Tài liệu Bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm ở tỉnh thừa thiên huế

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------ DƯƠNG HOÀI Ý BẢO QUẢN TÀI LIỆU CỔ, QUÝ HIẾM Ở TỈNH THỪA THIÊN - HUẾ LUẬN VĂN THẠC SĨ THÔNG TIN - THƯ VIỆN Hà Nội - 2016 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------ DƯƠNG HOÀI Ý BẢO QUẢN TÀI LIỆU CỔ, QUÝ HIẾM Ở TỈNH THỪA THIÊN - HUẾ Chuyên ngành: Mã số: Khoa học Thông tin - Thư viện 60 32 02 03 LUẬN VĂN THẠC SĨ THÔNG TIN - THƯ VIỆN Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Văn Viết XÁC NHẬN HỌC VIÊN ĐÃ CHỈNH SỬA THEO GÓP Ý CỦA HỘI ĐỒNG Giáo viên hướng dẫn Chủ tịch hội đồng chấm luận văn thạc sĩ khoa học TS. Lê Văn Viết PGS.TS. Trần Thị Quý Hà Nội - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình nào khác. Tác giả luận văn Dƣơng Hoài Ý LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành được luận văn này tôi đã nhận được rất nhiều sự động viên, giúp đỡ của các cá nhân và tập thể. Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Lê Văn Viết đã tận tình hướng dẫn tôi thực hiện nghiên cứu của mình. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các đơn vị và cá nhân, đặc biệt là quý Thầy, Cô và anh chị em đồng nghiệp tại Trung tâm Học liệu Đại học Huế, Thư viện Tổng hợp tỉnh Thừa Thiên Huế, Thư viện trường Đại học Khoa học, Đại học Huế đã giúp đỡ nhiệt tình và hỗ trợ tôi rất nhiều trong quá trình thực hiện luận văn. Xin cùng bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới các thầy cô giáo đã đem lại cho tôi những kiến thức bổ trợ, vô cùng có ích trong những năm học vừa qua. Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè đã luôn động viên và khuyến khích tôi trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu của mình. Học viên Dƣơng Hoài Ý MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................................... 1 2. Tình hình nghiên cứu .......................................................................................... 5 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 9 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................... 9 5. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 10 6. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn của đề tài ................................................. 10 7. Giả thuyết nghiên cứu ....................................................................................... 11 8. Kết quả nghiên cứu và cấu trúc của luận văn.................................................... 11 CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ BẢO QUẢN TÀI LIỆU CỔ, QUÝ HIẾM.............................................................................................................. 13 1.1. Các khái niệm cơ bản của đề tài ........................................................................ 13 1.1.1. Khái niệm bảo quản ....................................................................................... 13 1.1.2. Khái niệm tài liệu cổ, quý hiếm...................................................................... 14 1.1.3. Khái niệm chung về bảo quản tài liệu và bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm .... 20 1.2. Các tiêu chí để xác định tài liệu cổ, quý hiếm ................................................... 22 1.2.1. Nhóm tiêu chí về thời gian .......................................................................... 22 1.2.2. Nhóm tiêu chí về nội dung của tài liệu ....................................................... 24 1.2.3. Nhóm tiêu chí về hình thức tài liệu ............................................................. 25 1.3. Tầm quan trọng của tài liệu cổ, quý hiếm.......................................................... 27 1.4. Vai trò của hoạt động bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm ....................................... 28 1.5. Khái quát về tỉnh Thừa Thiên - Huế và các thư viện có tài liệu cổ, quý hiếm ở đây .......................................................................................................................... 30 1.5.1. Khái quát về tỉnh Thừa Thiên - Huế ........................................................... 30 1.5.2. Khái quát về Trung tâm học liệu Đại học Huế........................................... 38 1.5.3. Khái quát về Thư viện Tổng hợp tỉnh Thừa Thiên Huế .............................. 42 1.5.4. Khái quát về Thư viện trường Đại học Khoa học, Đại học Huế ................ 48 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG BẢO QUẢN TÀI LIỆU CỔ, QUÝ HIẾM Ở TỈNH THỪA THIÊN - HUẾ ....................................................... 54 2.1. Đặc điểm về hình thức, nội dung và số lượng tài liệu cổ, quý hiếm ở tỉnh Thừa Thiên - Huế ...................................................................................................... 54 2.1.1. Tài liệu Hán Nôm (tài liệu về triều đại nhà Nguyễn: 1802 - 1945) ........... 54 2.1.2. Sách, báo, tạp chí xuất bản trước năm 1975 .............................................. 55 2.1.3. Bộ tập san “Những người bạn cố đô Huế” ................................................ 55 2.1.4. Bộ tập san "Trường Viễn Ðông Bác Cổ" ................................................... 56 2.1.5. Bộ tập san nghiên cứu Đông Dương .......................................................... 56 2.1.6. Các bản sắc phong, chiếu chỉ, hương ước, gia phả ................................... 57 2.2. Nguyên nhân dẫn đến hủy hoại tài liệu cổ, quý hiếm ........................................ 62 2.2.1. Nguyên nhân chủ quan ............................................................................... 62 2.2.2. Nguyên nhân khách quan ........................................................................... 64 2.3. Các hoạt động bảo quản ..................................................................................... 68 2.3.1. Bảo quản dự phòng tài liệu ........................................................................ 68 2.3.2. Bảo quản phục chế ..................................................................................... 72 2.3.3. Bảo quản tài liệu trong phục vụ người sử dụng ......................................... 76 2.4. Thực trạng các yếu tố tác động đến hoạt động bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm ở tỉnh Thừa Thiên - Huế ........................................................................................... 78 2.4.1. Chính sách của thư viện cho bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm ..................... 78 2.4.2. Nhân lực của thư viện cho bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm ........................ 78 2.4.3. Cơ sở vật chất cho bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm .................................... 79 2.4.4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm ........ 82 2.4.5. Kinh phí cho bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm .............................................. 86 2.4.6. Công tác phục vụ tài liệu cổ, quý hiếm cho người dùng tin ....................... 86 2.4.7. Ý thức của người dùng tin trong việc sử dụng tài liệu cổ, quý hiếm .......... 87 2.5. Nhận xét về bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm ....................................................... 87 2.5.1. Ưu điểm và nguyên nhân ............................................................................ 87 2.5.2. Nhược điểm và nguyên nhân ...................................................................... 89 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG BẢO QUẢN TÀI LIỆU CỔ, QUÝ HIẾM Ở TỈNH THỪA THIÊN - HUẾ ...... 90 3.1. Giải pháp về chính sách bảo quản ..................................................................... 90 3.1.1. Hoàn thiện chính sách, lập kế hoạch cho bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm ...... 90 3.1.2. Chính sách phối hợp bảo quản giữa các thư viện có tài liệu cổ, quý hiếm ..... 90 3.2. Giải pháp về nhân lực, kinh phí, cơ sở hạ tầng, công nghệ ............................... 90 3.2.1. Tăng cường chất và lượng đội ngũ nhân viện bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm .................................................................................................................... 90 3.2.2. Đảm bảo trang bị cơ sở vật chất, trang thiết bị, đầu tư kinh phí cho hoạt động bảo quản .................................................................................................. 92 3.2.3. Tăng cường ứng dụng các công nghệ hiện đại trong bảo quản tài liệu .... 94 3.3. Nhóm giải pháp khác ......................................................................................... 96 3.3.1. Đẩy mạnh giáo dục ý thức bảo quản tài liệu cho người dùng tin .............. 96 3.3.2. Nâng cao nhận thức và sự quan tâm của các cấp lãnh đạo, quản lý ......... 99 3.3.3. Đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu khoa học về bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm .................................................................................................................. 100 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 102 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 105 DANH MỤC HÌNH SƠ ĐỒ Hình 1: Tiếp cận, sưu tầm nguồn tài liệu Hán-Nôm bảo quản tại các họ, tộc ........ 110 Hình 2: Trung tâm Học liệu Đại học Huế ............................................................... 110 Hình 3: Thư viện Tổng hợp tỉnh Thừa Thiên Huế .................................................. 111 Hình 4: Thư viện trường Đại học Khoa học, Đại học Huế ..................................... 111 Hình 5: Ảnh chụp trang nhan đề Mục lục Châu bản triều Nguyễn ........................ 112 Hình 6: Mục lục Châu bản triều Nguyễn ................................................................ 112 Hình 7: Sắc phong ................................................................................................... 113 Hình 8: Gia phả họ Hoàng ...................................................................................... 113 Hình 9: Hộp bảo quản Mục lục Châu bản triều Nguyễn - Thư viện Đại học Khoa học Huế ......................................................................................................... 114 Hình 10: Phòng scan Trung tâm học liệu Đại học Huế .......................................... 114 Hình 11: Sắc phong đã được phục chế ................................................................... 115 Hình 12: Tủ bằng gỗ tại Thư viện trường Đại học Khoa học, Đại học Huế........... 115 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nghĩa của từ viết tắt CSDL Cơ sở dữ liệu CBNV Cán bộ nhân viên VHTT Văn hóa thông tin PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thông tin có vai trò hết sức quan trọng trong đời sống xã hội. Tất cả mọi hoạt động của con người, xã hội đều cần đến thông tin. Có thể nói thông tin là nhân tố thiết yếu thúc đẩy sự phát triển của nhân loại. Thông tin là nguồn lực và là nguồn tài nguyên đặc biệt của mỗi quốc gia. Thông tin giữ vai trò hàng đầu trong sự phát triển của khoa học. Thông tin cũng đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong văn hóa, giáo dục và đời sống. Đất nước ta đang trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập cùng khu vực và quốc tế nên rất cần thông tin mang tính khoa học, hiện đại, phong phú và cập nhật về mọi lĩnh vực trên thế giới. Tuy nhiên, bên cạnh nguồn thông tin này, chúng ta cũng phải chú trọng đến nguồn tin mang giá trị lịch sử. Nó là di sản văn hóa của dân tộc, giúp chúng ta tìm hiểu, nghiên cứu, tự hào về cội nguồn, về lãnh thổ thiêng liêng, về con người và đất nước Việt Nam yêu quý. Thư viện với chức năng thu thập, tàng trữ, khôi phục, bảo quản và truyền bá di sản văn hóa của nhân loại cũng như của đất nước được lưu giữ trong các tài liệu sẽ là nơi trân trọng, gìn giữ những di sản thư tịch của dân tộc, để phát huy có hiệu quả, đáp ứng nhu cầu nghiên cứu, học tập, giải trí của nhân dân. Thư viện là “kho vàng” của nền văn hóa dân tộc. Chúng ta phải biết gìn giữ để thế hệ mai sau vẫn có thể khai thác các giá trị tinh thần đó để góp phần vào sự nghiệp bảo vệ, phát triển và xây dựng đất nước. Trong thời đại công nghiệp hóa - hiện đại hóa, muốn phát huy có hiệu quả vai trò của thư viện, chúng ta cần tìm được được cái mới trong cái cũ “cổ điển” để kế thừa, phát huy các giá trị cốt lõi của dân tộc góp phần bảo vệ di sản văn hóa dân tộc, tiến tới xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiến tiến đậm đà bản sắc dân tộc. 1 Thừa Thiên - Huế là vùng đất văn hiến với bề dày lịch sử - văn hóa lâu đời. Đến với Huế là đến với vùng đất của di sản, đến với những dấu tích về một thời vàng son của những cung điện, đền đài, lăng tẩm. Hơn 700 năm hình thành và phát triển, tỉnh Thừa Thiên - Huế là trung tâm văn hóa, chính trị, kinh tế của Việt Nam từ thế k XVII cho đến nay. Nơi đây ghi dấu nhiều chiến tích hào hùng của triều đại Tây Sơn, gắn liền với sự hình thành và phát triển của chín đời chúa, mười ba đời vua Nguyễn, và song hành cùng các cuộc chiến đấu chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Thừa Thiên - Huế đã chứng kiến sự đổi thay và chuyển mình vươn lên của người dân thành phố qua các thời kỳ lịch sử với những biến cố, thăng trầm nhưng cũng đầy hào hùng. Nơi đây hội tụ và tích lũy các giá trị vật chất và tinh thần to lớn tạo nên một không gian văn hóa phong phú, đặc sắc và rất riêng của Việt Nam. Tuy nhiên, những n t văn hóa của vùng đất kinh kì đang có nguy cơ mai một theo thời gian. Khá nhiều tài liệu và di vật về Huế bị thất thóat và tiêu hủy trong thời kỳ chiến tranh, một số khác bị hư hỏng nặng do thiên tai, bão lũ và do khí hậu nóng ẩm thất thường của khu vực miền Trung. Những tài liệu này bản thân nó đã thể hiện diễn trình phát triển của văn hóa và lịch sử của vùng kinh đô, là minh chứng của một quá trình lịch sử và luôn là nguồn tư liệu quý hiếm cho mọi thế hệ. May mắn vẫn còn một số tài liệu và di vật vẫn được lưu giữ tản mác trong các gia đình ở Huế hoặc ở các đơn vị lưu trữ khắp trong và ngoài nước. Tài liệu cổ quý hiếm ở tỉnh Thừa Thiên - Huế là tài sản văn hóa vô giá của Tỉnh nói riêng và của dân tộc Việt Nam nói chung. Quá khứ luôn tồn tại trong mỗi chúng ta, là nền tảng cho hiện tại và tương lai nhưng lịch sử không bao giờ lặp lại, chính vì vậy mà những di sản văn hóa thành văn này sẽ trở nên quý hiếm vô cùng, không gì có thể thay thế được. Ý thức được tầm quan trọng của tài liệu cổ, quý hiếm chúng ta phải đồng thời ý thức được tầm quan trọng của hoạt động bảo quản tài liệu này. Một trong những việc làm thiết thực nhất để bảo tồn các giá trị văn hóa, lịch sử chính là bảo quản, gìn giữ tài liệu cổ, quý hiếm của dân tộc. 2 Vấn đề bảo quản tài liệu nói chung và tài liệu cổ, quý hiếm nói riêng đang là một vấn đề cấp thiết. Cấp thiết ở chỗ, tài liệu này được làm bởi từ nhiều chất liệu khác nhau, được lưu giữ ở tỉnh Thừa Thiên - Huế, một vùng đất có điều kiện khí hậu đặc thù, lại chịu sự tàn phá khốc liệt của các cuộc chiến tranh. Bên cạnh đó, trình độ về chuyên môn, kỹ thuật của cán bộ thư viện, cán bộ bảo quản còn nhiều hạn chế. Chính vì vậy, tài liệu của chúng ta nhanh chóng xuống cấp, hư hỏng và đang trong tình trạng tăng nhanh quá trình tự hủy hoại, hư hỏng, lão hóa. Một vấn đề cấp bách đặt ra là: Làm thế nào để bảo quản tốt, lưu giữ lâu dài tài liệu cổ quý hiếm này? Trong những năm gần đây, hoạt động bảo quản tài liệu trong thư viện cũng đã được quan tâm hơn. Đặc biệt với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, nhiều thư viện đã ứng dụng công nghệ hữu ích với nhiều kĩ thuật bảo quản hiện đại để hoàn thiện hoạt động bảo quản và khắc phục hạn chế của các phương pháp bảo quản truyền thống. Tuy nhiên, với giá trị to lớn của tài liệu này và sự tác động mạnh mẽ của các nhân tố chủ quan và khách quan mà nó đang phải từng giây, từng phút đối mặt thì sự đầu tư và quan tâm đến hoạt động này vẫn chưa đủ. Để bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm thực sự đạt hiệu quả, gìn giữ được tài liệu này cho hôm nay và mai sau, chúng ta cần hiểu rõ được giá trị của nó để có một chính sách bảo quản hợp lí, phù hợp, đúng thời điểm. Đó là những yêu cầu hết sức cấp bách đặt ra cho tỉnh Thừa Thiên - Huế nói chung và của các thư viện có tài liệu cổ, quý hiếm nói riêng. Hoạt động bảo quản tài liệu thư viện là một khâu quan trọng trong quy trình xử lý nghiệp vụ của các cơ quan thông tin - thư viện. Hoạt động bảo quản tài liệu bao gồm những chính sách và hoạt động thực tiễn đặc thù nhằm bảo vệ những tài liệu của thư viện và lưu trữ khỏi bị làm hư hỏng, gây thiệt hại và hu hoại, bao gồm những phương pháp và kỹ thuật do đội ngũ chuyên môn đề ra. Cùng với tiềm lực về trang thiết bị kỹ thuật, nguồn thông tin con 3 người…, hoạt động bảo quản tài liệu có một ý nghĩa rất quan trọng, nhằm giữ gìn di sản văn hóa dân tộc và nhân loại, nâng cao chất lượng phục vụ người dùng tin, tiết kiệm ngân sách nhà nước. Do vậy, bảo quản tài liệu cũng góp phần không nhỏ vào việc nâng cao uy tín, chất lượng hoạt động của thư viện, góp phần quyết định sự tồn tại và phát triển của cơ quan thông tin - thư viện. Việc bảo quản và sử dụng có hiệu quả giá trị tài liệu cổ, quý hiếm có ý nghĩa cực kỳ quan trọng đối với kinh tế, xã hội, lịch sử của mỗi quốc gia và địa phương. Những tài liệu này có ý nghĩa về kinh tế, quốc phòng, an ninh, ngoại giao, văn hóa, giáo dục, khoa học và công nghệ. Đó tài liệu quan trọng phục vụ cho công tác nghiên cứu về Việt Nam nói chung và tỉnh Thừa Thiên - Huế nói riêng và là những tinh hoa của vùng đất lịch sử, cổ kính, anh hùng cần được kế thừa và phát huy. Đặc biệt, trong thời đại của nền kinh tế tri thức, những giá trị văn hóa càng được coi trọng hơn bao giờ hết. Bởi nó phục vụ vào lợi ích phát triển kinh tế, văn hóa và giáo dục truyền thống lịch sử cho thế hệ trẻ, làm hành trang cùng với tri thức của mình trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Vấn đề mấu chốt, trước mắt phải giải quyết ở đây chính là chúng ta cần tìm hiểu thực trạng hoạt động bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm tại các thư viện ở tỉnh Thừa Thiên - Huế hiện nay, để từ đó đưa ra các giải pháp hợp lí nâng cao hiệu quả của công tác này. Bản thân tôi thực sự rất quan tâm về tài liệu cổ, quý hiếm. Tôi cũng từng có cơ hội tìm hiểu về hoạt động bảo quản tài liệu này tại một số thư viện ở tỉnh Thừa Thiên - Huế và luôn nung nấu ý định sẽ nghiên cứu tiếp về nó. Việc thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu khoa học ở bậc đào tạo Thạc sĩ, đó là cơ hội, động lực để bản thân tôi dành thời gian cũng như có điều kiện được quý thầy cô giáo giỏi chuyên môn và có kinh nghiệm thực tiễn hỗ trợ, hướng dẫn để nghiên cứu về vấn đề mà mình tâm đắc từ lâu. Từ những lý do trên, tôi đã chọn đề tài: “Bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm ở Tỉnh Thừa Thiên - Huế” để nghiên cứu. 4 2. Tình hình nghiên cứu Tài liệu cổ, quý hiếm là một nguồn tài liệu có giá trị về nhiều mặt, có ý nghĩa quan trọng về khoa học, lịch sử, văn hóa rất cần được giữ gìn và bảo quản. Chính nhờ những tài liệu này mà thế hệ hôm nay và mai sau có thể hiểu được những n t văn hóa, lịch sử của của đất nước, mới có cái để kế thừa và phát huy những tinh hoa của dân tộc. Vì vậy, hoạt động bảo quản tài liệu trong thư viện có tầm quan trọng đặc biệt để có thể sử dụng tài liệu lâu dài, ít mất mát, hư hỏng, lưu giữ được kho tàng tri thức của nhân loại. Nhận thức được điều này nên cũng có khá nhiều luận án, luận văn, bài viết, hội thảo, hội nghị khoa học đề cập đến những vấn đề này. Đề tài Luận án tốt nghiệp “Bảo quản tài liệu cổ tại Viện nghiên cứu Hán Nôm” của tác giả Bùi Thị Hồng Len bảo vệ năm 2004 tại trường Đại học Văn hóa Hà Nội nói đến tầm quan trọng và những việc đã làm được trong công tác sưu tầm và bảo quản tài liệu tại Viện nghiên cứu Hán Nôm.[10] Đề tài luận văn Thạc sĩ “Vốn tài liệu quý hiếm tại thư viện Quốc gia Việt Nam” của tác giả Trần Thị Phương Lan bảo vệ năm 2005 tại trường Đại học Văn hóa Hà Nội nghiên cứu thực trạng vốn tài liệu quý hiếm ở thư viện Quốc gia Việt Nam và đưa ra những giải pháp, phương hướng phát triển vốn tài liệu quý hiếm tại đây.[9] Đề tài luận văn Thạc sĩ “Bảo quản di sản thư tịch cổ tại Viện Thông tin Khoa học Xã hội” của tác giả Nguyễn Thị Thúy Bình bảo vệ năm 2005 tại trường Đại học Văn hóa Hà Nội nghiên cứu thực trạng bảo quản di sản thư tịch cổ và đưa ra một số giải pháp tăng cường hoạt động này tại Viện Thông tin Khoa học Xã hội Việt Nam.[8] Đề tài “Nâng cao hiệu quả khai thác vốn tài liệu cổ tại các thư viện trên địa bàn Hà Nội” của tác giả Nguyễn Thị Ngọc Mai bảo vệ năm 2010 tại trường Đại học Văn hóa Hà Nội nghiên cứu về thực trạng và đưa ra một số giải pháp nâng cao cao hiệu quả khai thác vốn tài liệu cổ ở các thư viện tại Hà Nội.[11] 5 Đề tài “Công tác sưu tầm và bảo quản tài liệu tại Viện nghiên cứu Hán Nôm” của tác giả Hoàng Thị Thúy Ngà bảo vệ năm 2013 tại trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội khái quát về tài liệu và Viện nghiên cứu Hán Nôm, nghiên cứu thực trạng hoạt động sưu tầm, bảo quản tài liệu ở Viện nghiên cứu Hán Nôm đồng thời đưa ra giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt động sưu tầm và bảo quản tài liệu tại đây.[12] Bên cạnh đó, có các bài viết đề cập đến vốn tài liệu cổ, quý hiếm và những nội dung liên quan. Cụ thể như sau: Bài viết tham gia toạ đàm khoa học Liên hiệp Thư viện Bắc miền Trung năm 2009 “Vấn đề xây dựng và phát triển phòng đọc tài liệu địa chí Thư viện Tổng hợp Tỉnh Thừa Thiên - Huế thành một trong như những trung tâm thông tin khoa học về địa phương” của tác giả Phạm Xuân Phượng đề cập đến vốn tài liệu quý hiếm tại phòng địa chí, Thư viện Tổng hợp Tỉnh Thừa Thiên - Huế và vấn đề xây dựng và phát triển phòng đọc tài liệu điạ chí thành một trong như những trung tâm thông tin khoa học về địa phương.[22] Bài viết “Công tác sưu tầm, khai thác, phát huy vốn tài liệu quý hiếm ở Thư viện Nghệ An” của tác giả Đào Tam Tỉnh đăng trên Tạp chí Thư viện Việt Nam số 3 ra ngày 15/3/2013 đề cập đến hoạt động bổ sung vốn tài liệu quý hiếm như tài liệu Hán Nôm, tài liệu quan trọng trước năm 1945; việc tổ chức khai thác di sản Hán Nôm; công tác tuyên truyền, giới thiệu đồng thời đưa ra các giải pháp, kiến nghị về công tác bổ sung, sự quan tâm của các cấp lãnh đạo và việc đầu tư trang thiết bị số hóa để bảo quản lâu dài.[25] Bài viết “Vài n t về tư liệu và sự hình thành các thư viện triều Nguyễn ở kinh đô Huế xưa” của tác giả Ngô Thị Nga đăng trên Tạp chí Thư viện Việt Nam số 1 ra ngày 15/1/2014 [tr.70-73] đề cập đến tư liệu thời Nguyễn và sự hình thành thư viện qua các đời vua Nhà Nguyễn.[20] Bài viết “Sưu tầm bảo vệ thư tịch Hán Nôm” của tác giả Trần Nghĩa đăng trên Tạp chí Hán Nôm số 1 xuất bản năm 1984 đề cập đến kho sách Hán Nôm, tình hình sưu tầm, bảo vệ di sản Hán Nôm từ 1945 đồng thời đưa 6 ra các công việc cần giải quyết trước mắt để thu thập, bảo quản tốt vốn tài liệu này.[21] Bài viết “Vài n t về nguồn tư liệu ở Viện Hán Nôm và ứng dụng mang tính kỹ thuật trong công tác bảo quản” của tác giả Chu Tuyết Lan đăng trên Thông báo Hán Nôm năm 1988, [tr.317-325] tìm hiểu về nguồn tư liệu Hán Nôm và việc ứng dụng kỹ thuật trong công tác bảo quản.[19] Bài viết “Công tác thu thập, bảo quản, số hóa tài liệu Hán Nôm tại Thư viện Quốc gia Việt Nam” của tác giả Đặng Văn Ức đăng trên Tạp chí Thư viện Việt Nam số 2 ra ngày 22/3/2010 đề cập sơ lược về tài liệu Hán Nôm và giá trị của nó; việc sưu tầm, thu thập và bảo quản tài liệu Hán Nôm ở Thư viện Quốc gia Việt Nam; dự án số hóa và xây dựng thư viện số trực tuyến tài liệu Hán Nôm ở Thư viện Quốc gia Việt Nam đồng thời đưa ra các giải pháp bảo tồn, nâng cao giá trị của thư tịch Hán Nôm.[26] Bài viết “Trung tâm phục chế, số hóa tài liệu Hán Nôm ở Thư viện Khoa học Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Hoàng Ngọc Chương đăng trên Tạp chí Thông tin và Thư viện phía Nam số 36 ra năm 2013, [tr.40-43] đề cập đến nguồn tư liệu Hán Nôm tại Thư viện; chương trình hợp tác số hóa tài liệu Hán Nôm và vấn đề khai thác sử dụng nguồn tư liệu Hán Nôm tại đây.[15] Bài viết “Bảo tồn di sản văn hóa Hán Nôm ở Đà Nẵng” của tác giả Phạm Văn Thanh đăng trên Tạp chí Phát triển kinh tế-xã hội Đà Nẵng [tr.3336] đề cập thực trạng vốn tài liệu Hán Nôm tại thành phố Đà Nẵng đồng thời đưa ra một số giải pháp góp phần bảo tồn tài liệu này ở đây.[24] Cùng với luận văn và các bài viết trên các Tạp chí còn có các hội thảo, hội nghị khoa học liên quan đến vốn tài liệu cổ, quý hiếm đã được tổ chức như: Hội nghị “Sưu tầm, bảo vệ thư tịch và tư liệu Hán Nôm” diễn ra năm 1984 tại Hà Nội do Viện Nghiên cứu Hán Nôm với 56 bản tham luận đề cập đến các vấn đề: Tình hình thư tịch Hán Nôm và kết quả sưu tầm; phương 7 hướng và kinh nghiệm sưu tầm; những kiến nghị về chế độ, chính sách, tổ chức, kế hoạch đối với các hoạt động sưu tầm và tập trung bảo quản các tư liệu Hán Nôm. Hội thảo “Bảo quản tài liệu quý hiếm trong hệ thống thư viện” được tổ chức tháng 7/2002 tại thành phố Hồ Chí Minh do Vụ Thư viện tổ chức bàn về thực trạng hoạt động bảo quản tài liệu quý hiếm trong thư viện và đưa ra các giải pháp nhằm nâng hiệu quả công tác này. Hội thảo “Sưu tầm tài liệu lưu trữ quý, hiếm và phát huy giá trị nguồn sử liệu về biên giới, hải đảo của Việt Nam” diễn ra ngày 30/10/2012, tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia II, Cục Văn thư-Lưu trữ Nhà nước. Có 23 báo cáo tham luận, đặc biệt Chi cục Văn thư-Lưu trữ Kiên Giang có báo báo tham luận với chủ đề “Tài liệu sắc phong cổ trên địa bàn tỉnh Kiên Giang”.[23] Mặc dù có rất nhiều luận văn, bài viết, hội thảo khoa học về tài liệu quý hiếm nhưng chưa có đề tài nào nghiên cứu về hoạt động bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm tại các thư viện ở tỉnh Thừa Thiên - Huế. Qua việc đọc và tham khảo tài liệu, tôi nhận thấy các tác giả nêu được ý nghĩa của các tài liệu cổ, quý hiếm và những giải pháp nhằm sưu tầm, bảo quản tài liệu một cách tốt nhất, nhưng chỉ chú trọng chính vào công tác sưu tầm, còn vấn đề bảo quản các tác giả ít đề cập đến. Trong khi đó, hoạt động này đã và đang là một trong những nhiệm vụ cần được quan tâm chú trọng. Mặt khác, cho đến nay chưa có đề tài nào đồng thời nghiên cứu bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm ở các thư viện trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên - Huế để có cái nhìn toàn diện về công tác này ở đây. Vì vậy, có thể nói đề tài “Bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm ở tỉnh Thừa Thiên - Huế” là một đề tài hoàn toàn mới và cấp thiết. Với đề tài này tác giả tập trung nghiên cứu tài liệu cổ, quý hiếm và thực trạng hoạt động bảo quản tài liệu này tại Trung tâm học liệu Đại học Huế, Thư viện Tổng hợp tỉnh Thừa Thiên Huế và Thư viện Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế đồng thời đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm tại đây. 8 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu * Đối tượng nghiên cứu: Bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm * Phạm vi nghiên cứu: + Trung tâm Học liệu Đại học Huế + Thư viện Tổng hợp tỉnh Thừa Thiên Huế + Thư viện trường Đại học Khoa học, Đại học Huế 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu *Mục đích: Nhận diện, trình bày, đánh giá thực trạng hoạt động bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm tại một số thư viện ở tỉnh Thừa Thiên - Huế, để từ đó đưa ra các giải pháp hợp lí khả thi, khắc phục các tồn tại, hoàn thiện và nâng cao hiệu quả của hoạt động này. * Nhiệm vụ: Đề tài tập trung nghiên cứu các vấn đề sau: - Nghiên cứu khái quát về tỉnh Thừa Thiên - Huế - Nghiên cứu khái quát về Trung tâm học liệu Đại học Huế, Thư viện Tổng hợp tỉnh Thừa Thiên Huế và Thư viện trường Đại học Khoa học, Đại học Huế - Nghiên cứu những vấn đề lý luận về tài liệu cổ, quý hiếm - Xác định ý nghĩa của tài liệu cổ, quý hiếm và hoạt động bảo quản tài liệu này - Tìm hiểu, điều tra, nhận diện thực trạng tài liệu cổ, quý hiếm và hoạt động bảo quản tài liệu này tại Trung tâm học liệu Đại học Huế, Thư viện Tổng hợp tỉnh Thừa Thiên Huế và Thư viện trường Đại học Khoa học, Đại học Huế - Xác định và phân tích các nguyên nhân hư hỏng tài liệu - Đưa ra những giải pháp hoàn thiện, nâng cao hiệu quả hoạt động bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm 9 5. Phƣơng pháp nghiên cứu * Phương pháp luận chung Luận văn dựa trên phương pháp luận chủ nghĩa Mác-Lênin: vận dụng chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, đảm bảo nguyên tắc khách quan, nguyên tắc toàn diện, nguyên tắc phát triển, nguyên tắc lịch sử cụ thể và nguyên tắc thực tiễn. * Phương pháp nghiên cứu cụ thể - Phương pháp thu thập, nghiên cứu, phân tích, tổng hợp tài liệu. Với phương pháp này tác giả luận văn có thể tìm hiểu được lịch sử, cơ sở lý luận, các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về tài liệu cổ, quý hiếm. Sử dụng phương pháp nghiên cứu tài liệu cũng sẽ giúp tác giả tránh được sự lặp lại trong luận văn của mình. Bên cạnh đó, tác giả có thể so sánh quan điểm của các tác giả trong từng giai đoạn khác nhau và đưa ra quan điểm cá nhân. - Phương pháp quan sát: Phương pháp quan sát cho tác giả luận văn bức tranh toàn cảnh về tài liệu cổ, quý hiếm. Phương pháp này có thể được thực hiện dễ dàng và làm sáng tỏ hiệu quả của các phương pháp khác. Tác giả sẽ xác định thời gian và địa điểm có tài liệu cổ, quý hiếm để quan sát, nắm bắt thực tế kho sách, những điểm mạnh và yếu trong hoạt động bảo quản tài liệu của các thư viện. Đồng thời với việc quan sát, tác giả luận văn lập bảng ghi chép các thông tin về tài liệu cổ, quý hiếm mà mình quan sát được. - Phương pháp phỏng vấn, trao đổi: Tác giả đặt câu hỏi trực tiếp đối với 06 cán bộ thư viện và 02 chuyên gia để thu thập thông tin về tài liệu cổ, quý hiếm và bảo quản tài liệu này. - Phương pháp điều tra, bảng hỏi: Tác giả hỏi cán bộ quản lý thư viện và cán bộ thư viện. 6. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn của đề tài * Ý nghĩa khoa học - Luận văn góp phần bổ sung thêm một số điểm có tính chất lí luận khoa học về tài liệu cổ, quý hiếm và hoạt động bảo quản tài liệu này 10 * Ý nghĩa thực tiễn: - Luận văn giúp các nhà nghiên cứu, những ai quan tâm tài liệu cổ, quý hiếm có cái nhìn tổng thể toàn diện hơn về tài liệu cổ, quý hiếm hiện đang được lưu giữ ở các thư viện trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên - Huế cũng như hoạt động bảo quản tài liệu này ở đây. - Kết quả đạt được trong đề tài sẽ góp phần hoàn thiện hoạt động bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm và nâng cao hiệu quả hoạt động của các thư viện có tài liệu này ở tỉnh Thừa Thiên - Huế. - Luận văn với ý nghĩa nâng cao hiệu quả hoạt động bảo quản tài liệu sẽ góp phần gìn giữ các giá trị vật chất và tinh thần của tài liệu cổ, quý hiếm đáp ứng nhu cầu học tập, nghiên cứu lịch sử, khoa học và hoạt động thực tiễn cho bạn đọc thế hệ hôm nay va mai sau. 7. Giả thuyết nghiên cứu Hoạt động bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm tại một số thư viện ở tỉnh Thừa Thiên - Huế còn nhiều hạn chế và mới chỉ đáp ứng một phần yêu cầu. Nếu hiểu rõ được giá trị, tầm quan trọng của tài liệu cổ, quý hiếm và các thư viện được đầu tư kinh phí, có chính sách bảo quản hợp lý, tổ chức thực hiện tốt các biện pháp bảo quản thì sẽ hoàn thiện hoạt động này hơn đồng thời nâng cao hiệu quả hoạt động của thư viện. Làm được điều này, các thư viện sẽ góp phần gìn giữ và phát huy được giá trị lịch sử, văn hóa của tài liệu cổ, quý hiếm cho địa phương và đất nước. 8. Kết quả nghiên cứu và cấu trúc của luận văn * Kết quả nghiên cứu - Luận văn có dung lượng 115 trang khổ giấy A4. - Luận văn giải quyết được các nhiệm vụ nghiên cứu. - Đánh giá và nhận thức đúng tầm quan trọng của hoạt động bảo quản tài liệu cổ, quý hiếm 11