thu mua thãc tõ n«ng d©n, t¹o ®Çu
vµo cho xuÊt khÈu. C¸c ho¹t ®éng nµy nÕu ®-îc ®-îc tiÕn hµnh tèt, cã sù chØ
®¹o ®óng ®¾n sÏ t¹o ra sù khai th«ng ®Çu ra cho s¶n phÈm thãc cña nh©n d©n
ë thêi vô thu ho¹ch, kÝch thÝch n«ng d©n canh t¸c, n©ng cao n¨ng suÊt. Tõ ®ã
t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu. Nh- vËy, kh«ng chØ s¶n xuÊt
g¹o xuÊt khÈu cã thÓ gi¶i quyÕt viÖc lµm, t¹o thu nhËp æn ®Þnh cho nhiÒu lao
®éng mµ nh÷ng ngµnh nghÒ kh¸c cã liªn quan còng gãp phÇn gi¶m tØ lÖ thÊt
nghiÖp cña n-íc ta.
XuÊt khÈu g¹o t¹o mét thÞ tr-êng trong n-íc Ýt biÕn ®éng, c©n b»ng
®-îc cung cÇu, kh«ng cßn l-îng hµng d- thõa vµ tån kho trong n-íc, gi¸ g¹o
néi ®Þa sÏ æn ®Þnh vµ cao h¬n t¹o thªm thu nhËp cho ng-êi n«ng d©n. Khi
xuÊt khÈu g¹o thu ®-îc thªm ngo¹i tÖ mét phÇn ®Ó nhËp khÈu c¸c mÆt hµng
tiªu dïng mµ trong n-íc kh«ng s¶n xuÊt ®-îc. §iÒu ®ã gãp phÇn c¶i thiÖn
®¸ng kÓ ®êi sèng nh©n d©n, khuyÕn khÝch hä t¨ng c-êng s¶n xuÊt g¹o xuÊt
khÈu nhiÒu h¬n n÷a.
XuÊt khÈu g¹o t¹o sù ph©n c«ng lao ®éng hîp lý trªn ph¹m vi toµn thÕ
giíi. Dùa vµo lîi thÕ so s¸nh t-¬ng ®èi ®èi víi c¸c lo¹i g¹o ViÖt Nam, chóng
ta cÇn biÕt s¶n xuÊt lo¹i g¹o nµo ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt vµ cã kh¶ n¨ng b¸n
víi sè l-îng lín, gi¸ cao. Tham gia vµo thÞ tr-êng bªn ngoµi réng lín, chóng
ta hiÓu râ h¬n vÒ nhu cÇu ng-êi tiªu dïng vµ kh¶ n¨ng cung cÊp cña c¸c
n-íc xuÊt khÈu kh¸c ®Ó ®iÒu chØnh ®Þnh h-íng xuÊt khÈu cho phï hîp víi
hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn cô thÓ cña n-íc ta.
1.2.2. T×nh h×nh xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua
1.2.2.1. T×nh h×nh chung
NÕu nh×n l¹i giai ®o¹n tr-íc ®æi míi, khi c¶ n-íc ta l©m vµo c¶nh thiÕu
®ãi triÒn miªn, c¸c gia ®×nh lu«n ph¶i tÝch tr÷ l-¬ng thùc, trén lÉn c¸c lo¹i
21
g¹o, s¾n, khoai... trong mçi b÷a ¨n th× míi thÊy ®-îc thµnh c«ng to lín cña
ngµnh l-¬ng thùc n-íc ta trong suèt thêi gian qua. D-íi c¬ chÕ tËp trung bao
cÊp, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp n-íc ta mang nÆng tÝnh tù cÊp tù tóc, s¶n xuÊt
kh«ng ®ñ tiªu dïng, thiÕu l-¬ng thùc trë thµnh vÊn ®Ò quan t©m hµng ®Çu
cña §¶ng vµ Nhµ n-íc. Tõ khi thùc hiÖn ®æi míi sau nghÞ quyÕt 10 cña Bé
ChÝnh trÞ vÒ ®æi míi kinh tÕ n«ng nghiÖp ®Õn nghÞ quyÕt 6 cña Ban chÊp
hµnh Trung -¬ng kho¸ VI, cïng víi viÖc ban hµnh mét lo¹t c¸c chÝnh s¸ch
kinh tÕ míi, n«ng nghiÖp n-íc ta ®· cã nhiÒu khëi s¾c. C¬ chÕ cña nÒn n«ng
nghiÖp tõ tù cung tù cÊp chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng ho¸ theo h-íng CNHH§H ®· thu ®-îc nhiÒu kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ, ®Æc biÖt lµ trong xuÊt khÈu
g¹o.
N¨m 1989 lµ n¨m ®¸nh dÊu b-íc ngoÆt trong lÞch sö xuÊt khÈu g¹o cña
n-íc ta, khi ViÖt Nam ®øng ë vÞ trÝ thø 3, sau Th¸i Lan vµ Mü, trong sè
nh÷ng n-íc xuÊt khÈu g¹o trªn thÞ tr-êng thÕ giíi. Sè l-îng g¹o xuÊt khÈu
t¨ng dÇn tõ 1,327 triÖu tÊn vµo n¨m 1989 lªn tíi 1,478 triÖu tÊn n¨m 1990,
gi¶m nhÑ vµo n¨m 1991 víi 1 triÖu tÊn do nh÷ng biÕn ®éng tõ thÞ tr-êng Nga
vµ §«ng ¢u sau khi CNXH Liªn X« vµ c¸c n-íc XHCN ë §«ng ¢u sôp ®æ.
Sau n¨m nµy, sè l-îng g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam kh«ng ngõng t¨ng. N¨m
1995, ViÖt Nam xuÊt khÈu 2,025 triÖu tÊn vµ xÕp vµo vÞ trÝ thø 4 trong c¸c
n-íc xuÊt khÈu g¹o lín trªn thÕ giíi. Sau quyÕt ®Þnh b·i bá lÖnh cÊm vËn cña
Mü ®èi víi ViÖt Nam, khèi l-îng g¹o xuÊt khÈu cã xu h-íng t¨ng nhanh.
ViÖt Nam tiÕp tôc v-¬n lªn hµng thø 3 vÒ xuÊt khÈu g¹o vµo n¨m 1996 víi sè
l-îng h¬n 3 triÖu tÊn, v-ît qua Mü vµ chØ xÕp sau Th¸i Lan, Ên §é. KÕt qu¶
nµy thùc ®¸ng ghi nhËn v× vµo n¨m nµy, ViÖt Nam ph¶i ®èi ®Çu víi mét lo¹t
c¸c thiªn tai nh- b·o nhiÖt ®íi, lò lôt... C¸c n¨m tiÕp theo, l-îng g¹o xuÊt
khÈu vÉn t¨ng ®Òu mµ ®Ønh cao lµ n¨m 1999 víi 4,559 triÖu tÊn, thu vÒ kim
ng¹ch h¬n 1 tû USD. §Õn n¨m 2000, do nh÷ng biÕn ®éng trªn thÞ tr-êng thÕ
giíi, l-îng g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam gi¶m xuèng, chØ cßn 3,47 triÖu tÊn,
kim ng¹ch thu vÒ ®¹t 667 triÖu USD. N¨m 2001, kinh tÕ thÕ giíi tiÕp tôc cã
nhiÒu khã kh¨n nªn dù ®o¸n ViÖt Nam chØ xuÊt khÈu 3,470 triÖu tÊn. Sè liÖu
vÒ xuÊt khÈu g¹o giai ®o¹n 1989-2001 ®-îc thÓ hiÖn cô thÓ trong b¶ng sau:
22
B¶ng 1.4. KÕt qu¶ xuÊt khÈu (1989-2001)
% thay ®æi so
víi n¨m tr-íc
100
106
-462
938
-305
313
63
1022
635
111
766
-1089
226
N¨m
Sè l-îng
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
Tæng
1.372
1.478
1.016
1.954
1.649
1.962
2.025
3.047
3.682
3.793
4.559
3.470
3.700(*)
30.227
(*): Dù kiÕn;
TrÞ gi¸
(USD/ MT)
310.249
275.390
229.857
405.132
335.651
420.861
538.838
868.417
891.342
1.005.484
1.007.847
667.000
Gi¸ b×nh qu©n
(USD/MT)
226,1
186,3
226,2
207,3
203,5
214,5
266,1
285,0
242,1
265,1
221,0
192,2
6.990.345(**)
(**): Ch-a kÓ sè dù kiÕn xuÊt khÈu n¨m 2001
Nguån: Vô xuÊt nhËp khÈu – Bé Th-¬ng m¹i
Kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o biÕn ®éng theo c¸c n¨m, phô thuéc vµo hai
yÕu tè gi¸ c¶ vµ sè l-îng xuÊt khÈu. N¨m 1999 lµ n¨m ViÖt Nam ®¹t kim
ng¹ch xuÊt khÈu cao nhÊt còng lµ n¨m sè l-îng g¹o xuÊt lín nhÊt, tuy gi¸
g¹o ViÖt Nam trªn thÞ tr-êng thÕ giíi kh«ng cao (221 USD/MT).
VÒ thÞ tr-êng, kh¸ch hµng th-êng xuyªn cña g¹o ViÖt Nam phÇn lín lµ
c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. Mét sè n-íc ch©u ¢u mua g¹o ViÖt Nam ®Ó
chuyÓn sang c¸c n-íc ch©u Phi d-íi h×nh thøc viÖn trî nh©n ®¹o. C¸c n-íc
cßn l¹i nhËp khÈu g¹o ViÖt Nam víi môc ®Ých tiªu dïng trong n-íc. Qua
nhiÒu n¨m, thÞ phÇn g¹o ViÖt Nam ®· t¨ng vµ cã nh÷ng c¶i thiÖn ®¸ng kÓ.
KÓ tõ n¨m 1989, ViÖt Nam ®· chuyÓn tõ n-íc nhËp khÈu sang xuÊt
khÈu g¹o, c¶i thiÖn ®êi sèng cña mét bé phËn lín d©n c-, gia t¨ng søc mua
x· héi, gi¶m bít th©m hôt th-¬ng m¹i, lµ tiÒn ®Ò chèng l¹m ph¸t cã kÕt qu¶,
tõ ®ã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam trong
nh÷ng n¨m sau nµy. KÕt qu¶ trong xuÊt khÈu g¹o lµ mét trong nh÷ng thµnh
qu¶ næi bËt nhÊt vÒ mÆt kinh tÕ trong nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû 20, lµ b-íc khëi
23
- Xem thêm -
.PDF 
105 
147 
51 
