Tài liệu Xây dựng và sử dụng truyện tranh nhằm kích thích hứng thú trong học tập môn toán cho học sinh lớp 2

TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƢƠNG KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC VÀ MẦM NON ----------------------- ĐÀO THỊ NHƢ QUỲNH XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG TRUYỆN TRANH NHẰM KÍCH THÍCH HỨNG THÚ TRONG HỌC TẬP MÔN TOÁN CHO HỌC SINH LỚP 2 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Giáo dục tiểu học Phú Thọ, 2020 TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƢƠNG KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC VÀ MẦM NON ----------------------- ĐÀO THỊ NHƢ QUỲNH XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG TRUYỆN TRANH NHẰM KÍCH THÍCH HỨNG THÚ TRONG HỌC TẬP MÔN TOÁN CHO HỌC SINH LỚP 2 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Giáo dục tiểu học NGƢỜI HƢỚNG DẪN: TS. PHAN THỊ TÌNH Phú Thọ, 2020 i MỤC LỤC PHẦN I: MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu.......................................................................................... 3 3. Nhiệm vụ nghiên cứu. ....................................................................................... 3 4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu ........................................................................ 4 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu: Quá trình dạy học theo hƣớng kích thích hứng thú học tập của học sinh. ................................................................................. 4 4.2. Phạm vi nghiên cứu: Dạy học môn Toán lớp 2 ....................................... 4 5. Phƣơng pháp nghiên cứu................................................................................... 4 5.1. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu lý luận .................................................. 4 5.2. Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn .......................................................... 4 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn........................................................................... 5 6.1. Về lý luận ................................................................................................. 5 6.2. Về thực tiễn .............................................................................................. 5 7. Cách tiếp cận ..................................................................................................... 6 CHƢƠNG 1: CỞ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI .................. 7 1.1. Lý luận chung về vấn đề gây hứng thú học tập đối với học sinh tiểu học..... 7 1.1.1. Quan niệm chung về hứng thú và hứng thú học tập ............................. 7 1.1.2. Vai trò của hứng thú học tập đối với kết quả hoạt động học tập của học sinh ......................................................................................................... 11 1.2.Truyện tranh hỗ trợ học tập môn Toán ở tiểu học ........................................ 12 1.2.1. Quan niệm về truyện tranh hỗ trợ dạy học Toán ................................ 12 1.2.2. Quan niệm chung về truyện tranh hỗ trợ dạy học Toán đối với học sinh tiểu học .................................................................................................. 13 1.2.3. Vai trò của truyện tranh trong việc kích thích hứng thú học tập môn Toán của học sinh tiểu học. .......................................................................... 13 ii 1.3. Vấn đề sử dụng truyện tranh trong việc tăng cƣờng hứng thú cho học sinh trong dạy học môn Toán lớp 2 ............................................................................ 14 1.3.1. Đặc điểm tâm lí của học sinh tiểu học các lớp đầu cấp ...................... 14 1.3.2. Mục tiêu, nội dung, chuẩn kiến thức kĩ năng môn Toán lớp 2........... 16 1.3.3. Sử dụng truyện tranh trong việc kích thích hứng thú học tập môn Toán cho học sinh lớp 2. ............................................................................... 26 1.4. Thực trạng việc gây hứng thú học Toán cho học sinh lớp 2 thông qua đồ dùng, phƣơng tiện dạy học .................................................................................. 27 1.4.1. Thực trạng nhận thức của giáo viên tiểu học đối với việc gây hứng thú học tập môn Toán cho học sinh tiểu học thông qua đồ dùng trực quan và phƣơng tiện dạy học. ................................................................................ 28 1.4.2. Thực trạng việc sử dụng truyện tranh gây hứng thú học tập môn Toán cho học lớp 2 của giáo viên tiểu học ................................................... 33 1.4.3. Những thuận lợi và khó khăn của giáo viên thiết kế, sử dụng truyện tranh hỗ trợ học tập môn Toán cho học sinh lớp 2 ....................................... 35 KẾT LUẬN CHƢƠNG I .................................................................................. 38 CHƢƠNG 2: XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG TRUYỆN TRANH NHẰM KÍCH THÍCH HỨNG THÚ TRONG HỌC TẬP MÔN TOÁN CHO HỌC SINH LỚP 2 ............................................................................................. 39 2.1. Nguyên tắc, phƣơng pháp xây dựng truyện tranh nhằm kích thích hứng thú trong học tập môn Toán cho học sinh lớp 2.................................................. 39 2.1.1. Một số nguyên tắc xây dựng truyện tranh .......................................... 39 2.1.2. Phƣơng pháp xây dựng truyện tranh................................................... 40 2.2. Yêu cầu về nội dung, hình ảnh và ý tƣởng sƣ phạm khi xây dựng truyện tranh hỗ trợ dạy học môn Toán lớp 2 .................................................................. 42 2.2.1. Nội dung chƣơng trình môn Toán lớp 2 và lựa chọn nội dung cài đặt trong truyện theo quan điểm tích hợp. .................................................... 42 2.2.2. Hình ảnh và ý tƣởng sƣ phạm. ............................................................ 42 iii 2.3. Xây dựng truyện tranh bám sát chƣơng trình Toán lớp 2 nhằm kích thích hứng thú học tập của học sinh. ............................................................................ 43 2.3.1. Các bƣớc xây dựng truyện tranh ......................................................... 43 2.3.2. Các bƣớc thiết kế truyện tranh ............................................................ 44 2.3.3. Tiến hành xây dựng truyện tranh ........................................................ 44 2.4. Hƣớng dẫn sử dụng bộ truyện tranh trong dạy học môn Toán lớp 2 ........... 54 2.4.1. Giới thiệu chung về truyện tranh trong quá trình gợi động cơ học tập, kích thích hứng thú học tập .................................................................... 54 2.4.2. Hƣớng dẫn sử dụng bộ truyện tranh trong dạy học ............................ 54 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2. ................................................................................. 55 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ................................................... 56 3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm............................................................. 56 3.2. Nội dung thực nghiệm.................................................................................. 56 3.3. Đối tƣợng, phạm vi và thời gian thực nghiệm ............................................. 56 3.3.1. Đối tƣợng, phạm vi thực nghiệm. ....................................................... 56 3.3.2.Thời gian thực nghiệm ......................................................................... 57 3.4. Tiêu chí đánh giá và cách đánh giá thực nghiệm ......................................... 57 3.4.1.Các tiêu chí đánh giá ............................................................................ 57 3.4.2. Cách đánh giá kết quả thực nghiệm .................................................... 58 3.5. Tiến hành thực nghiệm................................................................................. 58 3.5.1.Chuẩn bị thực nghiệm .......................................................................... 58 3.5.2.Tiến hành thực nghiệm ........................................................................ 58 3.6. Kết quả thực nghiệm .................................................................................... 59 3.6.2. Phân tích định lƣợng kết quả thực nghiệm ......................................... 61 KẾT LUẬN CHƢƠNG III ............................................................................... 64 KẾT LUẬN – KIẾN NGHỊ .............................................................................. 65 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 67 1 PHẦN I: MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Giai đoạn hội nhập quốc tế hiện nay đặt ra cho giáo dục nƣớc ta trọng trách lớn đối với việc phát triển nguồn lực con ngƣời. Bởi vậy, đổi mới giáo dục là một xu thế tất yếu khách quan. Định hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học đƣợc xác định trong Nghị quyết Trung ƣơng 4 khóa VII, Nghị quyết Trung ƣơng 2 khóa VIII, đƣợc thể chế hóa trong luật Giáo dục: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh” (Luật giáo dục 2005, chƣơng II, mục 2, điều 28.1). Nghị quyết số 29 NQ/TW ngày 4/11/2013 hội nghị Trung ƣơng 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Đề án đổi mới giáo dục sau năm 2015 chỉ ra rằng: “Tiếp tục đổi mới phương pháp giáo dục theo hướng: phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học”. Theo đó, chƣơng trình giáo dục Tiểu học năm 2018 đề cao vấn đề đổi mới phƣơng pháp dạy học nhằm tạo nên hứng thú học tập, phát triển các phẩm chất, năng lực, khả năng sử dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống cho học sinh. Thực tế cho thấy, việc tạo cho học sinh hứng thú nhận thức trong học tập là một trong những yếu tố tâm lý rất quan trọng đảm bảo tính tích cực, độc lập, sáng tạo. Nhờ hứng thú mà trong quá trình học tập của học sinh có thể giảm mệt mỏi, căng thẳng, tăng chú ý, thúc đẩy tính tích cực tìm tòi sáng tạo, đạt hiệu quả nhận thức cao. N.G Marôzôva viết: “ Nếu thiếu hứng thú đối với môn học thì không chỉ có chất lƣợng tri thức bị giảm sút mà tầm hiểu biết của trẻ cũng trở nên nghèo nàn và các em rất khó tiếp tục lĩnh hội đƣợc những tri thức mới”. Đối với học sinh tiểu học, do đặc điểm về tâm lý lứa tuổi, các em 2 phải đƣợc “Học mọi nơi, mọi lúc, từ mọi ngƣời, bằng mọi cách, thông qua mọi nội dung”. Việc khơi gợi hứng thú học tập cho học sinh luôn là một yêu cầu trong dạy học và đòi hỏi ở giáo viên sự linh hoạt, sáng tạo trong phƣơng pháp, cách thức tổ chức cho học sinh tiếp cận kiến thức. Nhƣ vậy, việc tìm kiếm các cách thức hỗ trợ dạy học là một nhiệm vụ quan trọng của giáo viên Tiểu học. Đối với học sinh các lớp đầu cấp tiểu học, do đặc thù riêng, các em vừa chuyển từ cấp Mầm non với quan điểm học mà chơi, chơi mà học sang cấp Tiểu học với hoạt động học tập là chủ yếu những con số khô khan, trừu tƣợng khiến các em rất khó tiếp nhận chính vì vậy việc dạy học toán đòi hỏi sự trực quan hóa cao, sự kết hợp kiến thức trong giải quyết tình huống thực tiễn gần gũi của các em gắn với các con số, các hình học. Đặc biệt, yêu cầu dạy học môn Toán lớp 2 theo chƣơng trình năm 2018 đòi hỏi sự tích hợp kiến thức môn Toán với nhiều vấn đề của các môn học khác và thực tiễn cuộc sống. Điều này đặt ra nhu cầu rất tự nhiên cho việc xác lập, xây dựng tài liệu trực quan bổ trợ cho việc dạy học môn Toán lớp 2. Sử dụng truyện tranh hỗ trợ dạy học toán sẽ kích thích đƣợc hứng thú học tập của học sinh, gắn kiến thức với các tình huống thực, giảm tải sự trừu tƣợng của môn học, làm cho kiến thức sống động và hữu ích đối với học sinh. Từ đó, nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán. Qua khảo sát việc dạy học môn Toán tại một số trƣờng tiểu học trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, chúng tôi thấy: Giáo viên đã nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của các yếu tố gây hứng thú cho học sinh và hỗ trợ dạy học, đã quan tâm sử dụng các biện pháp thực hiện hỗ trợ dạy học môn Toán ở tiểu học. Tuy nhiên, việc tối đa hóa các yếu tố trực quan theo sở thích của đa số học sinh chƣa đƣợc thực hiện hiệu quả trong môn học. Một trong những nguyên nhân dẫn tới tình trạng này là giáo viên chƣa xây dựng và sử dụng một cách hợp lí các tài liệu hỗ trợ học tập phù hợp với đặc điểm tâm lí học 3 sinh tiểu học. Đặc biệt, việc sử dụng bộ truyện tranh bám sát chƣơng trình môn Toán lớp 2 với mục đích hỗ trợ dạy học toán trong các trƣờng tiểu học chƣa đƣợc thực hiện. Từ những lí do trên, tôi chọn “ Xây dựng và sử dụng truyện tranh nhằm kích thích hứng thú trong học tập môn Toán cho học sinh lớp 2” làm khóa luận tốt nghiệp. 2. Mục tiêu nghiên cứu Xác định các nguyên tắc, định hƣớng cài đặt dụng ý sƣ phạm trong việc xây dựng các câu truyện tranh phù hợp với nội dung môn Toán lớp 2. Từ đó, thiết kế một số truyện tranh hỗ trợ học Toán cho học sinh lớp 2 và hƣớng dẫn sử dụng truyện tranh này trong việc kích thích hứng thú học tập của học sinh, nâng cao hiệu quả học tập. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu. - Nội dung 1: Nghiên cứu về hứng thú học tập và các cách thức khơi gợi hứng thú học Toán cho học sinh tiểu học. - Nội dung 2: Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc xây dựng và sử dụng truyện tranh nhằm kích thích hứng thú trong học tập môn Toán cho học sinh lớp 2. - Nội dung 3: Thực trạng của việc sử dụng truyện tranh nhằm kích thích hứng thú trong học tập cho học sinh lớp 2. Phân tích các nguyên nhân của thực trạng. - Nội dung 4: Đề xuất việc xây dựng và sử dụng truyện tranh hỗ trợ dạy học môn Toán đảm bảo tính thực tiễn và khả thi. - Nội dung 5: Hƣớng dẫn sử dụng truyện tranh nhằm kích thích hứng thú trong học tập môn Toán cho học sinh lớp 2. 4 - Nội dung 6: Thực nghiệm sƣ phạm nhằm kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của việc sử dụng truyện tranh nhằm kích thích hứng thú trong học tập môn Toán cho học sinh lớp 2. 4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Quá trình dạy học theo hƣớng kích thích hứng thú học tập của học sinh. 4.2. Phạm vi nghiên cứu: Dạy học môn Toán lớp 2 5. Phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận - Nghiên cứu, phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các nguồn tài liệu, các văn kiện của Đảng, các chỉ thị của Nhà nƣớc, Bộ, Ngành có liên quan đến đổi mới giáo dục và đào tạo, vấn đề tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh trong giai đoạn hiện nay - Nghiên cứu công trình của các tác giả trong và ngoài nƣớc liên quan đến vấn đề nghiên cứu. 5.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn Phương pháp quan sát: Thực hiện dự giờ, quan sát nhằm bổ sung cho lý luận và thấy đƣợc đặc điểm, bản chất, quy trình và biện pháp thực hiện việc sử dụng truyện tranh trong dạy học toán theo quan điểm tích hợp nhằm kích thích hứng thú học tập của học sinh. Phương pháp điều tra: Dùng phiếu (An két) để tiến hành điều tra, tìm hiểu, nhằm thu thập thông tin về thực trạng dạy - học của giáo viên và học sinh đối với việc sử dụng các biện pháp thực hiện hỗ trợ dạy học môn Toán ở tiểu học, sử dụng truyện tranh 5 theo quan điểm tích hợp nhằm nâng cao hứng thú học tập trong dạy học môn Toán lớp 2. Phương pháp chuyên gia Xin ý kiến giảng viên hƣớng dẫn, các giảng viên giảng dạy môn Toán ở trƣờng đại học Hùng Vƣơng và một số giáo viên dạy giỏi môn Toán ở trƣờng Tiểu học về vấn đề nghiên cứu. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Tiến hành thực nghiệm đề tài nghiên cứu nhằm xác định tính hiệu quả, khả thi của truyện tranh hỗ trợ học Toán theo quan điểm tích hợp đã xây dựng. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn 6.1. Về lý luận - Làm rõ lí luận về vấn đề hứng thú học tập, vấn đề kích thích hứng thú học tập môn Toán của học sinh. - Làm rõ yêu cầu dạy học môn Toán lớp 2 phù hợp với đặc điểm tâm, sinh lí, điều kiện nhận thức của học sinh. - Vai trò của truyện tranh trong việc kích thích hứng thú học tập của học sinh. 6.2. Về thực tiễn - Giới thiệu về bộ truyện tranh hỗ trợ học toán theo quan điểm tích hợp. - Hƣớng dẫn sử dụng bộ truyện tranh với 3 mục đích sử dụng: trƣớc khi học, trong khi học và sau khi học nhằm kích thích hứng thú học tập của học sinh Tiểu học. 6 - Là tƣ liệu tham khảo cần thiết cho sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học, giáo viên tiểu học và học sinh tiểu học trong dạy và học toán ở Tiểu học. 7. Cách tiếp cận Để thực hiện đề tài, chúng tôi đã dựa vào các quan điểm phƣơng pháp luận nghiên cứu sau: - Quan điểm phương pháp luận duy vật biện chứng: Xem xét các sự vật, hiện tƣợng trong mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau. Trong đó, chúng tôi nghiên cứu mối quan hệ giữa dạy học và vấn đề gây hứng thú học tập môn Toán cho học sinh tiểu học. - Quan điểm hệ thống cấu trúc: Không xem xét các sự vật, hiện tƣợng một cách riêng lẻ mà luôn đặt chúng trong một hệ thống, chịu sự ảnh hƣởng, tác động của nhiều yếu tố trong hệ thống đó. Theo đó, để xây dựng bộ truyện tranh hỗ trợ học Toán theo quan điểm tích hợp cho học sinh lớp 2 nhằm kích thích hứng thú học tập của học sinh, nâng cao hiệu quả học tập, chúng tôi sẽ xác định kĩ các nguyên tắc, nội dung, quan điểm cài đặt dụng ý sƣ phạm theo mục tiêu dạy học trong các bức tranh và các câu chuyện sẽ thiết kế. - Quan điểm hoạt động trong dạy học: Tổ chức cho học sinh học tập trong hoạt động và bằng hoạt động tự giác, tích cực, sáng tạo nhằm nâng cao hiệu quả dạy học. Các thành tố cơ sở của phƣơng pháp dạy học là động cơ hoạt động, các hoạt động và hoạt động thành phần, tri thức trong hoạt động, phân bậc hoạt động. - Quan điểm thực tiễn: Những nghiên cứu trong đề tài phải xuất phát từ thực tiễn và hƣớng đến việc giải quyết những vấn đề trong hiện thực giáo dục. Chúng tôi tiến hành nghiên cứu cơ sở lí luận về vấn đề hứng thú học tập của học sinh thông qua các yếu tố hỗ trợ dạy học, đồng thời điều tra, khảo sát thực trạng, phân tích các nguyên nhân của thực trạng và đề xuất việc xây dựng bộ truyện tranh hỗ trợ dạy học đảm bảo tính thực tiễn và khả thi. 7 PHẦN NỘI DUNG CHƢƠNG 1: CỞ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Lý luận chung về vấn đề gây hứng thú học tập đối với học sinh tiểu học 1.1.1. Quan niệm chung về hứng thú và hứng thú học tập 1.1.1.1. Khái niệm chung về hứng thú Là một hiện tƣợng tâm lí phức tạp, đƣợc thể hiện khá rộng rãi trong thực tiễn cuộc sống cũng nhƣ trong các ngành khoa học, hứng thú là một vấn đề đã đƣợc nhiều nhà khoa học quan tâm, nghiên cứu. Do đứng trên những quan điểm và góc độ khác nhau mà các nhà khoa học có nhiều quan điểm không giống nhau về khái niệm này. * Định nghĩa hứng thú “Theo một số nhà tâm lí học phƣơng Tây thì hứng thú là thuộc tính có sẵn của con ngƣời, quá trình lớn lên của cá nhân cũng là quá trình bộc lộ dần thiên hƣớng của họ. Họ quan tâm đến khái niệm hứng thú trên cơ sở bản chất sinh học của con ngƣời, nhƣ I.Pharebac đã coi hứng thú nhƣ là thuộc tính có sẵn, mang tính bẩm sinh của con ngƣời; U.Giemxo cho rằng hứng thú có nguồn gốc sinh vật còn Fransiska, Baumgasten quan niệm: Hứng thú là trƣờng hợp riêng biệt của thiên hƣớng… Gần đây, một số tác giả nhƣ: Baram – Tsabari, Sethi, Ricky J; Bry, Lynn, Yarden, Anat cho rằng: Hứng thú là động cơ thúc đẩy năng lực của con ngƣời; nhận ra những khía cạnh hứng thú khác nhƣ: sử dụng khả năng bẩm sinh của những đứa trẻ thông qua một số câu hỏi nhƣ là sự biểu thị của hứng thú có khoa học của trẻ em. Tóm lại, theo các nhà tâm lí học nêu trên thiên về việc coi hứng thú là thuộc tính có sẵn của con ngƣời gắn liền với cơ sở sinh học, quá trình lớn lên của cá nhân cũng là quá trình bộc lộ dần thiên hƣớng, hứng thú của họ. Khái niệm hứng thú dựa trên cơ sở bản chất sinh học của con ngƣời nên dẫn tới các 8 quan niệm cho rằng hứng thú là sự phát triển của hứng thú, nhất là đối với trẻ em, với học sinh. Khác với quan điểm của các nhà tâm lí học trên, các nhà tâm lí học theo quan điểm Mác xít cho rằng, hứng thú không phải là cái gì trừu tƣợng, hoặc những thuộc tính có sẵn có trong nội tại của mỗi cá thể, mà nó là kết quả của quá trình hình thành nhân cách ở mỗi ngƣời, nó phản ánh một cách khách quan qua thái độ đang tồn tại ở cá nhân. Thái độ đó xuất hiện là do kết quả của sự ảnh hƣởng qua lại giữa điều kiện sống và hoạt động của mỗi cá nhân. Chính vì vậy mà nguyên nhân gây ra hứng thú rất đa dạng khiến cho khái niệm “hứng thú” có nhiều cách giải thích khác nhau ở các tác giả khác nhau.  Nhóm “khuynh hƣớng” Một số nhà tâm lí học đã cho rằng: Hứng thú là khuynh hƣớng lựa chọn, khuynh hƣớng chú ý ở con ngƣời (T. Ribo, N.P. Dobrunhin); hay hứng thú là khuynh hƣớng ƣu tiên chú ý vào một khách thể nào đó (B, M. Chiepliop); hứng thú thể hiện nhƣ là khuynh hƣớng tác động một cách nào đó hiểu biết, có ý thức đối với các khách thể mà con ngƣời định hƣớng vào đó (X. L. Rubinstein) V.G. Ivaov, V.G.Ackipov...Theo [10]  Nhóm “xúc cảm, ý chí” Có một số nhà tâm lí học khác lại gắn hứng thú với xúc cảm, ý chí (V.A.Miaxisev) hứng thú đƣợc coi là những động lực của những xúc cảm khác nhau (A.Phrei- ef); có tác giả lại gắn hứng thú với quá trình xúc cảm nhận thức nhƣ N.G.Morozova hay hứng thú là thuộc tính cực hoạt động trí tuệ và tình cảm ( X.L. Rubinstein) ...Theo [10]  Nhóm “định hƣớng tâm lí” I.A.Godon coi “Hứng thú là sự kết hợp độc đáo của các quá trình tình cảm ý chí và các quá trình trí tuệ, khiến cho tính tích cực nhận thức và hoạt động của con ngƣời đƣợc nâng cao”. A.G.Covalio định nghĩa: “Hứng thú là 9 thái độ đặc thù của cá nhân với một đối tƣợng nào đó, do ý nghĩa của nó trong đời sống và sự hấp dẫn về tình cảm của nó”. Theo [10] Nhƣ vậy, khái niệm hứng thú đƣợc các nhà tâm lí học sử dụng khá rộng rãi và có đặc điểm chung là chú ý tới bản chất hoạt động tâm lí hƣớng vào đối tƣợng khách quan, nhƣng trong đó có một số quan điểm ít nhiều khác biệt: Có tác giả đã thu hẹp khái niệm hứng thú, quy hứng thú vào giới hạn của hoạt động nhận thức; có tác giả gắn hứng thú với các quá trình chú ý, tình cảm hay ý chí… Hiểu một cách đầy đủ, hứng thú không phải chỉ là nhu cầu nhận thức, thái độ hay xu hƣớng của chú ý mà hứng thú có quan hệ mật thiết với các quá trình, trạng thái và những thuộc tính tâm lí đó. Tâm lí học hiện đại có khuynh hƣớng nghiên cứu hứng thú trong mối quan hệ với toàn bộ cấu trúc tâm lí của cá nhân. Sau này, các nhà tâm lí học đã đƣa ra định nghĩa tƣơng đối hoàn chỉnh về hứng thú: “Hứng thú là thái độ lựa chọn đặc biệt của cá nhân đối với một đối tƣợng nào đó, vừa có ý nghĩa đối với cuộc sống, vừa có khả năng mang lại xúc cảm cho cá nhân trong quá trình hoạt động”. 1.1.1.2. Khái niệm chung về hứng thú học tập a. Định nghĩa hứng thú học tập Theo A.K.Maracova và V.V.Kepkin, hứng thú học tập và hứng thú nhận thức có những dấu hiệu khác nhau. Tuy nhiên, việc tách rời giữa hứng thú học tập với hứng thú nhận thức là chƣa thỏa đáng. Trong thực tế, không có hứng thú nào đƣợc phát triển cao, kể cả hứng thú nhận thức, nếu chủ thể không tích cực học tập để tự chiếm lĩnh đối tƣợng gây hứng thú. Về lĩnh vực này, các nhà tâm lí học của Liên Xô nhƣ N.G.Marozova, Mjasishe, A.G.Kovaliov, G.I.Sukina đã có nhiều ý kiến xác đáng. Hứng thú học tập chính là thái độ lựa chọn đặc biệt của chủ thể với đối tƣợng của hoạt động học tập, vì sự cuốn hút về mặt tình cảm và ý nghĩa thiết thực của nó trong quá trình nhận thức và trong đời sống cá nhân. 10 b. Các loại hứng thú học tập  Hứng thú gián tiếp trong hoạt động học tập Hứng thú gián tiếp trong hoạt động học tập là thái độ lựa chọn đặc biệt của chủ thể đối với đối tƣợng của hoạt động học tập do những yếu tố bên ngoài đối tƣợng của hoạt động này gây nên và gián tiếp liên quan đến đối tƣợng ấy.  Hứng thú trực tiếp trong hoạt động học tập Nói đến hứng thú trực tiếp là nói đến sự lựa chọn riêng của chủ thể đối với đối tƣợng của hoạt động học tập. Tính lựa chọn của hứng thú này có nhiều mức độ khác nhau và mang đậm tính cá nhân. Đó là sự lựa chọn đối tƣợng hoạt động nhận thức có ý nghĩa và hấp dẫn đạt tới mức độ chi phối xu hƣớng nhận thức lâu dài của cá nhân. Kế thừa những tƣ tƣởng đúng đắn của các tác giả trên, thừa nhận quan điểm của A.K.Maracova và V.V.Kepkin về hứng thú trực tiếp trong học tập, có thể định nghĩa: Hứng thú trực tiếp trong học tập là hứng thú đối với nội dung tri thức, quá trình học tập và những phƣơng pháp tiếp thu, vận dụng những tri thức đó. Nói cách khác, hứng thú trực tiếp là sự say mê hƣớng vào đối tƣợng và cách thức chiếm lĩnh đối tƣợng đó. c. Sự hình thành và phát triển hứng thú học tập - Giai đoạn 1: Thái độ nhận thức có xúc cảm đối với hiện tƣợng, đƣợc xuất hiện dƣới dạng rung động định kì. - Giai đoạn 2: Những rung động định kì đƣợc lặp đi lặp lại nhiều lần và đƣợc khái quát trở thành thái độ nhận thức có xúc cảm tích cực với đối tƣợng. - Giai đoạn 3: Nếu thái độ tích cực đó đƣợc duy trì củng cố, khả năng tìm tòi độc lập ở các em thƣờng xuyên đƣợc khơi dậy thì hứng thú có thể trở thành xu hƣớng cá nhân. d. Một số đặc điểm của hứng thú học tập - Lúc đầu hƣớng tới nội dung tri thức khoa học, sau đó tới các phƣơng pháp khám phá ra nội dung đó; có đƣợc tính bền vững, nếu đƣợc củng cố 11 trong những điều kiện của tình huống đã làm nó xuất hiện, nó luôn đƣợc nhận thức rõ ràng, nhanh chóng, đúng đắn. e. Hứng thú học môn Toán của học sinh tiểu học Hứng thú học môn Toán của học sinh tiểu học là thái độ lựa chọn đặc biệt của học sinh đối với quá trình, kết quả lĩnh hội và vận dụng những tri thức toán học trong quá trình học tập cũng nhƣ trong cuộc sống, do thấy đƣợc sự hấp dẫn và ý nghĩa thiết thực của môn Toán đối với bản thân. 1.1.2. Vai trò của hứng thú học tập đối với kết quả hoạt động học tập của học sinh - Hứng thú học tập có vai trò to lớn trong việc nâng cao chất lƣợng học tập cho học sinh và sự phát triển nhân cách của các em. Trong trƣờng tiểu học, môn Toán có vị trí đặc biệt quan trọng trong việc phát triển các năng lực và phẩm chất trí tuệ cho học sinh. Vì vậy hứng thú càng trở nên quan trọng trong việc học tập môn Toán ở trƣờng tiểu học. Khi các em hứng thú với môn học thì sẽ tập trung tìm hiểu, mày mò, khám phá các kiến thức của bài học từ đó phát triển tƣ duy sáng tạo, phẩm chất năng lực của các em. Những tình cảm mà học sinh dành cho môn Toán cũng cao hơn, khi các em yêu thích môn học thì sẽ giúp các em thực hiện tốt đƣợc các nhiệm vụ của môn học từ đó kết quả học tập đƣợc nâng cao. - Ngƣợc lại, nếu các em không hứng thú với môn học thì sự tập trung và đầu tƣ suy nghĩ, khám phá môn học rất thấp từ đó không phát triển đƣợc tƣ duy sáng tạo và phẩm chất năng lực của học sinh. Chính vì vậy giáo viên phải là ngƣời tổ chức các hoạt động và phối hợp các phƣơng pháp dạy học. Tùy vào trình độ nhận thức của các em và nội dung bài học mà sử dụng các đồ dùng trực quan sao cho phù hợp để kích thích đƣợc hứng thú học tập của học sinh từ đó nâng cao hiệu quả học tập. 12 1.2.Truyện tranh hỗ trợ học tập môn Toán ở tiểu học 1.2.1. Quan niệm về truyện tranh hỗ trợ dạy học Toán 1.2.1.1. Khái niệm truyện tranh Theo [21], “Truyện tranh là truyện kể bằng tranh kèm thêm phần lời thường dùng cho thiếu nhi”. Theo Wikipedia: “Truyện tranh là những câu chuyện đã xảy ra trong cuộc sống hay những câu chuyện được tưởng tượng ra và được thể hiện qua những bức tranh trình bày đẹp mắt, sinh động có hoặc không kèm theo lời thoại hay các từ ngữ câu văn kể chuyện”. Các quan niệm trên cho thấy truyện tranh đƣợc cấu trúc bao gồm hai thành phần chính là nội dung câu chuyện và phần tranh. Nội dung câu chuyện là một điều gì đó đã xảy ra và có thật trong cuộc sống hay những câu chuyện đƣợc tƣởng tƣợng ra; phần tranh chính là các hình ảnh minh họa theo lời của câu chuyện. Hình ảnh minh họa của truyện tranh vừa góp phần trực quan để ngƣời đọc hiểu và cảm nhận rõ ràng về nội dung câu chuyện, vừa là yếu tố cộng hƣởng tạo nên xúc cảm cho ngƣời theo dõi câu chuyện. 1.2.1.2. Khái niệm truyện tranh toán học Việc dạy học toán cũng cần những yếu tố có tính “xúc tác” để cộng hƣởng và tạo nên xúc cảm học toán cho học sinh (tuy nhiên xúc cảm đó mang đặc trƣng về mặt toán học và niềm yêu thích nội dung toán học trên cơ sở xúc cảm có đƣợc từ truyện tranh học sinh tiếp cận). Trên quan điểm chung về truyện tranh và yêu cầu về nội dung, phƣơng pháp dạy học toán ở tiểu học, chúng tôi quan niệm rằng: “Truyện tranh hỗ trợ học toán là truyện tranh mà trong nội dung câu chuyện hay trong hình ảnh của bức tranh có cài đặt, lồng ghép những yếu tố toán học nhằm thực hiện dụng ý sư phạm là tạo nên ở học sinh những hoạt động học tập môn Toán”. 13 1.2.2. Quan niệm chung về truyện tranh hỗ trợ dạy học Toán đối với học sinh tiểu học Truyện tranh hỗ trợ dạy học Toán đối với học sinh tiểu học là truyện tranh có lồng ghép yếu tố toán bám sát chƣơng trình tiểu học nhằm giúp cho giáo viên dễ dàng hơn tro quá trình truyền kiến thức toán cho học sinh và giúp hoc sinh khá phá kiến thức toán một cách tự nhiên, dễ hiểu và hứng thú với môn Toán hơn. 1.2.3. Vai trò của truyện tranh trong việc kích thích hứng thú học tập môn Toán của học sinh tiểu học. Đối với không ít học sinh tiểu học, đặc biệt là học sinh đầu cấp, môn Toán là một môn học trừu tƣợng với nhiều nội dung khó hiểu, khó nhớ, khó vận dụng. Việc nâng cao hứng thú học tập môn học đòi hỏi tăng cƣờng yếu tố trực quan đảm bảo sự sinh động, gần gũi với học sinh, gắn với những vấn đề của cuộc sống mà các em quan tâm. Sử dụng truyện tranh trong dạy học môn Toán là một trong những cách thức đáp ứng tốt việc hỗ trợ dạy học cho học sinh tiểu học, bởi lẽ: Sự sinh động, bắt mắt của các hình ảnh trong các bức tranh tạo nên sức hấp dẫn và yếu tố tâm lí tốt để học sinh chủ động tiếp cận tài liệu học tập với sự tích cực, hứng khởi cao nhất; sự kết hợp các yếu tố trực quan gắn với nội dung các câu chuyện, các tình huống thực tiễn gần gũi trong đời sống hàng ngày của các em gây cho cáo em sự tích cực, chủ động tiếp cận nội dung tài liệu; các ý tƣởng, nội dung toán học đƣợc cài đặt hợp lí trong truyện tranh có tác dụng tốt trong việc dẫn dắt học sinh tiếp cận, tìm hiểu kiến thức về môn Toán; các kiến thức môn Toán đƣợc cài đặt trong nội dung của truyện dƣới dạng mô tả hay tình huống có vấn đề đòi hỏi phƣơng án giải quyết của các nhân vật trong truyện tranh có tác dụng kích thích sự tò mò và tƣ duy phản biện của học sinh; các tình huống trong truyện gần gũi với đời sống thƣờng nhật của học sinh giúp các em gắn kiến thức với thực tiễn cuộc sống tốt hơn, làm cho kiến thức sống động và hữu ích đối với học sinh trong 14 việc hình thành, phát triển các năng lực, phẩm chất; việc cài đặt quan điểm về tích hợp, liên môn trong môn Toán có điều kiện thực hiện thông qua sự phong phú hóa của các yếu tố bổ trợ cho cốt truyện; việc giáo viên định hƣớng cho học sinh sử dụng truyện một cách hợp lí còn có tác dụng giáo dục phong cách làm việc khoa học cho học sinh. Nhƣ vậy, truyện tranh là một trong những phƣơng tiện tiềm năng về nội dung, phƣơng pháp chuyển tải nội dung, thiết kế hoạt động học tập phù hợp với tâm lí lứa tuổi, nâng cao hiệu quả dạy đối với học sinh tiểu học. 1.3. Vấn đề sử dụng truyện tranh trong việc tăng cƣờng hứng thú cho học sinh trong dạy học môn Toán lớp 2 1.3.1. Đặc điểm tâm lí của học sinh tiểu học các lớp đầu cấp Nhận thức cảm tính Tri giác: Tri giác của học sinh tiểu học mang tính đại thể, ít đi vào chi tiết và mang tính không ổn định, ở đầu tuổi tiểu học tri giác thƣờng gắn với hành động trực quan, trẻ thích quan sát các sự vật hiện tƣợng có màu sắc sặc sỡ, hấp hẫn,… Nhận thức lý tính - Tƣ duy: Tƣ duy của học sinh mang đậm màu sắc xúc cảm và chiếm ƣu thế ở tƣ duy trực quan hành động. Các phẩm chất tƣ duy chuyển dần từ tính cụ thể sang tƣ duy trừu tƣợng khái quát. Khả năng khái quát hóa phát triển dần theo lứa tuổi. - Tƣởng tƣợng: Tƣởng tƣợng của học sinh tiểu học đã phát triển phong phú hơn so với trẻ mầm non nhờ có bộ não phát triển và vốn kinh nghiệm ngày càng dầy dặn. Tuy nhiên, tƣởng tƣợng lứa tuổi đầu tuổi tiểu học thì hình ảnh tƣởng tƣợng còn đơn giản, chƣa bền vững và dễ thay đổi... Đặc biệt, tƣởng tƣợng của các em trong giai đoạn này bị chi phối mạnh mẽ bởi các xúc cảm, tình 15 cảm, những hình ảnh, sự việc, hiện tƣợng đều gắn liền với các rung động tình cảm của các em. Ngôn ngữ và sự phát triển nhận thức của học sinh tiểu học Hầu hết học sinh tiểu học có ngôn ngữ nói thành thạo. Khi trẻ vào lớp 1 bắt đầu xuất hiện ngôn ngữ viết. Nhờ có ngôn ngữ phát triển mà trẻ có khả năng tự đọc, tự học, tự nhận thức thế giới xung quanh và tự khám phá bản thân thông qua các kênh thông tin khác nhau. Ngôn ngữ có vai trò hết sức quan trọng đối với quá trình nhận thức cảm tính và lý tính của trẻ, nhờ có ngôn ngữ mà cảm giác, tri giác, tƣ duy, tƣởng tƣợng của trẻ phát triển dễ dàng và đƣợc biểu hiện cụ thể thông qua ngôn ngữ nói và viết của trẻ. Mặt khác, thông qua khả năng ngôn ngữ của trẻ ta có thể đánh giá đƣợc sự phát triển trí tuệ của trẻ. Trí nhớ và sự phát triển nhận thức của học sinh tiểu học Loại trí nhớ trực quan hình tƣợng chiếm ƣu thế hơn trí nhớ từ ngữ lôgic. Giai đoạn lớp 1,2 ghi nhớ máy móc phát triển tƣơng đối tốt và chiếm ƣu thế hơn so với ghi nhớ có ý nghĩa. Nhiều học sinh tiểu học chƣa biết tổ chức việc ghi nhớ có ý nghĩa, chƣa biết dựa vào các điểm tựa để ghi nhớ, chƣa biết cách khái quát hóa hay xây dựng dàn bài để ghi nhớ tài liệu. Ở đầu tuổi tiểu học hành vi mà trẻ thực hiện còn phụ thuộc nhiều vào yêu cầu của ngƣời lớn, sự điều chỉnh ý chí đối với việc thực thi hành vi ở các em còn yếu. Sự phát triển nhân cách của học sinh tiểu học Nhìn chung việc hình thành nhân cách của học sinh tiểu học mang những đặc điểm cơ bản sau: Nhân cách của các em lúc này mang tính chỉnh thể và hồn nhiên, trong quá trình phát triển trẻ luôn bộc lộ những nhận thức, tƣ tƣởng, tình cảm, ý nghĩ của mình một cách vô tƣ, hồn nhiên, thật thà và ngay thẳng; nhân cách của các em lúc này còn mang tính tiềm ẩn, những năng lực, tố chất của các em còn chƣa đƣợc bộc lộ rõ rệt, nếu có đƣợc tác động thích ứng chúng sẽ bộc lộ và phát triển; và đặc biệt nhân cách của các em còn